میلاد بیرانوند اندیمشک

مختصات: ۳۳°۲۹′۱۴″شمالی ۴۸°۲۱′۱۴″شرقی / ۳۳٫۴۸۷۱°شمالی ۴۸٫۳۵۳۸°شرقی

استان لرستان از استان‌های غربی ایران است. میلاد بیرانوند اندیمشک این استان ۲۸۳۰۸ کیلومتر مربع مساحت و بیش از یک مـیلیون و ۷۶۰هزار نفر جمعیت دارد.[۲][۶] نرخ بیکاری درون لرستان با ۲۰٫۲ درصد بالاترین نرخ بیکاری درون ایران است.[۷] این استان سیزدهمـین استان کشور از نظر جمعیت مـی‌باشد و یکی از استان‌های پرجمعیت ایران به‌شمار مـی‌رود. خرم‌آباد مرکز استان است. طبق آمار سال ۱۳۸۵، خرم‌آباد بیستمـین شـهر بزرگ کشور است. لرستان سرزمـینی کوهستانی هست و غیر از چند دشت محدود، سراسر آن را کوه‌های زاگرس پوشانده‌است. اشترانکوه با ۴۱۵۰ متر ارتفاع بلندترین نقطه استان واقع درون حدفاصل شـهرستان‌های دورود، ازنا و الیگودرز، و پست‌ترین نقطه آن درون جنوبی‌ترین ناحیـه استان واقع شده و حدود ۵۰۰ متر از سطح دریـا ارتفاع دارد.[۸] بر اساس یـافته‌های باستان‌شناسی این منطقه یکی از نخستین سکونتگاه‌های قدیمـی بشر هست و مفرغ لرستان از شـهرت باستان‌شناسی زیـادی برخوردار است.[۹] لرستان تنـها استان ایران هست که بـه دلیل اهمـیت فوق‌العاده تاریخی یکی از ۴ بخش اصلی موزه ملی ایران را بـه خود اختصاص داده‌است. این ۴ بخش اصلی عبارتند از پیش از تاریخ، تاریخی و لرستان، دوران اسلامـی، مـهر و سکه.[۱۰] استان لرستان سومـین استان پرآب کشور هست و ۱۲ درصد آبهای کشور را درون اختیـار دارد.[۱۱] این استان علی‌رغم غیرمرزی بودن خسارت‌های بسیـاری درون جریـان جنگ ایران و عراق متحمل شده‌است.

ریشـه نام

لرها مردمانی هستند کـه از نظر قومـی جزئی از مردم کرد به‌شمار نمـی‌آیند.[۱۲] واژهٔ کرد درون دوران تاریخی بعد از حمله اعراب بـه ایران بـه معنای رمـه‌گردانان و کوچ‌نشینان ایرانی‌تبار فلات ایران بـه کار رفته‌است و معنای قومـی خاص نمـی‌داده‌است.[۱۲][۱۳][۱۴][۱۵][۱۶][۱۷][۱۸][۱۹][۲۰] در برخی از منابع، لرها و دیلمـیان و بلوچان و اقوام دیگر را جز کرد شمرده‌اند زیرا واژه «کرد» بـه معنی یک نوع شیوه زندگی و نـه معنی زبانی بوده‌است.[۲۱] اما از لحاظ قومـیت لرها گروهی جدا از کردها حساب مـی‌شوند.[۲۱] نام لر درون متون تاریخی بعد از حمله اعراب بـه ایران، اولین بار درون قرن ۴ هجری قمری بـه شکل واژه‌های اللّریـه، لاریـه، بلاد اللور و لوریـه درون متون بازمانده از آن دوران بروز مـی‌کند.

در لغت‌نامـه دهخدا آمده‌است:

لر طایفه‌ای از ایرانیـان چادرنشین است. لر یـا لور نام عشیرتی هست بزرگ از عشایر کرد. گروهی از اکراد درون کوه‌های مـیان اصفهان و خوزستان و این نواحی بدیشان شناخته آید و بلاد لر خوانند و هم لرستان و لور گویند.[۲۲]

حمدالله مستوفی مـی‌گوید درون زبدة التواریخ آمده‌است:

در ذکر مقام لران و سبب وقوع اسم لری برایشان یـاد کرده شدند کـه وقوع اسم لر بدان قوم بوجهی گویند از آنکه درون ولایت مارود دیـهی هست آن را کرد مـی‌خوانند و درآن حدود دربندی آن را بـه زبان لری کوک اکر خوانند و در آن دربند موضعی هست که لر خوانند چون اصل ایشان از آن موضع خواسته ایشان را لر خوانند. وجه دوم آن هست که بـه زبان لری کوه پردرخت را لِر گویند و بسبب ثقالت راءرهٔ لام با ضمـه د و لر گفتند و وجه سوم اینکه این طایفه از نسل شخصی اند کـه او لر نام داشته و قول اول درست‌تر مـی‌نماید.[۲۳]

جغرافیـای تاریخی لرستان

پیش از رسیدن قوم ماد ساکنان لرستان اقوامـی مانند کاسی‌ها، الیپی‌ها، لولوبیـان و عیلامـیها، بودند. لرستان بـه عنوان بخشی از سرزمـین ایران شاهد مـهاجرت قبایل آریـایی بوده‌است. قوم ماد بـه غرب ایران کنونی از جمله مناطق لرستان کنونی کوچ کرده‌اند. مادها بعد از ورود بـه زاگرس اقوام ساکن آنجا یعنی کاسی‌ها، الیپی‌ها، لولوبیـان و عیلامـیها و دیگر اقوام آسیـایی را درون خود حل د و زبان ایرانی خود را درون منطقه رواج کامل دادند.[۲۴][۲۵][۲۶] منطقه لرستان بعد از حمله اعراب بـه ایران، با نام‌های گوناگونی چون جبال، لر کوچک، پیشکوه و لرستان فیلی نیز شناخته مـی‌شده‌است.
لرستان بـه معنی سکونتگاه مردم لر[۲۷] واژه‌ای هست که بـه سرزمـین‌های لرنشین اطلاق مـی‌گردد و به معنای گستره جغرافیـایی هست که مردم لر درون آن سدارند. با این توضیح مـی‌توان حدود لرستان را از دشت‌های غرب خانقین و مندلی درون عراق که تا دشت ارژن درون استان فارس درون ایران و از شمال از استان همدان، که تا سواحل خلیج فارس بـه صورت حدودی تعیین کرد.[۲۸] گستره نام لرستان پیش از حکومت صفویـان، سکونتگاه لرهای بختیـاری، لرهای کهگیلویـه و لرهای بویراحمدی را هم شامل مـی‌شد. اما بعد از حکومت صفویـان سکونتگاه لرهای بختیـاری را منطقه بختیـاری نام‌گذاری د و جغرافیـای نام لرستان بـه حدود استان لرستان و ایلام کنونی محدود شد.[۲۷] این منطقه نیز درون حکومت قاجاریـان بـه دو بخش پشتکوه و پیشکوه تقسیم شد.[۲۷] درون نمودار زیر تقسیمات لرستان از ۳۰۰ هجری قمری تاکنون آورده شده‌است.[۲۹]

لغت‌نامـه دهخدا درون کنار توصیف استان لرستان بـه عنوان یکی از تقسیمات کشوری جدید، از لرستان بـه معنای سرزمـین محل سلرها نام مـی‌برد:

لرستان یعنی اراضی لرنشین، و آن ناحیتی هست وسیع بـه مغرب ایران، کـه از شمال محدود هست به کرمانشاه و از مشرق بـه کوه‌های بروجرد و ملایر و از مغرب بـه عراق و از جنوب بـه خوزستان…[۳۰]

.
به این ترتیب ناحیـه مورد نظر شامل نیمـه غربی استان لرستان فعلی از حدود پل هرو درون شرق که تا مرز استان ایلام درون غرب و از گاماسیـاب درون جنوب شـهرستان نـهاوند درون شمال که تا رود دز درون شمال خوزستان درون جنوب مـی‌شود. این منبع همچنین تنـها مرکز شـهری ناحیـه لرستان را خرم‌آباد ذکر کرده‌است:

تنـها شـهر (لرستان) خرم‌آباد هست و آن قصبه‌ای هست که درون حدود پنجهزار نفر جمعیت دارد و در دره تنگی واقع شده کـه کشکان رود از آن مـی‌گذرد. (همان)

.

اتابکان لر

اتابکان لرستان عنوان کلی دو سلسله مشـهور بـه اتابکان لر بزرگ و اتابکان لر کوچک هست که از اواخر عصر سلجوقیـان بیش از چهار سده بر نواحی وسیعی فرمان راندند.

شـهرها و شـهرستان‌ها

برابر با تقسیمات کشوری، استان لرستان ۱۱ شـهرستان، ۲۹ بخش و ۸۵ دهستان دارد. استان لرستان هم‌اکنون دارای ۲۴ نقطه شـهری و ۲۸۶۴ روستا دارای سکنـه مـی‌باشد.[۳] شـهرستان‌های این استان عبارت‌اند از:

• ازنا
• الیگودرز
• بروجرد
• پل
• خرم‌آباد
• دورود
• دوره
• دلفان (نور آباد)
• رومشکان
• سلسله (الشتر)
• کوهدشت

لرستان درون ابتدای تقسیمات کشوری دوره پهلوی بخشی از فرمانداری کل خوزستان و لرستان بود کـه خیلی زود از خوزستان جدا و با عنوان فرمانداری کل لرستان مستقل شد. درون ابتدای تشکیل، دارای دو شـهرستان خرم‌آباد درون غرب و بروجرد درون شرق بود. درون فاصله کوتاهی، الیگودرز از شـهرستان گلپایگان جدا و سومـین شـهرستان استان شد. روند تشکیل شـهرستان‌های جدید که تا اواخر دهه ۱۳۶۰ متوقف شده بود اما درون پایـان جنگ ایران و عراق، دورود از بروجرد، و کوهدشت و دلفان هم از خرم‌آباد جدا و به شـهرستان تبدیل شدند. درون سالهای بعدالشتر و پل از شـهرستان خرم‌آباد و نیز ازنا از شـهرستان الیگودرز جدا و تبدیل بـه شـهرستان‌های مستقل شدند. شـهرستان دوره درون اواخر سال ۱۳۸۶ از شـهرستان خرم‌آباد جدا و مستقل شد. جدیدترین شـهرستان این استان شـهرستان رومشکان هست که درون اواخر سال ۱۳۹۲ از شـهرستان کوهدشت جدا و مستقل شد. مرکز این شـهرستان، شـهر چقابل است. استان لرستان هم‌اکنون دارای ۲۴ نقطه شـهری است. بزرگترین شـهرهای لرستان بـه ترتیب جمعیت عبارتند از: خرم‌آباد، بروجرد، دورود، کوهدشت، الیگودرز. بزرگترین شـهر این استان از نظر وسعت شـهری و جمعیت شـهر خرم‌آباد و بزرگترین شـهرستان استان شـهرستان الیگودرز مـی‌باشد.

استان زاگرس

استان زاگرس طرح پیشنـهادی به منظور تشکیل استانی جدید درون شرق استان لرستان بـه مرکزیت بروجرد بود.[۳۱][۳۲][۳۳][۳۴] این استان گاه با نامـهای دیگر مانند استان بوستان، استان بروجرد یـا استان لرستان شرقی هم نام شده‌است. طرح اولیـه تشکیل این استان درون سال ۱۳۷۵ بـه هنگام سفر رئیس‌جمـهور وقت جمـهوری اسلامـی ایران، علی اکبر هاشمـی رفسنجانی بـه بروجرد از سوی نمایندگان مردم بروجرد درون مجلس شورای اسلامـی ارائه شد.[۳۲][۳۳][۳۴][۳۵] محدوده پیشنـهادی به منظور استان زاگرس شامل تویسرکان، شازند، خنداب و ملایر را شامل مـی‌شود.[۳۱]
پیشنـهاد تشکیل استان زاگرس با یـازده شـهرستان انتقاداتی را دربرداشته‌است بـه گونـه‌ای کـه برخی خبرگزاری‌ها مانند خبرگزاری فارس با انتشار یک خبر یکسان آن را «فتنـه قومـیتی» نامـیدند.[۳۱]

جمعیت

بر اساس سرشماری مرکز آمار ایران، جمعیت استان لرستان دوره درون سال ۱۳۹۰ برابر با ۱٬۷۵۴٬۲۴۳ نفر بوده‌است کـه ۲٫۳ درصد از جمعیت ایران را تشکیل مـی‌دهد. تراکم جمعیت استان لرستان درون همـین سال برابر با ۶۲ نفر درون هر کیلومتر مربع بوده‌است. همچنین طی دوره پنج ساله ۱۳۸۵ که تا ۱۳۹۰، متوسط نرخ رشد سالانـه جمعیت استان لرستان ۰٫۴۴ درصد بوده‌است.[۲] درون سرشماری سال سرشماری ۱۳۸۵، جمعیت لرستان ۱٫۷۱۶٫۵۲۷ نفر گزارش شده‌بود.[۳۶] تعداد خانوارهای استان لرستان درون سال ۱۳۹۰ برابر با ۴۶۲٬۵۲۸ نفر بوده‌است. تعداد خانوارهای لرستان درون سال ۱۳۸۵ برابر ۳۸۴٬۰۹۹ نفر بوده‌است. بـه این ترتیب طی یک دوره پنج ساله تعداد خانوارهای لرستانی بیش از ۲۰ درصد رشد کرده‌است. بر اساس همـین سرشماری، جمعیت شـهرنشین استان لرستان درون سال ۱۳۹۰ برابر با ۱٬۰۷۵٬۹۵۱ نفر بوده‌است کـه نسبت بـه سال ۱۳۸۵ از رشدی برابر با ۵٫۵ درصد برخوردار بوده‌است. بـه این ترتیب ضریب شـهرنشینی درون استان لرستان ۶۱٫۳ درصد است.[۲]

جغرافیـا

استان لرستان یکی از استانـهای کوهستانی درون غرب ایران است. بیشتر مناطق این استان را کوههای زاگرس پوشانده‌است. آب و هوای این استان متنوع هست و تنوع آب و هوا درون آن از شمال شرق بـه جنوب غرب کاملاً مشـهود است. لرستان از شمال با استان‌های همدان و مرکزی، از شرق با استان اصفهان، از جنوب با خوزستان و از غرب با استان‌های کرمانشاه و ایلام همسایـه است. همچنین این استان از طریق باریکه‌ای درون سمت جنوب شرقی دارای مرز بسیـار کوتاهی با استان چهارمحال و بختیـاری است. لرستان ۳۶۳٫۰۱ کیلومتر از تهران فاصله دارد.[۳۷]

 ایران: میلاد بیرانوند اندیمشک نزدیک بـه ۶٪ جمعیت ایران (۲۰۰۹ مـیلادی)[۱]
 عراق: ۱۲۱٬۰۰۰ نفر[۲]
 عمان: ۵٬۹۰۰ نفر[۳]

مناطق سنتی: لرستان • چهارمحال و بختیـاری • شرق و شمال خوزستان • استان ایلام • کهگیلویـه و بویراحمد • غرب و جنوب همدان اقلیت: مرکزی • قزوین • فارس • اصفهان • بوشـهر

لُر قومـی ایرانی هست که درون غرب و جنوب باختری ایران زندگی مـی‌کنند.[۴]زبان لری خویشاوند نزدیک زبان فارسی و به همراه فارسی از دسته باختری زبان‌های ایرانی است. میلاد بیرانوند اندیمشک ویژگی‌های زبان لری نشان مـی‌دهد کـه چیرگی زبان‌های ایرانی درون منطقه کنونی لرستان درون دیرینـه‌شناسی باستان بیشتر از سوی ناحیـه پارس صورت گرفته نـه از سوی ناحیـه ماد.[۵] گویش‌های زبان لری نزدیک‌ترین گویش‌های ایرانی بـه زبان فارسی هستند.[۶] زبان لری همانند زبان فارسی نواده‌ای از زبان پارسی مـیانـه هست و واژه‌های آن همانندی بسیـاری با فارسی دارد.[۷] ریشـه زبانـهای ایرانی لری (بختیـاری، خرم‌آبادی) مانند زبان فارسی بـه پارسی مـیانـه (زبان ساسانیـان) و از طریق پارسی مـیانـه بـه پارسی باستان (زبان هخاان) برمـی‌گردد.[۸] برخی اقوام لر کوچک درون قرن دوازدهم هجری شمسی از نواحی شین عراق کوچ کرده و در لرستان ساکن شدند.[۹] برخی گویش‌های زبان لری مانند لری خرم‌آبادی نیز تحت تأثیر زبان کردی قرار گرفته‌اند.[۱۰][۱۱] اما لرها مردمانی هستند کـه از نظر قومـی جزئی از مردم کرد به‌شمار نمـی‌آیند[۱۲] و خویشاوندی لرها با مردمان کردتبار تنـها درون ایرانی بودنشان است؛[۱۲][۱۳] البته نیکیتین، کینان و کندال لرها را هم‌نژاد و هم‌زبان کردها مـی‌دانند.[۱۴]

تاریخ

لُرها آمـیزه‌ای از قبایل ایرانی مـهاجر از آسیـای مـیانـه و قبایل قبل از آریـایی ساکن درون غرب ایران، مانند کاسیـها، لولوبیـها و عیلامـیها هستند. بر مبنای مطابقت و مشابهت جغرافیـایی و شواهد باستانشناسی، برخی تاریخدانان، لرها را بقایـای عیلامـیان مـی‌دانند کـه پس از سلطه آریـاییـها، دچار تغییرات زبانی شده‌اند.[۱۵][۱۶] والتر هینز احتمال اینکه ایلامـیهای باستان اقوامـی پروتو یـا اجداد لرهای امروزی باشند را کم مـی‌دانسته‌است.[۱۷][۱۸] شواهد موجود اشاره بـه فلزکاری لرستان از هزاره چهارم پیش از مـیلاد دارد. مجموعه اشیـای فلزی منسوب بـه لرستان از نیمـه قرن گذشته توسط محققین و پژوهشگران مختلف بسیـار مورد توجه قرار گرفته‌است. پژوهشگران، هنر مفرغ کاری لرستان را نتیجه کارهای ساده‌ای مـی‌دانند کـه بیـان‌کننده چندین قرن انقلاب مادی ملتی کشاورز و مبارز است.[۱۹][۲۰][۲۱]حمله اعراب بـه ایران تأثیر بسیـاری درون فرهنگ و آداب مردم این کشور برجای گذاشت و این تأثیر شامل منطقه لرستان نیز شد. مردم لر بـه هر حال توانستند زبان و بسیـاری از آداب و رسوم خود را حفظ کنند. درون دوران حکومت صفویـان دو ایـالت جز ایـالت‌های لر نشین بودند. این دو ایـالت شامل لرستان بـه مرکزیت خرم‌آباد و کهگیلویـه بـه مرکزیت بهبهان بود. درون این دوره ایـالت‌های لرستان و کهگیلویـه دارای والیـانی مستقل بودند. والیـان لرستان فیلی درون سال ۱۰۰۶ هجری قمری بـه دستور شاه عباس حاکم پشتکوه و پیشکوه شدند و تا دوران قاجار بر این منطقه حکمرانی د. لرستان درون دوره زندیـان نیز بـه عنوان یکی از ایـالت‌های ایران دارای والی مستقل بود.

پس از بـه قدرت رسیدن قاجارها، آقامحمدخان بـه دلیل کینـه‌ای کـه از زمان حکومت زندیـان نسبت بـه مردم لر داشت دست بـه تغییرات بسیـاری درون منطقه لرستان زد. از جمله اقدامات آقامحمدخان مـی‌توان بـه کوچاندن اجباری اقوام لر بـه قزوین اشاره کرد. همچنین فتحعلی شاه حکومت والیـان لرستان را بـه پشتکوه محدود کرد و تا سال ۱۳۰۷ درون آن منطقه حکمرانی د اما بعد از تصرف پشتکوه توسط نیروهای دولتی غلامرضاخان آخرین والی لرستان بـه عراق رفت. بعد از آقامحمدخان، فتحعلی شاه بـه تجزیـه لرستان ادامـه داد و در راستای این سیـاست، پشتکوه (ایلام) را از منطقه لرستان جدا کرد و از آن بعد لرستان بـه صورت مستقیم زیر نظر قاجار و فرستادگان آن کـه اغلب شاهزادگان بودند، اداره شد. لرستان دراین دوره بـه دلیل سیـاست‌های قاجار دچار ناامنی و هرج و مرج شد، اقوام مختلف لر با یکدیگر بـه ستیز برخاستند و بسیـاری از آن‌ها مجدداً بـه کوچ نشینی روی آوردند.[۲۲]

مردم لر و مشروطیت

یکی از مـهم‌ترین فعالیت‌های سیـاسی مردم لر درون سده گذشته مشارکت درون انقلاب مشروطه ایران بوده‌است. طرفداری مردم لر و به خصوص ایل بختیـاری نقش پررنگی درون پیروزی انقلاب مشروطه داشته‌است. با آغاز تیرماه ۱۲۸۸ شمسی، قوای سردار اسعد بـه قم و قوای سپهدار بـه ینگی امام رسیدند. درون مقابل سعدالدوله قوایی بـه فرماندهی امـیر مفخم بختیـاری بـه سمت کرج فرستاد. مجاهدین بختیـاری با حرکت بـه سوی تهران و با همراهی مجاهدین شمال بـه فرماندهی سپهدار اعظم کـه در نزدیکی تهران بـه هم پیوستند، بعد از شکست مقاومت نیروهای استبداد صغیر موفق بـه فتح تهران و شکست استبداد صغیر شدند.

دوره پهلوی

هنگام بـه سلطنت رسیدن رضاشاه، کشور دستخوش ناآرامـی‌هایی بود. مناطق عرب نشین تحت نفوذ شیخ خزعل،[۲۳] مناطق شین شمال غربی توسط اسماعیل آقا سیمـیتقو،[۲۴]جمـهوری جنگل درون شمال و… موجب عدم یکپارچگی و در معرض تجزیـه شدن ایران بودند. یکی از این ناآرامـی‌ها، یـاغی گری و راهزنی عشایر درون لرستان بود.[۲۵] در سال ۱۳۰۲ نیروهای دولتی و عشایر لر درون فاصله مـیان شـهرهای بروجرد و خرم‌آباد وارد نبرد شدند. قوای عشایر متشکل از طوایف ایل بیرانوند، سگوند، پاپی و چگنی بودند و درگیری‌ها درون مـهر سال ۱۳۰۲ آغاز شد ولی که تا پایـان آذر همان سال نیروهای دولتی توانستند خرم‌آباد را محاصره و آن را بـه کنترل درآورند. بعد از آن عفو عمومـی اعلام شد و از عشایر خواسته شد سلاح‌های خود را تحویل دهند ولی چند تن از سران عشایر کـه تسلیم شده بودند دستگیر و اعدام شدند. با اعدام سران عشایر درگیری‌ها درون بهار ۱۳۰۳ و با بازگشت عشایر از شمال خوزستان از سرگرفته شد و تا ۹ اردیبهشت همان سال ادامـه داشت درون نـهایت و در تاریخ ۱۵ خرداد ۱۳۰۳ نیروهای دولتی با بمباران مواضع عشایر موفق بـه ورود بـه خرم‌آباد و شکست کامل عشایر لر شدند.[۲۶]
پس از فتح خرم‌آباد چند تن از سران عشایر بر خلاف آنچه عفو عمومـی اعلام شده بود اعدام شدند. سرکوب عشایر لر توسط سپهبد احمد امـیراحمدی مورد تقدیر رضاشاه قرار گرفت. اقدام حکومت مرکزی درون نقض عفو عمومـی و اعدام سران عشایر باعث شورش مجدد درون منطقه لرستان شد. این شورش با محاصره خرم‌آباد درون بهار ۱۳۰۳ آغاز شد. با آغاز فصل بهار و بازگشت ایل‌های لر از شمال خوزستان بـه مرکز لرستان، درگیری مسلحانـه با نیروهای حکومت مرکزی از سر گرفته شد. درون این سال سپهبد محمد شاه‌بختی فرماندهی تیپ پیـاده لشکر غرب را بر عهده داشت. علی‌رغم اینکه احمدی خواهان سرکوب بیشتر عشایر بود، شاه‌بختی درون پی دفاع از مواضع نیروهای حکومتی بود.[۲۶]
سرانجام درون ۹ اردیبهشت همان سال درون حالی کـه امـیراحمدی فرماندهی را بر عهده داشت خرم‌آباد توسط هواپیما بمباران شد و پس از یک رشته درگیری مـیان عشایر لر و نیروهای حکومت مرکزی درون ۱۵ خرداد ۱۳۰۳ بار دیگر خرم‌آباد توسط نیروهای دولتی اشغال شد. امـیراحمدی بعد از پیروزی درون پی سرکوب بیشتر عشایر لر بود اما رضاشاه درون تاریخ ۱۹ مرداد همان سال با ارسال تلگرافی دستور اعلام عفو عمومـی را صادر کرد.[۲۶]

واژه‌شناسیِ لُر

احتمالِ ارتباطِ واژه‌های لُر و کُرد

واژهٔ کُرد درون دوران دیرینـه شناسیِ بعد از حمله اعراب بـه ایران بـه معنای رمـه گردانان و کوچ‌نشینان ایرانی‌تبار فلات ایران بـه کار رفته‌است و معنای قومـی ویژه نمـی‌داده‌است.[۱۲][۲۷][۲۸][۲۹][۳۰][۳۱][۳۲][۳۳] از دیدگاهِ گارنیک آساتریـان؛ بر همـین پایـه، لرها و دیلیمان و بلوچان و مردمان دیگر را جزو کردان شمرده‌اند زیرا واژه کرد بـه معنی یک گونـه شیوه زندگی و نـه معنی زبانی بوده‌است.[۳۴] از دیدِ قومـیت، لرها و کردها جدا از هم شمرده مـی‌شوند.[۳۴]

خاستگاهِ برخی اقوامِ لُر کوچک

ولادیمـیر مـینورسکی شرق‌شناس بزرگ لرها را بـه ۴ دسته تقسیم کرده است.[۳۵]

براساس دانشنامـه ایرانیکا درون لرستان طوایف کرد و لر با هم مختلط شده‌اند و در کنار هم زندگی مـی‌کنند[۳۶][۳۷] برخی اقوام لر کوچک درون قرن دوازدهم هجری شمسی از نواحی شین عراق کوچ کرده و در لرستان ساکن شدند.[۹] برخی گویش‌های زبان لری مانند لری خرم‌آبادی نیز تحت تأثیر زبان کردی قرار گرفته‌اند.[۳۸][۳۹] مصطفی تقوی مقدم معتقد هست لرها از نظر قومـی جزئی از مردم کرد به‌شمار نمـی‌آیند و خویشاوندی لرها با مردمان کردتبار را تنـها درون ایرانی بودنشان مـی‌داند.[۱۲]علی‌اکبر دهخدا درون توصیف لر کوچک مـی‌گوید:[۴۰]«طوایف لر کوچک قبایلی بودند از کردان آسیـای صغیر و لران ایرانی کـه در حدود بین عراق عجم و عراق عرب ییلاق و قشلاق مـی‌د و خراج خود را بـه دیوان بغداد مـی‌دادند.» حمدالله مستوفی مـی‌گوید درون زبده التواریخ آمده‌است:[۴۱] «وقوع نام لر بدان قوم بوجهی گویند از آنکه درون ولایت مارود دیـهی هست آن را کرد مـی‌خوانند و درآن پیرامون دربندی آن را بـه زبان لری کوک اکر خوانند و در آن دربند موضعی هست که لر خوانند چون اصل ایشان از آن موضع خواسته ایشان را لر خوانند. وجه دوم آن هست که بـه زبان لری کوه پُردرخت را لِر گویند و بسبب ثقالت راءرهٔ لام با ضمـه د و لر گفتند و وجه سوم اینکه این خاندان از نسل شخصی اند کـه او لر نام داشته و قول اول درست‌تر مـی‌نماید.»

پراکندگی قوم لر

عشایر لر ایران بـه سه دسته، ۱-لر بزرگ ۲-ممسنی ۳-لر کوچک تقسیم مـی‌شود. عشایر فیلی درون نزدیکی خرم‌آباد، کـه بخشـهایی از آن به‌طور فصلی بـه جایی با فاصله سه روز پیـاده‌روی که تا بغداد مـهاجرت د.[۴۲] لازم بـه ذکر هست هشتاد هزار نفر لک زبان درون شرق کشور عراق خود را لر مـی‌دانند
قوم لر دارای تقسیم‌بندی‌های زیـادی هست که درون مـهم‌ترین و کلی‌ترین تقسیم‌بندی بـه دو شاخه لر بزرگ و لر کوچک تقسیم مـی‌شود.[۴۳] مردم لر دارای پراکندگی درون مناطق غرب و جنوب غربی ایران هستند. مناطق زیر طبق دانشنامـه ایرانیکا مناطقی هست که عشایر لر درون آن ییلاق و قشلاق کرده یـا یکجانشین شده‌اند.[۸][۴۳][۴۴]
گروه کوچکی از پشتو زبان‌های شرق افغانستان بختیـاری نام دارند.[۴۵] این گروه هیچ ارتباطی با بختیـاری‌های ساکن ایران ندارند.[۴۵]

زبان

گویش‌های زبان لری نزدیک‌ترین گویش‌های ایرانی بـه زبان فارسی هستند.[۶] زبان لری همانند زبان فارسی نواده‌ای از زبان پارسی مـیانـه هست و واژه‌های آن همانندی بسیـاری با فارسی دارد.[۷] ریشـه زبانـهای ایرانی لری (بختیـاری، خرم‌آبادی) مانند زبان فارسی بـه پارسی مـیانـه (پهلوی ساسانی) و از طریق پارسی مـیانـه بـه پارسی باستان (زبان هخاان) برمـی‌گردد.[۸] ویژگی‌های زبان لری نشان مـی‌دهد کـه چیرگی زبان‌های ایرانی درون منطقه کنونی لرستان درون تاریخ باستان از سوی ناحیـه پارس صورت گرفته و نـه از سوی ناحیـه ماد.[۴۸][۴۹] زبان‌شناسانی دیگر لری را یک پیوستار زبانی از گویش‌های ایرانی جنوب غربی بین گونـه‌های فارسی و کردی دانسته‌اند.[۵۰] سکندر امان‌اللهی دربارهٔ زبان مردم لرستان مـی‌گوید: «بیشتر لرهای لرستان بـه لهجه‌ای ایرانی کـه به نام لری شناخته مـی‌شود سخن مـی‌گویند با این حال نزدیک بـه نصف لرهای استان لرستان بـه لکی، لهجهٔ دیگر ایرانی سخن مـی‌گویند. لهجه لری بـه فارسی نزدیک تر هست درحالی کـه لکی بـه کردی نزدیک تر مـی‌باشد.»[۵۱]

جغرافیـای زبان لُری

دانشنامـه ایرانیکا جغرافیـای گویش‌وران زبان لری را از جنوب استان همدان (حداقل از نـهاوند بـه سمت جنوب)[۵۲] که تا خوزستان و استان فارس بیـان مـی‌کند. پراکندگی گویش‌وران لر درون امتداد رشته کوه زاگرس درون غرب کشور ایران و به‌طور دقیق‌تر از زاگرس مـیانی که تا سواحل خلیج فارس و در غرب که تا حدود بین‌النـهرین و دربردارندهٔ گویشـهای بسیـار متعدد از گویشـهای ممسنی، بختیـاری، گناوه و دیلم، کهگیلویـه و بویراحمد، لری خرم‌آبادی است. درون واقع لری خرم‌آبادی متداول‌ترین گویش درون مـیان لر کوچک و لری بختیـاری متداول‌ترین گویش درون مـیان گویشـهای جنوبی (لر بزرگ) محسوب مـی‌شوند.[۵۳] بیشترین جمعیت گویش‌وران لر درون استان‌های لرستان، چهارمحال و بختیـاری، کهگیلویـه و بویراحمد و خوزستان هست اما جمعیت قابل ملاحظه‌ای از لر زبان‌ها درون مناطقی از استان کهگیلویـه و بویراحمد و استان بوشـهر، جنوب استان ایلام، غرب استان فارس و اصفهان ساکن هستند.[۵۳] اما برخی از لر زبان‌ها درون مناطقی از ایران پراکنده‌اند کـه علت این پراکندگی به‌طور عمده مسائل سیـاسی بـه خصوص درون زمان حکومت رضاشاه پهلوی صورت گرفته و از آن جمله مـی‌توان بـه لر زبان‌هایی کـه به استان‌های قزوین، قم و کرمان تبعید شده و هم‌اکنون بخشی از گویش‌وران لر به‌شمار مـی‌آیند اشاره کرد.[۵۳]

پيش از آن ماه هاي ايراني بـه صورت پنج پنج تقسيم مي شده كه بـه هر يك پنجه مي گفتند ،مثل تقسيمي كه درون مصر باستان و بابل رايج بوده است(3) .
تقويم ايران باستان شامل دوازده ماه سي روزه بوده( سي روز بي كم و كاست و نـه سي و يك روز ) و در سال كبيسه پنج روز با الهام از پنج نام گاثاها 4به سال اضافه مي كردند ، اين پنج روز را درون مجموع پنجه ، خمسه ، پنجه دزديه ، خمسه مسترقه ، گاه ، اَندَرگاه ، بِهيزك و پنجه وِه مي گفتند .

در روزشماري اعراب چهار شنبه روز منحوس و نا مباركي شمرده مي شود ، يكي از دلايلي كه بـه نظر مي رسد بعد ها جشن سوري بـه شب چهار شنبه منتقل شد همين هست ، يعني سعي مي شده شب چهار شنبه را كه نحس و نا مبارك بوده را با جشن و سرور بگذرانند و در آن شب و روز دست از خريد و فروش و كسب و كار بكشند چرا كه اعتقاد داشتند بـه دليل نحسي چهار شنبه هر معامله و كسبي كه درون آن شب و روز نيز انجام شود نا مبارك خواهد بود ، جاحظ درون تاليف خود بـه چهار شنبه يا يوم الرباع اشاره ميكند و ميگويد :
« وَ الاِربَعاء يَوم ضنك و نَحس »(5)

يكي ديگر از حدس هايي كه براي چگونگي انتقال جشن سوري بـه شب چهار شنبه ميت وان زد ارتباط آن با مختار سردار شيعه عرب هست كه بـه خون خواهي شـهداي كربلا كه بـه نا حق درون كربلا توسط لشكر يزيد با شـهيد شده بودند، قيام مي كند .
گفته شده مختار بعد از واقعه عاشورا و پس از آنكه از زندان آزاد مي شود ، بـه خون خواهي شـهداي كربلا بر مي خيزد (6).

آنگاه براي آنكه مخالف را از موافق تشخيص دهد و بر كفتار ها بتازد فرمان داد که تا شيعيان راستين آن حضرت بر بام خانـه ها آتش بيفروزند ، شب آن فرمان مصادف بوده با شب چهار شنبه آخر سال .

فروغ بـه معني نور و روشنايي هست ، بر اساس تعليمات زرتشت از آتش (8) كه يكي از مخلوقات اهورا مزدا ميباشد نيز نشات مي گيرد .بر خلاف يك تصور نا بجا تقديس آتش نـه بـه دليل پرستش آن كه درون واقع نوعي نشانـه و اثر از روشنايي و حقيقت اهورا مزدا ميباشد و نقشي كنايه اي دارد .

به طور تحقيق ميتوان تاريخ برگزاري شب سوري را درون ايران باستان از سه مرحله بيرون ندانست يا درون شب بيست و ششم از ماه اسفند ، يعني درون نخستين شب از پنجه كوچك (از بيست وششم اسفند که تا سي ام مي باشد ) (10)يا نخستين شب از ده شب و روز فروردگان ( شايد همان عيد نوروز باشد ، اين جشن پيش از زرتشت نيز درون ايران شرقي رواج داشته هنگام اصلي آن پنج روز كبيسه يا پنجه دزيده يا اندرگاه است) (11)قرار دارد ، يا درون اولين شب پنجه بزرگ يا پنجه وه ( پنج روز آخر سال هست )(12) كه پنج روز كبيسه هست و نخستين شب و روز جشن همسپتمدم Hamaspatmadam و آخرين گهنبار محسوب ميشود دانست .

در اعتقادات عامـه مردم مسلمان هست كه شب جمعه آخر سال يا شب چهار شنبه يا آخرين شب سال ، اهل قبور و ارواح مردگان بايد زيارت شوند و آنكه درون اين شب ها بيدار و منتظر و بر بام خانـه هاي خود درون آمده که تا كه بازماندگان بـه نام آنان نذور و خيرات دهند و هم چنين مرسوم هست در چنين شبهايي درون گورستان ها بر سر قبر عزيزان شمع يا چراغ بيفروزند .

همـه اين ها و بسياري ديگر ياد آور مراسم مردم ايران قديم هست كه براي فروهران درون ده روز پايان سال كه ايام فروردگان هست انجام مي دادند و امروزه كم و بيش نيز زرتشتيان انجام مي دهند . (16‌)

مردم ايل قره پاپاق بـه عيد نوروز خيلي اهميت مي دهند و ماه اسفند را ماه عيد گويند .
چهار شنبه اول اسفند را دروغگو ، دوم را راستگو ، سوم را سياه و چهارم را " اجرا " گويند .

در روز چهار شنبه سوري ، يعني چهار شنبه آخر ، اهالي لباس نو مي پوشند و با هلهله و شادي بـه آتش افروزي مي پردازند و به ديد و باز ديد مي روند .

صبح روز چهار شنبه آخر ، پيش از طلوع آفتاب زن و بچه كنار رودخانـه رفته از آب چهار شنبه استفاده نموده و كوزه خود را پر كرده براي سال نو تيمناٌ نگه مي دارند»(17)

پيشتر ها و البته هنوز در‌آذربايجان و بخصوص اروميه رسم كجاوه اندازي رايج بوده . شب چهار شنبه سوري بر بام خانـه ها مي روند و كجاوه اي را كه زينت كرده اند و بر آن طاق شال كشيده و آيينـه بندي كرده اند با طنابي از بام بـه سطح خانـه فرود مي آورند و مي گويند :"بكش كه حق مرادت را بدهد "كسي كه درون خانـه هست مكلف هست كه درون آن كجاوه شيريني و آجيل شور و شيرين و ميوه خشك بريزد و پس از آن كه چيزي درون آن ريختند با طناب آن را بالا مي كشند و به خانـه ديگر مي روند .

در ميدان ارگ تهران توپ كهن سالي بود كه مدت صد سال بر فراز صفه اي* ( جاي سايه دار غرفه مانند ) جا گرفته بود و چون پيران زمين گير از جاي خود نمي جنبيد .

شب هاي چهار شنبه سوري زنان و اني كه حاجتي داشتند مخصوصا آن اني كه درون آرزوي شوهر بودند از آن توپ بالا مي رفتند و بر فراز آن دمي مي نشستند و از زير آن مي گذشتند و در بر آورده شدن آرزوي خود شك نداشتند و بچه هاي شير خوار را كه بـه اصطلاح نحسي مي كردند يا ريسه مي رفتند از زير توپ مرواريد و سر درون نقار خانـه ميگذراندند . اين توپ را توپ مرواريد مي ناميدند و افسانـه هاي گونا گون درباره آن مي گفتند (21)