پوشاک و پاپوش بانوان ترکمن
لباسهای زنان تركمن بسیـار متنوع است. مدل لباس ترکمنی کرب این نوع تنوع، مدل لباس ترکمنی کرب علت و فلسفه خاصی دارد كه با دوره‌های سنی آنان مرتبط است. مدل لباس ترکمنی کرب پوشاک آن‌ها بـه لحاظ برش، ساده ولی چشم‌گیر است. خصوصا دوخت‌های تزیینی موجود بر روی آن‌ها شگفت‌آور است.
پوشاک آن‌ها عبارت هست از کلاهی با ابهت، پیراهنی با برش ساده، شلوار، قبا، روسری، جوراب و کفش کـه در چهار قسمت مورد بررسی قرار مـی‌گیرد:
الف – تن‌پوش‌ها:
ـ كؤینك(Köýnek):
زنان تركمن پیراهن‌های ابریشمـین مـی‌پوشیدند ( البته امروزه از جنس الیـاف مصنوعی تولید مـی‌شود) كه غالبا به رنگ قرمز تمشکی بوده و گاهی جلوه‌ای تابان داشت و «قیرمـیز كؤینك» (Gyrmyz K.) نام داشت. پیراهن، دارای الگوی ساده‌ای مـی‌باشد و شامل سه قسمت بود: مدل لباس ترکمنی کرب ینگ Ýeňیـا آستین، یـان(Ýan) یـا پهلو و آشیری Aşyryیـا دامن.
در این پیراهن از نوارهای پارچه‌ای باریک ( درون حدود 33 سانتی متر) بـه منظور تحکیم دوخت استفاده مـی‌شد کـه به این منظور تکه‌های مثلثی شکلی را درون مـیان تکه‌های مستطیل شکل دامن لباس جای داده کـه در این صورت تن پوش پرچینی را کـه در قسمت پایین گشاد مـی‌شد، ایجاد مـی‌کرد. بـه بیـان دیگر، دامن لباس از زیر بغل که تا پایین (در پهلو) بـه تدریج گشاد مـی‌شد. سر آستین‌ها و چاک یقه( کـه برای شیر بـه اندازه کافی باز بود) سوزن دوزی مـی‌شد.
ردیف‌های سکه کـه در اوایل این قرن درون جلو پیراهن دوخته مـی‌شدند که تا سال 1349 شمسی منسوخ شدند
ارتفاع این لباس که تا بیست سانتی‌متری پاشنـه پا مـی‌باشد. لذا حاشیـه دوزی مفصلی کـه در پایین شلوار قرار دارد کـه قابل رویت مـی‌باشد. بر رراهن، شال یـا كمربندی بسته مـی‌شد. ان از كمربندی، آراسته به دانـه‌های كوچک و ریز تسبیح و یـا منجوق استفاده مـی‌كردند كه«مونجوق غوشاق» (Monjuk Guşak) و یـا «هنجی غوشاق» نامـیده مـی‌شد.
یقه پیراهن را با «گل یقه» (Gül Ýaka) مـی‌آراستند. «بوقاو» (Bukaw) ریز نقره‌ای درشتی بود، كه ازگردن مـی‌آویختند.
ـ چابیت çabyt:
قبا و یـا بالاپوشی بود کـه تا همـین اواخر توسط طوایف «یموت» درون مراسم رسمـی پوشیده مـی‌شد.
نوع مخمل و ابریشم دارد و آستردار است. نوع مخمل آن، دارای آستین‌های کوتاه و کمربند است. درون قسمت جلو باز گذاشته مـی‌شود که تا اینکه تزیینات داخل آن ( مانند گل‌دوزی و جلوه‌های ماشینی) دیده شود. نوع دیگر آن، از ابریشم راه راه قرمز است، داری سر آستین و آستین‌های بلند مـی‌باشد. قد آن بلند و تا بالای ساق پا مـی‌باشد و دو طرف آن راسته و آزاد است. یقه‌ای ساده و بدون برگردان دارد.
گشادی آستین آن متوسط مـی‌باشد و از زیر بغل بـه طرف مچ باریک مـی‌شود. درون زیر بغل قبا زایده‌ای سه گوش دارد کـه از جنس پارچه قبا نمـی‌باشد و گاهی به منظور زیبایی اضافه مـی‌شود. از قسمت کمر بـه طرف پایین کمـی گشاد مـی‌شود و در دو پهلوی آن چاک دارد. درون قسمت مچ آستین، اطراف یقه و کناره‌های آن درون جلو که تا انتهای دامن و اطراف آن و همچنین درون اطراف چاک پهلو نقش‌بندی مفصلی انجام مـی‌شود، کـه این روزها مختصر شده است. طوایف «تکه»، زرد طلایی و آبی را هم با حاشیـه دوزی دستی متضاد بـه کار مـی‌برند. زنان ترکمن آن را بررراهن مـی‌پوشیدند.
جبه:
در هوای سرد، زنان بررراهن خود بالاپوشی گشاد و جلو باز مـی‌پوشند کـه جبه، نامـیده مـی شود و از پوستین نیم‌تنـه و یـا بلند هم استفاده مـی‌کنند.
نیم تنـه:
ان برای دوران عروس شدن نیم تنـه مخصوص تهیـه مـی‌دیدند كه پر از سوزن‌دوزی و آویزه‌هایی از سكه و پولک‌های نقره بود.
پسران و ان نیم تنـه‌ای داشتند کـه بر پشت آن زیورهای مختلفی بـه شکل‌های سپر و تیرکمان آویزان بود.
بوقو Buqaw:
یقه کلفتی کـه با آویزه‌هایی بـه هم متصل و یـا یک لوزی تزیین شده بـه نام « گنجوک» گلو را مـی‌پوشانید، کـه در قرن بیستم مـیلادی بـه یقه بزرگ قپِاقه‌ای (گول یقه) تبدیل شد کـه یقه لباس را مـی‌بندد.
ب – شلوار:
ـ بالاق Balak:
شلوار زنان ترکمن لیفه‌ای مـی‌باشد و نسبت بـه سایر شلوارهای سنتی زنانـه درون ایران، مـیان ساقی گشادتر دارد. دمپای دو ساق آن تنگ مـی‌باشد و سوزن‌دوزی مفصلیی دارد، كه درون قدیم تزیینات بـه کار رفته شامل، دو ردیف پهن از نقش مایـه‌های متضاد با حاشیـه‌های باریک‌تر بود. سوزن‌دوزی‌ها، به اسامـی گوناگونی خوانده مـی‌شد، از جمله: دویـه كله ( سر شتر) ، سكدیرمـه چویچه (نقش جوجه)، واخ آرمان، ایكی‌حورمان، و …، كه به ترتیب از پایین که تا نزدیكی ساق‌پا را تشكیل مـی‌داد. علاوه بر این نقوش، از قوش قانات(بال پرنده)، قویماق، تکه نقش، موی نقش (نقش عقرب) و بوستانی را نیز بـه کار‌اند.
جنس و رنگ پایین شلوار مخصوص مـی‌باشد. درون حالی‌که بالای آن را از جنس کرباس و یـا متقال و به رنگ سفید تهیـه مـی‌کنند. شلوار بـه گونـه‌ای فراهم مـی‌شود کـه قسمت بالایی و نخی آزاد آن را، بتوان بعد از پاره شده از پارچه حاشیـه دوزی پایین شلوار جدا کرد. این حاشیـه‌های پاچه شلوار، بـه طور جداگانـه بـه عنوان جهیزیـه دوخته مـی‌شوند و برخی چهل سانتی‌متر پهنا دارند کـه به سمت قوزک‌ها گشاد مـی‌شوند برش شلوارهای زنانـه، همسان برش شلوارهای مردانـه است، اما با شلوارهای مردانـه این تفاوت را دارد، كه پایین آن تنگ هست و بـه پاها مـی‌چسبد. درون پایین پاچه‌های شلوار، نوار سیـاهی بـه پهنای 1-5/1 سانتی‌متر مـی‌دوزند كه «بالاك یوب» نام د ارد .
ب – پیشانی‌بند، سربند و روسری:
ـ بؤروک Börükیـا عرقچین:
روی این كلاه، گرد و صاف (بدون برجستگب) بود وان آن را با زینت آلات نقره‌ای منجمله پولک وقبک‌هامـی‌آراستند. ان غالبا بؤروک را بر سر گذاشته و از روسری استفاده نمـی‌كردند
این کلاه بـه نام‌های « تاسه گ» و «تاخیـه» نیز معروف است. ان موهای خود را بـه صورت چهار رشته مـی‌بافند، کـه دو رشته جلو و دو رشته پشت آنان مـی‌افتد.
ـ توپبی (Topbi):
وقتی تركمن عروسی مـی‌كرد، به جای بؤروک یـا كلاه انـه، ازپیشانی‌بند، استفاده مـی‌کند کـه به رنگ قرمز و نشانـه شادی مـی‌باشد. این پیشانی بند درون نزد طوایف و قبایل گوناگون با نام‌های آل دانقی، توپبی، هاساوا(Hasawa) و… شـهرت داشت.
سربند زن متاهل، پیشانی‌بندی با نقش نارنج و ترنج مـی‌باشد، (آلدنی) کـه به دقت که تا شده و در جلو گره مـی‌خورد کـه توسط سربندی (یغلیق،Yagliq) ابریشمـی با نقوش چهارگوش کـه نقش (یـاشماق یـا روبنده) را به منظور احترام بـه مردان بزرگ‌تر دارد، آراسته مـی‌شود. درون گذشته این سربند، زیر پیشانی‌بندی کـه درپشت با دنباله‌های آویزان گره مـی‌خورد، پنـهان مـی‌شد.
این سربند را کـه اساس الگوی آن یک ذوزنقه مـی‌باشد، از نی‌های بـه هم پیچیده تهیـه کرده و روی آن را با استفاده از پارچه ابریشمـی بـه رنگ زرشکی، قرمز و به صورت شلوغ و چین‌دار پیچیده مـی‌شود و یک طرف آن دنباله پارچه بلند دارد.
روی این کلاه، بنا بـه محل استفاده آن زیورهای نقره‌ای و زری فراوانی پوشیده مـی‌شود، گاهی درون مواقع عروسی، نیم تاجی مزین بـه جواهر بر روی آن نصب مـی‌شود.
فلسفه استفاده از این نوع کلاه‌های بلند زنانـه، را درون راز ورمز روزهای نبرد و جنگ حتما جستجو کرد. این سربند گاهی با پلاک مستطیل نقره‌ای شکل خمـیده‌ای درون جلو (اغمـه،Egme) و دسته‌هایی از پلاک های متصل کوچک تر (اوورمـه، Owurme) توسط طوایف تکه طی دهه پنجاه این قرن استفاده مـی‌شد. این سربند را درون طوایف تکه «سُمَق» و در ایرساری «بُغمک» و در گذشته درون یموت «خسبه» مـی‌نامـیدند.
سربند ساخته تکه بـه طور کلی با پارچه زرین و طرح‌های نقش‌دار مواج، پوشیده و آراسته شده و عقیق‌های جگری بر آن متصل مـی‌شود. سربندهای یموت بـه لحاظ طرح قوی‌تر هست و درون مـیات طوایف تکه، با لوزی ها و هلال‌های کوچک تکراری زراندود، تزیین مـی‌شود. گاهی از انواع زیورهای آویزه دار بر روی آن استفاده مـی‌شود، بـه طوری کـه سطح کلاه را بـه طور کامل مـی‌پوشاند و به صاحب آن ابهتی مـی‌دهد. آن‌ها گیسوان بافته خود را از مـیان گیسوبندهای نقره‌ای عبور داده و زیورهای مجلل و خوش ساختی را بـه کلاه وصل کرده و از دو طرف چهره خود آویزان مـی‌کنند.
به تدریج کـه زن بـه سنین مـیان سالی مـی‌رسد، از بلندی آن کاسته مـی‌شود (هر سال بـه اندازه دو بند انگشت)، وقتی کوتاه شد بـه آن «تبرّک» مـی‌گویند. پیشانی‌بند زن درون این مرحله بـه رنگ سیـاه درمـی‌آید، کـه علامت مجرب بودن وی مـی‌باشد و در دوران پیری بـه رنگ سفید درمـی‌آید کـه نشانـه عاقل بودن است.
[مدل لباس ترکمنی کرب]
نویسنده و منبع | تاریخ انتشار: Wed, 18 Jul 2018 11:10:00 +0000