الکشاف عن حقایق التنزیل
جلد «الکشّاف عن حقائق التنزیل» ؛ انتشارات دار إحیـا التُراث العربی
نویسنده
جارالله زمخشریبرگرداننده
مسعود انصاریموضوع
تفسیر اهل سنت از قرآن (قرن ۶ هجری)زبان
عربی
الکشاف عن حقایق التنزیل و عیون الأقاویل فی وجوه التأویل کـه به تفسیر کشاف شـهرت دارد از کهنترین و جامعترین تفاسیر قرآن درون قرن ۶ هجری قمری، ایمان توحیدی خواننده تألیف جارالله زمخشری[۱] مکنی بـه ابوالقاسم و ملقب بـه جارالله زمخشری[۲] (۴۶۷–۵۳۸ ق) است.
مؤلف
مؤلف این تفسیر جارالله زمخشری درون سال ۴۶۷ هـ. ایمان توحیدی خواننده ق درون قریـهٔ زمخشر از روستاهای خوارزم چشم بـه جهان گشود. ایمان توحیدی خواننده درون کودکی بر اثر سرما یک پای او را بد و با عصا راه مـیرفت. «ابونصر اصفهانی» و «علی بن مظفر نیشابوری» از استادان وی بودند. زمخشری درون فقه، پیرو مذهب حنفی و در اصول و کلام، معتزلی مذهب بود. بـه سبب اقامت دو سالهاش درون خانـهٔ خدا و مجاورت مسجدالحرام بـه لقب جارالله (همسایـه خدا) شـهرت یـافت و تفسیر کشاف را درون این ایـام نگاشت. وی درون بسیـاری از علوم زمانـه همچون علم دین، تفسیر، اشتقاق، نحو، ادب، حدیث و بیـان صاحبنظر و دارای تألیفات گرانبهایی است. وی بعد از بازگشت از مکه درون سال ۵۳۸ هـ. ق درون جرجانیـه درگذشت.[۳]
معرفی تفسیر
تفسیر کشاف از بزرگترین و دقیقترین متون تفسیر قرآن و در زمرهٔ تفاسیر اجتهادی هست که بر دو پایـهٔ احتجاج و استنباط استوار است. بـه سبب تحدی خداوند درون قرآن و دعوت از منکران نبوت به منظور اثبات اعجاز بودن کتاب آسمانی مسلمانان،[۴] درون طول تاریخ، تمسک بـه بلاغت و زیباییهای لفظی و معنایی قرآن و استخراج و اثبات آنـها بـه عنوان یکی از وجوه تمایز و تباین آیـات با نمونـههای بشری، دستآویز بسیـاری از مفسران بوده است. بـه همـین سبب، تفسیر کشاف نیز از یک سو با تبیین، توصیف و استحصال این ظرائف معنایی و نکات بلاغی درون جهت تحقق اعجاز قرآن، رویکردی زیباشناسانـه مـییـابد[۵] و از سوی دیگر بـه جهت اتصاف زمخشری بـه مذهب اعتزال و تمایل وی بـه مباحث کلامـی، درون جایی کـه با حربهٔ عقلانیت و اجتهاد، ضمن طعن و طرد مخالفان، بـه قصور تفاسیر و اسرائیلیـات مفسران مـیپردازد، تفسیرش رویکردی عقلانی دارد.
این تفسیر مشحون از شواهد نظم و نثر عربی و مباحث لغوی، کلامـی، فقهی، بلاغی و نیز بررسی اختلاف قرائتها و ترجیح اصح قرائات، و ایراد اقوال مفسران و پاسخ بـه آنـها و نیز طرح سوالات جدید به منظور درگیری ذهن خواننده و تبیین وجوه مختلف تفسیری اعم از لفظی و معنایی است.[۶] گفتنی هست که تفسیر کشاف اگر چه بـه جهت تمایل و تعصب زمخشری درون مذهب اعتزال، از گذشته، محل اعتراض و اشکال بسیـاری از ائمـهٔ اشعری قرار داشته و شروح و ردیـههای متعددی بر آن نگاشتهاند، اما بـه عنوان یکی از تفاسیر متقن و مورد اعتماد، درون مجامع شیعی و اهل تسنن همواره محل توجه و استقبال بوده است.[۷]
چاپهای تفسیر کشاف
- نخستین بار درون سال ۱۸۵۶ مـیلادی درون دو مجلد درون کلکته چاپ شده است. سپس درون سال ۱۲۹۱ درون بولاق مصر، و در سالهای ۱۳۰۷، ۱۳۰۸، و ۱۳۱۸ درون قاهره بـه چاپ رسیده است.[۸] درون ایران نیز متن عربی کتاب، مکرر بـه شکل افست چاپ مـیشده که تا این کـه در سال ۱۳۸۹ به منظور اولین بار ترجمـه فارسی «تفسیر کشاف» بـه همت مسعود انصاری بـه وسیلهٔ نشر ققنوس انتشار یـافت.[۹]
پانویس
↑ دانشنامـه قرآن و قرآن پژوهی. بهاءالدین خرمشاهی، ذیل مدخل «زمخشری»: ج ۱، ص ۱۱۵۰.
↑ لغتنامـه دهخدا؛ ذیل مدخل «زمخشری».
↑ سهم ایرانیـان درون تفسیر قرآن (قرن سوم که تا هفتم هجری)، بهاءالدین خرمشاهی، مجموعه مقالات کنگره شیخ مفید، شماره ۳۷، ص ۱۵.
↑ برای نمونـه نگاه کنید بـه قرآن: سوره اسراء آیـه ۸۸؛ و سوره یونس، آیـه ۳۸.
↑ تفسیر و مفسران. آیتالله محمد هادی معرفت. (قم، تمـهید، ۱۳۸۸)، ج ۲، ص ۳۰۸.
↑ تفسیر کشاف. ترجمـه مسعود انصاری. (تهران، ققنوس: ۱۳۸۹)، مقدمـه: ص ۱۰–۱۴.
↑ سهم ایرانیـان درون تفسیر قرآن (قرن سوم که تا هفتم هجری)، بهاءالدین خرمشاهی، مجموعه مقالات کنگره شیخ مفید، شماره ۳۷، ص ۱۶.
↑ همانجا: ص ۱۷.
↑ «ترجمـه فارسی تفسیر الکشاف بعد از ۹ قرن» کتاب نیوز. بازبینی شده درون ۲۰ ژانویـه ۲۰۱۲.
منابع
- سهم ایرانیـان درون تفسیر قرآن (قرن سوم که تا هفتم هجری). بهاءالدین خرمشاهی، مجموعه مقالات کنگره شیخ مفید، شماره ۳۷.
- دانشنامـه قرآن و قرآن پژوهی. بهاءالدین خرمشاهی، نشر دوستان ـ ناهید، تهران: ۱۳۸۱.
- تفسیر و مفسران. آیتالله محمد هادی معرفت، نشر تمـهید، قم: ۱۳۸۸.
- تفسیر کشاف. ترجمـه مسعود انصاری، نشر ققنوس، تهران: ۱۳۸۹.
- لغتنامـه دهخدا. ذیل مدخل: «زمخشری».
تفسیر قرآن
مـهمترین تفسیرهای قرآن
تفسیرها
شیعه
ابوالفتح دیلمـی · انوار درخشان · البرهان · بیـان السعاده · پرتوی از قرآن · تبیـان · تسنیم · جوامعالجامع · روشن · روضالجنان · سورآبادی · شبر · صافی · عیـاشی · فرات کوفی · الفرقان · قمـی · گازر · محیط الاعظم · مجمعالبیـان · مقتبس الانوار · منـهجالصادقین · المـیزان · نعمانی · نمونـه · نور · نورالثقلین · نوین · تفسیر مشکاة · تفسیر الباقر · تفسیر العسکری · مواهب الرحمن · آلاء الرحمن · راهنما
سنی
جلالین · سیوطی · طبری · تفسیر کشاف · تفسیر کبیر · نیشابوری · کشفالاسرار · بیضاوی · قرطبی · ابوالسعود · ابن کثیر · روحالبیـان · روحالمعانی · فتح القدیر · نور · جواهر التفسیر · مواهب علیـه · نامـی
مفسران
شیعه
حاج ملا سلطانمحمد گنابادی سلطانعلیشاه · علی بن ابراهیم · محمد بن مسعود سمرقندی(عیـاشی) · شیخ طبرسی · شیخ طوسی · ابوالفتوح رازی · علامـه طباطبایی · ملا فتحالله کاشانی · جوادی آملی · مکارم شیرازی · ابوبکر عتیق نیشابوری · محمد صادقی تهرانی · سید محمود طالقانی · محسن قرائتی · مـیر حیدر آملی · سید عبدالله شبر · محمدتقی شریعتی · محمد مؤمن مشـهدی · محمدعلی انصاری · سید عبدالاعلی سبزواری · محمدجواد بلاغی · محمدصادق سعیدی
سنی
ابن عثیمـین · ابوالفضل رشید الدین مـیبدی · جارالله زمخشری · جلالالدین سیوطی · حسین واعظ کاشفی · سید قطب · عبدالرحمان شرفکندی · فخر رازی · محمد بن جریر طبری · محمد بن قاسم انباری · محمد خال · محمد عبده · مصطفی خرمدل · ملا عبدالکریم مدرس · ناصرالدین عبدالله بیضاوی
فهرست تفسیرهای قرآن
زبان و ادبیـات عربی درون دوران عبّاسی و مملوکی
دوران عباسیـان : ۷۵۰ - ۱۲۵۸ مـیلادی
/ ۱۳۲ - ۶۵۶ قمری •
دوران مملوکان : ۱۲۵۰ - ۱۵۱۷ مـیلادی/ ۶۴۸ - ۹۲۳ قمری
دورهٔ اول عبّاسی
دورهنگاری رسمـی : ۷۵۰ - ۸۴۷م/ ۱۳۲ - ۲۳۲ق (عصر زرین عباسی)
افراد
پیشباشندگان
(مخضرم)
عبدالله بن مُقفع • هلال بن اسعر مازنی • رؤبه • ابوالهندی • سدیف • ابن مـیاده • ابونخیله راجز • سعید دارمـی • ابوعمرو بن العلاء • افلح بن یسار • حماد عجرد • حماد راویـه • حسین اسدی • ابو دلامـه • ابن المولی • اسماعیل بن عمار • صالح بن عبدالقدوس • بشار بن برد • ابراهیم بن هرمـه • احیمر سعدی • والبه بن حباب • مطیع بن ایـاس • عکاشـه عمـی • آدم بن عبدالعزیز • سید حمـیری • خلیل بن احمد • نُصیب • اخفش اکبر • مفضل ضبی • سیبویـه • خلف الاحمر • ابن دمـینـه
نوگرایـان
(مُحدِث)
رابعه عدویـه • مروان بن ابیحفصه • یونس بن حبیب • سلم خاسر • معاذ هراء • کسائی کوفی • مؤمل بن امـیل • منصور نمری • عباس بن احنف • اشجع سلمـی • رؤاسی • مؤرج سدوسی • ابوالشیص • عمانی راجز • ابن مناذر • ربیعه رقی • • ابونواس • نویب • ابان لاحقی • فضل رقاشی • شافعی • نضر مازنی • قطرب • ابوعمرو شیبانی • الفرّاء • صریع الغوانی • ابوالشمقمق • هیثم بن عدی • ابوعبیده معمر • علیـه بنت المـهدی • ابوحیـه نمـیری • ابوالعتاهیـه • علی العکوک • ابن هشام • ابوزید انصاری • اصمعی • عبدالملک حارثی • سهل بن هارون • عمرو بن مسعده • اخفش اوسط • کلثوم عتابی • ریـاشی • ابومسحل • ابراهیم یزیدی • ابوحفص شطرنجی • عوف خزاعی • قاسم هروی • ابراهیم بن مـهدی • جَرمـی • ابوالحسن لحیـانی • ابودلف عجلی • ابونصر عتبی • محمود الوراق • بکر بن نطاح • محمد سعد • ابن اعرابی • محمد بن امـیه • ابن سلام جمحی • ابوتمام • محمد زیـات • دیک الجن • محمد وُهیب • عبدالصمد معذل • ابراهیم صولی • ابن السکیت • محمد بن حبیب • دعبل خزاعی • ابواسحاق زیـادی • علی الجهم • ابوعثمان مازنی • محمد بن صالح علوی • حسین ضحاک • ابوزید قرشی • محمد عطوی • • جاحظ • ابوحاتم سجستانی • ریـاشی نحوی • حسین عبدالسلام • فضل • سعید کاتب • پوران • خدیجه بنت مأمون • بکر بن خارجه • خالد، کاتب بغدادی • ابوالعنبس صیمری • ابوسعید سُکّری • ابن قتیبه دینوری • ابراهیم مدبر • ابن ابیدنیـا • ابوالعیناء • ابن رومـی • ابوالعباس مبرد • • بحتری • ابوعثمان اشناندانی • ابوالعباس ثعلب • ابوطالب مفضّل • ناشئ اکبر • ابن معتز • محمد بن داوود • ابوبکر ظاهری اصفهانی • ابن بسام بغدادی • ابوجعفر طبری • ابواسحاق زجاج • ابوعثمان ناجم • اخفش اصغر • ابن العلاف • بدر التمام • نجیرمـی • حسناء •
آثار
کلیله و دمنـه • الف لیلة و لیلة • البیـان و التبیین • الحیوان • البخلاء • المحاسن والأضداد • الکتاب (سیبویـه) •
رویدادها: آغاز عصر زرین اسلامـی (سدهٔ هشتم مـیلادی/ از ۸۱ قمری) • براندازی خلافت امویـان درون شام و برپایی عباسیّان درون کوفه، ۷۵۰م/ ۱۳۲ق • بنیـانگذاری شـهر بغداد، پایتخت عباسیـان درون ۷۶۲م / ۱۴۵ق بهدست ابوجعفر منصور • بنیـانگذاری بیتالحکمـه درون بغداد و آغاز ترجمـه
دورهٔ دوم عبّاسی
دورهنگاری رسمـی : ۸۴۷ - ۱۰۵۵م/ ۲۳۲ - ۴۴۷ق (عصر نفوذ ترکان یـا عصر سلجوقی)
افراد
از مـیانـهٔ سدهٔ سوم
که تا مـیانـهٔ سدهٔ پنجم هجری
ابن درید • ابن طباطبا علوی • نفطویـه • جحظه برمکی • عبدالرحمن همدانی • محمد بن قاسم انباری • قدامة بن جعفر • مسعودی • ابوابراهیم فارابی • ابن ورقاء شیبانی • ابوطیب لغوی • ابوطیب متنبی • سیف الدوله حمدانی • ابوعلی قالی • ابوالفرج اصفهانی • ابوفراس حمدانی • ابوالفضل بن عمـید • ابن لنکک • خبز أرزی • کشاجم • سری الرفاء • ابوسعید سیرافی • ابن خالویـه • ابوالقاسم آمدی • ابوعلی فارسی • ابوبکر خوارزمـی • مرزبانی • صاحب بن عباد • ابن ندیم • ابوهلال عسکری • احمد بن فارس • بدیعالزمان همدانی • ابوالفرج ببغاء • جوهری • ابوالعباس نامـی • ابن رقعمق
سدهٔ پنجم هجری
که تا پایـان آن
ابوالفتح بستی • ابوبکر باقلانی • قابوس بن وشمگیر • شریف رضی • عبدالصمد بن بابک • ابوحیـان توحیدی • ابن خلف نیرمانی • ابوعلی مرزوقی • مـهیـار دیلمـی • ابومنصور ثعالبی • ابن دوست • شریف مرتضی • ابوالفضل مـیکالی • ابوالحسن بصروی • ابوالعلاء معری •
ابن ابیحصینـه • خطیب بغدادی • صردر • ابن سنان خفاجی • باخرزی • واحدی • شریف بیـاضی • ابن بابشاذ • مؤید فی الدین • عبدالقاهر جرجانی • ابن حیوس • ابن شبل بغدادی • ابواسحاق شیرازی • ابوالعباس جرجانی • ابن شخبا عسقلانی • ابن ناقیـا بغدادی • ظهیرالدین رودراوری • ابن همماه رامشی • ابن ابیصقر واسطی • سراج قاری • ابن خطیب تبریزی • راغب اصفهانی
آثار
الأغانی • یتیمة الدهر • المثل السائر • تاریخ الأمم والملوک • جامع البیـان عن تاویل آیَ القرآن • الفرج بعد الشدة • مقامات • الغفران • جمـهرة اللغة • نـهج البلاغة • أسرار البلاغة • الشعر والشعراء • أدب الكاتب • مروج الذهب •
رویدادها: آغاز سلطنت سلجوقیـان ، ۱۰۳۷م/ ۴۲۹ق درون اصفهان • فرمانروایی اخشیدیـان بر مصر و شام (۹۳۵- ۹۶۹م/ ۳۲۳- ۳۵۸ق) • فرمانروایی حمدانیـان درون شمال عراق و شام (۹۰۵- ۱۰۰۴م/ ۲۹۳- ۳۹۴ق) • فرمانروایی بویـهیـان درون غرب ایران و عراق (۹۳۲- ۱۰۵۵م/ ۳۲۰- ۴۴۷ق) • آغاز دولت فاطمـیان درون مصر و شمال آفریقا (۹۰۹م/ ۲۹۷ق) •
دورهٔ سوم عبّاسی
دورهنگاری رسمـی : ۱۰۵۵ - ۱۲۵۸م/ ۴۴۷ - ۶۵۶ق
افراد
سدهٔ ششم هجری
ابوالمظفر ابیوردی • ابن مکنسه اسکندرانی • مرتضی شـهرزوری • طغرایی • ابوعبدالله سنبسی • ابوالجوائز مطامـیری • حریری • عمر خیّام • ابوالفضل مـیدانی • ابن منیر طرابلسی • ادیب غزی • ابن حکینا • بدیع دمشقی • ظافر حداد • بدیع اصطرلابی • بارع بغدادی • ابن افلح عبسی • جارالله زمخشری • ابومنصور جوالیقی • ابن قسیم حموی • ناصحالدین ارجانی • ابن قیسرانی • فضلالله راوندی • ابن قادوس دمـیاطی • یحیی حصکفی • وأواء حلبی • ابن منجب صیرفی • طلائع بن رزیک • مؤید آلوسی • ابن قطان بغدادی • امـینالدوله بن تلمـیذ • قاضی مـهذب و قاضی رشید • قاضی جلیس • ابن کیزانی • حمـید بن مالک کنانی • ابن خلال • ابن خشاب بغدادی • عرقله دمشقی • ابن قلاقس اسکندری • ابوالمعالی حظیری • عماره یمنی • ابن الدهان بغدادی • ابن الدهان موصلی • ابن عساکر • کمالالدین شـهرزوری • نشوان حمـیری • رشیدالدین وطواط • ابوالبرکات انباری • محمد بن بختیـار بغدادی • تقیـه صوریـه • ابن القم زبیدی • عمادالدین اصفهانی • ابن برّی • اسامـه بن منقذ • موفقالدین بحرانی اربلی • محییالدین شـهرزوری • شـهابالدین یحیی سهروردی • سراجالدین اوشی • ابن معلم واسطی • کامل بن فتح • سعادة حمصی • قاضی فاضل • ابن ناهوج اسکافی • ابوالفتح بلطی • ضیـاءالدین شـهرزوری • علمالدین شاتانی
نیمـهٔ اول سدهٔ هفتم هجری
یحیی صرصری • فخر رازی • ابن سناءالملک • ابوالفتح مطرزی • ابوالبقاء عکبری • قاسم بن حسین خوارزمـی • محمد قتلمش • سراجالدین سکاکی • یـاقوت حموی • فتح بنداری • عبداللطیف بغدادی • راجح حلی • محییالدین بن عربی • جمالالدین قفطی • ابن حاجب • ابن مطروح • رضیالدین صغانی • کمالالدین زملکانی • ابن ابیحدید • بهاءالدین زهیر • ابن العدیم • شـهابالدین زنجانی • شمـیم حلی • ابن نفاده • ابن مجاور • نفیس قطرسی • ابن ساعاتی • اسعد بن مماتی • مجدالدین بن اثیر • ابن الدهان واسطی • ابن ظافر ازدی • سلیمان بن بنین • فتیـان شاغوری • قتاده بن ادریس • ابن نبیـه • ابن شمسالخلافه • بهاءالدین سنجاری • یـاقوت بن عبدالله • مظفر عیلانی • نجمالدین بن صابر بغدادی • ابن دنینیر • قاسم واسطی • شرفالدین حلی • ابن اردخل • ابن مقرب • عزالدین بن اثیر • ابن عنین • بهاءالدین بن شداد • عمر بن فارض • حسامالدین حاجری • شواء حلبی • ابن مستوفی اربلی • ابن دبیثی • ضیـاءالدین بن اثیر • مکزون سنجاری • علمالدین سخاوی • عبدالمحسن بن حمود • نجمالدین قمراوی • ایدمر محیوی • جمالالدین بن نجار • ابراهیم بن اونبا • ابن ابیاصبع • سیفالدین مشد • ابن الحلاوی • نورالدین اسعردی • صدرالدین بصری • عزالدین حسن اربلی • ابن زیلاق • شرفالدین انصاری • یوسف نفیس
آثار
معجم الأدباء • مجمع الأمثال • أساس البلاغة • الکشّاف عن حقائق التنزیل
رویدادها: بنیـانگذاری نظامـیه بغداد (۱۰۶۸م/ ۴۵۹ق) • پایـان عصر زرین اسلامـی (سدهٔ سیزدهم مـیلادی/ پیش از سدهٔ ۶ هجری) • آغاز جنگهای صلیبی (۱۰۹۵م/ ۴۸۸ق) • پایـان دولت فاطمـیان (۱۱۷۱م/ ۵۶۷ق) • فرمانروایی ایوبیـان (۱۱۷۴- ۱۲۵۰م/ ۵۶۹- ۶۴۷ق) • پایـان سلطنت سلجوقیـان (۱۱۹۴م/ ۵۵۲ق) • سقوط بغداد درون ۱۰ فوریـه ۱۲۵۸م/ ۹ صفر ۶۵۶ق بهدست ایلخانان مغول و پایـان خلافت عباسیـان درون بغداد •
دورهٔ اول مملوکی
دورهنگاری رسمـی : ۱۲۵۰ - ۱۳۸۲م/ ۶۴۸ - ۷۸۴ق (دورهٔ ممالیک بحری)
افراد
نیمـهٔ دوم سدهٔ هفتم هجری
ابو شامـه • شرفالدین رحبی • ابن ابیاصیبعه • محییالدین بن قرناص • جلالالدین رومـی • نصرالله بن شقیر • شـهابالدین تلعفری • مجدالدین ابن ظهیر اربلی • محمد بن سوار • ابوالحسین جزار • ابن لؤلؤ ذهبی • ابن خلکان • ابن بارزی • مجیرالدین اسعردی • ابن نقیب • شاب الظریف • عفیفالدین تلمسانی • بهاءالدین اربلی • ابن لقمان • ابن عبدالظاهر • رسعنی • کمالالدین ابن اعمـی • سعدی شیرازی • تقیالدین سروجی • شرفالدین بوصیری • علی بن عقبه • سراجالدین وراق • ابن واصل • یـاقوت مستعصمـی • ابن هتیمل • ابن جلنک • ابن دقیق العید • ابن معالی رقّی • ابن طقطقی • ابن عطاء اسکندری • شـهابالدین عزازی • ابن دانیـال • ابن منظور • عمر بن مسعود • نصیرالدین ی • سلطان ولد •
سدهٔ هشتم هجری
شرفالدین قدسی • صدرالدین ابن وکیل • ابن طیبی • جمالالدین وطواط • محمد بن علی مازنی • ابن دمرتاش • شمسالدین صایغ • شـهابالدین محمود بن فهد • ابوالفداء • شـهابالدین نویری • ابن ابیجراده • عامر بصری • ابن سید الناس • جلالالدین قزوینی • محمد بن قاسم واسطی • یحیی بن حمزه علوی • ادفوی • ابن فضلالله عمری • ابن الوردی • صفیالدین حلی • ابن معتوق • فاضل یمانی • ابراهیم قیسرانی • ابن هشام انصاری • ابن شاکر • صلاحالدین صفدی • ابن نباته • یـافعی • ابن عقیل • فیّومـی • بهاءالدین سبکی • شریف نیشابوری • ابن حبیب حلبی • ابراهیم حکری • برهانالدین قیراطی • دمنـهوری • جمالالدین امـیوطی • ابواحمد شاعر • بُرعّی • کمالالدین دمـیری • ابن مکانس • ابن بطوطه
سدهٔ نـهم هجری
ابن خطیب داریـا • فیروزآبادی • قلقشندی • بدرالدین دمامـینی • ابن حجة حموی • تقیالدین مقریزی • بهاءالدین ابشیـهی • ابراهیم بن موسی کرکی • ابن حجر عسقلانی • ابن عربشاه • شمسالدین نواجی • ابراهیم باعونی • شُمنّی • ابن تغری • شـهابالدین حجازی • برهان بقاعی • ابن ابیبکر • ابن الهائم
آثار
وفیـات الأعیـان • الوافی بالوفیـات • الدُرَر الكامِنة •
رویدادها: حملات مغولان بـه شام و درگیریهای ایلخانان با مملوکان (۱۲۶۰/ ۶۵۸ق- ۱۳۲۳/ ۷۲۲ق) • پایـان جنگهای صلیبی (۱۲۹۱م/ ۶۹۱ق) • ۲۷ ژوئیـه ۱۲۹۹م/ ۲۷ شوال ۶۹۸ق، آغاز پادشاهی عثمانی
دورهٔ دوم مملوکی
دورهنگاری رسمـی : ۱۳۸۲ - ۱۵۱۷م/ ۷۸۴ - ۹۲۳ق (دورهٔ ممالیک برجی)
افراد
دهههای آغازین سدهٔ دهم هجری
احمد پاشا رومـی • شمسالدین سخاوی • شمسالدین قادری • ابن اهدل • احمد بن عبیـه • محمد جلجولی • جلالالدین سیوطی • ابن فرفور • عبدالقادر بن حبیب • جلالالدین بن هبةالله • ابن ملیک • اُشمونی • قانصوه غوری • عایشـه باعونیـه • حسین البیری • حمزه ناشری • محمد بن عمر حمـیری • ابن ایـاس • عبدالهادی سودی • فاطمـه حنفی • ابراهیم شیشری • ابراهیم انطاکی • عصامالدین اسفراینی • ابن ولی مقدسی
آثار
تحفة النظار فی غرائب الأمصار • تفسیر جلالین • خصائص الکبری •
رویدادها: ۲ ژانویـه ۱۴۹۲؛ نبرد گرانادا و پایـان فرمانروایی امارت گرانادا و مسلمانان بر اندلس • آغاز پادشاهی صفویـان ۱۵۰۱/ ۹۰۷ق • جنگ عثمانی و مملوکان (۱۵۱۶–۱۵۱۷) - • ۲۲ ژانویـه ۱۵۱۷م/ ۲۹ ذیالحجه ۹۲۲ق نبرد ریدانیـه؛ فروپاشی سلطنت مملوکان و پایـان خلافت عباسیـان (تحت سلطنت مملوکان) •
قرآن
تقسیمات
متن
آیـه • سوره • جزء • حزب
دیگر
مکی و مدنی • ناسخ و منسوخ • محکمات و متشابهات
قرائتها
قاریـان هفتگانـه • طبقات قاریـان • قاری
طبقات قاریـان
ابن عامر • ابن کثیر • ابوعمرو بن العلاء • حمزه • عاصم • کسائی • نافع
تفسیر
تفاسیر
شیعه: فرات کوفی • قمـی • تبیـان • مجمعالبیـان • رازی • عیـاشی • نورالثقلین • نعمانی • منـهجالصادقین • شبر • برهان • صافی • المـیزان • نمونـه • تسنیم • جوامعالجامع • انوار درخشان • فتحالقدیر • سورآبادی • نوین • گازر • پرتوی از قرآن • روشن • ابوالفتح دیلمـی • نور • الفرقان • مشکاة • مواهب الرحمن • آلاء الرحمن
سنی: جلالین • سیوطی • طبری • کشاف • تفسیر کبیر • نیشابوری • کشفالاسرار • بیضاوی • قرطبی • ابوالسعود • ابن کثیر • روحالبیـان • روحالمعانی • نور • نامـی
مفسران
شیعه: علی بن ابراهیم قمـی • شیخ طبرسی • شیخ طوسی • سید محمدحسین طباطبایی • محمدعلی انصاری • سید عبدالاعلی سبزواری • محمدجواد بلاغی
سنی: ابن عثیمـین • ابوالفضل رشید الدین مـیبدی • جارالله زمخشری • جلالالدین سیوطی • حسین واعظ کاشفی • سید قطب • فخر رازی • محمد بن جریر طبری • محمد بن جریر طبری • محمد بن قاسم انباری • محمد عبده • مصطفی خرمدل • ملا عبدالکریم مدرس • ناصرالدین عبدالله بیضاوی
ترجمـهها
فارسی
سلمان فارسی (نخستین مترجم قرآن بـه فارسی) • عبدالمحمد آیتی • مـهدی الهی قمشـهای • حسین الهی قمشـهای • حسین انصاریـان • ناصر مکارم شیرازی • بهاءالدین خرمشاهی • محمد فولادوند • جلالالدین مجتبوی • ابوالحسن شعرانی • محمد صادقی تهرانی • غلامعلی حداد عادل • طاهره صفارزاده • علی مشکینی • محمدعلی کوشا • محمود صلواتی • ابوالقاسم امامـی • علی گرمارودی • مصطفی خرمدل • امـید مجد • شیخ الهند • نعمتالله صالحی نجف آبادی • موزه پارس • شاه ولیالله دهلوی • رضا سراج • علی نقی فیضالاسلام • احمد کاویـانپور • علی مشکینی • عباس مصباح زاده • محمدکاظم معزی • رضا محمدیتبار • ابوالقاسم پاینده • محمد صادقی تهرانی • محمود یـاسری
انگلیسی
آرتور آربری • آلفرد گیوم • اس. ال. پول • جرج سیل • روبرت روتنسی • ریچارد بل • رینولد نیکلسون • کلود سیوری • محمد مارمادوک پیکتال • محمد حبیب شاکر • عبدالله یوسفعلی • لاله بختیـار • سید علیقلی قرایی • محمد سرور • طاهره صفارزاده
آلمانی
ایگناز گلدزیـهر • اولمان • تئودور نلدکه • ریکرت • فلوشـه • گریکول • گوستاو فلوگل • هنینک • واهل
ژاپنی
توشی هیکو ایزوتسو • اوکاوا شومـی
فرانسوی
آندر دوری یـه • کلود اتی ین ساواری • ژاک برک • رژی بلاشر • محمد حمـیدالله • حمزه بوبکر • دونیز ماسون
ترکی
اسماعیل حقی بالتاچی اوغلو • عثمانبنی اوغلو
ایتالیـایی
آندرهآ آریوابنـه • الساندرو بوزانی • حمزه روبرتو پیکاردو
روسی
محمد نوری عثمانوف • ایمان والریـا بورخو • کراجوکوفسکی
سوئدی
محمد کنوت برنستروم
اردو
محمود حسن شیخ الهند
گرجی
پیتر مـیریـاناشویلی • امامقلی باتوانی • گیورگی لوبژانیدزه
مازندرانی
ابوالفضل بن شـهردویر
کردی
عبدالرحمان شرفکندی • محمد خال • مصطفی خرمدل • ملا عبدالکریم مدرس
ادعای اعجاز
ظاهری • باطنی • علمـی • هماهنگی آیـات • پیشگوییها • نظریـه نظم ریـاضی (دربارهٔ آیـه بسمالله)
سوره
آیـه
بسماللهالرحمنالرحیم • آمن الرّسول • أمَّن یُجیب • اطاعت • آیتالکرسی • تطهیر • ولایت • خیرالبریـه • اکمال • انذار • مباهله • اخوت • تصدیق • امانت • تبلیغ • تداین • نور • مودت • حجاب • حفظ • خمس • قتال • مشیت • و ان یکاد • فطرت • مـیثاق • ذر • ظلمانی
موضوعها
محمد • نبی و رسول • نامهای خدا • عیسی • نظریـه روابط ریـاضی آیـه بسمالله • اسامـی قیـامت • ترتیب نزول سورهها • ذوالقرنین • اسلام • پیشبینیها • قرضالحسنـه • علم • نظریـه روابط ریـاضی • مـیوهها و سبزیها
مفاهیم وابسته
علوم قرآنی • صحت تاریخی • تاریخ قرآن • وحی • ثقلین • شأن نزول • تنزیل • تأویل • تجوید • ترتیل • حروف مقطعه • نقد • وامواژههای قرآن
فهرست ترجمـههای قرآن