نوروز، کاشت سبزه عدس مرحله به مرحله باع عیدی به منظور سیصد مـیلیون نفر درون ۱۲ کشور
نوروز درون چندین کشور دیگر غیر از ایران نیز عید رسمـی هست و درون چند کشور دیگر هم اگرچه از این چنین رسمـیتی برخوردار نیست ولی از سوی بخش های قابل توجهی از اهالی اش جشن گرفته مـی شود.
نوروز درون سال ۲۰۱۰ مـیلادی از سوی سازمان ملل متحد بـه رسمـیت شناخته شد، زیرا آنچنانکه درون معرفی این مصوبه آمده هست توسط بیش از ۳۰۰ مـیلیون نفر درون ۱۱ کشور عضو سازمان ملل متحد جشن گرفته مـی شود. کاشت سبزه عدس مرحله به مرحله باع البته سنت های نوروزی درون تمام این کشورها یکسان نیستند، اگرچه درون بسیـاری موارد شباهت هائی بین آنـها وجود دارد.
آذربایجان
با آنکه مردم جمـهوری آذربایجان سالهاست کریسمس را بـه عنوان مبنای سال مـیلادی جشن مـی گیرند، اما نسبت بـه عید نوروز و آئین های سنتی آن دیدگاه ویژه ای دارند و آن را بخشی از سنت های خود مـی دانند. کاشت سبزه عدس مرحله به مرحله باع عید نوروز درون زمان شوروی سابق بـه صورت رسمـی از فرهنگ و سنن مردم جمـهوری آذربایجان برچیده شده بود، اما بعد از استقلال این کشور درون سال ۱۹۹۱ مـیلادی، جشن نوروز بار دیگر رایج شد. جمـهوری آذربایجان هم بعد از استقلال این کشور، عید نوروز را را برسمـیت شناخت و ۶ روز را درون تقویم رسمـی تعطیل اعلام کرد.
خانواده ها طبق سنت گذشته ، چند روز مانده بـه عید نوروز با تهیـه پوشاک نو، طبخ انواع شیرینی های محلی نظیر باقلوا، شکربورا ، بادام بورا و گوغال شور، انجام خانـه تکانی، کاشت سبزه و رنگ تخم مرغ بـه استقبال بهار و عید نوروز مـی روند. درون شب پیش از نوروز همـه افراد خانواده درون خانـه یکی از بزرگترهای فامـیل جمع مـی شوند و شام را با هم صرف مـی کنند. مـهمترین و اصلی ترین خوراک نوروزی درون آذربایجان ماهی هست که حتما حتماً سر سفره باشد. روی سر ماهی حلقه ای قرار مـی دهند کـه آن را حتما بزرگترین دم بخت خانواده درون انگشت خود کند. براساس باورهای مردم، این کار را خوشبخت مـی کند.
در آذربایجان مردم شب های چهار چهارشنبه ی آخر سال شمسی بر مبنای عناصر چهارگانـه طبیعت، یعنی آب ، آتش ، خاک و باد، مراسم ویژه چهارشنبه سوری را نیز برگزار مـی کنند کـه آق شامـی نام دارد. بر اساس فرهنگ عامـیانـه و ادبیـات شفاهی این سرزمـین ، ˈآبˈ و منابع آبی درون چهارشنبه اول تازه مـی شوند و به جریـان مـی افتند و درختان و گیـاهان بـه کمک چهارشنبه دوم (آتش)، چهارشنبه سوم (خاک) و چهارشنبه آخر ( باد) جوانـه مـی زنند و نوید آمدن بهار را مـی دهند. پژوهشگر شناخته شده آذربایجانی نبی اف درون اشاره بـه چهارشنبه سوری مـی گوید: کاشت سبزه عدس مرحله به مرحله باع «این عید ملی بـه آفرینش انسان مربوط است، زیرا درک انسان از هستی با چهار عنصر آب، باد، خاک و آتش پیوند مـی خورد. از یک ماه مانده بـه عید نوروز درون چهارشنبه های آخر سال جشن ها و مراسم مختلفی برگزار مـی شد کـه تا بـه امروز باقی مانده و به ما هم رسیده است». بعد از آتش بازی بعضی بچه های آذری پاپاق آتماق مـی کنند، کـه مراسمـی شبیـه فالگوش است. درون مراسم پاپاق آتماق یـا کلاه گردانی اکثراً پسرها شرکت دارند کـه درِ خانـه همسایـه را مـی زنند و صاحب خانـه درون کلاه آنـها چیزهای خوردنی مانند شکر بوره، باقلوا، فندق، سیب و شکلات مـی گذارد.
ازرسوم دیگر ایـام قبل از نوروز مـی توان بـه سبز گندم و یـا عدس اشاره کرد. این کار کـه از یکی دو هفته مانده بـه عید آغاز مـی شود بـه نشانـه ی تجدید حیـات درون طبیعت و آمدن بهار صورت مـی گیرد. درون باکو، پایتخت جمـهوری آذربایجان، همـه ساله درون ایـام نوروز بناهای اداری و تجاری مرکز شـهر بـه شیوه با شکوهی نورپردازی مـی شود و مراسم ویژه عید نیز درون نزدیکی درهای ورودی ایچری شـهر،شـهر قدیم و تاریخی باکو با بیش از ۸۰۰ سال قدمت، با حضور رییس جمـهور و مقامات دولتی این کشور برگزار مـی گردد. با وجود آنکه اغلب مراسم عید نوروز درون جمـهوری آذربایجان با آئین های نوروزی ایران یکسان است، اما مراسم روز سیزده بدر درون این کشور برگزار نمـی شود.
بعدازظهر آخرین روز اسفند گورستان های باکو مملو ازانی هست که بـه تعداد رفتگان شان، سینی های سمنو درون دست دارند. بر روی بعضی گورها دو یـا سه سینی سبزه گذاشته شده، گویی آذربایجانی ها مردگان خویش را نیز درون جشن نوروز شرکت مـی دهند.
ازبکستان
در ازبکستان بعد از فروپاشی شوروی نوروز مجددا با شکوه و عضمت جشن گرفته مـی شود، ولی ربطی بـه تحویل سال جدید ندارد و اکثر مردم راجع بـه موضوع تحویل سال خورشیدی اطلاع کمتری دارند زیرا تقویم این کشور مـیلادی هست و تحویل سال نو را ساعت دوازده شبسی و یک دسامبر تجلیل مـیکنند و تا روز دهم ژانویـه با شکوهی گسترده جشن مـی‌گیرند.
مراسم نوروزی از اوائل اسفند با سبز گندم و عدش، و سمنو پزی شروع مـیشود. بـه سمنو درون ازبکستان، سوملک و گاهی سومنک مـی‌گویند و هرچند درون این کشور چیدن هفت سین رایج نیست ولی درون حضور سمنو درون سفره نوروزی بنوعی اجباری است. که تا دهه های سی و چهل قرن گذشته مـیلادی درون برخی از مناطق تاجیک نشین سفره هفت سین که تا اندازه ای رایج بود ولی با مخالفت حزب کمونیست کـه نوروز را خطری به منظور خود مـی دید بسیـاری از سنت های نوروزی از بین رفتند. مراسم از روی آتش پ هم فقط درون برخی از روستاهای دوردست بهنوز برقرار هست ولی از چهارشنبه سوری و سیزده بـه در هیچ نشانی نمانده است.
در ازبکستان هفته پیش از آغاز نوروز جویبارها، مـیدان و خیـابان‌ها، باغ و پارک‌ها، مدارس و دانشگاه‌ها، مقبره و گورستان‌ها، منابع آب و کلاً گرد و اطراف محل زیست را بـه صورت دسته جمعی تمـیز مـی‌کند و حتماً نـهال مـی‌نشانند. درون ایـام نوروز درون سرتاسر ازبکستان که تا دوردست ترین روستاهای کوهستانی و بیـابانی نوروز فرصتی هست برای برگزار برنامـه‌های موسیقی، هنری، ورزشی، بازیـهای سنتی، نمایش‌های آثار هنر دستی و برنامـه‌های گوناگون دیگر، و در تمام شـهرها و روستاها صدای سرنا و نقاره رسیدن نوروز را نوید مـی دهد.
یکی از مـهم ترین مراسم نوروزی، همانگونـه کـه اشاره شد سمنو پزان است. هیچ محله ای را نمـی‌توان پیدا کرد کـه زنان درون دیگهای بزرگ سمنو آماده نکنند. مراسم سمنوپزان که تا حدی درون فرهنگ کشور ازبکستان رایج هست که حتی دانشجویـان و دانش آموزان روزانـه درون صحن دانشگاه و دبیرستان و خوابگاه‌های دانشجوئی گردهم مـی آیند و همراه استادان شان سمنو درست مـیکنند. جوانان شب هنگام درون حیـاط یمدرسه و دانشگاه گرد هم مـی آیند و شبی دراز سر دیگ سمنو شب زنده داری مـیکنند، مـی خوانند و مـی ند. مراسم سملک یـا سمنو درون ازبکستان نوعی بزم دوستانـه اقشار گوناگون جامعه، زنان، دانشجویـان، دانش آموزان و هم محلی‌هاست، ولی درون این مراسم مردان شرکت نمـی‌کنند و فقط درون درست اجاق و آتشدان و نشاندن دیگهای بزرگ و سنگین روی آتشدان‌ها بـه زنان و ان کمک مـی کنند
افغانستان
در افغانستان مراسم نوروز بـه نوعی با مراسم مذهبی جشن گل سرخ کـه در مزار شریف برگزار مـی شود جوش خورده است. مـیله گل سرخ یک جشن خاص هست که درمزار شریف درون ۴۰ روز اول سال و به مناسبت روئیدن گل های سرخ برگزار مـی شود و در طول این مدت مردم از هر نقطه افغانستان به منظور حضور درون این جشن بـه این شـهر مـی آیند. این مراسم بـه طور همزمان با مراسم جهنده علی یـا ژنده علی انجام مـیشود. مراسم جهنده علی، مراسمـی دینی هست که بـه مناسبت خلافت علی ابن ابی طالب درون مسجد مقدس این شـهر کـه گفته مـی شود آرامگاه این امام هست اجرا مـیشود. این مراسم با برافراشتن یک علم، کـه ترکیب رنگ آن بـه درفش کاویـانی شباهت دارد، و به آن ژنده سخی مـی گویند، درون حرم و در اولین روز سال اجرا مـی شود. جشن گل سرخ به منظور چهل روز درون دشت های لاله و حرم ادامـه دارد.
در افغانستان درون کنار هفت سین هفت سین، هفت مـیوه هم رسم است. این هفت مـیوه عبارتند از: کشمش، سنجد، پسته، فندق، قیسی یـا زردآلوی خشک، گردو و آلو. هفت سین افغان ها سیب، سنجد، سبزی، سمارق (نوعی قارچ) سرکه، سمنو و سیر را درون بر مـی گیرد. مردم به منظور روزهای نوروز بـه ویژه شب سال نو اقدام بـه پخت غذاهای خاصی مـی کنند. معمولاً سبزی چلو درون این شب پخته مـی شود. البته کباب ماهی هم جای خود را درون سفره نوروزی دارد. نانوایی ها نیز درون این روزها نوعی کلوچه مـی زند کـه به آن کلوچه نوروزی مـی گویند و فقط درون نوروز پخته مـی شود. درون افغانستان نیز سمنو پزان یکی از سنت های پر طرفدار است. زنان درون یکی از شب های آخر سال مراسم خاص به منظور سمنو برگزار مـی کنند و از اواخر عصر که تا صبح روز بعد مشغول پختن آن هستند و شعری بـه این مضمون را تکرار مـیکنند: سمنک درون جوش، ما کفچه زنیم، دیگران درون خواب، ما دفچه زنیم.
جوان هایی کـه هنوز درون دوره نامزدی بـه سر مـی برند و در انتظار ازدواج هستند درون شب نوروز بـه خانـه پدر زن خود رفته و برای خانواده آنـها هدیـه مـی برند. هدایـایی چون لباس، جواهر و حنا بـه همراه غذاهایی مانند ماهی و کلوچه های متنوع به منظور تبریک گوئی عید. خانواده عروس هم درون مقابل، لباس مردانـه و شرینی به منظور داماد آماده مـی کنند. تعطیلی عید نوروز درون افغانستان فقط یک روز هست اما درون همـین فرصت اندک نیز دید و بازدیدها درون حد مقدور مـیان مردم این کشور انجام مـی شود. کشتی گیری، پهلوانی و بزکشی از جمله بازی هایی سنتی هستند کـه در این روزها رواج دارد.
پاکستان
در پاکستان نوروز را عالم افروز، بـه معنای روز تازه رسیده، کـه با ورودش جهان را روشن و درخشان مـی کند، مـی نامند. از آداب و رسوم عید نوروز درون مـیان مردم پاکستان، مـی توان بـه خانـه تکانی، پوشیدن لباس نو، تهیـه انواع شیرینی مانند لدو، گلاب حامن، رس ملائی، برفی، شکرپاره، سوهن حلوا، عیدی و گرفتن و دید و بازدید اقوام اشاره کرد. درون این ایـام رسم هست از گفتار نامناسب پرهیز و با محبت، احترام و اخلاص با دیگران برخوردکرد. همچنین سرودن اشعار نوروزی بـه زبان های اردو، دری و عربی درون این عید مرسوم هست که بیشتر درون قالب قصیده و غزل بیـان مـی شود.
در نواحی گلگت درون شمال کشمـیر برگزاری جشن نوروز همراه با اجرای برنامـه های آتش بازی و تیراندازی و چوگان بازی مـی باشد. برنامـه های جشن نوروز درون پاکستان باختری کـه به ایران نزدیکتر است، پوشیدن لباس نو و تبریک گفتن بـه یکدیگر بعد از تحویل سال و ترتیب مجالس قصیده و شعر خوانی را درون بر مـی گیرد. درون این نواحی تهیـه هفت نوع مـیوه و کلوچه نوروزی ار رسوم دیگر است. سفره عید با پلو و گوشت مرغ و تخم مرغهای رنگی تزئین مـی شود. درون این بخش از پاکستان گوشت مرغ بگفته مردم شگون دارد و به همـین مناسبت درون سفره نوروز جائی همـیشگی دارد. یک سنت جالب ناحیـه پاراچنار، درون غرب پاکستان، شکار رفتن زنان درون روز نوروز است.
تاجیکستان
جشن سنتی نوروز درون این کشورهم با فروپاشی شوروی احیـا شده و پنج روز اول بهار هر سال نیز بـه مناسبت جشن‌های نوروزی درون این کشور تعطیل رسمـی اعلام شده است. بسیـاری از نوزادانی کـه روز ۲۰ یـا ۲۱ مارس درون استان بدخشان تاجیکستان بـه دنیـا مـی‌آیند، بـه دلیل محبوبیت فراوان جشن نوروز درون این سرزمـین، نوروز یـا نوروزشاه یـا نوروزگل نام مـی‌گیرند. درون تاجیکستان مراسم سیزده بدر و یـا مراسم چهارشنبه سوری وجود ندارد و فقط جشن نوروز درون یک یـا دو روز برگزار مـیشود. نوروز درون این کشور بـه نام جشن بزرگ معروف است. درون این روز همـه مردم شـهر درون محلی بـه نام نوروزگاه جمع شده و در این مکان، بخصوص روز اول برنامـه‌های مختلف فرهنگی؛ هنری و ورزشی اجرا مـیشود.
خانـه تکانی یـا جاروب بندان یکی از سنت های رایج درون ازبکستان هست که معمولاً دو روز مانده بـه عید انجام مـی شود. درون تاجیکستان تمام اشیـای خانـه را بـه بیرون مـی‌برند، خانـه را ز سر که تا پا تمـیز مـی کنند و در آخرهزار اسپند دود مـیکنند. زنان با آرزوی پرباری و برکت سال نو، جلد منقش کلاه های گردی را بـه آرد مـی‌زنند و بر دیوارهای دودخوردۀ خانـه، نقش گل مـی‌آفرینند. کودکان با گچ سفید روی دیوار نقش گل و بلبل و آهو و بز کوهی مـی‌کشند. رنگ سفید درون روزهای نوروز نقش نمادین دارد. درحالی کـه زنان و کودکان سرگرم آرایش خانـه هستند، مردان خانواده شاخه های بلند درختان را مـی برند و با کارد روی آنـها گل مـی تراشند. سپس شاخه های آراسته را با گفتن شاگون بهار مبارک وارد خانـه مـی کنند و در های پنج ستون خانـه قرار مـی دهند. درون ازبکستان بر سر مـیز هفت شین قرار مـی دهند: شـهد، شیر، شیرینی و شکر ناب، شمع، شمشاد و شایـه اندر خوان.
یکی دیگر از آئین های نوروزی کلا غزغز است. کودکان و نوجوانان و گاه افراد بزرگسال روسری مـی بندند و گروه گروه کو بـه کو مـی گردند و با شعر و شعارهای نوروزی بـه خانـه های مردم سر مـی زنند. درون جریـان این آئین برخی بـه خواسته های دیرین خود مـی رسند اما به منظور برآورده شدن خواسته شان این افراد حتما روسری خود را بـه گونـه ای بر فراز خانـه ها پرت کنند کـه از راه روزنـه واقع درون مرکز سقف خانـه های چارگوش بدخشانی، بـه درون خانـه بیفتد. آن گاه آن فرد خوش اقبال مـی تواند با صدای بلند ای پدر، برخیز، نوروزی بیـار بخواند و از صاحب خانـه ارمغان نوروزی بخواهد. درون گذشته خواسته ها بـه شیرینی و حلوا محدود مـیشد، اما درون این سالها برخی حتی تلفن همراه مـی خواهند.
سمنوپزان یکی از این آئین های نوروزی درون تاجیکستان است. این غذا درون کشورهای دیگر بـه نام های سمنی٬ سوملک٬ سومنومولوک هم شناخته مـی شود، درون تاجیکستان مـهمترین خوراکی ایـام نوروز است. هنگام پختن آن نواهایی نظیر بوی بهار هست سمنک، آش نـهار هست سمنک از گل گندم سمنک، خوردن مردم سمنک را سر مـی دهند. آئین پخت سمنک نوروزی کـه تا بـه حال بیشتر خاص مردم روستاهای تاجیکستان بود، هم اکنون درون مـیان ساکنان شـهرها نیز اجرا مـی شود. سمنک را درون تاجیکستان عمدتا زنان مـی پزند و برای این کار از قبل درون ظروف رو باز گندم را بـه خیس مـی گذارند و تا زمان سبز شدن دانـه های گندم انتظار مـی کشند. پخت سمنک از صبح زود دو روز قبل از عید آغاز مـی شود و برای این کـه سمنک خیلی دیر مـی پزد، زنان گرد دیگ جمع شده و تا پخت آن با زدن دف درون وصف نوروز ترانـه مـی خوانند. بـه عقیده تاجیک ها، درون زمان پخت سمنو حاجتمندان مـی توانند حاجت بگیرند و بیماران نیز شفا یـابند و به این خاطر سمنو درون بین تاجیک ها شفابخش است. درون مراحل آخر پخت این خوراکی زنان بـه داخل دیگ سمنک هفت دانـه سنگ خرد و چهارمغز گردو مـی اندازند. گفته مـی شود هنگام توزیع سمنو این سنگ ها و گردوها بـه کاسه هری افتاد، وی بـه آرزویش خواهد رسید.
در تاجیکستان کشاورزان از گذشته مراسم خاصی پیش از نوروز داشتند یکی از این مراسم مراسم حوت نام دارد. حوت اخرین ماه سال بوده و به همـین دلیل بـه عنوان زمانی مناسب به منظور کشت و کار بهاری. درون این مراسم مردم با فراهم وسایل جشن سه شب اول ماه حوت درون مـهمانی ها گرد هم مـی آیند و در کنار آتش بـه شنیدن موسیقی، یدن یـا بازی مـی پردازند. یکی دیگر از مراسم مـهم نوروزی گل گردانی نام دارد. مردم تاجیک از زمان های قدیم بـه مناسبت بیداری طبیعت و آغاز شکوفه زدن گل ها و درختان بـه گل گردانی مـی پرداختند. درون گذشته وظیفه گل گردانی بر عهده بزرگسالان بود. اما این مراسم اکنون توسط کودکان و نو جوانان انجام مـی گیرد. گل گردان ها از دره و تپه و دامنـهٔ کوه ها، گل چیده و با اهدای این گل ها بـه به اهالی روستا یـا محله خود پایـان یـافتن زمستان و فرا رسیدن بهار و آغاز کشت و کار و آمدن نوروز را مژده مـی‌دهند.
این مژده با شعر زیر داده مـی شود:
خبرت مـی کنم دهقان
بته غله بـه گل گردان
بهار نو مبارک باد
گله زردک ثنا مـی گه
ثنای مصطفی مـی گه
به هر پهلو خدا مـی گه
در مراسم نوروزی تاجیک ها تأثیراتی از جشن های دیگر رایج درون شوروی سابق، چون سال مسیحی ، نیز دیده مـی شود مانند بابا دهقان و ملکه نوروز، دو قهرمان اصلی برنامـه های نمایشی نوروزی کـه تقلیدی از بابا نوئل و برفک است. این درون حالی هست که بسیـاری از آئین های کهن نوروزی، مانند چهارشنبه سوری، رسم تحویل سال، حاجی فیروز و سیزده بـه در، بـه فراموشی سپرده شده اند یـا اجرای آنـها دیگر بـه پررنگی گذشته نیست. صدرالدین عینی درباره اهمـیت نوروز درون گذشته این کشور مـی نویسد: «در بخارا درون آن وقت ها نوروز را کـه عید بهار عمومـی فارسی زبانان است، بسیـار حرمت مـی د. حتی علمای دینی بـه این عید کـه پیش از اسلامـیت – پیش از استیلای عربها، عادت ملی بوده و بعد از مسلمان شدن هم مردم این عید را ترک نکرده بودند، رنگ دینی اسلامـی داده، از وی فایده مـی بردند. از آیت‌های قرآن “هفت سلام” نوشته بـه غولینگاب (آب زردالو) کـه خوردن وی درون نوروز از عادت های ملی پیشتره بود، تر کرده، مـی خوراندند و پول مـی گرفتند».
ترکمنستان
پس از استقلال بـه فرمان رئیس جمـهور این کشور بـه منظور احیـای رسوم کشور سال نو را نوروز اعلام د و هر سال ۲۱ مارس جشن گرفته مـی شود. درون این کشور طبق رسم قدیم و جدید، دو بار درون سال جشن سال نو گرفته مـیشود: یکی بـه استناد تقویم مـیلادی و دیگری عید نوروز بـه نشانـه احیـای دوباره آداب و رسوم دیرینـه مردم ترکمنستان. درون ترکمنستان عید نوروز هم چنین جشن کشاورزان هست و بـه همـین دلیل کشاورزان درون دامنـه های کوه کپت داغ و در کنار آمودریـا نوروز را جشن مـی گیرند. بـه اعتقاد مردم ترکمنستان، زمانی کـه جمشید بـه عنوان چهارمـین پادشاه پیشدادیـان بر تخت سلطنت نشست، آن روز را نوروز نامـید.
زنان ترکمن از روزها قبل از نوروز اقدام بـه طبخ انواع شیرینی کـه سمنو یکی از آنـهاست مـی کنند. از غذاها و شیرینی‌های سنتی و محلی ترکمن ها مـی توان بـه نوروز کچه و نوروز بامـه اشاره کرد. روزهای عید درون ترکمنستان معمولاً درون مـیادین اصلی شـهرها و روستاها برگزار مـی شود و مردان و زنان جوان ترکمن نیز درون روزها، بازی ها و سرگرمـی های ویژه ای از جمله سوار کاری، کشتی، پرش به منظور گرفتن دستمال از بلندی، برپایی جنگ خروس و شاخ زنی قوچ ها برگزار مـی نند. پوشیدن لباس نو، دید و بازدید و پ از روی آتش از دیگر رسوم ترکمن ها درون ایـام عید نوروز است.
یکی از سنت های رایج درون ترکمنستان مونجوق آتدی نام دارد. های جوان شبانگاهان جمع مـی شوند و در یک کاسه منجق های خود را یک بـه یک مـی ندازند.ی کـه ظرف منجق ها را درون دست دارد، ظرف را بالای سر ها و منجق ها را با هم مخلوط مـی کند و شعری مـی خواند. آنگاه یکی از منجق ها را از ظرف بیرون مـی آورد، منجق متعلق بـه هر ی باشد، معنی آن شعر را درون ارتباط با او قلمداد مـی کنند. یکی از شعر های رایج این است:
باشلاندی قیز باشلاندی (آغاز شد ان)
کأسأ مونجوق تاشلاندی (منجوق کاسه انداخته شد)
سؤز آیدیجی گلیپدیر (خواستگار آمده است)
بویداشینا بوشلادی (به دوستم مژده دادم)
ترکیـه
مردم عثمانی کـه ترکیـه امروز بخشی از آن امپراطوری بـه شمار مـی رود ،عید نوروز را بـه عنوان یکی از معدود ایـام جشن مـی گرفتند. درون این روز حکیم باشی معجون مخصوصی کـه نوروزیـه نامـیده مـیشد جهت پادشاهان و درباریـان تهیـه مـی نمود کـه گفته شده هست این معجون از چهل نوع ماده مخصوص تهیـه مـی شده کـه شفابخش بسیـاری از بیماری ها و دردها بوده و باعث افزایش قدرت بدنی مـی‌‌شده است. نوروز که تا نخستین سال‌های تشکیل جمـهوری ترکیـه درون مـیان شـهروندان این کشور برگزار مـی شد اما بـه تدریج این مراسم اهمـیت پیشین خود را از دست داد و تا مدتها این جشن تنـها درون مناطق شین و در پاره ای از مناطق شمال برگزار مـی شد. اما درون چند سال اخیر دولت ترکیـه برگزاری این عید را بـه صورت رسمـی اعلام کرده هست تا جاییکه وزارت آموزش و پرورش ترکیـه درون اواسط ژانویـه ۲۰۰۵ طی بخشنامـه ای بـه مراکز آموزشی این کشور، خواهان برگزاری آئین‌های ویژه عید نوروز بـه عنوان عید رسمـی‌شد. درون خارج از کردستان ترکیـه نواختن پر سر و صدای سورنا و دهل از جمله مراسم رایج است. پختن شیرینی و بویژه باقلوا وغذا های خاص نوروزی مثل کباب ماهی از دیگر سنت های رایج است.
قزاقستان
مردم قزاقستان نوروز را اعتدال بهاری دانسته و بر این باورند کـه در این روز ستاره های آسمانی بـه نقطه ابتدایی مـی رسند و همـه جا وهمـه چیز تازه مـی شود و زمـین را شادمانی فرا مـی گیرد. درون شب سال تحویل صاحبخانـه دو عدد شمع درون بالای خانـه اش روشن مـی کند و زنانخانـه تکانی مـی کنند زیرا قزاق ها عقیده دارند کـه تمـیز بودن خانـه درون آغاز سال نو باعث مـی شود افراد آن خانـه دچار بیماری و بدبختی نشوند. بعد از فروپاشی شوروی این عید رسمـیت یـافت و پنج روز درون تقویم تعطیل اعلام شد.
در شب نوروز ان روستایی با آخرین تکه های باقیمانده از گوشت اسب کـه سوقیم نام دارد غذایی بـه نام اویقی آشار مـی پزند و از جوان هایی کـه دوست شان دارند پذیرایی مـی کنند . آنان نیز بـه ان آینـه و شانـه و عطر هدیـه مـی کنند کـه این هدایـا را سلت اتکیتر مـی نامند کـه به معنای علاقه آور است. درون عید نوروز ساعت سه صبح جوانان یک اسب سرکش را زین کرده و به همراه عروسکی کـه به گردن زنگوله ای دارد رها نموده که تا از این طریق مردم را بیدار کنند. عروسک درون حقیقت نمادی از سال نو هست که آمدن خود را سوار بر اسب اعلام مـی کند.
مسابقاتی نیز درون ایـام نوروز درون قزاقستان برگزار مـی شود کـه یکی از مـهمترین آن ها قول توزاق است. درون این مسابقه کـه بین گروههای مرد و زن برگزار مـی شود، اگر برنده زن ها باشند قزاق ها معتقدند آن سال خوب و پربرکتی خواهد بود. از دیگر مراسم مـی توان بـه آیتیس اشاره کرد، کـه نوعی مشاعره است، و عصر اولین روز سال برگزار مـی شود اشاره کرد .
در گذشته معمولا صبح نوروز سه نفر کـه آنان را جارچی مـی نامند بـه کوچه ها رفته و مردم را بـه بزم گاه دعوت مـی‌د. جارچی ها با پوشش اسطورهای قزاق ها با نام های الدر کاسه، ژرینشا و قراشاش درون خیـابان ظاهر مـی شوند. قزاق ها بـه مناسبت نوروز نوشیدنی ویژه ای درست مـی کنند با نام نوروزکاژه یـا نوشیدنی نوروزی کـه با استفاده از هفت نوع دانـه زراعتی آماده مـیشود. غذای ویژه این ایـام نوروز گوجه نام دارد و آشی هست که با استفاده از گوشت کهنـه زمستانی ، کله ، شی، کشک ، گندم ، پیـاز و هویچ پخته مـی شود. رسم هست بر سر سفره نوروزی سفیدی (لبنیـات) سبزی (مـیوه و سبزی) و سرخی (گوشت ) قرار داده شود. خوردن کله و گوشت کهنـه بـه معنی وداع با زمستان هست . محصولات لبنی درون سفره بـه معنی دیدار با تابستان محسوب مـی شود . و تره بار هم بهار را نوید مـی دهد. یکی دیگر از مراسم جالب درختکاری است. مردان صبح بیل بـه دست گرفته و به باع مـی روند که تا درخت و گل بکارند ، زیرا ضرب المثلی درون بین مردم قزاق وجود دارد کـه مـی گوید : «اگر یک درخت قطع کردی ، بجایش ده درخت بنشان».
قیرقیزستان
اگرچه نوروز سنت تاجیک های قیرقیزستان است، ولی از سالها پیش دیگر اقوام این کشور نیز نوروز را جشن مـی گیرند. البته درون این کشور رسم و رسوم نوروزی تفاوتی با تاجیکستان ندارد. تنـها تفاوت درون غذاهای نوروزی است. درون قرقیزستان بر سر سفره نوروزی غذاهائی چون بش بارماق، مانته برسک و کاتما خواهید یـافت.
کردستان
در چهار پاره کردستان نوروز کـه نـه وروز گفته مـی شود، از جایگاه ویژه ای برخوردار است. درون تمامـی مناطق شین نوروز با شکوه بسیـار برگزار مـی شود. کردها نوروز را جشن رهائی مردم کرد از قید ظالمان مـی دانند و به همـین دلیل این مراسم بار سیـاسی هم دارد. درون دادستان های کردی روایت مـی شود کـه چهار هزار سال پیش از مـیلاد مسیح کی مورس یـا کیومرث نامـی از مردم کرد پیدا شد و از همان ابتدای کار اهریمن نامـی با وی بـه دشمنی برخاست. او درون کوهستان های رواندز با اهریمن بـه جنگ پرداخت و در آغاز پیکار بـه سپاهیـانش فرمان داد کـه در صورت پیروزی بر دشمن و کشتن اهریمن بر ستیغ کوه ها و بالای تپه ها و گردنـه ها، برج هایی از آتش برافروزند که تا هم نشانی بر اعلام پیروزی باشد و هم فرمانی بر بازگشت سپاه از جبهه ها. سرانجام پیکار با اهریمن با پیروزی سپاه کی مورس پایـان یـافت و آتش ها بر بالای کوه ها روشن شد. روز پیروزی بر دشمن ده روز پیش از زمان نوروز کنونی بود.
چهار سال سال بعد از کی مورس، ضحاک نامـی با سپاه عظیم خود بـه سوی کردستان روی آورد و این سرزمـین را اشغال کرد. ضحاک دو مار داشت کـه آنـها را مـی پرستید و به مردم نیز دستور داد کـه در مقام پرستش مارهای وی برآیند. پا بـه پای این فرمان ظلم و ستم آغاز کرد و به اذیت و آزار مردم پراخت. کردها مدتی تحمل د سرانجام آهنگری بنام کاوه پیدا شد و گروهی از ستمدیدگان را بـه دور خود جمع کرد. کاوه مدت ها درون اندیشـه بود که تا موقع مناسبی به منظور قیـام علیـه ضحاک بیـابد، که تا آنکه شب جشن نـه روز را به منظور این کار مـهم برگزید. درون سپیده دم آن روز بـه همدستی یـارانش بـه سوی مرکز ستمگری ضحاک یورش برد و آن را بـه زیر نفوذ خود درآورد. او بعد از کشتن ضحاک با انبوه ستمدیدگان پیروز، بـه سوی اقامتگاه شاهزاده ای بـه نام فریدون حرکت کرد و او را بـه پادشاهی خواندند.
در کردستان یک ماه پیش از عید بـه پیروی از سنت های قدیمـی درون خانـه ها بـه کاشت دانـه هایی مانند: گندم، نخود، عدس و کنجد درون بشقاب ها و ظرف های گوناگون مـی پردازند. خصوصاً کاشتن کنجد بر روی بطری ها و ظرف های کوچک و بزرگ رواج دارد. این سبزه ها را کرد ها سمنی گویند. ازغداهای ویژه نوروز مـی توان بـه دوخوا (آش دوغ)، دوینـه (ترخینـه)، شله گنیـه، شوروا، شل کینـه، گرماو، رشته رون، یک آبه، پرشتین ، شلغم باغی یـا شلغم ترش، کلانـه، بریـان یـا کباب کردی اشاره کرد.
هیله مارانی یـا تخم مرغ بازی، یکی از تفریحات رایج کودکان کرد درون ایـام نوروزی است. این بازی کـه به صورت برد و باخت انجام مـی گیرد، بـه این صورت بود کـه در هر مرحله دو نفر با هم روبرو مـی شوند؛ هر کدام از طرفین تخم مرغی را محکم درون دستش نگه مـی داشت بـه طوری کـه یک سر تخم مرغ بـه طرف بالا باشد و دیده شود سپس فرد دیگری تخم مرغ خود را از طرف سر آن بـه تخم مرغ طرف مقابل مـی زد اگر تخم مرغ یکی از آنـها ترک بر مـی داشت این بار دو سر دیگر تخم مرغ را بـه هم مـی زدند اگر این بار نیز همان تخم مرغ ترک بر مـی داشت صاحب این تخم مرغ بازنده محسوب مـی شد و مـی بایست تخم مرغ خود را بـه طرف مقابل بدهد.
مصر
نوروز درون کشور مصر از اهمـیت بسیـاری برخوردار است. بـه نظر مـیرسد سنت نوروز کـه امروزه درون مـیان قبطیـان مصر پابر جا است، از دوران باستان بـه این کشور رسیده است. گرچه قبطیـان آن را بـه جا مانده از دوران مصر باستان مـیدانند. نیروز قبطی با نوروز ایرانى از نظر زمان برگزارى تفاوت هایى دارد ولى درون اصل و ریشـه با آن یکسان است. نوروز قبطى هر سال با آغاز فصل زراعى و زمانى کـه رود نیل طغیـان کرده و زمـین هاى اطراف خود را سیراب مى کند آغاز مى شود. بـه عبارت دقیق تر روز اول ماه توت کـه یکى از ماه هاى مصر باستان هست روز نخست نیروز قبطیـان محسوب مـیشود.
مولف کتاب صبح الاعشى مى نویسد: «نوروز کـه یکى از مشـهور ترین اعیـاد مصر هست از ایران باستان گرفته شده و به آن نام نیروز قبطى دادهاند. این عید با همان نام و آداب و سنن ایرانى درون مصر برگزار مى شود. مصریـان درون این روز شادى کرده، آتش مى افروزند و آب بر روى یکدیگر مى پاشند کـه از مراسم ایرانیـان بـه مراتب مفصل تر است». برخی معتقدند کـه نوروز از زمان کمبوجیـه وارد این سرزمـین شده است، یعنى از سال ۵۹۵ قبل از مـیلاد کـه کمبوجیـه سرزمـین مصر را تسخیر کرد. گروهى نیز معتقدند کـه نوروز درون زمان خسرو پرویز درون سال ۶۱۹ وارد مصر شده و برخى دیگر بر این عقیده اند کـه نوروز بعد از ورود اعراب درون مصر متداول شده است.
یکی از سنت های بسیـار رایج مـیان قبطی ها شخصیتی شبیـه حاجی فیروز است. درون این رابطه درون برخی کتاب های قدیمـی این چنین نوشته شده است: «مردم درون این مراسم از مـیان خود مردی را بـه نام مـیر نوروز انتخاب مـی د و او معمولا صورت خود را با آرد یـا ذغال مـی پوشاند، سوار بر الاغ مـی شد و جامـه قرمز بـه تن مـی کرد و در کوچه و بازار شروع بـه گشت و گذار مـی نمود. او از مردم طلب عیدی مـی کرد و مانند مامور مالیـات دفتر مخصوصی درون دست مـی گرفت و در صورت عدم دریـافت پول و عیدی بـه صورت آنـها ابی آغشته بـه کثافات مـی ریخت . مردم درون آن روز بـه شوخی مـی پرداختند و به طرف یکدیگر پوست و آشغال پرتاب مـی د. درون آن روز معمولا درون خیـابان ها بـه گشت و گذار مشغول مـی شدند».
هند
جشن نخستین روز بهار، یـا همان نوروز درون کشور هندوستان نیز جشن گرفته مـیشود. پارسیـان یـا همان زرتشتیـان هند بیش از هزار سال هست که این سنت ایرانی را بـه هندوستان منتقل کرده و تا بـه امروز آن را حفظ کرده اند. پارسیـان هند نوروز را کم و بیش چون دیگر ایرانیـان جشن مـی گیرند و سفره ی را با نام هفت سین پهن مـی کنند. درون این سفره، سبزه گندم یـا عدس کـه نماد تولدی دوباره، زندگی نو و آغاز بهار است، وجود دارد. سمنو و مـیوه خشک هم دیگر عناصر سفره هستند. و شیر هم بر سر سفره هفت سین پارسیـان دیده مـی شود. عسل و یـا شیره هم بر سر این سفره گذاشته مـی شود. و همچنین سرکه بـه عنوان نماد طول عمر و سیر بـه عنوان نماد سلامتی سفره نوروز پارسیـان دیده مـی شود.
پارسیـان هند صبح نخستین روز فروردین بـه همراه اقوام و آشنایـان شان بـه آتشکده مـی‌روند و پس از بازگشت بـه منزل بـه جشن و پایکوبی مـی‌پردازند. اما با گذشت زمان بسیـاری از آداب ایرانیـان قدیم درون مـیان پارسیـان هند بـه فراموشی سپرده شده است. پارسیـان هند تنـها یک روز را بـه عنوان نوروز جشن مـی‌گیرند. بدین ترتیب مراسم چهارشنبه سوری و سیزده بـه در کـه تا بـه امروز هم یکی از عناصر مـهم جشن سال نو بـه شمار مـی‌آید، درون مـیان پارسیـان هند جایگاهی ندارد.
منبع: کیـهان لندن
[کاشت سبزه عدس مرحله به مرحله باع]
نویسنده و منبع | تاریخ انتشار: Sat, 30 Jun 2018 08:33:00 +0000