ری بون

ری بون زیـاتر له 3000 ماڵپه ڕی کوردی - ته نـها له شاره زوورپۆست | wtarikurd | وتاریکورد، ڕۆژنامەیەکی ئەلکترۆنی ئەهلی سەربەخۆ ... | خه ونامـه ی کوردی - sharazurpost.com | KurdistanPostInfo | خەونامەی کوردی - sarbast.com |

ری بون

زیـاتر له 3000 ماڵپه ڕی کوردی - ته نـها له شاره زوورپۆست

ماڵپه ڕی هونـه ری ماڵپه ڕه حکومـیه کان ماڵپه ڕی هه واڵ ماڵپه ڕه گشتی یـه کان  وێنـه‌ی گۆرانیبێژ   پارێزگای سلێمانی روماڵ بوار بۆ هه موان Bwar4all رێڤه‌به‌رێ هاتن و چوون فورات نیوز بەکرەجۆ كوردستان پاسپۆرتی سلێمانی شێروانـه‌ زاخۆ کلتور و هونـه ری کوردستان پێشمـه‌رگه‌ی پاراستنی ژينگه‌ رووناكی پرێس کوردستانـه کـه م چات    جیـهانی وێنـه قایمقامـیه‌تی شـه‌قڵاوه‌ بیروڕا سه‌ربه‌ست هونـه‌رلاند  ئاوی هه‌ولێر دارکۆ ئی کورد بندیـان  قایمقامـیەتی قەزای چەمچەماڵ چاوگ ئارام جوامـیری موزیك لاند  کۆلێجی پۆلیس / سلێمانی
وێنە وهەواڵ خەرەند كۆسه‌گه‌لی سەرۆکایەتی هەرێم بوار سیروان ده‌نگی هونـه‌ری كوردی  پۆلیسی هەولێر چرکه‌ کورد ژین چرا بەڕێوەبەرایەتی گشتی تەندروستی ڕۆژنامـه‌وانی سه‌ربه‌خۆی کوردستان خه‌مناك راپی كوردی باڵیۆزخانەی عیراق لە نەمسا کۆمەڵنیووز شەماڵ نێت كورد فه‌یم وەزارەتی کارەبا من كوردم هاوڕێیـان ڤۆیس مـیكس دی جه‌ی وەزارەتی وەرزش و لاوان گه‌رمـیان نیوز بندیـان هه‌نار چات بەڕێوەبەرایەتی رەگەزنامە و پاسپۆرت كوردۆنیـا ڕه نگار گۆران موزیك  وه‌زاره‌تی كشتوكاڵ په‌یـامنێر سەرکەوت سه‌رقه‌ڵا  وه‌زاره‌تی پلاندانان فه‌رهه‌نگی هه‌واڵه‌كان پشتیوان كورد وەزارەتی پیشەسازی ٢٤ تی ئێن ئێن جووتیـار قوبادی  وه‌زاره‌تی ئه‌وقاف و كاروباری ئایینی حه‌مرین قه ره داخی گوڵانی هونـه‌ری وه‌زاره‌تی داد را پرێس نوکته كورد مـیلۆدی  وەزارەتی کاروباری شەهیدان و ئەنفالکراوان چه‌تر پرێس سانا ئارام  پارێزگای هەولێر بیست و چوار کاتژمێر نوێگه ری  بێوران موزیك  وه‌زاره‌تی خوێندنی باڵا و تۆیژینـه‌وه‌ی زانستی کوردی نیۆز ژیلەمۆ نیڤیسكار  پەرلەمان كورد هه‌واڵ کوردانـه شانۆى كه‌ركوك باڵیۆزخانەی عیراق لە سوید خه‌ندان هەنیسک ڤیڤا کورد فەرمانگەی تەندروستی هەولێر دالاهو نیوز پشتیوان سیزار مـیوزیک باڵیۆزخانەی عیراق لە لاهای چه‌رموو باخچە جیـهانی سینەما پارێزگای دهۆک روماڵ نوسه ر گروپی هونەری بروسک بەڕێوەبەرایەتی گومرکەکانی هەرێم ئاڤێستا کورد کورد باخان مـیوزیک  وەزارەتی مافی مرۆڤ ئارین جیـهانی کورد ئێڤارباش سەرۆکایەتی عیراق سورێن خۆزگە قادر ئەسعەد  وەبەرهێنانی كوردستان مەوتنی گەنجان کورد mp3 وەزارەتی پەروەردە مەشخەڵ کوردۆز ئازاد سابیر  وەزارەتی کاروباری ناوچەکانی دەرەوەی هەرێم ئێستا نیوز سارە هەواسان  وەزارەتی گواستنـه‌وه‌ و گەیـاندن ئەی کەی نیوز کوردمـیکس
خەونەکان  دەستەی ئاماری هەرێم واڵا پرێس هەمەڕەنگ چنار    کەش و هەوا کوردستانی من فۆتۆ شەقڵاوە کامگاران   حکومەتی هەرێمـی کوردستان گەلی کورد وڵاتەکەم هۆزان جانێ    راپرسی کوردستانـه کـه م  نیلۆڤەر ئەکبال    کوردانە کوردماکس نارین فەقێ    ئیسلام پۆست کوردستانەکەم حەسەن گەرمـیانی    رێڕەو بڵباس چیـا    دەنگی ئازاد کوردماکس چۆپی فەتاح    چاوی خەڵک ڕۆژگار جەمال موفتی    هەتاو ئەستێرەکان ساماڵ دەروێش    رووداو هاودەنگ سۆران موزیک    رووناکی زەردەشتی رۆنیجان   شەفەق ماڵی کوردان زەکەریـا موزیک    ستاندەر هێزی کورد جاسم غەفوور    جەماوەر چاوکاڵ چراکان    کورد پۆرتاڵ قادر زادە عەدنان کەریم    سەربەخۆ برایـان موراد کاوە    دەنگەکانی عیراق گەنج و لاو تارا جاف    کۆمەڵ نیوز کورد لە بەرلین داستان    ماڵپه ڕه ئاینی یـه کان  هاوڵاتی ووڵاته کـه م
دەروێش سەرحەدی   گه‌ڕانـه‌وه‌ی ئیسلام  کەی ئێن ئێن ئاوێزه‌ ئاراس  مـیانڕەو مـیدیـای یەکێتی نیشتیمانی کوردستان چاته کـه م 
ئالان مەردان    ئیسلامـه‌كه‌م ئاوێنـه
ئه ڤینداران
سەرپێلی زەهاو    رێبازی ئیسلام نێت کورد بۆنەکان هەڤاڵ   ئیسلام را کوردستان نیوز کارزان
کوردستانیم    ئیمان کوردیش مـیدیـا بوار کوردیش موزیک    ئیمانداران سبەی عاشقم
ئەیوب عەلی    سارێژ کوردستان ئۆنلاین باخی دڵان ئەردەلان جەلال   پێغه‌مبه‌ر تۆڕی هەواڵی رۆژنامە ئاوێنـه‌ی زانست کوردینێت   ده‌روازه‌ بیرورا دڵەکەم کورد ئۆنلاین    سروود ویراش نیوز باخی دڵان چات سەما کورد   زانستی ته‌جوید هاوپشتی خونچه ئەیـاد    قورئان کوردستان پۆست غوربه ت رۆنی باران    حه سه ن پێنجوێنی
گوڵچین کورد موزیک    كورد وتار گه نجانی سلێمانی
لێزان  تۆڕی ئیسلامـی كوردی تم تم ئاواز   دوربین
سپۆرت نیوز کوردستان    ئاراستگه‌ دێکۆن زاخۆ    سه‌دره‌ددین بالیسانی تێکسچاتی ڕامـیار
هەڵەبجە موزیک    یـه کتا په رستی
ژیـان شاخەوان موزیک   فه‌رمووده‌ ئه‌ڤین درامای کوردی    ئیسلام بۆ هه‌مووان رێكه‌وت شێرەکانی باکوور    نوێخوازانی كورد بی ئێم تی کورد فۆتۆ    هه یڤ قه‌ندیل بیشوان    شنـه‌ی ئیمان كورددۆز سەروەت    ئيسلام و سه‌رده‌م كوردینـه‌ دەرویش  سه ید ئه مـه د پێنجوێنی ‌ كورد لاو ئارام شاد  مامۆستا کـه ریم  كورد سایت نازدار    لاوانی ئیسلام شاعیرو نوسه ران ماڵا مە رێبوار مەعروف    په‌یـام ژەنەڕاڵی پاییز کوردینە ئازاد سابیر    ناوه‌ندی کوردستان پەیوەند ئەحمەد پەیجبووك راپی کوردی    به خته وه ری  مالباتا فندی پیروه‌یس سامان قادر    موسته فا زه ڵمـی بەکر ئەحمەد زانست بۆ كورد بەشدار    هه مزه بـه رزنجی کازیوە ساڵح رۆژگار شێروان بێرکؤتی    رێگای ئیسلام دلاوەر سلێمانی ئازاد فۆتۆ    سێبەر دلاوەر قەرەداغی سه‌رچنار کەژاڵ ئادەمـی    گازی شاڵاو  ژیـان دانا موڤی   دیدی نوێ سالار توتمانی سه‌ن كۆلێكشن رۆژ موزیک    خواناس باخەوان دیبەگە.نێت خاوێ فیلم    شـه ماڵ موفتی  هەڤال کوردی نمـه ی باران
کاکەیی گرافیک    دەریـای نوور شێرکۆ بێکەس هەڵەبجە یوسف    ئیسلام هاوس گه‌نجی كورد ئیبراهیم خەیـات    سەلەفی کورد نیگا
هایدی    سەرفرازان بەختیـار عەلی خەڵك کورد موزیک   په یـامـی نوور  شێخ ئەنوەر کۆشکی کورد شاد    دەنگی ئیسلام شێرزاد حەسەن خه مخۆر هیوا ئارت    رێگای راستی نەوزاد دانا ئەحمەد    دەروونی ئیسلام دی جەی سەما   ئیسلام پەیک فۆتۆ کورد    بەهەشت ده‌باشان  کوردستان موزیک    مامۆستا عوزێر ئاوێزە عەلی جان    نزا خه‌نده‌ سامان موستەفا    دڵزار هه‌ولێرم ئەمـیر خەیـات    به هه شت تووى مەلیک هیوا  ئیسلا م بۆ کورد شكار ئی ئۆ جیـهانی موزیک   بیوار بڵباس رزگارنێت قەزوان    ئه حمـه د کاکه مـه حموود ڕێکەوت جەلال نەقشبەندی    ئیسلام کورد رەنگار توانا موزیک   مامۆستا فه رمان نیشتیمان سیلان    عومـه ر عه لی که توار ئازاد نانەکەلی  مزگه وتی سه لاحه دین .سوید ڕه گه ز کتێبی پیرۆز ئاوێزه سه نته ری سه لاحه دین به ناز به شیر حه داد ماڵی عاشقان جودی نیوز چتی کوردان جه مـیل عه لی نیگا چات چنگیـانی نمـه ی باران خاک ڤۆیس بازێ بۆت تۆ ماڵپه ڕی ئابوری ماڵپه ڕی فه رمـی ده‌سی دوو   ماڵپه ڕی زانستی ناوەند - یـه‌كێتی نیشتیمانی كوردستان   ماڵپه ڕی ئه ده ب  پێشەواکۆمپانی  زانستی کیمـیا    فیدراسیۆنی زیندانیـانی سیـاسی كوردستان   ژەنەڕاڵی پاییز    ئه‌ندازیـاریی هه‌ولێر    كیشوه‌ر    ژیـان   ساباتی غوربه‌ت    سه‌نته‌ری بازرگانی سویدی    ته‌ندروستی بۆ هه‌مووان    كوردەکان    شیعرۆك    ماجیدی مۆل   كورد بینگ    بزووتنـه‌وه‌ ئیسلامـی   ەیوەند ئەحمەد   كۆمپانیـاكانی هه‌ولێر    كۆمـه‌ڵه‌ی یۆگا    سه‌نته‌ری ئه‌لهودا    مالباتا فندی    گروپی ئێچ ئێم ئێچ    قه‌ڵه‌م   پارتی كرێكاران و ره‌نجده‌رانی كوردستان    پەڕەکانی گوڵێکی سور    زین سیتی   ئامێری پاڵاوتنی ئاو    رێڤه‌به‌رێ هاتن و چوون   سه‌مای په‌یڤه‌ ئاڵتونییـه‌كان    ئیمپایـه‌ر سیتی    مێژووی كورد    بیكارانی كوردستان    هه‌ڵبه‌ستێن كوردی    یوبی هۆڵدینگ    پزیشکیی ددان   كیدۆ   بەکر ئەحمەد    پانك گرووپ    پارێزه‌ر    مـه‌ڵبه‌ندی ٩ ی شاره‌زوور  کازیوە ساڵح    بازاڕێک بۆ هەمووان    سێكسزانی   سه‌ندیكای رۆژنامـه‌نووسانی كوردستان    دلاوەر    پیشانگای هه‌ولێری نێوده‌وڵه‌تی   مێژوو  پارتی لیبراڵ دێمۆكراتی كوردستان   دلاوەر قەرەداغی    ئیمان  شیفای كوردستان   پارتی ئازادیی كوردستان  نوو‌كانی رۆژنامـه‌نووسێك    ديوان هۆم    ئاوامـیدیكا    راڤه‌    سالار توتمانی    فلۆریـا سیتی    تاقیگه‌ی مـیدیـا    شۆڕشی گه‌نجان    ئەردەڵان سێوکانی   مـه‌م و زین    كورد ئار ئێكس  كورد ئۆیل  ماڵێک لە ئاسمان    تابلۆ مۆل   قه‌ڵای هه‌ولێر  ئه‌نارکیستانی کوردستان   سۆما    هێمن گرووپ    تەندروستی هاوچەرخ    قڵاگەیی  نووسین    ڕیكلام بۆتۆ     جوگرافیناس   پاسپۆرتی سلێمانی   باخەوان   ئارمـه‌ند   ئالووده‌بون    بانكی ئالوگۆڕی زانیـاری    زانکۆ    ئادان    هۆگر    پێشمـه‌رگه‌ی پاراستنی ژينگه‌ هەڤال کوردی   دێن    نەخۆشخانەی رزگاری    ڤه‌ژین   شێرکۆ بێکەس   ئاسنکار    پزیشک بۆ کورد   یـه‌کێتی زانایـان    ئەحمەد هەردی    دی ئێس ئێچ    کوردپێدیـا    متمانـه‌    ئیسماعیل کەریم    چاڵووس   هاورێیـان   وارڤین    بەختیـار عەلی   بانكی مـیر، ری بون ماسته‌ركارد    هەڵبەست   په‌يمانگای كوردستان     شێخ ئەنوەر    نوسینگه‌    د. ری بون غەریب عەلی عەبدول    ئه‌نجومـه‌نی به‌رگری    سەرچڵ    ئیكۆنۆمـی    پڕۆژەی مێژووی عیراق    قایمقامـیه‌تی شـه‌قڵاوه‌    شێرزاد حەسەن  رێبەری زانیـاری پیشەکان    تەلارساز   ئاوی هه‌ولێر    دلێر    بانكی مير    زانست   سه‌ندیكای كیمـیاگه‌ران    نەوزاد    کۆمپیوته‌ری داود      کشتوکاڵ   به‌رهه‌م ساڵح    سوبحدەم    رودس پرێزنت   هەردی تۆفیق قەرەداخی    رۆژنامـه‌نوسانی بێ سنور    ژیوار   قازانج    ئەکادیمـیای کوردستان    كوردستان تێكست    ریسکان    كاریسۆفت    یـاسا    ئەنیستۆتی خانی    دیوانی ئەوین    كورد فۆرێكس    هەولێریـان   ئاریـاسات    هەساو   پاره‌   نوور گرافیک    قایمقامـیەتی قەزای چەمچەماڵ شاڵاو   گوندى ئەڵمانى   دەروون   شاره‌زوور  سالار پاڵانی    گوندى ئەڵمانى دوو    کوردش ساینتست   ئاگر پۆست    بانە    کوردسیتى   وەرزشی دەروونی  قایمقامـیا قەزا ئاکرێ    ژوان    هه‌ڵوه‌   شاهۆ    کوردۆساید   
دڵسۆز    بەهەشت    پارتی چەپی کوردستان    ماڵپه ڕی ته کنۆلۆژیـا دوكان  زانستی نوێ    خەڵک  کوردسۆفت   بانكی به‌یروت    تاهیر  ناوەندی کەمئەندامان    ئه‌ورۆسۆفت    ره‌نگدان    باخەوان  سەرۆکایەتی هەرێم    تۆڕی تەکنەلۆژیـای زانیـاری کوردی    هه‌لی كار    دەروونناسی   چرای ئازادی    گروپی پەپوولە    قه‌یوان    کوردستانیکا  یەکێتی بەڵێندەرانی کوردستان    شێرکۆ    گرووپی فاروق    پۆلیسی هەولێر    تەنـها کورد    ﮔروﭘﯽ زﯙزك    کۆمەڵەی دۆستایەتی کوردستان-ئەمریکا    هێمن موبایل    رێبەر    بەڕێوەبەرایەتی گشتی تەندروستی   ئاڵتێکی ته‌کنۆلۆجی  بەزاز    هەڵبژاردن    بژاری ره‌ئوف ساله‌یی    ئەکوا ماکسی    پارتی لیبرالی کوردستان    ئای كورد   هه‌نگ    سەروەر کورد       کورد ڕام    کۆمپانیـای راک    بارزانی    لێوژه‌یی    تارین نێت   باڵیۆزخانەی عیراق لە نەمسا    تیشك پی سی  گرین - هاسی    وەزارەتی کارەبا    موده‌رس    ژووری بازرگانی و پیشەسازی سلێمانی  ماڵپه ڕی ڕۆشنبیری کوردستان عیراقێکی تر    كورددرۆید    شا پۆست  رایـه‌ڵ  وەزارەتی وەرزش و لاوان   گۆڵد تێكنۆ‌لۆجی    دێی نوێی زانكۆ    هه‌نگاو  ئەنجومەنی رێکخراوە ناحکومـییەکانی کوردستان  پێویستی كورد    نالیـا گرووپ    كوردكتێب    بەڕێوەبەرایەتی رەگەزنامە و پاسپۆرت  گوگڵی كوردی     رۆژی نوێ   ناوه‌ندی رۆشنبیری بازیـان   هێژیـان  فێربوون    وەرکا    خاکەلێوە    ئەنارکیستان    ئارت کورد    کۆمپانیـای سەرکۆ    نیگــارا   ئەمڕۆ    ئه‌ڵتاڤێستا   خاڵی ٦٢ بۆ ڕاوێژکاری   ڕێباز عومـه‌ر    هەڵۆی کوردستان    نەورۆز ئایتی    بانکی نێودەوڵەتی کوردستان    راز پرێس    دەزگای هەڵبژاردن    زانیـاری   جوان   به‌یـان   کورداخ    ئی ماڵپه‌ڕ  سەردار   راستی پۆست    بێوران    جیـهانێکی نوێ بۆ کۆمپیوته‌ر گۆران گرووپ    پانوس    وه‌زاره‌تی كشتوكاڵ    بنكه‌ی باركردنی قه‌ڵا    دایم    ستاتيكا    وه‌زاره‌تی پلاندانان   گرووپی باران    کارین   نـه‌ڵۆس    وەزارەتی پیشەسازی  كینگ سۆفت    ئایندەی گەش    ده‌زگای رۆشنبيری    وه‌زاره‌تی ئه‌وقاف و كاروباری ئای نی     چاوه‌كان    هەولێر    دەنگی من    وه‌زاره‌تی داد    كوردان    سیڤەر   ئەیوبی   وەزارەتی کاروباری شەهیدان و ئەنفالکراوان  مـیلانۆ & مـیرکۆ    شاری ئاشتی    ورمێ  چاک  كورد سۆفت    هەڵەبجە گرووپ    وتە جوانەکانی ژیـان   چاک نیوز    مۆبایل بۆ کورد    مەزادخانە    یـاخیەکان   سکرتێری گشتی حیزبی دیموکراتی کوردستان    چه‌له‌نگ چیـا  دالیـا سات   سەردەم    بارزانی    كوردیش ئیسلامـیك    رەواندوز پەمپ  
   پارتی گەشەپێدانی دیموکراتی    كورد ستێر    نەورۆز تیلیکۆم    ئاسۆ گەردی  پانۆراما کوردۆ    مۆبایل    ناوەند تیلیکۆم    رۆژرێژ    قەڵات    دیزاین    کورد بازاڕ    پەیڤ    پارێزگای هەولێر    ئاسنگه‌ر    ستێر گرووپ  خەڵک    وه‌زاره‌تی خوێندنی باڵا و تۆیژینـه‌وه‌ی زانستی    په‌روا پڕۆ    سێڵ نێت    تەنیـایی   کۆمەڵەی کولتوری کوردی ئاسۆ    وێب فۆر کورد    کاڕەش     پەرلەمان    بنکه‌ی باری ژیـان    رامان دەزگای ئاراس  بێستان    دۆت كورد    چیوەکارین    ناکۆک    خەبات    کوردیش گروپ    گرووپی رەسەن    مەڵبەندی رۆشنبیری هەورامان   باڵیۆزخانەی عیراق لە سوید  کرتە    وشە کوردنێت    فەرمانگەی تەندروستی هەولێر    هاسی نیوز    راستان   گوزارشت    پارتی سەربەستیی کوردستان    زمانی HTML  کورد ئۆن پێنووسەکان    یەکێتی نیشتیمانی کوردستان  ئه‌ی بی که‌ی    نیو سیتی  پەرتووک   باڵیۆزخانەی عیراق لە لاهای    كاروان پڕۆ    یەکێتی هاوردە و ناردنکارانی عیراقی   دەنگەکان   پارێزگای دهۆک    كورد تيم   یوسف    موکریـانی  بەڕێوەبەرایەتی گومرکەکانی هەرێم    دكتۆری مۆبایل    ئاڵا    ێبوار رەزا چوچانی   حیزبی کۆمۆنیستی کرێکاری   زانست    ئەنوەر    کوردیش وێب   سان تەکنۆلۆجی   جیج رێکلام    هەردی کەرکووکی   حیزبی دیموکراتی کوردستان    دیزاینگە    شازروان   سەکۆی رۆشنبیری هەورامان    کورد بوون    دەلال    سۆنا    خامەی نوسەران    کۆمەڵەی لوبنانی کوردی   دڵۆپە    هەردەم   تیروشک    پارتی ئازادی کوردستان    کورد تۆپ    ئەڤرۆ سیتی    هەتاو  یەکێتی نیشتیمانی کوردستان    سواره‌ دیزاین    ئابووری کوردستان    رۆشنبیری شـه قلاوه  یەکێتی نیشتیمانی کوردستان    رابەر    مـیر    دەنگی سەربەخۆ    وەزارەتی مافی مرۆڤ   ساوجی   ژووری بازرگانی و پیشەسازی هەولێر    کۆشان   بروسکە    وێب فۆر کورد  گۆران ترانسپۆرت    ئاسۆ کەمال  حیزبی کۆمۆنیستی کرێکاری    لاوەند   دوکانی  پێشمەرگەکان   کورد دۆمەین    تۆفیق    هاوبیر    پارتی دیموکراتی کوردستان    رەوشەن    کۆڕەک تیلیکۆم    مەلا فریـاد  کەرکوک کوردستانە    مورۆ گرافیک    ئاسیـا سێڵ    لێدوان  گیـارەنگ    رۆبینـهود    ئی فەرهەنگ    شەهیدانی حیزبی دیموکراتی کوردستان   زانست پەروەرانی کورد      هەوارگەی عاشق   شۆرش عەزیز    ماڵپه ڕی خێزان و کۆمـه ڵ
    رێکخراوی مرۆڤدۆستانی کوردستان   کورد ئایتی گروپ    زانيارى گشتی   گزنگ    مەبەست    گەڵا   ئێم ئار تی    پشکۆ    کورتەباڵاکان   سی فۆر کورد    سانا    پێنووسی کورد    نابینایـان   وێبچن    موحه‌‌د   خامە    بیرکۆڵەکان    ئای تی فۆر کورد    خۆبوون    دیمانە    کۆمەڵەی ژین    ستریم    موحه‌‌د    کڵاورۆژنە    کەڕوڵاڵان    کوردلاند    تۆڕی کۆمەڵایەتی ناسین       تالاسیمـیا    زانست پەروەرانی کورد    شـه‌ونم    کانی   کەمئەندامان   کوردستانا رەنگین     قه‌ڵات    وڵات    سەرۆکایەتی عیراق   جی سۆفت    ڤیـا    شیکار   وەبەرهێنانی كوردستان    چاووگ  نەشمـیل    ڤەژین    یونامـی  ئاسۆ دیزاین    سەنگەر شوانی   کوردستان   وەزارەتی پەروەردە    بازاڕ سۆفت    خه‌م    وێڕا    وەزارەتی کاروباری ناوچەکانی دەرەوەی هەرێم    زانەر    ڤێیـا نیوز    ئالان  وەزارەتی گواستنـه‌وه‌ و گەیـاندن    عەتا دیزاینەر    مـه‌ریوان    ئاراس    دەستەی ئاماری هەرێم    کیو وێبسایت    ئه‌مڕۆژانـه‌    باران   پارتی دیموکراتی کوردستان    کویک سۆفت    بوكلێت   بێستوون    پارتی دیموکراتی کوردستان    هەولێر تێک    قه‌ڵات   تاراوگە  یـه‌كێتی دیموكراتی كوردی فه‌یلی    هۆستینگ فۆر کوردس    فه‌ره‌یدونی حاجی عه‌بدول    تریفەی مانگ    یـه‌كێتی كۆمـه‌ڵه‌ی كوردستان   رۆژی ئازادی    تۆڕی کومـه ڵایـه تی کوردانی جیـهان  گوڵەگەنم    یەکێتی نەتەوەیی دیموکراتی کوردستان    هیتلەر    کورد فه‌یس    کاوە ئاهەنگەری   پارتی دیموکراتی کوردستانی ئێران    بەهمەن   سه‌نته‌ری رۆشنبیری چۆمان   کانیـاو    حیزبی رزگاری کوردستان    زێت ئێن کورد    رۆژ نێت    رەشماڵ    کۆمەڵە    کورد فۆر یوو    سه‌نته‌ری ڕۆشنبیری كه‌ سنـه‌زان    من و تۆ    یەکێتی نیشتیمانی کوردستان    کورد ئەپلۆد    تۆڕی په‌یوه‌ندی كوردی  هێمن عەبدوڵڵا    یەکگرتووی ئیسلامـی    کورد فۆر نیو    پشتیوان  خەپە   هەتاوی کوردستان    کورد سکیوریتی    بینـه‌ر    روانین    پادێک  بەرهەم وارێز    نـه‌سڕه‌ددین    رۆندک   دەنگی کوردستان    هاکەری کورد    تویمـه‌لیك  ‌   سێو    پارتی چارەسەری دیموکراتی کوردستان   سوارە دیزاین    به‌رزنجه‌   شوانە وێڵە    پارتی دیموکراتی کوردستان    ئاڤێستا گرووپ   ئاكام    کوردیش ئۆنڵاین   پارتی دیموکراتی کوردستان    وێب فۆر کورد    بینـه‌ر    دبیستانا کوردی  کەش و هەوا    لێگورین    یـه‌س    ئەکادیمـیای کورد    ئەنجومەنی فەرهەنگی و مەدەنی کوردێن خوراسانێ     ره‌نگێ ژیـانێ  ئیسلام پەیک   رێگای کوردستان هێرش خۆشناو    بەهەشت    حکومەتی هەرێمـی کوردستان حوسێن بیرۆکه‌یی   زاگرۆس   
پێشـه‌نگ   تیشک    ئارمانـه‌    زاری کرمانجی   سورت4 كورد   ماڵپه ڕی وه رزش باكی كه‌لاری   وه‌رزش بۆ كورد  ماڵپه ڕی مـه کۆکان گه‌نجان    رێنۆ سپۆرت   کورد سپورت  كامـه‌ران په‌شێو    کوهستان    كوربه‌ندێ دوبان    كوردسید   یـانـه‌ی وه‌رزشی سلێمانی    دیـاری   ماڵێك بۆ گەنجان   هه‌ولێر سپۆرت    ماڵی كورد   رێكخراوی شار    وه‌رزش    کورد فۆر ئێڤەر    گه‌نج   یۆگا   باخی دڵان   هه‌كار    لیژنـه‌ی ئۆلۆمپی كوردستان    زانست بۆكورد   خێزان   گوڵان سپۆرت    كوردماسته‌ر   دینۆ    ئه‌زمـه‌ڕ    نازه‌   خەونی من   وەرزش بۆ کورد   پشتیوان   چوچانی گروپ   نوا    روگه‌ش برایـه‌تی    عەبدولخالق سپۆرت   ئۆفیسی كوردان    زانا    کوردانە    ڕوانسه‌ر    په‌نجه‌ره‌   سەردەم سپۆرت    ریڤان كۆمپیوته‌ر    خوشكانی ئیسلامـی  یـاریگا    ماڵپه ڕی گه شت و گوزار هاوه‌ڵان و خۆشـه‌ویستانی ئیسلام    نـه‌به‌ز بازیـانى    هیوا مەلا    رواندزی نوێ   مۆنتریـال    نیوكورد   سەرهەنگ موحسین    شاری کەلار    فریشته‌ی سپی    رۆستەم عەلی   یەکێتی تۆپی پێ    رێبین   ئاشتی   خێزانی بەختەوەر    سەڵاح رەحمان   تاوه‌ری هه‌ولێر    زانیـاری گشتی  سه‌نته‌ری سۆران    تۆپی پێ بۆ کورد   گوندی ده‌ربوتك    گوڵستان    دەریـا   تانگۆ    برادۆستی  عومـه‌ر   ئاخر بۆ   فەخرەدین    مێرگه‌سور    ژوان    هەڵۆی کوردستان    یـانەی هەولێر    ئه‌ربیل   سەرکەوتن   کۆچەر   په روه رده و فێر كانی تراڤل    باشوور   تامـه‌زرۆ    پەیمانگای قەڵا    كابینـه‌كانی ئارام    هاورێیـان     ئارام قادر    زانکۆی سەڵاحەدین    هۆتێلی دیلان    پی سی فۆر كورد    خەبیر    زانکۆی کرماشانی پزیشکی   پاوه‌   یـانەی خەڵك    دەرباز جەمال   کۆلێژی زانست    شارى كفرى   به‌ره‌ودین     ئەردەڵان ناسڕ    زانکۆی کوردستان   ئامێدی   رووناکی    ئەنیمـی کورد   زانکۆی کۆیە   ميران   ده‌نگی قورئان    سه‌نته‌ری راژان   زانکۆی هەولێری پزیشکی   ئاسیـا گرووپ    بارانی گوڵ   پێشەنگی منداڵان   فەرهەنکی کوردی ئینگلیزی    به‌مۆ   کورد ڕام   پەنجەرە    فەرهەنگ   کۆیە    ژاراوه‌  کوردستان دیۆر  کوردی    ئارینە تڕاڤڵ   كورد فۆریومس  فەلسەفە بۆ منداڵان   ڤەرسین    گۆست تراڤڵ  ده‌ربه‌ندیخان   دیلان  زانکۆ کورد    هـه‌ڵه‌بجه‌ ئینفۆ    ئیسلام کورد   لانەی مناڵانی کوردستان   مەڵبەندی راگەیـاندنی قوتابیـان   پشدەر   پیروه‌یس    ەنگ و بەنگ  نامۆنێت    ناحیەی رزگاری  جیـهانی وێنـه‌    هێما نیـازی   زانکۆی جیـهان   ساباتی چەمچەماڵ    انجمن سنندج نتورک    شڤان عوسمان    پەیمانگای کوردی فەڕەنسی   دۆستانی کەرکوک  هاك بۆ كو‌رد    سۆز    بەڵێن    قه‌ڵا    من و تۆ   دوارۆژ    هۆتێلی ستارس    كورد    سامان   ئۆڤر ئۆروپا    سەیرانگای پانک    گوڵستان  رکاڤا   مامۆستا    دۆکان ئەیر    هردان   ئەزمەڕ   زانکۆی ئەمریکی لە سلێمانی    ئەزمەڕ ئەیرلاین    پشتاشان    دەرەویـان زانکۆی دهۆک    هۆتێلی خانزاد   زانیـاری بۆ کورد    ئایندە    شوەیفات    هۆتێلی شیراتۆن    كورد لۆد   کاروانی کوردی    په‌یمانگای هونـه‌ره‌جوانـه‌كان    هەڵەبجە    سه‌نگاوی    والی   پەیمانگای تەکنیکی دەربەندیخان    هەورامان   گه‌ش  شەمزین    زانکۆی لوبنانی فەڕەنسی    سەردەشت    کورد موون    ئاراس دێوانە    زمانی کوردی    کەرکوک    بژاری ره‌ئوف ساڵه‌یی    ئازا    پەیمانگای ئەکتفڵ    پیرانشار    گوڵی سوور    هاوار نیوز    زانكۆی ئیشق    بۆکان   ئاكار    ئەنجلینا جولی    ئینگلیزی ئێواران    ئی دهۆک    ریـال مـه‌درید    چەمچەماڵ    زانكۆی سۆران   زاویتە   سێبه‌ر   شەیدا شێخانی    هه‌ولێری نموونـه‌یی    رواندز    فرمێسكه‌كان    گارە    قانون   کوردە تراڤڵ    مناره‌    گەنجان    كۆلێژی دجله‌ی زانكۆيی    چنارۆک    سرووشت    سەردار زاخۆیی    كارۆخ جۆبس فڵای عیراقونا    خه‌لیفان    رۆستەم عەلی   كۆمـه‌ك  سۆرێن تراڤڵ   كاردۆنيا    شڤان   دواناوه‌ندی كانی بزره‌    چوارچرا   كوربه‌ندێ نيبه‌ر    چەبەشە    زانكۆی شاهانـه‌ی به‌ریتانی    قەڵادزێ   فێرگه‌ی داهێن    رۆشنبیری منداڵ    كۆدۆ جۆبس    ئەیر کوردستان    مـه‌کۆی وێنـه‌   کۆسار    دواڕۆژ بۆ خوێندن    رۆزە تراڤل    وه‌رزش    دەرگەزێن    په‌یمانگای ته‌کنیکی کارگێری هه‌ولێر    فڕۆکەخانەی ئەربیل    ملازم    شێرکۆ رەئوف   مالیزیـا بۆ كورد    کفری   کوردیش لۆڤ    خۆشەویستی    ده‌ست پێشخه‌ر   شەقڵاوە پۆست  په‌رتوكی ژیـان    ئاری    فێربوون    فڕۆکەخانەی سلێمانی   مـه‌كۆی كوردان    زاخۆ    قوتابخانـه‌ی به‌ریتانی نێوده‌وڵه‌تی   گاگەش  رێگای ئیسلام       کورد ڤۆیس    قوتابخانـه‌ی فێنك    شاریـا    ماڵی دڵان    زانكۆ لاین    ژیـار    دڵدار    به‌رنامـه‌ی تواناسازی مرۆیی  قەڵای چەمچەماڵ   چرۆکان  گشتی   یـانەی سەرهەنگ موحسین   بێوران   سه‌ن رایز    هه‌ڵاتنی گه‌وره‌   هەزارمێردی  په‌یـامـی مامۆستا    سەلەف    دەریـا شکار   ماڵپه ڕی خێزان و کۆمـه ڵ کورد کلیلک   شۆڕش    ناجح سۆفت    كورد دیزاین    نوێنەر موزیک    لاوانی کوردستان   ماڵپه ڕی ڕاگه یـاندن دەنگی كاظم الساهر    وڵات  خاتووزین    ده‌نگی كۆمـه‌ڵ    خەیـاڵ    رێنوار   مناڵی کورد    ماڵی کوردان   کوردیش لۆڤ   رێبین    پەریزاد   كورد هه‌واڵ  بەرهەم    دێلا موراد   واڵا پرێس    ماڵپه ڕی ڕاگه یـاندن ئاوات    ئارمانە    ڕۆژنامـه‌ی هه‌ولێر    رادیۆی هه‌ولێر  سروود   سەنتەری مناڵان   كه‌ناڵتاك    روماڵ   دیلان   ناوی کوردی بۆ منداڵان    سڤیل   ته‌له‌فزیۆنـه‌ كوردییـه‌كان    دەنگی ژنانی ئازادی خوازی کورد   ئی کورد    بێ سنوور   فورات نیوز    دەنگی ژن    ناوی کوردی    خه‌ندان    شێروانـه‌    لاوان    منداڵی کورد    دالاهو نیوز    رووناكی پرێس    خۆشەویستی   مام عەوڵا    ئاسۆ سات    بیروڕا    مێرگ   پەپوولە    چه‌رموو    رۆژنامـه‌ی هه‌واڵ    پەیوەندی  سڤۆرە    روماڵ    بازاڕ    پایز    کۆلارمەهاباد       ئاڤێستا کورد   ڕۆژهه‌ڵات تی ڤی    کورد تۆک    ڤیڤا کوردستان   سپێدە    دارکۆ    نەورۆز ڤۆیس   بەهرە    ئارین    رووداوی ئەوروپا    کورد پلانێت    فریشتە لە خۆباییەکە    سورێن    وێنە وهەواڵ    کوردم    جێندەر کورد    مەتین    بوار  سینگل کوردس    سۆرانی  گۆڤاری كۆچ   كه‌ناڵ ٤  گوڵان     چرکه‌    بەڵگە   ڕۆژنامـه‌وانی سه‌ربه‌خۆی کوردستان    ماڵپه ڕی ڕاگه یـاندن ماڵپه ڕی ڕاگه یـاندن دەنگی کۆمەڵ    کۆمەڵنیووز    رەسەن    هەتاو    یەکگرتوو    من كوردم  یەکگرتوو    ووداو   مەوتنی   نالیـا   شەقام    چەمچەماڵ    مەشخەڵ   گه‌رمـیان نیوز    چاودێر    رووناکی    ئێستا نیوز    ڕادیۆی شکار    ئەڤرۆ    شەفەق    ئەی کەی نیوز    كوردۆنیـا    کوردیش گڵۆب    کوردان    واڵا پرێس    په‌یـامنێر    هاوڵاتی    ستاندەر    دەنگی یەکگرتوو    ڕادیۆی بۆنـه‌کان    رۆژ تی ڤی    جەماوەر    کوردستانی من    فه‌رهه‌نگی هه‌واڵه‌كان    کوردسات    کورد پۆرتاڵ    گەلی کورد    حه‌مرین  مـیزۆپۆتامـیا    سەربەخۆ    کوردۆ تی ڤی   زمانناسی  کەی ئێن ئێن    رادیۆی کوردستان    نەورۆز تیڤی   نم نم    دەنگی کوردەکان لە ئوسترالیـا   دەنگەکانی عیراق    راپرسی   ئیسرائیل کورد    کۆمەڵە    دەنگی ئەمریکا    کوردانە   رادیۆی كوردی    دەنگی مـیزۆپۆتامـیا    کۆمەڵە    رەهەند    را پرێس    رادیۆ نەوا      زاگرۆس    ئیسلام پۆست    ته‌له‌ڤزیونا دهوك    دهۆک    گەلی کوردستان    رێڕەو    چه‌تر پرێس  رامان   تەئاخی    دەنگی ئازاد    بیست و چوار کاتژمێر    زەنگ  کۆمەڵ نیوز    لڤین    کوردی نیۆز    بیرنێبوون    نووبوون    مـیدیـای یەکێتی نیشتیمانی کوردستان    ئازادیی قەرەچووغ   ئاڤێستا    پەیڤ    هەولێر پۆست    کوردستانی نوێ    ئاوێنە    خەبات   دەنگی لالش    هاوار    کوردیش مـیدیـا    کوردستان نیوز    کوردستان تیڤی   نێت کورد    سبەی   کوردستان ئۆنلاین   . ری بون : ری بون




[ری بون]

نویسنده و منبع | تاریخ انتشار: Sat, 01 Sep 2018 08:37:00 +0000



ری بون

خه ونامـه ی کوردی - sharazurpost.com

به شی یـه کـه م

خوای گه‌وره‌ له‌ قوڕئانی پیرۆزدا ئه‌فه‌رموێ {{وهو الذی یتوفاکم باللیل }}سوره‌تی الانعام"60"لێره‌دا بۆمان ده‌رده‌که‌وێ که‌ نووستن جۆرێکه‌ له‌ جۆره‌کانی مردن ، ری بون هه‌روه‌ها زانایـان ئه‌لێن که‌ ژووری نووستن تاریك و بێ ده‌نگ ده‌بێ و پله‌ی گه‌رمایی گیـانی ئاده‌مـیزاد و ژووره‌که‌ یـه‌ ك سان ده‌بێت و چاو ده‌نوقێ

ده‌ماره‌کا‌نی له‌ش شل ده‌بێته‌وه‌و مێشك هێمن ده‌بێت وحاله‌تی نووستن رووده‌دات و له‌ هه‌ مان کاتیش دا هه‌ستی بزوێنی ده‌ره‌وه‌  په‌کی ده‌که‌وێ وته‌نـها هه‌ستی شاراوه‌ی ناوه‌وه‌ ده‌ست به‌کار ده‌بێ وخه‌و ده‌بینێ " خه‌و بینین جۆراو جۆره‌ وه‌ك خه‌وی سه‌رپێچی و نائاسایی لێره‌دا مرۆڤ خه‌و ده‌بینێ و خه‌وه‌که‌ی به‌ پێچه‌وانـه‌ی کاری رۆژانـه‌ی ژیـانی ده‌بێت هه‌روه‌ها خه‌وی به‌ دیـهاتنی نیـاز و مـه‌به‌ست وه‌ك بلێ ی له‌ ژیـانی ئاسایی دا ناتوانێ کارێك ئه‌نجام بدات یـان جۆره‌ خواردنێکی تایبه‌تی بخوات به‌ڵام له‌ خه‌ودا ئه‌توانێ کاره‌که‌ش ئه‌نجام بده‌ات و خواردنـه‌که‌ش بخوات جۆرێکی دیکه‌ ی خه‌و هه یـه   خه‌وی  هه‌ستیـاری یـه‌   یـه‌کێ  ئه‌گه‌ر  لێفه‌که‌ی  بخاته  سه ر  ده مـی  له خه ودا   وا ئه زانێ  كه  دوژمنـه كه ی  ئه ی خنكێنێ     

 هه‌روه‌ها  خه‌وی که‌سانی  ئیمان داریش هه یـه  ئه‌م جۆره‌ خه‌وه‌ مـه‌به‌ستی ڕون  و  ئاشکرایـه‌  و خه‌وی خه‌یـاڵ ‌و خه‌وی ڕاسته‌قینـه‌ش هه‌یـه‌.

شی ه‌وه‌ێ ئه‌م هه‌موو جۆره‌ خه‌وه‌ به‌ پێ ی ئاین و ته‌مـه‌ن ده‌گۆڕدرێ و هه‌روه‌ها ده‌بێ بزاندرێ ئه‌و که‌سه‌ی خه‌وه‌که‌ی بینیوه‌ پیـاوه‌ یـان ئافره‌ته‌  گه‌نجه‌ یـان مندال چونکه‌ ه‌وه‌ی کۆدی خه‌و پێویستی به‌م زانیـاریـانـه‌ هه‌یـه‌ ئه‌مـه‌ کورته‌ باسێك بوو ده‌رباره‌ی نووستن و خه‌و بینین  .  ئێستاش چه‌ند ووشـه‌یکتان  بۆ  شی ئه‌که‌مـه‌وه‌  له‌وانـه‌ی که‌زۆر  دێته‌ خه‌وتان و شی ه‌وه‌که‌ش  به‌ گشتی  ده‌بێت .

(1) : باوك :: ری بون ئه‌و که‌سه‌ی باوکی له‌ خه‌ودا ببینێ ئه‌گه‌ر هه‌ژارو ده ست  كورت بێت رزق و پاره یـه كی زۆری بۆ دێت و ده وڵه مـه ند ئه بێت.................  

(2) : شێر ::ده‌سه‌لات دارێکی زالم و زۆرداره‌ و ترسناکه‌ له‌وانـه‌شـه‌ مردن بێت چونکه‌ درنده‌یـه‌ ئه‌گه‌ر نـه‌خۆش له‌ خه‌ودا  شێر بیبینێ چاك ئه‌بێته‌وه‌ ئه‌گه‌ر یـه كێك  له  خه ودا شێر ببینێ  و لێ ی نـه ترسێ  به‌سه‌ر دوژمنـه‌که‌ی دا زاڵ ئه‌بیت  ئه‌گه‌ر  شێرێك بچێته‌ مالێك و ئه‌و ماله‌ نـه‌خۆشی تیـا بێت ئه‌و نـه‌خۆشـه‌ ئه‌مرێ .

(3) : له سێداره دان ::رزگار بوونـه‌ له‌ژێر ده‌ستی وله‌زیندان ئه‌وه‌ی قه‌رزار بێت قه‌رزه‌که‌ی ئه‌داته‌وه‌ له‌وانـه‌یـه‌ پاره‌یـه‌کی زۆریشی ده‌ست که‌وێت هه‌روه‌ها نـه‌خۆش چاك ئه‌بێته‌وه‌ له‌ وانـه‌شـه‌ هه‌ڵگه‌رانـه‌وه‌ بێت له‌ ئاین ئه‌و که‌سه‌ی له‌ خه‌وا سه‌ری بپه‌ڕێندرێ باوك و دایکی ئه‌مرن .

   (4) : نوێژكردن :: ته‌واو بوون و پته و بوونی په‌یمانـه  و هه روه ها  به‌دی هاتنی خواست  و مـه‌به‌سته‌ ،  ئه‌و كه سه ی له‌سه‌ر ده‌رگا یـان له‌سه‌ر جێی  نووستن نوێژ بکات ئه‌مرێ ، به‌لام به‌ گشتی نوێژ كردن له خه ودا ڕزگار بوونـه له بـه ندیخانـه و به ده ست هێنانی ڕزق و پاره یـه .  

  (5): سێو ::  سێو له‌ خه‌ودا  بـه مانای  مندال دێت ،‌ هه‌روه‌ها بۆ سوڵتان و پاشا ماڵ و موڵکه‌ بۆ  تاجر بازرگانی  وتجاره‌ته  بۆ  جوتیـاریش  به‌رو بومـی                     زه‌وی  كشتوكاڵی یـه  ،  سیوی شیرین  ڕزقێكی  حه ڵاڵه  و سێوی ترش  حه رامـه ، سێو  وه رگرتن  له  سوڵتان یـان پاشا  زۆر باشـه  ئه و كه سه ی له مزگه وت  سێوێك بۆن كات ئه وه كچكی خانـه دانی ده ست ئه كه وێت و ئه ی خوازێ  .........................................................

         (6) : جن و جنۆكه :: فێڵ و فێڵ بازی  له‌ کاروباری دونیـادا  ، ئه‌ گه‌ر جنێکی زاناو تێ گه‌یشتو ببیندرێ ئه‌وه‌ جیـاوازه‌ ، ئه‌وه‌ی ببینێ بۆته‌ جن ئه‌وكه سه به‌ هێز ده‌بێت ئه‌وه‌ی ببینێ جن له‌نزیك مالی دا وه‌ستاوون  ئه‌و که‌سه‌ زیـانێکی زۆری لێ ده‌که‌وێ ، ئه‌وه‌ی له‌ خه‌ودا جن بچێته‌ ماڵی ئه‌وه‌ دوژمنانی ئه چنـه‌ ماڵی و  دزیش  دزی  لێ ئه‌كات، ئه‌و که‌سه‌ی قورئانی پیرۆز بخوێنێ بۆ جنـه‌کان یـان فێری خوێندنی قۆرئانیـان بکات ئه‌و که‌سه‌ له‌ کۆمـه‌ڵگه‌دا شکۆدار و ده‌سه‌ڵات دار  وپایـه بـه رز ده‌بێت ، ئه‌وه‌ی جن بخوازێ ئه‌و كه سه  هاوسه‌ره‌که‌ی ئافره‌تێکی باش نابێت .

ئه‌م شی ه‌وه‌مان زۆر به‌ کورتی بوو باسی زیـاتر هه‌یـه‌ ده‌رباره‌ی ئه‌م ووشانـه‌ی سه‌ره‌وه‌ و سه‌دان ووشـه‌ی تر هه‌روه‌ها ئێمـه‌ ئاماده‌ین بۆ ه‌وه‌ی کۆدی خه‌وه‌کانتان و شی ه‌وه‌ی و وه‌ڵام دانـه‌وه‌ی پرسیـاره‌کانتان ، ئه توانن بـه م ئیمێله ی خواره وه په یوه ندیمان پێوه بكه ن ، زۆر سوپاس              که تا به‌شی داهاتووی خه‌ونامـه‌ به‌خواتان ئه‌سپێرین .

به‌شی دووه م ) )

خه‌و ئاوێنـه‌یـه‌ ئه‌و ئاوێنـه‌یـه‌ وێنـه‌ی شاراوه‌ی ناوه‌وه‌مان و راستی باری گیـانی و ده‌رونیمان ئه‌خاته‌ به‌ر چاو هه‌روه‌ها ئه‌ی سه‌لمێنێ که‌ گیـانمان روحی تێدایـه‌و ئه‌و روحه‌ش له‌بواری ئاین و ژیـان دا تیشکی رۆشن که‌ره‌وه‌ی ناوه‌وه‌و ئیلهامـی له‌ خوای گه‌وره‌وه‌ وه‌رده‌گرێت خه‌و وێنـه‌ی ره‌سه‌نایـه‌تی و گه‌وهه‌ری ئاده‌مـیزاده‌ وخزمـه‌تی ره‌وشت و ره‌فتاری مرۆڤایـه‌تی ئه‌کات خه‌وی راسته‌قینـه‌و چاک له‌ ته‌نگانـه‌دا یـارمـه‌تییمان ئه‌دات و رێگه‌مان رۆشن ئه‌کاته‌وه‌ و توانای زیـاترمان پێ ئه‌به‌خشێ بۆ ئه‌وه‌ی بتوانین به‌ چاکی گیروگرفته‌کانمان چاره‌سه‌ر بکه‌ین.

دوای ئه‌م باسه‌ کورته‌ ده‌رباره‌ی خه‌و بینین چه‌ند ووشـه‌یـه‌کی ترتان بۆ شی ئه‌که‌مـه‌وه‌ هیوا دارم به‌دڵتان بێت:-

ده‌رزی دورمان: دۆزینـه‌وه‌ی هاوسه‌ره‌ بۆ ئه‌ وانـه‌ی بێ هاوسه‌رن ،ئه‌و که‌سانـه‌ی هه‌ژارن ده‌رزی له‌ خه‌وا ببینن پاره‌یـان بۆ دێت ،ئه‌و که‌سه‌ی ده‌رزی به‌ ده‌زووه‌وه‌ ببینێ کارو باری باشتر ئه‌ بێت، ئه‌وه‌ی ده‌رزیـه‌که‌ی بشکێ کاروباری تێک ئه‌چێت ، ئه‌و که‌سه‌ی ده‌رزی بخواتئه‌و که‌سه‌ی حه‌زی لێ ناکات باسی نـهێنیـه‌کانی ئه‌کات،ئه‌وه‌ی ده‌رزیـه‌ک بکات به‌ گیـانی یـه‌کێکا ئه‌وه‌ قسه‌ی ناخۆشی پێ ئه‌ڵێ،ئه‌وه‌ی جل و به‌رگ بۆ خه‌لکی بدورێ ئه‌وه‌ ئامۆژگاریـان ئه‌کات ئه‌گه‌ر بۆ خۆی بدورێ پاره‌ی ده‌ست ئه‌که‌وێ.

مار: مار له‌ خه‌ودا دوژمنـه‌ یـان پاره‌یـه‌ یـان ئافره‌ته‌ یـان کوڕه‌ .ئه‌و که‌سه‌ی مار ببینێ و لێ ی نـه‌ترسێ ئه‌و که‌سه‌ زۆر ئازاو به‌توانایـه‌ ، مار دوژمنێکی پاره‌ داره‌ چونکه‌ ژه‌ هر له‌ خه‌ودا پاره‌یـه‌ ، ئه‌گه‌ر یـه‌کێک له‌ خه‌ویـا ببینێ مار چوه‌ماڵی ئه‌وه‌ له‌لایـه‌ن دوژمنـه‌که‌یـه‌وه‌ هه‌ڵ ئه‌خه‌ڵه‌تێ ئه‌گه‌ر ماره‌که‌ بگرێت و بۆ خۆی بیبات ئه‌وه‌ زۆر به‌ ئاسانی پاره‌ له‌ دوژمنـه‌که‌ی وه‌رئه‌گرێ ، ئه‌گه‌ر ماره‌که‌ بکوژێ به‌سه‌ر دوژمنـه‌که‌ی زاڵ ئه‌بێت ئه‌گه‌ر ده‌ستیشی به‌ خوێن بێت ئه‌وه‌ دوژمنـه‌که‌ی ئه‌مرێ وپاره‌ی بۆ ئه‌مێنێته‌وه‌ ، مار پێوه‌ دان باش نی یـه‌ مانای زیـان لێکه‌وتنـه‌ ،فڕینی مار سه‌فه‌ره‌ ، کوشتنی ماری بچوک مانای کوشتنی کورێکی بچکۆله‌یـه‌ ، کوشتنی مار به‌ کۆمـه‌ڵ له‌ بازاردا مانای جه‌نگ رووده‌دات ودوژمن سه‌رئه‌که‌وێت (له‌ به‌شـه‌کانی داهاتوودا زیـاتر باسی مارتان بۆ ئه‌که‌م).

ترس : له‌ خه‌ودا هێمنی و ئاسایشـه‌ ، هه‌روه‌ها تۆبه‌ ه‌ ،ئه‌وه‌ی بترسێ ئه‌وه‌ تۆبه‌ ئه‌کات ، ئه‌وه‌ی بترسێ ناودارو پایـه‌ به‌رز ئه‌بێت ،ئه‌وه‌ی چاوه‌نواڕی ترس بکات ئه‌وه‌ تووشی شـه‌ر ئه‌بێت ،ئه‌وکه‌سه‌ی له‌ خه‌ویـا ببینێ ئه‌ترسێ و یـه‌کێکیش پێی ئه‌ڵێ مـه‌ترسه‌ تۆ نامری و ناتوانی بژیت ئه‌و که‌سه‌ کوێر ئه‌بێت.

مـیوان : مـیوان له‌ خه‌ودا بۆ سک پڕ مژده‌ی له‌دایک بوونی کوڕه‌ ، بۆ خه‌ڵکی تریش مانای ده‌ست که‌وتنی پاره‌یـه‌ .

کچ : ئه‌گه‌ر ئافره‌ت له‌ خه‌ویـا کچێک ببینێ ئه‌وه‌ دوژمنـه‌که‌ی بینیوه‌ ، له‌خه‌ودا بینینی کچێکی جوانی نـه‌ناسراو مانای مژده‌ی هه‌واڵێکی خۆشـه‌ ، کچی نـه‌ناسراو له‌کچی ناسراو باشتره‌ ، بینینی کچێک یـان ئافره‌تێکی روو گرژ مانای هه‌واڵێکی ناخۆشـه‌ ،بینینی کچی جوان له‌ خه‌ودامانای خۆشی و کامـه‌رانی وخێر و سه‌رکه‌وتنـه‌ ،کچی لاواز مانای هه‌ژاری و ده‌ست کورتی یـه‌ ، کچ له‌ خه‌ویـا ببێته‌ پیرێژن مانای ئه‌وه‌یـه‌ باری ئاینی زۆر باشـه‌ ، هه‌روه‌ها ئه‌گه‌ر پیرێژن ببێته‌ کچ مانای ئه‌وه‌یـه‌ وه‌ک جاران به‌هێزو به‌ توانا ئه‌بێت .

ڕۆژ :ته‌واو بوونی شـه‌و و هاتنی رۆژ مانای ته‌واو بوونی غه‌م و په‌ژاره‌یـه‌ ، هه‌روه‌ها نوێ ه‌وه‌ی جل و به‌رگ وهاوسه‌رو منداڵه‌ هه‌روه‌ها مانای رزگار بوونی به‌ندکراو وه‌وه‌ی ده‌رگای خێرو خۆشیـه‌ .

ڕووباری هه‌نگوین :مانای قورئانی پیرۆزو زانسته‌ .

ده‌نگی ناو ته‌له‌فۆن : ده‌نگه‌که‌ له‌خه‌ودا چۆن له‌ ته‌له‌فۆنـه‌وه ‌بۆت هات و بیستت له‌ژیـانیش دا وه‌ک خۆی رووئه‌دات ،ئه‌گه‌ر ئاگاداریـان کردیته‌وه‌ که‌ کارێکت به‌ده‌سته‌وه‌یـه‌و نابێ ئه‌نجامـی بده‌یت ئه‌بێ ئه‌و کاره‌ ئه‌نجام نـه‌ده‌یت ، یـان ئه‌وه‌ی له‌خه‌ودا بیستت مژده‌ بوو ئه‌وه‌ مژده‌یـه‌کت بۆ دێت.

دیـاری :له‌خه‌ودا دل خۆشی یـه‌ هه‌روه‌ک خوای گه‌وره‌ له‌ قورئانی پیرۆزدا ئه‌فه‌رموێ {{ بل انتم بهدیتکم تفرحون }} سوره‌تی نمل " 36 " هه‌روه‌ها دیـاری مانای خۆشـه‌ویستی یـه‌ ، یـان خواز بێنی ه‌ ، ئه‌و که‌سه‌ی وه‌ک دیـاری قاپێ خورمای بدرێتێ کچه‌که‌ی شوو ئه‌که‌ت

به شی (3)

 

فه‌رمون له‌گه‌ڵ چه‌ند ووشـه‌یـه‌کی دیکه‌ی هه‌ڵبژێردراو له‌ فه‌رهه‌نگی خه‌ونامـه‌ی کوردی: :

   : (1) : كه روێشك :  که‌روێشك له‌ خه‌ودا ئافره‌ته‌ ، ئه‌وه‌ی که‌روێشکێکی ده‌ست که‌وێت ئه‌وه‌ ژن دێنێ ، ئه‌گه‌ر که‌روێشکه‌که‌ سه‌ر ببڕێت ئه‌وه‌ ژنـه‌که‌ی بۆ نامێنێته‌وه‌ ، هه‌روه‌ها ووتراوه‌ که‌روێشك پیـاوێکی ترسنۆکه‌ ، یـان ئافره‌تێکی باش نی یـه‌ ، ئه‌وه‌ی هه‌ندێ گۆشت و پێستی که‌روێشکی بدرێتێ له‌ ئافره‌تێکه‌وه‌ هه‌ندێ پاره‌و یـارمـه‌تی پێ ده‌گات ، ئه‌وه‌ی که‌روێشکێکی بچکۆله‌ی نێره‌ بگرێت کاره‌ساتێکی گه‌وره‌ی به‌سه‌ر دێت.

  : (2) : شـه یتان : بینینی شـه‌یتان له‌خه‌ودا مانای هه‌ڵه‌ه‌ ، له‌ یـه‌کێ له‌ پیـاو چاکانیـان پرسی ووتیـان ئایـا شـه‌یتان ده‌نوێ ؟ پیـاو چاکه‌که‌ له‌وه‌ڵام دا پێ که‌نی و ووتی ئه‌گه‌ر شـه‌یتان بنوێت ئه‌وه‌ به‌چاکی ده‌هه‌سێینـه‌وه‌ ، هه‌روه‌ها بینینی شـه‌یتان له‌خه‌ودا مانای نوێژ نـه‌ وپاره‌ دزین و گوناه ه‌ ، هه‌روه‌ها فێڵ و فێڵ بازی و سحر حه‌سودی و جیـابونـه‌وه‌ی ژن و مێرده‌ ، شـه‌یتان له‌ خه‌ودا پادشایـه‌کی زۆردارو کافرو بێ ئیمانـه‌ ، ئه‌گه‌ر یـه‌کێك له‌ خه‌ودا ببینێ بۆته‌ شـه‌یتان ئه‌و که‌سه‌ کوێر ئه‌بێ یـان چاوی تێك ئه‌چێت و باش نابینێ یـان له‌ دینـه‌که‌ی هه‌ڵده‌گه‌رێته‌وه‌ یـان به‌ فێڵ و فێڵ بازی و قۆڵ بڕینـه‌وه‌ هه‌ندێ پاره‌ی ده‌ست ئه‌که‌وێ یـان ئه‌توانێ دوژمنانی هه‌ڵخه‌ڵه‌تێنێ ، ئه‌وه‌ی شـه‌یتان بکوژێ ئه‌وه‌ فێڵ بازێکی وه‌ك شـه‌یتان هه‌ڵده‌خه‌ڵه‌تێنێ .

  : (3) : ناو :  ئه‌گه‌ر یـه‌کێك له‌خه‌ودا ناوی گۆڕاو بوه‌ ناوێکی دیکه‌ هه‌روه‌ك ئه‌و ناوه‌ی له‌ خه‌ودا لێیـان نا یـان به‌و ناوه‌ی له‌خه‌ودا بانگیـان کرد به‌ پێی ئه‌وناوه‌ باری ژیـانی ئه‌و که‌سه‌ ئه‌گۆردرێ ، ئه‌گه‌ر ناوی ببێته‌ (کامـه‌ران ) له‌ خۆشی دا ئه‌ژێ ئه‌گه‌ر ببێته‌ (صالح) ده‌بێته‌ پیـاوێکی چاك و خوا ناس ئه‌گه‌ر ببێته‌ ( چیـا ) ئه‌وه‌ شکۆمـه‌ند ئه‌بێت ئه‌گه‌ر ببێته‌ (گوڵزار)خه‌ڵکی خۆشـه‌ویست ئه‌بێت ، ئه‌گه‌ر له‌خه‌ودا ناوی ( شـه‌ل و کوێر ) به‌ناوی یـه‌کێکه‌وه‌ بنوسێ یـان بۆ نمونـه‌ ئه‌گه‌ر ناوی ( چالاك ) بێت و به‌ ناوی (چالاکه‌ شـه‌ل ) بانگی بکه‌ن له‌ داهاتودا شـه‌ل ئه‌بێت یـان به‌ناوی (چالاکه‌ کوێر) بانگی بکه‌ن له‌داهاتودا کوێر ئه‌بێت ، ئه‌و که‌سه‌ی له‌ خه‌ودا ناوێکی ناخۆشی لێ ئه‌نێن ئه‌و که‌سه‌ له‌ ژیـاندا شـه‌رمـه‌زارو عه‌یبدار ئه‌بێت یـان توشی نـه‌خۆشی ئه‌بێت ، ناوی خۆش خۆشی و شادی دێنێ . .‌‌‌

 

  : (4) : باینجان :  له‌ کاتی خۆیی دا ده‌ست که‌وتنی خێر و رزقه‌ به‌ هه‌وڵێکی که‌م ، ئه‌گه‌ر کاتی خۆی نـه‌بێت باش نی یـه‌ ، خواردنی باینجان له‌ خه‌ودا مانای کین ده‌ربڕین و هه‌ڵخه‌ڵه‌تاندنـه‌ بۆ راوچیش راوێکی چاك و خێرو خۆشی و به ره كه ته .‌ .

:(5) ده رگا :  ده‌رگای کراوه‌ ده‌رگای رزقه‌ ، چۆنیـه‌تی ده‌رگای ماڵ چۆنیـه‌تی ئافره‌ت ده‌رده‌بڕێ ده‌رگای دانـه‌خراو یـان ده‌رگای کراوه‌ مانای ئه‌وه‌یـه‌ ئافره‌ته‌که‌ ژنـه‌و به‌ ته‌مـه‌نیشـه‌ ، ئه‌گه‌ر یـه‌کێك ده‌رگای ماڵێکی له‌ئاسن دروست کراوی داخست ئه‌و که‌سه‌ ژن دێنێ ئه‌گه‌ر ئافره‌تیش بوو شووئه‌کات ، تێكچونی ده‌رگا مانای تێك چونی باری ژیـانی خاوه‌ن خانوه‌که‌یـه‌ ، ده‌رچونی ده‌رگا له‌ جێێ خۆی یـان سووتان یـان شکانی کاره‌ساته‌ ، ده‌رگای بچووك له‌ ناوه‌راستی ده‌رگای گه‌وره‌دا ببیندرێ باش نی یـه‌ چونکه‌ ده‌بێته‌ هۆی بڵاوبونـه‌وه‌ی نـهێنی ئه‌و ماڵه‌ ، ده‌رگای نوێ و پته‌و جوان زۆر باشـه‌ و باری دانیشتوانی ماڵه‌که‌ ده‌رده‌بڕێ ، بازدانی شێر له‌سه‌ر ده‌رگای ماڵ مانای ئه‌وه‌یـه‌ چه‌ند پیـاوێکی به‌دکار چاویـان له‌ ئافره‌تی ئه‌و ماڵه‌یـه‌ ، ئه‌و که‌سه‌ی بگه‌ڕێ و ده‌رگای ماڵیـان نـه‌دۆزێته‌وه‌ ئه‌ وه‌ له‌ دونیـادا سه‌ری لێ شێواوه ، ئه‌وه‌ی ده‌رگای زۆری له‌ به‌رده‌م دا بکرێته‌وه‌ کارو باری له‌ ژیـان دا چاك ئه‌بێت ده‌رچون له‌ ژوورێکی ته‌سك و تاریك به‌ رێگه‌ی ده‌رگایـه‌که‌وه‌ بۆ گۆره‌پانێکی سه‌وزو فره‌وان مانای رزق و خۆشی و کامـه‌رانی یـه‌ چونـه‌ ژووره‌وه‌ له‌ ده‌رگایـه‌کی نـه‌ناسراو سه‌رکه‌وتنـه‌ به‌سه‌ر دوژمن ، ئه‌گه‌ر یـه‌کێك له‌ ده‌رگایـه‌که‌وه‌ ده‌رچێت و سروشتێکی زۆر جوان ببینێ ئه‌ و که‌سه‌ ئه‌مرێ و ئه‌چێته‌ به‌هه‌شت ئه‌گه‌رله‌ ده‌رگاکه‌ ده‌رچو بۆگه‌نی و تاریکی و ئاگرو دوکه‌ڵی بینی

ئه و كه سه جێ ی دۆزه خه .

  . ری بون .6) : پاقله : : پاقله‌ی ته‌ڕ خه‌مـه‌ ،پاقله‌ی ووشك پاره‌و خۆشی یـه‌ ، پاقله‌ی سه‌وز رزق و جل و به‌رگ و پاك و خاوێنیـه‌) .

 : (7) : گریـان : ئه‌گه‌ر گریـان ره‌ش پۆشی وله‌خۆدانی له‌گه‌ڵ دا بێت مانای خه‌م وخه‌فه‌ته‌ ، ئه‌گه‌ر یـه‌کێك له‌ ترسی خوا یـان به‌ هۆی خوێندنی قورئانی پیرۆز یـان به‌ هۆی په‌شیمانی له‌کرده‌وه‌یـه‌كی ناڕه‌وا بگریـه‌ت ئه‌وه‌ مانای خۆشی و شادی یـه‌ و هه‌روه‌ها مانای باران بارین و ته‌مـه‌ن درێژی وخوا په‌رستنـه.‌ .

 :(8) : سامان :  بۆ هه‌ژار تێك چوونی باری ژیـانـه‌ ،هه‌روه‌ها هاوسه‌رو کرده‌وه‌ی چاکه‌ ، سامان بۆ نـه‌خۆش گۆڕه‌ که‌یـه‌تی .

 :(9) : قه سپ :  له‌ خه‌ودا رزقه‌ ، خواردنی قه‌سپ له‌ خه‌ودا مانای ده‌ست که‌وتنی پاره‌ی حه‌ڵاڵه‌ وئه‌و رزق و پاره‌یـه‌ش کاتی یـه‌ و به‌رده‌وام نابێت. .

  

 به شی (4)

         

ئه مـه ش  چه‌ند ووشـه‌یـه‌کی تری فه رهه نگی خه و نامـه ی كوردی یـه ::

  :(1) : ئاوریشم :  بینینی ئاوریشم خۆشـه‌ویستی یـه‌ ، ده‌سه‌ڵات دار یـان پاشا جل و به‌رگی ئاوریشم له‌به‌ر کات پایـه‌به‌رز ترو گه‌وره‌تر ئه‌بێت ، مردو ئاوریشمـی له‌سه‌ر بێت له‌و دونیـایـه‌ پایـه‌ به‌رزه‌ ،ئاوریشمـی زه‌ردو سور نـه‌خۆشی یـه‌ ، هه‌روه‌ها کرده‌وه‌ی چاکی ئه‌و که‌سانـه‌ ده‌رده‌بڕێ که‌ شایـه‌سته‌ی ئه‌وه‌ن بچنـه‌ به‌هه‌شت ، یـان بگه‌نـه‌ پله‌و پایـه‌ی سه‌رۆکایـه‌تی ، ئاوریشم خواستنی ئافره‌تێکی به‌ ئابڕوو به‌ شـه‌ڕه‌فه‌ ،هه‌روه‌ها ده‌روازه‌ی ده‌رچونـه‌ له‌ غه‌م و خه‌فه‌ت وپه‌ژاره‌وه‌ به‌ره‌و خۆشی و کامـه‌رانی. .

  :(2) : پیـاز :  خواردنی پیـاز باش نی یـه‌ ، ئه‌وه‌ی نـه‌خۆش بێت و له‌ خه‌ودا ببینێ پیـاز ئه‌خوا ئه‌مرێ ،ته‌ڕه‌ پیـاز هه‌وڵ و کۆشش و کاره‌ بۆ به‌ ده‌ست هێنانی قازانج ،ته‌ڕه‌ پیـازی زۆر ته‌ندروستی باش و خه‌م و خه‌فه‌ت و جیـابونـه‌وه‌یـه‌ ، خواردنی پیـاز بۆ نـه‌خۆش باشـه‌ ، ئه‌ توانین بڵێین پیـاز پاره‌یـه . .

 (3) : هێلكه : هێلکه‌ له‌ ناو قاپ دا بێت ئه‌وه‌ ئافره‌ته‌ ، ئه‌وه‌ی ببینێ مریشکه‌که‌ی هێلکه‌ی کرد کوڕی ئه‌بێت ، خواردنی هێلکه‌ به‌ کاڵی خواردنی پاره‌ی حه‌رامـه‌ یـان زینایـه‌ یـان کاره‌ساتێکی گه‌وره‌یـه‌ ، ئه‌و که‌سه‌ی ببینێ هێلکه‌ی به‌ده‌سته‌وه‌یـه‌ هاوسه‌ره‌که‌ی وه‌ك مردوی لێ دێت یـان ببینێ هاوسه‌ره‌که‌ی هێلکه‌ی کرد کوڕێکی کافرو بێ ئیمانی ئه‌بێت ، کڕ که‌وتنی مریشك له‌سه‌ر هێلکه‌و له‌پاشان دا ده‌رچونی جوچکه‌ مانای زیندو بونـه‌وه‌ی باس و کرده‌وه‌ی مردوێکه‌ ،له‌وانـه‌شـه‌ ئه‌وه‌نده‌ی ژماره‌ی جوچکه‌کان ئه‌و ماڵه‌ منداڵیـان ببێت ئه‌و که‌سه‌ی ببینێ هێلکه‌ی زۆری هه‌ یـه‌ ئه‌و که‌سه‌ ده‌وڵه‌مـه‌نده‌ مـه‌ترسی ئه‌وه‌ی لێ ئه‌کرێت له‌ رێ لا بدات ، هێلکه‌ی کوڵاو چاره‌سه‌ر بوونی کاروبارێکی ئاڵۆزاوه‌ و ده‌ست که‌وتنی پاره‌یـه‌ و خواردنیشی ژن هێنانـه‌و ژنـه‌که‌ش ده‌وڵه‌مـه‌نده‌ ، ئه‌و که‌سه‌ی هێلکه‌یـه‌کی بدرێتێ ئه‌وه‌ کوڕێکی ئه‌بێت ئه‌گه‌ر هێلکه‌که‌ بشکێ کوڕه‌که‌ی ئه‌مرێ ،ئه‌وه‌ی تۆکڵی هێلکه‌ بخوات ئه‌وه‌ کفن دزه‌ ، به‌کورتی هێلکه‌ مانای ژن هێنان و منداڵ بون وزێڕو زیو و گۆڕ و کۆه‌وه‌ی پاره‌و هاتنـه‌وه‌ی که‌س و کاره .‌ .

 (4) : خۆشی و شادی :  له‌خه‌ودا گریـانـه‌ له‌وانـه‌شـه‌ کۆتایی خه‌م و خه‌فه‌ت بێت ،ئه‌و که‌سه‌ی ببینێ دڵخۆشـه‌ دڵته‌نگ ئه‌بێت .

 (5) : ژه هر:  له‌ خه‌ودا پاره‌یـه‌ ، یـه‌کێك ژه‌هر بخوات و گیـانی بئاوسێ ئه‌وه‌نده‌ی ئاوسانـه‌که‌ پاره‌ی بۆ دێت ، ئه‌گه‌ر هیچی لێ نـه‌یـه‌ت ئه‌وه‌ خه‌م و خه‌فه‌ته‌ ، ژه‌هری کوشنده‌ مانای مردنـه‌ ، هه‌روه‌ها ئه‌وه‌ی ژه‌هر بخوات غه‌مبار ئه‌بێت ، ئه‌وه‌ی ببینێ ژه‌هرئه‌خوات ته‌مـه‌ن درێژ ئه‌بێت ، ئه‌وه‌ی ژه‌هر بداته‌ خه‌ڵکی تر ئه‌وه‌ زینا ئه‌کات . .

 (6) : منداڵی ساوا : :خه‌م و خه‌فه‌ت و ماندو بوونـه‌ له‌ په‌روه‌رده‌ ی منداڵ ، هه‌ڵگرتنی منداڵێکی ساوا زۆر باشـه‌ و ئه‌و که‌سه‌ی هه‌ڵی ئه‌گرێ ئه‌گه‌ر له‌زیندان بێت به‌ڕه‌ڵڵا ئه‌کرێت یـان هه‌ژار بێت ده‌وڵه‌مـه‌ند ئه‌بێت ،له‌ دایك بوونی منداڵ له‌ ده‌مـه‌وه‌ مانای مردنـه‌ .

  (7) : بوك و زاوا : :بینینی بوك و زاوا به‌ رازاوه‌یی خۆشی و شادی یـه‌ ، ئه‌وه‌ی ببینێ زاوایـه‌و بوکه‌که‌شی دیـار نی یـه‌ ناویشی نی یـه‌ و ناسراویش نی یـه ئه‌و که‌سه‌ ئه‌مرێ یـان یـه‌کێك ئه‌کوژێ ، ئه‌گه‌ر بوکه‌که‌شی بینی ئه‌وه‌ به‌ پێی جوانی بوکه‌که‌و مانای ناوی ده‌رگای رزقی لێ ئه‌ کرێته‌وه

8) : باڵا : کور ت بونـه‌وه‌ی باڵای به‌رز له‌ خه‌ودا باش نی یـه‌ ، باڵای به‌رز له‌ خه‌ودا فیتنـه‌و دوو ڕووی یـه‌ ، باڵا له‌ ڕاده‌ی ئاسایی زیـاتر به‌رزبێته‌وه‌ و بگاته‌ ئاسمان یـان زۆر کورت بێته‌وه‌و ئاسایی نـه‌ بێت مانای مردنـه‌ ، کورت بونـه‌وه‌ی باڵا مانای لاچونـه‌ له‌ پله‌و پایـه ، باڵای به‌رزی ئاسای مانای به‌دی هاتنی نیـازو مـه‌به‌سته .

9) : دان كه وتن : : دان که‌وتن له‌ خه‌ودا ته‌مـه‌ن درێژی یـه‌ ،ئه‌گه‌ریـه‌کێك له‌ خه‌ودا بینی هه‌مو دانـه‌کانی که‌وت ئه‌و که‌سه‌ زۆر ئه‌ژێ و ته‌مـه‌ن درێژ ئه‌بێت ،ئه‌گه‌ر هه‌مو دانـه‌کانی که‌وت نـه‌یـانی بینیـه‌وه‌ نزیکترین که‌س و کاری پێش خۆی ئه‌مرن یـان نـه‌خۆش ئه‌که‌ون، یـه‌کێك ببینێ دانـه‌کانی سه‌ره‌وه‌ی که‌وته‌ ناوده‌ستی ئه‌وه‌ پاره‌ی بۆ دێ ، ئه‌گه‌ر ببینێ که‌وته‌ باوه‌شی ئه‌وه‌ کوڕیـان ئه‌بێ ، ئه‌گه‌ر بکه‌وێته‌ سه‌ر زه‌وی ئه‌وه‌ کاره‌ساتی مردنـه ،ئه‌وه‌ی قه‌رزار بێت له‌ خه‌ودا دانی بکه‌وێت قه‌رزه‌که‌ی ئه‌داته‌وه‌ ، که‌وتنی دانـه‌کانی خواره‌وه‌ غه‌م و په‌ژاره‌ و ئازاره‌ ،که‌وتنی هه‌موو دانـه‌کان مانای مردنی هه‌موو ئه‌و که‌سانـه‌یـه‌ که‌ له‌و ماڵه‌دا ده‌ژێن ،ئه‌گه‌ر یـه‌کێك دانـه‌کانی که‌وت و خۆی هه‌ڵیـانی گرته‌وه‌ ،مانای ئه‌وه‌یـه‌ منداڵه‌کانی ئه‌مرن ،ئه‌وه‌ی دانی بکه‌وێت و نانی پێ نـه‌خورێ ئه‌وه‌ ده‌ست کورت و هه‌ژار ئه‌بێت ،دان خزم و که‌س و کارمانـه‌ دانـه‌کانی سه‌ره‌وه‌ پیـاوه‌کانن له‌ خزم و که‌س و کاری باوك دانـه‌کانی خواره‌وه‌ش ئافره‌تانن له‌ خزم و که‌س و کاری دایك ، هه‌ر دانێك یـه‌ کێکه‌ له‌ که‌س وکارمان ،به‌ کورتی دان ته‌مـه‌ن درێژی و مردن وپاره‌و ژیـان و نـهێنی ده‌رده‌بڕێ ،دان جولانـه‌وه‌ نـه‌خۆشی یـه‌ ،دانی دروستکراو له‌ زێڕ باشـه‌ به‌ڵام له‌وانـه‌شـه‌ ماڵ سوتان بێت ،دانی دروستکراو له‌ زیو زیـان و زه‌ره‌ره‌ ، درێژ بوونی دان مانای شـه‌ڕ و ناکۆکی و ئاژاوه‌ی ناو ماڵه .‌ .

به‌شی پێنجه‌م

ئه‌م کاته‌تان باش ، پێشـه‌کی پێتان ڕائه‌گه‌یـه‌نین که‌ ئه‌توانن به‌ ڕێگه‌ی ئه‌م  ئیمێله‌ی خواره‌وه‌  په‌یوه‌ندیمان پێوه‌ بکه‌ن ، ئێمـه‌ش ئاماده‌ین خه‌وه‌کانتان شی بکه‌ینـه‌وه‌و وه‌ڵامـی پرسیـاره‌کانتانیش بده‌ینـه‌وه ، هه‌روه‌ها به‌وپه‌ڕی خۆشحالیـه‌وه‌ پێشوازی له‌ ڕه‌خنـه‌و بۆچون و تێبینیـه‌کانتان ده‌که‌ین و وه‌ڵامتان ئه‌ده‌ینـه‌وه‌ ،  ئه‌مـه‌ش ئیمێله‌که‌یـه‌ :               

xawnama@hotmail.com

ئه‌مـه‌ش  شی ه‌وه‌ی چه‌ند ووشـه‌یـه‌کی دیکه‌یـه‌  که‌ زۆربه‌تان خه‌وی پێوه‌ ئه‌بینن هیوا دارم  جێ ی ره‌زامـه‌ندیتان بێت :

(1): لانك :  کڕینی لانك یـان نوستن له‌ناو لانك خێرو خۆشی یـه‌ و چاکه‌ ه‌  هه‌ر وه‌ك خوای گه‌وره‌ له‌ قوڕئانی پیرۆزدا ئه‌فه‌رموێ {{ ومن عمل صالحا فلانفسهم یمـهدون}}  سوره‌تی روم / 44 ، هه‌روه‌ها لانك بۆ پیـاوان غه‌م و خه‌فه‌ت و زیندانـه‌ و بۆ کوڕی گه‌نجیش هاوسه‌ره‌ و  بۆ ئافره‌تیش کوڕه‌ له‌وانـه‌شـه‌ گریـان و غه‌م و په‌ژاره‌و جێ ی گۆرانی ووتن و سه‌ما و خۆشی بێت ، هه‌ندێ جاریش به‌ مانای داره‌ مـه‌یت دێت .

(2): ته‌زبیح :  بینینی ته‌زبیح له‌ خه‌ودا مانای ئافره‌تێکی چاکه‌ یـان ژیـانێکی حه‌ڵاڵه‌ یـان سه‌ربازی سود به‌خشـه‌ بۆ خاوه‌نی ته‌زبیحه‌که‌و ئه‌وه‌ی به‌ ده‌ستیوه‌یـه‌تی .

(3): مژیین :  یـه‌کێك له‌ خه‌ودا ببینێ یـه‌کێك ئه‌ی مژێ ئه‌وه‌ پاره‌ی لێ وه‌رئه‌گرێ ، ئه‌گه‌ر سینگی بمژێ پاره‌ له‌ژنـه‌که‌ی وه‌ر ئه‌گرێ ، ئه‌گه‌ر لوتی بمژێ پاره‌ له‌ گیرفانی ده‌رئه‌کات یـان رانی بمژێ پاره‌ له‌ عه‌شره‌ته‌که‌ی وه‌ر ئه‌گرێ .

(4):صابون :  له‌ خه‌ودا پاره‌یـه‌ ، ئه‌گه‌ر نـه‌خۆش له‌ خه‌ودا به‌ سابون جل و به‌رگی بشوات چاك ئه‌بێته‌وه‌ ، ئه‌وه‌ی سابون له‌ خه‌ودا ببینێ  ئه‌گه‌ر قه‌رزار بێت قه‌رزه‌که‌ی ئه‌داته‌وه‌  ، ئه‌گه‌ر دڵ ته‌نگ بێت له‌ دڵ ته‌نگیـه‌که‌ی ده‌رده‌چێ و دڵ خۆش و کامـه‌ران ئه‌بێت ،سابون چڵك لا ئه‌بات و چڵکیش غه‌م و خه‌فه‌ته‌  .

(5): کلیل :  کلیل له‌ خه‌ودا رزق و یـارمـه‌تی و ه‌وه‌ی ده‌رگای زانسته‌ ، یـان منداڵه‌ یـان سیخۆر (جاسوس) ،خوای گه‌وره‌ له‌ قوڕئانی پیرۆزدا ئه‌ فه‌رموێ {{نصر من الله‌ و فتح قریب }} سوره‌تی الصف /13  ، واتا به‌ یـارمـه‌تی خوا سه‌رکه‌وتن و ه‌وه‌ نزیکه‌ ،ئه‌و که‌سه‌ی کلیلێکی بێ دانی به‌ده‌سته‌وه‌ بێت زوڵم له‌ منداڵی هه‌تیو یـان بێ باوك و دایك ئه‌کات ،کلیلی به‌هه‌شت ده‌وڵه‌مـه‌ند بوونـه‌ له‌ بواری ئابوری وزانست دا ، هه‌روه‌ها کلیل قه‌بول بوونی دوعاو پاڕانـه‌وه‌یـه‌خوای گه‌وره‌ ، له‌وانـه‌شـه‌ کلیل چوونـه‌ حه‌ج بێت ،کلیلی ئاسن پیـاوێکی به‌ هێزو توانایـه‌ ، ئه‌و که‌سه‌ی له‌ خه‌ودا بێ کلیل  ده‌رگایـه‌ك یـان قفلێك بکاته‌وه‌ به‌سه‌ر دوژمنـه‌که‌یدا زاڵ ئه‌بێت ، ئه‌گه‌ر به‌ کلیل بیکاته‌وه‌ ئه‌وه‌ی له‌ دڵیـه‌تی و ئه‌یـه‌وێ به‌ یـارمـه‌تی خوای گه‌وره‌ بۆی به‌دی دێت ، ئه‌و که‌سه‌ی نـه‌توانێ ده‌رگایـه‌ك بکاته‌وه‌ ئیش و کاره‌که‌ی ئاڵۆزترو زه‌حمـه‌ت تر ئه‌بێت ، هه‌ندێ جاریش کلیل ته‌رمـه‌ و قفڵه‌که‌ یـان ده‌رگاکه‌ش گۆڕه‌ .

(6): ئاشت بوونـه‌وه‌ :  له‌ خه‌ودا دوژمنایـه‌تی یـه‌ ، ئه‌و که‌سه‌ی له‌ خه‌ودا له‌گه‌ڵ دوژمنـه‌که‌ی ئاشت بێته‌وه‌ ئه‌وه‌ زیـاتر دوژمنایـه‌تی له‌گه‌ڵ دا ده‌کات ، هه‌روه‌ها ئامۆژگاری ی یـه‌کێکه‌ که‌ له‌ رێداوه‌ و داوای لێ  ئه‌کرێت  بگه‌ڕێته‌وه‌  سه‌ر ڕێ ی  ڕاست .

(7): په‌یمانی شـه‌ڕ نـه‌ :  هه‌سانـه‌وه‌و خۆشی و کامـه‌رانی و ئاسایش وچاك بونـه‌وه‌ی نـه‌خۆش و ده‌ست که‌وتی رزقی حه‌ڵاڵ و پاره‌ و ئه‌نجام دانی کرده‌وه‌ی چاکه‌ ، هه‌روه‌ها بۆ کوڕی گه‌نج ژن هێنانـه‌ و بۆ کچی گه‌نچ شوه‌ .

(8): وێنـه‌ گر :  شعر و زانست و ئه‌ندازیـاری و دانای یـه‌ ، هه‌روه‌ها  مـه‌ی خواردنـه‌وه‌و گوناه و درۆ ه‌ له‌گه‌ڵ خوای گه‌وره‌ و چونـه‌ ناو کاری مـه‌ترسی داره .

(9): شـه‌پۆڵ  :  توندو تیژی و ژان و ئازاره‌ ، خوای گه‌وره‌ له‌ قوڕئانی پیرۆزدا ئه‌ فه‌رموێ {{ واذا غشیـهم موج کالظلل دعوا الله‌ مخلصین له‌ الدین }}سوره‌تی لقمان/32 واتا که‌ ئه‌که‌ونـه‌ ناو شـه‌پۆڵه‌وه ‌به‌ دڵێکی پاك له‌ خوای گه‌وره‌ ئه‌پاڕێنـه‌وه‌ ، هه‌روه‌ها شـه‌پۆڵ مـه‌ترسی خنکانی به‌ دواوه‌یـه‌ هه‌ر وه‌ك خوای گه‌وره‌ له‌ ئایـه‌تێکی تری قوڕئانی پیرۆزدا ئه‌فه‌رموێ {{وحال بینـهما الموج فکان من المغرقین }} سوره‌تی هود /43 ،واتا شـه‌پۆڵ سه‌رو بنیـانی کردو خنکاندیـانی ، له‌م دوو ئایـه‌ته‌ ده‌رده‌که‌وێ که‌ بینینی شـه‌پۆڵ له‌ خه‌ودا باش نی یـه‌ .

(10): قوڕگ : ئه‌گه‌ر یـه‌کێك له‌ خه‌ودا ببینێ مووێك یـان ده‌زوێك له‌ قوڕگی دێته‌ ده‌ره‌وه‌ نـه‌ پچڕێت و بن بڕیش نـه‌بێت هه‌ر به‌رده‌وام بێت ئه‌و که‌سه‌ ته‌مـه‌ن درێژ ئه‌بێت یـان شـه‌ڕو ناکۆکی له‌گه‌ڵ سه‌رۆکه‌که‌ی به‌رده‌وام ئه‌بێت ،ئه‌گه‌ر شالیـار واتا وه‌زیر بێت باری زانستی پته‌وتر ئه‌بێت .

(11): برنج : برنجی کاڵ  پاره‌یـه‌و به‌ هیلاکی و به‌ خه‌فه‌ت و به‌ زۆر کۆکراوه‌ته‌وه‌ ، برنجی کوڵاویش قازانجه .

(12): ووشـه‌ی ئۆف : ووشـه‌یـه‌کی ناره‌زایی ده‌ربڕینـه‌ ، ئه‌وه‌ی له‌خه‌ودا بڵێ ئۆف ئه‌و که‌سه‌ سوودی بۆ باوك و دایکی نابێت ،خوای گه‌وره‌ له‌ قوڕئانی پیرۆزدا ئه‌فه‌رموێ {{ولا تقل لهما اف ولا تنـهرهما }} سوره‌تی الاسراء / 23 .

(13): شێت بوون : له‌ خه‌ودا سه‌ربه‌رزی وشکۆمـه‌ندی وده‌وڵه‌مـه‌ندی و خۆشی و کامـه‌رانی یـه‌ ، ئه‌گه‌ر له‌خه‌ودا به‌هۆی ده‌ست لێ وه‌شانـه‌وه‌ تێك چێت ئه‌وه‌ پاره‌ به‌ فایز ئه‌داته‌ خه‌ڵکی ، هه‌روه‌ها شێت بوون مانای چوونـه‌ به‌هه‌شته‌ یـان ده‌سکه‌وتی پاره‌یـه‌و زوو خه‌رج ئه‌کرێت ، شێت بوونی منداڵ ده‌وڵه‌مـه‌ند بوونی باوکی یـه‌تی ،             شێت بوونی ئافره‌ت ساڵێکی خۆش و به‌ به‌ره‌که‌ته‌ .

(14): مردن : گه‌ڕاندنـه‌وه‌ی ئامانـه‌ته‌ یـان چاك بوونـه‌وه‌ی نـه‌خۆشـه‌ یـان رزگار بوونـه‌ له‌ زیندان  یـان گه‌ڕانـه‌وه‌ی که‌سێکی دووره‌ ، هه‌روه‌ها مردن له‌ خه‌ودا  ئه‌گه‌ر گریـانی له‌ گه‌ڵ دا بێت و ناشتنی له‌ گه‌ڵ دا نـه‌بێت که‌م و کوری و خراپه‌کاریـه‌ له‌ ئایین و پله‌ و پایـه‌ ی به‌رزی دونیـایـه‌ ، مردنی بێ گریـان و بێ ناشتن و بێ ته‌رم  ڕووخانی خانوه‌ یـان چاو کوێر بوونـه‌ یـان ته‌مـه‌ن درێژی یـه‌ ،هه‌روه‌ها مردن له‌ خه‌ودا سه‌فه‌ره‌ یـان ده‌ست کورتی یـه یـان ژن هێنانـه‌ چوونکه‌ مردو وه‌ك زاوا ده‌شۆردرێ و بۆنی خۆش ده‌کرێت ، ئه‌وه‌ی بمرێ وته‌رمـه‌که‌ی له‌سه‌ر شان هه‌ ڵگیرێ و به‌ڵام نـه‌خرێته‌ ژێر خاکه‌وه‌ ئه‌و که‌سه‌ به‌سه‌ر دوژمنانی زاڵ ئه‌بێت  مردن و زیندو بونـه‌وه له‌ خه‌ودا ده‌وڵه‌مـه‌ند بوونـه‌ یـان تۆبه‌ ه‌ ، مردوێك له‌ خه‌ودا بڵێ من نـه‌ مردووم ئه‌و مردوه‌ پله‌و پایـه‌ی شـه‌هیدی هه‌یـه‌ ، ئه‌گه‌ر مردوو نـه‌خۆش بێت  خوی به‌رپرسیـاره‌ له‌ کرده‌وه‌کانی ، مردوه‌کان له‌ گۆڕه‌کانیـان ده‌رچن نان و خواردنی خه‌ڵکی بخۆن گرانی ئه‌بێت ، مردو له‌ خه‌ودا هه‌ر چی بڵێ  ڕاسته ، ئه‌گه‌ر مردو پێ بکه‌نێ له‌و دونیـایـه‌ کاروباری باشـه‌ ،ئه‌توانین بڵێین مردن په‌شیمان بوونـه‌وه‌یـه‌ له‌ گوناهێکی گه‌وره‌ ، ئه‌وه‌ی ببینێ له‌ خه‌ودا مردوه‌و جل وبه‌رگی له‌به‌ر نی یـه‌ هه‌ژارو ده‌ست کورت ئه‌بێت ،مردو له‌سه‌ر فه‌رش و مافور بێت کاروباری دونیـای باشـه‌ ، مردنی کوڕ له‌ خه‌ودا ڕزگار بوونـه‌ له‌ دوژمن ، ئه‌گه‌ر یـه‌کێك له‌ خه‌ودا ببینێ مردو ناشترا ئه‌و که‌سه‌ ئه‌گه‌ر له‌ زیندان دا بێت به‌ره‌ڵڵا ئه‌کرێت ، ئه‌گه‌ر هاوسه‌ری نـه‌بێت ئه‌وه‌ ژن دێنێ کچیش بێت شوو ئه‌کات ، نـه‌خۆش له‌ خه‌ودا ببینێ ژنی هێناوه‌ ئه‌وه‌ ئه‌مرێ ،مردن بۆ ئه‌و که‌سانـه‌ باشـه‌ که‌ ئه‌ترسن یـان دڵ ته‌نگن ، مردنی برا مانای مردنی دوژمنـه‌ ، ئه‌و که‌سه‌ی ببینێ چه‌ن مردوێێکی له‌ گه‌ڵه‌ ئه‌وه‌ چه‌ند که‌سێکی دوو ڕووی له‌ گه‌ڵه‌ ،هاوڕێیـه‌تی ی مردو سه‌فه‌رێکی دوورو درێژه‌ ،ئه‌و که‌سه‌ی خۆی له‌سه‌ر ته‌ختی مردو شۆرین ببینێ له‌ خه‌فه‌ت و قه‌رز رزگاری ئه‌بێت ،ئه‌گه‌ر مردو له‌خه‌ودا زیندو ببێته‌وه‌ باسی ئه‌و مردوه‌ ئه‌کرێت ، دڵ ته‌نگی و دڵ خۆشی و ڕووخۆشی مردو باری ئه‌و دونیـایـه‌ی تری ده‌رده‌بڕێ ،مردو ده‌م و چاوی ڕه‌ش بێت ئه‌و مردوه‌ به‌ کافری مردوه‌ ، ئه‌گه‌ر یـه‌کێك مردوێك زیندو بکاته‌وه‌ ئه‌وه‌رێك یـان جوله‌که‌یـه‌ك ئه‌کاته‌ موسڵمان ،مردو چیت بداتێ باشـه‌ه چیشت لێ وه‌ر گرێ خه‌راپه‌ ، ماچ ی مردوێکی ناسراو ده‌ست که‌وتی پاره‌یـه‌  ، ئه‌گه‌ر نـه‌خۆشێك مردوێك ماچ کات ئه‌مرێ ،مردو له‌ زیندو بدات مانای ئه‌وه‌یـه‌ زیندوه‌که‌ له‌ دونیـادا کرده‌وه‌ی خه‌راپ و ناپه‌سه‌ندی زۆره‌ ،  یـه‌کێك ببینێ مردو لێ ی ئه‌دا سه‌فه‌ر ئه‌کات و به‌ خۆشی ئه‌گه‌ڕێته‌وه‌ ،  نوستنی مردو هه‌سانـه‌وه‌یـه‌تی له‌و دونیـایـه‌ ،  نوستنی زیندو له‌گه‌ڵ مردو  ته‌مـه‌ن درێژیـه‌ بۆ زیندوه‌که‌ ، ده‌رچونی مردو له‌گۆڕه‌کانیـان مانای به‌ڕه‌ڵڵا ی زیندانیـه‌کانـه‌ ،مردنی باوك و دایك له‌خه‌ودا ده‌ست کورتی و هه‌ژاری یـه‌ ، مردنی         کت وپڕ ده‌وڵه‌مـه‌ند بوونی هه‌ژاره‌ ، نوێژ له‌سه‌ر مردو کرده‌وه‌ی ناڕه‌واو ناهه‌قه‌ ،خنکانی مردو له‌ناو ده‌ریـا مانای خنکانیـه‌تی له‌ ناو گوناهه‌کانی دا

به‌شی شـه‌شـه‌م

چه‌ند ووشـه‌یـه‌کی دیکه‌مان بۆتان هه‌ڵبژاردوه‌ وشی ئه‌که‌ینـه‌وه‌ ئومێده‌وارین به‌ دڵتان بێت :

(1): مشك : مشك له‌خه‌ودا ئافره‌تێکی ڕه‌وشت خراپه‌ ، یـان ئافره‌تێکی نـه‌فره‌ت لێ کراوی جوله‌که‌یـه‌ ، یـان پیـاوێکی جوله‌که‌یـه‌  یـان دزه‌ ، مشکی زۆر رزقه‌ ئه‌وه‌ی له‌ خه‌ودا ببینێ مشکێکی زۆر له‌ ماڵیدایـه‌ رزقی فره‌وانترئه‌بێت ،ئه‌گه‌ر مشك له‌ ماڵی ده‌رچێت رزقی که‌م ئه‌بێ ،ئه‌وکه‌سه‌ی ببێته‌ خاوه‌ن مشکێك  خزمـه‌ت کارێکی ئه‌بێ ،مشکی ڕه‌ش و سپێ مانای شـه‌و و ڕۆژه‌ ، مشك ئه‌گه‌ر ڕه‌نگیـان وه‌ك یـه‌ك بێت ئافره‌تن ،هات و چۆی مشکی ڕه‌ش و سپی ته‌مـه‌ن درێژیـه‌ سپی ڕۆژه‌و ڕه‌شیش شـه‌وه‌ ، هه‌روه‌ها ووتراوه‌ مشك که‌س و کارو منداڵی ناو ماڵن ، ئه‌و که‌سه‌ی له‌ خه‌ودا مشکێ بکوژێ به‌سه‌ر ئافره‌تێکی خراپه‌ کار زاڵ ئه‌بێت ، ئه‌وکه‌سه‌ی به‌ تیر یـان به‌ به‌رد له‌ مشکێك بدات ئافره‌تیکێ خراپه‌ کار به‌ نـهێنی هه‌ڵده‌خه‌ڵه‌تێنێ ، بینینی مشکی زۆر له‌ جێیـه‌کی لار یـان له‌ ناو بیرێك مانای ته‌مـه‌ن کورتی یـه‌ ، ئه‌و که‌سه‌ی مشکی زۆر له‌ ماڵی دا ببینێ چه‌ند ئافره‌تێك ئه‌چنـه‌ ماڵی و ئه‌و ئافره‌تانـه‌  بێ سوودن ، وه‌رگرتنی پێستی مشك پاره‌یـه‌کی که‌مـه‌ له‌ ئافره‌تێکی خراپه‌کار.

(2): مـیوه‌ : له‌ خه‌ودا ژن هێنانـه‌ یـان شوو ه‌ ، وه‌ك خوای گه‌وره‌ له‌قوڕئانی پیرۆزدا ئه‌فه‌رموێ {{ ان اصحاب الجنة الیوم فی شغل فاکهون. ری بون هم وازواجهم فی ظلال علی الارائك متکئون }} سوره‌تی یس// 55 و 56 ، مـیوه‌ی ته‌ڕ ڕزقێکی کاتی یـه‌ چونکه‌ زوو تێك ئه‌چێت  ، مـیوه‌ی ووشك رزقێکی زۆر و هه‌مـیشـه‌ی یـه‌ ، مـیوه‌ بۆ هه‌ژار ده‌وڵه‌مـه‌ند بونـه‌ و بۆ ده‌وڵه‌مـه‌ندیش پاره‌ی زیـاتره‌ ، ئه‌وکه‌سه‌ی ببینێ مـیوه‌ فڕێ ئه‌درێته‌ سه‌ری ئه‌و که‌سه‌ به‌  خێر خوازئه‌ناسرێ و به‌ ناو بانگ ئه‌بێت .

(3):خه‌ڵوز : له‌ خه‌ودا پیـاوێکی ترسناکه‌ ، هه‌روه‌ها ووتراوه‌ پاره‌ی حه‌رامـه‌ ،یـان رزقێکه‌ له‌ سولتانـه‌وه‌یـه‌  ،ئه‌و که‌سه‌ی ببینێ خه‌ڵوز ئاگری گرت ئه‌و که‌سه‌ له‌لایـه‌ن سولتان یـان کاربه‌ده‌سته‌وه‌ تاقی کراوه‌ته‌وه‌ و زوڵمـیشی لێ کراوه‌ و به‌زۆر پاره‌ی لێ سه‌ندراوه‌  ، خه‌ڵوز له‌ زستان پاره‌یـه‌ ئه‌و که‌سه‌ی خزمـه‌ت کارێکی ڕه‌ش پێستی بدرێتێ ئه‌وه‌ چه‌ند کیسه‌یـه‌ك خه‌ڵوزی بۆ دێت ، ئه‌و شته‌ی له‌ ناو ئاگر بسوتێ بینینی باش نی یـه‌ .

(4): ته‌ڵه‌ : پیـاوێکی که‌م ئیمان و ده‌ست بڕو فێڵ بازه‌ ، ئه‌و که‌سه‌ی ته‌ڵه‌ بۆ چۆله‌گه‌یـه‌ك دانێته‌وه‌  پیـاوێکی گه‌وره‌ هه‌ڵئه‌خه‌ڵه‌تێنێ ، ئه‌گه‌ر ئافره‌ت له‌ خه‌ودا بینی ته‌ڵه‌ دائه‌نێته‌وه‌  که‌ باڵنده‌یـه‌ك ئه‌گرێ  باڵنده‌که‌ یـه‌ك سه‌ر ئه‌فڕێ ،ئه‌و ئافره‌ته‌ حه‌ز ئه‌کات له‌ مێرده‌که‌ی منداڵی بێت به‌ڵام منداڵه‌که‌ له‌ ناو سگی نا چه‌سپێ ودروست نابێ .

(5): چه‌ك : له‌ خه‌ودا سه‌رکه‌وتنـه‌ ، یـان لاچونی نـه‌خۆشی یـه‌ ، ئه‌گه‌ر یـه‌کێك  له‌ ناو خه‌ڵکێکی زۆری بێ چه‌ك دا چه‌کی هه‌ڵگرتبێ ئه‌و که‌سه‌ به‌ گوێره‌ی چۆنیـه‌تی جۆری چه‌که‌که‌ ئه‌بێته‌ سه‌رۆکی ئه‌و خه‌ڵکه‌ ، ئه‌گه‌ر بینی خه‌ڵکی ته‌ماشای ئه‌که‌ن و ئه‌ویش چه‌کی هه‌ڵگرتوه‌ ئه‌و خه‌ڵکه‌ حه‌سودی پێ ئه‌به‌ن ، ئه‌گه‌ر خه‌ڵکه‌که‌ هه‌موویـان پیرو به‌ ته‌مـه‌ن بوون  ئه‌وانـه‌ دۆست و هاورێن ،ئه‌گه‌ر گه‌نج بوون  ئه‌وانـه‌ دوژمنن ، ئه‌وه‌ی ببینێ چه‌کی هه‌ڵگرتوه‌و ئه‌توانێ به‌کاریشی بێنێ نیـازو مـه‌به‌ستی به‌دی دێت ،چه‌ك بۆ نـه‌خۆش مردنـه‌ ، له‌وانـه‌یـه‌ چاك سازی ئایین بێت ،ئه‌گه‌ر ترسی له‌گه‌ڵ بێت بۆ نـه‌خۆش چاك بونـه‌وه‌یـه‌ ،ئه‌گه‌ر سه‌فه‌ری کردبێت به‌ سه‌لامـه‌تی ئه‌‌گه‌ڕێته‌وه .

(6): شـه‌کر : شـه‌کر له‌خه‌ودا خۆشی و شادی و چاك بوونـه‌وه‌ی نـه‌خۆش و نـه‌مانی خه‌م و خه‌فه‌ت و به‌ دی هاتنی هیواو ئامانجه‌ ، ئه‌گه‌ر ئافره‌تیش بێت  ئافره‌تێکی خانـه‌دانـه‌ ، ئه‌گه‌ر کوڕیش بێت ئه‌و کوڕه‌ زیره‌ك و داناو زانیـاره‌و  به‌شداری له‌ به‌هره‌و هونـه‌ری خه‌ڵکی دیکه‌ ده‌کات ، ئه‌گه‌ر پاره‌ش بێت پاره‌یـه‌کی حه‌ڵاڵه‌ ، شـه‌کر له‌ خه‌ودا پاره‌یـه‌ ، شـه‌کری زۆر ئاژاوه‌یـه‌ ، شـه‌کر فرۆشتن باش نی یـه‌ .

(7): ماسی  : ئه‌گه‌ر ژماره‌ی بزانی ئه‌وه‌ ئافره‌ته‌ ، ئه‌گه‌ر ژماره‌ی نـه‌زانی ئه‌وه‌ پاره‌و ده‌ست که‌وته‌ ، نـه‌هه‌نگ وه‌زیری پاشایـه‌ چونکه‌ ده‌ریـا پاشایـه‌ و ماسیش سه‌ربازی پاشایـه‌ ، گرتنی ماسی یـه‌کی گه‌وره‌ خێرو به‌ره‌که‌ته‌  ، ئه‌و ماسی یـه‌ی تۆکڵه‌که‌ی نـه‌رمـه‌ بۆ ئه‌وکه‌سانـه باشـه‌ که‌ ئه‌یـانـه‌وێ خه‌ڵکی هه‌ڵ خه‌ڵتێنن ، ماسی باشـه‌ بۆ ئه‌و که‌سانـه‌ی نیـازی ژن هێنانیـان هه‌یـه‌ ، ماسی مردو له‌ناو ده‌ریـا باش نی یـه‌  چونکه‌ نیـازو مـه‌به‌ست به‌ دی نایـه‌ت ،  ماسی له‌سه‌ر جێی  خه‌ودا ببیندرێ  بۆ نـه‌خۆش و  بۆ ماسی گر باش نی یـه‌ ، ماسی گرتن له‌ ناو ئاوی مـه‌ند  خه‌م و خه‌فه‌ته‌ ، ماسی خواردن به‌ کاڵی زۆر باشـه‌ ،ماسی سوێر واتا به‌ خێ گیروگرفته‌ ، ووتراوه‌ ئه‌گه‌ر ژماره‌ی ماسیـه‌کان بگاته‌ چوارئه‌وه‌ ئافره‌ته‌ ئه‌گه‌ر زیـاتریش بێت ئه‌وه‌ پاره‌و ده‌ست که‌وته‌ ، ماسی سوره‌وه‌ کراو به‌دی هاتنی داواکاری یـه‌ ، ماسی برژاویش سه‌فه‌ر ه‌ له‌پێناوی زانست و زانیـاری زیـاتر ،کڕینی ماسی له‌ ماسی گر یـان له‌ماسی فرۆش مانای  ژن هێنانـه‌ ، له‌ وانـه‌شـه‌ بینینی ماسی غه‌م و خه‌فه‌ت و نـه‌خۆشی بێت .

(8): به‌رز بوونـه‌وه‌ :هه‌رچه‌ند سه‌رکه‌ویت و به‌رز ببیته‌وه‌ هه‌ر ئه‌وه‌نده‌ش داده‌به‌زی ، ئه‌گه‌ر یـه‌کێك له‌ خه‌ودا ببینێ به‌رز بۆوه‌و چووه‌ ئاسمان که تا گه‌یشته‌ ئه‌ستێره‌کان و له‌پاشاندا بووه‌ ئه‌ستێره‌ له‌وانـه‌یـه‌ ببێته‌ والی یـان سه‌رۆك یـان له‌ژیـان و ‌مردن دا  پله‌و پایـه‌ێکی به‌رزی بدرێتێ که‌ شایـه‌سته‌یـه‌تی ،  چونـه‌ سه‌ر شاخ غه‌م و په‌ژاره‌یـه‌ یـان سه‌فه‌ره‌ ، سه‌رکه‌وتن باشـه‌و دابه‌زینیش باش نی یـه‌ ،

(9): گۆشت : پارچه‌ گۆشت بۆ داهاتوو باش نی یـه‌ له‌ وانـه‌شـه‌  کاره‌ساتێکی  ڕابووردو بێت ، هه‌روه‌ها ووتراوه‌ گۆشت رزقێکی خێرایـه‌ یـان خۆشی و کامـه‌رانی یـه‌ ، یـان ئاشکرا بوونی نـهێنی یـه‌ ،گۆشتی کوتراو لێدراو به‌ چه‌قۆ بۆ گه‌نج هاوسه‌ره‌ و بۆ ئافره‌تی سك پڕیش کوڕه‌ ، یـان تێکه‌ڵ بوونی پاره‌یـه‌ له‌گه‌ڵ شـه‌ریك و ده‌رکه‌وتنی قازانجه‌ ، گۆشتی کوڵاو پاره‌یـه‌ گۆشتی کاڵ ئازارو ژان و نـه‌خۆشی یـه‌ کڕینی گۆشت له‌ قه‌ساب کاره‌ساته‌ ، گۆشتی ناسك وتازه‌ مردنـه‌ ، ئه‌و که‌سه‌ی گۆشتی ئاده‌مـیزاد بخوات ئه‌وه‌ باسی ده‌کات ،ئافره‌ت گۆشتی خۆی بخوات زینا ده‌کات ، گۆشتی مانگای لاواز نـه‌خۆشی یـه‌ ، گۆشتی مار پاره‌یـه‌ له‌ دوژمنـه‌وه‌ دێت ، گۆشتی شێر پاره‌یـه‌ له‌ کار به‌ده‌سته‌وه‌ دێت گۆشتی باڵنده‌ی دڕنده‌وگۆشتی به‌راز پاره‌ی حه‌رامـه‌ ،گۆشتی کۆن باس ی مردوه‌ ، گۆشتی حوشتر پاره‌یـه‌ له‌ پیـاوێکی که‌له‌گه‌ت ودوژمنێکی به‌ تواناوه‌ دێت ، هه‌روه‌ها ئه‌وه‌ی گۆشتی حوشتر بخوات  له‌ کاربه‌ده‌سته‌وه‌ پاره‌ی بۆ دێت ، هه‌روه‌ها گۆشتی مانگا ماندوبوون و بێ ئیش وکاریـه‌ ، ئاسکه‌ی سه‌ربڕاو ئه‌گه‌ر پیسته‌که‌ی لێ کرابێته‌وه‌و گۆشته‌که‌ی پارچه‌  پارچه‌ کرابێت  مانای چاوپێکه‌وتنـه‌ به‌ که‌سێکی نـه‌ناسراو ، ئه‌گه‌ر گۆشتی ئاسکه‌که‌ پارچه‌ پارچه‌ نـه‌کرابێ کاره‌ساته‌ ، ئه‌گه‌ر ئاژه‌ڵی سه‌ربڕاو قه‌ڵه‌و بێت ده‌سکه‌وتی پاره‌یـه‌ ، خواردنی گۆشتی کاڵ باشـه‌ به‌ڵام ته‌نـها بینینی باش نی یـه‌ ، خواردنی گۆشتی کوڵاو پاره‌یـه‌ ، ئه‌گه‌رشێخێك بیخۆیت شکۆمـه‌ند و پایـه‌ به‌رز ئه‌بیت ، گۆشتی برژاو رزگاربوونـه‌ له‌ مـه‌ترسی ، گۆشتی مریشك پاره‌یـه‌ له‌ ئافره‌تێکه‌وه‌ دێت ، گۆشت هێمن بوونـه‌وه‌یـه‌ بۆ ئه‌و که‌سانـه‌ی توڕه‌ن  ، چاك بونـه‌وه‌ی یـه‌ بۆ نـه‌خۆش و لاچون و نـه‌مانی خه‌م و خه‌فه‌ته‌ ، گۆشتی باڵنده‌ باشـه‌ له‌وانـه‌یـه‌ به‌هه‌شت بێت وه‌ك خوای گه‌وره‌ له‌ قوڕئانی پیرۆزدا ئه‌فه‌رموێ {{ وفاکهة مما یتخیرون ، ولحم طیر مما یشتهون }} سوره‌تی  الواقعة // 21 ، گۆشتی ماسی رزقێکی خێراو حه‌ڵاڵه‌ ، گۆشتی ئاده‌مـیزاد سه‌رکه‌وتنـه‌ به‌سه‌ر دوژمن ،  خوێن و گۆشتی نـه‌ناسراو و  ئاژاوه‌یـه‌ ، ئه‌وکه‌سه‌ی گۆشتی زیـادی خۆی بخوات  ئه‌وه‌ قازانجه‌که‌ی ئه‌خوات و سه‌رمایـه‌که‌ی بۆ ئه‌مێنێته‌وه‌ ، گۆشتی کوڵاو بۆ هه‌ژار پاره‌و ده‌وڵه‌مـه‌ند بوونـه‌  .

(10): تاریکی :  له‌خه‌ودا ڕێ وون و سه‌رسووڕمانـه‌ ، ئه‌گه‌ر یـه‌کێك کافر بێت و له‌ خه‌ودا ببینێ چوه‌ ڕۆشنایی ئه‌و که‌سه‌ ئه‌بێ به‌ موسڵمان ، یـان تۆبه‌ ئه‌کات و ڕێگه‌ی ڕاست ئه‌گرێته‌ به‌ر ، ئه‌گه‌ر له‌زیندان دا بێت به‌ڕه‌ڵڵا ئه‌کرێت ،تاریکی مانای زوڵمـه‌ ، کێ بچێته‌ تاریکی ئه‌و که‌سه‌زوڵم ئه‌کات ، ئه‌وه‌ی تاریکی ببینێ زو‌ڵمـی لێ ئه‌کرێ له‌وانـه‌یـه‌ تاریکی مانای تاریکی دڵ و چاو بێت .

به‌شی (7)

له‌م به‌شـه‌دا چه‌ند ووشـه‌یـه‌کی دیکه‌تان بۆ شی ئه‌که‌مـه‌وه‌ :

(1): گۆڕ :: گۆڕ له‌خه‌ودا زیندانـه‌ ، زیندانیش گۆڕه‌ ، ئه‌و که‌سه‌ی له‌خه‌ودا ببینێ به‌ زیندویی له‌ ناو گۆڕ دانیشتوه‌  ئه‌و که‌سه‌ دست گیر ئه‌کرێت و زیندانی ئه‌کرێت ،دروست ی گۆڕ له‌خه‌ودا مانای ئاوه‌دان ه‌وه‌ی خانوه‌  ، گۆڕهه‌ڵکه‌ندن له‌ لایـه‌ن بێ هاوسه‌ران   ژن هێنانـه‌ یـان شو ه‌ ، گۆڕهه‌ڵکه‌ندن له‌ شوێنێکی بێ دیوه‌ردا مانای دونیـای داهاتوه‌ ، چونـه‌ ناو گۆڕه‌که‌ش مردنـه‌ ،گۆڕی ناسراو کارێکی ڕه‌وایـه‌ و گۆڕی نـه‌ناسراویش کارێکی ناڕه‌وایـه‌ ، گۆڕ هه‌ڵکه‌ندن له‌ سه‌ربان ته‌مـه‌ن درێژی یـه‌ ،ئه‌وه‌ی سه‌ردانی گۆڕستان بکات سه‌ردانی که‌سێکی به‌ند کراو ئه‌کات ، له‌ خه‌ودا باران ببارێته‌ سه‌ر گۆڕ ئه‌وه‌ ڕه‌حمـه‌تی خوای گه‌وره‌یـه‌ ، تێك دانی گۆڕێکی به‌ تاڵ مانای چاك بونـه‌وه‌ی نـه‌خۆشـه‌ یـان ته‌مـه‌ن درێژی یـه‌ ،ئه‌و که‌سه‌ی به‌ زیندویی له‌ ناو گۆڕێك دا بنێژرێ  کارو باری تێك ئه‌چێت ، هه‌ڵکه‌ندنی گۆڕێك وپشکنین و گه‌ڕان به‌دوای ته‌رمـه‌که مانای په‌یڕه‌و ی رێبازی ئه‌و مردوه‌یـه‌ ئه‌گه‌ر مردوه‌که‌ زانا بوبێت ئه‌وه ی خه وه كه شی بینیوه و به دوای ته رمـه كه گه ڕاوه ئه ویش  زانا ئه‌بێت ، ئه‌گه‌ر مردوه‌که‌ ده‌وڵه‌مـه‌ند بوبێت ئه‌ویش ده‌وڵه‌مـه‌ند ئه‌بێت .

(2): ماچ :: له‌ خه‌ودا ماچ زاڵ بوونـه‌ به‌سه‌ر دوژمن ، ماچ ی پیـاو به‌دی هاتنی ئاواته‌ ، ماچ ی منداڵێکی ساوا یـان بچکۆله مانای په‌یوه‌نی پته‌وه‌ له‌ گه‌ڵ باوکی ئه‌و منداڵه‌ ، ماچ ی ئافره‌ت مانای هاو‌ڕێیـه‌تی و دۆستایـه‌تی ه‌ ‌ له‌گه‌ڵ هاوسه‌ری ئه‌و ئافره‌ته ، ئه‌گه‌ر پیـاوێکی ئاینی یـه‌کێکی جوان ماچ کات مانای قوڕئان خوێندنـه‌ ، ئه‌و که‌سه‌ی له‌ خه‌ودا ببینێ خوای گه‌وره‌ ماچی ئه‌کات ئه‌و که‌سه‌ پیـاو چاکه‌ و خوای گه‌وره‌ ڕازی یـه‌ له‌ کرده‌وه‌کانی ، مردو ماچ که‌یت یـان مردو ماکات هه‌ردوکی ده‌سکه‌وتی پاره‌یـه‌ .

(3): بیبه‌ر :: ئه‌و که‌سه‌ی له‌ خه‌ودا بیبه‌ر بخوات ژه‌هری ئه‌درێتێ یـان کرده‌وه‌یـه‌کی ناپه‌سه‌ند ئه‌کات ، هه‌روه‌ها ووتراوه‌ ئه‌و که‌سه‌ی له‌ خه‌ودا بیبه‌ر بخوات ئیش و کارێکی زۆر ئه‌کات و ماندو ئه‌بێت و پاره‌ی ده‌ست ئه‌که‌وێ ، بیبه‌ری زۆر ئه‌گه‌ر نـه‌خورێ پاره‌یـه‌ ئه‌گه‌ر بخورێ غه‌م و خه‌فه‌ته‌ چونکه‌ قوڕگ ئه‌سوتێنێ .

(4): هه‌ور :: بینینی هه‌ور له‌ خه‌ودا مانای سه‌فه‌ره‌ به‌ ڕێگه‌ی ده‌ریـاوه‌ ، هه‌روه‌ها سه‌رکه‌وتنی ئیمان دارو مردنی نـه‌خۆشـه‌ ، ئه‌و که‌سه‌ی بچێته‌ سه‌ر هه‌ور ئه‌گه‌ر نـه‌خۆش نـه‌بێت سه‌فه‌ر ئه‌کات ئه‌گه‌ر بێ هاوسه‌ر بێت زه‌ماوه‌ند ئه‌کات .

(5): ترێ  ::  ترێ له‌خه‌ودا رزقێکی باش و هه‌مـیشـه‌ی یـه‌ ، ئه‌گه‌ر له‌کاتی خۆی دا نـه‌بێت رزقێکی حه‌رامـه‌ و له‌ پیش کاتی ده‌ست نیشان کراو ئه‌گاته‌ ده‌ستی ، ترێ ی ڕه‌ش رزقێکی کاتی یـه‌ ، ئه‌گه‌ر له‌کاتی خۆی دا بێت غه‌م و خه‌فه‌ته‌ ئه‌گه‌ر له‌ کاتی خۆی دا نـه‌ بێت نـه‌خۆشی یـه‌ ، ترێ ی هه‌ڵواسراو به‌ داره‌وه‌ ترسه‌ ، ئه‌و که‌سه‌ی له‌ ده‌رگای ده‌سه‌ڵات دار یـان سوڵتان ترێ وه‌ر بگرێت لێ ی ئه‌درێ  ، ترێ ی سپی زۆر باشـه‌ به‌ تایبه‌تی بۆ نـه‌خۆش ، خوا‌ردنی ترێ له‌خه‌ودا مانای مـه‌ی خواردنـه‌وه‌یـه       مـه‌ی خواردنـه‌وه‌ ش له‌خه‌ودا مانای ترێ خواردنـه‌ .

(6): کوێر بوون :: کوێر بوون له‌خه‌ودا مانای لا دانـه‌ له‌ڕێ ێ ڕاست و له‌ئایین ، هه‌روه‌ها کوێر بوون ده‌وڵه‌مـه‌ند بوونـه‌ ، ئه‌و که‌سه‌ی له‌خه‌ودا ببینێ کوێر بووه‌ قوڕئانی له‌بیر ئه‌چێته‌وه‌ ، یـه‌کێك ببینێ ئاده‌مـیزادێك کوێری کرد ئه‌و ئاده‌مـیزاده‌ی لێ وون ئه‌بێ ، کوێر بوونی بێ ئیمان گۆڕینی بیرو باوه‌ڕیـه‌تی ، ئه‌و که‌سه‌ی له‌خه‌ودا ببینێ هه‌ردو چاوی کوێر بوو په‌یوه‌ندی به‌ خوای گه‌وره‌وه‌ لاواز ئه‌بێت ، ئه‌گه‌ر ده‌وله‌مـه‌ند بێت پاره‌ی نامێنێ و ده‌ست کورت ئه‌بێت ، ئه‌گه‌ر ده‌ست کورت و هه‌ژاریش بێت باری ژیـانی  ئه‌گۆڕدرێ و ده‌وڵه‌مـه‌ند ئه‌بێت ، ئه‌گه‌ر ئاواره‌ له‌ خه‌ودا کوێر بێت ناگه‌ڕێته‌وه‌ وڵاته‌که‌ی .                                        (7): ڵاڵ بوون :: له‌ خه‌ودا خراپه‌کاری و به‌دکاری یـه‌ له‌ ئایین دا ، کێ له‌ خه‌ودا ڵاڵ بێت جوێن به‌ پیـاو چاکان ئه‌دات ، یـان ئاده‌مـیزادێکی به‌د کاره‌ ، که‌ڕ بوونیش نـه‌زانی و نـه‌فامـی یـه‌ ، ڵاڵ بوون بۆ ئافره‌ت باشـه‌ ، ئه‌وه‌ی له‌ خه‌ودا زمانی بگیرێ رزقی فره‌وانتر ئه‌بێت و به‌سه‌ر دوژمنانی دا زاڵ ئه‌بێت .

(8): وێران بوون یـان ڕوخان یـان کاول بوون :: له‌ خه‌ودا جیـابوونـه‌وه‌و مردنی که‌س و کاره‌ ، وێران بوونی شارمانای مردنی ده‌سه‌ڵات دار یـان گه‌وره‌ی شاره‌که‌یـه‌ هه‌روه‌ها مردنی ده‌سه‌ڵات دار یـان گه‌وره‌ی شار مانای وێران بوونی شاره‌ ، ئه‌و که‌سه‌ی خۆی له‌ ناو که‌لاوه‌دا ببینێ چاره‌نوسی له‌ گه‌ڵ مـیلله‌تێك دا ئه‌بێت ناتوانێ له‌گه‌ڵیـان دا بژێ ، ئه‌و که‌سه‌ی ببینێ شارێك به‌ هۆی بوومـه‌له‌رزه‌وه‌ وێران بوو ئه‌و که‌سه‌ حوکمـی کوشتنی یـه‌کێك ئه‌دات ، ئه‌گه‌ر گوندێکی ئاوه‌دان کراوه‌  وێران بێت و کێلگه‌کانی کشت و کاڵی په‌کیـان بکه‌وێت کاره‌ساتێك ڕووئه‌دات ، ئه‌گه‌ر گوندێك به‌ ئاوه‌دانی و به‌ ڕێك و پێکی ببیندرێ مانای ئه‌وه‌یـه‌ دانیشتوانی گونده‌که‌ ئیمان دارن ، ڕوخانی دیواری خانو به‌ هۆی لافاو مانای مردنی ئافره‌تێکه‌ ، ئه‌وه‌ی ببینێ خانوه‌که‌ی ڕوخایـه‌ سه‌ری ئه‌گه‌ر تۆزو خۆڵی له‌ گه‌ڵ دا ‌بێت ئه‌وه‌ سورێژه‌یـه‌ ئه‌گه‌ر هیچی    له‌ گه‌ڵ دا نـه‌بێت کاره‌ساته‌ ، ئاوه‌دان ه‌وه‌ی خانوی ڕوخاو بۆ ئایین و بۆ ژیـان باشـه‌ ، ڕوخانی خانو به‌ هۆی باو هه‌وا مانای یـه‌کێك به‌ ده‌ستی کاربه‌ده‌ستێکی زۆردار ئه‌مرێ ،ڕوخاندی خانو یـان بیناێێکی کۆن غه‌م و خه‌فه‌ته‌ ، ئه‌گه‌ر ئافره‌ت له‌خه‌ودا ببینێ خانوه‌که‌ی ڕوخا هاوسه‌ره‌که‌ی ئه‌مرێ ، هه‌موو جۆره‌ شکان و وێران بوون و روخانی خانو و دیوار کاره‌ساته‌ ، ده‌سه‌ڵات دار ئه‌گه‌ر ببینێ خانوه‌که‌ی ڕوخا له‌سه‌ر کورسی حوکم لا ئه‌بردرێ .

(9): مـه‌ڕ ::مـه‌ڕ له‌ خه‌ودا کوڕێکه‌  ئامۆژگاری یـه‌کانی دایك و باوکی  په‌یڕه‌و ئه‌کات ، ئه‌و که‌سه‌ی هاوسه‌ره‌که‌ی دوگیـان بێت و مـه‌ڕی بدرێتێ کوڕیـان ئه‌ بێت ، ئه‌و که‌سه‌ی مـه‌ڕێك سه‌رببڕێت  کوڕی خۆی یـان کوڕی یـه‌کێك له‌ خزمـه‌کانی ئه‌مرێ .

(10):که‌وتنـه‌ ناو ئاو ::  ئه‌وه‌ی له‌ خه‌ودا بکه‌وێته‌ ناو ئاوێکی قول و دابه‌زێته‌ خواره‌وه‌و نـه‌گاته‌ بن ئاو ئه‌و که‌سه‌ زۆر ئه‌ژێ و زۆر ئه‌بینێ چونکه‌ ده‌ریـا دونیـایـه‌ ، هه‌روه‌ها ووتراوه‌ که‌وتنـه‌ ناو ئاو خێرو خۆشی دێنێ .

(11):پرچ یـان قژ ::  له‌ خه‌ودا پاره‌و ته‌مـه‌ن درێژی یـه‌ ، درێژ بوونی قژی سه‌ر مانای ته‌مـه‌ن درێژی یـه‌ به‌ تایبه‌تی بۆ ئافره‌ت ، که‌زی قه‌رزه‌ ، لابردنی توکی سمێڵ و بن هه‌نگڵ نـه‌مانی قه‌رزه‌ یـان نـه‌مانی غه‌م و خه‌فه‌ته‌ ،هه‌روه‌ها که‌زی به‌ مانای پاره‌ کۆه‌وه‌ش دێت ، ده‌رچونی توك له‌ جێ ی نا ئاسایی باش نی یـه‌ ، سه‌رتاشین له‌کاتی حه‌ج دا هێمنی و ئاسایشـه‌ ، درێژ بوونی قژی سه‌رباز مانای باش بوون و زیـاد بوونی چه‌که‌که‌یـه‌تی ، ئه‌و که‌سه‌ی ببینێ قژی وه‌ك پرچی ئه‌سپه‌ ئه‌گه‌ر دز بێت ئه‌گیرێ  یـان قژی وه‌ك توکی به‌رازی لێ بێت توشی غه‌م و په‌ژاره‌ ئه‌بێت ،غه‌مبار پرچی درێژ بێت غه‌مـه‌که‌ی زیـاد ئه‌کات و غه‌مبار تر ئه‌بێ ، یـه‌کێك دڵخۆش و کامـه‌ران بێت و له‌ خه‌ودا ببینێ قژی درێژ بووه‌ زیـاتر دڵخۆش و کامـه‌ران ئه‌بێت ، ئافره‌ت پرچی ڕه‌ش بێت هاوسه‌ره‌که‌ی خۆشی ئه‌وێ ، ئافره‌ت سه‌رپۆشـه‌که‌ی لادات هاوسه‌ره‌که‌ی لێ دوور ئه‌که‌وێته‌وه‌ ، ئه‌گه‌ر به‌رده‌وام ببینێ سه‌ری ڕووته‌ هاوسه‌ره‌که‌ی بۆ ناگه‌ڕێته‌وه‌ ، ئه‌گه‌ر هاوسه‌ریشی نـه‌بێت که تا مردن شو ناکات ، درێژ بوونی توکی بن هه‌نگڵ مانای به‌دی هاتنی نیـازو مـه‌به‌ست و ئایین پاکی یـه‌ ، ئه‌گه‌ر ئه‌سپێ ی تیـا بێت ئه‌وه‌ منداڵه‌ ، ڕوتانـه‌وه‌ و که‌م بونـه‌وه‌ی توکی سه‌ر باش نی یـه‌ ،          توك لابردن کاره‌ساته‌ ، قژ چه‌ور به‌ ڕۆن جوانی یـه‌ ، ده‌رچونی توك له‌ ناو ده‌ست زۆر باشـه‌  ، ئه‌توانین بڵێین قژی سه‌ ر که‌س و کارو هاوسه‌رو کشت وکاڵ و پاره‌یـه‌ ، که‌زی ئافره‌ت پاره‌ کۆ ه‌وه‌یـه‌ ، ده‌رهێنانی ئه‌سپێ له‌ ناو قژی سه‌ر مانای ده‌ری به‌د کارانـه‌ له‌ ناوچه‌که‌ ، پرچی جوان کرده‌وه‌ی چاك  ده‌رده‌بڕێ ، ئافره‌تی نـه‌خۆش له‌ خه‌ودا که‌زی بۆ بکرێت ئه‌مرێ ، پرچی پیـاو جوانی و پاره‌ی هه‌مـیشـه‌ی یـه‌ ، سپی بوونی توکی گیـان بۆ ده‌وڵه‌مـه‌ند زه‌ره‌رو زیـانـه‌ ،ئافره‌ت ببینێ پرچی ڕه‌ش بووه‌ به‌ پاره‌ی هاوسه‌ره‌که‌ی ده‌وڵه‌مـه‌ند ئه‌بێت

به‌شی هه‌شته‌م

(1): هه‌سانـه‌وه‌ :: هه‌سانـه‌وه‌ ‌له‌پاش ماندو بوون و هه‌ژاری و ده‌ست کورتی ده‌وڵه‌مـه‌ند بوونـه‌ ، هه‌سانـه‌وه‌ له‌ خه‌ودا بۆ نـه‌خۆش مردنـه‌ ، له‌وانـه‌یـه‌ گیروگرفتیش بێت .

(2): به‌هار :: له‌خه‌ودا پاره‌یـه‌ ، یـان کوڕێکی ته‌مـه‌ن کورته‌ ،  یـان ئافره‌تێکه‌ هاوسه‌ریـه‌تی که‌م ئه‌خاێنێ ، یـان ده‌سه‌ڵاتێکه‌و بۆ ماوه‌یکی که‌م به‌رده‌وام ئه‌بێت  ، به‌ گشتی ئه‌توانین بڵێین به‌هار خۆشی و شادی و کامـه‌رانیکی که‌م خایـانـه‌ و زۆر زوو له‌ ناو ئه‌چێ و نامێنێ .

(3):  مافور یـان فه‌رش :: له‌ خه‌ودا ئافره‌تێکی ڕه‌وشت پاکه‌ یـان پله‌و پایـه‌ی به‌رزی ئایینـه‌ .

(4): دابه‌زین یـان که‌وتن ::ئه‌گه‌ر له‌سه‌ره‌وه‌ بۆ خواره‌وه‌ بێت مانای ئه‌وه‌یـه‌ بارو دۆخ له‌ باشـه‌وه‌ به‌ره‌و خه‌راب ئه‌چیت ، یـان له‌ئافره‌تێکه‌وه‌ بۆ ئافره‌تێکی تر  یـان له‌ پیشـه‌یـه‌که‌وه‌ بۆ پیشـه‌یـه‌کی تر یـان له‌ وڵاتێکه‌وه‌ بۆ وڵاتێکی تریـان له‌ مـه‌زهه‌بێکه‌وه‌ بۆ مـه‌زهه‌بێکی ترئه‌گۆڕدرێ ، ئه‌گه‌ر خواردنێکی خۆش یـان پیـاو چاکێك دابه‌زێته‌ خواره‌وه‌ مانای ئه‌وه‌یـه‌ بارو دۆخ به‌ره‌و باشی ئه‌چێت  دابه‌زین  بۆناو که‌لاوه‌یـه‌ك  یـان  بۆئاژه‌ڵێکی دڕنده‌ باش نی یـه‌ ، ئه‌و که‌سه‌ی له‌ سه‌ربان  بکه‌وێته‌ خواره‌وه‌و ده‌ست و قاچی بشکێ خۆی یـان ماڵ و موڵکی یـان هاوڕێیـه‌کی  زه‌ره‌ریـان لێ ئه‌که‌وێت.

(5): پۆلیس  :: له‌ خه‌ودا پادشای ڕوح کێشانـه‌ ، یـان غه‌م و خه‌فه‌ته‌ ، پۆلیس له‌گه‌ڵ هاوڕێکانی بێت ترس و خه‌فه‌ت و ئازارو مـه‌ترسی یـه‌ ، هه‌روه‌ها ووتراوه‌ پۆلیس ده‌سه‌ڵات دارێکی شـه‌ڕ خواز و فێڵ بازه‌ .

(6): ئه‌ستێره‌ ::  له‌ خه‌ودا مـه‌زنترین و به‌شـه‌ڕه‌ف ترین که‌سه‌ ، ئه‌و که‌سه‌ی له‌ ماڵی خۆی دا ئه‌ستێره‌ی گه‌شاوه‌ ببینێ چه‌ند سه‌رۆك و پێشـه‌وا له‌ ماڵی دا کۆده‌بنـه‌وه‌ ،ئه‌گه‌ر ئه‌ستێره‌کان گه‌شاوه‌ نـه‌بوون  ئه‌و سه‌رۆك و پێشـه‌وایـانـه‌ بۆ کاره‌سات کۆده‌بنـه‌وه‌ ، که‌وتنی ئه‌ستێره‌ له‌ ئاسمانـه‌وه‌ بۆ خواره‌وه‌ مانای ئه‌وه‌یـه‌ له‌و جێ یـه‌ دا پێشـه‌وایـه‌ك کاره‌ساتێکی به‌سه‌ر دێت ،ئه‌ستێره‌  پیـاوی زاناو ده‌وڵه‌مـه‌ندو به‌هێزو ده‌سه‌ڵات دارو شـه‌ڕه‌ف مـه‌نده‌ ، بینینی ئه‌ستێره‌ی زۆر له‌ماڵه‌وه‌ مانای منداڵی زۆره‌ ، بینینی حه‌وت ئه‌ستێره‌ گه‌شاوه‌کان له‌ ئاسمان دا مانای پیشـه‌و بازرگانی وزانست وده‌سه‌ڵاته‌ ، بینینی ئه‌ستێره‌یـه‌کی گه‌شاو خێروخۆشی یـه‌ .

  نـه‌مانی ئه‌ستێره‌ له‌ ئاسمان دا بۆ ده‌وڵه‌مـه‌ند زیـان وزه‌ره‌ر وهه‌ژاری یـه‌  بۆ هه‌ژاریش  مردنـه‌ ،  ئه‌و که‌سه‌ی  ئه‌ستێره‌ی  له‌سه‌ر  سه‌ر دا  بێت له‌ هاوڕێکانی باشتر ده‌بێت ، ئه‌و که‌سه‌ی سواری ئه‌ستێره‌ بێت پله‌و پاییـه‌ی به‌رز ئه‌بێت  ، ئه‌ستێره‌ی ناو ماڵ باش نی یـه‌ ، ئه‌وه‌ی ئه‌ستێره‌ بخوات پاره‌ی خه‌ڵکی ئه‌خوات ، قووت دانی ئه‌ستێره‌ جنێو دانـه‌ به‌ پیـاو چاکان ، مژینی ئه‌ستێره‌ فێربوون و وه‌رگرتنی زانسته‌ له‌ زانایـان ، بڵاوبوونـه‌وه‌ی ئه‌ستێره‌ مردنی پاشایـه‌ یـان روودانی جه‌نگه‌ ، ژماره‌یـه‌کی زۆر ئه‌ستێره‌ بکه‌وێته‌ خواره‌وه‌ مانای زۆر که‌س ئه‌مرێ یـان ئه‌و که‌سه‌ی خه‌وه‌که‌ی بینیوه ‌که‌چه‌ڵ ئه‌بێت ، بینینی ئه‌ستێره‌ به‌ ڕۆژ ئاشکرا بوونی کرده‌وه‌ی نـهێنی و ڕیسوا بوونـه‌ ، ئه‌ستێره‌ی سه‌ر له‌ به‌یـانی زه‌ماوه‌نده‌ .

(7) : ڕیگا  :: ئه‌و که‌سه‌ی له‌ خه‌ودا ببینێ له‌ ڕێ ی خۆیداوه‌ ئه‌و که‌سه‌ باری ئایینی باش نی یـه‌ ، ده‌سه‌ڵات دار یـان کاربه‌ده‌ست به‌ ڕێ ی سه‌خت دا بڕوات دادپه‌روه‌ری ڕه‌وای باڵی به‌سه‌ر ناوچه‌که‌دا ئه‌کێشێ ، ڕێگه‌ی ڕاست کتێبی خواو سونـه‌تی پێغه‌مبه‌ره‌ ، ئه‌و که‌سه‌ی به‌ڕیگای ڕاست دا بڕوا خوای گه‌وره‌ هیدایـه‌تی ئه‌دات ، ڕێگه‌ی زۆرو جۆراو جۆر دوو دڵی و سه‌ر سوڕمانـه‌ ، ڕێگای ده‌ریـا ڕزگار بوونـه‌ له‌ ناخۆشی وگیروگرفت یـان ده‌ست که‌وتی حه‌ڵاڵه‌ ، ڕێگای دۆڵ و چه‌م مانای هه‌ڵخه‌ڵه‌تاندن و فێڵ بازی یـه‌ ، ڕێگای بناری شاخ ڕزگار بوونـه‌ له‌ گیروگرفت یـان سه‌فه‌ره‌ .

(8): توینیـه‌تی ::  له‌ خه‌ودا مانای وه‌ستانی بیناکاری و کشت و کاڵه‌ ،  هه‌روه‌ها ده‌ست کورتی و هه‌ژاری و نـه‌مانی قازانجه‌ ، ئه‌ڵێن توینی بوون خراپه‌کاریـه‌ له‌بواری ئایین دا ، ئه‌گه‌ر یـه‌کێك توینی بێت و بیـه‌وێت له‌ ئاوی ڕوبار بخواته‌وه‌ و خۆی ئاوه‌که‌ نـه‌خواته‌وه‌ له‌ غه‌م وخه‌فه‌ت ڕزگاری ئه‌بێت ، ئه‌گه‌ر توینی بێت و نـه‌توانێ له‌ ئاوی ڕوبار بخواته‌وه‌  هیواو نیـازو مـه‌به‌ستی به‌دی ناێێت ، کوڕ و کچی گه‌نج له‌ خه‌ودا ببینن توینیـانـه‌ پێویستیـان به‌ هاوسه‌ر هه‌یـه‌ .

(9): پژمـین یـان پشمـین ::  له‌خه‌ودا دووپات ه‌وه‌ی کارێکه‌ که‌ گومانی لێ ئه‌کرێت  پژمـین مانای مردنی نـه‌خۆشـه‌  یـان غه‌م و خه‌فه‌ته‌  ئه‌وکه‌سه‌ی  له‌ خه‌ودا بپژمێ له‌ ته‌نگانـه‌دا بێت ڕزگاری ئه‌بێت ،ئه‌گه‌ر هه‌ژار بێت خه‌ڵکی یـارمـه‌تی ئه‌ده‌ن و دوعای خێری بۆ ئه‌که‌ن ، دوور نی یـه‌ پژمـین هه‌ڵامـه‌ت بێت ، ئه‌و که‌سه‌ی یـه‌ك جار به‌توندی بپژمێ باش نی یـه‌ .

(10): هه‌نگوین :: پاره‌یـه‌کی حه‌ڵاله‌ ، هه‌روه‌ها  شیرینی ئایین و قوڕئان خوێندن و کرده‌وه‌ی چاکه ، هه‌نگوین له‌ ئاسمانـه‌وه‌ ببارێت مانای ئه‌وه‌یـه‌ ئایین له‌ بوارێکی چاك دایـه‌ ، ئه‌ڵێن له‌وانـه‌یـه‌ هه‌نگوین غه‌م و خه‌فه‌ت و گیروگرفت و حه‌سودی بێت چونکه‌ هه‌نگوین مێش و زه‌رده‌واڵه‌و مێروله‌ کۆ ئه‌کاته‌وه‌ ، هه‌نگوینی پاڵاوتراو له‌سه‌ر ئاگر مانای خێرو خۆشی یـه‌ یـان پاره‌یـه‌کی حه‌ڵاڵه‌و زه‌کاتی له‌سه‌ر دراوه‌ ، یـان رێگه‌یـه‌کی پاك و ڕاسته‌ ، نـه‌خۆش له‌ خه‌ودا هه‌نگوین بخوات چاك ئه‌بێته‌وه‌ ، خواردنی نان به‌ هه‌نگوین ده‌ست که‌وتێکی به‌رده‌وامـه‌ ، هه‌روه‌ها ووتراوه‌ هه‌نگوین ماچ ی خۆشـه‌ویسته‌ .

(11): به‌ندیخانـه‌ یـان زیندان :: به‌ندیخانـه‌ی شـه‌ریعه‌ت بێت ئه‌وه‌ پێداویسته‌کانی ئایینـه‌ ،  به‌ندیخانـه‌ی ده‌سه‌ڵات دار بێت غه‌م و خه‌فه‌ته‌ ، زیندانی نـه‌ناسراو دونیـایـه‌ به‌ندیخانـه‌ ژنێکی مـه‌کر بازه‌ یـان مانای بێ ده‌نگی یـه‌  یـان پیلان گێڕانـه‌ بۆ دوژمنان ، به‌ندیخانـه‌ گۆڕه‌ یـان هه‌ژاری یـه‌ یـان بینینی دۆست و خۆشـه‌ویسته‌ ، ده‌رچون له‌ به‌ندیخانـه‌ مانای رزگار بوونـه‌ له‌ نـه‌خۆشی ، ئه‌ گه‌ر یـه‌کێك به‌ڕاستی له‌ به‌ندیخانـه‌دا بێت وله‌خه‌ودا ببینێ ده‌رگای زیندانـه‌که‌ی کراوه‌ته‌وه‌ و ڕوناکی دێته‌ ژووره‌وه‌ یـان ببینێ سه‌ره‌وه‌ی زیندانـه‌که‌ی نـه‌ماوه‌ ئه‌و  که‌سه‌ له‌ به‌ندیخانـه‌ رزگاری ئه‌بێت و به‌ڕه‌ڵڵا ئه‌کرێت ، به‌ندیخانـه‌ یـان زیندان بۆ نـه‌خۆش مردنـه‌ ، ئه‌و که‌سه‌ی له‌ خه‌ودا ببینێ له‌ زیندانی ده‌سه‌ڵات دار دا به‌ستراوه‌ته‌وه‌ کاره‌ساتێکی به‌سه‌ر دێت یـان غه‌مباره‌و حه‌ز ئه‌کات غه‌مـه‌که‌ی نـه‌مێنێ ، له‌ زیندان مانـه‌وه‌ مردنـه‌ ، ئه‌وکه‌سه‌ی له‌ماڵی خۆی دا ببه‌سترێته‌وه‌ رزقی فره‌وان ئه‌بێت ، ئه‌و که‌سه‌ی له‌ مالێکی نـه‌ناسراودا ببه‌سترێته‌وه‌ ژنێکی ده‌وڵه‌مـه‌ند ئه‌خوازێ و سوود له‌ پاره‌که‌ی وه‌رئه‌گرێت و کوڕیشی ئه‌بێ ، له‌وانـه‌یـه‌ به‌ندیخانـه‌ دۆزه‌خ بێت .

ئه‌مـه‌ی باسمان کرد هه‌ڵبژارده‌ی ئه‌م به‌شـه‌ بوو که تا به‌شێکی تر به‌خواتان ئه‌سپێرین خواتان له‌ گه‌ڵ.

به‌شی نۆیـه‌م

(1) : ده‌ریـا :: له‌ خه‌ودا ده‌سه‌ڵات دار یـان لێپرسراوێکی به‌ هێزو به‌ تواناو ترسناك و دادپه‌روه‌ره‌ و خه‌ڵکی پێویستیـان پێ یـه‌تی ، ده‌ریـا بۆ بازرگان کاڵه‌و شت و مـه‌که‌ ،

بۆ کرێکاریش خاوه‌ن کاره‌که‌یـه‌تی ، بینینی ده‌ریـا مانای به‌ دی هاتنی هیواو ئامانج و مـه‌به‌سته‌ ، ئه‌و که‌سه‌ی بچێته‌ ناو ده‌ریـاوه‌ ئه‌چێته‌ده‌سه‌ڵات دار یـان کار به‌ده‌ست ، دانیشتن یـان پاڵ که‌وتن له‌سه‌ر ئاوی ده‌ریـا مانای ده‌ست خستنـه‌ ناو کارو باری ده‌سه‌ڵات داره‌ ، ئه‌و که‌سه‌ی هه‌موو ئاوی ده‌ریـا بخواته‌وه‌ ته‌مـه‌ن درێژ ئه‌بێت و  دونیـای ده‌ست ئه‌که‌وێ ، ئه‌و که‌سه‌ی که تا توینێتی ئه‌شکێ ئاوی ده‌ریـا بخواته‌وه ته‌مـه‌ن درێژ ئه‌بێت و هه‌ندێ پاره‌شی له‌ ده‌سه‌ڵات داره‌وه‌ پێ ده‌گات ، هه‌روه‌ها خواردنـه‌وه‌ی ئاوی ده‌ریـا مانای فێربوونی ئه‌ده‌به‌ ، هه‌ڵگرتنی ئاوی ده‌ریـا به‌ تاس یـان به‌ قاب یـان  به‌ مـه‌نجه‌ڵ  (.....هتد) زۆر باشـه‌ ، ئه‌و که‌سه‌ی له‌ ده‌ریـا بپه‌ڕێته‌وه‌ له‌ دوژمنـه‌که‌ی پاره‌ وه‌رئه‌گرێت ، ئاوی ده‌ریـا بگاته‌ گه‌ڕه‌کێك و زیـانی نـه‌ بێت بۆ دانیشتوانی گه‌ڕه‌که‌که‌ مانای ئه‌وه‌یـه‌ کاربه‌ده‌ست یـان ده‌سه‌ڵات دار سه‌ردانیـان ئه‌کات و پاره‌یـان ئه‌داتێ ، خواردنـه‌وه‌ی ئاوی ده‌ریـا گوناه و غه‌م و خه‌فه‌ت ناهێڵێ ، ئه‌و که‌سه‌ی مـیز بکاته‌ ناو ده‌ریـا به‌رده‌وام ئه‌بێت له‌ گوناه ، بینینی ده‌ریـا له‌ دوره‌وه‌ باش نی یـه‌ ، به‌رزبوونـه‌وه‌ی ئاوی ده‌ریـا که تا که‌نار مانای زوڵم و زۆرداری کاربه‌ده‌سته‌ و باش نی یـه‌ ، که‌م بوونـه‌وه‌ی ئاوی ده‌ریـا لاواز بوونی کاربه‌ده‌سته‌ ، که‌وتنـه‌ ژێر ئاوی ده‌ریـا غه‌م و خه‌فه‌ته‌ ، ئه‌گه‌ر ئاوه‌که‌ش پاك نـه‌بێت ئه‌وه‌ خه‌راپ تره‌ ، مـه‌له‌وان له‌ ناو ئاوی ده‌ریـا هه‌وڵدانـه‌ بۆ ده‌رچون له‌ گیرو گرفت ، وون بوونیش له‌ناو ئاوه‌که‌ و یـان مردن و خنکان له‌ناو ده‌ریـا شـه‌هید بوونـه ، چونکه‌ خنکاو شـه‌هیده‌ ، ئه‌و که‌سه‌ی بکه‌وێته‌ ناو ئاوی ده‌ریـاو نـه‌خنکێ جار به‌جار سه‌ری ده‌ربهێنێته‌ ده‌ره‌وه‌ کاروباری دونیـای زۆر ئه‌بێت ، له‌وانـه‌یـه‌ پاره‌و ڕزقی ده‌ست که‌وێت  له‌ وانـه‌شـه‌ گوناهی زۆر بێت ، ئه‌و که‌سه‌ی ئاوی ده‌ریـا بخاته‌ ناو پاپۆڕێك که تا پڕ ئه‌بێت ئه‌و که‌سه‌ کوڕێکی ئه‌بێت زۆر ئه‌ژێ ،ئه‌و که‌سه‌ی ئاوی ده‌ریـا بخواته‌وه‌ یـان ده‌ست نوێژی پێ بشوا کاروباری چاك ئه‌بێت و ئه‌ گه‌ر له‌ زیندان دا بێت ده‌ر ئه‌چێ ،بینینی مردوو له‌ ناو ئاوی ده‌ریـا مانای ئه‌و مردوه‌ له‌ ناو دۆزه‌خ دا ده‌سوتێ ، چونکه‌ ده‌ریـا به‌ مانای دۆزه‌خیش دێت هه‌روه‌ها ده‌ریـا سه‌فه‌ر و پاره‌ و جه‌نگه‌ ، ئاوی ده‌ریـا ئه‌گه‌ر شیرین بێت ئاده‌مـیزادێکی به‌ ئیمانـه‌ ئه‌گه‌ر سوێر بێت بێ ئیمانـه‌ ، خوای گه‌وره‌ له‌ قوڕئانی پیرۆزدا ئه‌فه‌رموێ {{ والبحر المسجور ، ان عذاب ربك لواقع }} سوڕه‌تی الطور/ 6، لێره‌دا خوای گه‌وره‌ سوێند به‌ ده‌ریـا ئه‌خوات ئه‌تونین بڵێین ده‌ریـا سوێند خواردنـه‌ ،ده‌ریـا به‌ مانای پیـاو و ئافره‌تی ڕه‌وشت خه‌راپ و فێڵ باز دێت ،له‌وانـه‌یـه‌ باوك و دایکیش بێت  ،  هه‌روه‌ها ده‌ریـا به‌ندینخانـه‌ی ئاژه‌ڵه‌  و پیشـه‌سازی فره‌وان و شاری کراوه‌یـه‌  ،  زیـادبوونی ئاوی ده‌ریـا مانای باران بارینـه‌ و  شـه‌پۆڵی ده‌ریـاش توندو تیژی یـه‌و باش نی یـه‌ .

(2) : پرسه‌ :: بۆ ده‌وڵه‌مـه‌ند زه‌ره‌رو زیـانـه‌ و بۆ هه‌ژاریش قازانجه‌ ، بۆ ئه‌و که‌سه‌ باشـه‌ که‌ گیرو گرفتی هه‌یـه‌ ، ئه‌و که‌سانـه‌ی له‌ ئیش و کاریـان دا زه‌ره‌ر ئه‌که‌ن پێویستیـان به‌ پرسه‌و سه‌ره‌خۆشی خه‌ڵکی هه‌یـه‌ ، سه‌ره‌ خۆشی له‌ خه‌ڵکی ئاسایش و هێمنی یـه‌ ، پرسه‌ دانانـه‌وه‌ بێ ‌هۆ یـان بێ کاره‌سات مانای ئه‌وه‌یـه‌ ڕووداوێك ڕوو ئه‌دات و پێویستی به‌ پرسه‌ ئه‌بێ .

(3) :بینینی ئافره‌ت وه‌ك پیـاو :: ئافره‌تێك له‌ خه‌ودا جل و به‌رگی پیـاوله‌ به‌رکات و خۆی وه‌ك پیـاو ببینێ باری ژیـانی چاك ئه‌بێت ، ئه‌گه‌ر جل و به‌رگه‌که‌ ڕێك و پێك و پوخته‌ نـه‌ بێت باری ژیـانی ئه‌گۆڕدرێ به‌ڵام به‌ ترس وله‌رز ، ئه‌و ئافره‌ته‌ی له‌ خه‌ودا شێوه‌ی  وه‌ك پیـاوی لێ بێت بۆ هاوسه‌ره‌که‌ی باشـه‌ ، یـه‌کێك له‌خه‌ودا وه‌كرو جوله‌که‌ ببیندرێ ئه‌و که‌سه‌ حه‌ز له‌ ئاین و جه‌ژن و خۆشی و شادی ئه‌وان و هاوسه‌رایـه‌تی یـان ئه‌کات .

(4) : باخه‌وان :: له‌ خه‌ودا پیـاوێکه‌ خه‌ڵکی بۆئافره‌تان بانگ ئه‌کات ، باخه‌وان له‌ خه‌ودا هه‌ڵسوڕێنـه‌ری کارو‌باری ئۆردووگاو مزگه‌وت و که‌نیسه‌و قوتابخانـه‌ ‌یـه‌ .

(5) :باوێشك :: له‌ خه‌ودا کرده‌وه‌ی شـه‌یتان و خه‌راپه‌ کاری یـه‌ ، هه‌روه‌ها بێ تاقه‌تی و ته‌مبه‌ڵی و نوێژ نـه‌ه‌ ، ئاده‌مـیزاد له‌ کاتی نوێژ دا نابێ باوێشك بدات چونکه‌ له‌وانـه‌یـه‌ شـه‌یتان له‌ کاتی باوێشك دان بچێته‌ ناو گیـانی ، له‌وانـه‌یـه‌ باوێشك دان نـه‌خۆشی بێت و ئه‌و نـه‌خۆشـه‌ چاك نابێته‌وه‌ .

(6) : توو :: توو پاره‌یـه‌ ، تووی ڕه‌ش پاره‌یـه‌کی زۆره‌ و تووی سپی پاره‌یـه‌کی که‌مـه‌ ، دار توو پیـاوێکی پاره‌داره‌و مندالیشی زۆره‌ ، خواردنی توو زۆر باشـه‌ .

(7) : پرد :: له‌خه‌ودا زانست و نوێژ و ڕۆژوو ماندو بوونی دونیـایـه‌ ، هه‌روه‌ها پاره‌و هاوسه‌رو کوڕو دایکه‌ ، پردی گه‌وره‌و له‌ به‌ردو ئاسن درووست کراو

زۆر باشـه‌ و پردی بچوك وله‌ خۆڵ دروست کراو ئه‌وه‌نده‌ باش نی یـه‌ ، جۆری پرده‌که‌و چۆنی یـه‌تی دروست ی باش و خه‌راپی ئه‌و خه‌وه‌ ده‌رده‌بڕێ  .

(8) : نامـه‌ :: نامـه‌ ناردن یـان نامـه‌ وه‌رگرتن پله‌و پایـه‌ی به‌رزه‌ ، ئه‌گه‌ر له‌نامـه‌که‌دا نوسرابوو له‌ خه‌راپه‌ کاری دورکه‌ره‌وه‌ مانای به‌ دی هاتنی نیـازو مـه‌به‌سته‌ ، ئه‌گه‌ر نامـه‌که‌ مژده‌ی تیـا بێت پاشـه‌ڕۆژێکی باشی ئه‌بێت و پاره‌ی ئه‌بێت و ژن دێنێ و منداڵیشی ئه‌بێت .

(9) :  وورچ :: له‌خه‌ودا که‌م ئه‌ندام و فێڵبازو هه‌ڵخه‌ڵه‌تاندن و ئاژاوه‌یـه‌ ، هه‌روه‌ها ئافره‌تێکی قه‌ڵه‌وه‌ یـان دیل و زیندانی ه ، وورچ له‌ خه‌ودا دوژمنێکی بێ ئه‌قڵ ودزێکی فێڵ بازه‌ ، هه‌روه‌ها وتراوه‌ وورچ ئافره‌تێکی له‌ش فرۆشـه‌ ئه‌و که‌سه‌ی له‌ خه‌ودا سواری پشتی بێت زینا ئه‌کات .

(10) : باڵ :: له‌خه‌ودا کوڕه‌ ، ئه‌و که‌سه‌ی له‌ خه‌ودا ببینێ دوو باڵی هه‌یـه‌ دوو کوڕی ئه‌بێت ، ئه‌و که‌سه‌ی باڵی بشکێ کوڕه‌که‌ی نـه‌خۆش ئه‌که‌وێ  ، ئه‌گه‌ر باڵی ده‌رچێت و لێ ببێته‌وه‌ کوڕه‌که‌ی ئه‌مرێ ، فڕین به‌ باڵ سه‌فه‌ره‌ ، ئه‌و که‌سه‌ی باڵی هه‌بێت و نـه‌فڕێ پاره‌ی ده‌ست ئه‌که‌وێ ، ئه‌گه‌ر باڵه‌که‌ قورس بێت و نـه‌توانێ پێ ی بفڕێ ئه‌وه‌ گوناهی هه‌یـه‌و سزاشی ئه‌بێت .

(11) : فڕیین  :: له‌خه‌ودا سه‌فه‌ره‌ ، فڕیین بۆ ئه‌و که‌سانـه‌ی سه‌فه‌رناکه‌ن بێ ئیش و کاری یـه‌ ، فڕیین له‌ سه‌ربانێکه‌وه‌ بۆ سه‌ربانێکی تر  مانای به‌ جێ هێشتنی پیـاوێکی به‌ناوبانگ و چونـه‌پیـاوێکی تری به‌ناوبانگه‌  ،  ئه‌گه‌ر ئافره‌ت له‌ ماڵی خۆیـه‌وه‌ بفڕێت و بچێته‌ مالی پیـاوێکی ناسراو ئه‌وه‌ شووی پێ ئه‌کات ،  ئه‌و که‌سه‌ی له‌ ماڵێکی ناسراوه‌وه‌ بفڕێت و بچێته‌ ماڵێکی نـه‌ناسراو  ئه‌و که‌سه‌ ئه‌مرێ چونکه‌ ماڵی نـه‌ناسراو گۆڕه‌ ، به‌ندکراو له‌ خه‌ودا بفڕێ به‌ڕه‌ڵڵا ئه‌کرێت ، فڕیین به‌ سه‌رکه‌وتویی بێت سه‌فه‌ره‌ ،  له‌ خه‌ودا له‌گه‌ڵ باڵنده‌ فڕین  هاوڕێیـه‌تی  ی چه‌ند که‌سێکی غه‌ریبه‌  ، ئه‌و که‌سانـه‌ی لوت به‌رزن و له‌ خۆیـان ڕازین له‌ خه‌ودا بفڕن خه‌وه‌که‌یـان قه‌بووڵ نی یـه‌ ، پێش بڕکێ له‌ گه‌ڵ یـه‌کێك دا بکه‌یت و له‌ کاتی ڕاه‌که‌دا بفڕی  زاڵ ئه‌بیت به‌سه‌ری  ،  فڕین بۆسه‌ر شاخ زۆر باشـه‌ و سوودی زۆره‌  ،  ئه‌وکه‌سه‌ی له‌ خه‌ودا بفڕێ چی ی له‌ دڵدا بێت بۆی دێته‌ دی ، یـه‌کێك له‌ کاتی فڕیین دا بکه‌وێته‌ سه‌ر چی ئه‌ و شته‌ی ده‌ست ئه‌که‌وێ ، یـان له‌ باری ئایین دا هه‌ڵه‌ی هه‌یـه‌ ، فڕیین له‌ ئاسمان بێ گه‌ڕانـه‌وه‌ نـه‌خۆشی یـه‌ بێ چاك بوونـه‌وه‌ و ئه‌نجامـیشی مردنـه‌ ، فڕیین له‌ خواره‌وه‌ بۆ سه‌ره‌وه‌ بێ باڵ به‌دی هاتنی هیواو مـه‌به‌سته ، ئه‌و که‌سه‌ی له‌ ئاستی یـه‌ك به‌رزایی بفڕێ بێ ماندوو بوون کاروباری ڕاست ئه‌بێت ، فڕین به‌ باڵ بۆ هه‌مو خه‌ڵکی باشـه‌ ، ئه‌گه‌ر یـه‌کێك قاچی له‌ سه‌ره‌وه‌ بێت و سه‌ری له‌خواره‌وه‌ بێت و بفڕێ باش نی یـه‌  ، نـه‌خۆش بفڕێ ئه‌مرێ

به‌شی ده‌یـه‌م

(1): گوڵ : له‌خه‌ودا پیـاوێکی شکۆمـه‌ندو بـه ناو بانگ و به‌ شـه‌ڕه‌فه‌ ، یـان گه‌ڕانـه‌وه‌ی ئه‌و خۆشـه‌ویستانـه‌یـه‌ که‌ دوورن لێت ، گوڵ لێه‌وه‌ له‌ باخچه‌ مانای پایـه‌ به‌ رزی و به‌ده‌ست هێنانی خۆشـه‌ویستی یـه‌ ، هه‌روه‌ها گوڵ ئافره‌تێکه‌ یـان جیـا ئه‌بێته‌وه‌ یـان ئه‌مرێ ، هه‌روه‌ها ووتراوه‌ گوڵ بازرگانیـه‌ تی یـه‌و نامێنێ یـان خۆشی و شادی یـه‌  بۆ ماوه‌یـه‌کی که‌م به‌رده‌وام ئه‌بێت ، کوڕو کچی گه‌نج له‌ خه‌ودا گوڵیـان له‌ سه‌ر سه‌ربێت زه‌ماوه‌ند ئه‌که‌ن ،ڕۆنی گوڵ زیره‌کی یـه‌ ، بڕینـه‌وه‌ی دارو دره‌ختی گوڵ غه‌م و خه‌فه‌ته‌ ،گوڵی زه‌رد نـه‌خۆشی یـه‌ ، گوڵی سوریش پاره‌و جوانی یـه‌ ، گوڵی سپیش پاره‌یـه‌کی که‌مـه‌ .

 

(2): کانی :له‌خه‌ودا ڕزق و خێرو به‌ره‌که‌ته‌و به‌دی هاتنی نیـازو مـه‌به‌سته‌ ، ته‌قینی یـه‌ك کانیـاو له‌ناو ماڵ خێرو خۆشی یـه‌ به‌ڵام ته‌قینی کانی زۆر له‌ناو ماڵ باش نی یـه‌و کاره‌ساته‌ ، هه‌روه‌ها ته‌قینی کانی ئاو له‌ ناو دیواری ماڵه‌که‌ باش نی یـه‌ ، ده‌ست نوێژ شوشتن به‌ ئاوی کانی زۆر باشـه‌ ، گه‌یشتنی ئاوی کانی بۆ ناو ماڵ خێر و خۆشی و رزقه‌ ئه‌گاته‌ ئه‌و ماڵه‌ .

 

(3): پێکه‌نین : پێکه‌نین به‌ده‌نگی نزم وه‌ك زه‌رده‌ خه‌نـه‌ خؤشی و شادی یـه‌ ، پێکه‌نین به‌ ده‌نگی به‌رز گریـانـه‌ ،  ئه‌گه‌ر یـه‌کێك به‌ دڵه‌وه‌ پێ بکه‌نێ  مژده‌ی ئه‌وه‌یـه‌ کوڕیـان ئه‌بێت ، ئه‌گه‌ر یـه‌کێك له‌سه‌ر خۆ وه‌ك زه‌رده‌ خه‌نـه‌ پێ بکه‌نێ ئه‌و که‌سه‌ پیـاو چاکه‌ ، ئه‌گه‌ر زه‌وی پێ بکه‌نێ ئه‌و ساڵه‌ کشت و کاڵ باش ئه‌بێت ، ئه‌گه‌ر مردو پێ بکه‌نێ له‌و دونیـایـه‌ باری زۆر باشـه‌ .

 

(4): ئاو : له‌ خه‌ودا ژیـانێکی خۆشـه‌ ، بینینی ئاو له‌ناو ماڵ خۆشی و شادی و پاره‌و ماره‌بڕین و زه‌ماوه‌نده‌ ، ئاوه‌که‌ زۆر پاك بێت هه‌رزانی ئه‌بێت ، ئاو خواردنـه‌وه‌ زۆر باشـه‌ ، ئاو خواردنـه‌وه‌ی زۆر ته‌مـه‌ن درێژی یـه‌ ، هه‌روه‌ها ووتراوه‌ ئاو فیتنـه‌و ئاژاوه‌یـه‌ له‌ ئایین دا  ، ئه‌و که‌سه‌ی به‌رداغێك ئاوی بدرێتێ هاوسه‌ره‌که‌ی کوڕی ئه‌بێت ، ئه‌و که‌سه‌ی له‌به‌رداغێك دا ئاوی پاك بخواته‌وه‌ ئه‌و که‌سه‌ له‌هاوسه‌ره‌که‌ی یـان له‌ کوڕه‌که‌ی پاره‌ وه‌رئه‌گرێت ، خواردنـه‌وه‌ی ئاوی گه‌رم غه‌م و خه‌فه‌ته‌ ، شـه‌ربه‌یـه‌ك ئاو پاره‌ی هه‌ڵگیراوه‌ ، ئاوی مـه‌ند زیندانـه‌ ، به‌کارهێنانی ئاوی گه‌رم به‌ڕۆژ ئازارو‌ سزایـه‌ به‌ شـه‌ویش ترسه‌ له‌ جنۆکه‌ ، ئاوی سوێر ماندو بوونـه‌ له‌پێناوێ په‌یدای ڕزق دا  ، ئاس پاره‌ی حه‌رامـه‌ ، ئاوی ڕه‌ش باش نی یـه‌ ئاوی زه‌رد نـه‌خۆشی یـه‌ ، ئه‌و که‌سه‌ی ده‌م وچاوی خۆی له‌ ناو ئاودا ببینێ ئه‌و که‌سه‌ له‌گه‌ڵ خزم و که‌س و کاری دا چاکه‌ ئه‌کات ، ته‌ڕبوونی جل و به‌رگ سه‌فه‌ره‌ یـان زیندانـه‌ ، یـه‌کێك هاوسه‌ره‌که‌ی دوو گیـان بێت به‌رداغێك ئاوی بدرێتێ و به‌رداغه‌که‌ له‌ ده‌ستی بکه‌وێ و بشکێ ژنـه‌که‌ی ئه‌مرێ ، ئه‌گه‌ر ته‌نـها ئاوه‌که‌ی بڕژێ و به‌رداغه‌که‌ نـه‌شکێ منداڵه‌که‌ی ئه‌مرێ و ژنـه‌که‌ی سه‌لامـه‌ت ئه‌بێت، خۆ شۆرین به‌ ئاوی سارد تۆبه‌  و چا‌ بوونـه‌وی نـه‌خۆشی و به‌ڕه‌ڵڵای زیندانی و ته‌واو بوونی ترسه‌ ، ئه‌و که‌سه‌ی ئاو له‌بیر ده‌ربهێنێ ئه‌و که‌سه‌ به‌ فێڵ پاره‌ی ده‌ست ده‌که‌وی .

 

(5):ئاوده‌ست (توالێت): شوێنی هه‌سانـه‌وه‌و پاك و ته‌مـیزی یـه‌ ، هه‌روه‌ها به‌ مانای گیروگرفت و ڕزگار بوون له‌و گیرو گرفته‌ دێت ، ئه‌گه‌ر ئاوده‌سته‌که‌ بؤنی نـه‌بێت ئافره‌تی ئه‌و ماڵه‌ ئافره‌تێکی ڕه‌وشت پاکه‌ ، ئه‌گه‌ر ئاوده‌سته‌که‌ پاك نـه‌بێت و بۆنیشی هه‌بێت ئافره‌ته‌که‌ ڕه‌وشتی باش نی یـه‌ و له‌ ڕێداوه‌ ، ئه‌گه‌ر ته‌نـها بۆنی هه‌بێت ئه‌و ئافره‌ته‌ زۆر به‌ده‌سه‌ڵاته‌ و به‌سه‌ر مێرده‌کی زاڵه‌و ناو بانگیشی ده‌رکردوه‌ ، قولیی بیری ئاوده‌ست سه‌ختی کاروباری ئه‌و که‌سه‌ ده‌رده‌بڕێ ، ئه‌گه‌ر بیره‌که‌ پڕ بووبێت هاوسه‌ری ئه‌و که‌سه‌ی خه‌وه‌که‌ی بینیوه‌ دوو گیـانـه‌ ، ئاوده‌ست ماڵین زه‌ره‌رو زیـان و هه‌ژاری یـه‌ ، بیری ئاوده‌ست پڕ بێت و لێ ی بڕوا ئه‌وه‌ غه‌م و خه‌فه‌ته‌ ، ئه‌و که‌سه‌ی بکه‌وێته‌ ناو بیری ئاوده‌ست و لێ ی ده‌رنـه‌چێ زیندانی ئه‌کرێت ،ئاوده‌ست به‌مانای خزمـه‌ت کاری ناو ماڵیش دێت .

 

(6): ئاوێنـه‌ : له‌خه‌ودا خه‌یـاڵ و له‌خۆ بایی بوونـه‌ ، ئه‌وکه‌سه‌ی ته‌ماشای ئاوێنـه‌ بکات و ببینێ ڕیشی ڕه‌شـه‌ به‌ڵام خۆی به‌م جۆره‌ نـه‌بێت ئه‌و که‌سه‌ له‌لایـه‌ن خه‌ڵکی ڕێزی لێ ئه‌گیرێ ، ئه‌و که‌سه‌ی هاوسه‌ره‌که‌ی لێ ی دوور بێت و سه‌یری ئاوێنـه‌ بکات  هاوسه‌ره‌که‌ی بۆ ئه‌گه‌ڕێته‌وه‌ ، ئه‌گه‌ر گه‌نج بێت و هاوسه‌ری نـه‌بێت ئه‌و که‌سه‌ زه‌ماوه‌ند ئه‌کات ،ئه‌گه‌ر فه‌رمان به‌ری ده‌وڵه‌ت بێت له‌سه‌ر کاره‌که‌ی لا ئه‌بردرێ ،  ئه‌و که‌سه‌ی ئاوێنـه‌که‌ی بشکێ هاوسه‌ره‌که‌ی ئه‌مرێ، ئه‌گه‌ر یـه‌کێك به‌ چاکی له‌ئاوێنـه‌ ته‌ماشای خۆی بکات  و بیر بکاته‌وه‌ ئه‌و که‌سه‌ غه‌م و خه‌فه‌تی نامێنێ، ئاوێنـه‌ی ژه‌نگاوی باری ژیـانی ئه‌و که‌سه‌ ده‌رده‌بڕێ ، ئاوێنـه‌ی زێڕین زۆر باشـه‌ هه‌روه‌ها ووتراوه‌ ئه‌وکه‌سه‌ی زۆر ته‌ماشای ئاوێنـه‌ بکات خوای گه‌وره‌ لێ ی ڕازی نی یـه‌ ، نـه‌خۆش ته‌ماشای ئاوێنـه‌ بکات ئه‌مرێ ، ئافره‌تی دوو گیـان  ته‌ماشای ئاوێنـه‌ بکات کچی ئه‌بێت ئه‌گه‌ر هاوسه‌ره‌که‌ی ته‌ماشای ئاوێنـه‌ بکات کوڕی یـان ئه‌بێت ، زیندانی کراو ته‌ماشای ئاوێنـه‌ بکات به‌ڕه‌ڵڵا ئه‌کرێت.

 

(7): ته‌ڵاق :  بؤ ئه‌و که‌سه‌ی هاوسه‌ری نـه‌بێت مانای گۆڕینی باری ژیـانیـه‌تی ،بؤ ئه‌وکه‌سه‌ی هاوسه‌ری هه‌بێت مانای ئه‌وه‌یـه‌ باری ژیـانی باتڵه‌ ، بۆ نـه‌خۆشیش مردنـه‌ ، ئه‌وکه‌سه‌ی له‌خه‌ودا هاوسه‌ره‌که‌ی ته‌ڵاق بدات ده‌وڵامـه‌ند ئه‌بێت ، ئه‌و که‌سه‌ی یـه‌ك جار هاوسه‌ره‌که‌ی ته‌ڵاق بدات و ده‌رفه‌تی گه‌ڕاندنـه‌وه‌ی هه‌بێت ئه‌و که‌سه‌ ‌له‌ ئیش و کاری ئێستای دوور ئه‌که‌وێته‌وه‌ ،  ئه‌و ئافره‌ته‌ی له‌ خه‌ودا ته‌ڵاق بدرێت ئه‌مرێ .

 

(8):جل و به‌رگ : له‌ زستان له‌ خه‌ودا بیبینی باشتره‌ له‌وه‌ی له‌ هاوین دا بیبینی ، ئه‌و که‌سه‌ی بۆ یـه‌که‌م جار جۆره‌ جل و به‌رگێك له‌ به‌ر بکات که‌ پێشتر له‌ به‌ری نـه‌کردبێ ئه‌و که‌سه‌ به‌ره‌و ده‌ست کورتی و هه‌ژاری ده‌چێت ، جل وبه‌رگ پیـاوێکی سه‌رۆکه‌ ، جل و به‌رگ بۆ بازرگان سه‌ر مایـه‌یـه‌وبۆ مـه‌لاو زانیـار زانسته‌ ، ئه‌و که‌سه‌ی له‌ خه‌ودا ببینێ جل و به‌رگی پیس بووه‌ ئه‌و که‌سه‌ گومان له‌ ڕزقی ده‌کرێت ، جل و به‌رگی هاوین باش نی یـه‌ چونکه‌ گه‌رمای هاوین غه‌م و خه‌فه‌ته‌ ،    جل و به‌رگ به‌ پێ ی جۆرو ڕه‌نگ ده‌گۆڕدرێ، ئافره‌ت له‌ خه‌ودا جل و به‌رگی پیـاوی له‌ به‌ر بێت زۆر باشـه‌ ، ئه‌گه‌ر پیـاویش له‌ خه‌ودا جل و به‌رگی ئافره‌تی له‌ به‌ر بێت مانای غه‌م و خه‌فه‌ت و ترسه‌ .

 

(9): دز : له‌ خه‌ودا نـه‌خۆشی یـه‌ ، ئه‌گه‌ر دزه‌که‌ ڕه‌ش بێت ئه‌وه‌ ڕه‌ش بینی یـه‌ ئه‌گه‌ر سوور بێت ئه‌وه‌ له‌ناو خوێنـه‌ ئه‌گه‌ر زه‌رد بێت زه‌ردوه‌ ئه‌گه‌ر سپی بێت  به‌ڵغه‌مـه‌ ، دز له‌خه‌ودا شتێ بدزێ پیـاوێك ئه‌کوژێ ، دز له‌ خه‌ودا به‌ مانای پادشای ڕوح کێشانیش دێت ، هه‌روه‌ها دز مانای گه‌ڕانـه‌وه‌ی ئه‌و که‌سه‌یـه‌ که‌ دووره‌ لێت ، دز بچێته‌ ماڵێك و ئه‌و ماڵه‌ نـه‌خۆشی تیـا بێت نـه‌خۆشـه‌که‌ ئه‌مرێ، ئه‌گه‌ر نـه‌خۆش دز بکوژێ چاك ئه‌بێته‌وه‌ ، دز بچێته‌ ماڵێك و ئه‌و ماڵه‌ کچێکی گه‌نجیـان هه‌بێت ئه‌و کچه‌ خواز بینی ئه‌کرێت ،دز پیـاوێکی زینا که‌رو فێڵ بازه‌ ، له‌وانـه‌یـه‌ دز شێر و مارو شـه‌یتان و چاو نـه‌فه‌س بێت .

 

(10): زبڵ خانـه‌ : زبڵ خانـه‌ له‌ خه‌ودا دونیـایـه‌ زبڵیش پاره‌یـه‌ ، ئه‌و که‌سه‌ی نـه‌خۆش بێت یـان دڵ ته‌نگ بێت خۆی له‌ زبڵ خانـه‌ دا ببینێ یـان زبڵ خانـه‌یـه‌ك بکڕێ  یـان زبڵ خانـه‌یـه‌کی ده‌ست که‌وێت چاك ئه‌بێته‌وه‌ و دڵخۆش و کامـه‌ران ئه‌بێت ، هه‌روه‌ها ووتراوه‌ زبڵ خانـه‌ له‌ خه‌ودا پاره‌و ژن هێنان و شو وچاك بوونـه‌وه‌ی     نـه‌خۆش و کامـه‌رنی یـه‌ ، خۆ ڕووت ه‌وه‌ له‌ زبڵ خانـه دا  ‌ده‌ست کورتی و هه‌ژاری و مردنـه‌

به‌شی (11)

 

    (1): قوڕئانی پیرۆز:: قوڕئان خوێندن له‌خه‌ودا شکۆمـه‌ندی و خۆشی و سه‌رکه‌وتنـه‌ ، ئه‌و که‌سه‌ی بێ ئه‌وه‌ی قوڕئانی پێ بێت ئایـه‌ته‌کانی قوڕئان بخوێنێ ئه‌و که‌سه‌ له‌سه‌ر هه‌قه‌ و داواکاریـه‌ که‌شی ڕه‌وایـه‌ و باوه‌ڕی به‌ خوا هه‌یـه‌ و حه‌زی له‌ چاکه‌یـه‌  و دوره‌ له‌ خه‌راپه‌ کاری ، ئه‌و که‌سه‌ی قوڕئان بخوێنێ و بزانێ چی تیـا نوسراوه‌ ئه‌و که‌سه‌ زیره‌که‌ ، ئه‌و که‌سه‌ی قوڕئانی بۆ بخوێندرێته‌وه‌ و گوێ ی لێ نـه‌گرێ یـان قه‌بوڵی نـه‌کات خوای گه‌وره‌ سزای ئه‌دات یـان به‌ده‌ستی ده‌سه‌ڵات داره‌وه‌ ئازار ئه‌کێشێ ، نـه‌ خوێنده‌وار قوڕئان بخوێنێ ئه‌مرێ ، خه‌تم ی قوڕئانی پیرۆز له‌ خه‌ودا مانای به‌دی هاتنی نیـازو مـه‌به‌سته‌ ، ئه‌وکه‌سه‌ی ئایـه‌تی قوڕئانی پیرۆز له‌سه‌ر گۆزه‌ بنوسێ ئه‌و که‌سه‌ به‌ ئاره‌زوی خۆی قوڕئان شی ئه‌کاته‌وه‌ ، ئه‌و که‌سه‌ی ئایـه‌تی قوڕئانی پیرۆز له‌سه‌ر زه‌وی بنوسێ ئه‌و که‌سه‌ کافرو بێ ئیمانـه‌ ، خویندن و ده‌رخ و له‌به‌ری ئایـه‌ته‌کانی قوڕئانی پیرۆز له‌ خه‌ودا پاره‌و موڵك و ده‌ستکه‌وتی زۆره‌ ،  ئه‌و که‌سه‌ی به‌ چاکی  گوێ له‌ قوڕئان خویندنـه‌وه‌ بگرێت  له‌ شـه‌ڕو ئاژاوه‌  دوور ئه‌بێت ، نـه‌خۆش له‌خه‌ودا قوڕئان بخوێنێت چاك ئه‌بێته‌وه‌ .

(2): نوێژ :: ئه‌وکه‌سه‌ی له‌ بێستانێك یـان له‌باغێك نوێژ بکات داوای ڕه‌حمـه‌ت له‌ خوای گه‌وره‌ ئه‌کات ، ئه‌گه‌ر له‌ کێلگه‌ی کشتوکاڵی نوێژبکات

قه‌رزه‌کانی ئه‌داته‌وه‌ ، ئه‌و که‌سه‌ی به‌ دانیشتنـه‌وه‌ نوێژبکات  نـه‌خۆش ئه‌که‌وێ ، ئه‌و که‌سه‌ی له‌ خه‌ودا بینی له‌ مزگه‌وت نوێژی کردو ده‌رچوه‌ ده‌ره‌وه‌ ئه‌وه‌ مانای خێرو خۆشی یـه‌  ،  ئه‌گه‌ر له‌ خه‌ودا به‌ سواری ئه‌سپ نوێژ بکات  توشی ترسێکی زۆر ئه‌بێت ،  مامۆستا و ئیمامـی مزگه‌وت  له‌کاتی جه‌نگ پێش نوێژی موسولمانان بکه‌ن سه‌رکه‌وتن به‌ ده‌ست دێنن ، ئه‌گه‌ر یـه‌کێك له‌ خه‌ودا ببینێ ئه‌وه‌ کاتی نوێژ هات و به‌سه‌ر چوو جێ یـه‌ك نییـه‌   نویژی لێ بکات کاروباری ئه‌و که‌سه‌ له‌ باره‌ی دین و دونیـا دوا ئه‌خرێت ، ئه‌و که‌سه‌ی به‌ ته‌واوی نوێژه‌که‌ی بکات و سه‌لامـیش بداته‌وه ئه‌و که‌سه‌‌

غه‌م و خه‌فه‌تی نامێنێ ، ئه‌گه‌ر نوێژ بکات بێ سه‌لام دانـه‌وه‌ هه‌ڵسێت ئه‌و که‌سه‌ ئاگای له‌ سه‌رمایـه‌که‌ی نی یـه‌ ،  ئه‌و که‌سه‌ی به‌ ڕووتی نوێژبکات    باش نی یـه‌ ، ئه‌و که‌سه‌ی له‌خه‌ودا  له‌ مزگه‌وت له‌کاتی نوێژ له‌ پێش مـه‌لاکه‌ سوجده‌  به‌رێت و هه‌ڵسێته‌وه‌  ئه‌و که‌سه‌  ڕێز له‌ باوك  و دایکی   ناگرێت و به‌ پێچه‌وانـه‌ی خواست  و مـه‌به‌ستی  ئه‌وان هه‌ڵس  و که‌وت ئه‌کات ، ئه‌گه‌ر ئافره‌تێك له‌ خه‌ودا پێش نوێژی پیـاوان بکات ئه‌مرێ ، ئه‌و

که‌سه‌ی له‌ کاتی نوێژدا ڕوو له‌ قیبله‌ نـه‌کات ئه‌و که‌سه‌ پشتی له‌ ئاینی ئیسلام کردوه‌ ، دوو ڕکه‌عه‌ت نوێژی فه‌رز  له‌ خه‌ودا سه‌فه‌ره‌ ، نوێژی به‌یـانی

په‌یمان و سوێند خواردنـه‌ ، نوێژی نیوه‌ڕۆ تۆبه‌ و به‌دی هاتنی نیـازو مـه‌به‌سته ، نوێژی عه‌سر سه‌رکه‌وتن و سوێند خواردنـه‌ ، نوێژی مـه‌غریب

هه‌سانـه‌وه‌و به‌دی هاتنی ئامانج و مردنی باوکه‌ یـان دایك ، نوێژی عیشا ته‌واو بوونی ته‌مـه‌نـه‌ یـان خۆ ئاماده‌ ه‌ بۆ سه‌فه‌ر یـان زه‌ماوه‌نده‌ یـان ڕۆیشتنـه‌

له‌ شوێنێکه‌وه‌ بۆ شوێنێکی تر، نویژی جه‌نازه‌ له‌ خوا پاڕانـه‌وه‌یـه‌ یـان که‌م و کورتی رکعه‌ته‌کانی نوێژه‌  .

(3): به‌ڕۆژوو بوون :: ئه‌و که‌سه‌ی له‌ خه‌ودا ببینێ به‌ڕۆژووه‌ تۆبه‌ ئه‌کات یـان له‌ کفر په‌شیمان ئه‌بێته‌وه‌ یـان ئه‌چێته‌ حه‌ج یـان کوڕیـان ئه‌بێت ،

ئه‌گه‌ر له‌خه‌ودا بینی مانگی ڕه‌مـه‌زانـه‌و به‌ڕۆژووه‌ ئه‌و که‌سه‌ ئه‌گه‌ر نـه‌خوێنده‌وار بێت ئایـه‌ته‌کانی قوڕئانی پیرۆز ده‌رخ ئه‌کات ئه‌گه‌ر نـه‌خۆش بێت

چاك ئه‌بێته‌وه‌ ئه‌گه‌ر غه‌مبار بێت غه‌م و خه‌فه‌تی نامێنێ یـان قه‌رزار بێت قه‌رزه‌که‌ی ئه‌داته‌وه‌ ،  ئه‌و که‌سه‌ی به‌ڕۆژوو بێت و ڕۆژووه‌که‌ی بشکێنێ

ئه‌و که‌سه‌ یـان نـه‌خۆش ئه‌که‌وێ یـان فێڵ  له‌ موسوڵمانێك ئه‌کات  ،  ئه‌و که‌سه‌ی له‌ خه‌ودا ببینێ له‌مانگی ڕه‌مـه‌زان دا  به‌ڕۆژووه‌و به‌ ئه‌نقه‌ست ڕۆژووه‌که‌ی بشکێنێ پیـاوێك ئه‌کوژێ ، ئه‌و که‌سه‌ی له‌خه‌ودا ببینێ مانگی ڕه‌مـه‌زانـه‌و به‌ ڕۆژوو نی یـه‌  سه‌فه‌ر ئه‌کات ،  نـه‌خۆش له‌خه‌ودا ببینێ

به‌ ڕۆژووه‌ چاك ئه‌بێته‌وه‌ .

(4): موسوڵمان :: موسوڵمان بوون له‌خه‌ودا ڕێك و پێکی و ڕاستی ئاینی ئیسلام ده‌رده‌بڕێ ، ئه‌گه‌ر کافرێك له‌خه‌ودا بینی بووه‌ موسوڵمان و ڕوو له‌ قیبله‌ نوێژی کردو له‌خوای گه‌وره‌ پاڕایـه‌وه‌ و سوپاس و ستایشی خوای گه‌وره‌ی کرد خوا هیدایـه‌تی ئه‌دات و دێته‌ سه‌ر ڕێگه‌ی هه‌ق  که‌ ڕێگه‌ی ئاینی ئیسلامـه‌ ، هه‌ر کافرێك له‌ خه‌ودا ببیندرێ له‌ به‌هه‌شته‌ یـان له‌ ناو پاپۆڕێکه‌ و له‌ ده‌ریـادا ئه‌گه‌ڕێ ئه‌بێته‌ موسوڵمان ، ئه‌و که‌سه‌ی له‌ خه‌ودا شـه‌هاده‌ت بێنێ ئه‌گه‌ر له‌ باوك و دایکی دووریش بێت سه‌ردانیـان ئه‌کات .

(5): له‌ خوا پاڕانـه‌وه‌ :: له‌ خه‌ودا له‌کاتی نوێژ له‌ خوای گه‌وره‌ بپاڕێیته‌وه‌ مانای فره‌وان بوون و زیـاد بوونی ڕزقه‌ ، ئه‌گه‌ر له‌کاتی نوێژدا

نـه‌بێت ته‌مـه‌ن درێژی و سه‌رکه‌وتنـه‌ ، ئه‌و که‌سه‌ی له‌ خه‌ودا له‌خوای گه‌وره‌ بپاڕێته‌وه‌  خوای گه‌وره‌و مـیهره‌بان لی ی خۆش ئه‌بێت و منداڵ و پاره‌و سامانی پێ ئه‌به‌خشێ ، ئه‌گه‌ر به‌ ئافره‌تێك بوترێ له‌ خوای گه‌وره‌ بپاڕێوه‌ ئه‌و ئافره‌ته‌ زینا ئه‌کات ، ئه‌و که‌سه‌ی ڕوو له‌ قیبله‌ نوێژ بکات و له‌ خوای گه‌وره‌ بپاڕێته‌وه‌ خوا  لی ی قه‌بووڵ ئه‌کات ئه‌گه‌ر ڕوو له‌قیبله‌ نـه‌بێت گوناهێك ئه‌کات وله‌ پاشان دا  تۆبه‌ ئه‌کات .

(6): دوعا :: ئه‌گه‌ر دوعا ه‌که‌ به‌ڕۆژو له‌کاتی نوێژدا بێت ئه‌وه‌ خوا په‌رستنـه‌ ، دوعا مانای به‌دیـهاتنی  نیـازو ئامانجه‌ یـان کوڕه‌ ، ئه‌گه‌ر دوعاکه‌ به‌ده‌نگی به‌رزوهاوار بوو ئه‌وه‌ مانای گیروگرفت و ئاژاوه‌یـه‌ ، له‌ وانـه‌یـه‌ دوعا به‌ مانای نوێژ یش بێت ، دوعای بێ ده‌نگ کوڕه‌ یـان خێرو خۆشی یـه .

(7): مزگه‌وت :: له‌ خه‌ودا شوێنی به‌ڕێوه‌ بردنی کاروباری ئاینـه‌ هه‌روه‌ها سنووری نێوان حه‌ڵاڵ و حه‌ڕامـه‌ یـان بازاڕی خه‌ڵکی یـه‌ بۆ قازانج ،هه‌ر که‌سه‌و به‌ گوێره‌ی کرده‌وه‌کانی قازانج ئه‌کات، هه‌روه‌ها به‌ مانای هه‌موو ئه‌و که‌سانـه‌ دێت که‌ پێویسته‌ ڕێزیـان لێ بگیرێ وه‌ك باوك ومامۆستا وزانایـان ، هه‌روه‌ها به‌ مانای داد په‌روه‌ریش دێت و جێ ی پاك و ته‌مـیزی و ڕوو له‌ قیبله‌ ه‌ ، مزگه‌وت چاك ترین شوێنـه‌ بۆ هه‌سانـه‌وه‌و دلنیـا بوون و له‌ دوژمنان ئه‌ت پارێزێ ، له‌ خه‌ودا مزگه‌وت دروست خیرو خۆشی یـه‌ ، له‌ خه‌ودا مزگه‌وت بڕوخێ سه‌رۆکێك یـان زانایـه‌ك یـان مـه‌لای مزگه‌وته‌که‌ ئه‌مرێ .

(8): که‌عبه‌ی پیرۆز:: له‌ خه‌ودا خه‌لیفه‌یـه‌ یـان وه‌زیر یـان سه‌رۆك ، ئه‌و که‌سه‌ی له‌ خه‌ودا که‌عبه‌ی پیرۆز ببینێ سه‌ردانی ئه‌کات و خێرو خۆشی بۆ دێت ،ئه‌و که‌سه‌ی له‌ که‌عبه‌ی پیرۆزدا نوێژ بکات خوای گه‌وره‌ ئه‌ی پارێزێ ، ئه‌گه‌ر بچێته‌ ناو که‌عبه‌ی پیرۆز ئه‌چێته‌خه‌لیفه‌ یـان وه‌زیر یـان سه‌رۆك وده‌ست که‌وتیشی ده‌ست ئه‌که‌وێ ، ڕوخانی دیوارێکی که‌عبه‌ مانای مردنی خه‌لیفه‌ یـه‌ ، بینینی که‌عبه‌ی پیرۆز له‌ خه‌ودا مانای ئاسوده‌ی و هێمنی یـه‌ ، ئه‌و که‌سه‌ی له‌ که‌عبه‌ی پیرۆز هه‌نار بدزێ کارێکی نا ڕه‌وا ئه‌نجام ئه‌دات ، ئه‌و که‌سه‌ی ببینێ له‌ مـه‌که‌دایـه‌و مردوه‌کان پرسیـاری ئاراسته‌ ئه‌که‌ن ئه‌و که‌سه‌ ئه‌مرێ ، ئه‌و که‌سه‌ی له‌ناو که‌عبه‌ی پیرۆزدا کارێکی نا په‌سه‌ند بکات ئه‌وکه‌سه‌ کاره‌ساتێکی گه‌وره‌ی به‌سه‌ر دێت ، ئه‌گه‌ر که‌عبه‌ له‌ماڵی یـه‌کێك دا ببیندرێ ئه‌و که‌سه‌ هه‌مـیشـه‌ ناودارو ده‌سه‌ڵات دار ئه‌بێت ، ئه‌و که‌سه‌ی له‌ خه‌ودا ببینێ که‌عبه‌ وێران بووه‌ ئه‌وه‌ نوێژی ته‌رك کردوه‌  ، هه‌ر که‌سێك له‌ خه‌ودا له‌ ده‌وروی که‌عبه‌دا بسوڕێته‌وه‌ پیـاو چاکه‌  ،  به‌ڕێ که‌وتن به‌ره‌و که‌عبه‌ مانای کرده‌وه‌کانی له‌باره‌ی ئایین و دونیـا به‌ره‌و

باشی ئه‌ڕوات ، هه‌روه‌ها که‌عبه‌ به‌مانای مزگه‌وتیش دێت چونکه‌ ماڵی خوایـه‌ .

(9): مـیناره‌ :: له‌ خه‌ودا مـیناره‌ پیـاوێکه‌ ڕێگه‌ی ڕاست نیشانی خه‌ڵکی ئه‌دات ، که‌وتنی مـیناره‌ مانای مردنی ئه‌و پیـاوه‌یـه‌ ، یـه‌کێك له‌ خه‌ودا له‌سه‌ر مـیناره‌ بکه‌وێته‌ خواره‌وه‌ ئافره‌تێکی زۆردارو ده‌سه‌ڵات دار ئه‌خوازێ ، بانگ دان له‌سه‌ر مـیناره‌ سه‌ربه‌رزی و شکۆمـه‌ندی یـه‌ ، به‌ ته‌زبیحه‌وه‌ له‌سه‌ر مـیناره‌ دانیشتن و خواپه‌رستن خێرو خۆشی یـه‌

به‌شی (12)

   

  (1): خوای گه‌وره‌و مـیهره‌بان ::  هیچ شتێك به‌ خوا ناچێت هه‌ر خۆی گه‌وره‌و به‌خشنده‌و مـیهره‌بانـه‌ و ئاگاداری هه‌موو شتێکه‌ ،  ئه‌گه‌ر له‌ خه‌ودا به‌ گه‌وره‌یی  خۆی ببیندرێ  جێ ی خۆشحاڵیـه‌ و مانای ئه‌وه‌یـه‌ ئه‌و که‌سه‌ی بینیویـه‌تی کاروباری دین و دونیـای زۆر باشـه‌ ، ئه‌گه‌ر به‌ پێچه‌وانـه‌وه‌ ببیندرێ باش نی یـه‌ ، نـه‌خۆش بیبینێ ئه‌مرێ چونکه‌ خوا هه‌قه‌ و مردنیش هه‌قه‌ ،  بێ ئیمان بیبینێ  تۆبه‌ ئه‌کات وئیمانی به‌ خوا ئه‌بێت ،  بیستنی ده‌نگی  خوای گه‌وره‌ مانای به‌دی هاتنی ئاسایش و هێمنی و نیـازو مـه‌به‌سته‌  ،  ئه‌و که‌سه‌ی له‌ خه‌ودا خوای گه‌وره‌ به‌جۆرێك  ببینێ بتوانێ وه‌سفی بکات  ئه‌و که‌سه‌ خه‌وه‌که‌ی ڕاست نی یـه‌ ، چونکه‌ خوای گه‌وره‌ وێنـه‌و سنوری نی یـه‌ و به‌هیچ گیـان له‌برێك ناچێت  .

 

(2): پێغه‌مبه‌ری مـه‌زن محمد (درودی خوای له‌سه‌ر بێت) ::  پێغه‌مبه‌ری مـه‌زن (د.خ) له‌ فه‌رمووده‌کانی دا ئه‌فه‌رموێ و ئه‌ڵێ {{ ئه‌و که‌سه‌ی له‌ خه‌ودا

 من ببینێ له‌  به‌ خه‌به‌ریش ئه‌م بینێ و شـه‌یتان خۆی ناکاته‌ شێوه‌ی من }}  هه‌روه‌ها  ئه‌ڵێ  { ئه‌و که‌سه‌ی بم بینێ هه‌قی بینیوه‌  و ناچێته‌ ناو دۆزه‌خ }

ئه‌توانین بڵێین بینینی پێغه‌مبه‌ری مـه‌زن محمد (د.خ) زۆر باشـه‌ مانای ه‌وه‌ی ده‌رگای خێرو خۆشی ی و کامـه‌رانی و سه‌رکه‌وتنـه‌ .

 

(3): بانگ دان ::  ئه‌گه‌ر بانگه‌که‌ له‌ مانگی حه‌ج دا بێت مانای حه‌جه‌ ،  یـان خۆ ئاماده‌ ه‌ بۆ جه‌نگ ،  یـان مانای دزیـه‌ك ئه‌کرێت ،  ئه‌و که‌سه‌ی

هاوسه‌ری نـه‌بێت و بانگ بدات زه‌ماوه‌ند ئه‌کات ، بانگ دان پشت له‌ قیبله‌ و به‌ ڕوی ڕه‌ش باش نی یـه‌ ، بانگی ئاسایی ئه‌گه‌ر له‌سه‌ر مـیناره‌ی مزگه‌وت

بێت و له‌ کاتی ده‌ست نیشان کراوی خۆی دا بێت زۆر باشـه‌ ، ئه‌گه‌ر ئه‌م مـه‌رجانـه‌ی تیـا نـه‌بوو باش نی یـه ‌.

 

(4): ئایـه‌ته‌کانی قوڕئانی پیرۆز :: ئه‌گه‌ر ئایـه‌تی ڕه‌حمـه‌ت بێت و ئه‌و که‌سه‌ی ئایـه‌ته‌کانی ئه‌خوێند مردوبێت ئه‌و مردوه‌ له‌ ڕه‌حمـه‌تی خوای گه‌وره‌ دایـه‌ ، ئه‌گه‌ر ئایـه‌تی سزا بێت ، خوای گه‌وره‌ ئه‌و مردوه‌ سزا ئه‌دات ، ئه‌گه‌ر ئایـه‌ته‌کان ئایـه‌تی ئاگادار ه‌وه‌ بێت و ئه‌و که‌سه‌ی ئه‌ی خوێند زیندوو بێت، پێش ئه‌وه‌ی کارێکی نا ڕه‌وا بکات خوای گه‌وره‌ ئاگاداری ئه‌کاته‌وه‌ ، ئه‌و که‌سه‌ی ئایـه‌تی سزا و ئازار بخوێنێ و بگاته‌ ئایـه‌تی ڕه‌حمـه‌ت و نـه‌یخوێنێته‌وه‌ ئه‌و که‌سه‌ هه‌مـیشـه‌ غه‌م و خه‌فه‌تی به‌رده‌وام ئه‌بێت ، ئه‌گه‌ر ئایـه‌تی مژده‌ بێت ئه‌وه‌ خێرو خۆشی یـه‌ .

 

(5): پارشێو {سحور} ::  پارشێوی به‌ڕۆژوو بوو له‌ خه‌ودا مانای فێڵ و پیلانی دوژمنانـه‌ ،  هه‌روه‌ها تۆبه‌ی ئه‌و که‌سانـه‌یـه‌ که‌ له‌ ڕێ ی ڕاستی ئایین لایـان داوه‌ و یـاخی بوونـه‌  ، هیدایـه‌ته‌ بۆ بێ باوڕان ، ڕزقێکی فره‌وانـه‌ .

 

(6): حه‌ج ::  ئه‌و که‌سه‌ی له‌ خه‌ودا له‌ ده‌ورو به‌ری که‌عبه‌ی پیرۆز بسوڕێته‌وه‌و مـه‌ڕاسیمـی حه‌ج بکات  باری ئایینی زۆر باشـه‌  وڕزقی فره‌وانـه‌ و که‌سێکی ڕاست گۆیـه‌  ، ئه‌گه‌ر قه‌رزار بێت قه‌رزه‌که‌ی ئه‌داته‌وه‌  و ئاسوده‌ ئه‌بێت  ،  ئه‌و که‌سه‌ی له‌ خه‌ودا ببینێ کاتی حه‌جه‌و ئه‌ویش له‌ ڕێگه‌یـه‌ و به‌ره‌و حه‌ج ئه‌چێت  ئه‌گه‌ر نـه‌خۆش بێت چاك ئه‌بێته‌وه‌  یـان له‌سه‌ر سه‌فه‌ر بێت ئه‌گاته‌ جێ ی مـه‌به‌ست  ،  بازرگانیش بێت قازانج ئه‌کات  ،  ئه‌گه‌ر نـه‌چوبێته‌ حه‌جیش له‌ داهاتوودا ئه‌چێته‌ حه‌ج ،  ئه‌و که‌سه‌ی له‌ ماڵه‌وه‌ بێت و به‌نیـازی ڕۆیشتن بۆ حه‌ج بچێته‌ ده‌ره‌وه‌ باش نی یـه‌  ئه‌گه‌ر نـه‌خۆش بێت ئه‌مرێ ،  بازرگان بێت زه‌ره‌ر ئه‌کات ،  له‌سه‌ر سه‌فه‌ر بێت ناگاته‌ جێ ی مـه‌به‌ست .

 

(7): دۆزه‌خ ::  ئه‌و که‌سه‌ی له‌ خه‌ودا ببینێ له‌ ناو ئاگری دۆزه‌خ دایـه کرده‌وه‌ی ناڕه‌واو ناپه‌سه‌ند ئه‌کات ،  ئه‌گه‌ر به‌سه‌لامـه‌تی له‌ ئاگره‌که‌ ده‌رچێت مانای ئه‌وه‌یـه‌ توشی غه‌م و خه‌فه‌تی دونیـا ئه‌بێت ، ئه‌و که‌سه‌ی له‌ خه‌ودا ببینێ ئاگری لێ نزیك ئه‌بێته‌وه‌ توشی گیرو گرفتی حاکم و کار به‌ده‌ست ئه‌بێت

هه‌روه‌ها زیـانێکی زۆریشی لێ ئه‌که‌وێ ،  ئاگر ئاگاداری یـه‌ بۆ ئه‌و که‌سانـه‌ی له‌ ڕێی ئیسلام لایـان داوه‌ بۆ ئه‌وه‌ی تۆبه‌ بکه‌ن و بگه‌ڕێنـه‌وه‌ سه‌ر ڕێی حه‌ق و ڕاسته‌قینـه‌ که‌ ڕێی ئیسلامـه‌  ،  هه‌روه‌ها ئه‌توانین بڵێین ئاگر به‌ مانای هه‌ژاری و  زیندان و  مل که‌چی وپاره‌ی حه‌رام و دراوسێ ی خراپ و زیناو پیـاو کوشتن و نوێژ نـه‌ دێت .

 

(8): جه‌ژنی ڕه‌مـه‌زان :: مانای خۆشی و شادی و کامـه‌رانی یـه‌ ، قه‌بووڵ بوونی تۆبه‌ه‌ ، ئه‌و که‌سه‌ی له‌ ماڵ و موڵك زه‌ره‌ری کردبێ یـان شتێکی لێ وون بوبێت وله‌خه‌ودا ببینێ له‌جه‌ژنـه‌ زه‌ره‌ره‌که‌ی بۆ ئه‌گه‌ڕێته‌وه‌ قازانجیش ئه‌کات یـان شته‌ وون بوه‌که‌ی بۆ ئه‌گه‌ڕێته‌وه‌ ، هه‌روه‌ها جه‌ژن به‌ مانای زیـاده‌ مـه‌سره‌فیش دێت .

 

(9): جه‌ژنی قوربان :: گه‌ڕانـه‌وه‌ی خۆشی و کامـه‌رانی یـه‌ ، رزگار بوونـه‌ له‌ تیـا چوون ،  زیندانی کراو له‌ جه‌ژنا بێت به‌ره‌ڵڵا ئه‌کرێت ،  قه‌رزار له‌ خه‌ودا له‌ جه‌ژنا بێت قه‌رزه‌که‌ی ئه‌داته‌وه‌ .

 

(10): خزمـه‌ت ی هه‌ژارو پیـاو چاکان::  ئه‌و که‌سه‌ی له‌ خه‌ودا ببینێ خزمـه‌تی هه‌ژارو پیـاو چاکان ئه‌کات و فه‌رمان و داواکاریـان به‌ جێ ئه‌هێنێ ئه‌و که‌سه‌ خوای گه‌وره‌ لێ ی ڕازی یـه‌و ده‌رگای خێرو خۆشی بۆ ئه‌کاته‌وه‌ و پاشـه‌ ڕۆژێکی باشی له‌ پێشـه‌ .

 

(11):خزم و که‌س و کاری پیغه‌مبه‌ری مـه‌زن محمد {د.خ} :: بینینیـان له‌ خه‌ودا مانای دایك و زه‌ماوه‌ند و خیرو خۆشی  و منداڵه‌ به‌ تایبه‌تیش کچ  ،

بینینی عائشـه‌ {خوا لی ی ڕازی بێت } مانای ناوبانگ و ده‌سه‌ڵات و پایـه‌ به‌رزی و به‌ختی چاكه‌ له‌لای باوك و هاوسه‌ردا ،

بینینی حه‌فصه‌ {خوا لی ی ڕازی بێت } مانای نازو مـه‌کر بازی یـه‌ ،

بینینی فاطمة ی کچی پێغه‌مبه‌ری مـه‌زن محمد {د.خ}  مانای له‌ ده‌ست چونی باوك ودایك وهاوسه‌ره‌ ،

بینینی حسن و حسین مانای شـه‌ڕ و ئاژاوه‌و شـه‌هید بوونـه‌

به‌شی (13)

 

(1): مانگ :: له‌ خه‌ودا پادشایـه‌کی داد په‌روه‌ره‌ یـان زانایـه‌کی گه‌وره‌یـه‌ یـان پیـاوێکی درۆزنـه‌ ، ئه‌وکه‌سه‌ی مانگ له‌ ژوورێك دا ببینێ زه‌ماوه‌ند ئه‌کات ،

ئه‌گه‌ر ئافره‌تێك له‌ خه‌ودا ببینێ مانگ که‌وته‌ ناو ماڵه‌که‌ی و پارچه‌یـه‌کی لێ کرده‌وه‌و به‌ په‌ڕۆ پێچایـه‌وه‌ ئه‌و ئافره‌ته‌ کوڕێکی ئه‌بێت و کوڕه‌که‌ی ئه‌مرێ

، ئه‌گه‌ر ئافره‌تێکی بێ ئیمان یـان کافر له‌ خه‌ودا باوه‌ش بکات به‌ مانگ ئه‌و ئافره‌ته‌ موسڵمان ئه‌بێت ، ئه‌و که‌سه‌ی ببینێ مانگ له‌سه‌ر زه‌وی یـه‌ دایکی

ئه‌مرێ ، ئه‌و که‌سه‌ی ڕووی خۆی له‌ ناو مانگ دا ببینێ ئه‌مرێ ، ئه‌گه‌ر هاوسه‌ره‌که‌ی دووگیـان بێت کوڕیـان ئه‌بێت ، له‌ خه‌ودا مانگ ببێته‌ ڕۆژ مانای

ده‌ست که‌وتی پاره‌و رزقه‌ له‌ باوك و هاوسه‌ره‌وه‌ دێت ، هه‌روه‌ها مانگ  له‌ خه‌ودا به‌ مانای باوك و دایك وخوشك و کوڕو کچ و بازرگانی وئیش و کار

دێت ، وتراوه‌ له‌وانـه‌یـه‌ پاپۆڕیش بێت چونکه‌ ده‌ریـاوان به‌ پێ ی جمو جۆڵی مانگ ده‌ڕوات ، نـه‌خۆش له‌ خه‌ودا مانگ ببینێ ئه‌مرێ ، هه‌ور به‌رده‌مـی

مانگ بگرێت نـه‌خۆشی یـه‌  یـان له‌ ده‌ست چونی پاره‌یـه‌  ،  ئه‌و که‌سه‌ی له‌گه‌ڵ مانگ بدوێ پایـه‌ به‌رزو شکۆمـه‌ند ئه‌بێت  ،  ئافره‌تی دووگیـان له خه‌ودا

مانگ له‌ ئامێز بگرێت کوڕی ئه‌بێت  ، ئه‌گه‌ر ببینێ مانگ لێ ی دووره‌و نایگاتێ بۆ ماوه‌یکی زۆر کوڕی نابێت  ، ئه‌و که‌سه‌ی بۆ مانگ یـان بۆ ڕۆژ

سوجده‌ به‌رێت تاوانێکی گه‌وره‌ ئه‌کات ، ئه‌و که‌سه‌ی ببینێ مانگ و ڕۆژ سوجده‌ی بۆ ئه‌به‌ن ئه‌و که‌سه‌ باوك و دایکی لی ی ڕازین ، مانگ ببێته‌ دوو

به‌ش یـان پادشا یـان وه‌زیره‌که‌ی  ئه‌مرێ  ،  له‌ وانـه‌یـه‌ بینینی مانگ له‌ خه‌ودا سوێند خواردن بێت وه‌ك خوای گه‌وره‌  له‌ قوڕئانی پیرۆزدا  ئه‌فه‌رموێ :

{{ کلا والقمر }} سوڕه‌تی مدثر ئایـه‌تی 32 ، هه‌روه‌ها بینینی مانگ له‌ خه‌ودا باشـه‌ بۆ ئه‌وانـه‌ی نـه‌خۆشی چاویـان هه‌یـه‌ ، چاویـان چاك ئه‌بێته‌وه‌ . .......

 

(2): ڕۆشنایی :: له‌ خه‌ودا هیدایـه‌ته‌ ، ئه‌گه‌ر کافر و بێ ئیمان له‌ خه‌ودا ببینێ له‌ تاریکی یـه‌وه‌ چوه‌ ڕوناکی خوای گه‌وره‌ ئیسلام و ئیمانی پێ ئه‌به‌خشێ

، ڕوناکی له‌ پاش تاریکی مانای ده‌وڵه‌مـه‌ند بوونـه‌ له‌ پاش هه‌ژاری هه‌روه‌ها تۆبه‌ ه‌ له‌ پاش یـاخی بوون ، به‌ مانای قوڕئان و زانست و چاکه‌ش دێت.

 

(3): خوا حافیزی  :: له‌ خه‌ودا بۆ نـه‌خۆش مردنـه‌ ، به‌ مانای ته‌ڵاق و سه‌فه‌ر و قازانج و مردنی ئه‌و که‌سه‌ دێت که‌ له‌ ئایین هه‌ڵگه‌ڕاوه‌ته‌وه‌ ، له‌وانـه‌شـه‌

خواحافیزی له‌ خه‌ودا چاك بوونـه‌وه‌ی نـه‌خۆشی بێت ، هه‌روه‌ها  ئه‌توانین  بڵێین خواحافیزی  به‌ مانای خۆشـه‌ویستی و گریـان و جیـابوونـه‌وه‌ش  دێت .

 

(4): هه‌نار :: له‌ خه‌ودا ڕزقێکی ئاسانـه‌ و بێ ماندوو بوون به‌دی دێت و پاره‌یـه‌کی زۆره‌ و به‌ مانای ئافره‌ت و کوڕیش دێت ، ئه‌و که‌سه‌ی نـه‌خۆش بێت و

له‌ خه‌ودا تۆکڵی هه‌نار بخوات چاك ئه‌بێته‌وه‌ ، هه‌نار بۆ پادشا و ده‌سه‌ڵات دار شاره‌ ، شکاندنی هه‌نار مانای داگیری شاره‌ ، تۆکڵه‌که‌شی په‌رژینی شاره‌

، ده‌نکه‌کانیشی پیـاوانی شاره‌که‌ن ،  ده‌نکی سپی پاره‌ی بچوکه‌ وه‌ك درهه‌م ده‌نکی سووریش پاره‌ی گه‌وره‌و زۆره‌ وه‌ك دینار، ئه‌گه‌ر هه‌نار له‌ خه‌ودا به‌مانای

ئافره‌ت بێت ئه‌و ئافره‌ته‌ زۆر جوان ئه‌بێت  ، هه‌ناری ساغ و نـه‌شکاو کچه‌و جارێ شووی نـه‌کردوه‌ ، هه‌ناری تورش پاره‌ی حه‌رامـه‌ یـان غه‌م و خه‌فه‌ته‌ .

 

(5): له‌دایك بوون :: ئه‌گه‌ر پادشا له‌ خه‌ودا ببینێ هاوسه‌ره‌که‌ی کوڕێکی بوو به‌مـه‌رجێك هاوسه‌ره‌که‌ی دووگیـان نـه‌بێت پادشا  سامان و موڵك و پاره‌ی زۆری

ده‌ست ده‌که‌وێ ، ئافره‌تی دووگیـان له‌ خه‌ودا ببینێ کوڕی بوه‌ به‌ پێچه‌وانـه‌وه‌ کچی ئه‌بێت ، له‌ خه‌ودا له‌دایك بوونی کوڕ غه‌م و خه‌فه‌ته‌  له‌ دایك بوونی کچیش

خۆشی و کامـه‌رانی و ڕزگار بوونـه‌ له‌ گیرو گرفت ، نـه‌خۆش له‌ خه‌ودا ببینێ له‌دایك بوو ئه‌مرێ ، به‌ڵام ئه‌گه‌ر هاوسه‌ره‌که‌ی دوو گیـان بوو کوڕیـان ئه‌بێت ،

ئه‌گه‌ر پیـاو له‌خه‌ودا ببینێ کوڕێکی بوو نـه‌خۆش ئه‌که‌وێت  یـان غه‌م و خه‌فه‌تی نامێنێ ، ئافره‌تی دووگیـان له‌خه‌ودا پشیله‌ی ببێت منداڵه‌که‌ی  گه‌وره‌ بێت دز

ده‌رده‌چیت ، ئه‌و که‌سه‌ی له‌خه‌ودا ببینێ منداڵی ئه‌بێت ئه‌گه‌ر ده‌ست کورت و هه‌ژار بێت ده‌وڵه‌مـه‌ند ئه‌بێت ئه‌گه‌ر ده‌وڵه‌مـه‌ندیش بێت   هه‌ژار ئه‌بێت . . . .

 

(6): مێش هه‌نگوین ::له‌ خه‌ودا مرۆڤیکی کاسبکار و به‌ به‌ره‌که‌ته‌ و مـه‌ترسیشی هه‌یـه‌ ، ئه‌و که‌سه‌ی هه‌نگوین ده‌رکات پاره‌ی حه‌ڵاڵی ده‌ست ئه‌که‌وێ ، ئه‌گه‌ر

هه‌موو هه‌نگوینـه‌که‌ی بردو به‌شی مێش هه‌نگوینـه‌کانی به‌ جێ نـه‌هێشت ئه‌و که‌سه‌ زوڵم له‌ خه‌ڵکی ئه‌کات ، مێش هه‌نگوین بۆ سه‌رباز مانای دوژمنـه‌ ، ئه‌و

که‌سه‌ی مـیش هه‌نگوین بکوژێ به‌سه‌ر دوژمن دا زاڵ ئه‌بێت ، کوشتنی مێش هه‌نگوین بۆ جوتیـار باش نی یـه‌ ، چونکه‌ سه‌رچاوه‌ی ڕزقی یـه‌تی ، هه‌روه‌ها

مێش هه‌نگوین به‌ مانای باج و زاناش دێت ، مێش هه‌نگوین له‌ خه‌ودا به‌ مانای سوپای موسڵمانان دێت ، کوله‌ش به‌ مانای سوپای کافران دێت . . . . . . .

 

(7): شـه‌م شـه‌مـه‌ کوێره‌ :: له‌خه‌ودا به‌ مانای کویر بوون و تاریکی دێت  له‌وانـه‌شـه‌ منداڵی زینا بێت چونکه‌ شـه‌م شـه‌مـه‌ کوێره‌ش وه‌ك ئاده‌مـیزاد له‌ خۆڵ بووه‌و

شیر ده‌ره‌  ،  له‌ وانـه‌یـه‌ بینینی شـه‌م شـه‌مـه‌ کوێره‌ خۆ پارازتن بێت له‌ دزی  و هه‌واڵی ناخۆش  ،  بینینی شـه‌م شـه‌مـه‌ کوێره‌ رزق و به‌ره‌که‌ت که‌م ئه‌کاته‌وه .

 

(8): مـه‌‌ ::  تۆبه‌ی یـاخی بوانـه‌ ، مـه‌‌ی زۆر کرده‌وه‌ی چاکه‌  به‌ره‌و ڕێگه‌ی به‌هه‌شت ئه‌ت بات ، هه‌روه‌ها به‌ مانای له‌دایك بوونی کوڕ و خۆشی دێت.

 

(9): ڕووخان :: ڕووخانی خانو له‌ خه‌ودا مانای مردنی خاوه‌ن خانوه‌که‌یـه‌ ، مردنی خاوه‌ن خانو له‌خه‌ودا مانای ڕووخانی خانوه‌که‌یـه‌تی، ئه‌و که‌سه‌ی له‌ خه‌ودا

ببینێ خانوێك یـان بینایـه‌کی کۆن ئه‌ڕوخێنێ توشی شـه‌ڕو ئاژاوه‌و غه‌م و خه‌فه‌ت ئه‌بێت  ، یـان له‌ خه‌ودا ببینێ خانوه‌که‌ یـان به‌شێکی خانوه‌که‌ ڕوخایـه‌ سه‌ری

له‌و خانوه‌دا یـه‌کێك ئه‌مرێ یـان خاوه‌ن خانوه‌که‌ کاره‌ساتێکی گه‌وره‌ی به‌سه‌ر دێت  ، ئافره‌ت له‌ خه‌ودا  ببینێ خانوه‌که‌ی ته‌پخ بوه‌ سه‌ری  مـیرده‌که‌ی ئه‌مرێ .

 

(10): پیسی ی  :: له‌ خه‌ودا پیسی ی له‌سه‌رگیـان یـان له‌سه‌ر جل وبه‌رگ یـان له‌سه‌ر پرچ ببیندرێ غه‌م و خه‌فه‌ته‌ ، جل وبه‌رگی پیس تاوان و گوناهه‌ ، ئه‌و

که‌سه‌ی جل و به‌رگی بشوات و پاکی کاته‌وه‌ تۆبه‌ ئه‌کات  ، پاك ه‌وه‌ی گوێچکه‌ مانای مژده‌ی هه‌واڵێکی خۆشـه‌ ،مردو جل وبه‌رگی پیس بێت باش نی یـه‌

(14)به‌شی

(1) : خواردن ::

 هه‌موو خواردنێکی زه‌رد له‌خه‌ودا بۆ ئه‌و که‌سه‌ی بیخوات نـه‌خۆشی یـه‌ ، ته‌نـها ئه‌و خواردنـه‌ نـه‌بێت که‌ به‌ گۆشتی باڵنده‌ دروست ده‌کرێت ،  خواردنی سپی له‌ خواردنی ترش باشتره‌ ،  خواردنی شایی مژده‌یـه‌  و خواردنی پرسه‌ش غه‌م و خه‌فه‌ته‌ ، ئه‌و خواردنـه‌ی کات و شوێنی تایبه‌تی نـه‌بێت ڕزقه‌  ،  بـه ڵام ئه‌گه‌ر شوێن و کاتی هه‌بێت وه‌ك باینجان و کووله‌گه‌ ڕزقێکی ده‌ست نیشان کراوه‌ ، خواردنی زانا زانست و به‌ره‌که‌ته‌ ، خواردنی پۆلیسیش حه‌رامـه‌ ، خواردنی هه‌ژار تۆبه‌یـه‌ ،  ئه‌و خواردنـه‌ی به‌ گۆشت دروست کرابێت بۆ هه‌ژار ده‌وڵه‌مـه‌ند بوونـه‌ ،  خواردنی بێ گۆشتیش خوا په‌رستنـه‌ ، خواردنی تاڵ و ترش گۆڕینی هاوسه‌رو کار و پیشـه‌یـه‌ ،  خواردنی ترش ئه‌گه‌ر نـه‌خورێت نـه‌خۆشی یـه‌ ئه‌گه‌ر بخورێت و  سوپاس و ستایشی خوای گه‌وره‌ بکرێت ڕزگار بوونـه‌ له‌ غه‌م و خه‌فه‌ت ،  ئه‌و که‌سه‌ی له‌ ناو قابی زێڕ یـان زیو خواردن

بخوات ئه‌گه‌ر قه‌رزاربێت قه‌رزه‌که‌ی زیـاد ئه‌کات ، خواردن له‌گه‌ڵ خه‌ڵكی خۆشی یـه‌ ، ئه‌و خواردنـه‌ی قوت ئه‌درێت  و

له‌ خه‌ودا بجوێت  مانای که‌م ته‌رخه‌مـی و ته‌مـه‌ڵی یـه‌ له‌ کار و قازانج دا  ، ئه‌و خواردنـه‌ی بجوێت و له‌ خه‌ودا قوت

بدرێت مانای ئایین و نزیك بوونـه‌وه‌ی کۆتایی ته‌مـه‌نـه‌ ،  ئه‌و که‌سه‌ی به‌ده‌ستی ڕاست خواردن بخوات ، ڕێگه‌ی سوونـه‌و شـه‌ریعه‌ت په‌یڕه‌و ئه‌کات ، ئه‌و که‌سه‌ی له‌ خه‌ودا به‌ده‌ستی چه‌پ خواردن بخوات ڕیز له‌ دوژمن ئه‌گرێت و هاوڕێکانی

پشت گوێ ئه‌خات ،  ئه‌و که‌سه‌ی به‌ده‌ستی خه‌ڵکی خواردن بخوات ، به‌ یـارمـه‌تی خه‌ڵکی ڕزق و پاره‌ی ده‌ست ده‌که‌وێ

یـان نـه‌خۆش ئه‌که‌وێت وناتوانێ به‌ ده‌ستی خۆی خواردن بخوات ، ئه‌و که‌سه‌ی له‌ خه‌ودا خواردنی خه‌راب بخوات ڕێزی

لێ ناگیرێ ، داوه‌ت بۆ خواردن مانای هه‌سانـه‌وه‌یـه‌ ، ئه‌و که‌سه‌ی داوه‌ت بکرێت بۆ خواردنی ئێواره‌ فێڵ له ‌ یـه‌کێك

ئه‌کات ،  ئه‌و که‌سه‌ی گۆشتی خۆی بخوات  پاره‌ی کۆکراوه‌ی خۆی ئه‌خوات ،  ئه‌گه‌ر گۆشتی کاڵی یـه‌کێکی تر بخوات ئه‌و که‌سه‌ هه‌ڵ ئه‌خه‌ڵتێنێ  یـان یـه‌کێکی تر، ئه‌گه‌ر گۆشته‌که‌ کوڵاو بێت یـان برژاو پاره‌ی خه‌ڵکی ئه‌خوات

(2) : سه رما ::

له‌ خه‌ودا ده‌ست کورتی وهه‌ژاری یـه‌ ، ئه‌و که‌سه‌ی له‌خه‌ودا له‌به‌ر سێبه ردا بێت و له‌ سه‌رما بچێته‌ به‌ر هه‌تاو ، له‌ هه‌ژاری یـه‌وه‌ ده‌وڵه‌مـه‌ند ده‌بێت ، ئه‌و که‌سه‌ی له‌به‌ر هه‌تاو بچێته‌  سێبه‌رله‌ غه‌م و خه‌فه‌ت رزگاری ئه‌بێت ،

له‌ وه‌رزی هاوین دا خه‌و بینین به‌ سه‌رما رزق و پاره‌یـه‌ ئه‌و که‌سه‌ی سه‌رمای بێت و بای بۆ بێت زیـاتر ده‌ست کورت و هه‌ژار ئه‌بێت ،  ئه‌و که‌سه‌ی به‌ ئاگر خۆی گه‌رم کاته‌وه‌ کاروباری ده‌سه‌ڵات دار به‌ڕیوه‌ ئه‌بات ،  خۆ گه‌رم ه‌وه‌ به‌

ئاگری خه‌ڵوز مانای خواردنی پاره‌ی هه‌تیوه‌ ، خۆ گه‌رم ه‌وه‌ به‌ دوکه‌ڵ مانای گیرو گرفته‌ ، سه‌رمای زۆرله‌زستان

هیچ مانای نی یـه‌ ، ئه‌گه‌ر له‌زستان دا نـه‌بێت مانای سه‌فه‌ر نـه‌ ه

(3) : کاڵه ك ::

  له‌ خه‌ودا که‌سێکی غه‌مباره‌ ، ئه‌و که‌سه‌ی بیبینێ تووشی غه‌م و خه‌فه‌ت ئه‌بێت  ، ئه‌و که‌سه‌ی کاڵه‌ك بخوات له‌ زیندان ده‌رده‌چێت ، ئه‌و که‌سه‌ی له‌ خه‌ودا ده‌ست بۆ ئاسمان به‌رز کاته‌وه‌و کاڵه‌گێك وه‌رگرێت  ،داوای پاره‌و

ماڵ و موڵك ئه‌کات و خیرا ده‌ستی ده‌که‌وێ ، کاڵه‌ك له‌ خه‌ودا باشـه‌ بۆ دڵداری و خۆشـه‌ویستی ، هه‌روه‌ها کاڵه‌ك به‌ مانای

بێ کاری و ده‌ست به‌تاڵیش دێت ، ئه‌گه‌ر کا‌ڵه‌ك فڕێ بدرێته‌ ماڵێك چه‌ند کاڵه‌ك بێت له‌و ماڵه‌ ئه‌وه‌نده‌ که‌سه‌ ئه‌مرێ ،

کاڵه‌ك نـه‌خۆشی یـه‌ ، کاڵه‌گی سه‌وزی پێ نـه‌گه‌یشتوو کوڕه‌ یـان هاوسه‌ر ، کاڵه‌گی زه‌رد ئافره‌ته‌ یـان پیـاوێکی باشـه

(4) : پرد ::

 له‌ خه‌ودا ڕێگه‌ی ڕاست و ڕۆشنی ئایینـه‌  ،   یـان زانست و نوێژ و ڕۆژووه‌ ، پرد له‌خه‌ودا ئه‌و کرده‌وانـه‌یـه که‌ مرۆڤ به‌ره‌و ڕێگه‌ی ڕاست ئه‌بات وله‌ ئازاری  کاروباری دونیـا ڕزگاری ئه‌کات ، به‌ مانای پاسه‌وان و ده‌رگا وان و

دایك وکوڕو هاوسه‌ر وپاره‌ش دێت ، پردی دروست کراو له‌ به‌رد که‌سێکی ده‌سه‌ڵات داره‌ ، ئه‌گه‌ر پرده‌که‌ زۆر بچوك بێت پاسه‌وان و ده‌رگاوانـه‌ ، ئه‌گه‌ر پردێکی دروست کراو له‌به‌رد له‌ خه‌ودا بگۆڕدرێ و ببێته‌ بردێکی دروست کراو له‌

قوڕ و خۆڵ ئه‌و که‌سه‌ی خه‌وه‌که‌ی بینیوه‌ باری ژیـانی تێك ئه‌چێت ، ئه‌گه‌ر به‌ پێجه‌وانـه‌وه‌ پردێکی دروست کراو له‌ قوڕ

 له‌ خه‌ودا ببێته‌ پردێکی دروست کراو له‌ به‌رد یـان چیمـه‌نتۆو ئاسن باری ژیـانی زۆر باش ئه‌بێت ، ئه‌و که‌سه‌ی له‌ خه‌ودا

 ببێته‌ پرد پایـه‌ به‌رز وشکۆمـه‌ند ئه‌بێت وخه‌ڵکی پێویستی پێ ئه‌بێت

(5) : مۆرانـه ::

له‌ خه‌ودا کێشـه‌ی زانسته‌ ، ئه‌و که‌سه‌ی له‌ خه‌ودا کیسه‌که‌ی یـان گۆچانـه‌که‌ی مۆرانـه‌ی لێدات ئه‌مرێ

(6) : زێڕ ::

 بینینی زێڕ له‌خه‌ودا باش نی یـه‌ و ئه‌ڵێن غه‌م و خه‌فه‌ته‌ ، ئه‌و که‌سه‌ی هه‌ندێ زێڕ به‌ خۆوه‌ بکات هه‌ندێ

که‌س خزمایـه‌تی له‌گه‌ڵ دا ئه‌که‌ن و شایـه‌سته‌ی ئه‌و خزمایـه‌تی یـه‌ نین ، ئه‌و که‌سه‌ی پارچه‌یـه‌ك زێڕ وه‌ربگرێت ئه‌وه‌نده‌ی

ئه‌و زێڕه‌ غه‌م و خه‌فه‌تی بۆ دێت ، ئه‌گه‌ر زێڕه‌که‌ زۆر بێت ئه‌و که‌سه‌ پایـه‌ به‌رز ئه‌بێت ، ئه‌و که‌سه‌ی له‌ خه‌ودا ببینێ

ماڵه‌که‌ی له‌ زێڕ دروست کراوه‌ ئه‌و که‌سه‌ ئه‌سوتێ ، زێڕ تواندنـه‌وه‌ شـه‌ڕ وئاژاوه‌یـه‌ ، ئه‌و که‌سه‌ی هه‌ردوو ده‌ستی ببێته‌

زێڕ هه‌ردوو ده‌ستی ئیفلیج ئه‌بێت ، ئه‌و که‌سه‌ی چاوی زێڕ بێت کوێر ئه‌بێت ، جاری وا ش هه‌یـه‌ زێڕ به‌ مانای خۆشی

و شادی و رزق و کرده‌وه‌ی چاك دێت ، زیو ببێته‌ زێڕ زۆر باشـه‌ ، زێڕ و زیو نی یـه‌ت پاکی یـه

(7) : سه فه ر::‌

له‌ خه‌ودا ڕه‌وشتی خه‌ڵکی ده‌رئه‌بڕێ ، سه‌فه‌ر مانای گۆڕینی باری ژیـانـه‌ ، هه‌ژار له‌ خه‌ودا سه‌فه‌ر بکات ده‌وڵه‌مـه‌ند ئه‌بێت ، گه‌ڕانـه‌وه‌ش له‌ سه‌فه‌ر تۆبه‌یـه‌ یـان به‌دی هاتنی نیـاز و مـه‌به‌سته‌ ، ئه‌و که‌سه‌ی بچێته‌ خانوێکی نـه‌ناسراو

سه‌فه‌ر ئه‌کات ، نـه‌خۆش سه‌فه‌ر کات بۆ جێ یـه‌کی دوور یـان بچێته‌ خانوێکی نـه‌ناسراو ئه‌مرێ

(8) : کفن ::

بینین و کڕینی کفن له‌ خه‌ودا مانای پاك و خاوێنی و ڕه‌فتار و هه‌ڵس و که‌وته‌ ، بۆ ئه‌و که‌سه‌ی هاوسه‌ری نـه‌بێت خوازبینی و زه‌ماوه‌نده‌ ، ئه‌و که‌سه‌ی کفن له‌به‌ر کات زینا ئه‌کات  ، ئه‌و که‌سه‌ی کفنـه‌که‌ی سه‌رو قاچی دانـه‌پۆشێت

فسادی هه‌یـه‌ له‌ ئایین ، مردو هه‌رچه‌ند کفنـه‌که‌ی که‌م بێت له‌ تۆب نزیکه

(9) : شـه کر ::

له‌ خه‌ودا خۆشی و شادی وچاك بوونـه‌وه‌ی نـه‌خۆش و نـه‌مانی غه‌م و خه‌فه‌ت و به‌دی هاتنی نیـازو مـه‌به‌سته‌ ،

به‌ مانای ئافره‌تیش بێت ئافره‌تێکی جوان و زیره‌که‌ ، ئه‌گه‌ر به‌ مانای کوڕیش بێت کوڕێکی زاناو لێ هاتو و هونـه‌رمـه‌نده‌ ،

ئه‌گه‌ر پاره‌ش بێت پاره‌یـه‌کی حه‌ڵاڵه‌ ، شـه‌کر فرۆشتن باش نی یـه‌ و شـه‌کری زۆر شـه‌ڕ و ئاژاوه‌یـه

(10) : بـه دیل گرتنی ئاده مـیزاد ::‌

له‌ خه‌ودا مانای خێرو خۆشی و رزقه‌ ، یـان  مـیز ڕاگرتن و ئاشکرا بوونی نـهێنی یـه‌ ،

ئه‌و که‌سه‌ی له‌ خه‌ودا به‌دیل بگیرێت ئه‌گه‌ر شتێکی وون کردبێت له‌وه‌ چاکتری ده‌ست ده‌که‌وێ ، ئه‌و که‌سه‌ی له‌ خه‌ودا

به‌دیل بگیرێت و هیچی پێ نـه‌کرێت و ده‌سه‌ڵاتی نـه‌بێت تووشی غه‌م و خه‌فه‌ت ئه‌بێت

به شی (15)

 

          (1) : بالنده :: له خه ودا سه ربه رزی و شکومـه ندی و جوانی یـه ، بو بازرگانیش قازانجه ، ئه گه ر له خه ودا بالنده نـه ناسریت ئه و بالنده یـه بـه مانای

          پادشای روح کیشان دیت ، ئه گه ر مالیک نـه خوشی تیـا بیت بالنده یـه ک بیته ئه و ماله و کرمـیک یـان کاغه زیک له و ماله هه لگریت و بفریته ئاسمان

          نـه خوشـه کـه ئه مری ، ئه و که سه ی بالنده بکه ویته سه ری سه فه ر ئه کات ، بالنده  له سه ر سه ر یـان شانی یـه کیک دا  بنیشیته وه  ئه وکه سه کاری

            ده ست ده کـه ویت ، ئه گه ر بالنده کـه سبی بوو کاریکی تایبه تی یـه ئه گه ر ره نگاو ره نگیش بوو کاری جوراو جوره ، ئه و که سه ی هاوسه ره کـه ی

          دووگیـان بیت و بالنده ی نیره بیته سه رشانی یـان له  سه ر سه ری بنیشیته وه کوریـان ئه بیت ، ئه گه ر مـی ینـه ش بیت کچیـان ئه بیت، بالنده ی گه وره

          مانای پادشا وحوکم بـه ده ست و زاناو ده وله مـه نده ، بالنده ی ئاو له بالنده کانی تر باشتره ، بالنده ی ده نگ خوش گورانی وئاهه نگه ، چوله گه و بولبل    

          مندالی بچووکن ، گوشتی  بالنده  بو ئه و که سه ی بیخوات زور باشـه چونکه پاره یـه ، فرینی بالنده له ئاسمان بـه مانای  مـه لائکه ت  دیت ،  بالنده یـه ک

          له ئاسمانـه وه  بیته ناو ده ستی یـه کیک  ئه و که سه مژده یـه کی بو دیت ، بالنده ی  نـه ناسراو له وانـه یـه ئاموژگاری بیت یـان ئاگادار ه وه ، بالنده ی

          جوان کارو باری ریک و پیک و رزق و خیر و خوشی یـه ، بالنده ی  ناشرین غه م و خه فه ته ، هه روه ها  ووتراوه بالنده ی نـه ناسراو  رزقه بالنده ی

          سپی چاکه یـه   بالنده ی  ره نگاو  ر ه نگیش کاری هه مـه جوره .

 

          (2) : گورانی :: له خه ودا قسه ی هیچ و پوچ و کاره ساته ، ده نگی خوش بازرگانیـه تی یـه و  قازانجی  بـه دواوه یـه ، گورانی له خه ودا بـه مانای شـه رو

           ئاژاوه  وناکوکی  دیت ،  گورانی ووتن   بـه هونراوه یـه کی  جوان  و ده نگیکی  خوش  خیرو خوشی یـه ،  گورانی ناخوش  ده ست بـه تالی یـه، گورانی

           ووتن له کاتی بـه ریوه رویشتن  زور باشـه ،  گورانی ووتن  له حه مام  قسه ی  بـه پیج وپه نایـه  ، گورانی  ووتن  له بازار  زه ره رو زیـانـه   هه روه ها

           بـه مانای شـه ر و ئاژاوه ش دیت .

 

           (3) : سیبه ر:: له خه ودا هه سانـه وه وقازانج و خوشی یـه ، له زستانیش غه م و خه فه ت و گیروگرفته ، ئه و که سه ی له خه ودا له بـه ر خوردا بیت و

            گه رمای بیت و بچیته بـه ر سیبه ر له غه م و خه فه ت  رزگاری ئه بیت و رزقیکی حه لالی ده ست ئه کـه وی ،  سیبه ری ئافره ت  مـیرده کـه یـه تی ،

            ئافره تی بی هاوسه ر بچیته بـه ر سیبه ر شوو بـه پیـاویکی ده وله مـه ند  ئه کات ،  یـه کیک له خه ودا  له بـه ر سیبه ر بیت  و سه رمای  بیت و  بچیته

            بـه ر خور ده وله مـه ند  ئه بیت  چونکه  سه رما  هه ژاری و  ده ست کورتی یـه .

 

            (4) : زمان :: له خه ودا  بـه ریوه بـه ری  کارو باری خاوه نـه کـه یـه تی ، زمان په یوه ندی بـه هه له ه وه  هه یـه ، زمان له خه ودا دریژبیت یـان پان

             مانای هیزو تواناو زال بوونی ئه وکه سه یـه بـه سه ر دوژمنانی دا یـان دانایی و زیره کی ئه و که سه له گفتوگوو ئاخاوتن دا ده رده بری ، ئه و که سه ی

             له خه ودا  زمانی  بگیریت  کاروباری دوا  ده خریت و ده ست کورت وهه ژار ده بیت ،  مووی ره ش له زمان ده رچیت مانای  ئه وه یـه  ئه و  کـه سه   

             بـه زووترین کات توشی شـه رو ئاژاوه ئه بیت ئه گه ر موی سپی له زمانی ده رچیت شـه ره کـه بو ماوه یـه ک دوا ده خریت ، پادشا له خه ودا ببینی زمانی

             براوه ته وه  نزیکترین  وه زیری  یـان  وه ر گیری  واتا  ته رجومانـه کـه ی  ئه مری ، ئه و که سه ی له خه ودا ببینی زمانی ژنـه کـه ی براوه ته وه  ئه و

             ژنـه  ره وشت  پاک و به شـه ره فه ،  ئه و که سه ی  زمانی  له ناو ده مـی دا بچه سپیت  جی ی  متمانـه و باوه ره ، ئه و  کـه سه ی  زمانی خوی  بخوات

             له لیدوانیک په شیمان ئه بیته وه یـان کـه سیکی بی ده نگه ، ئه و که سه ی له خه ودا  زمانی  ره ش  بیت کـه س و کاری  توشی  گیروگرفت ئه کات  یـان

             کـه سیکی دروزنـه ، ئه و که سه ی زمانی ببیته دوو بـه ش  درویـه کی گه وره ئه کات ، ئه وکه سه ی  له خه ودا ببینی  زمانی زوری هه یـه مندالی زوری

             ئه بیت ، خه لکی له خه ودا بـه زمان زمانی یـه کیک بلیسنـه وه سوود له زانیـاری ئه وکه سه وه رده گرن ، هه روه ها زمان له خه ودا بـه مانای ده سه لات

             و پاره ی کوکراوه  وزانست  و پولیسیش  دیت ، برینی  زمان  مانای مردنی خوشـه ویسترین کـه سه  له وانـه شـه  ته لاق  بیت ،هه روه ها زمان  بـه ماناي    

             راستگویش دیت وه ک خوای گه وره له قورئانی پیروزدا ئه فه رموی {{ واجعل لي لسان صدقٍ في الاخرين }} سوره تى الشعراء ئايه تى ژماره (84) .

 

                      (5) : بالا :: ئه و که سه ی له خه ودا  ببینی بالای دریژ بووه  ته مـه نی دریژ ئه بیت و پاره و زانستی  زیـاد ئه کات ، ئه گه ربازرگانیش بیت قازانجیکی    

              باش ئه کات ، کورت بوونـه وه ی  بالاش  مانای  کورت بوونـه وه ی ته مـه نـه چونکه له زه وی نزیک ئه بیته وه ، کورته بالا له خه ودا بالای دریژ بیت

              فیتنـه و ئاژاوه یـه .

 

                        (6) : مار و دوپشک پیوه دان :: له خه ودا  مار یـان  دوپشک  یـان هه ر چی  زینده واریکی تر بـه یـه کیکه وه بدات  مانای  ئاگاداری یـه  بو  ئه و که سه

               کـه له وانـه یـه  هه له یـه کی گه وره  بکات .

 

               (7) : شانـه :: له خه ودا کـه سیکی سوود بـه خشـه و به لگه ی خیرو خوشی یـه بو ئه و که سانـه ی که  ئه یـانـه ویت  شـه ریکایـه تی له گه ل کـه سانی تردا      

                بکه ن ، قژ  شانـه   زه کاتی  پاره یـه ، هه روه ها شانـه بـه مانای دادپه روه رو دکتورو وتار بیژ و ئاموژگاری کـه ر دیت ، ووتراوه داهینانی قژ به

                شانـه خیرو خوشی و ته مـه ن دریژی و پاره وسه رکه وتنـه بـه سه ردوژمنان .

 

                         (8) : کـه ربوون :: له خه ودا  کـه م  و  کوری یـه  له ئایین دا  چونکه  خوای گه وره  ده رباره ی  کافره کان  له قورئانی  پیروزدا  ئه فه رموی {{ صُمً

               بُكمً عميً }} سوره تی البقره  ئایـه تی ژماره (18) و ئایـه تی ژماره (171) .

 

               (9) : ته لاق :: له خه ودا  بو  ئه و که سه ی هاوسه ری  هه بیت  ژیـانی باطل و ناره وایـه ، بو ئه و که سه ی هاوسه ری نـه بیت گورینی باری ژیـانـه ،

               بو نـه خوش مردنـه  ، ئه و که سه ی  له خه ودا  هاوسه ره کـه ی  ته لاق بدات  ده وله مـه ند ئه بیت  ئه و که سه ی یـه ک جار سویندی ته لاق بخوات و

               ده رفه تی  گه رانـه وه ی هه بیت  له ئیش و کاری ئیستای  دوورئه کـه ویته وه ، ئه و که سه ی  هاوسه ره کـه ی  ته لاق بدات  له پله  و پایـه ی  ئیستای

               دوور ئه خریته وه ، هه روه ها  له خه ودا  ژن  ته لاق  بدریت  ئه مری .

 

                         (10): نامـه :: له خه ودا  نامـه وه رگتن  و نامـه ناردن  پله و پایـه ی  بـه رزو  شکومـه ندی  ده رده بری ، ئه گه ر نامـه کـه رینمای وئاموژگاری بیت وه ک

               بلی ی  له نامـه کـه دا  نوسرابیت  ئه م کاره  بکه یت  باشـه و ئه م کاره  نـه کـه یت  باشـه  ئه  وه  مانای  بـه دی هاتنی  نیـازو مـه بـه سته  ،  ئه و که سه ی

               نامـه ی بو بیت و مژده ی تیـا بیت  پاره ی  ده ست ده کـه وی  یـان  ژن  دینی  یـان کوریـان  ئه بیت ،  ئه و که سه ی  له نامـه هه لگره که  بدات یـان لی ی

               توره بیت مانای ئه وه یـه  ئه وکه سه  له ئایین هه لگه راوه ته وه  یـان  ئه کوژری ، بـه کورتی نامـه چی تیـا نوسرابیت رووئه دات

به شی (16)

 

 (1): گۆڕستان :: بینینی گۆڕستان له خه ودا مانای ئاسوده و هێمنی یـه بۆ ئه و كه سه ی ئه ترسێ ، گۆڕستان ترسه بۆ ئه و كه سه ی هێمن و دڵنیـاو

 ئاسووده یـه ، گۆڕ تۆبه و گه ڕانـه وه یـه بۆ ڕێ ی ڕاست ، بینینی گۆڕی كافر یـان بێ ئیمان غه م و خه فه ته ، هه روه ها گۆڕ له خه ودا بـه مانای

 ڕۆژی قیـامـه ت وزیندانیش دێت ، بـه مانای مـه یخانـه ش دێت چونكه ئه وانـه ی مـه ی ئه خۆنـه وه سه ر خۆش ئه بن و وه ك مردویـان لێ دێت ،    

 نـه خۆش له خه ودا بچێته ناو گۆڕ بـه و نـه خۆشیـه وه ئه مرێ ، ئه و كه سه ی ئایـه تی قوڕئان بخوێنێ وله هه مان كات دا بچێته ناو گۆڕ له گه ڵ

 خێرخوازان دا دۆستایـه تی ئه كات ، ئه و  كه سه ی له گۆڕستان مـیز بكات و پێ بكه نێ و له گه ڵ مردوه كان هاتوو چۆ بكات له گه ڵ هه ندێ

 بێ ئیمان دۆستایـه تی ئه كات ، گۆڕستان له خه ودا بـه مانای زاناو سه ركرده كانی سوپاو ئامۆژگاری و گریـان و پاك و ته مـیزی دێت .

 

 (2): گه ده :: له خه ودا ته مـه ن و ڕزق و ژیـانـه ، ئه و كه سه ی له خه ودا ببینێ گه ده كه ی باش و به هێزه ئه وه مانای ته مـه ن درێژی و خێرو

 خۆشی یـه ، ئه گه ر بـه پێجه وانـه ش بوو باش نی یـه ، بـه تاڵ كردنی گه ده هه سانـه وه و چاك بوونـه وه ی نـه خۆش و خێر و خۆشی یـه .

 

 (3): گسك :: له خه ودا بـه مانای خزمـه ت كار دێت ، ئه و كه سه ی له خه ودا ببینێ ماڵه كه ی گسك ئه دات ئه گه ر ده وڵه مـه ند بێت زه ره رێكی

 زۆر ئه كات و ده ست كورت و هه ژار ئه بێت ئه گه ر ئه و ماڵه نـه خۆشی تیـا بێت نـه خۆشـه كه ئه مرێ  یـان له و خانوه ئه گوازنـه وه و ئه چنـه

 خانوێكی تر ، هه روه ها گسك دان بـه مانای بڵاوبوونـه وه و له ناو چونی پاره و سه رمایـه ش دێت ، ئه و كه سه ی شوێنێك گسك بدات و زبڵه كه ی

 كۆبكاته وه پاره ی ده ست ده كه وێت ، بـه گشتی بینینی گسك له خه ودا مانای خێر و خۆشی و نـه مانی غه م و خه فه ته .

 

 (4): باران :: له خه ودا ئه گه ر زیـانی نـه بێت ڕزق  و ڕه حمـه ته ، باران ژیـانی مروڤ و زه وی یـه ، ئه گه ر باران ته نـها له یـه ك شوێن ببارێ

 دانیشتوانی ئه و شوێنـه غه مبار ئه بن ، له ئاسمان بـه رد یـان خوێن ببارێت تاوان و كرده وه ی ناڕه وا ڕووئه دات ، ئه و كه سه ی خه و به باران

 ببینێ ئه گه ر له سه ر سه فه ر بێت سه فه ره كه ی دوا ئه خرێت ، باران له خه ودا بـه مانای كاروانی حوشتر دێت ، كاروانی حوشتریش له خه ودا

 به مانای باران دێت ، بارانی گشتی زیندوو بوونـه وه ی كارێكی بـه سه ر چوه و خێرو بـه ره كه ته ، باران له خه ودا ئه گه ر بای له گه ڵ بێت و  توند بێت و دار و دره خت هه ڵكه نێ و خانوو بڕوخێنێ ئه وه مانای شـه ڕ و ئاژاوه و فیتنـه یـه ، بارانی بـه خوێن له زه ویـه وه ده رچێت ژان وئازاره

 باران بۆ جوتیـار زۆر باشـه ، بارانی هه نگوین یـان ماستاو یـان ڕۆن یـان هه ر شله یـه كی تر بۆ هه مو خه ڵكی باشـه ، ئه و كه سه ی بـه ئاوی باران

خۆی بشوات یـان جل بشوات ده وڵه مـه ند ئه بێت یـان تۆبه ئه كات ئه گه ر كافرو بێ ئیمانیش بێت ئه بێته موسڵمان ، خواردنـه وه ی  ئاوی  باران

 ئه گه ر پاك بێت خێرو خۆشی یـه ئه گه ر لێڵاویش  بوو نـه خۆشی یـه .

 

(5): گوڵ :: له خه ودا خێرو خۆشی یـه ، ئه و كه سه ی چه پكێ گۆڵی له سه ر سه ر بێت زه ماوه ند ئه كات ئه و كه سه ی گوڵ ڵه ناوه ختی خۆی

 ببینێ تووشی غه م و خه فه ت ئه بێ ، گوڵی هه مـه جۆرو ڕه نگاو ڕه نگ باری ژیـان ده رئه بڕێ ، گوڵ له خه ودا ئافره تێكی جوانـه ، هه روه ها

 گوڵ له خه ودا مانای خۆشی و شادی و یـاری و پێكه نین و جل و به رگی جوانـه .

 

 (6): بوومـه له رزه :: له خه ودا ترسه له یـه كێكی ده سه ڵات دار یـان كاربه ده ست ، یـان ده سه ڵات دار ئه چێته ئه و ناوچه یـه و زوڵم له خه ڵكی

 ئه كات هه روه ها ووتراوه بوومـه له رزه نـه خۆشی یـه و له ناوچه كه دا بڵاو ئه بێته وه ، ئه گه ر یـه كێك له خه ودا ببینێ زه وی ئه جولێته وه

 كارو باری ژیـانی تێك ئه چێت ، له خه ودا بوومـه له رزه له ناوچه یـه ك بدات له وانـه یـه كوله ڕوی تێكات یـان سه رماو سۆڵ وبه فر بیگرێته وه

 یـان بـه رهه مـی كشت و كاڵی كه م كاته وه یـان هه واڵی ناخۆشیـان پێ ئه گات ، له كاتی ڕوودانی بوومـه له رزه دیواری خانوو بڕوخێت یـه كێك

 ئه مرێ ، له وانـه یـه ئه و كه سه ی خه وه كه ی بینیوه بمرێ ، هه روه ها بوومـه له رزه بـه مانای سه فه ر كردن له ڕێگه ی ده ریـاوه و سه ماو

 ئاهه نگ گێڕان و زیـادكردنی بـه رهه مـی مـیوه و ئاژاوه ی بـه رده وام دێت .

 

 (7): سه رخۆش بوون :: له خه ودا غه م و خه فه ته ، ئه و كه سه ی  شـه ڕاب بخواته وه و سه رخۆش بێت ناتوانێ زاڵ بێت بـه سه ر خۆی و

 به نی تی خواش ڕازی نی یـه ، ئه و كه سه ی مـه ی بخواته وه و سه رخۆش بێت پاره ی حه رامـی ده ست ده كه وێ ، سه رخۆش بوون بێ

 مـه ی خواردنـه وه ترسه ، سه رخۆش بوون بۆ پیـاو و ژن باش نی یـه چونكه نـه زانی و بێ ئه قڵی ده رده بڕێ ، ئه و كه سانـه ی ترسیـان له دڵه

 له خه ودا سه رخۆش بن مانای خێرو خۆشی یـه .

 

 (8): كیسه ڵ :: له خه ودا ئافره تێكه هه مـیشـه خۆی ئه ڕازێنێته وه و خۆی جوان ئه كات و بۆن و عه تر لێ ئه دات و خۆی نیشانی پیـاوان ئه دات ، 

 هه روه ها ووتراوه كیسه ڵ پیـاوێكی زانایـه و شاره زایی ته واوی ده رباره ی نـهێنیـه كانی ده ریـا هه یـه  ، له خه ودا بایـه خ بـه كیسه ڵ بدرێت ئه وه

 له و ناوچه یـه بایـه خ بـه زانایـان ئه درێت  ، كیسه ڵ له زبڵخانـه ببیندرێ مانای ئه وه یـه زانایـه ك له ناو خه ڵكیكی نـه زان دا وون بووه ، خواردنی

 گۆشتی كیسه ڵ پاره و زانست و خۆشی یـه ، كیسه ڵ بـه مانای فێڵ و سیخۆری و خۆشاردنـه وه وشـه ڕ و به كار هێنانی چه ك دێت .

 

(9): كونجی :: له خه ودا ڕزقێكی حه ڵاڵه ، ڕۆنی كونجی پاره و شكۆمـه ندی و هێزه ، ئه و كه سه ی كونجی بچێنێت ده سه ڵات و بازرگانی یـه تی

 چاك وقازانجی زۆر و خۆشی و شادی بـه ده ست دێنێ ، هه ندێ جاریش كونجی له خه ودا ئه بێته نـه خۆشی .

 

(10): ڕه ش پۆش :: له خه ودا بۆ ئه و كه سانـه ی جل و به رگی ڕه ش له بـه ر ناكه ن غه م و خه فه ته بۆ ئه و كه سانـه ی بـه رده وام له بـه ری

 ئه كه ن پاره و ئاسوده ییـه ، ئه و كه سه ی له خه ودا ئافره تێكی ڕه ش پێست و كورته باڵا بخوازێت ئه وه مانای ئه وه یـه ڕه ش پێستی یـه كه ی

 پاره ی زۆره و كورته باڵاكه شی ته مـه ن كورتی یـه ، له خه ودا ناو له پ  یـان ده ست سپی بێت مانای سه ركه وتنـه بـه سه ر دوژمنان .

به شی (17)

 

ئازیزانم ئه م كاته تان باش پێش ئه وه ی ده ست بـه نووسینی ئه م بـه شـه ی خه و نامـه بكه م

حه زم كرد هه ڵه یه ك ده رباره ی ئیمێلی خه ونامـه كه ته نـها له چه ند بـه شێك دا بـه هه ڵه

نووسراوه چاك بكه مـه وه ، ئه توانن بـه م ئیمێله ی خواره وه په یوه ندیمان پێوه بكه ن . ..

xawnama@hotmail.com                                                       

ئێستاش چه ند ووشـه یه كی تری هه ڵبژێردراوتان بۆ شی ئه كه مـه وه  ....................

(1) : ده ریا ::  ده ریا له خه ودا  مانای  پادشا  یان ده سه ڵات دارێكی به هێزو ترسناك و

داد په روه رو به ڕه حمـه و خه ڵكی پێویستیان پێ یه تی ، ده ریا بۆ بازرگان كه ره سته و

كاله یه بۆ كرێكاریش خاوه ن كاره كه یه تی ، ئه و كه سه ی له خه ودا ده ریا ببینێ هیواو

ئامانج و مـه بـه ستی  بـه دی دێت ،  ئه و كه سه ی بچێته ناو ده ریا  ئه چێته لای پادشا یان

ده سه ڵات دار ،  ئه و كه سه ی  له خه ودا  ببینێ  له سه ر ئاوی  ده ریادا  دانیشتوه  یان

پاڵ كه وتوه  ،  بـه ووریایی  ده ست  ئه خاته  ناو  كارو باری  پادشا  و ده سه ڵات دار ،

مـه ترسی  خنكان  له ناو ئاوی  ده ریا وه ك مـه ترس توڕه بوونی پادشایه . ئه و كه سه ی

هه موو ئاوی ده ریا بخواته وه و كه سیش نـه ی بینێ هه موو دونیای ده ست  ئه كه وێت و

ته مـه ن درێژ ئه بێت ، ئه گه ر که تا توێنی یه تی ئه شكێت ئاوی ده ریا بخواته وه ئه وه نده

پاره ی ده ست ئه كه وێت و ته مـه ن درێژ ئه بێت ، ئه گه ر له خه ودا  له ده ریا  هه ندێ

ئاو  بخواته وه  ئیشێكی كه می لای  ده سه ڵات دار  ئه بێت و بۆی  جێ به جێ  ئه كرێت

ئه و  كه سه ی  بـه قاپ یان بـه مـه نجه ڵ یان بـه هه ر شتێكی تر ئاو له ده ریا   ده ركات و

بیبات  خوای  گه وره  پاره و رزقی  پێ ئه بـه خشێ ، ئه و كه سه ی له خه ودا  له ده ریا

بپه ڕێته وه  ده ست  ئه گرێت  بـه سه ر ماڵ و موڵكی دوژمنـه كه ی ، ئاوی  ده ریا  بگاته

گه ڕه كێك  و زیانی نـه بێت ، پادشا یان ده سه ڵات دار  سه ردانی  ئه و گه ڕه كه  ئه كات

و دانیشتوانی  گه ڕه كه كه  خه ڵات  ئه كات ، ئه و  كه سه ی شـه ریكی  هه بێت  و ئاوی

ده ریا  بخواته وه   شـه ریكه كه ی  لێ ی  جیا  ئه بێته وه  ، ئه و كه سه ی  خۆی به ئاوی

ده ریا   بشوات  خوای  گه وره  له گوناهه كانی  خۆش  ئه بێت  و  گیروگرفتی   له گه ڵ

پادشا و ده سه ڵات داردا  نامێنێ ، بینینی ده ریا  له دووره وه  كاره ساته ، میز كردنـه  ناو

ئاوی  ده ریا  مانای  بـه رده وام بوونی  هه ڵه و گوناهه ،  كه م بوونـه وه ی  ئاوی  ده ریا

مانای  ئه وه یه  پادشا  یان  ده سه ڵات دار  لاوازبوه  ،  نـه خۆش  له ناو  ئاوی  ده ریا دا

مـه له وانی  بكات  چاك  ئه بێته وه  نووقووم بوون  له ناو ئاوی ده ریا غه م و خه فه ته ،

ئه و كه سه ی  له خه ودا  له ناو ئاوی ده ریا دا بخنكێت بـه شـه هیدی ئه مرێت . .........

 

(2) : بروسكه : :  تۆبه كردنـه  له پاش  گوناهێكی  زۆر ،  ئه و كه سه ی  نـه خۆش بێت و

له خه ودا بروسكه ببینێ له وانـه یه بمرێ ، هه روه ها بروسكه له خه ودا مانای ئاشكرابونی

نـهێنی و هه واڵی شاراوه یه  یان مژده ی  گه ڕانـه وه ی یه كێكه یان تازه بوونـه وه ی  رزقه

،به گشتی بینینی بروسكه له خه ودا مانای ته واو بوونی گیروگرفت و به دی هاتنی ڕزگاری

وسه رفرازی یه . یان سه ره تای ده ست پێ كردنی گیرو گرفته ، بینینی برووسكه له خه ودا

له هه ر مانگێك دا  مانایه كی  تایبه تی  هه یه ، هه روه ها  برووسكه  بـه مانای هه ڕه شـه و

مـه ترسی  ده سه ڵات داریش  دێت ، ئه و كه سه ی  ژنـه كه ی  نـه خۆش  بێت  و برووسكه

جل و به رگی بسوتێنێ ، ژنـه كه ی ئه مرێ ........................................................

 

(3) : به ڵغه م : : له خه ودا پاره یه كی كۆكراوه و هه ڵگیراوه و زیاد ناكات ، ئه و كه سه ی

نـه خۆش بێت  و له خه ودا  به ڵغه م فڕێ دات  چاك ئه بێته وه ، ئه گه ر نـه خۆشیش نـه بوو

دڵخۆش  و  كامـه ران  ئه بێت  ، ئه گه ر زاناش  بێت  هه ژار  و ده ست كورت  ئه بێت ،

هه روه ها  ووتراوه  ئه و ئاوه ی  له خه ودا  له ده می  زانا  ده ر ئه چێت ئامۆژگاری یه و

سوودی بۆ خه ڵكی ئه بێت ، ئه و كه سه ی موو یان ده زووله ده می ده رچیت ته مـه ن درێژ

ئه بێت ، ئه گه ر بازرگانیش بێت بازرگانێكی ڕاست گۆیه .   .................................

 

(4) : به ڕوو : :  له خه ودا  پیاوێكه  به  زه حمـه ت  لێ ی  تێ  ئه گه یت  و پاره ی  زۆر

كۆ ئه كاته وه ، دار به ڕوو پیاوێكی ده وڵه مـه نده  چونكه به ڕوو خۆراكێكی سوود بـه خشـه

هه ر وه ها ووتراوه به ڕوو پیاوێكی پیرو مـه زنـه ، به ڕوو بـه مانای سه فه ریش دێت . ...

 

(5) : ڕوو سپی بوون : :  ئه و كه سه ی له خه ودا  ببینێ  ڕووی  زۆر سپی بووه ،  ئه وه

نـه خۆشـه ، ڕوومـه ت  سپی بوون  له خه ودا مانای  سه ربه رزی  و شكۆمـه ندی یه .......

 

(6) : كونـه بـه بو : :  له خه ودا  ده سه ڵات دارێكی  بـه هێز و ترسناكه ،  یان دزێكی ئازاو

لووت بـه رزه وكه سیش پشتگیری  ناكات ، هه روه ها بـه مانای ترس و بێ كاریش  دێت ،

كونـه بـه بو  ئاده میزادێكی  خاینـه  وسوودی  بۆ كه س  نی یه ، ئه و  كه سه ی  له  خه ودا

كونـه بـه بویه ك   چاره سه ر بكات   ئاده میزادێك  چاره سه ر  ئه كات   ،  ئه و  كه سه ی

كونـه بـه بویه ك  بكه وێته  ماڵی  ،  هه واڵی  مردنی  یه كێكی  پێ  ئه گات .  ..............

 

(7) : داره مـه یت { تابووت } : : ئه و كه سه ی له خه ودا ببینێ له ناو داره مـه یت دایه خێر

و  رزقێكی  زۆری  ده ست ئه كه وێ ،  هه روه ها   ووتراوه  ئه و  كه سه ی  ئه م جۆره

خه وه  ببینێ  دوژمن داره  و له  دوژمنـه كه ی  ئه ترسێ ،  بینینی داره مـه یت  له خه ودا

مانای ڕزگار بوونـه  له  شـه ڕ و  ئاژاوه  ، ئه و  كه سه ی  خه و  بـه داره مـه یته وه  ببینێ

ئه گه ر كه سێكی  نزیكی  لێ  دوور بێت  ئه و  كه سه  ئه گه ڕێته وه  لای ،  وه رگرتنی

داره مـه یت له خه ودا زانست و سه ركه وتنـه ،هه ندێ جاریش داره مـه یت غه م وخه فه ته.

 

(8) : زه رده خه نـه : : زه رده خه نـه له خه ودا خۆشی و شادی و په یڕه و كردنی سونـه ت و

بیرو باوه ڕی ئاینی پیرۆزی ئیسلامـه   ،  پیغه مبه ری مـه زن { محمد درودی خوای لێ بێت   } كه

پێ ئه كه نی  ته نـها  زه رده خه نـه یه كی  ئه كرد .    ............................................

 

(9) :   گۆره وی : : له خه ودا ئه گه ر تازه بێت و له پێ نـه كرابێت پاره یه ،ئه و كه سه ی

گۆره وی له پێ كات پاره كه ی ئه پارێزێ ، ئه و كه سه ی گۆره ویه كه ی پاك وبۆن خۆش

بێت ئه و كه سه زه كاتی پاره كه ی ئه دات ، ئه و كه سه ی گۆره ویه كه ی كۆن و دڕاو بێت

ئه و كه سه  زه كات نادات ، هه روه ها گۆره وی به مانای هاوسه رو خزمـه ت كاریش دێت .

 

(10) : باخچه ی ماڵ : : له خه ودا ده روون پاكی پیاو وپارازتنی ئافره ته ، هه روه ها نـه مانی

گومانـه له سه ر پاره و كوڕ یان ده ست كورتی و هه ژاری یه ،  یان ڕێگه نـه دانـه به  قوتابی

بۆ ته واو كردنی خوێندن ،    هه روه ها باخچه ی ماڵ له خه ودا  چه ند كرده وه یه كی نـهێنی

وه ك  خوا په رستن و به ڕۆژوبوون و نوێژ كردن و قوڕئان خوێندنی شـه وان ده رده بڕێ  ،

هه روه ها  ووتراوه له و ماڵه ی خه و به باخچه ی ماڵ ئه بیندرێ یه كێك شێت ئه بێ . .....

به شی  18

 

: (1)  ڕۆژی هه ینی : ئه و كه سه ی له خه ودا ببینێ له ڕۆژی هه ینـه دایـه خوای گه وره كاروباری په رت و بڵاوی كۆ ئه كاته وه و ئاسانی ئه كات وده رگای ڕزق وخێری لێ ئه كاته وه ، ئه و كه سه ی له خه ودا ببینێ خه ڵكێكی زۆر له مزگه وت نوێژی هه ینی ئه كه ن و خۆشی له ماڵه وه یـان له دوكان دانیشتوه و گوێ ی له ته كبیری الله اكبر و نوێژ وشـه هاده هێنانی خه ڵكی  بێت و هه ست  به وه بكات كه نویژیـان ته واو كرد  و به ره  و ماڵه وه ئه ڕۆن ئه و كه سه له پله و پایـه ی لا ئه بردرێ ،  ئه و كه سه ی  له خه ودا  بزانێ  ڕۆژی  هه ینی یـه  و نوێژی  هه ینی بكات و نوێژه كه ی  ته واو كات سه فه ر ئه كات و پاره و ڕزقی بۆ دێت و نیـازو مـه به ستیشی به دی دێت ، هه روه ها نوێژی هه ینی به مانای حه جیش دێت .

 

: (2)  سه رباز :  سه رباز له خه ودا سه ربازی خوای گه وره ومـه لائكه تی ڕه حمـه ته ، نـه خۆش له خه ودا ببێته سه رباز ئه مرێ ، ئه وكه سه ی نـه خۆش نـه بێت و له خه ودا ببێته سه ربازغه م و خه فه تێكی زۆری بۆ دێت و   له وانـه یـه  زه ره رو زیـانێكی زۆری لێ بكه وێت ، ئه گه ر سه ربازه كان كه م بوون ئه وه سه ركه وتنـه ، سه باز  به مانای ترسیش دێت ، ئه گه ر له  خه ودا  ژماره ی  سه ربازانی  سوپای  كافره كان  له  ژماره ی   سه ربازانی موسوڵمانان ز یـاتر بێت سه ركه وتن  بۆ سوپای  موسولمانانـه . 

 

: (3) قه ڵا : له خه ودا ڕزگار بوونـه  له غه م و خه فه ت  و به دی هاتنی  خۆشی و كامـه رانی یـه ، ئه و كه سهی  له خه ودا بچێته ناو قه ڵا یـه ك  ئیمانی  پته و تر ئه بێت ، ئه و كه سه ی له دووره وه قه ڵا ببینێ سه فه ر

و كات ئهله وێ  پایـه به رز ئه بێت ،  ئه و كه سه ی  له خه ودا  ببینێ  له قه ڵا یـه ك دا  سه نگه ری  لێداوه

به سه ر دوژمنانی دا زاڵ ئه بێت ، هه روه ها قه ڵا به مانای دووركه وتنـه وه  له گوناه دێت ، قه ڵا پیـاوێكی مـه زنـه ، ئه و كه سه ی له خه ودا ده ست به سه ر قه ڵا یـه ك دا بگرێت یـان داگیری بكات كچێكی جوان ئه خوازێت .

 

: (4) قوماش : له خه ودا قوماش دڕیین مانای ته ڵاق و گۆڕینی ها وسه ره به ڵام به حه ڵاڵی .

 

: (5) پێنوس : له خه ودا كوڕ و زانست و فه رمانی قه بوڵ نـه كردنی  كاری  نـه ڕه وایـه ،  نوسه رێك  له خه ودا ببینێ پێنوسی به ده سته وه یـه ده وڵه مـه ند ئه بێت ، ئه و كه سه ی پێنوسێكی بدرێتێ زانستی ئه درێتێ ، پێنوس له خه ودا چی بنوسێت هه ر ئه وه  ده ر ده بڕێ ، پێنوس ده سه ڵاته ، ئه و كه سه ی  پێنوسێكی به ده سته وه بێت و پێنوسێكی تریشی له ته نیشت دا بێت ئه وه برایـه تی و سه ردانی ئه كات و له ته نیشتی دائه نیشێ ئه گه ردایكیشی دوو گیـان بێت كوڕی ئه بێت پێنوس و مره كه به كه ی كوڕه ، وه رگرتنی پێنوس له ده سه ڵات دار شكۆ مـه ندی و سه ر به رزی یـه ، هه روه ها پێنوس به مانای سویندیش دێت وه ك خوای گه وره له قوڕئانی پیرۆزدا ئه فه رموێ:: 

}} ن و القلم ومايسطرون {{  سوڕه تی القلم ئایـه تی {1} ، هه روه ها پێنوس به مانای ته مـه ن درێژی و ڕزق دێت ، پێنوس مانای سه ركه وتنـه به سه ر دوژمنان .

 

: (6) په لكه زێڕینـه : قوس قزح : : له خه ودا ئاسوده یی وهێمنی و زاڵ بوونـه  به سه ر ترس ،  ئه گه ر سوری زیـاتر بێت ئه و ساڵه ساڵێكی خوێناوی ئه بێت ، ئه گه ر زه ردی زیـاتر بێت ئه وه نـه خۆشی یـه ، ئه گه ر سه وزی زیـاتر بێت  ئه وه مانای هێمنی و ئاسوده یی وئاسایشـه ، ئه و كه سه ی په لكه زێڕینـه  له خه ودا  ببینێ  ژن  دێنێ چونكه شاعیره كان له شیعر دا وه ك ئافره ت  وه سفی ئه كه ن ، ئه گه ر ڕه نگی هه ور بگۆڕدرێ و وه ك

ڕه نگی  په لكه زێڕینـه ی  لێ  بێت ئه وه  كارێكی  سه یر ڕووئه دات یـان جمو جولی  سوپا  ده ست پێ ئه كات ،

ئه گه ر برووسكه شی له گه ڵ دا بێت دوژمنێك ده رده كه وێت و خه ڵكی خۆیـان ئاماده ئه كه ن بۆ ئه وه ی چاویـان پێ بكه وێ .

   

  : (7) به رداغ : : له خه ودا هه ست و ده رون و ناخی ئافره ته ، ئه و كه سه ی به رداغێك ئاوی بدرێتێ دایكی

     دوو گیـانـه و منداڵه كه شی كوڕه ، ئه گه ر به رداغه كه بشكێ و ئاوه كه بمێنێته وه ئافره ته كه ئه مرێ و به ڵام

     منداڵه كه ئه مێنێته وه ، ئه گه رئاوه كه بڕژێت و به رداغه كه نـه شكێ منداڵه كه ئه مرێ و دایكه كه ش ئه مێنێ

     به رداغ شكان به مانای مردنی ساقی دێت .

    

  : (8) ڕشانـه وه : : ئه و كه سه ی له خه ودا ببینێ به ڕۆژووه و ڕشایـه وه قه رزێكی له سه ره پێویسته بیداته وه

      ، هه ر ئه و كه سه قه رزه كه ناداته وه و پشت گوێ ی ئه خا ت و گوناه باریش ئه بێت ، ئه گه ر ڕشانـه وه كه

      تامـی  خۆش  بوو ئه وه تۆبه كردنـه  و به ڕه زامـه ندی  و ئاره زووی  خۆی ، ئه گه ر ڕشانـه وه كه تامـی خۆش  

      نـه بوو ئه وه  تۆبه كردنـه كه ی  به ڕه زامـه ندی و ئاره زووی خۆی  نی یـه  ، ڕشانـه وه  مانای گه ڕاندنـه وه ی 

      ئه و شتانـه یـه  كه به زۆر ده ستی  به سه ر گیراوه ، ئه و كه سه ی خوێن بڕشێته وه ئه وه گوناهێكی گه وره ی

      كردوه و یـان پاره ی حه رامـی خواردوه و تۆبه ئه كات ، ئه و كه سه ی له خه ودا سه رخۆش بێت و بڕشێته وه

      پیـاوێكی هه ژاره ، ئه و كه سه ی هه نگوین بڕشێته وه  ئه وه قوڕئانی پیرۆزه ، ئه و كه سه ی  شیر بڕشێته وه

      له ئیسلام هه ڵ ئه گه ڕێته وه ، ئه و كه سه ی زۆر بڕشێته وه ئه مرێ یـان كاره ساتێكی گه وره ی به سه ردێت

      ، ڕشانـه وه ی خوێنی زۆر بۆ هه ژار پاره یـه یـان له دایك بوونی كوڕه یـان گه ڕانـه وه ی كه سێكی دووره ، ئه و 

      كه سه ی  مار بڕشێته وه  ئه مرێ ،  هه روه ها ووتراوه  ڕشانـه وه پاره خه رج كردنـه ، به گشتی  ڕشانـه وه بۆ    

      هه ژار ڕزق و خێر و خۆشی یـه و بو ده وڵه مـه ندیش زه ره رو زیـانـه .

 

  : (9) درهه م : : له خه ودا بۆ ئه و كه سانـه ی له ماڵه وه ئافره تی دووگیـانی یـان هه یـه كوڕه ، له وانـه یـه نوێژ و

  ڕۆژوو و قوڕئان خوێندن و له خوا پاڕانـه وه  بێت ،  یـان لێدانێكی تونده ،  له خه ودا چه ند درهه م وه ربگریت

  له ژیـانی ڕۆژانـه دا هه ر ئه وه نده ت ده ست ئه كه وێت . ئه گه ر پاره كه  له ناو كیسه دا بێت  ئه وه نـهێنی یـه

  ، هه روه ها  ووتراوه  درهه م  قسه كردنـه ، ئه گه ر درهه مـه كان نوێ بوون ئه وه  قسه ی باشـه یـان نوێژه یـان

  به دی هاتنی نیـا زو مـه به سته ، پاره ی زۆر و فره وان دونیـای فره وانـه ، ئه و كه سه ی له خه ودا ببینێ پاره ی

  قه رزی لای یـه كێكه ، داوا له و كه سه ئه كات شایـه دی بۆ بدات ، ئه گه ر پیـاوه كه  پاره كه ی به ورده دایـه وه

  ئه و كه سه  شایـه دی  نادات  ، ئه و كه سه ی  یـه ك  درهه م  وون كات  ئامۆژگاری  یـه كێك ئه كات ، ئه ویش

  گوێ ی لێ ناگرێت ، ده نگی درهه م قسه ی باشـه ئه گه ر درهه مـه كه هیچی له سه ر نـه نوسرابێت ئه وه قسه ی

  خه راپه ،  له خه ودا پاره وه رگرتن له پاره دان باشتره ، درهه مـی پاك پاكی ئایین ده ر ئه بڕێ . ئه و كه سه ی

  درهه مێكی پێ بێت  و له ناو ده ستی دا ببێته فلس ئه و كه سه ئیفلاس ئه كات ، ئه گه ر فلس له ده ستی دا بێت و 

   ببێته درهه م قازانج ئه كه ت ، ئه گه ر درهه م له ده ستی دا بێت و ببێته دینار قازانج ئه كات ،  ئه توانین بڵێین

   به گشتی درهه م قازانج و خۆشی یـه ، درهه مـی سه خته فێڵ و درۆو پاره ی حه رامـه ، ئه و كه سه ی درهه مێك

   وون كات یـان درهه مێكی لێ بدزرێ ڕازی نی یـه له كوڕه كه ی و شكاتی لێ ئه كات ، ئه و كه سه ی درهه مێكی

   بڕوات  بۆی  نـه گه ڕێته وه  یـان  به زۆر درهه مێكی  لێ  وه ربگیرێ  ئه و ه  كوڕه كه ی  ئه مرێ ، هه روه ها

   نـه خۆش له خه ودا درهه مێكی بدرێتێ چاك ئه بێته وه .

 

   : (10) دینار : : له خه ودا زانست و ئایینـه ، یـه ك دینار منداڵێكی ساوایـه و كوڕیشـه ، دیناری زۆر گه نجینـه و

   دانایی و شـه هاده ته ، ئه و كه سه ی دینارێ وون كات كوڕێكی ئه مرێ یـان نوێژ ته رك ئه كات ، دیناری زۆر

   خه ڵاتی خوای گه وره یـه وئامانـه ت و سه ڵه واته ، یـان ناچاری  ئاده مـیزاد  وتیری شـه یتانـه ،  ئه و كه سه ی

   دینارێكی ئاسنی پێ بێت ئه و كه سه داوای شتێكی له یـه كێك كردوه و ئه ویش بۆی هێناوه ، هه روه ها دیناری

   ئاسن پشت گوێ خستنی  ئایین و درۆ و بوهتان  و قسه ی ناشرین وغه م و خه فه ته ، پێنج دینار پێنج فه رزی

   نوێژه ، ووتراوه ئه و كه سه ی دینارێك  وون كات نوێژێكی فه رز ناكات ، له وانـه یـه  دیناری ئاسن كتێب بێت،

   قووت دانی دینار خیـانـه ته  له  ئه مانـه ت ، دینار له خه ودا  پیـاوێكی  دوو  ڕووه یـان مژده یـه  یـان هاوڕێیـه كه و

   دۆستایـه تی به رده وام نابێت ، دیناری ئاسن ئه گه ر ژماره ی بزانرێت زانست و ڕزقه ، ئه و كه سه ی دیناری

   ئاسنی لێ  وون بێت  یـان بیداته  یـه كێكی تر غه م و خه فه تی  نامێنێ ، چه ند دیناری ئاسنت  ده ست كه وێت

   ئه وه نده غه م و خه فه تت بۆ دێت ، ئه گه ر ژماره ی دیناره كان نـه زاندرێ ئه وه غه م و خه فه ته كه ی زیـاتر

   و قورس تر ئه بێت ، پاره وه رگرتن له مردو باشـه

به شی19 

 

: (1) خوێن : له خه ودا  پاره ی حه رامـه ، ئه و كه سه ی ببینێ له خوێن دا ئه گه وزێ

پاره ی حه رامی ده ست ئه كه وێت یان گوناهێكی گه وره ئه كات ، ئه گه ر كراسه كه ی

خوێنی  پێوه بێت و خۆی پێی نـه زانێ درۆی له گه ڵ دا  ئه كرێت و پێی نازانێ ، ئه گه ر

كراسه كه ی خوێنی  پشیله ی پێوه بێت  دزێك  درۆی له گه ڵ دا ئه كات ، ئه و كه سه ی

كراسه كه ی خوێنی مـه ڕی پێوه بێت  پیاوێكی ده وڵه مـه ند  درۆی له گه ڵ دا  ده كات ،

له پاش درۆكه ش ئه وه نده ی خوێنـه كه  پاره ی حه رامی  ده ست ئه كه وێت ،  ئه گه ر

له سه ر سه فه ر بێت  به سه لامـه تی ئه گه ڕێته وه ، ئه و  كه سه ی  ببینێ برینداره و

خوێنی لێ ئه ڕوات ته ندروستی باشتر ئه بێت و پاره كه شی زیاد ئه كات،ئه و كه سه ی

خوێنی ئاده میزادێك بخواته وه  پاره ی  ده ست  ئه كه وێت  یان له  گیروگرفت وئاژاوه

ڕزگاری ئه بێت ،  ئه و كه سه ی بكه وێته  ناو بیرێكی  پڕ خوێن ئه كه وێته   ناو پاره ی

حه رام ،  ئه و كه سه ی  دۆڵی خوێن ببینێ  هه ر له و شوێنـه خوێنی ئه ڕژێت ،  ئه گه ر

یه كێك پاره دار و ده وڵه مـه ند بێت  وخوێنی لێ  بڕوات  پاره ی لێ  ئه ڕوات ، ئه گه ر

هه ژارو ده ست كورت خوێنی  لێ  بڕوات  پاره ی  بۆ  دێت ،  خوێنی ناو  گۆزه  ئافره تی

بێ نوێژه  ،  خوێن  ژیان  و هێز و سه رمایه ی  خاوه نـه كه ی  ده رئه بڕێ  ،  خوێنی زیاد

له كاتی پێویست دا  ده رچێت هه سانـه وه یه ، خوێنی  بێ نوێژی  بۆ  كچ هاوسه ره

بۆ ئافره تی  دوو گیان  له بار چونی منداڵه كه یه  بۆ ئافره تی  ته مـه ن گه وره ش

نـه خۆشی یه .

 : (2) مێشك : له خه ودا پاره یه كی كۆ كراوه ی نادیاره ، ئه و كه سه ی له خه ودا ببینێ مێشكی گه وره یه  ئه و كه سه كه سێكی ئاقڵ و زیره كه ،  ئه و كه سه ی له

خه ودا ببینێ مێشكی نی یه  ئه وه  ئاقڵ و زیره ك  نی یه ، ئه و كه سه ی مێشكی خۆی بخوات  پاره ی خۆی ئه خوات ،  ئه و كه سه ی  مێشكی ئاده میزادێك  بخوات

ئه مرێ یان پاره ی ئه و كه سه ئه خوات ، هه روه ها مێشك به مانای باوه ڕی دڵ و

ئاین و كرده وه ی نـهێنی دێت .

 : (3) دونیا : له خه ودا دونیا ئافره ته و ئافره تیش دونیایه ، ئه و كه سه ی دونیا

جێ بهێڵێ هاوسه ره كه ی  ته ڵاق ئه دات ، ئه و كه سه ی له خه ودا ببینێ  دونیا وێران بووه و ته نـها خۆی ماوه ته وه ئه و كه سه كوێر ئه بێت ، ئه و كه سه ی ببینێ

له دونیادا چی ئه وێت بۆی جێ به جێ ئه كرێ هه ژارو ده ست كورت ئه بێت ، دونیا

له خه ودا به مانای یاری وخۆشی وله خۆبایی بوون و ماندوبوون و پشت گوێ خستنی په یمان دێت ،  هه روه ها ووتراوه دونیا هاوسه روكوڕو پاره و وێرانكاری ونـه خۆشی ودوو ڕوی و سه ركه وتنـه ، دونیا به مانای قوڕئانی پیرۆزیش دێت .

 : (4) گورچیله : له خه ودا یارمـه تی ده ره ، له ده ست دانی گورچیله یه ك  مانای نـه مانی ئه و یارمـه تی یه یه كه وه ری ئه گرێت ، له ده ست دانی هه ردو گورچیله

مانای دڵ ڕه قی یه ، لاوازبوونی هه ردو گورچیله هه ژاری و ده ست كورتی یه ،

هه ردوو گورچیله هه ڵه و ڕاستی ده رده بڕن ، گورچیله به مانای كه س وكاروكوڕ و

برا دێت ، هه روه ها ووتراوه گورچیله یه كێكه له ده ست و پێوه ندی كار به ده ست.

 : (5) ده رمان :  له خه ودا چاك سازی ئایینـه ،  ئه و كه سه ی  بۆ چاك بوونـه وه ی

نـه خۆشی ده رمان بخوات باری ئاینی چاكتر ئه بێت ، ده رمان ئامۆژگاری و زانسته،

ده رمانی بۆن خۆش هاوسه ره بۆ ئه وانـه ی هاوسه ریان نی یه،منداڵه بۆ ئه وانـه ی

منداڵیان نی یه ، ده رمانی ناخۆش نـه خۆشی یه ، ده رمان بۆ هه ژار ده وڵه مـه ند

بوونـه ، ئه و ده رمانـه ی بخورێته وه ڕزقه ،  ئه و ده رمانـه ی قووت بدرێت  تۆبه و

هیدایه ت و زانست و هاوسه ره ، ئه و  كه سه ی له خه ودا چاوی تیمار كات  باری

ئاینی چاك ئه كات ، هه موو جۆره خواردنـه وه یه كی زه رد نـه خۆشی یه .

 : (6) گورگ : له خه ودا دوژمنێكی زاڵم و دزێكی درۆزنـه ، ئه و كه سه ی گورگ له ماڵی خۆی دا ببینێ دز ئه چێته  ماڵی ،  ئه و كه سه ی  له خه ودا  گورگ  ببینێ پیاوێكی بێ تاوان گوناه بار ئه كات ، ئه و كه سه ی گورگێك ببینێ به ڕێوه به ری

ئیشـه كه ی به باشی باسی  ئه كات  و ڕزقی  فره وان ئه بێت ،  ئه گه ر گورگه كه بگرێت پاره یه كی زۆری ده ست ئه كه وێت و خێرو خۆشی بۆ دێت ، ئه گه ر گورگێك

له خه ودا ببێته مـه ڕ تاوان بارێك تۆبه ئه كات .

 : (7) نان : له خه ودا ڕزقێكی فره وانـه ، ئه وكه سه ی دوو پارچه نانی پێ بێت وله هه ردووكیان بخوات له گه ڵ دوو خوشك هاو سه ریه تی ئه كات .

: (8) درۆ : له خه ودا مانای شایه تی درۆ وسه رنـه كه وتنـه وه ك خوای گه وره له قوڕئانی پیرۆزدا ئه فه رموئ }} الذين يفترون على الله الكذب لا يفلحون{{ سوڕه تی

النحل ژماره 116 ، درۆكردن له خه ودا مانای زۆر ووتن و هه ڵه ی زۆر وڕاستی كه م

ده رده بڕێ ، ئه و كه سه ی له خه ودا له گه ڵ خوا درۆ بكات ئاقڵ نی یه و ئاقڵیش

نابێت وه ك خوای گه وره له قوڕئانی پیرۆزدا ئه فه رموێ }} يفترون على الله الكذب

واكثرهم لا يعقلون{{ سوره تى المائده ژماره 103

 : (9) كه ره وز:  پاره یه كی حه ڵاڵه  و له ده سه ڵات داره وه دێت ،  كه ره وز به مانای كفریش دێت ، هه روه ها ووتراوه كه ره وز له خه ودائاشكرا بوونی كرده وه ی

نـهێنی یه .

 : (10) میز: میزكردن له خه ودا خه رج كردنی پاره یه به مـه به ستی كاری نا ڕه وا ، میز كردن له خه ودا سه ر لێ شێوانـه چونكه ئه و كه سه ی میزی بێت و میزنـه كات

ناتوانێ  بڕیاری  ڕاست بدات  ،  میز پاره ی حه رامـه ،  ئه و  كه سه ی  له  شوێنێك میزبكات هه ر له و شوێنـه ژن دێنێ ، ئه و كه سه ی له خه ودا میز بكات پاره خه رج

ئه كات  و پاره كه ی  بۆ ئه گه ڕێته وه ،  ئه و كه سه ی میز بكاته  ناو بیر  پاره ی

حه ڵاڵی خۆی  خه رج  ئه كات ، ئه و كه سه ی له خه ودا  میز بكاته سه ر قوڕئانی پیرۆز یه كێك له منداڵه كانی قوڕئانی  پیرۆز ده رخ  ئه كات ،  یه كێك میز بكات و

ته واوی نـه كات  به شێكی پاره ی كۆ  كراوی خۆی خه رج  ئه كات ،  له خه ودا دوو

كه س پێكه وه میز بكه ن و میزه كه یان تێكه ڵ بێت  یان ژن به ژن یان  خزمایه تی

ئه كه ن ، ئه و كه سه ی زۆر ته نگاو بێت و جێ یه ك نـه دۆزێته وه میزه كه ی بكات

و خۆی توڕه كاته سه ر ژنـه كه ی ئه وكه سه  پاره ی  هه یه و  ئه یه وێ  پاره كه ی

بشارێته وه و جێ ی ده ست ناكه وێت ، یه كێك له خه ودا ببینێ خه ڵكی میزه كه ی

له گیانی  خۆیان ئه ده ن  ئه و كه سه  كوڕێكی ئه بێت  و خه ڵكی به دوای كوڕه كه

ئه كه ون  و خۆشیان ئه وێت ،  یه كێك له خه ودا میز  بكات  و یه كێكی  ناسراویش

بیخواته وه  ئه وه ی میزی  ئه كرد مـه سره فی ئه وی تریان ئه كات ، ئه و كه سه ی

میز بكات و ببینێ میزه كه ی  خوێنـه  ئه و كه سه  له گه ڵ ئافره تێكی ته ڵاق دراو

یان ئافره تێكی موحه ڕه م دا جووت ئه بێت ، ئه و كه سه ی میزه كه ی زه عفه ڕان

بێت كوڕێكی نـه خۆشی ئه بێت ، ئه گه ر میزه كه ی شـه ربه ت بێت پاره كه ی خه رج ئه كات ،  یان میزه كه ی خۆڵ و قوڕ  بێت ئه و كه سه  ده ست نوێژ شۆرین نازانێت ،

میزه كه ی ئاگر  بێت كوڕێكی  ده سه ڵات داری  ئه بێت ،  میزه كه ی ڕشانـه وه  بێت

منداڵی  حه رامیان  ئه بێت ،  میزه كه ی باڵنده  بێت كوڕێكیان ئه بێت و ره فتاری

ئه و منداڵه  له باره ی چاكه  و خه راپه دا  وه ك  ئه و  باڵنده یه  ئه بێت ، ئه و

كه سه ی له خه ودا به پێوه میز بكات به نـه زانی  پاره كه ی خه رج  ئه كات ، ئه و

كه سه ی میز بكاته سه ر كراسه كه ی  كوڕیان ئه بێت  ئه گه ر هاوسه ریشی نـه بێت

زه ماوه ند ئه كات ،  ئه و كه سه ی له بازاڕێك دا میز بكات  له و بازاڕه دا ئه بێته

ژمێریار ،  ئه و كه سه ی  میز بكات  و میزه كه ی دوكه ڵ  بێت  كوڕیان  ئه بێت  ،

هه ر كه سێك له گوندێك  یان شارێك  یان گه ڕه كێك  میز  بكات  هه ر  له و شوێنـه

هاوسه رێك  بۆ خۆی  ئه دۆزێته وه ،  ئه گه ر له مزگه وت میز  بكات كوڕێكی ئاقڵ و

خواپه رستیان  ئه بێت  ، ئه و كه سه ی  میز بكاته  ناوبیر یان گۆزه یان ته شت یان

له كه لاوه یه ك میز بكات زه ماوه ند ئه كات ،  ئه و كه سه ی میز بكاته ناو ده ریا

پاره  وه ك  زه كات یان باج ئه داته ده سه ڵات دار،  ئه و كه سه ی میزه كه ی كرم بێت منداڵه كانی بڵاو ئه بنـه وه ، ئه و كه سه ی میزه كه ی پێنوس بێت كوڕێكی یان

ئه بێت و  ئه كوڕه خزمـه تی  زانست  ئه كات ، ئه و كه سه ی له به ر چاوی خه ڵكی

میز بكات  كرده وه یه كی  ناڕه وای ئاشكرا ئه بێت و له ناو خه ڵكی ڕیسوا ئه بێت،

میزخواردنـه وه پاره ی حه رامـه

به شی (20)

 

ئه مـه ش چه ند ووشـه یـه كی تری هه ڵبژێردراوی فه رهه نگی خه ونامـه ی كوردی یـه هیوادارم سوودی لێ وه ربگرن :

 

(1) : دایك :: ببنینی دایك له خه ودا له بینینی باوك باشتره ، نـه خۆش له خه ودا ببینێ له دایك ئه بێت ئه مرێ چونكه مردوش وه ك منداڵ بـه قوماش

ئه پێچرێته وه ، ئه و كه سه ی هه ژارو ده ست كورت بێت و له خه ودا ببینێ له دایك ئه بێت ئه و كه سه ده وڵه مـه ند ئه بێت چونكه پاره و خه رجی

منداڵ له سه ر خۆی نی یـه .

 

(2) : لووت :: لووت له خه ودا بـه مانای پاره و باوك و كوڕو براو هاوسه ر وشـه ریك وكرێكار دێت ،ئه و كه سه ی له خه ودا ببینێ لووتی ڕێك وپێك و

جوانـه  ئه و كه سه  كه س و كارو خزم و شـه ریك و كرێكاری ڕێك و پێكی هه یـه ،  لووتی ڕه ش یـان گه وره غه م و خه فه ته ،  له خه ودا بۆنی خۆش

شكۆمـه ندی یـه ، لووتی زۆرهه سانـه وه و منداڵ و كه س وكاره ، لووتی ئاسن یـان لووتی زێڕ تاوان و كاره ساتی بـه دواوه یـه ، بـه ڵام لووتی زێڕ یـان زیو

بۆ بازرگان یـان تاجرقازانجێكی زۆره ، هه روه ها لووت له خه ودا هه واڵی نـهێنی ده رده بڕێ ، بینینی لووت له خه ودا ڕزگار بوون و ده رباز بوونـه ،

ئه و كه سه ی له خه ودا لووتی بگیرێت بۆن نـه كات ئیش وكاروباری په كی ئه كه وێت ، نـه خۆش له خه ودا لووت ببینێ چاك ئه بێته وه ، كورت بونی

لووت له خه ودا كاره ساته ، لووتی گه وره یـان لووت خوار له خه ودا هه ق و سه ر شۆڕی یـه ، ئه و كه سه ی لوتی خوێنی لێ بێت و جل و به رگه كه ی

به خوێن پیس بێت  پاره ی حه رامـی ده ست ئه كه وێت ،  ئه و كه سه ی دوو لووتی هه بێت دوو كوڕی ئه بێت یـان له گه ڵ كه س و كاری دا ناخۆشی و

ناكۆكی ئه بێت ،  نـه خۆش له خه ودا ببینێ لووتی بڕاوه ته وه  ئه مرێ ئه گه ر نـه خۆشیش نـه بێت  ئیفلاس ئه كات ،  بۆنی خۆش  له خه ودا  خۆشی و

شادی یـه یـان له دایك بوونی كوڕه .

 

(3) : بـه خیل - چنۆك - قه ڵس :: نـه خۆشی یـه كی بێ ده رمانـه ، له خه ودا بـه مانای دووڕووی و كرده وه ی ناڕه واو نزیك له ئاگر دێت ، هه روه ها

له وانـه یـه ده ست كورتی و هه ژاری بێت ،ئه و كه سه ی له خه ودا بـه زۆر پاره ی پێ خه رج بكرێت ئه و كه سه له مردن نزیكه ، بـه ڵام ئه و كه سه ی

به ڕه زامـه ندی خۆی پاره خه رج بكات ئه وه خێرو خۆشی یـه .

 

(4) : مێشووله :: له خه ودا دوژمنێكی بێ هێزه و به مانای غه م و خه فه تیش دێت  ،  ئه و كه سه ی له خه ودا مێشووله له گیـانی خۆی دا ببینێ  چه ند

كه سێكی شـه ڕ خواز هێرش ئه بـه نـه سه ری و په لاماری ئه ده ن و ئه ویش دڵ ته نگ ئه بێت ، ئه و كه سه ی له خه ودا ببینێ مێشووله یـه ك چووه

ناو ده مـی و له وێشـه وه چووه نا سگی ئه و كه سه په یوه ندی بـه مرۆڤێكی بێ هێزو بێ توانا ئه كات وهه ندێ پاره ی لێ قازانج ئه كات .

 

(5) : مردو ناشتن :: ئه و كه سه ی له خه ودا ببینێ مرد و ته رمـه كه ی  ناشترا ،   سه فه رێكی دوور ئه كات و له وێ پێویستی بـه پاره  ئه بێت  ،

ئه و كه سه ی  له خه ودا بـه زیندویی  بنێژرێت  تووشی غه م و خه فه ت  ئه بێت  وده ست گیر  ئه كرێت ،  ئه گه ر له ناو گۆڕه كه دا بمرێت

 ئه و كه سه بـه غه م و خه فه ت ئه مرێ ، ئه گه ر له ناو گۆڕه كه دا نـه مرێ ئه وه له غه م و خه فه ت و زیندان رزگاری ئه بێت ، ته نـها دانانی

یـان شۆڕكردنـه وه ی ته رمـه كه بۆ ناو گۆڕكاره ساتی بـه دواوه یـه ، دانانی بـه رد له سه رته رمـه كه مانای درووست كردنی خانوه ، چه ند خۆڵ بكرێته

سه ر گۆڕه كه ئه و كه سه ئه وه نده ی خۆڵه كه پاره ی بۆ دێت ،  ئه و كه سه ی بخرێته ناو گۆڕه وه بێ ئیمان ئه بێت که تا ئه و كاته ی له گۆڕه كه

ده رئه چێت ، ئه گه ر له پاش ناشتنی ته رمێك و خۆڵ كردنـه سه ر گۆڕه كه ئاماده بوان ده ستیـان پاك بكه نـه وه ئه و كه سه ی له خه وه كه دا مردبوو

تۆبه ی قه بوڵ نی یـه ، ناشتنی كه سێكی زیندو مانای ئه وه یـه ئه و كه سه هه ژاره و ده وڵه مـه ند ئه بێت یـان زه ماوه ند ئه كات ، مردو مردوێكی تر

بنێژێت مانای بـه هێز بوون و یـه ك گرتن و پته و بوونی خۆشـه ویستی خزم و كه س و كاره .

 

(6) : گه ڕاندنـه وه ی ئافره تی ته ڵاق دراو :: له خه ودا مانای چاك بوونـه وه ی نـه خۆشـه یـان گه ڕانـه وه یـه بۆ هه مان ئایین و مـه زهه ب و پیشـه ی

پێشووی .

 

(7) : گه ڕانـه وه له سه فه ر :: له خه ودا مانای بـه جێ هێنانی كرده وه یـه ك یـان كارێكی هه قه و به جێ هێنانیشی ئه ركی ئه و كه سه یـه ، هه روه ها

 ووتراوه گه ڕانـه وه له سه فه ر له خه ودا بـه مانای نـه مانی غه م و خه فه ت و زیـادبوونی ڕزق و ده ست كه وت دێت ، ئه و كه سه ی له خه ودا له

سه فه ر بگه ڕێته وه تۆبه ئه كات كه جارێكی تر كاری ناپه سه ندو ناڕه وا نـه كات .

 

(8) : زه یتون :: له خه ودا پاره و خۆشی یـه ، دار زه یتون پیـاوێكی چاك و پیرۆزو سودبه خشـه بۆ كه س و كاری ، هه روه ها ووتراوه  دار زه یتون

ئافره تێكی پاك وبه شـه ڕه فه یـان كوڕێكی پێشـه وایـه ، زه یتونی زه رد غه م و خه فه ته له باره ی ئایین ، خواردنی زه یتون له خه ودا بـه ره كه ت و

خێره ، گه ڵای داری  زه یتون له خه ودا پیـاو چاكه ، هه روه ها زه یتون له خه ودا تیشكی ئیمان و هیدایـه تی  یـاخی بوان و قوڕئان خوێندن وپاره یـه

بۆ هه ژار و ده ست كورت یـان ئه و قاچ و ده سته یـه كه شكاوه و له گه چ گیراوه .

 

(9) : سمێڵ :: ئه و كه سه ی له خه ودا سمێڵی كورت كاته وه زۆر باشـه  ، ئه گه ر ببینێ سمێڵی درێژه باش نی یـه ، ئه و كه سه ی سمێڵی زۆر درێژ

بێت و بێته ناو ده مـی و نـه توانێ خواردن بخوات ئه و كه سه كاره ساتی بـه سه ر دێت یـان بـه ناو بانگه له باره ی لێدانی دایك و خوشك و هاوسه ر و

كچ و موحه ره ماتی تر ، ڕیش و سمێڵ تاشین مانای نـه مانی غه م و خه فه ته ، هه روه ها سمێڵی درێژ مانای مـه ی خواردنـه وه و جیـا نـه كردنـه وه ی

زه كاتی پاره و سه ر مایـه یـه .

 

(10) : ئیفلیج بوون :: ئه وكه سه ی له خه ودا  هه ردو ده ستی ئیفلیج بێت گوناهێكی گه وره ئه كات ، ئه گه ر ده ستی ڕاستی ئیفلیج بێت كه سێكی

بێ ده سه ڵات ئازار ئه دات ، ئه گه ر ده ستی چه پی ئیفلیج بێت  خوشكی یـان به منظور ئه مرێ ، له خه ودا په نجه ی گه وره ی ده ست باوكه و

په  نجه ی ئیشاره ت خوشكه و په نجه ی درێژ برایـه و په نجه ی ئه ڵقه دایكه و په نجه ی بچوك خوشكه هه ر یـه كێك له م په نجانـه گۆج بێت یـان

ووشك بێته وه مانای ئه وه یـه ئه و كه سه كاره ساتێكی زۆر گه وره ی بـه سه ر دێت یـان ئه مرێ .

 

به‌شی (21)

(1) : ئاڵا : له‌خه‌ودا سه‌ره‌کایـه‌تی یـه‌ یـان کارێکی ئاشکراو دیـاره‌ ، ئاڵا له‌خه‌ودا به‌ مانای زاناوئیمام وپیـاوی ئازاو ده‌وڵه‌مـه‌ندی خێرخواز دێت

ئاڵای سور خۆشی یـه و ئاڵای ڕه‌ش دڵ ته‌نگی یـه‌ ، ئاڵا بۆ ئافره‌ت هاوسه‌ره‌ ، ئاڵای زۆربارانـه‌ و ئاڵای ڕه‌ش وزۆر زانایـه‌  ، ئاڵای زۆر

و سپی ئه‌و پیـاوه‌یـه‌ که‌ له‌ ژن هێنان مانی گرتوه‌  ، هه‌روه‌ها ووتراوه ‌ئاڵای سور به‌مانای جه‌نگیش دێت ئاڵای زه‌ردیش نـه‌خۆشی یـه‌ و له‌ناو

سه‌ربازان دا بڵاوئه‌بێته‌وه‌ ، ئاڵای سه‌وزیش سه‌فه‌ره‌ ، ئه‌وکه‌سه‌ی له‌خه‌ودا ئاڵا ببینێ کاروباری باشتر ئه‌بێت و غه‌م وخه‌فه‌تی نامێنێ و له‌

شاره‌که‌ی دا به‌ناوبانگ ئه‌بێت ، ئاڵا بۆ گه‌نج هاوسه‌ره‌و بۆ ئافره‌تی سگ پڕیش کوڕه ، ئاڵای گه‌وره‌ باو بارانـه‌ ، خاوه‌ن ئاڵا قازی یـه‌ یـان

حاکم  ، ئه‌وکه‌سه‌ی ئاڵایـه‌ك به‌رزکاته‌وه‌ نیـازو مـه‌به‌ستی به‌دی دێت ، ئافره‌ت 3 ئاڵا بخاته‌ ژێر خاك 3 شوو ئه‌کات و هه‌رسێکیـان ئه‌مرن.

 

(2) : ئاوخوارنـه‌وه‌ : ئاو خوارنـه‌وه‌ له‌ خه‌ودا هیدایـه‌ت وزانست وخۆشی و کامـه‌رانی یـه‌ ، ئاوی ساردو به‌ تام پاره‌ی حه‌ڵاڵه‌ ، له‌خه‌ودا

ئاوخواردنـه‌وه‌ بۆ هه‌موو که‌سێك باشـه‌ ته‌نـها بۆ ئه‌وکه‌سانـه‌ باش نی یـه‌  که‌  له‌ ژیـانی ئاسایی دا زۆر حه‌زیـان له‌ ئاوخواردنـه‌وه‌یـه .

 

(3) :جوان کاری یـان خۆڕازاندنـه‌وه‌ : له‌خه‌ودا ده‌ست کورتی وهه‌ژاری وخراپه‌کاری ژیـانـه‌ ، ئه‌و که‌سه‌ی له‌خه‌ودا ببینێ دونیـا خۆی بۆ ئه‌و

ڕازاندۆته‌وه‌ وداوای چی لێ بکات بۆی به‌دی دێت ئه‌و که‌سه‌ زیـانێکی زۆری لێ ئه‌که‌وێت وبێ پاره‌و ده‌ست کورت وهه‌ژار ئه‌بێت ،

له‌و وڵاتانـه‌ی جوانکاری تێدا نی یـه له‌ خه‌ودا جوانکاری تیـادا ببیندرێ بۆ هه‌موو خه‌ڵکی ئه‌ ووڵاته‌ باشـه‌ و ئه‌که‌ونـه‌ خێرو خۆشی .

 

(4) : زه‌کات : له‌ خه‌ودا زیـابوونی پاره‌یـه‌ ، ئه‌و که‌سه‌ی له‌ خه‌ودا زه‌کات بدات ئه‌و ساڵه‌ پاره‌و قازانجی زیـاد ئه‌کات و ئه‌گاته‌ دوو ئه‌وه‌نده‌ی سه‌رمایـه‌که‌ی ، هه‌روه‌ها  ئه‌و که‌سه‌ی له‌ خه‌ودا زه‌کات بدات خوای گه‌وره‌ له‌ دوژمنـه‌کانی ئه‌ی پارێزێ  ، هه‌ندێ جاریش

به‌ مانای به‌ڕۆژووبوونی ئاره‌زو مـه‌ندی و ئیمان پاکی دێت ، هه‌روه‌ها ووتراوه‌ ئه‌و که‌سه‌ی له‌ خه‌ودا زه‌کات بدات له‌ شـه‌ڕو به‌ڵای

دونیـا دوور ئه‌بێت و کاروباری ئاسان ئه‌بێت ، ئه‌و که‌سه‌ی له‌ خه‌ودا سه‌رفتره‌ بدات ئه‌گه‌ر قه‌رزار بێت قه‌رزه‌که‌ی ئه‌داته‌وه‌ ونوێژو

ڕۆژووی زیـاتر ئه‌کات و له‌و ساڵه‌دا تووشی نـه‌خۆشی نابێت ، ئه‌و که‌سه‌ی به‌ نیـازی زه‌کات پاره‌ی ئاسن دابه‌ش بکات زه‌ماوه‌ند ئه‌کات

یـان کوڕیـان ئه‌بێت یـان ڕزقێکی حه‌ڵاڵی ده‌ست ئه‌که‌وێت ئه‌گه‌ر کافرو بێ ئیمانیش بێت تۆبه‌ ئه‌کات و ئه‌بێته‌ موسڵمان  ئه‌گه‌ر هه‌ژاریش بوو ئه‌وه‌ خوای گه‌وره‌ ڕازی یـه‌ به‌ کرده‌وه‌و هه‌ ڵس و که‌وتی له‌ دونیـادا .

 

(5) : زینا : له‌خه‌ودا خیـانـه‌ته‌ ، ئه‌و ئافره‌ته‌ی له‌خه‌ودا زینا بکات ئه‌گه‌ر ئافره‌ته‌که‌ نـه‌ناسراو  بێت له‌ ناسراو باشتره‌ ، زینا

وه‌ك دزی ه‌ چونکه‌ ئه‌و که‌سه‌ی زینا ئه‌کات وه‌ك دز خۆی ئه‌شارێته‌وه‌ ، ئه‌و که‌سه‌ی له‌خه‌ودا ببینێ که‌سێکی زینا که‌ر هه‌وڵی هه‌ڵخه‌ڵه‌تاندنی ئه‌دات پاره‌ی حه‌رامـی ده‌ست ئه‌که‌وێت ، ئه‌و که‌سه‌ی له‌خه‌ودا ببینێ له‌ گه‌ڵ کچیێکی گه‌نجی جوان دا زینای کرد ئه‌و که‌سه‌ پاره‌و سه‌رمایـه‌ی له‌ جێ یـه‌کی باش دائه‌نێ ، ئه‌و که‌سه‌ی زینا بکات و بدرێته‌ دادگا ئه‌و که‌سه‌ پله‌و پایـه‌ی به‌رزی ده‌ست ئه‌که‌وێت

ئه‌و که‌سه‌ی له‌گه‌ڵ هاوسه‌ری پیـاوێکی ناسراو زینا بکات ئه‌و که‌سه‌ هه‌وڵ ئه‌دات پاره‌ له‌و پیـاوه‌ وه‌ربگرێت ، ئه‌و که‌سه‌ی له‌خه‌ودا ئایـه‌تی

(( الزانیة والزانی فآجلدوا کل واحد منـهما مائة جلدة )) سوڕه‌تی النور ژماره‌ 2 بخوێنێت ئه‌و که‌سه‌ زینای کردوه‌ .

 

(6) : که‌چه‌ڵ بوون : ئه‌و که‌سه‌ی له‌ خه‌ودا ببینێ تووشی نـه‌خۆشی که‌چه‌ڵ بوون یـان قژ وه‌رین بوه‌ ئه‌و که‌سه‌ ئیفلاس ئه‌کات و پاره‌ی نامێنێت وخه‌ڵکیش ڕێزی لێ ناگیرێت .

 

(7) : دڕك : له‌خه‌ودا پیـاوێکی که‌له‌ ڕه‌ق و بێ ڕه‌حم و نـه‌زان وبێ ئیمانـه‌و نـه‌ دینی هه‌یـه‌ نـه‌ دونیـا ، هه‌روه‌ها دڕك له‌ خه‌ودا زیـان وزه‌ره‌ری ئافره‌ته‌ بۆ هاوسه‌ره‌که‌ی  ، به‌گشتی دڕك له‌خه‌ودا ژان و ئازارو قه‌رز ودووڕووی وغه‌م وخه‌فه‌ت وعیشق و زۆرداری یـه‌ .

 

(8) :هاوسه‌رگیری : هه‌رکه‌سێك له‌خه‌ودا ببینێ ژن دێنێ یـان شوو ئه‌کات خوای گه‌وره‌ بایـه‌خێکی زۆری پێ ئه‌دات ، له‌وانـه‌یـه‌ له‌خه‌ودا

هاوسه‌ر گیری  به‌د‌یل گرتن بێت یـان قه‌رزو غه‌م وخه‌فه‌ت بێت  ، ئه‌و که‌سه‌ی ئافره‌تێکی نـه‌ناسراو بخوازێت ئه‌مرێ یـان له‌خانوێکه‌وه‌

ئه‌گوازێته‌ خانوێکی تر یـان پله‌و پایـه‌یـه‌کی به‌رزی ده‌ست ئه‌که‌وێت ئه‌گه‌ر شایی وئاهه‌نگی له‌گه‌ڵ دا بێت ئه‌وه‌ پله‌و پایـه‌یـه‌کی به‌رزه‌و

شایـه‌سته‌ی ئه‌و پله‌و پایـه‌یـه‌ ، هه‌روه‌ها ووتراوه‌ هاوسه‌رگیری پیشـه‌یـه‌ یـان ئیشی ده‌ست کرده‌  ، ئه‌و که‌سه‌ی له‌ خه‌ودا ئافره‌تێك بخوازێت

و ئافره‌ته‌که‌ بمرێ ئه‌وکه‌سه‌ خۆی به‌کارێکه‌وه‌ خه‌ریك کردوه‌ ته‌نـها ماندوبوون وزه‌ره‌ری بۆ ئه‌مێنێته‌وه‌ ، ئه‌وکه‌سه‌ی له‌خه‌ودا زیناکه‌رێك

ببێته‌ هاوسه‌ری خۆشی زینا که‌ره‌ ، ئه‌و که‌سه‌ی له‌ خه‌ودا سه‌گ ببێته‌ هاوسه‌ری  کارێکی ناڕه‌واو ناپه‌سه‌ند ئه‌کات ، ئه‌و که‌سه‌ی له‌خه‌ودا ئافره‌تێکی زاڵم و زۆردار ببێته‌ هاوسه‌ری  بێ ده‌سه‌ڵات ئه‌بێت و ده‌ست وپێ ی ئه‌به‌سترێت ، ئه‌و که‌سه‌ی له‌ خه‌ودا ژنی پاشا یـان سه‌رۆك ببێته‌ هاوسه‌ری پاره‌و پوول وموڵکی زۆری ده‌ست ئه‌که‌وێت ، ئه‌و که‌سه‌ی ئافره‌تێکی مردوو بخوازێت کارێکی له‌ یـاد چوو و

له‌ده‌ست چووی بۆ زیندو ئه‌بێته‌وه‌ ، ئافره‌تی نـه‌خۆش شوو بکات و مێرده‌که‌ی نـه‌بینی ئه‌مرێ ، ئافره‌تی سك پڕله‌ خه‌ودا شوو بکات

کچی ئه‌بێت ئه‌گه‌ر به‌ کراسی بوکێنیـه‌وه‌ بێت کوڕی ئه‌بێت ، ئه‌ و ئافره‌ته‌ی کوڕی گه‌وره‌ی هه‌بێت و له‌ خه‌ودا شوو بکات بۆ کوڕه‌که‌ی

ژن دێنێ ، ئه‌و که‌سه‌ی ژنێکی هه‌بێت و ژنێکی تر بخوازێت ئه‌وه‌نده‌ی جوانی ژنی دووه‌م پاره‌و پوول و موڵکی ده‌ست ئه‌که‌وێت ، به‌ڵام ئه‌گه‌رژنـه‌که‌ یـان بووکه‌که‌ نـه‌بینێ ئه‌مرێ ، کچ یـان ئافره‌تی  ته‌مـه‌ن بچوك له‌ خه‌ودا شوو بکات خێرو خۆشی بۆ دێت ، ئه‌توانین بڵێین

ژن هێنان وشوو له‌ خه‌ودا خێرو خۆشی و پاره‌و ڕزق وموڵك وچاك بونـه‌وه‌ی نـه‌خۆشـه‌ .

 

(9) : قژ یـان پرچ سپی بوون : له‌ خه‌ودا ته‌مـه‌ن درێژی و لاواز بوون وهه‌ژاری یـه‌ ، ئه‌وکه‌سه‌ی له‌ خه‌ودا ڕیشی ڕه‌ش وسپی بێت ئه‌و که‌سه‌که‌سێکی به‌هێزه‌و خاوه‌نی که‌سایـه‌تی خۆیـه‌تی ، ئه

و که‌سه‌ی هاوسه‌ره‌که‌ی دووگیـان بێت  و له‌خه‌ودا ببینێ قژی سه‌ری سپی بووه‌

کوڕیـان ئه‌بێت ، ئافره‌ت له‌ خه‌ودا قژی سپی بێت مێرده‌که‌ی ژنێکی تر ئه‌خوازێت ، هه‌روه‌ها ووتراوه‌ قژی سپی له‌خه‌ودا مانای هاتنی

مـیوانـه‌ یـان گه‌ڕانـه‌وه‌ی که‌سانی دووره‌ ،سپی بونی تووکی گیـان بۆ ده‌وڵه‌مـه‌ند زه‌ره‌ر و زیـانـه‌و بۆ هه‌ژاریش قه‌رزه‌و نادرێته‌وه‌ ، نـه‌خۆش

سه‌ری سپی بێت ئه‌مرێ ، که‌سی ترسنۆك له‌خه‌ودا سه‌ری سپی بێت دڵنیـا ئه‌بێت له‌ کاربه‌ده‌ست یـان حوکم ڕای ووڵات ، سه‌ر سپی بونی

ئافره‌ت له‌خه‌ودا قسه‌ی ناخۆشـه‌ له‌ که‌س وکاری مێرده‌که‌ی ئه‌یبیستێ یـان ته‌ڵاق ئه‌درێت ، ئه‌و که‌سه‌ی له‌ خه‌ودا ڕیشی سپی بێت زه‌ره‌ر

ئه‌کات ، ڕیشی درێژو سپی زه‌ره‌ر و زیـانـه‌ .

 

(10) : هه‌نجیر : له‌ خه‌ودا پاره‌و ڕزق و خێرو خۆشی و کامـه‌رانی یـه‌ ، دار هه‌نجیریش پیـاوێکی ده‌وڵه‌مـه‌ند و پاره‌ داره‌ ، گه‌ڵای داره‌که‌ غه‌م و خه‌فه‌ت و په‌شیمانی یـه‌  ، ئه‌و که‌سه‌ی هه‌نجیر بخوات منداڵی زۆری ئه‌بێت ، هه‌نجیر له‌ خه‌ودا پیـاو چاك و پاره‌ی حه‌ڵاڵ  و ڕزق

وشادی و خێرو خۆشی یـه ، هه‌نجیری ڕه‌ش له‌کاتی ده‌رچوونی دا بێت باشـه‌ و ئه‌گه‌ر له‌کاتی ده‌رچونیشی نـه‌بێت ئه‌وه‌یـان حه‌سوودی یـه هه‌نجیری سپی له‌ هه‌نجیری ڕه‌ش باشتره ، هه‌روه‌ها هه‌نجیر له‌خه‌ودا به‌ مانای سوێند خواردنیش دێت و ئه‌گه‌ر هه‌نجیره‌که‌ ڕه‌ش بێت

سوێنده‌که‌ درۆیـه‌ ، هه‌نجیر خواردن له‌خه‌ودا په‌شیمانی یـه و په‌شیمانیش هه‌نجیر خواردنـه‌




[ری بون]

نویسنده و منبع | تاریخ انتشار: Sun, 19 Aug 2018 11:23:00 +0000



ری بون

KurdistanPostInfo

بیرەوەرییەکانی مستەر ھمفێر

جاسوسی بەریتانیـا لە وڵاتە ئیسلامـییەکاندا

وەرگێڕانی لە فارسییەوە: ری بون تاھیر ساڵح شەریف

ڕوونەوەیەکی پێویست بۆ دوایین چاپ و بڵاوەوەی ئەنتەرنێتی ئەم وەرگێڕانە:

لە ساڵی ٢٠٠٥دا کاتێک ئەم کتێبەم وەرگێڕایە سەر کوردی، ری بون چەند کەسێک بە ئیمەیڵ پێیـانڕاگەیـاندم کە ئەم کتێبە لە ساڵانی هەشتای سەدەی ڕابردوودا وەرگێڕدراوە بۆ کوردی!. ری بون من لەوەڵامـی ئەو کەسانەدا وتم:" هەرگیز ئەو وەرگێڕانە کوردییەیم نەدیوە و ئەگەر ئێوە لەلاتان دەستدەکەوێت، سکانی بکەن و بۆم ڕەوانە بکەن من سوپاستان دەکەم، بەڵام ١١ ساڵ بە دوای ئەم وەرگێڕانەدا، ئەوان نەیـانتوانی کۆپییەکی ئەو وەرگێڕانە[ گوایە] کوردییە بۆ من ڕەوانە بکەن، یـان خۆیـان لەشوێنێکی دیکەوە بیخەنە بەردەم خوێنەر. ری بون جگەلەوەش، هەرئەوکات وەڵاممدانەوە کە من نوسخەی کاغەزی ئەم کتێبەم نەبینیوە و تەنـها لەڕێگای ئەنتەرنێتەوە و لە ڕێگای  کتێبخانەیەکی ئەنتەرنێتی فارسییەوە دەستم کەوتووە و پرێنتمکردووە. هەروەها ئەوەشم پێ وتن:" چ کێشەیەک هەیە لەوەدا کە دوو کەس، یـان چەند کەس چەند وەرگێڕان بۆ کتێبێک بکەن، بەڵام بەو مەرجەی دزی لەیەکتر نەکەن و بەری ڕەنجی ئەوانیتر بە ناوی خۆیـانەوە نەنووسنەوە. لەوەش گرنگتر ئەمەیە کە باشی، یـان خراپی هەر وەرگێڕانێک خوێنەری هوشیـار بڕیـاری لەسەر دەدات و لە ئەنجامـیشدا، ئەوە وەرگێڕەکانن کە بەرپرسن لە کاری وەرگێڕانەکەیـان، نەک کەسانێک کە نەک هەر توانای وەرگێڕانی کتێبێکیـان نییە، بەڵکو تواناو تاقەتی خوێندنەوەی ئەویشیـان نییە!.

جگە لە بابەتی وەرگێڕانەکە، خاڵێکی زۆر گرنگتر هەیە کە دەبوو لە پێشەکییەکەی ساڵی ٢٠٠٥مدا ئاماژەی پێبکەم، بەڵام لە یـادم چووبوو؛ دووڕوویی و ساختەچێتی همفێری جاسوس و نووسەری کتێبەکەیە. همفێر لە شوێنێکی بیروەرییەکانیدا، لە زمانی دووەم کتێبەوە، کە وەزارەتی مستعمراتی بەریتانیـا داویـانەتێ که تا بیخوێنێتەوە و زانیـاری لەسەر خاڵە بەهێزەکانی وڵاتانی ئیسلامـی بەدەستبهێنێت، بە شێوەیەکی دووڕووانە دەیەوێت ئیسلام  بە  چەند ئایەت وحەدیسێک  بە جوانی پیشاندات!. بۆ نموونە دەڵێت" النظافە من الامان- پاک و خاوێنی لە ئیمانەوەیە"!، لەڕوانگەی همفێرەوە، ئەوە یەکێکە لەخاڵە بەهێزەکانی ئیسلام بەمەبەستی ڕاگرتنی پاک و خاوێنی ژیـان و ژینگە، بەڵام چ لە ئێستاو چ لەسەردەمـی نووسەری کتێبەکە[ سەدەی حەڤدە] دا، ژینگەو ژیـان لە وڵاتانی ئیسلامـیدا پیسترە لە وڵاتانێک کە بە بۆچوونی موسڵمانەکان کافر و بێ باوەڕن!. بۆیە هیچ یەکێک لە بۆچوونە پۆزەتیڤەکانی ناو حەدیس و قورئان  لەبارەی ژیـان و ژینگەوە، ناتوانن ڕووی دزێو و ناشارستانی ئیسلام جوان بکەن و بیڕازێننەوە!.. یـان لەوەش چەواشەکارانەتر، ئەمەیە کە پڕوپاگەندە بۆ بێباوەری[الحاد] بەشێک لە پرۆژەکانی ئیستعماری بەریتانیـایە لە وڵاتانی ئیسلاندا!. بۆیە خوێنەری هوشیـار لەکاتی خوێندنەوەی کتێبەکەدا دەبێت ئاگاداری ئەم دووڕووییەی نووسەر بێت.

وەرگێڕی کوردی

١٢-٧ -٢٠١٦

پێشەکی وەرگێڕی کوردی:

ئەم وەرگێڕانە چیرۆکی سیخوڕێکی به‌ریتانیـای گەورەمان بۆ دەگێڕێتەوە. نووسەری کتێبەکە ناوی " ھمفێر "ە، کە خۆی ئەرکی جاسوسیی بۆ وەزارەتی مستعمراتی به‌ریتانیـای سەدەی ھەژدەھەم لە ئەستۆ گرتووە و ناوەندی چالاکی جاسوسیـانەکەی " ھمفێر "، وڵاتانی تورکیـا، مـیسر، ئێران ، عێراق و سعودیەیە.

ھمفێری جاسوس، چەند کێشەو بابەتێکی تایبەتیمان بۆ ڕوون دەکاتەوە کە ڕەنگە زۆربەمان که تا کاتی خوێندنەوەی کتێبەکەی ئەو، زانیـارییەکی ئەوتۆمان لە بارەیـانەوە نەبووبێت؛ پرۆژەو ئامانجە نامرۆییەکانی ئیستعماری ئینگلیز بۆ بە مستعمرەی وڵاتانی دواکەوتووی ئیسلامـی ونائیسلامـی، پەیوەندی ئاینی مەسیح و ئیستعماری ئینگلیز، چۆنیەتی دۆزینەوە و پەروەردەی فکری ، سیـاسی و ئەخلاقی محەمەد عبدالوەھابی ڕابەرو دامەزرێنەی ڕەوتی " ئیسلامـی وەھابی" لەڕێگای نووسەری کتێبەکەوە و پەیوەندی ئەو ڕەوتە ئیسلامـییە بە دەوڵەتی ئیستعماری به‌ریتانیـاوە، پلانەکانی ئیستعماری ئینگلیز بۆ ڕوخاندنی ئیمپراتۆریەتی عوسمانی، نەخشە ئیستعمارییەکانی ئینگلیز بۆ دانانی چەند بنەماڵە و خێڵێکی دیکتاتۆر و ئیستبدادی لە سەرکورسی حکومەت و دەسەڵات لە وڵاتانی دواکەوتووی ئیسلامـیدا، بەکارھێنانی ئاینی ئیسلام بۆ دژایەتی و لێدانی خودی ئاینەکە، ئاشکرای ناکۆکییەکانی نێوان ئایەتەکانی قورئان، حەدیسەکان و گوتارو کردارەکانی پێغەمبەر وخەلیفەکان لەگەڵ واقعی سەردەمـی محەمەد و سەردەمەکەی ھمفێردا، لەوانەیش گرنگتر، خوێندنەوە و توێژینەوەی ھەمەلایەنە و ووردی ھەموو دیـاریدە و پەیوەندییە ئابوریی، کۆمەڵایەتی و کڵتورییەکانی وڵاتانی دواکەوتووی بە مستعمرەکراوی ئەو ڕۆژگارە لەلایەن دەسەڵاتداران و حکومەتی ئینگلیزەوە و دیـاریی خاڵە بەھێزو لاوازەکانیـان لە بەر ڕووناکی خوێندنەوە و توێژینەوە دیـاریکراوەکانیـاندا ... ئەوانەو زۆر کێشەیتریش لەم پەرتوکەدا تیشکیـان خراوەتە سەر و ڕوونکراونەتەوە، کە بەڕاستی بەخوێندنەوەیـان سەرسام دەبین.

منیش وەک وەرگێڕی کتێبەکە، لەم پێشەکییە کەڵک وەردەگرم و دەمەوێت وەک پێویست و تا ئەو جێگایەی کە چوارچێوەی دیـاریکراوی ئەو ڕێگام پێبدات، چەندڕاستییەک لە بارەی ئیستعماری کۆن و نوێوە بخەمە بەردیدەی خوێنەر و لە کۆتاییشدا ھەوڵدەدەم کە لە سەر خودی کتێبەکە و چۆنییەتی وەرگێڕانەکە چەند خاڵێک ڕوون بکەمەوە.

لە سەرەتادا جەخت لەسەر ئەم خاڵە بە گرنگ دەزانم ئەوە بەبیر بھێنمەوە کە  ئیستعمار دیـاریدەیەکی مێژووییە و لەگەڵ دابەشبوونی کۆمەڵگە بەسەرچیینە کۆمەڵایەتییە جیـاوازەکاندا سەری ھەڵداوە. داگیری سەرزەوییەکانی نەتەوە لاوازترەکان لەلایەن بەھێزترەکانەوە، کە وەک دیـاریدەیەکی وێرانکەر لە بەرەبەیـانی کۆمەڵگەی کۆیلەدارییەوە دەستیپێکردووە، بۆخۆی جۆرێکە لە ئیستعمار. ئەگەر ووشەی " ئیستعمار " بە ھەمان مانای ووشەی " ئاوەدانەوە" ، یـاخود " بنیـاتنانەوە " ھاتبێتە ناو فەرھەنگە سیـاسییەکانەوە، ئەوا خودی مانای ڕاستەقینەی ووشەی " ئیستعمار"یش لەلایەن زمانناسەکانی وڵاتە ئیستعمارییەکانەوە ئاوەژۆ کراوەتەوە، چونکە لە ڕاستییدا و لە ڕووی مانای ماددی و بابەتی ووشەکەوە، ھێزە ئیستعمارییەکان، واتای ھێزە تاڵانکەر، داگیرکەر و وێرانکەرەکانی گەیـاندووە و دەگەیەنێت، نەک ھێزە بنیـاتنەر و ئاوەدانکەرەوەکان.

هەڵبەت لێرەدا نامەوێت بچمە سەرباسی پەیوەندی نێوان ئیستعمار و شێوەکانی بەرھەمھێنانی پێش لە سەرمایەداری، چونکە ئەوە باسێکی مێژووییەو لە ئامانجە سەرەکییەکانی ئەم باسەی ئێستا دوورمان دەخاتەوە ... بەھەرحاڵ، لە ڕوانگەی مێژووییەوە، سەرمایەداری لە سەرەتای سەرھەڵدانی خۆیدا، واتە لە کاتێکدا کە پرۆسەی کەڵەکەی سەرەتایی سەرمایە لە سەدەی شانزەھەمدا دەست پێدەکات، ئیستعمارو سیـاسەتی ئیستعماری سەرمایەداریش وەک مەیلێکی ئابوریی جیـانەکراوە و پێویست لەگەڵ ھەمان پرۆسەدا دێتەکایەوە. لە سەدەی شانزدەھەمەوە، واتە سەدەی سەرھەڵدانی شێوەی بەرھەمھێنانی سەرمایەداری، ئیستعماری سەرمایەداری بە چەند قۆناغێکی گرنگدا تێپەڕ دەبێت:

قۆناغی یەکەم: قۆناغێکە کە ھاوکات و هاوشان لەگەڵ پرۆسەی کەڵەکەی سەرەتایی سەرمایە، گەشەی بازرگانی جیھانی و شۆڕشی پیشەسازیدا دەستپێدەکات و لە کۆتاییەکانی سەدەی نۆزدەھەمدا ئیتر ئەم قۆناغە لە ژیـانی ئیستعمار کۆتایی پێدێت و ئیستعماری نوێ جێگای شێوەی ئیستعماری تەقلیدی دەگرێتەوە. لە قۆناغی یەکەمدا، واتە لە قۆناغی سەرھەڵدان و گەشەی شێوەی بەرھەمھێنانی سەرمایەداریدا، ئیستعمار وەک سیستەم و مەیلێکی داگیرکەر، تاڵانکەر، وێرانکەر و چەوسێنەری گەلانی لاواز ودواکەوتوو خۆی دەردەخاتەوە، کە ئەمەش لە دوالێکدانەوەدا دەبێتە ھۆی گەشەی ھەرچی زیـاتری خودی شێوەی بەرھەمھێنانی سەرمایەداری لە وڵاتانی ڕۆژئاواییدا. مارلەو بارەیەوە دەڵێت :{سیستەمـی مستعمرات بووە ھۆی گەورەترین پێشکەوتنەکان لە بواری بازرگانی و کەشتیڕانی و دەریـاگەڕیدا. بە واتای لوپر، " کۆمپانیـا ئیحتکارییەکان " بوونەتە لوتکە بەھێزەکانی کەڵەکە ی سەرمایە. ئەو مانیفاکتۆرانەی کە بەخێرایی سەریـان لەزەویدا دەردەھێنا و گەورە دەبوون، چەند بازاڕێکی دابینکراویـان لە مستعمرەکاندا بۆ دەدۆزرایەوە و ئیحتکاری بازاڕ ھۆکارێکی کەڵەکەی خێرای سەرمایە بوو. ئەو سەروەت و سامانانەی کە لە دەرەوەی ئەوروپاوە ڕاستەوخۆ و بەھۆی تاڵان، دیل و مرۆڤکوشتنی سەرزەوییە داگیرکراوەکانەوە بەدەستھێنرا بوون، لەوێدا دەگۆڕان بۆ سەرمایە .... لەگەڵ گەشەی سەرمایەداری قۆناغی مانیفاکتۆرەدا، بیروڕای گشتی ئەوروپا، دوایین شوێنەواری شەرم و حەیـاو ویژدانی خۆیی لە دەستدا. نەتەوەکان ( مەبەستی مارلە نەتەوەکانی ئەوروپایە ) دەستیـاندەبرد بۆ ھەموو کارێکی نەنگین و بێشەرمانە کە ببووایەتە ھۆی کەڵەکە ی سەرمایە ....١}. لە ھەمان پرۆسەی بێحەیـایی و بێ ویژدانی ئەوروپیەکاندایە کە ئیسپانیـا، پرتوگال، ھۆڵەندە، فەڕەنسا و به‌ریتانیـا دەستدەکەن بە داگیری سەرزەوییەکانی ووڵاتە دواکەوتووەکانی جیھان و لەنێوخۆیـاندا دابەشیـاندەکەن، یـان وەک ماردەڵێت: {قۆناغە جیـاوازەکانی کەڵەکەی سەرەتایی سەرمایە، کە لەڕووی زەمەنییەوە کەم که تا زۆر جیـاوازبووە، لە نێوان ئیسپانیـا، پرتوگاڵ، ھۆڵەند، فەڕەنسا و به‌ریتانیـادا دابەشدەکرێن. ئەو قۆناغانەی کە ئاماژەیـان پێکرا، لە ئینگڵتەرەی کۆتایی سەدەی ھەڤدەھەمدا، وەک سیستمـی ئیستعمار، سیستەمـی قەرزدانی دەوڵەتی، سیستەمـی باجدانی نوێ و سیستەمـی پشتیوانی گومرکی ( نظام التعرفە الجمرکییە )، وەک شێوازی ئۆرگانیکی و پێکەوە گرێدراو دەرکەوتەوە. بەشێک لەو شێوازانە لەسەر بنەمای توندوتیژترین کردەوەی بەربەریـانەی وەک سیستەمـی ئیستعماری وەستا بوون، بەڵام ھەموو ئەوانە لەلایەن ھێزی دەوڵەتەوە، واتە توندو تیژی سیستماتیک و ڕێکخراوی کۆمەڵگە، بەکار دەھێنران که تا پرۆسەی گۆڕینی شێوەی بەرھەمھێنانی دەرەبەگایەتی بۆ شێوەی بەرھەمھێنانی سەرمایەداری خێراتر بکات و ڕێگاکانی جێ گۆڕێکێی ئەم دوو شێوە بەرھەمھێنانە کورتر بکاتەوە ،٢.}، بەڵام پرۆسەی گۆڕینی شێوەی بەرھەمھێنانی دەرەبەگایەتی بۆ شێوەی بەرھەمھێنای سەرمایەداری ئیستعماری، پرۆسەیەکی ئابوریی ، یـان سیـاسی ڕووت و پەتی نەبووە، بەڵکو پرۆسەیەکی فکریش بووە. لە سەرەتای سەرھەڵدان و لەدایک بوونی سەرمایەداریدا، سەرمایەدارەکانی ئەوروپا و ڕۆشنبیران و بیریـارانی لایەنگری ئەم چینە، خەباتێکی فکری درێژماوەو ھەمەلایەنەیـان لەدژی ئاینی مەسیحیەتکرد و سەرئەنجامـی ئەم خەباتەشیـان بەوە گەیشت که تا ئاین مەسیح لە دەسەڵاتی سیـاسیی جیـا بکەنەوە ، بەڵام پاش جێگیر بوونی یەکجاری شێوەی بەرھەمھێنانی سەرمایەداری، ئیتر چینی بۆرژوازی دەسەڵاتداری ئەوروپا گەیشتە ئەو بڕوایە کە ئاینی مەسیح، یەکێکە لەو ئامڕزا فکرییـانەی کە دەتوانێت بۆ مانەوەی ڕژێمەکەی کەڵکی لێوەربگرێت. لەبەرئەوە، بۆرژواکانی ئەوروپا و دەوڵەتەکانیـان پەنایـان بردەوە بەر ئاینی مەسیح، که تا لەڕێگای بەکاربردنی ئەوەوە بتوانن شەرعییەت بە ھەرکردەوەیەکی نامرۆییـانەی خۆیـان بدەن، کە لە پێناوی قازانجپەرەستی خۆیـاندا دژ بە گەلانی دواکەوتووی دنیـا ئەنجامـیان دەدا. قەشەکان کرانەوە بە ڕاوێژکاری دەسەڵاتە سیـاسییەکانی ئەوروپا ( ھەروەک ھمفێری نووسەری ئەم کتێبەیش ئاماژەی بۆ کردووە )، کڵیساکانیش کرانەوە ناوەندی چەواشەکاری و گێژی خەڵک و کڵیسا و ئیستعمار بوونە دوو دیوی یەک دراو. مارئاماژەیەکی باش بەم پەیوەندییەی نێوان ئیستعمارو ئاینی مەسیح و کڵیسا دەکات و پاش بەبەڵگە ی قسەکانی ولیـام ھێویت دەڵێت: {پیـاوێک کە پسپۆڕە لە بواری مەسیحییەتدا، لە بارەی سیستەمـی ئیستعماری مەسیحییەت و ھێویتەوە ئەوھا دەڵێت: " دڕندەیی و کارەساتگەلێکی بێشەرمانە کە ڕەگەزە بە ناومەسیحییەکان لە ھەرشوێنێکی دنیـادا و دژ بە ھەر ووڵاتێکی داگیرکراوئەنجامـیدەدەن، لە ھیچ یەکێک لە سەردەمە مێژووییەکانی جیھاندا و لە ناو ھیچ ڕەگەزێکدا، تەنانەت ئەگەر دواکەوتووترین و دڕندەترین ڕەگەزیشبن و بەھەر ڕادەیەک کە بێبەزەیی و بێشەرمـیشبن ، وێنەی نییە **".... لەو مستعمرە کشتوکاڵیـانەی کە خەڵکەکەی تەنھا خەریکی بازرگانی ناردنە دەرەوە ( التصدیر ) بوون، وەک ھیندی ڕۆژئاوا و سەرزەوییە قەرەباڵغەکانی مەکسیک و ھیندی ڕۆژ ھەڵات، کە دەستیـانکردبوو بە کوشت و کوشتار و تاڵانیـان، شێوەی مامەڵە لەگەڵ خەڵکی ئەو شوێنانە زۆر ترسناکتر بوو. سەرەڕای ئەوەش، کەچی تەنانەت ناوەرۆکی مەسیحییەتی کەڵەکەی سەرەتایی سەرمایە لە مستعمراتدا، بەمانای تایبەتی ووشەکە ڕەتتنەکرایەوە. ئەم پسپۆڕە بێشەرم و تووند ڕەوانەی پرۆتستانیزم، ئەم تاوانکارانەی ئینگڵتەرەی مۆدێرن، لە ساڵی ١٧٠٣ دا، بە پێی بڕیـارێکی ئەنجومەنی یـاسادانانەکەیـان (جمعیتھم التشریعیە assembly ) بۆ دیلی ھەر ھیندییەکی سوور پێست، پاداشتێکی بە بڕی ٤٠ لیرەی ئوستەرلینی تەرخانکردووە و لە ساڵی ١٧٢٠یشدا بۆ کوشتنی ھەر سوورپێستێک ١٠٠ لیرەی ئوستەرلینی تەرخانکردووە ٣}.

قۆناغی دووەم: قۆناغێکە کە سەرمایەداری ئیستعماری گۆڕانێکی بنەڕەتی بەسەردا ھاتووە، بەڵام لەم پرۆسەی گۆڕانکارییەدا، ئەوەی کە نەگۆڕاوە سیـاسەتی داگیرکارانەو تاڵانکەرانەی سەرمایەداری ڕۆژئاوایە بەرانبەر ووڵاتانی کۆڵۆنیـالی ونیمچە کۆڵۆنیـالی. سەرمایەداری ڕۆژئاوا کە بە دوای شۆڕشی پیشەسازییدا پێینایە قۆناغێکی بەرزترەوە، واتە ئەو قۆناغەی کە ھەندێک بیریـاری سەرەتای سەدەی بیستەم بە قۆناغی ئیمپریـالیزم ناوزەدیـان کرد، بەکەڵک وەرگرتن لە پیشەسازی مۆدێرنی ئەو ڕۆژگارە، پەلاماری وڵاتانی دواکەوتووی جیھانیـاندایەوە و پرۆسەیەکی نوێ لە بە مستعمرە دەستیپێکردەوە. ئامانج لە بە مستعمرەەکانی وڵاتانی دواکەوتوو، دەستگرتنیـان بوو بەسەر بازاڕ، ھێزی کار و سەرچاوە سروشتییەکاندا. لەم قۆناغەدا، نەخشە سەرەتاییەکانی سەرمایەداری ئیستعماری ڕۆژ ئاوا ـ  بە تایبەتی ئیستعماری ئینگلیز ـ بە ھەندێک ئاڵوگۆڕەوە لە وڵاتانی مستعمرەو نیمچە مستعمرەدا پراکتیزە کران. لەناوبردنی پلەبەپلەی شیوەکانی بەرھەمھێنانی پێش لە سەرمایەداری، گەشەدان بەسەرمایەی بازرگانی و سوخۆری وابەستە بە مۆنۆپۆڵەکان و سەرمایەی مالی ڕۆژئاوا، کە زیـاتر لە شێوەی سەرمایەی بازرگانی، سوخۆر و بۆرژوازی کۆمبراتۆردا خۆیـان دەنواندەوە، دروستی چەند حکومەتێکی ئیستبدادی بنەماڵەیی و خێڵەکی لە ووڵاتانی دواکەوتوو ـ  بەتایبەتی لە وڵاتانی ئیسلامـی ـ دا، وەک پارێزەری بەرژەوەندییە ئابورییەکانیـان، پشتیوانی دارایی و سەربازی ڕاستەوخۆ لە حکومەتە پاشایەتیی و دیکتاتۆرەکان و ھەوڵدان بۆ سەرکوتی ئەو جوڵانەوە دینی و شێوە دینیـانەی کە ڕووبەڕووی سیـاسەت ئیستعمارییەکان وەستابوونەوە، کە لەڕاستیشدا ئەوانە بەرگرییـان لە شێوەی بەرھەمھێنانی دەرەبەگاییەتی ، ئابوریی کاڵایی ، دەسەڵات و کڵتوری فیوداڵی دەکرد، ڕوخاندنی ئیمپراتۆریەتی عوسمانی، وەک سمبوڵی ئیسلامـی ئەنتی ئیستعماری ڕۆژ ئاواو تاد...ھەموویـان ئەو نەخشە ئیستعماریـانە بوون کە لەکۆتاییەکانی سەدەی نۆزدەھەمەوە که تا ساڵانی کۆتایی جەنگی جیھانی دووەم لەدژی وڵاتانی دواکەوتووی جیھان بەڕێوە براون .

لێرەدا پێویستە ئاماژەیەکی کورتیش بەوە بکەم کە گەیشتنی سەرمایەداری بە قۆناغی ئیمپریـالیزم، واتە قۆناغی باڵادەستی سەرمایەی مالی و مۆنۆپۆڵەکان، سەرمایەداری جیھانی دابەشکرد بە سەر چەند وڵاتێکی گەورەھێزی ئیستعماریدا و لە ھەمان پرۆسەدا چەند گەورەھێزێکی جیھانی نوێ سەریـان ھەڵدا، کە ڕۆڵی تاک لایەنەی ئیستعماری به‌ریتانیـای گەورەیـان لە دیـاریی سیـاسەتی جیھانیداسڕیوە. سەرھەڵدانی فەڕەنسا، ئەڵمانیـا، یەکێتی سۆڤیەت، ئەمریکا، ژاپۆن وتاد... لە کۆتایی سەدەی نۆزدەم و تا کۆتایی جەنگی دووەمـی جیھانی ، ئەو بارودۆخە جیھانییە کۆنەی گۆڕی کە به‌ریتانیـا تێیدا باڵا دەست بوو. بەریتانیـای سومبڵی ئیستعماری سەرمایەداری، تەقریبەن بووە ھێزێک لە پەراوێزی سیـاسەتی جیھانی ئەو سەردەمەدا و ڕۆڵی سەرکردایەتیی جیھانی لێوەرگیرایەوە. ئەو گۆڕانکارییە لە پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکاندا، ڕاستەوخۆ کاردانەوەی لەسەر وڵاتانی دواکەوتووی جیھانیش ھەبوو. ھەندێک لەوڵاتانی ناوبراو، لەسەر دابەش و بە مستعمرەی وڵاتانی خاوەن نەوت، بازاڕ و سەرچاوەسروشتییە بەپیتەکانی وڵاتانی دواکەوتووی جیھان بەشەڕ ھاتن، دووجەنگی جیھانی ماڵوێرانکەریـان بەرپا کرد و لە ھەمانکاتیشدا زۆرێک لەوڵاتانی دواکەوتووی ئاسیـا، ئەفریقا، ئەمریکای لاتین و ئەورپای ڕۆژھەڵاتیـان داگیرکرد. ھەرلەو پرۆسەی کۆڵۆنیـالیز و جەنگدا، خەڵکی وڵاتانی کۆڵۆنیـالی و نیمچە کۆڵۆنیـالی چەندین ڕاپەڕین و شۆڕشیـان دژ بە ئیستعماری ئیمپریـالیستی بەرپاکرد. بە دوای کۆتایی جەنگی جیھانی دووەمدا، ھێزە ئیستعمارییەکان دەستیـان بە پاشەکشەکرد و پرۆسەی بە مستعمرەی ڕاستەوخۆ و داگیری سەربازییـانەی وڵاتانی دواکەوتوو کۆتاییھات. قۆناغێکی نوێ لە ژیـانی ئیمپریـالیزمدا ھاتەکایەوە و وڵاتانی مستعمرەی پێشتر چوونە قۆناغێکی نوێوە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا ئیمپریـالیزم بەجۆرێکیتر سیـاسەت و نەخشە ئیستعمارییەکانی خۆی دژ بەوڵاتانی دواکەوتووی ناسراو بەوڵاتانی جیھانی سێیەم درێژەپێدا.

قۆناغی سێیەم: لە ڕووی ناوەرۆکی ئابوریی و سیـاسییەوە، درێژکراوەی ھەمان قۆناغی دووەمە، واتە ئەو قۆناغەیە کە سەرمایەی مالی و مۆنۆپۆڵە کان تیـاییدا باڵادەستن، بەڵام ھاوکێشە ئابوریی ، سیـاسیی و ئایدۆڵۆجییە جیھانییەکان گۆڕانیـان بەسەردا ھاتووە. جەنگی جیھانی دووەم کۆتایی پێھاتووە، بە سەرکردایەتی سۆڤیەت و ئەمریکا، جیھان دابەش دەبێت بەسەر دوو کەمپی ڕۆژھەڵات و ڕۆژ ئاوادا. لەم قۆناغەدا، زۆربەی ھەرزۆری وڵاتانی مستعمرەکراو لە ڕووکەشدا سەربەخۆییـان بەدەستھێناوە، یـان پرۆسەی سەربەخۆییـان بەرەو خاڵی و کۆتایی دەچێت. ئەم قۆناغە کە پاش لە جەنگی دووەمـی جیھانییەوە دەستپێدەکات، قۆناغێکە کە وڵاتانی بەمستعمرەکراوی پێشتر ، تیـایدا دەکەونە داوی وابەستەیی ئابوری ، سیـاسی و دیپڵۆماسیی ئیمپریـالیزمـی ڕۆژ ھەڵات و ڕۆژئاواوە . سۆڤیەتی سەرکردەی کەمپی بە ناو سۆشیـالیستی، چەند حیزب و کەسایەتییەکی دیکتاتۆر و عەسکەری لەو وڵاتانەدا لەسەر کورسی دەسەڵات دادەنێت کە وابەستە دەبن بەخۆیەوە و بە ھەموو شێوەیەک یـارمەتییـاندەدات. ئەمریکایش، کە سەرکردایەتی کەمپی ڕۆژئاوادەکات، بە ھەمان شێوەی سۆڤیەت، کۆمەڵێک بنەماڵە و جەنراڵی سەربازی لە وڵاتانی وابەستە بەخۆیدا ، وەک سەرۆک و پاشاکان بەدەسەڵات دەگەیەنێت و لەڕووی ئابوریی ، سیـاسیی ، سەربازی و دیپلۆماسییەوە پشتیوانی تەواوەتییـان لێدەکات . ھەر لە ئەمریکای لاتینەوە که تا دەگاتە ئەوروپای ڕۆژھەڵات، ھەر لە ڕۆژھەڵاتی ئاسیـاو ئاسیـای ناوەندییەوە بگرە که تا دەگاتە خۆرھەڵاتی ناوەڕاست، سەرتاسەر بە حکومەتە دیکتاتۆرو تۆتیـالیتارییەکان تەنرا بوو، کە که تا ئەمڕۆیش زۆربەی ئەو حکومەتانە لەسەر کار ماونەتەوە. ئەم حکومەتە دیکتاتۆر و سەربازیـانە لە وڵاتانی ئیسلامـی و نائیسلامـی جیھانی سێیەمدا، ھیچ شتێک نەبوون، جگە لە داردەستەکانی دەستی ئیمپریـالیزم و احتکاراتی ئیمپریـالیستی بۆ دابین و پاراستنی بەرژەوەندییە ئابوریی و سیـاسییەکانیـان لە وڵاتانی ناوبراودا. ئەو حکومەتانە بە پێی نەخشەیەکی ئیمپریـالیستی پێش و پاش جەنگی دووەمـی جیھانی ھاتبوونە سەرکار، کە ئامانجە کۆنە ئیستعمارییەکانیـان لە ھەلومەرجێکی تازەتردا و بەشێوەیەکیتر بەڕێوە دەبرد، بەڵام لە گەڵ کۆتاییھاتنی جەنگی سارد و ھەرەسھێنانی کەمپی سۆڤیەتدا، ھەموو ھاوکێشە ئابوریی، سیـاسیی، سەربازی، دیپڵۆماسیی و تەنانەت جوگرافییەکانی جیھانی سەردەمـی جەنگی ساردیش ئاڵوگۆڕیـانکرد. بەوھۆیەشەوە سەردەم و قۆناغێکی نوێتر لە پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکاندا ھاتەکایەوە. ئەم قۆناغە، قۆناغێکە کە ئیمپریـالیزم لەڕووی چلۆنایەتییەوە، لە ڕووی پەیوەندییە ناوخۆییەکانییەوە و لەڕووی نەخشە ئیستعمارییەکانییەوە بۆ وڵاتانی دواکەوتووی ناسراو بە وڵاتانی جیھانی سێیەم، دووچاری گۆڕانکاری بووە، گۆڕانکارییەک کە ئاکام وبەرھەمـی شۆڕشی تەکنەلۆجیـای زانیـاری و بە دیجتاڵیزەی پرۆسەی بەرھەمھێنانی کۆمەڵایەتییە لە پێشکەوتووترین وڵاتانی سەرمایەداریدا.

قۆناغی چوارەم:  قۆناغێکە کە ئێستا تیـایدا دەژین. ئەم قۆناغە، ئەگەرچی بە قۆناغی گڵۆباڵیزەیشن ( بەجیھانی )، یـان پۆست مۆدێرنیزم ناودەبرێت، بەڵام لە واقعدا قۆناغی پشێوی و بێسەرەو بەرییە لە پەیوەندییە نێو دەوڵەتییەکاندا و لەڕووی کارکردو مـیکانیزمە ئابورییەکانیشیەوە درێژکراوەی ھەمان قۆناغی یەکەم و دووەمە، کە لەپێشەوە ئاماژەم پێکرد. دەوڵەتانی ئیمپریـالیستی نوێ، بە ئابوریی و تەکنەلۆجیـای پێشکەوتوویـانەوە، لەسەر دابەشەوەی بازاڕو ئابوریی جیھانی کەوتوونەتە ململانێ لەگەڵ ئەمریکای پۆلیسی جیھانیدا ٤. ئەمریکا گەڕاوەتەوە بۆ سیـاسەتە ئیستعمارییەکانی به‌ریتانیـای سەدەی نۆزدەھەم و سەرەتاکانی سەدەی بیستەم. ئەمریکا بەشێوەیەکی سەربازیـانە وبە ڕاستەوخۆیی ( بە ھاوکاری به‌ریتانیـای پیرە ئیستعمار ) لە ژێرناوی جەنگی دژی تیرۆر و سەقامگیری دیموکراتیدا، ئەو وڵاتانە داگیردەکات کە دەکەونە ناوچە ستراتیژییەکانی جیھانەوە. وڵاتانی ئاسیـایی ناوەڕاست و خۆرھەڵاتی ناوەڕاست ٥، کە دوو ناوچەی ئیسلامـینشینن، کەوتوونەتە بەرھێرشی ئیستعماریـانەی ئەمریکاوە. تیۆرییەکەی ھانتنیگتۆن ( پێکدادانی شارستانییەکان٦)، تیرێکی گڕدار بوو کەسەرانی کۆشکی سپی ئاڕاستەی فەندەمـینتاڵیزمـی ئیسلامـی و ناوجەرگی وڵاتانی ئیسلامـی خاوەن نەوتیـانکرد. گروپە ئیسلامـییە تووندڕەوەکان سەریـان بەرزکردووەتەوە و ڕووبەڕووی ئەمریکا و مەسیحیەتی ئەمریکا و ڕۆژئاوا وەستانەوەتەوە. ئاگری جەنگی ژێر خۆڵەمـیێشی کۆن، بە تیۆری و تێزی سیـاسیی تازەوە ھەڵگیرسایەوە. ئاینی مەسیح لە پرۆسەی نوێی بەمستعمرەی وڵاتانی ئیسلامـیدا بێلایەن نییە. ئیسلامـی سەلەفی و بونیـادگەرایش، وەک پارێزەری بەرژەوەندی حکومەت و دەوڵەتە ئیسلامـییە تەقلیدییەکانی ناوچەکە ، ھەروەک ئیسلامـی سەلەفی سەدەی نۆزدەھەم و سەرەتاکانی سەدەی بیستەم، خوازیـاری مانەوەی بارودۆخی پێشترەو قەبوڵی ھیچ گۆڕانکارییەکی ئابوریی ، سیـاسیی و کڵتوری ناکات کە ئیمپریـالیزمـی ئەمریکا دەیەوێت لە وڵاتانی ئیسلامـیدا، لەڕێگای مـیلیتاریزم و بەمستعمرەەوە بەدی بھێنێت.

 ئەوەی کە لەم پرۆسە جیھانییەدا ئەگەری ڕوودانی ھەیە، ئەوەیە کە سەرئەنجام ئیسلام بە ھەموو باڵەسیـاسییەکانییەوە، وەک ھەموو قۆناغەکانی ڕووبەڕوو بوونەوەی لەگەڵ ئیمپریـالیزمـی ئیستعماری و مەسیحییەتدا شکست دەخوات و توانای خۆڕاگری نییە لەبەردەم ھێرش و نەخشەو پلانەکانی ئەودا، بەڵام بەو حاڵەشەوە ھێشتا ئیمپریـالیزمـی ئیستعماری ئەمریکاو ئینگلیس نایـانەوێت و ناتوانن کە ئاین و کڵتوری ئیسلام بسڕنەوە و بۆ ھەمـیشە لە ناوی بەرن (ھەروەک ئەوەی کە لە سەدە ڕابردووەکاندا به‌ریتانیـای بابی ئیستعمار نەیتوانی ئەوکارە بکات)، چونکە لەلایەک ئیسلام ڕەگوڕیشەیەکی مێژوویی و مەعنەویی قوڵی لە ناوکۆمەڵگە ئیسلامـی و بە ئیسلامـیکراوەکاندا ھەیە و لەلایەکی تریشەوە ھەموو دەوڵەتە ئیمپریـالیستییەکان (لە قۆناغی ئێستادا ئەمریکا و به‌ریتانیـا) پێویستیـان بە ڕەقیبێکی ئایدیۆڵۆژی ھەیە که تا لەڕێگای ئەوەوە بتوانن ئامانجە ئیستعمارییەکانیـان بەدی بھێنن و بۆ درێژماوە وڵاتانی خاوەن سەروەت و دەوڵەمەندی ئیسلامـی لە ژێر چنگیـاندا بھێڵنەوە. نەخشەکانی ئیمپریـالیستەکان وورد و زیرەکانەیە و ڕووبەڕوو بوونەوەکانی دەوڵەتەکان و جوڵانەوە ئیسلامـییەکانیش لەگەڵیـاندا نەزانانە، گەمژانە، ناھوشیـارانەیەو ئەمەش فاکتەری ھەموو شکستەکان و دواکەوتووییەکانی وڵاتانی ئیسلامـی وجوڵانەوە ئیسلامـییەکان بووە بە درێژایی تەمەنی بە مستعمرەی وڵاتەکانیـان و وابەستەبوونیـان، یـاخود ڕووبە ڕوو بوونەوەکانیـان لەگەڵ زلھێزەکانی ڕۆژئاوادا، ھەروەک ھمفێری نووسەری ئەم کتێبەیش گۆشەیەکمان لەو ڕاستییە لە قۆناغێکی دیـاریکراوی ململانێی ئیسلام و ئیستعماردا بۆ ڕووندەکاتەوە.

پاش ئەو سەرنج و تێبێنیـانەی سەرەوە لەسەر ئیستعماربەشێوەیەکی گشتیی و بەتایبەتیش ئیمپریـالیزمـی ڕۆژئاوا، دەمەوێت چەند خاڵێکیش لە پەیوەند بەوەرگێڕانەکەدا ڕوون بکەمەوە:

١ـ ئەم کتێبە لەلایەن دکتۆر محسن مویدییەوە وەرگێڕدراوەتە سەر زمانی فارسی و لەساڵی ١٩٨٣ دا چاپکراوە. لە ساڵی ١٩٨٤ دا بۆ جاری دووەم چاپکراوەتەوە و ١٦٠٠٠دانەی لەلایەن چاپخانەی سپھرەوە ( کە یەکێکە لە چاپخانەکانی تاران ) لێچاپ و بڵاوکراوەتەوە.

٢ـ من لە ڕێگای ئینترنێتەوە ئەم کتێبەم بەدەستھێناوە، کە ھیچ پێشەکییەکی وەرگێڕی فارسی لەسەر نییە و تەنھا چەند پەراوێزێکی وەرگێڕی لەسەرە.

٣ـ ھەوڵێکی زۆرمدا که تا دەقی تەرجمەی عەرەبی (ئەگەر وەرگێڕدرابێتە سەر زمانی عەرەبی)، یـان دەقە ئینگلیزییەکەی بە دەست بھێنم و زانیـارییەک لەسەر نووسەرەکەی و بەرھەمەکانیتری کۆبکەمەوە و لەگەڵ دەقی ئەو دووزمانەیتردا بەراوردی بکەم، بەڵام ھەوڵەکەم ئەنجامێکی نەبوو. لە بەرئەوە ، من تەنھا لێپر، سراوم بەرانبەر بە دەقی وەرگێڕانە کوردییەکەی، نەک بەرانبەر بە دەقە فارسییەکەی. ھەرھەڵەیەک لە وەرگێڕانە کوردییەکەیدا ھەبێت، ئەوا من  بەرسیـارم لەو ھەڵەیە وھیواداریشم ھەرکەس کە سەرنج وتێبینییەکی لەسەر وەرگێڕانەکە ھەبوو ئاگادارم بکاتەوە که تا بۆ چاپەوەی دووبارەی کەڵکی لێوەربگرم.

٤ـ لە وەرگێڕانەکەدا ھەوڵمداوە کە زۆر ووشەی کوردی پەتی، یـان ھەندێک زاراوەی نوێی کوردی بەکار نەھێنم، چونکە بڕوام وایە کە وازی بەو ووشەو زاراوانە و بەکاربردنیـان لە وەرگێڕانی بابەتێکی ئەوا بەنرخدا، ھەم لە زەوقی خوێنەرەکەی دەداو ھەم لە بەھای بابەت و وەرگێڕانەکەیش کەمدەکاتەوە. لەبەرئەوە، لەو شوێنانەدا کە بە پێویستمزانی بێت ووشە عەرەبییەکانم بە کاربردووە، چونکە زیـاتر ووشە عەرەبییەکان لە ناو گشت خەڵکدا بەکار دەبرێن و تێگەیشتن لێیـان پێویستی بە بەدواداگەڕانیـاندا نییە لە ناو فەرھەنگە زمانەوانییەکاندا.

٥ـ لەبەرئەوەی کە ھیچ پێشەکییەک بۆ وەرگێڕانی فارسییەکەی نەنووسراوە و وەرگێڕەکەی ھیچ ڕوونەوەیەکی لە بارەی  گواستنەوەی سورەت وئایەتەکانەوە نەداوە کە ئایـا ھمفێرئاماژەی بە ئایەت و سورەتەکان کردووە، یـان وەرگێڕە فارسەکە ئاماژەی پێداون و ھێناونیەتەوە ؟ بەڕاستی وەڵامـی ئەو پرسیـارەش بۆخۆم زۆر ڕوون نییە و منیش وەک ھەرخوێنەرێکی ئەم کتێبە، بەگومانەوە لەسەر ئەوکێشەیە لە نێوان نووسەر و وەرگێڕە فارسییەکەیدا ئەم سەرو ئەوسەر دەکەم. لەبەرئەوە، من وەک خۆیـان دەیـانووسمەوە و بەرپرس نیم لە بەھەڵە ھێنانەوەی ئایەتەکان و سورەتەکان، ئەوە دەکەوێتە ئەستۆی وەرگێڕە فارسییەکەی. گومانیشم لەوەدا نییە کە لە چەند شوێنێکدا، لەئاماژەدان بە ئایەت و سورەتەکاندا ھەڵەکراوە، یـان ناوی سورەتەکە نەھێنراوە و یـان ئایەتێکی جیـاواز لەو سورەتە ھێنراوەتە کە ئاماژەی پێدراوە، بۆ نموونە : لە گفتوگۆیەکی نێوان محه‌مـه‌د عه‌بدولوه‌هابی دامەزرێنەری وەھابیەت و ھمفێردا، کەلەبارەی حەرام بوون و حەرام نەبوونی شەراب خواردنەوەیە لەئیسلامدا، ئاماژە بەم قسەیە( وھل انتم منتھون ) کراوە، کە بەڕاستی من نەمزانی ئەمە قسەی محەمەدی پێغەمبەرە، یـان یـان ئایەتێکە ؟ کەچی لە پەراوێزەکەیدا نووسراوە (سورەی الاعراف ، ئایەتی ٩١)، بەڵام لەدەقی ئەو قورئاندا، کە ئێستا لەبەردەستی مندایە و چاپی (مجمع الملک فھد لطباعه‌ والمصحف الشریف )ە، ئەو ئایەتەی تێدانییە و ئەم ئایەتە لەشوێنی ئاماژە پێکراودا ھاتووە : (كَذَّبُواْ شُعَيْبًا كَأَن لَّمْ يَغْنَوْاْ فِيهَا الَّذِينَ كَذَّبُواْ شُعَيْبًا كَانُواْ هُمُ الْخَاسِرِينََ).  ئەوە ھەڵەیەکی زەقە لە نەقڵی ئایەت و سورەتەکان و دەستنیشانی ژمارەکەیـاندا. بەھەرحاڵ، ھەروەک لەپێشەوەیش وتم، ھەم من لەو ھەڵانە بەرپرس نیم و ھەم کاتی ئەوەیشم لەبەردەمدا نییە کە بچمەوە سەر بەراوردی یەک بەیەکی ئەو ئایەت و سورەتانەی کە لەم کتێبەدا ئاماژەیـان بۆ کراوە لەگەڵ دەقی قورئاندا، ئەمە سەرەڕای ئەوە کە ئەرکی من نییە و خوێنەرانی ڕەخنەگری ھمفێر وکتێبەکە، دەتوانن ئەو بەراوردکارییـانە بکەن. ھەر لەپەیوەند بە ئایەتەکانیشدا، بەپێویستی دەزانم ئەوەیش بەبیری خوێنەر بھێنمەوە کە : وەرگێڕی فارسی ھەندێک ھەڵەی کردووە لە وەرگێڕانی ئایەتەکاندا لە عەرەبییەوە بۆ فارسی، بەڵام من ئەو ھەقەم بە خۆم نەداوە کە بۆی ڕاست بکەمەوە، چونکە من تەنھا ئەرکی وەرگێڕانم لەسەرە نەک ڕاستەوەی ھەڵەکانی وەرگێڕی فارسی.

 دوایین خاڵ کە بەبێویستی دەزانم ئاماژەی پێ بکەم ، ئەوەیەکە ئەم کتێبە (ھەرچەند مێژووی نووسینەکەی پێوە نییە ) بەڵام پێدەچێت نزیک بە ٣٠٠ ساڵ بەرلە ئێستا نووسرا بێت (ئەمەش بەو دەلیلەی کە نووسەری کتێبەکە دەڵێت : " لەساڵی ١٧١٠وەزارەتی مستعمرات بە ئەرکێکی جاسوسی ناردمـیان بۆ وڵاتانی ئیسلامـی"...) یـان ھەر بەڕاستیش چیرۆکێک بێت، بەڵام کاتێک کە بە ووردی سەرنج دەدەیتە سەر بابەتەکانی، ئەو ھەستەت لەلا دروست دەکات کە لە دە که تا دوازدە ساڵی ڕابردوودا نووسرا بێت، چونکە ئەمرۆ ئەمریکا و به‌ریتانیـا نەخشەکانی به‌ریتانیـای ٣٠٠ ساڵ لەوەپێش بەرانبەر بە وڵاتانی ئیسلامـی دووبارە دەکەنەوە، کە دووبارەبوونەوەی ئەو نەخشانە لایەنە نێگەتیڤەکانی زۆر زیـاترن لە لایەنە پۆزەتیڤەکانی. لەکۆتاییدا ھیوادارم کە بەم وەرگێڕانە بتوانم بۆشاییەک لە کتێبخانەی کوردییدا پڕبکەمەوە.

تاهیر ساڵح شەریف

٢٠-١- ٢٠٠٥

تۆرۆنتۆ - کەنەدا

_________________________________

سەرچاوە و پەراوێزەکان:

١- کارل مار: کاپیتاڵ، بەرگی یەکەم، فەسڵی بیست و چوارەم ، لاپەڕەکانی ٨٥٥ و٨٦١ ، بەزمانی فارسی، وەرگێڕانی ایرج اسکندری. انتشارات فردوس – تھران. بە کەڵک وەرگرتن لە وەرگێڕانە عەرەبییەکەی فالح عبدالجبار. بڕوانـه:

‌ http://www.marxists.org/arabic/marx/works/1867-c1/ch07.htm 

٢ـ کارل مارکس:ھەمان سەرچاوە، ل٨٥٢.

* ولیـام ھێویت ( ١٧٩١ ـ ١٨٧٩ ) نووسەرێکی ئینگلیزییە کە توێژینەوەیەکی گرنگی لە بارەی دانیشتوانی ئەسڵی ئوسترالیـاوە کردووە.

**W.Hewitt: colonization and Christianity.A popular History of the Treatment of the Natives by the Europeans in all their colonies "London. 1838. p. 9

٣ـ کارل مارکس: ھەمان سەرچاوە. ل ٨٥٤ و ٨٥٥.

٤-بۆ تێگەیشتنی زیـاتر لە جێگاو ڕێگای ئەمریکا لە سیستەم و بارودۆخی جیھانی نوێدا ، بڕوانە نووسراوەی: جەنگی ستراتیژی و شکشتی ستراتیژی جەنگی ئەمریکا. بە پێنووسی وەرگێڕی کوردی ئەم پەرتووکە ، بڵاوکراوە لە ماڵپەڕی کوردستانپۆستدا ، بڕوانە :

http://www.kurdistanpost.se/nuseran/t/tahir_salih/040427_1.pdf 

٥- بۆتێگەیشتنی زیـاتر لە گرنگی جێگاوشوێنی ستراتیژی ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاستدا لەڕوانگەی نووسەری ئەم پێشەکییەوە بڕوانە: ئامانجەکان و ئەنجامەکانی کێشەی ئەمریکا ـ عێراق: تاھیر ساڵح شەریف - کەیھان عەزیز، بڵاوکراوە لە سایتی کوردستانپۆستدا.

ا http://www.kurdistanpost.se/nuseran/t/tahir_salih/021227.pd

٦ـ بۆ تێگەیشتن لە تیۆری پێکدادانی شارستانییەتەکان، بڕوانە " پێکدادانی شارستانیەتەکان " ، نووسینی سامـیۆڵ ھانتینگتۆن، کە لەلایەن نووسەری ئەم پێشەکییەوە کراوە بەکوردی و پێشەکییەکی چڕوپڕم بۆ نووسیووەولە گۆڤاری ئاران ، ژمارە ٤ و ٥ ساڵی ١٩٩٧ ـ ١٩٩٨ دا بڵاوکراتەوە.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------

بیرەوەرییەکانی مستەر همفێر

لە مێژبوو کە دەوڵەتی بەریتانیـای گەورە، بیری لە کێشەی ھێشتنەوەی مستعمرەکانی و دامەزراندنی ئیمپراتۆرییەتی گەورەی خۆی دەکردەوە. ئێستا ئەم ئیمپراتۆریەتە ئەوەندە فراوانبووەتەوە کە دەتوانرێت دیمەنی خۆرھەڵاتن و خۆر ئاوابوون لە دەریـاکانیدا ببینرێت. جگە لەوانەش، دورگەی به‌ریتانیـا، بە بەراورد لەگەڵ زۆرترین مستعمرەکانیدا، وەک وڵاتی ھیند، چین، وڵاتانی ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست وشوێنەکانیتر، زۆر بچووکتر خۆی دەنوێنێت و دێتە بەرچاوان. لەلایەکی تریشەوە، سیـاسەت و کردەوەکانی ئیستعماری ئینگلیز لە ھەموو ئەو شوێنەنادا چوونیەک و یەکسان نییە. لەھەندێک وڵاتدا، بەڕووکەش وای پیشاندەدات کە بەڕێوەبردنی کاروبارەکانی وڵات لەدەست خەڵکەکەیدایە، بەڵام سیـاسەتی ئەکتیڤی کۆڵۆنیـالی تیـایـاندا بەڕِێوەدەچێت و ھێندەی نەماوە کە بەتەواوی سەربەخۆیی ڕووکەشی ئەو وڵاتانەش لەنێوببرێت و لە ھەموو ڕوویەکەوە بکرێنە پاشکۆی بەریتانیـا. لەبەرئەوە، پێویستە لەسەرمان کە دووبارە بیر لە شێوەو چۆنیەتی ئیدارەی مستعمرەکانی خۆمانبکەینەوە، بەتایبەتی سەرنج بدەینە سەر دوو خاڵی گرنگ :

١- گر تنەبەری چەند ڕێگاو شوێنێک بە مەبەستی بەھێز و پتەوی ھەموو دەسەڵاتی دەوڵەتی ئیمپراتۆری ئینگلیز بەسەر ئەو ناوچانەی کە لە ئێستادا بەتەواوی مستعمرەی ئەم دەوڵەتەن.

٢- داڕشتن و ڕێکخستنی چەند پرۆژەیەک بۆ بەدەستھێنان و دەستگرتن بەسەر ئەو سەرزەویـانەدا کە ھێشتا نەکەوتونەتە داوی ئیستعمارەوە .

وەزارەتی مستعمراتی ئینگلیز بۆ جێبەجێی ئەو پرۆژانەی کە ئاماژەیـان پێکرا، ھەست بەو پێداویستییە دەکات بۆ ھەریەکێک لەو ناوچانە، بە مستعمرەو نیمچە مستعمرەوە، چەند دەستەیەک بە مەبەستی جاسوسی و بەدەستھێنانی زانیـارییەکان ڕەوانە بکات.

خۆشبەختانە، منیش کە لە سەرەتای دەستبەکاربوونمەوە لە وەزارەتی مستعمراتدا ئەرکەکانی خۆمم بە باشی ئەنجامدابوو، بە تایبەتی لە بواری ئەنجامدانی ئەرکی ڕاگەیشتنم بە کاروبارەکانی " کۆمپانیـای ھیندی ڕۆژهەڵات "، کە لە ڕووکەشدا مەسەلەیەکی بازرگانییە و لە ناوەرۆکیشدا ئەرکی جاسوسیی لەئەستۆدا بوو، بەمەبەستی ناسین و زانینی ڕێگا جۆراوجۆرەکانی نفوزو کۆنترۆڵی تەواوەتی وڵاتی ھیند و داگیری نیمچە کیشوەر دروست بوو بوو، بەھۆی دڵسۆزیمەوە لە ڕاپەڕاندنی ئەرکەکانی سەرشانمدا، جێگاو شوێنێکی باشم لە وەزارەتی مستعمراتدا پێبڕابوو .

دەوڵەتی ئینگلیز لەو سەردەمەدا خەمـی ھیندستانی نەبوو، چونکە ململانێی نەتەوەیی و ڕەگەزی، ناکۆکی ئاینی و کڵتوری مەودای بەدانیشتووانی شبھە قاڕە نەدەدا که تا لەدژی دەسەڵات و نفوزی ئینگلیز یـاخی ببن. بارودۆخەکە لەوڵاتی چینیشدا ھەر بەوجۆرە بوو. لەلایەن پەیڕوانی بوداو کۆنفۆسیۆشەوە، کە ئاینی مردووەکان بوو، ھیچ ھەڕەشەیەک لە ئینگلیز نەدەکراو چاوەڕێنەدەکرا بەو ھەموو ناکۆکییە قوڵەوە کە لە نێوان خەڵکی ھیند و چیندا ھەبوو، بتوانن بیر لە سەربەخۆیی و ئازادی خۆیـان بکەنەوە، چونکە ئەو شتەی کە لەو دوو شوێنەدا لە گۆڕێدا نەبوو، بیرەوە لە ژیـان و ئازادی بوو. بێخەمبوونی دەوڵەتی به‌ریتانیـا لە ئاسایش و ئارامـی زاڵ بەسەر ئەم دوو سەرزمـینە پان و پۆڕە دا، ھۆکارێک  نەبوو بۆ ئەوەی کە بەھیچ شێوەیەک سەرنج نەدرێتە سەر ئاڵوگۆڕەکانی ئایندەی ئەم ناوچەیە. لەبەرئەوە، وا پێویستی دەکرد کە بیر لە چەند خۆ ئامادەکارییەک بکرێتەوە بۆ بەرگرتن بە ھەرجۆرە گۆڕانکارییەکی ئایندە کە لەوانە بوو لە ڕێڕەوی ھوشیـاربوونەوەی ئەم نەتەوانەداڕووی بدایە.. ئەو ئامادەکارییـانەیش بریتی بوون لە داڕشتن و جێبەجێی پرۆژەو نەخشە درێژماوەکانی وەک پەرەدان و سەرتاسەریەوەی ناکۆکی و نەزانی ، ھەژاری و نەخۆشی لەو وڵاتانەدا. بۆ داسەپاندنی ئەو بەڵاو کارەساتانە بەسەر خەڵکی ئەم ناوچانەدا، ئێمە ئەم پەندە کۆنەی بوداییەمانکردە بنەمای کاری خۆمان کە دەڵێت: "واز لە نەخۆشەکە بھێنە و تاقەت و حەوسەڵەی خۆت لەدەستمەدە، سەرئەنجام ناچار دەبێت کە بەھەموو تاڵییەکییەوە حەز لە دەرمانەکە بکات".

سەرەڕای ئەوە کە لەگەڵ نەخۆشێکیتر، واتە لەگەڵ دەوڵەتی عوسمانیدا، چەندین ڕێکەوتننامەمان بە قازانجی خۆمان ئیمزاکردبوو، بەڵام پێشبینی پسپۆڕانی وەزارەتی مستعمرات ئەوە بوو کە بەگشتی ئەم ئیمپراتۆریەتە بۆماوەی کەمتر لە یەک سەدە ھەرەس دەھێنێت. ھەروەھا لەگەڵ دەوڵەتی ئێًرانیشدا چەند ڕێکەوتننامەیەکی نھێنیمان ئیمزاکردبوو. کارمەندان و جاسوسەکانی ئێمە لە وڵاتانی ژێردەستەی ئیمپراتۆریەتی عوسمانی و ھەروەھا لە ئێرانیشدا خەریکی ئەنجامدانی کارو چالاکییەکانی خۆیـان بوون و لە ڕێگای بەدیھێنانی ئامانجەکانی دەوڵەتی ئینگلیزدا چەند سەرکەوتنێکیـان بەدەستھێنابوو. پەرەسەندنی گەندەڵی ئیداری و بەرتیلخواردن و خۆشگوزەرانی پاشاکان، که تا ڕادەیەک بناغەکانی ئەم حکومەتانەیـان لەق و لەرزۆک کردبوو، بەڵام لەبەر ئەو ھۆیـانەی کە لە خوارەوەتر ئاماژەیـان پێدەکەم، زۆر دڵنیـا نەبووین لە لاوازی ھەردوو حکومەتی ئێران و عوسمانیدا. گرنگترین ھۆیەکانیش بریتی بوون لە:

١ ـ نفوزی مەعنەوی ئیسلام لە ناو خەڵکی ئەم ناوچانەدا، کە لە ھێز و سەقامگیرییەکی تەواو بەھرەمەند بوو. دەتوانم بڵێم کە کەسێکی موسڵمانی ئاسایی، لە ڕووی بنەمای بیروباوەڕییەوە لەگەڵ قەشەیەکی مەسیحیدا ململانێی دەکرد. ئەوان بەھیچ شێوەیەک دەستیـان لە بیروڕای خۆیـان ھەڵنەدەگرت. لە ناو موسڵمانەکاندا، پەیڕوانی مەزھەبی شیعە، کە زۆربەیـان لە وڵاتی ئێراندا نیشتەجێن، لە ڕووی عەقیدە و ئیمانەوە، بە بڕواترو ترسناکترن لە مەزھەبەکانیتری ئیسلام.

شیعەکان بەگشتی مەسیحییەکان بە کافرو گڵاو دەزانن. لەڕوانگەی شیعەوە کەسێکی مەسیحی پاشەڕۆیەکی بۆگەنە کە ھەر موسڵمانێک دەبێت لە سەر ڕێی خۆیببات و پاکی بکاتەوە. جارێکیـان لە موسڵمانێکی شیعەم پرسی : " بۆچی بە چاوی سواپاکییەوە دەڕوانیتە مەسیحیەت، لە حاڵێکدا کە مەسیحییەکانیش بڕوایـان بە خوا، بە پێغەمبەری خوا و بەدواڕۆژ ھەیە ؟ "وەڵامـی دامەوە :" محەمەد پێغەمبەرێکی داناو زانا بوو کە بەم لێکچوواندنانە دەیویست تەنگ بە کافرەکان ھەڵبچنێت و ناچاریـان بکات که تا ئاینی ئیسلام قەبوڵ بکەن و ڕوولە خودا بکەن. لە بواری سیـاسەتیشدا ھەرکاتێک کە دەوڵەتەکان ھەست بە مەترسی کەسێک یـاخود گروپێک بکەن، لەگەڵیـاندا تووند و تیژ دەبن و لەم ڕێگایەوە تەریکیـان دەخەنەوە، که تا سەرئەنجام ناچاریـان دەکەن کە واز لە نەیـارییـان بھێنن و سەریـان پێدانەوێنن. مەبەست لە گڵاوبوونی مەسیحییەکانیش ناپاکی مەعنەوی ئەوان نییە، بەڵکو زەردەشتییەکانیش، کە بەڕەگەز ئێرانین، بەپێی ھەمان لۆژیکی ئیسلام گڵاون " .

دووبارە پێم گوتەوە: " زۆرباشە! بەڵام خۆ مەسیحییەکانیش بڕوایـان بە خوا و پێغەمبەرو دواڕۆژیش ھەیە ؟ ". وەڵامـی دامەوە : " لەبەر دوو ھۆ ئەوان بە کافر دەزانین :  یەکەم ، لەبەرئەوەی کە ئەوان پێغەمبەری ئیسلام، واتە حەزرەتی محەمەدیـان قەبوڵ نییە و ئەوان بە محەمەد دەڵێن کەسێکی درۆزنە.  ئێمەش لەوەڵامدا پێیـان دەڵێین کە ئێوە ناپاک و پیسن و ئەم قسانەی کە بەوانی دەڵێین بنەمایەکی ئاقڵانی ھەیە : ( ئەوەی کە ئازارت دەدا، ئازاری بدەرەوە ! ). دووەم، لەبەرئەوەی کە مەسیحییەکان تۆمەت دەدەنە پاڵ پێغەمبەرانی نێردراوی خودا، کە ئەمـیش گوناھێکی گەورەیەو سوکایەتیە بە پێغەمبەران .. بۆنموونە، دەڵێن کە عیسا بەوھۆیەوە کەوتە بەر لەعنەتی خودا و لە خاچ درا، چونکە شەرابی خواردبووەوە " .

سەرم لەم قسەیەی دوایی سوڕما و پێم گوت :" مەسیحییەکان ھەرگیز وا ناڵێن ".  ئینجا ئەویش پێی وتم : " تۆ ئاگات لێی نییە، ئەم تۆمەتانەیـان لە کتێبی موقدەسدا ھەڵبەستووە ".  ئەو ھیچیتری نەگوت و منیش دڵنیـا بووم کە ھەندێک لە موسڵمانانی شیعە، درۆ بەدەم محەمەدی پێغەمبەری ئیسلامـیشەوە دەکەن، بەڵام لەگەڵ ئەوانەشدا مەبەستم نەبوو کە زیـاتر درێژە بە گفتوگۆکەمان بدەم، دەترسام دەنگۆ (دیعایە)یەک لە بارەی ناسنامەی ڕاستەقینەمەوە بکەوێتە سەرزاران و ناسنامەکەم ئاشکرا ببێت، چونکە بەتەواوی خۆمم خستبووە بەرگی کەسێکی موسڵمانەوە و خۆم لە سەرئێشەیەکی لەوجۆرە دووردەخستەوە کە بێم بەرگری لە مەسیحیەت بکەم .

٢ ـ ئاینی ئیسلام، بەپێی پێشینە مێژووییەکانی خۆی، ئاینی ژیـان، دەسەڵات و ئازادییە و پەیڕەوانی ئاینی ئیسلام ھەروا بە ئاسانی مل بە دیلی و کۆیلایەتی خۆیـان نادەن. لەخۆبایی بوون و خۆبەزلزانی ڕابردوو، بەجۆرێک زاڵە بەسەر ئەقڵ و بوونیـاندا کە تەنانەت لەم سەردەمـی لاوازی و داچوونەشیـاندا دەستبەرداری نابن. ئێمە ناتوانین بچینە سەر ڕاڤەی مێژووی لەخۆبایی بوون و خۆبەزلزانانەی ئیسلام و موسڵمانان و لە بارەی ئەوەوە ھوشیـاریـان بکەینەوە کە سەرکەوتن، مەزنی، شکۆداری و شانازییەکانی ڕابردوو، لە ھەلومەرج و پێداویستییەکانی ڕۆژگار و سەردەمـی خۆیـانەوە  هەڵقوڵا بوون و ئەمڕۆکەش بارودۆخێکی نوێ جێگای ئەوانەی گرتۆتەوەو گەڕانەوەیش بۆ ڕۆژگارە بەسەرچووەکان، ڕێگای ژیـانی نوێی ئەمڕۆ نییە .

٣ ـ ئێمە لە ھوشیـاری، دووربینی و جموجوڵەکانی ھەردوو حکومەتی ئێران و عوسمانی دەترساین، کە لەوانەبوو لە ھەر ساتەوەختێکدا بە نەخشە ئیستعمارییەکانی ئێمە بزانن و ھەموو نەخشەکانمان بکەنە بڵقی سەرئاو. ھەروەک لەپێشەوەش ئاماژەی پێکرا، لەئەنجامدا ئەو دوو حکومەتە لاواز بوون و تەنھا لە ناوەندەکانی فەرمانڕەوایەتیـاندا نەبێت دەسەڵاتێکی بەھێز و پتەویـان نەبوو. بەھەرحاڵ، ھێشتا ئەوەش بۆخۆی ھۆیەکی نیگەرانی و دڵنیـا نەبوونی ئێمە بوو لە سەرکەوتنی ئایندەمان .

٤ ـ زاناکانی ئیسلامـیش ھۆیەکی تری نیگەرانییەکانی ئێمە بوون. موفتییەکانی الازھر و مەرجەعەکانی شیعە لە عێراق و ئێراندا، ھەریەکەیـان بۆخۆی وەک کۆسپ و ڕێگرەکانی بەردەم نەخشە ئیستعمارییەکانمان دەردەکەوتنەوە.. پێویستە ئەوەش بڵێم کە زانا ئیسلامـییەکان کەمترین زانیـاریـان لە بارەی شارستانییەت، زانستی نوێ و بارودۆخی ئەمڕۆوە نەبوو، تەنھا شتێک کە سەرنجیـان دەدایە و بەلایەنەوە گرنگ بوو، بریتی بوو لە خۆ ئامادە بۆ بەھەشت، ئەوبەھەشتەی کە قورئان بەڵێنی پێدابوون. ئەوان ھێندە دەمارگیربوون کە یەک زەڕەیش ئامادە نەبوون پاشەکشە لە شتەکانی خۆیـان بکەن. کۆمەڵانی خەڵک، پاشاکان و فەرمانڕەواکان، تێکڕا وەک مشک کە چۆن لە پشیلە دەترسێت، ئەوانیش ئەوا لە زانا ئاینییەکانی خۆیـان دەترسان. سوننە مەزھەبەکان ئەوەندەی شیعە مەزھەبەکان لە زاناکانی خۆیـان نەدەترسان. دەبینین کەھەمـیشە لە ناوچەکانی فەرمانڕەوایەتی عوسمانییدا، لە نێوان سوڵتان و شێخەکانی ئیسلامدا پەیوەندییەکی پتەو ھەبووە و تا ڕادەیەک نفوزی مەعنەوی زاناکان پاڵیدەدا بە پاڵ دەسەڵاتی فەرمانڕەواکانەوە، بەڵام لە وڵاتی شیعەنشیندا، خەڵکی زیـاتر پابەند بوون بە زانا ئاینییەکانیـانەوە. پابەند بوونی شیعەکان بە زانا ئاینیەکانیـانەوە، پابەندبوونێکی بەھێز و پتەو بوو، بەڵام ئەوان بایەخێکی ئەوتۆیـان بە فەرمانڕەواکانیـان نەدەدا. ئەم جیـاوازییە لە نێوان ڕوانگەی شیعەو سوننەدا بەرامبەر بە ڕێزدانیـان بۆ زاناکان وپاشاکانیـان لە ھیچ کاتێکدا لە دڵەڕاوێیگەرانییەکانی وەزارەتی مستعمرات و دەستەی فەرمانڕەوایەتی ئینگلیزی کەمنەدەکردەوە .

بەمەبەستی دۆزینەوەی ڕێگاچارەیەک بۆ ئەوکێشە دژوارو ئاڵۆزانەی کە لەم وڵاتانەدا لەگەڵیـاندا بەرەوڕوو بووبووینەوە، چەندین جار لەنێوان خۆماندا دەستمان بە گفتوگۆو قسەوباسکرد، بەڵام ھەرجارە که تا ڕادەیەک کەش وھەوای بەدگومانی زاڵ دەبوو بەسەر گفتوگۆکانماندا و دەکەوتینە کۆڵانە داخراوەکەوە . ڕاپۆرتەکان و نامەی بەکرێگیراوە سیـاسییەکانیشمان، ھەروەک ئەنجامـی گفتوگۆکانمان ھێندە دڵخۆشکەر نەبوون، بەڵام لەگەڵ ئەوانەشدا، خۆمان نائومێد و ھیوابڕاو نەدەکرد، چونکە سەبرێکی باشمان ھەبوو بۆ بە دوادا چوونی نەخشەو پلانەکانمان .

لە یـادمە کە جارێکیـان وەزیری مستعمرات کۆبوونەوەیەکی لەگەڵ یەکێک لە بەناوبانگترین قەشەکانی لەندەن و ژمارەیەک لە پسپۆڕانی ئاینیدا، کە بەگشتی ژمارەیـان بیست کەسێک دەبوو، سازکرد و کۆبوونەوەکەش سێ کاتژمێری خایـاند، بەڵام ھیچ جۆرە ئەنجامێکی لێبەدەست نەھات.  قەشەکە بە ئامادەبووانی گوت : " لە جێی خۆتاندا مەجوڵێن و سەبرو حەوسەڵەی خۆتان لەدەست مەدەن، مەسیحیەت پاش لە سێ سەد ساڵ ئازار و دەربەدەری و پاش لە شەھیدی عیسا و پەیڕوانی ئەو، توانیویەتی کە جیھانیگیر ببێتەوە. ئەوەندە بۆ ئێمە بەسە کە لە داھاتوودا عیسا چاوی لێمان بێت که تا پاش لە سێ سەد ساڵیتر کافرەکان تێکبشکێنین. کەوایە پێویستە لەسەرمان خۆمان بەو ھۆکارانەی کە بۆ زاڵبوون، سەرکەوتن و لە ئەنجامـیشدا بۆ بڵاوەوە( تبشیر )ی مەسیحییەت لە ناوەندەکانی موسڵماناندا پێویستن، بەتەواوی چەکدار بکەین. پاش چەندین سەدە، لەوانەیە بەم ئەنجامە بگەین کە چ کێشەیەکی تێدایە ئەگەر باوکان تۆیەکە بچێنن و منداڵەکانیشان بەرھەمەکەی بچننەوە ".

جارێکیتر لە وەزارەتی مستعمراتدا کۆنفڕانسێک بۆ نوێنەرانی پایەبەرزی فەڕەنساو ڕوسیـا بەسترا. ئەندامانی کۆنفڕانسەکە بریتی بوون لە لیژنە سیـاسییەکان، پیـاوانی ئاینی و کەسایەتییە ناسراوەکانیتر. لەبەرئەوەی کە پەیوەندییەکی نزیکم لەگەڵ شەخسی وەزیردا ھەبوو، منیشیـان بۆکۆنفڕاسەکە بانگھێشت کرد. بابەتی باس و لێکۆڵینەوەی کۆنفڕانسەکە بریتی بوو لە چۆنیەتی داگیری وڵاتانی ئیسلامـی و ئەو کۆسپ و تەگەرانەی کە دەھاتنە سەر ڕێگای ئەم ئامانجە .

بەشداربووانی کۆنفڕانسەکە لەڕێگاکانی تێکشکاندنی ھێزەکانی موسڵمانان و چۆنیەتی پێکھێنان و دروستی دووبەرەکی و ئاژاوەی نێوان موسڵمانەکانیـان کۆڵیەوە. گفتوگۆ لەسەر لەرزۆکی پایەکانی بیروباوەڕی موسڵمانان کرا. ھەندێک لەبەشداربووانی کۆنفڕانسەکە لەسەر ئەو باوەڕە بوون کە دەتوانرێت موسڵمانانی جیھانیش بەرەو ڕێگای ڕاست ھیدایەت بکرێن، ھەربەوشێوەیەی کە ئیسپانیـا پاش لەچەند سەدەیەک گەڕایەوە بۆ باوەشی مەسیحییەت. بۆچی ئەوە ھەر موسڵمانە دڕندەکان نەبوون کە ئیسپانیـاشیـان داگیرکرد؟. زۆر لە ئەنجامـی کۆنفڕانسەکە گەشبین نەبووم. ئەوەی کە لەو کۆنفڕانسەدا ڕوویدا، لە کتێبی " بەرەو مەلەکوتی مەسیحیەت "دا باسمکردووە .

بێگومان ئەو درەختەی کە ڕەگوڕیشەی بە ڕۆژھەڵات و ڕۆژئاوادا بڵاوکردووەتەوە، ناتوانرێت بە ئاسانی لەڕەگ وڕیشەوە ببڕدرێتەوە. لەھەمانکاتیشدا، بەھەر نرخێک بووە دەبێت تەحەمولی ئەو دژواریـانە بکەین کە لەسەر ڕێگاماندا بوون، چونکە ئاینی مەسیحیەت لە کاتێکدا سەرکەوتوو دەبێت کە لە سەرتاسەری دنیـادا بڵاوبێتەوە. عیسا بەشێوەیەکی گشتی مژدەی بەجیھانی بوونێکی لەوجۆرەی بە پەیڕوانی خۆیداوە. سەرکەوتنی محەمەد سەرچاوەی لە ھەلومەرجی سەردەمەکەی خۆیەوە گرتبوو. ھەڵوەشانەوەی ئیمپراتۆریەتەکانی ڕۆژھەڵات و ڕۆژئاوا، ئێران و ڕۆم، لە ماوەیەکی کورتدا بووە ھۆی سەرکەوتنی محەمەد و موسڵمانەکان و ئەو ئیمپراتۆریەتە گەورانەیـان تێکشکاند. ھەلومەرجی مێژوویی ئێستا ڕێک بە پێچەوانەی ھەلومەرجی سەرھەڵدانی ئیسلامەوەیە. وڵاتە ئیسلامـییەکان بەخێرایی بەرەو ھەڵوەشانەوە دەڕۆن. بەپێچەوانەشەوە، وڵاتانی مەسیحیش بەرەو پێشکەوتن و گەشە دەڕۆن. کاتی ئەوە ھاتووە کە مەسیحییەکان تۆڵەی خۆیـان لە موسڵمانان بکەنەوە و ئەوەی کە لە دەستیـانداوە، سەرلەنوێ بەدەستی بھێننەوە. ئەمەکە بەھێزترین دەوڵەتی مەسیحی سەردەم لەمەیدانی جیھانیدا خۆی لە بەریتانیـای گەورەدا دەنوێنێتەوە، لەو ڕووەشەوە پێویستە ڕابەریی خەبات دژ بە وڵاتانی ئیسلامـی لە ئەستۆی خۆی بگرێت.

                                                                   ***

لە ساڵی ١٧١٠ی مـیلادیدا، وەزارەتی مستعمراتی بەریتانیـا بۆ ئەنجامدانی ئەرکێکی جاسوسییـانە ناردمـیان بۆ وڵاتەکانی مـیسر، عێراق، ئێران، حیجاز و ئەستەنبوڵی ناوەندی خەلافەتی عوسمانی. ئەو ئەرکەی کە پێیـان سپارد بووم بریتی بوو لە کۆەوەی زانیـاری پێویست بە مەبەستی دۆزینەوەی ڕێگاکانی تێکشکاندنی موسڵمانان و نفوزی ئیستعمارییـانە لە وڵاتانی ئیسلامـیدا. ھاوکات لەگەڵ مندا ٩ جاسوسیتریش لە باشترین و لێھاتووترین فەرمانبەرەکانی وەزارەتی مستعمرات، ئەنجامدانی ئەو جۆرە مەئمورییەتانەیـان لە وڵاتانی ئیسلامـیدا لە ئەستۆ گرتبوو. ئەوانیش بە مەبەستی فەراھەمـی پێداویستییەکانی دەسەڵاتی ئیستعماری ئینگلیز و بەھێزی پێگەکانی دەوڵەتی ئینگلیز لە شوێنە مستعمرەکراوەکاندا دەستیـان بە چالاکی کردبوو.  پارە و پوڵی پێویست خرابووە خزمەتی ئەم تاقمە جاسوسییـانەوەو بە نەخشەیەکی وورد و زانیـارییە سەرەکییەکان بۆ ئەنجامدانی ئەرکەکانیـان ئامادەکرابوون. پێرست ( فھرست )ێکی تەواویـان لە ناوی وەزیرەکان، فەرمانڕەواکان، کاربەدەستە پایە بەرزەکان، زانا ئاینییەکان و سەرۆک خێڵەکانیـان پێدابوون. لە کاتی خواحافیزیدا جێگری وەزیری مستعمرات بە دێڕێک ئێمەی بەڕێکرد، کە ناکرێت هەرگیز ئەو دێڕە فەرامۆش بکەم. ئەو پێی وتین : " سەرکەوتنی ئێوە چارەنووسی ووڵاتەکەمان دیـاریدەکات. کەواتە ھەرچییەک لە تواناتاندایە بیخەنەگەڕ بۆ ئەوەی لە ئەنجامدانی ئەرکەکانتاندا سەرکەوتووبن ".

لە کاتێکدا کە لە مەئموریەتەکەم خۆشحاڵ بووم، بە کەشتییەک بەرەو ئەستەنبوڵی ناوەندی خەلافەتی ئیسلامـی کەوتمەڕێ. مەئموریەتەکەی من پێکھاتبوو لە دووبەش : یەکەم، فێربوونی زمانی تورکی، کە لەو سەردەمەدا زمانی ڕەسمـی موسڵمانانی ئەو وڵاتە بوو. تەنھا چەند ووشەیەکی تورکی لە لەندەن فێر بووبووم. دووەم، پاش لە زمانی تورکی، دەبووایە زمانی عەرەبی، قورئان، تەفسیر و تاْئویل و دواتریش زمانی فارسی فێر ببم. پێویستە ئەوەش بڵێم کە فێربوونی زمانێک، یـان توانایی شکانی تەواوەتی بەسەر ڕێزمانی ئەدەبی و گفتوگۆی ڕاست و ڕەوانی ئەو زمانەدا جیـاوازن لەیەکتری. ئەو مەئموریەتەی کە پێم سپێردرابوو، ئەوە بوو کە ئەوەندە شارەزای ئەو زمانانە ببم، که تا بتوانم وەک خەڵکی ئەو شوێنانەی بۆی دەچووم، قسەیـان پێبکەم.  فێربوونی زمانێک لە ماوەی دوو ساڵدا مومکینە، بەڵام زاڵبوونی تەواوەتی بەسەریدا، چەندین ساڵ کات و دەرفەتی دەوێت.  ناچار بووم کە بە جۆرێک فێری ئەم زمانە بیـانیـانە ببم کە ھیچ خاڵێکی ڕێزمان و ڕەمزەکانی ئەو بەسەرمدا گوزەرنەکات و ھیچ کەسێک نەتوانێت لە تورک بوون، یـاخود لە ئێرانی و عەرەبوونم بکەوێتە گومانەوە .

لەگەڵ ھەموو ئەو دژواریـانەیشدا، لە لەسەرکەوتنی مەئموریەتەکەم دوو دڵ و نیگەران نەبووم، چونکە موسڵمانەکانم دەناسی و دەمزانی کە گیـانی مـیوانداری، دەست و دڵ ئاوەڵایی و نییەت پاکییـان، کە لە یـادگارییەکانی قورئان و سونەتی پێغەمبەرەوە بۆ یـان ماوەتەوە، ڕێگا نادات کەوەک مەسیحییەکان بەدگومان و ڕەشبین بن. لەلایەکی تریشەوە، حکومەتی عوسمانی ھێندە لاواز بوو بوو کە ڕێکخراوێکی ئەوتۆی نەبوو بۆ دۆزینەوەی تۆڕە جاسوسییەکانی بەریتانیـا و چالاکی بەکرێگیراوانی بێگانە لە قەڵمڕەوی وڵاتانی ئیسلامـیدا. بەگشتی ئیمپراتۆرو دەستوپێوەندەکانی بێتوانا و لەرزۆک بوو بوون. پاش چەند مانگ لە سەفەرێکی درێژخایەن و ماندووکەر، سەرئەنجام گەیشتمە دارالخلافەی عوسمانی. بەر لە پیـادەبوونم لەکەشتییەکە، ناوی " محەمەد " م بۆ خۆم ھەڵبژارد. ھەرکە گەیشتمە ئەوێ، چووم بۆ مزگەوتی گەورەی شار. ھەر بەڕاستیش چێژم لە دیمەنی پاک و خاوێنی و نەزم و تەرتیبی و کۆبوونەوەی موسڵمانانی ئەو مزگەوتە وەرگرت. لە ناکاودا لەدڵی خۆمدا گوتم : " بۆچی دەبێت ئێمە خەڵکانێکی دڵپاکی ئەوھا ئازار بدەین ؟ بۆچی دەبێت بێپەروا لەھەوڵی زەوت و تێکدانی ئاسایشی ژیـانی ئەواندا بین ؟ ئایـا مەسیح ڕێگای بەمجۆرە کارە دزێو و نا بەجێیـانەداوە ؟"، بەڵام بەخێرایی خۆمم لەم دڵەڕاوکێ ئەهریمەنی و پووچانە ڕزگارکرد و ئەوەم بە بیری خۆمم ھێنایەوەیە کە من فەرمانبەری وەزارەتی مستعمراتی بەریتانیـای گەورەم و دەبێت ئەو ئەرکانەی کە پێم سپێردراوە بە ھەموو واتای خۆیـان ئەنجامـیانبدەم و پێکی مەییەک کە ناومە بەسەرمەوە، دەبێت تادوایین دڵۆپی بینۆشم.

ھەر لەگەڵ یەکەمـین ڕۆژی چوونە ناوەوەمدا بۆ شار، لەگەڵ شێخێکی پیرو بە ساڵە چووی سوننە مەزهەبدا ئاشنا بووم. شێخ ناوی ئەحمەدەفەندی بوو. زانایەکی بەبڕوا، چاک و بەڕێز بوو. لە ناوقەشەکانی خۆماندا ھەرگیز پیـاوێکی وەک ئەوم بەو گەورەیی و ڕێزەوە نەبینبوو. شێخ ئەحمەد شەو و ڕۆژ خەریکی خوداپەرستی و عیبادەت بوو، لە گەورەیی و شکۆداری محەمەد سەرسام بوو بوو. شێخ، پێغەمبەری خوای بە سەرچاوەی ئینسانیەت دەزانی وسونەتی پێغەمبەری دەکردە پێوەری کردەوەکانی خۆی. ھەرکاتێک کە ناوی ( محەمەد ) بە زمانیدا بھاتبایە، دەستی بەگریـان دەکرد و فرمێسک بە چاوەکانیدا دەھاتەخوارەوە. یەکێک لە بەختەکانی من لە بینینی شێخدا ئەوە بوو کە تەنانەت بۆ یەکجاریش لەبارەی ئەسڵ و فەسڵًی  بنەماڵەییمەوە پرسیـاری لێنەکردم و ھەمـیشە بە " محەمەدەفەندی " بانگی دەکردم. ھەر پرسیـارێکیشم لێبکردایە، زۆر بەڕێزەوە وەڵامـی ئەدامەوە، بە تایبەتی لە کاتێکدا کە زانی من غەریبم و دەمەوێت خزمەتی ئیمپراتۆریەتی عوسمانی بکەم ( ئەمە درۆیەکی گەورەبوو کە بەمەبەستی مانەوە و نیشتە جێبوونم لە ئەستەنبوڵدا بە شێخم گوت بوو )کە جێگرەوەی پێغەمبەرە. جگە لەوەش، بە شێخم گوتبوو کە من گەنجێکی بێ دایک وباوکم و دایک و باوکم مردوون، بەڵام دوای مردنیـان سامانێکی تاڕادەیەک باشیـان بۆ بەجێھێشتووم. ئەوەشم پێ وتبوو کە بڕیـارمداوە بە مەبەستی فێربوونی زمانی تورکی و عەرەبی سەفەر بۆ ناوەندی دەسەڵاتی ئیسلام، واتە بۆ شاری ئەستنبوڵ بکەم و پاش لەکۆەوەی سەرمایەیەکی دینی و مەعنەوی، ئینجا سەرمایە ماددییەکەشم بەگەڕبخەم و خەریکی کارو کاسبی خۆم بم . شێخ ئەحمەد پیرۆزبایی لێکردم و چەند شتێکی پێگوتم، کە ڕێک وەک خۆی یـاداشتم کردوون و لێرەیشدا دەیـانووسمەوە :

ڕێزگرتن و مـیوانداری لە تۆ، لەبەر چەند ھۆیەک واجبە و ئەو ھۆیـانەیش ئەمانەن :

١. تۆ موسڵمانیت و موسڵمانانیش به منظور یەکترین ( انھا الموءمن اخوە ).

٢. تۆ مـیوانی شارەکەمانیت و پێغەمبەر فەرمویەتی ( ڕێز لە مـیوان بگرن ـ اکرموا الضیف)

٣. تۆ قوتابی زانست و ئیسلامـیت و پێغەمبەر ڕێزی لە قوتابیـانی ئاینی گرتووە .

٤. تۆ دەتەوێت کار و کاسبیەکی حەڵاڵ بکەیت، بە پێی بەڵگەکانی حەدیسیش “کاسب خۆشەویستی خودایە ـ (الکاسب حبیب الله‌).

کەسایەتی شێخ، لە ھەمان ساتەوەختی یەکەمدا سەرنجی منی بەرەو خۆی ڕاکێشا.  لە دڵی خۆمدا گوتم بریـا مەسیحییەتیش بەم ڕاستیـانەی بزانیبایە، بەڵام لەلایەکی تریشەوە ئەوەم دەبینی کە شەریعەتی ئیسلام، بە ھەموو پایەبڵندییەکی فیکرییەوە، خۆی لەبەردەمـی ھەرەس و داڕماندا دەبینێتەوە و بەھۆی فەساد و لێنەھاتوویی دەسەڵاتدارە خۆبەزلزان و ستەمگەرەکانییەوە، بەھۆی دەمارگیر ( تعصب)ی زانا ئاینییەکانی و ئاگادار نەبوونیـان لە بارودۆخی جیھانییەوە، دووچاری ئەم ڕۆژ ڕەشییە ھاتووە.  بەشێخم گوت کە :" ئەگەر ڕێگا بدەیت، حەزدەکەم کە لە حزورتاندا فێری زمانی عەربی و قورئانی پیرۆز ببم " .

شێخ ھانیدام و پێشوازی لە پێشنیـارەکەم کرد. لە یەکەم وانەدا سورەتی ئەلحەمدی پێ وتمەوە. بە دەربڕینێکی گەرموگوڕەوە دەستیکرد بە تەفسیر و تەئویل و ڕوونەوەی واتای ئایەتەکان. پرۆناونسییەیشن ( تلفظ )ی زۆرێک لە ووشە عەرەبییەکان دژواربوون بۆم و ھەندێکجاریش ئەم دژوارییـانە دەگەیشتنە ئەوپەڕی خۆیـان. ئەو ھەمـیشە پێی دەگوتم کە ڕاستەوخۆ وانەی قسەی زمانی عەرەبیم پێناڵێتەوە و لەبەرئەوەش دەبێت لانی کەم ووشەکان دە جاران بڵێمەوە که تا بەتەواوی لەبەریـان بکەم و وەک کەسێکی عەرەب بیـانڵێمەوە.

شێخ قواعیدی فێرکردم و لەلای ئەو توانیم کە لە ماوەی دوو ساڵدا فێری تەفسیرو تەجویدی قورئان ببم. شێوەی وانە وتنەوەکەی وا بوو کە بەر لە دەستپێی وانەکە، دەستنوێژ( وضوء ) ی دەگرت و ڕووە و قیبلە دادەنیشت و ئینجا دەستی بە وانە وتنەوە دەکرد. پێویستە ئەوەش بڵێم کە دەستنوێژ لە ئیسلامدا بریتییە لە کۆمەڵێک شۆردنی جۆراوجۆر؛ شۆردنی دەموچاو، پاشان شۆردنی دەستی ڕاست لەسەری پەنجەکانەوە که تا سەر ئانیشک، دەستی چەپ و پاکەوەی سەرو پشتی گوێیەکان و مل و شۆردنی  قاچەکان٣. لەکاتی دەستنوێژدا دەبێت کە ئاو لەدەمت ڕابدەیت و لوتت پاک بکەیتەوە. من زۆر ناڕەحەت دەبووم کە دەمم بە مـیسواک پاککدەکردەوە. ئەو مسواکانە دارێکی وشک بوو، ھەموو پیرو لاوەکان پێش لە دەستنوێژگرتن لە دەمـیان ڕادەدا. من وام بیردەکردەوە کە ئەم دارە وشکە زیـانی بۆ دەم و ددانەکان ھەیە. ھەندێک جار دەمبینی کە ئەو مسواکانە دەمـی بریندار دەکرد و خوێنی لە کەپووەکانم دەھێنا، بەڵام من ناچار بووم کە ئەم کارەش بکەم، چونکە مسواک بەر لەدەستنوێژگرتن سونەتێکی جەخت لە سەرکرابوو کە حەدیسەکانی پێغەمبەر پشتیوانی لە مسواکە دەکرد.

لەماوەی نیشتەجێ بوونم لە ئەسنتەنبوڵدا، شەوەکانم لە مزگەوتێکدا دەگوزەراند و لە بەرانبەر ئەوەشدا پارەیەکم دەدا بە مجەوری مزگەوتەکە کە ناوی مەروان ئەفەندی بوو. مەروان پیـاوێکی توڕە و عەبوس بوو، ناوەکەی خۆی بە ھاوناوی یەکێک لە ھاوەڵەکانی پێغەمبەر دەزانی و شانازیی بەم ناوە پیرۆزەوە دەکرد. جارێکیـان پێی وتم کە : " ئەگەر خودا منداڵێکی دایتێ ناوی بنێ مەروان، چونکە مەروان یەکێک بووە لە کەسایەتییە مجاھیدەکانی ئیسلام ".

شەوانە نانم لە ژووری مجەورەکە دە دەخوارد، ڕۆژانی ھەینیش، کە پشووی موسڵمانان بوو، لەگەڵ مجەوری مزگەوتەکەدا بەسەرمدەبرد. ڕۆژەکانیتری ھەفتە لە دوکانێکی دارتاشیدا شاگردیم دەکرد و لە بەرانبەریشدا کرێیەکی کەمم وەردەگرت. کارەکەم ( نیوە کات ( پارتایم ) بوو، چونکە دەبووایە کە پاش نیوەڕوان لەلای شێخ دەرس بخوێنم. کرێکەم بە قەدەر نیوەی کرێی کرێکارەکانیتر بوو. دارتاشەکە ناوی خالیدبوو. لەوکاتانەی کە بۆنانخواردنی نیوەڕوان دەستمان لە ئیش ھەڵدەگرت، چەند بابەتێکی لەبارەی " خالیدی کوڕی وەلید "ەوە باسدەکرد و بە یەکێک لە یـارانی پێغەمبەری دەزانی کە نەیـارانی ئیسلامـی تێکشکاندووە،  هەرچەند لەگەڵ عومەری کوڕی خەتابیشدا نێوانیـان خۆش نەبووە، دارتاشەکە وای بیر دەکردەوە کە ئەگەر عومەر ببووایە بە خەلیفە، کە ئەمەش ڕوویدا بوو، خالیدی دەخستە لاوە.

بەڵام خالیدی دارتاش پیـاوێکی بێڕەوشت بوو.  بەبێ ھۆ، لەناو ھەموو کرێکارەکاندا زیـاتر بڕوا و متمانەی بەمن دەکردو منیش نەمدەزانی ھۆی ئەمە چییە. لەسەرەتادا وامدەزانی لەبەرئەوەیە کە ھەرچییەکی پێدەگوتم بێ چەندوچۆن ئەنجاممدەدا و نە لەسەر کێشە ئاینییەکان و نە لەسەر کار ھیچ مشت و مڕێکم لەگەڵیدا نەدەکرد. لەوکاتانەی کە دوکانەکە چۆڵ دەبوو، ھەستم دەکرد کە وەستا خالید نیـازێکی خراپی پێم ھەیە. شێخ ئەحمەدیش چەندین جار پێی گوت بووم کە نێرباز ( لواط ) ی لە ئیسلامدا یەکێکە لە گوناھە گەورەکان، کەچی لەگەڵ ئەوەشدا خالید پێی لەسەر ئەوە دادەگرت کە سێکسم لەگەڵدا بکات.

خالیدی دارتاش ھێدە پابەندی ئایین نەبوو. لە ڕاستیشدا لە ناخەوە بڕوای پێی نەبوو، بەڵام بەڕووکەش وای پیشاندەدا کە پابەندی ئایینی ئیسلامە. ڕۆژانی ھەینی دەڕۆیشت بۆ مزگەوت، بەڵام لە ڕۆژەکانی تری ھەفتەدا ئێمە نەماندەبینی کە نوێژ بکات. بەھەر شێوەیەک بوو، پێشنیـارە شەرمھێنەرەکەیم ڕەتکردەوە. پاش ماوەیەک دوای ئەوە کە داواکەییم ڕەتکردەوە، چاوی تەماحی خستبووە سەر یەکێکیتر لە کرێکارەکان، کە لاوێکی جوانی خەڵکی ساڵونیک بوو، ئەویش خۆی بە یەکێک لە تواناییە نوێیەکانی ئیسلام دەزانی. خالید ئەو کارە قێزەونەی لەگەڵ ئەودا ئەنجامدا.  کارەکەشی بەم شێوەیە ئەنجامدەدا کە لاوەکەی لەگەڵ خۆیدا دەبردە ئەمبار ( مخزن )ی پشتی دووکانەکەوە کە تەختەکانی تیـا دانرا بوو . ھەردووکیـان وایـان پیشاندەدا کە بەمەبەستی بژاردن و ڕێکخستنی تەختەکان دەچنە ئەمبارەکەوە، بەڵام که تا ڕادەیک ئاشکرابوو کە بە چ مەبەستێک دەڕۆنە ئەوێ.

ھەموو رۆژێک لە دوکانی دارتاشییەکەدا نانی نیوەڕۆم دەخوارد، پاشان بۆ نوێژی نیوەڕۆ دەچوومە مزگەوت و ھەتا کاتی نوێژی عەسر لەمزگەوت دەمامەوە و دوای ئەوە کە نوێژی عەسرم دەکرد، دەڕۆیشتم بۆ ماڵی شێخ ئەحمەد و بۆ ماوەی دووکاتژمێرخەریکی خوێندن و فێر بوونی قورئان دەبووم. جگە لە قورئان، زمانی عەرەبی و تورکیش فێردەبووم. ھەموو ڕۆژانێکی ھەینی، وەکو زەکات بڕێکم لە کرێی ھەفتانەکەم دەدا بەشێخ ئەحمەد.  لەڕاستیشدا نیشانەی پەیوەندی وئیرادەی من بوو بەشێخەوە و ئەم زەکاتەش وەک ھەقی زەحمەتێک وابوو لەبەرانبەر ئەوەدا کە وانەی قورئانی پێدەگوتمەوە. ھەر بە ڕاستی بڵێم، شێخ باشترین ڕێڕەوی بۆ فێری قورئان ھەبوو. جگە لەوەش، بنەماکانی ئەحکامـی ئیسلامـی بە زمانی عەرەبی و تورکی فێردەکردم.

کاتێک شێخ ئەحمەد زانی زگورت ( ڕەبەن )م و ھێشتا ژنم نەھێناوە، پێشنیـاری ئەوەیکرد کە ھاوسەرێک بۆخۆم ھەڵبژێرم و یەکێکە لە کچەکانی بکەمە ھاوسەری خۆم. لەبەرانبەر ئەو پێشنیـارە ڕێزدارانە و بە ئەدەبانەیەی ئەودا، من عوزرم ھێنایەوە، عوزرەکەشم ئەوەبوو کە پێم گوت لە ڕووی سێکسییەوە بێتوانام و وامنیشاندا نەخۆشی سێکسیم ھەیە. ھیچ چارەیەکی ترم نەبوو جگە لەھێنانەوەی ئەو بەھانەیە، چونکە شێخ بە بەردەوامـی پێی لەسەر پێشنیـارەکەی دادەگرت و بەھۆی ئەوەشەوە خەریک بوو پەیوەندییەکەمان بپچڕێت. ئەو شو و ژنھێنانی بە یەکێک لەسونەتەکانی پێغەمبەر دەزانی و لەوڕووەوە پشتی بەم گوتەیەی پێغەمبەر دەبەست کە دەڵێت : (ھەرکەسێک پشت لە سونەتەکانی من بکات، لە پەیڕەوانی من نییە ـ من رغب عن سنتی فلیس منی). لەبەر ئەوە، ھیچ چارەیەکم نەبوو جگە لەوەی کە بێتوانایی سێکسی بکەمە بەھانە بۆ ڕەتەوەی پێشنیـارەکەی شێخ. درۆ مەسڵحەت ئامێزەکەم قەناعەتی بەشێخ کرد، ئیتر لەوبارەیەوە ھیچ شتێکی دیکەی نەگوت و دۆستایەتی و برایەتیەکەشمان گەڕایەوە دۆخی جارانی خۆی.

پاش لە دوو ساڵ نیشتەجێ بوون لە ئەستەنبوڵدا و چوونە پێشەوەم لە زمانی عەرەبیدا، ئیجازەم لەشێخ وەرگرت که تا بگەڕێمەوە بۆ شارەکەی خۆم، بەڵام شێخ رێگای نەئەدام و دەیگوت بۆچی ئاوا زوو دەڕۆیتەوە ؟ خۆ ئێرە شارێکی گەورەیەو ئەوەی کە دەتەوێت لێرەش ھەیە و دەستتدەکەوێت.  بە ئەمری خودا، ئەستەنبوڵ دین و دنیـای تیـا دەستدەکەوێت. شێخ لە درێژەی قسەکانیدا وتی :" ئێستا کە دایک و باوکت مردوون و خوشک و برایشت نییە، ئیتر ئەستەنبوڵ بۆ نیشتەجێبوونی ھەمـیشەییت ھەڵبژێرە ". بەھەرحاڵ، شێخ پێی لەسەر مانەوەم لە ئەستەنبوڵدا دادەگرت. ئەویش زۆر ھۆگری من بوو، منیش بە ھەمان شێوە ھۆگری ئەو بووبووم، بەڵام ئەرکێک کە لەبەرامبەر نیشتمانەکەم ( بەریتانیـا ) دا پێم سپێردرابوو، لە سەرەوەی ھەموو شتێکیترەوە بوو، کە ئەوەش ناچاری کردم بگەڕێمەوە بۆ لەندەن. دەبووایە کە ڕاپۆرتی دوو ساڵەی مەئموریەتەکەم بدەم بە وەزارەتی مستعمرات و ڕێنمایی و فەرمانی نوێتریش وەربگرم.

بڕیـار بوو لە ماوەی ئەو دووساڵەدا کە لە ئەستەنبوڵ بەسەرمبرد، ھەموومانگێک ڕاپۆرتێک لە بارەی بارودۆخ و ئاڵوگۆڕەکانی پایتەختی عوسمانییەوە ڕەوانەی لەندەن بکەم. لە یەکێک لە ڕاپۆرتەکانمدا، باسی داواو پێشنیـارەکەی خالیدی نێربازی خاوەنکارەکەم کردبوو. لەوەڵامەکەی وەزارەتی مستعمراتدا فەرماندرابوو کە :" ئەگەر ئەزانی قبوڵی داواو پێشنیـارەکەی خاوەنکارەکەت، ڕێگای گەیشتن بە ئامانجەکەت ئاسانتر دەکات، ئەوا قەیناکە ھەمان کاری سێکسی لەگەڵدا بکە ". کاتێک ئەم وەڵامەم خوێندەوە، سەرم گێژی خوارد و تێگەیشتم کە چۆن سەرۆکەکانی ئێمە شەرم ناکەن و لەبەرخاتری بەرژەوەندییەکانی دەوڵەتی ئینگلیز من ھاندەدەن بۆ کارێکی قێزەونی سێکسی. بەھەرحاڵ، چارەیەکم نەبوو، دەبوایە ئەو پێکەی کە ناومە بەسەرمەوە که تا دواین دڵۆپی بینۆشم. ناچار نەمھێنایە سەرخۆم و دەمـی ناڕەزایەتیم لە نامـیھرەبانی لێپرسروانی لەندەن نەکردووە. ئەو ڕۆژەی کە خوداحافیزم لە شێخ ئەحمەد کرد، چاوەکانی پڕبوون لە فرمسێک و بەم ڕستانە خوداحافیزی لێکردم :" خوات لەگەڵ بێت کوڕم ! لەیـادم مەکە. انشااللە لە ڕۆژی مەحشەردا لەحزوری پێغەمبەردا چاومان بەیەکتری دەکەوێتەوە ". ھەر بە ڕاستی که تا ماوەیەک، زۆر بێتافەتی شێخ ئەحمەد بووم و بێئەوەی خۆمم پێ کۆنترۆڵبکرێت بۆ شێخ دەگریـام، بەڵام چی دەکەیت ؟ بەجێگەیـاندنی ئەرک لەسەرەوەی سۆزی شەخسییەوەیە.

                                                          ***                      

نۆ کەس لە ھاوکارەکانم بانگکرابوونەوە بۆ لەندەن. ئەو بەدبەختانە تەنھا پێنج کەسیـان گەڕابوونەوە. لە چوارکەسەکەی دیکەش، یەکێکیـان بوو بووە موسڵمان و لە مـیسردا مابووەوە. وەزیری مستعمرات ھەواڵی ئەوەی پێڕاگەیـاندبووم خۆشحاڵ بووە لەوە کە ئەو کەسە، سەرەڕای موسڵمانبوونی، بەڵام ھیچ نھێنییەکی دەربارەی جاسوسەکانیتر نەدرکاندووە. جاسوسێکیتر کە بە ڕەگەز ڕوسی بوو، گەڕابووەوە بۆ ڕوسیـاو لەوێ نیششتەجێ بووبوو. جێگری وەزیر لەوڕووە بێتاقەت بوو، چونکە ترسی ئەوەی ھەبوو کە جاسوسە بە ڕەگەز ڕوسییەکە، ئێستا کە گەڕاوەتەوە بۆ وڵاتی دایک، شتێک لە بارەی نھێنییەکانی وەزارەتی مستعمراتی ئینگلیزەوە ئاشکرا بکات. جێگری وەزیر بەم ئەنجامە گەیشت بوو کە ئەو جاسوسە ھەر لە سەرەتاوە لە وەزارەتی مستعمراتی ئینگلیزدا جاسوسی بۆ ڕوسەکان کردبێت و پاش لە تەواوبوونی مەئموریەتەکەی گەڕابێتەوە بۆ ڕوسیـا. سێیەمـین جاسوسیش بەھۆی تووشبوونی بە نەخۆشی کۆلێراوە، لە " عەمارە " ی نزیکی بەغداد مردبوو. زانیـارییەکی ئەوتۆیش لە بارەی کەسی چوارەمەوە نەبوو. وەزارەتی مستعمرات که تا " سەنعا "ی پایتەختی یەمەن ھەواڵی ئەویـان ھەبووە. لە ساڵی دووەمدا، بەبەردەوام ڕاپۆرتەکانی ئەو لە سەنعاوە نێردرابوون، بەڵام پاش لەوە، ڕاپۆرتەکانی نەگەیشتبوونە دەستی وەزارەتی مستعمرات و پەیوەندی پچڕابوو لەگەڵ وەزارەتدا. ھەرچی دەوڵەت و وەزارەتی مستعمرات ھەوڵیـاندا کە لەبارەی ژیـانی ئەوەوە زانیـاری بەدەست بھێنن، بەڵام ھەوڵەکانیـان بێئەنجام بوو. وەزارەتی مستعمرات بەتەواوی ئەنجامە خراپ و نەخوازراوەکانی ونبوونی جاسوێکی شارەزای خۆی دەزانی چییە. بە پێوەرێکی ڕاست، بەھای مەئموریەتی ھەریەکێکیـانی پێوابوو، ھەربەڕاستیش ونبوونی ھەریەکێک لەم جۆرە جاسوسانە بۆ دەوڵەتی ئینگلیز، کە لە ئاستانەی جێبەجێی پرۆژەکانی سەرکوتی ئاژاوە و یـاخبوون لە وڵاتانی ئیسلامـیدا بوو، زۆر مەترسیدار بوو.

ئێمە نەتەوەیەکین کە ژمارەی دانیشتوانمان کەمە، بەڵام مەسئولیەتی گرنگمان لە ئەستۆدایە و کەمبوونەوەی مرۆڤە پسپۆڕەکان، بۆ ئیمە زۆر زیـانبەخش دەبێت.

پاش ئەوەی کە جێگری وەزیر مستعمرات دوایین ڕاپۆرتی منی ھەڵسەنگاند، ڕێنمایی کردم بەشداری لە کۆنفڕانسێکدا بکەم کە لە لەندەندا گیرابوو که تا گوێ لە ڕاپۆرتەکانی شەش جاسوسی بەشدار بووی کۆنفڕانسەکە بگرم. لە کۆنفڕانسەکەدا دەستەیەک لە پایەبەرزەکانی وەزارەتی مستعمرات بەسەرپەرشتی خودی وەزیر ئامادە بوون. ھەریەکە لە ھاوکارانم ڕاپۆرتەکانی خۆیی خوێندەوە و منیش بەشداریمکردوو ھێڵە گشتیەکانی ڕاپۆرتەکەی خۆمم لە بارەی تورکیـاوە بە ئاگاداری ئامادەبووان گەیـاند وەزیر، جێگرەکەیی و ھەندێک لە بەشداربووان دەستخۆشیـان لێکردم بۆ ئەو چالاکییـانەی کە لە تورکیـادا ئەنجامم دابوون. لەگەڵ ئەوەشدا من لە پلەی سێێەمدا بووم و دوو جاسوسیتریـان باشتتر لەمن چالاکییەکانیـان ئەنجامدابوو. ئەو دوو کەسەیش بریتی بوون لە جی بیکڵۆد (G Becloud) و ھێنری فەنس (H.Fance)، کە پلەی یەکەم و دووەمـیان بەدەستھێنا.

پێویستە ئەوەش بڵێم کە من لە فێربوونی زمانی تورکی، عەرەبی، تەجویدی قورئان و داب و نەریتی ئیسلامدا سەرکەوتنێکی زۆرم بەدەستھێنابوو، بەڵام لە ئامادەی ڕاپۆرتێکی ڕووندا دەربارەی خاڵە لاوازەکانی دەوڵەتی عوسمانی، زۆر سەرکەتوو نەبووم. پاش لە تەواوبوونی کۆنفڕانسەکە، کە شەش کاتژمێری خایەند، جێگری وەزیر خاڵەلاوازەکانمـی بۆ دەستنیشان کردم. منیش پێم گوت کە : " بابەتی سەرەکی کاری من لەو دوو ساڵەدا، فێربوونی دووزمانی جیـاواز، ڕاڤەی قورئان و ئاشنا بوون بووە بە داب و نەریتی ئیسلام و ھەلی پێویستم لەبەردەمدا نەبووە که تا بیر لە ئەرکەکانیترم بکەمەوە. ئەگەر متمانەی خۆت بەمن لە دەستنەدەیت، ئەوا خوا یـاربێت لە سەفەری داھاتوومدا قەرەبۆیـان دەکەمەوە ". جێگری وەزیر پێی وتم :" بێگومان تۆ لەکارەکەتدا سەرکەوتوو بوویت، بەڵام چاوەڕوانی ئێمە ئەوەیەکە لەم ڕێگایەدا لەکەسەکانیتر چالاکتر بیت " . ھەروەھا لەدرێژەی قسەکانیدا وتی:

بابەتی گرنگی کاری مەئموریەتی تۆ لەئایندەدا دوو خاڵە:

١. دۆزینەوەی خاڵە لاوازەکانی موسڵمانەکان، کە سەرکەوتنی ئێمە بۆ نفوزە ناویـان و پێکھێنانی دووبەرکی و ناکۆکی لە نێوان گروپە جیـاوازەکانی ئیسلامدا مسۆگەر دەکات، چونکە فاکتەری سەرکەوتنی ئێمە بەسەر دوژمندا زانین و ناسینی ئەم بابەت و کێشانەیە.

٢. پاش لە ناسینی خاڵە لاوازەکان، ھەنگاونان بۆ پێکھێنانی دووبەرەکی و ناکۆکی پێویستە. ھەرکاتێک لە بەجێھێنانی ئەم کارەدا توانایی پێویست لە خۆت پیشان بدەیت، ئەوا لەوە دڵنیـابە کە لە ڕیزی پێشەوەی لێھاتووترین و باشترین جاسوسەکانی ئینگلیزدا دەبیت و دەبیتە ڕەمزی شانازی .

شەش مانگ لە لەندەن مامەوە. لەو ماوەیەدا لەگەڵ کچەکەی پورمدا "ماری شۆی"، کە ساڵێک لە من گەورەتر بوو، زەواجمانکرد. لەوکاتەدا، تەمەنی من بیست دووساڵ بوو، ماریش تەمەنی بیست و سێ ساڵ بوو. ماری کچێک بوو کە ڕۆشنبیریەکی مام ناوەنجی ھەبوو، بەڵام زۆر شۆخ و شەنگ بوو. ڕەفتاری ھاوسەرەکەم ئاسایی و مـیانەڕەو بوو. خۆشترین ڕۆژەکانی ژیـانم لەگەڵ ئەودا بەسەر برد. لە ھەمان سەرەتای دەستپێی ژیـانی ھاوسەریماندا ماری سک پڕ (حاملە) بوو. من بە سەبر و حەوسەڵەوە چاوەڕێی مـیوانی تازە بووم، بەڵام ھەر لەو کاتەدا، فەرمانێکی تازەم لە لە وەزارەتەوە پێگەیشت، کە بەپێی ئەو فەرمانە دەبووایە بەبێ لەدەستدانی کات و بەزوویی سەفەر بکەم بۆ وڵاتی عێراق.

خۆم و ھاوسەرەکەم، کە چاوەڕێی یەکەمـین منداڵمان دەکرد، بەھۆی مەئموریەتێکی نوێ کە پێم سپێردرابوو، دووچاری خەفەتێکی زۆر بووین، بەڵام خۆشەویستی نیشتمان، پلەوپایەخوازی و مەیلی پێشبڕکێ لەگەڵ ھاوپیشەکانمدا، بوونە ھۆی ئەوە کە سۆزەکانی ژن و مێردایەتی و خۆشەویستی منداڵ، بکەونە ژێر تیشکی بەجێگەیـاندنی ئەرکەکانەوە. لەم ڕووەوە ھیچ گومانێکم بۆخۆم نەھێشتەوە لە قەبوڵی بەجێھێنانی ئەرکەکانمدا. داواکاری ھاوسەرەکەم بۆ دواخستنی مەئموریەتەکەم که تا منداڵەکەمان دێتە دنیـاوە، بەجێگایەک نەگەیشت و بێھودە بوو. ئەو ڕۆژەی کە بەمەبەستی سەفەر لە ھاوسەرەکەم جودا دەبوومەوە، ھەردووکمان زۆرگریـاین. ئەو بەکوڵ دەگریـاو دەیگوت: "نامەم بۆ بنووسەو پەیوەندی خۆتم لەگەڵدا مەپچڕێنە. منیش لە ھێلانەی ئاڵتونی منداڵەکەمانەوە نامەت بۆ دەنووسم". ئەم وشانە دڵمـیان دەگوشی. گەیشتمە ئەو قەناعەتەی کە سەفەرەکم دوابخەم، بەڵام بەزوویی ھەست و سۆزەکانی خۆمم کۆنترۆڵ کرد . پاش لە خواحافیزی لە ھاوسەرەکەم، ڕۆیشتم بۆ وەزارەت که تا لەوێ فەرمانە تازەکان وەربگرم.

                                                            ***

پاش شەش مانگ ڕۆیشتن بە دەریـادا، سەرئەنجام گەیشتمە بەسرە. دانیشتوانی ئەم شارە زیـاتر پێکھاتووە لە خێڵەکانی دەوروبەری. دوو باڵی سەرەکی شیعەو سونی، ئێرانی و عەرەب لەم شارەدا پێکەوە دەژین. ژمارەیەکی کەمـی مەسیحیش لەم شارەدا نیشتەجێ بوون. بۆیەکەمـین جاربوو لە ژیـانمدا کە لەگەڵ پەیڕەوانی شیعەو سونییدا ئاشناببم. جێگای خۆیەتی کە ئاماژەیەکی کورتیش بە بیروڕا تایبەتییەکانی سوننە و شیعە بکەم. شیعەکان لایەنگری عەلی کوڕی ئەبوتالیبی زاوا و کوڕی مامـی پێغەمبەرن و بەبۆچونی ئەوان، محەمەد بەڕاشکاوانە عەلی بە جێگرەوەی خۆی ھەڵبژاردووە. عەلی و یـازدە نەوەی کوڕی، ئیمام و جێگرەوەی بەھەقی پێغەمبەرن.

بە بڕوای من، شیعەکان لەبارەی خەلافەتی عەلی و دوو کوڕەکەی (حەسەن و حسین)ەوە، بەتەواوی لەسەر ھەقن، چونکە بەپێی ئەو لێکۆڵینەوانەی کە لەمبارەیەوە کردوومە، چەندین بەڵگە لەبەردەستدان کە ئەو ڕاستییە دەسەلمێنن. بێگومان عەلی کۆمەڵێک تایبەتمەندی چاکی ھەبووە کە دەیتوانی فەرماندەیی سەربازی و حکومەتی سیـاسیی ئیسلام لەپاش مردنی محەمەدەوە لە ئەستۆی خۆی بگرێت.

کێشەی ئیمامێتی حەسەن و حسەینیش بەپێی ئەو حەدیسانەی کە لە پێغەمبەرەوە بەدەستی ئێمە گەیشتوون و سوننە مەزھەبەکانیش نکوڵیـان لێناکەن، لەلایەن ھەردوو باڵەکەی ئیسلام (سونی و شیعە)ەوە قەبوڵکراوە. گومانی من لەسەر جێگاگرتنەوەی نۆ کوڕەکەی حسەینی کوڕی عەلییە، کە شیعەکان ئەوانیش بە ئیمام دەزانن. چۆن دەکرێت پێغەمبەر ئاگاداری ئیمامەتی کەسانێک بێت کە ھێشتا لە دایک نەبوون ؟ لە کاتێکدا ئەگەر محەمەد، پێغەمبەری بەرھەقی خوا بێت، دەتوانێت غەیبزان بێت و لەبارەی شتە غەیبیەکانەوە شت بڵێت، ھەر بەو جۆرەی کە حەزرەتی عیسا پێشبینی ڕووداوە نادیـارەکانی داھاتووی دەکرد، بەڵام مەسیحییەکان لەو ڕووە گومانیـان لە پێغەمبەر بوونی محەمەد ھەیە.

موسڵمانەکان دەڵێن کە قورئانی پیرۆز گەورەترین بەڵگەیە بۆ کۆتایی ھاتنی پێغەمبەرەکان (خاتم الانبیـاء)، بەڵام من ھەرچەندە کە قورئانم خوێندەوە، کەچی بەڵگەیەکم لەمبارەیەوە بەرچاونەکەوت. لەوڕووەوە کە قورئان کتێبێکی پایەبەرزە، ھیچ گومانێکم نییەو بڕوایشم وایە کە جێگاوشوێنی ئەو لە تەورات و ئینجیلیش بەرزترە. داستانە کۆنەکان، ئەحکام، داب ونەریت، وانەی ڕەوشت و بابەتەکانی دیکەی، ئەفزەڵیەت و متمانەیەکی تایبەتییـان بەخشیووە بەم کتێبە، بەڵام ئایـا ئەو تایبەتمەندییـانە بەڵگەن بۆ ڕاستگۆیی محەمەد؟ من سەرم لەکارەکانی محەمەد سوڕماوە!.. چۆن پیـاوێکی دەشتەکی، کە خوێندنەوە و نووسینی نەزانیوە، کتێبێکی ئەوھا بەرز و بەنرخی پێشکەشی مرۆڤایەتی کردووە؟ که تا ئێستا ھیچ کەسێک، بە ھوشیـاری و توانایی تەواوەوە، نەیتوانیوە کتێبێکی ئەوھا بڵاوبکاتەوە. ئەی چۆن ئەم عەرەبە دەشتەکییە، کە نەخوێندەوار بووە توانیویەتی کتێبێکی ئەوھا بنوسێت ؟ کێشەیەکیتر کە ئاماژەم پێکرد، ھاتنە کایەی ئەم پرسیـارەیە: ئایـا ئەم کتێبە دەتوانێت بۆخۆی بەڵگەیەک بێت بۆ لە ناوچوونی محەمەد؟

لەو بارەیەوە زۆرم خوێندەوە که تا وەڵامێک بۆ ئەم پرسیـارە بدۆزمەوە و لەو ڕاستییە تێبگەم. کاتێک ئەم کێشەیەم لەگەڵ یەکێک لە قەشەکاندا باسکرد، بەڵام ئەویش نەیتوانی وەڵامێکی قەناعەتبەخشم بداتەوە. قەشەکە لەڕووی دەمارگیری و دوژمنایەتییەوە وەڵامە بێبەڵگەکانی دامەوە. کە لە تورکیـایش بووم، چەندین جار لەو بارەیەوە لەگەڵ شێخ ئەحمەدیشدا گفتوگۆم کرد، بەڵام وەڵامێکی شیـاو و قەناعەتبەخشم لەویش وەرنەگرتەوە. پێویستە ئەوەش بڵێم کە ھێنانە گۆڕێی کێشەکە لەگەڵ شێخ ئەحمەددا بەو ڕاشکاوییە نەبوو کە لەگەڵ قەشەکەی لەندەندا ھێنابوومەگۆڕێ، چونکە لە ھێنانەکایەی کێشەکە لەگەڵ شێخ ئەحمەددا، لەوە دەترسام کە ئاشکراببم و دەستەکەم بکەوێتە ڕوو، یـان لانی کەم شێخ ئەحمەد وا لێم تێبگات کە من گومانێکم لەبەرامبەر پێغەمبەردا ھەیە. بێگومان محەمەد لەڕیزی ئەو پیـاوە گەورانەدایە کە ناتوانرێت نکوڵی لە تێکۆشانەکانیـان بکرێت لە پێناوی ھێنانە سەر ڕێگای ڕاستی مرۆڤدا، مێژوویش ئەو ڕاستییە ڕووندەکاتەوە. لەگەڵ ھەموو ئەو ڕاستیـانەشدا، بەڵام من لە پێغەمبەری محەمەد گومانم ھەیە و تەنانەت بە پێغەمبەریشی نازانم. گریمان کە ئەو پێغەمبەریش نییە، بەڵام محەمەد گەورەتر بووە لەھەموو ئەو بلیمەت (عبقری)انەی کەئێمە دەیـانناسین. محەمەدلە ھوشیـارترین بیریـارەکانی مێژوویش ھوشیـارتره‌.

موسڵمانە سونییەکان دەڵێن: بەبۆچوونی موسڵمانەکان ئەبوبەکر، عوسمان و عومەر بۆ بەڕێوەبردنی کاری خەلافەت، لە عەلی شایستەتر و لێهاتووتر بوون. لەم ڕووەوە، لە ھەڵبژاردنەکەیـاندا، فەرمانی پێغەمبەریـان لە یـاد کردووە و ڕاستەوخۆ دەستبەکاربوون.  دەبێت ئەوە بزانرێت کە ئەمجۆرە ناکۆکیـانە لە زۆربەی ئاینەکاندا ھەیە و بە تایبەتیش لە مەسیحییەتدا ئەم ناکۆکیـانە دەبینرێت. خاڵێک کە ڕوون نییە، ھەمان ناکۆکی نێوان شیعەو سوننەیە، کە چەندین سەدەیە بە دوای مەرگی عەلی و عومەردا درێژەی ھەیە. بەڕاستی ئەگەر موسڵمانەکان ئاقڵانە بیریـان بکردایەوە، دەبووایە لەبیری حاڵی ئەمڕۆیـاندا بوونایە، نەک بیریـان لە ڕابردوویەکی دوورو لە یـادچووەوە بکردایەوە. جارێکیـات ھەمان ناکۆکی نێوان شیعەو سونیم لەگەڵ ھەندێک لە لێپرسراوانی وەزارەتی مستعمراتدا باسکرد و پێم گوتن کە: "ئەگەر موسڵمانەکان لە مانای ژیـان تێبگەیشتنایە، ئەم ناکۆکیـانەیـان دەخستە لاوە، یەکیـان دەگرتەوە و قسەی خۆیـان دەکردە یەک". لە ھەمان کۆبوونەوەدا، بەڕێوەبەی کۆبوونەوەکە قسەکانی پێ بڕیم و وتی: "تۆ دەبێت ئاگری ناکۆکی لە نێوان موسڵمانەکاندا خۆش بکەیت، نەک بێیت باسی یەکگرتن و خستنەلاوەی ناکۆکییەکانیـان بکەیت!". پێش لەوەی کە سەفەر بکەم بۆ عێراق، جێگری وەزیری مستعمرات لە کۆبوونەوەیەکدا پێی وتم :" ھمفێر، تۆ دەزانیت کە جەنگ و تێکھەڵچوونی نێوان مرۆڤەکان شتێکی ئاساییە. و لەوکاتەوە کە قابیل و ھابیل لە دایک بوون، ناکۆکیش دەستیپێکردووە و تا گەڕانەوەی مەسیحیش، ئەم جەنگ و مشتومڕە ھەروا درێژەی دەبێت. دەتوانین ناکۆکی نێوان مرۆڤەکانیش دابەشبکەین بە سەر پێنج چەمکدا:

١. ناکۆکی ڕەگەزیی (ناکۆکی نێوان ڕەش و سپی)یەکان.

٢. ناکۆکییە خێڵەکییەکان.

٣. ناکۆکی لە سەر خاک.

٤. ناکۆکییە نەتەوەییەکان.

٥. ناکۆکییە ئاینییەکان.

ئەرکی تۆ لەم سەفەرەتدا، ناسینەوەی بوعدەکانی ئەم ناکۆکییـانەی نێوان موسڵمانەکانە. دەبێت ڕێگاکان و ھۆکارەکانی دوو بەرەکی و ناکۆکیەکانیـان که تا ڕادەی تەقینەوەیـان فێر ببیت و لێپرسراوانی لەندەن لە ڕەوتی ھەواڵ و ئەو زانیـارییـانەی کە لەم بوارانەدا بەدەستیـان دەھێنیت، ئاگادار بکەیتەوە. ئەگەر بتوانیت کە لە چەند بەشێکی وڵاتانی ئیسلامـیدا جەنگی نێوان شیعەو سوننە بەرپا بکەیت، ئەوا گەورەترین خزمەتت بە به‌ریتانیـای گەورەکردووە!. ژیـانێکی ئاسودەو بەختەوەر بۆ ئێمەی ئینگلیز فەراھەم ناکرێت، مەگەر ئەوە کە بتوانین لە مستعمرەکانی خۆماندا ئاگری ناکۆکی، دووبەرەکی و یـاخیبوون خۆشبکەین. ھەروەھا ئێمە لەکاتێکدا دەتوانین ئیمپراتۆریەتی عوسمانی تێکبشکێنین کە لەشارەکان و وڵاتەکانی ژێر دەستی ئەودا، فیتنەو ئاژاوە بنێینەوە. جگە لەم حاڵەتە، چۆن دەکرێت نەتەوەیەکی بچووکی وەک ئینگلیزەکان سەرزەوییەکی پان و پۆڕ بخەنە ژێردەستی خۆیـانەوە. کەواتە جەنابی ھمفێر تۆ دەبێت بە ھەموو تواناییەکتەوە ھەوڵبدەیت کەلەبەر و درزێک بدۆزیتەوە بۆ ئاژاوەنانەوە و دووبەرەکی و لەوێوە دەستپێبکەیت. دەبێت ئەوەیش بزانیت کە ئێستا دەسەڵاتی عوسمانییەکان و ئێرانییەکانیش بەسەر ناوچەکەدا لاواز و لەرزۆک بووە. ئەرکی تۆ ئەوەیە کە خەڵک لە دژی دەسەڵاتداران و فەرمانڕەواکانیـان ھانبدەیت و بیـانجوڵێنیت بۆ یـاخی بوون. بەڵگە مێژووییەکان ئەوە دەسەلمێنن کە ھەمـیشە شۆڕشەکان لە ناڕەزایەتی و یـاخیبوونەکانی خەڵکەوە سەرچاوەی گرتووە دژ بە فەرمانڕەواکانیـان. ھەر کاتێک کە ئاژاوە و پشێوی لە نێوان خەڵکی ناوچەیەکدا دروست ببێت و دەست لە ھاوڕایی و یەکگرتن بەربدەن، بە ئاسانی زەمـینەی داگیریـان فەراھەم دەبێت". 

                                                             ***

پاش ئەوەی گەیشتمە بەسرە، ڕۆیشتم بۆ مزگەوتێکی ئەو شارە. خەتیبی مزگەوتەکە یەکێک بوو لە زانا ناسراوەکانی سوننە مەزھەب و ناوی شێخ ( عومەر طایی ) بوو. خۆمم پێناساند، بەڵام شێخ ھەر لەگەڵ یەکەمـین چرکە ساتی یەکتر بینینمانەوە، بە چاوی گومانەوە سەیری کردم و دەستیکرد بە پرسیـار لەبارەی ناسنامە، ئەسل و فەسڵم، خێزان و پێشینەمەوە. وابزانم لە ڕەنگی ڕوخسار و لەھجەکەم کەوتە گومانەوە. لەوەڵامـی پرسیـارەکانی شێخدا وتم کە : خەڵکی تورکیـا نیم و لە قوستەنتینیە ( ئەستەنبوڵی کۆن ـ وەرگێڕی کوردی ) قوتابی شێخ ئەحمەد بووم و لەلای خالیدی دارتاشیش شاگردبووم ". بەکورتی، ئەوەی کە لە تورکیـا فێری بوو بووم، سەرلەنوێ بۆم گێڕایەوە. ھەستمکرد کە شێخ بە چاو پرسیـار لە یەکێک لە ئامادەبووان دەکات، وەک دیـاربوو دەیویست بزانێت کە بەتورکیەکی تەواو قسەدەکەم یـان نا؟. ھەمان کەسیش بە چاو وەڵامێکی پۆزەتیڤی دایەوە. لەم ڕووەوە خۆشحاڵ بووم، چونکە توانیبووم کە که تا ڕادەیەک دڵی شێخ لە خۆم ڕازی بکەم، بەڵام خۆشحاڵییەکەم شەتاو (سراب) ێکی ھەڵخەڵتێنەر بوو، چونکە پاش ماوەیەک تێگەیشتم کە شێخ ھێشتا بەچاوێکی خراپەوە سەیرم دەکات و من بە جاسوسی عوسمانییەکان دەزانێت و دەنگۆ (دیعایە)ی ئەوەش ھەبوو کە شێخ زۆر بە تووندی لەگەڵ والی بەسرەدا، کە لەلایەن عوسمانییەکانەوە دیـاریکرابوو، کەوتبووە نەیـاری و ناکۆکییەوە و ھەرکەیـان ئەویتری تاوانباردەکرد.

بەھەرحاڵ، چارەیەکم نەبوو. دەبووایە لەمزگەوتەکەی شێخ عومەرەوە بگوازمەوە بۆ کاروانسەرایەک کە شوێنی موسافیران و غەریبەکان بوو. ژورێکم لە ھەمان کاروانسەرادا بەکرێگرت. خاوەنی کاروانسەراکە، کە پیـاوێکی دەبەنگ بوو، ھەموو بەیـانیـانێک زوو نەفەرەکانی ئیزعاج دەکرد. پاش بانگی بەیـانی، کە ھێشتا دنیـا تاریک بوو، بە تووندی لە دەرگاکەی دەدام و بەئاگای دەکردمەوە بۆ نوێژی بەیـانی. ئەوجا ئیتر مەجبور بووم کە که تا ڕۆژھەڵدەھات خەریکی خوێندنەوەی قورئان بم. کاتێک کە پێم دەگوت خۆ خوێندنەوەی قورئان یەکێک نییە لە فەرزەکان و فەرز نەکراوە، ئیتر تۆ بۆچی ئەوەندەی لەسەر دەڕۆیت، لەوەڵامدا دەیگوت کە خەوی بەیـانیـان ھەژاری و نەگبەتی بەدواوەیە و ھەموو دانیشتوانی کاروانسەراکە نەگبەتی دەیـانگرێت. لەبەرئەوە، چارەیەکم نەبوو، جگە لەوەی ملکەچی قسەکانی ببم، چونکە ئەگەر سەرپێچیم بکردایە، ئەوا ھەڕەشەی دەری لێدەکردم. ھەموو ڕۆژیێک کە گوێم لە بانگی بەیـانی دەبوو، ھەڵدەستام بۆ نوێژ و دواتریش زیـاتر لە کاتژمێرک قورئانم دەخوێند. گیروگرفتەکەم لێرەیشدا کۆتایی پێنەھات. ڕۆژێکیـان خاوەنی کاروانسەراکە، کە ناوی مورشیدەفەنی بوو، ھاتەلام و پێی گوتم " لەو ڕۆژەوە تۆ ھاتوویتە کاروانسەراکەم، کێشە بەدوای کێشەدا ڕووم تێدەکات و ھۆی ئەمەش ھیچ شتێک نییە جگە لە شومـی و نەگبەتی تۆ!چونکە تۆ ھاوسەرت نییە و زگورتیت. یـان ئەوەیەکە بە خێرایی ژن بھێنی، یـان دەبێت ژوورەکەم تەسلیم بکەیتەوە". منیش پێم گوت " ئاخر ئەفەندی بە چ پارەوپوڵێک ژن بھێنم؟ " ئەمجارەیـان نەموێرا کە بێتوانایی سێکسی بکەمە بیـانویەک بۆ زەواج نەەکەم، چونکە ئاشکرابوو مورشیدەفەنی لەو جۆرە کەسانە بوو کە بەدوای تاقیەوەدا دەچێت ".

مورشیدەفەنی لەوەڵامدا پێی وتم: " ھەی ناموسڵمانی بڕوا لاواز ! بۆچی مەگەر لە قورئاندا نەتخوێندووەتەوە کە خوای گەورە فەرمووییەتی (ئەوانەی کە ھەژارن، خوا بە گەورەیی خۆی پەکیـان ناخات) . بە کورتی، سەرم لێشێواو واقم وڕمابوو کە لەگەڵ ئەم ناحاڵییەدا چی بکەم، بەڵام سەرئەنجام گوتم: زۆرچاکە ، باشە، ئەدی چۆن دەکرێت بێ پارە ژن بھێنیت ؟ ئایـا تۆ بڕێک پارەم بە قەرز دەدەیتێ بۆ خەرجی سەرەتایی زەواج ەکەم ؟ ئەفەندی ڕۆچوو بوو بە ناو خەیـاڵدا و لەبری ئەوەی باسی قەرزولحسەنە (قرض الحسنە) بکات، لە ناکاودا سەری ھەڵبڕی و ھاواریکرد: " من نازانم چی دەڵێیت! یـان ئەوەتا دەبێت زەواج بکەیت، یـاخود ئەوەتا دەبێت که تا یەکەمـی مانگی ڕەجەب ئەم ژوورەم بۆ چۆڵ بکەیت ".

ئەو ڕۆژەش پێنجەمـی (جمادی الثانی) بوو، کە تەنھا ٢٥ ڕۆژ کاتم لەبەردەمدا بوو. سەرئەنجام، لە ژێر گوشارەکانی مورشیدە فەنی خاوەن مـیوانخانەکەدا، ناچار بووم کە ئەوێ بەجێبھێڵم و ببمە شاگردی دوکانێکی دارتاش، بەڵام بەو مەرجەی کە شوێنی خەو و خواردنم بۆ دابین بکات و لەبەرانبەریشدا کرێیەکی کەمتر وەربگرم. بەرلەوەی مانگی ڕەجەب تەواو ببێت، گواستمەوە بۆ شوێنە تازەکەم و چوومە دوکانی دارتاشەکەوە. وەستاکەم ناوی عه‌بدولڕه‌زا بوو. پیـاوێکی شەریف و بەڕێز بوو، وەک کوڕی خۆی مامەڵەی لەگەڵدا دەکردم.

عەبدولڕەزا بەڕەگەز ئێرانی و شیعە مەزھەب بوو، خەڵکی خۆراسان بوو. یەکسەر ھەلەکەم قۆستەوە و دەستم بە فێربوونی زمانی فارسی کرد. ھەموو پاش نیوەڕوانێکیش، گروپک لە ئێرانییەکانی دانیشتووی بەسرە، لە دوکانەکەیدا کۆدەبوونەوە و لەبارەی ھەموو شتێکەوە، لە سیـاسەتەوە بگرە ھەتا دەگاتە ئابوریی و ھەندێک جاریش دژبە حکومەتی ئیسلامـی قسەوباسیـان دەکرد، بەتایبەتیش لە دژی ئیمپراتۆر و خەلیفەکانی موسڵمانان کە لە ئەستەنبوڵ دانیشتبوون قسەیـان دەکرد، بەڵام ھەرکە مشتەرییەکی نەناسراو خۆی بکردایە بە دوکانەکەدا، خێرا قسەکانیـان دەبڕی و دەچوونە سەر باسی کێشە شەخسی و بێبایەخەکان.

لەوە تێنەگەیشتم کە چۆن متمانەیـان پێکردم. ھەموو شتێکیـان لەلای من باسدەکرد. دواتر تێگەیشتم کە وایـانزانیبوو من خەڵکی ئازەربایجانم، چونکە بە تورکی قسەم دەکرد و ڕەنگی ڕوخسار و دەموچاویشم ئەو گومانەیئەوان بەھێزتر دەکرد، چونکە وەک زۆربەی خەڵکی ئازەربیجان، ڕەنگی ڕوخسارم سوور و سپیە.

لەو ڕۆژانەی کە لەلای دارتاشەکە کارم دەکرد، لەگەڵ لاوێکدا ئاشنا بووم کە ئەویش سەردانی دوکانەکەی دەکرد و ھەر سێ زمانی تورکی، عەرەبی و فارسی دەزانی. ئەو جلوبەرگی قوتابیە دینیەکانی لەبەردەکرد و ناوی محەمەدی کوڕی عبدالوەھاب بوو. لاوێکی چاوچنۆک، خۆبەزلزان و زۆر توڕە بوو. زۆر لە حکومەتی عوسمانی بێزار بوو، بەڵام ھەقی بەسەر حکومەتی ئێرانەوە نەبوو. برادەرایەتی و مامەڵەی لەگەڵ وەستاکەی مندا، ئەوەبوو کە ھەردووکیـان خەلیفەکانی عوسمانیـان بە دوژمنی پلەیەکی خۆیـان دەزانی. من لەوە تێنەگەیشتم کە ئەم لاوە سوننەیە چۆن لەگەڵ عەبدولڕەزای شیعەدا بوو بوو بە برادەر و چۆن و لەکوێ فێری زمانی فارسی بوو بوو ؟ ھەرچەندە کە ئەمجۆرە شتانەش لە بەسرەدا ڕوودەدات و شیعە و سونیەکان، کە دانیشتووانی بەسرە پێکدەھێنن، برادەرایەتی و ھاوڕێیەتیـان ھەیە و زۆرێکیش لە خەڵکی بەسرە ھەردوو زمانی عەرەبی و فارسی پێکەوە دەزانن و ھەندێکیشیـان تورکییـان دەزانی.

محەمەد عەبدلوەھاب، ھیچ جۆرە دەمارگیرییەکی سوننەگەرییـانە و شیعەگەرییـانەی نەبوو. لە حاڵێکدا کە زۆربەی سونییەکان، ھەندێک لە موفتییە سونییەکان، شیعەکانیـان بە کافر دەزانی. شێخ محەمەد ھێندە پابەندی چوار مەزھەبەکە (شافعی، حەنەفی، حەمبەلی و مالکی - وەرگێڕی فارسی) نەبوو . لەو بارەیەوە دەیگوت: ئەوەی کە خوا لە قورئاندا فەرموویەتی بەسە بۆ ئێمە.

کورتە چیرۆکی چوار مەزھەبەکە بەمجۆرەیە: سەدەیەک پاش لە مەرگی پێغەمبەر، چەند زانایەکی ئیسلامـی لە کۆمەڵگە ئیسلامـییەکاندا پەیدابوون، کە چوار کەسیـان بوونە پێشڕەوانی ئەھلی سوننە. ئەو چوارکەسەش بریتی بوون لە (ابو حنیفە)، (احمد حنبل )، (مالک) و (محمد ابن ادریس شافعی). خەلیفە عەباسییەکان، موسڵمانانیـان ناچار دەکرد کە پەیڕەوی لە یەکێک لەو چوار کەسە بکەن و ڕێگایـان نەئەدا کە زانایەکیتر، ھەرچەندە کە زۆریش خوێندنەوە و تێگەیشتنی لە بارەی قورئان و سوننەتەکانی پێغەمبەرەوە ھەبوو بێت، بچێتە پلەوپایەی ئیجتھادەوە. عەباسیەکان ڕێگر بوون لەبەردەمـی گەشەی زانستە ئاینییەکاندا. ئەمەش ببووە ھۆی بەستەڵەک (جمود)ی فکری لە نێوان موسڵمانانی سوننەمەزھەبدا. بەپێچەوانەشەوە، موسڵمانانی شیعە مەزھەب کەڵکیـان لەو ڕێگایـانە وەردەگرت کە سونییەکانن خستبوویـانە سەر ڕێگای گەشەی خۆیـان. لەم لایەنەوە، شیعەکان دەستیـانکرد بە بڵاوەوەی بیروڕاکانی خۆیـان لە پانتاییەکی فراواندا. سەرەڕای ئەوە کە لە سەدەی دووەمـی ھیجریدا ژمارەی شیعەکان یەک لەسەر سەدی سونییەکانی پێکدەھێنا، بەڵام بەردەوام ژمارەیـان زیـادی دەکرد و لەگەڵ پەیڕەوانی سونی مەزھەبدا بەرەو ھاوسەنگی دەڕۆیشتن. ئەمە شتێکی ئاسایی بوو، چونکە ئەو ئیجتھادەی کە شیعەکان بڕوایـان پێی بوو، بەبەردوامـی دەبووە ھۆی نوێبوونەوەی زانستی موسڵمانەکان، نوێبوونەوەی فقەی ئیسلامـی و نوێبوونەوەی تێگەیشتنی قورئان و سونەت و بەوھۆیەشەوە ئاینی ئیسلامـیان لەگەڵ ھەلومەرجی سەردەمدا دەگونجاند. ئیجتھاد چەکێک بوو کە دژی دۆگماتیزم بەکار دەھێنراو دەبووە ھۆی گۆڕانکاری و پێشکەوتنی ئایدیـاکانی ئیسلام. سنوردارەوەی ئیسلام لە چوار مەزھەبەکەدا و داخستنی دەرگاکانی گەڕان و داواکاری موسڵمانەکان، گوێی خۆ کەڕیـان لە قسە تازەکان، گوێنەدان بە پێداویستییەکانی سەردەم، چەکێکی ڕزیوو بوو کە قەناعەتی بە موسڵمانەکانیتر نەدەکرد. ئاشکرایە کە لە کاتێکدا دوژمن چەکی نوێی لەدەستدا بێت و تۆیش بە چەکی کۆن و ژەنگاوییەوە بچیتە مەیدانی شەڕەکەوە لەگەڵیدا، بە دڵنیـاییەوە درەنگ یـان زوو تێکدەشکێیت و دەیدۆڕێنی . بەپێی پێشبینی من، سوننە ئاقڵەکان، دەرگای ئیجتھاد بەڕووی موسڵماناندا دەکەنەوە و مژدەی ئەوەش دەدەم کەئەم کارە که تا سەدەی داھاتوو ئەنجام دەدرێت وپاش لە سەدەیەک، زۆرینەی موسڵمانەکان لە شیعەکانی لایەنگری ئیجتھاد پێکدەههێێن و سوننەکانیش دەبنە کەمایەتی.

بێمەوە سەر باسی لاوە خۆبەزلزان و بەرزەفڕەکە. مەبەستم لە شێخ محەمەد عه‌بدولوه‌هابە: محەمەد توێژینەو و خوێندنەوەی تایبەتی خۆیی لەسەر قورئان و حەدیس ھەبوو. بۆ سەلماندنی ڕاستی بۆچونەکانی خۆی، پشتی بە وتەکان و بۆچونەکانی شێخەکان و زاناکانی ئیسلام دەبەست و بەڵگەی دەھێنایەوە. ئەو نەک تەنھا باسی لە باوەڕەکانی پاش ئەھلی سوننەی دەکرد، بەڵکو بیروڕاکانی ئەبوبەکر و عومەریشی دەکردە بەڵگەی قسەکانی و شارەزایی خۆیشی لە بواری فقەی ئیسلامـیدا نیشاندەدا. ھەندێک جاریش ئەنجامگیرییەکانی بە پێچەوانەی بیروڕای زاناکانی ئیسلامەوە بوو. شێخ ھەمـیشە دەیگوت: " پێغەمبەری خودا تەنھا کتێب و سونەتی، وەک بنەما نەگۆڕەکان بۆ بەجێھێشتووین، بەڵام ھەرگیز نەیوتووە کە ئەسحابەکان و زانا ئاینییەکان ھەرچییەکان وت، ئیتر ئەوانە وەحی دابەزێنراوە و شایستەی گۆڕان نییە. کەواتە پێویستە لەسەرمان کە پەیڕەوی لە کتێب و سونەت بکەین، ھەرچەندەیش کە زانایـان و پێشەوای مەزھەبەکان و تەنانەت ئەسحابەکانیش یەک بۆچوونیـان ھەبووبێت.

ڕۆژێکیـان لە نێوان ئەو و زانایەکی شیعەدا کە لە ئێرانەوە ھاتبوو، ڕەزای دارتاشیش مـیوانداری کردبوو، لەکاتی نانخواردندا مشتومڕێک لە نێوانیـاندا ڕوویدا. ئەوکەسە ناوی شێخ جەوادی قومـی بوو، ناکۆکییەکی بنچینەییـان لەگەڵ محەمەددا ھەبوو، کە سەرئەنجام مشتومڕەکەیـان بەخێرایی گۆڕا بۆ تووندوتیژی و بووە ھۆی دڵئێشانیـان لە یەکتری. من ھەموو قسەو باسەکەیـانم لە بیر نەماوە و تەنھا ئەو بەشانەی کە لە یـادم ماون، لێرەدا یـاداشتایـان دەکەم و دەیـان نووسمەوە :

شێخی قومـی بەم ڕستانە باسەکەی خۆیی دەستپێکرد و بە محەمەد عه‌بدولوه‌هابی گوت: " ئەگەر تۆ ئازادانە بیر دەکەیتەوە و بەو شێوەیەیت کە باسی خۆت دەکەیت، گوایە توێژینەوە و خوێندنەوەی پێویستت لەسەر ئیسلام ھەیە، ئەی ئەوە چۆنە کە ئێوە وەک کەسێکی شیعە ڕێز لە (عەلی) ناگرن ؟" .

محەمەد وەڵامـیدایەوە: " لەبەر ئەوەی کە عەلیش ھەروەک عومەر و ئەوانیتر قسەکانی بۆ من نەگۆڕ نییە و من تەنھا کتێب و سونەتم قەبوڵە".

ـ شێخی قومـی: " ئەی پێغەمبەر نەیگوتووە: من شاری زانستم و عەلیش دەرگاکەمە ( انا مدینە العلم و علی بابھا) لێرەوەیە کە جیـاوازییەکی لە نێوان عەلی و ئەسحابەکانیتردا کردووە".

ـ محەمەد عه‌بدولوه‌هاب: " ئەگەر وایە، کەواتە پێغەمبەر دەبووایە بیگوتایە: کتێب و عەلی کوڕی ئەبوتالیبم بۆ بەجێھێشتوون".

ـ شێخی قومـی: " بەڵێ ڕاستە کە وای وتووە. لەو شوێنەدا کە دەڵێت: کتێب و بنەماڵەکەم بۆ ئێوە بەجێھێشتووە (انی تارک فیکم الثقلین ، کتاب اللە و عترتی) . ئاشکرایە کە عەلی گەورەی بنەماڵەکەی پێغەمبەرە".

محەمەد عه‌بدولوه‌هاب نکوڵی لەم حەدیسە کرد، بەڵام شێخی قومـی بە بەڵگەی تەواوەوە سەلماندی کە عەلی جێگری پێغەمبەرە. محەمەد عه‌بدولوه‌هاب کە لەو بارەیەوە بێدەنگ بوو، وەک دیـار بوو وەڵامێکی بەرانبەر بە شێخی قومـی پێنەبوو، بەڵام لە پڕێکدا بە ناڕەزایەتییەوە بە شێخی گوت: (پێغەمبەر تەنھا قورئان و بنەماڵەکەی بۆ ئێمە بەجێھێشتووە، کەواتە چارە چییە؟). شێخی قومـی وەڵامـی دایەوە :" سونەت ڕوونەوە و ڕاڤەی کتێبەکەی خودایە، شتێکی لەمە زیـاتر نییە. پێغەمبەری خوا فەرموویەتی کتێبەکەی خوا و بنەماڵەکەم، واتە کتێبکەی خوا لەگەڵ شەرح و تەفسیری ئەودایە کە ناونراوە سونەت، لایەنێکیتر بۆ دووبارەەوەی سونەت نەماوەتەوە.".

محەمەد عه‌بدولوه‌هاب وتی: " بە پێی قسەکاتی تۆ بێت (عترت) ، یـان ئەھلی بەیتیش تەفسیر و قسەی خودایە، ئەی بۆچی ئەمە بۆ دەقی حەدیس زیـادکراوە.".

شیخی قومـی وەڵامـی دایەوە: " پاش لە مردنی پێغەمبەری خوا، ئومەت پێویستی بە شەرح و تەفسیر قورئان ھەبووە، چونکە ئەحکامەکانی پێیویستیـان بە گونجاندن ھەبوو لەگەڵ ھەلومەرجی ژیـاندا. لەم ڕووەوە بوو کە پێغەمبەر لەگەڵ زانینی پێشتریدا، کتێبەکەی خوای بە بنەمایەکی نەگۆڕ زانیووە، ئەھلی بەیتیش وەک تەفسیرکەران و ڕوونکەرەوەکانی ئەو کتێبە، سپاردوویەتی بە پێداویستییەکانی سەردەم ".

چێژێکی زۆرم لەم گفتوگۆیـانە وەردەگرت و سەرم لێیـان سوڕ دەما. بینیم کە محه‌مـه‌د عه‌بدولوه‌هاب لە بەرانبەر شێخ جەوادی قومـیدا، کە پیـاوێکی بە تەمەن بوو، وەکو ئەو باڵندەیە لێھاتبوو کە دەبێت بە داوی ڕاوچییەکەوە و ئیتر توانای فڕینی نامێنێ، تەنھا ئەوە نەبێت کە لە شوێنی خۆیدا باڵەتەپە دەکات .

پاشماوەیەک لە ئاشنا بوون و مامەڵەم لەگەڵ محەمەد عه‌بدولوه‌هابدا، بەو ئەنجامە گەیشتم کە کەسێکی شیـاوە بۆ جێبەجێی ئامانجەکانی بەریتانیـا لە ناوچەکەدا و تواناییەکی باشی ھەیە بۆ ھەمان مەبەست. گیـانی خۆ بەزلزانی، لەخۆباییبوونەکەی، پلەو پایەخوازیەکەیی و دوژمنایەتییەکەی لەگەڵ زانایـانی ئاینی و مەرجەعەکانی ئیسلامدا، ملھوڕییەکەی بە ئاستێک گەیشتبوو کە خەلیفەکانی ڕاشیدینیشی دەخستە ژێر ڕەخنەوە. ئەنجامگیرییەکانی ئەو لەسەر قورئان و حەدیسەکان، کە جیـاوازییەکی ئاشکرای لەگەڵ واقعدا ھەبوو، گەورەترین خاڵی لاوازی ئەو بوو کە دەکرا کەڵکیـان لێوەربگیرێت و بقۆزرێنەوه‌.

ئەم لاوە مەغرورە لە کوێ و ئەو زانا پیرەمێردەی تورکی دانیشتووی ئەستەنبوڵ لە کوێ، کە ھەرگیز گۆڕانکاریەک لە بیروڕا و ڕەفتاریدا بەرانبەر بە ھەزار ساڵ لەوەپێش ڕووی نەدابوو. پیرەمێردی حەنەفی مەزھەبی ئەستەنبوڵی، کاتێک کە دەیویست ناوی ئەبوحەنیفە بھێنێت، ھەڵدەستا و دەستنوێژی دەگرت. یـان بۆ نموونە لە کاتی خوێندنەوەی کتێبەکەی (صحیح بخاری)دا، کە یەکێکە لەسەرچاوە باوەڕپێکراوەکانی سوننەکان، زۆر ڕێزی لێدەگرت و ئەوەی کردبووە فەرز کە دەبووایە پێش لەوەی دەستببات بۆ ئەو کتێبە دەستنوێژی بگرێت و پاشان دەیخوێندەوە. شێخ محەمەد عه‌بدولوه‌هاب ڕێک بە پێچەوانەی شێخ ئەحمەد ئەستەنبوڵییەوە بوو. محه‌مـه‌د عه‌بدولوه‌هاب سوکایەتی بە ئەبوحەنیفە دەکرد و ھیچ ڕێزێکی بۆ دانە دەنا. ئەو دەیگوت: " من زیـاتر لە ئەبوحەنیفە دەزانم " و پێیشی وابوو کە نیوەی کتێبی (صحیح البخاری ) شتی بێ مانا و قسەی پووچە.

بە ھەرحاڵ، پەیوەندی خۆمم لەگەڵ محەمەدا پتەو کرد و ووردە ووردە برادەرایەتییەکی بەھێز لە نێوانمادا دروست بوو. من بە بەردەوامـی ئەوەم بە گوێی محەمەددا دەدا کە خوا بەھرەیەکی گەورەو بلیمەتانەی پێ بەخشیویت، کە لە عەلی و عومەریش گەورەتر و بە تواناتریت. پێم دەگوت کە: " ئەگەر تۆ لەسەردەمـی پێغەمبەردا بژیبایتایە، بە دڵنیـاییەوە دەکرایت بە جێنشینی ئەو". ھەمـیشە بە شێوەیەکی دڵخوازانە و ئارەزومەندانە قسەم لەگەڵدا دەکرد و پێم دەگوت: " ھیوادارم ئەو ئاڵوگۆڕەی کە دەبێت بەمزووانە لە ئاینی ئیسلامدا ڕوو بدات، لەسەردەستی تۆدا بێت، چونکە تەنھا تۆ دەتوانیت ئیسلام ڕزگار بکەیت لەم داڕمانەی کە ئێستا ڕووبەڕووی بووەتەوە. ھەمووان چاوی ھیوا و ئومێدیـان لەسەر تۆیە  تا ئاینی ئیسلام لە ھەرەس و داڕمان ڕزگار بکەیت ".

لەگەڵ محەمەددا ژوانێکمان دیـاریکرد، بەو مەبەستەی کە لەسەر تەفسیری قورئان لەسەر بنەمای ھزرە نوێیەکان، نەک لەسەر بنەمای بیرو باوەڕی ئەسحابە و پێشەوایـانی ئاینی ئیسلام، زانا و موفسیرەکان قسەو باس و گفتوگۆیەک بکەین. پێکەوە قورئانمان دەخوێندەوە و قسەو باسمان لەسەر دەکرد. نەخشەکەی من ئەوە بوو کە بە ھەر شێوەیەک بووە محەمەد بخەمە داوی وەزارەتی مستعمراتی ئینگلیزەوە.

محەمەد کە کەسێکی بەرزەفڕ و خۆپەرست بوو، توانیم پلەبەپلە بیخەمە ژێر کاریگەری قسەکانمەوە، که تا ئەو ڕادەیەی کە بە خەیـاڵی خۆی و بۆ سەرنجڕاکێشانی من، خۆی لەوە بەکەمتر بە من دەناساند کە لە ڕاستیدا لە خۆیی ڕادەبینی .

جارێکیـان پێم گوت: " ئایـا جیھاد واجبە؟". وەڵامـی دایەوە: " ئەی چۆن واجب نییە . ئەی خودا نافەرمێت : لەگەڵ کافرەکاندا بجەنگن". منیش وتم: " خودا دەفەرموێت لەگەڵ کافرکان و منافقەکاندا، واتە لەگەڵ ھەردووکیـاندا شەڕ بکەن. ئەگەر جیھاد لە دژی کافرەکان واجبە، ئەی بۆچی پێغەمبەر خۆی شەڕی لەگەڵ مونافیقەکاندا نەکرد؟". محەمەد وتی: " ئاخر خۆ جیھاد ھەر لە مەیدانی جەنگدا نییە. پێغەمبەر بە کردار و بە ڕەفتار جەنگی لەگەڵ منافقەکاندا دەکرد". منیش گوتم : " کەواتە لەم حاڵەتەدا، جییھاد لەگەڵ کافرەکان و منافقاندا بەکردار و بە ڕەفتار واجبە". محەمەد وەڵامـی دامەوە و وتی: " نەخێر ! چونکە پێغەمبەر لە مەیدانی جەنگدا دژ بەکافرەکان جیھادی کردووە". منیش وتم :" جەنگی پێغەمبەر لەگەڵ کافرەکەندا بە مەبەستی بەرگری بووە لە خۆی، چونکە کافرەکان دەیـانویست بیکوژن". محەمەد وەک نیشانەی ھاوڕابوونی خۆی لەگەڵمدا، سەری بۆ قسەکانم لەقاند و ئینجا من ھەستمکرد کە لە کارەکەمدا سەرکەوتنم بەدەستێناوە.

ڕۆژێکیتر پێم گوت: " ئایـا ڕێگا بە سیغەی ژنان دراوە؟". محەمەد لە وەڵامدا وتی: "ھەرگیز".  منیش وتم: " ئەی بۆچی قورئان ڕێگای بەوە داوە کە چێژ لە ژنان وەربگیرێت و لە بەرانبەریشدا کرێ و ھەقی خۆیـان بدرێتێ؟. فما استمتعتم بە منھن فاتوھن اجروھن ـ ئایەتی ٢٤ لە سورەتی النساء). محەمەد لە وەڵامدا وتی:

"بەڵێ! بەڵام عومەر متعەی حەرام کردووە (موتعە کە لە سەردەمـی پێغەمبەردا حەڵاڵ بوو، من حەرامـی دەکەم و ھەرکەسێکیش ئەم کارە بکات سزای دەدەم ـ متعتان کنتا علی عھد الرسول اللە وانا احرمھا و اعاقب علیھما).". پێم وت: "سەیرە! ئەی تۆ چۆن خۆت لە عومەر بە زیرەکتر دەزانیت ؟ ئەمە لە حاڵێکدایە کە خۆت پەیڕەوی لە قسەکانی دەکەیت. ئاخر عومەر بە چ ھەقێک دەڵێت کە: پێغمبەر حەڵاڵی کردووە و منیش حەرامـی دەکەم. ئەی تۆ بۆچی حوکمەکانی قورئانت لە بیری خۆت بردووەتەوە و تەسلیمـی بیروڕاکانی عومەر بوویت؟". محەمەد لە بەرانبەر ئەم قسانەمدا بێدەنگ بوو. ئەو بێدەنگییەشی نیشانەی ڕازی بوون و ھاوڕابوونی بوو لەگەڵ قسەو پرسارەکانمدا. پاش ئەوەی کە لە سەر مەسەلەی سیغە قەتاعەتم پێکرد، ئینجا دەستمکرد بە بزواندنی غەریزە سێکسیەکانی. لەبەرئەوە کە لاوێکی زگورتی و بێ ھاوسەر بوو، ئەوجا سەری قسەم لە بارەی سیغەەوە بۆ کردەوە و لێم پرسی: " ئایـا حەزت لە سیغە ھەیە و تام و چێژی لێوەردەگریت؟". بینیم کە وەک نیشانەی ڕازیبوون و ھاوڕابوونی لەسەر سیغە، سەری داخست و لەو بارەیەوە ھیچی نەگوت.

من بە باشترین ھەلەکانی مەئموریەتەکەم گەیشتبووم. بەڵێنم دایە کە ژنێکی بۆ سیغە بکەم. تەنھا نیگەرانی من لەو ڕووەوە ئەوە بوو کە محەمەد لە سونییەکانی بەسرە بوو، سونییەکانیش دژی سیغە بوون، خەمـی ئەوەم ھەبوو کە ترسێک بکەوێتە دڵی محەمەدەوە و لە سیغەەکە پەشیمان ببێتەوە، بەڵام دڵنیـایشم کرد کە ئەم شتە بە نھێنی دەمێتێتەوە و تەنانەت ناوی ئەویش بە ژنەکە ناڵێم. پاش ئەو گفتگۆیەمان، من یەکسەر ڕۆیشتم بۆ ماڵی ژنە سۆزانییەکی مەسیحی، ئەو ژنە بە ئاگاداری وەزارەتی مستعمرات لە شاری بەسرەدا لەشفرۆشی دەکرد و لاوە موسڵمانەکانی تووشی فەساد دەکرد. مەسەلەکەم بۆ ئەو ژنە باسکرد و پاش ڕازیبوونی، ناوی (صفیـه‌)م بۆ دۆزیەوە و بڕیـار بوو کە لەگەڵ شێخدا پێکەوە بڕۆین بۆ ماڵیـان. پاش لەڕازیبوونی شێخ، لە ڕۆژی دیـاریکراودا بڕیـارماندا بڕۆین بۆ ماڵی سه‌فیـه‌. جگە لە خاوەن ماڵ، ھیچ کەسێکیتری لێنەبوو. پاش ئەوەی کە محەمەد کرێی سیغەی ھەفتەیەکی دایە و مۆری سیغەەکەیش سکەیەکی زێڕبوو، بۆ ماوەی یەک ھەفتە سه‌فیـه‌ی کرد بە ژنی خۆی. بەکورتیەکەی، سه‌فیـه‌ لە ناوە و منیش لە دەرەوە، دەستبەکار بووین بۆ ئامادەی محەمەد عه‌بدولوه‌هاب بۆ کار و ئامانجەکانی داھاتوومان. سه‌فیـه‌ تامـی شیرینی خستنە ژێر پێی ئەحکامەکانی دین و سەربەستی فکری و ئازادی بە محەمەد چەشتبوو.

ڕۆژی سێیەمـی پاش زەواجە سیغەکە، محەمەدم بینییەوە و دووبارە قسەو باسەکانمان دەستپێکردەوە. ئەمجارەیـان گفتگۆکەمان لەسەر حەرامـی شەراب بوو لە ئیسلامدا. بڕیـارمدا ئەو ئایەت و حەدیسانە ڕەتبکەمەوە کە ئەو لەسەر حەرامـی شەراب بڕوای پێیـان ھەبوو.  پێم گوت: " ئەگەر شەراب خواردنەوەی معاویە، یەزد و خەلیفەکانیتری بنی ئومەییە و بنی عەباسیش بە ڕاست بزانین، ئەی چۆن دەبێت ڕەوابێت کە ئەم پێشەوایـانەی دین، ھەموویـان فێڵباز بن و تەنھا تۆ بە ڕێگای ڕاستدا بڕۆیت؟ بێگومان ئەوان لەمن و تۆ باشتر لە کتێبی ئاسمانی و سونەتەکانی پێغەمبەر تێگەیشتوون و زانیویـانە. بەم پێیەش دەکرێت بڵێین کە تێگەیشتنی ئەوان لە حوکمەکانی خوا و سونەت، حەرامـی شەراب نەبووە، بەڵکو حەزلێنە و بێزاری ئەوان بووە لە شەراب خواردنەوە. جگە لەوەش، لە کتێبە پیرۆزەکانی یەھود و مەسیحدا، کێشەی شەراب خواردنەوە ڕوونکراوەتەوە. ئەوە لە حاڵێکدایە کە ئەم ئاینانەیش، ئاینی خودایی بوون و پێغەمبەرەکانیشیـان لەلایەن ئیسلامەوە تەیدکراون. ئەی ئەوە چۆنە کە تەنھا لە ئاینێکی خوداییدا شەراب حەلاڵە و لە ئاینێکیتریدا شەراب حەرامکراوە؟ ئایـا ئەم ئاینانە ھەموویـان ئاینی ھەق نین و لە لایەن خودای تاک و تەنھاوە نەنێردراون؟ ئێمە  چیرۆکێکمان لەبەردەستدایە دەیسەلمێنێ کە عومەریش شەرابی خواردووەتەوە ھەتا ئەو کاتەی کە ئایەتێک لەو بارەیەوە دابەزیووە (ئایـا تۆ دەست لە شەراب خواردنەوەو قومار ھەڵدەگریت ـ وھل انتم منتھون ـ سورەی الاعراف ئایەتی ٩١ ـ وەرگێڕی فارسی) ئەگەر شەراب خواردنەوە حەرام بوو، ئەی بۆچی پێغەمبەر گوناھی شەراب خواردنەوەی داوەتە پاڵ عومەر، ئەمە لە کاتێکدایە کە عومەر لەسەر ئەو گوناھەی سزا نەدراوە و ئەمەیش بەڵگەیە بۆ حەڵاڵ بوونی شەراب .".

محەمەد عبدالوەھاب بەوردی گوێی بۆ قسەکانم ڕاگرتبوو. پاشان دەمـی کردەوە و وتی: " لە خەبەرەکانی ئەو ڕۆژگارەدا ھاتووە کە عومەر شەرابی لەگەڵ ئاودا تێکەڵ کردووە که تا تایبەتمەندی مەستی لێدەربچێت و پاش ئەوەی کە ئەلکھوڵەکەی کەمکردووەتەوە، ئینجا خواردوویەتییەوە. لەو ڕووەیشەوە بوو کە دەیگوت شەراب حەرامە، نەک خودی شەرابی حەرامکردبێت. شەرابێک کە سەرخۆشت نەکات، ئەوا ئەو شەرابە حەرام نییە". شێخ لە ئاڕاستەی بیروبۆچوونەکانی خۆیدا لەمەڕ شەراب خواردنەوە، ئەنجامگیرییەکەی عومەری دەکردە بەڵگەی ڕاست و دروستی ئایەتەکە، چونکە خوا دەفەرموێت: " شەیتان دەیەوێت لە ڕێگای شەراب و قومارەوە دوژمنایەتی و کینە لە نێوانتاندا دروست بکات و خوا و نوێژتان لەبیر بباتەوە ـ (انما یرید الشیطان ان یوقع بینکم العداوە والبغضاء فی الخمر والعسیر و المـیسر ویصدکم عن ذکر اللە وعن الصلوە). ئەگەر شەرابێک سەرخۆشت نەکات و ئەو ئەنجامە خراپانەی لێنەکەوێتەوە، ئەو شەرابە حەرام نییە".

ئەو قسەو باسانەی کە لەبارەی شەراب خواردنەوە لەگەڵ محەمەددا کردبووم، ھەموویم بۆ سه‌فیە گێڕایەوە و جەختم لەسەر ئەوەکرد ھەلەکەم قۆستووەتەوە و تا دەتوانیت شەرابی بدەرێ و شێخ سەرخۆش بکە. ڕۆژی دواتر سه‌فیە پێی وتم کە پێکەوە شەرابێکی زۆریـان خواردووەتەوە و شێخ محەمەد وای لێھاتووە کە لەسەرپێ خۆی پێڕانەگیراوە و لە کۆتایی شەویشدا چەندین جار ھەوڵیداوە کە سێکسی لەگەڵدا بکات، بەڵام توانای نەبووە. بە کورتییەکەی، من و سه‌فییە توانیبوومان کە بە تەواوی شێخ کۆنترۆڵ بکەین. لەو کاتەدا بوو قسە زێڕینییەکانی وەزیری مستعمرات ھاتەوە یـادم کە لەکاتی خوداحافیزیدا پێی گوت بووم: " ئێمە بە شەراب و سێتوانیمان ئیسپانیـا لە کافرەکان ـ مەبەستی لە موسڵمانەکان بوو ـ بستێنینەوە و دەبێت ھەموو وڵاتاکانیتریش بەم دوو فاکتەرە وەربگرینەوە ،".

لە درێژەی قسەو باسەکانماندا لە بارەی ئاینەوە، ڕۆژێکیـان لەگەڵ شێخ محەمەددا باسی ڕۆژوگرتنم ھێنایە کایەوە و پێم گوت: " قورئان دەڵێت: ئەگەر ڕۆژو بگریت باشترە ـ ان تصموا خیرلکم ـ لەبەرئەوە، ڕۆژوگرتن لە ئیسلامدا دڵخوازانەیە نەک واجب". لەو کاتەدا شێخ بە شپرزەییەوە پێێ وتم: " تۆ دەتەوێت من لە دین ھەڵبگێڕیتەوە! ".

منیش پێم گوت: " محەمەد! ئاین ھیچ شتێک نییە جگە لە دڵخۆش، سەلامەتی گیـان و ھاوسەنگییەکی دەرونی. ئەم حاڵەتەیش مرۆڤ دوور دەخاتەوە لە دەستدرێژی و تەعدا بۆسەر کەسانیتر. باشە ئەی مەسیح نەیگوتووە کە: دین عەشقە و ئەمەش لە قورئاندا ھاتووە ـ پەروەردگارت بپەرستە که تا دەستت دەگات بە یەقین ـ واعبد ربک حتی یـاتیک الیقین" ئێستا ئەگەر مرۆڤێک دەستی بە یەقین ڕاگەیشتبێت، بڕوای بە خودای دەسەڵاتدار ھەبێت، دڵی پڕ بووبێت لە بڕواو کردەوەی باش ئەنجام بدات، ئیتر چ پێویستییەکی بە ڕۆژوگرتن ھەیە؟ چونکە بە بەرزترین پلە و پایەی مرۆیی گەیشتووە."

محەمەد عبدالوەھاب، ئەمجارەیـان بە تووندی نکوڵی لە قسەکانم کرد و بە تووندی قسەکانمـی ڕەتکردەوە و بێزاری خۆی لە قسەکانم دەربڕی. جارێکیتریشیـان پێم گوت کە: " نوێژ واجب نییە"، لێی پرسیم " بۆچی واجب نییە؟". وتم: " خوا لە قورئاندا دەڵێت: نوێژ لە بەرئەوەیە کە ناوی منتان لەبیر نەچێتەوە و ناوی من فەرامۆش نەکەن ـ واقم الصلات لذکری ـ کەواتە مەبەست لە نوێژ لەبیرنەچوونەوەی ناوی خوایە و تۆ دەبێت لە باتی نوێژ ، ناوی خودات لەسەر زاربێت". محەمەد وتی: " بەڵێ گوێم لێبووە کە ھەندێک لە زانایـانی ئاینی لە کاتەکانی نوێژدا تەنھا ناوی خودا دووبارە دەکەنەوە و ئیتر نوێژ ناکەن". زۆر خۆشحاڵ بووم بەم ددانپیـانان (اعتراف)ەی محەمەد، بەڵام که تا ماوەیەک خۆم لەوە لائەدا کە پێی بڵێم واز لە نوێژ بھێنە و نوێژمەکە. محەمەد بە دوای ئەوەدا، جار نە جارێ نوێژی دەکرد، بە تایبەتی نوێژی بەیـانیـانی نەدەکرد و شەوەکانیش ھەتا درەنگ نەدەخەوتین. ھەر لەبەرئەوەش بوو کە بەیـانیـان توانای لە خەوهەستان و دەستنوێژگرتنی نەبوو.

بە کورتییەکەی، توانیم کە وردە وردە بەرگی ئیمان لەبەری شێخدا دابکەنم. ھەموو ڕۆژێک درێژەمان بە قسەوباسە بە تام و بە چێژەکانمان دەدا. جارێکیـان، سەرئەنجام باسەکەم ھێنایە سەر پێغەمبەر، بەڵام لە ناکاودا ڕوخساری گۆڕاو بێمەیلی خۆی لە چوونە سەر باسی پێغەمبەر دەربڕی و پێی وتم: " ئەگەر سوکایەتی بە پێغەمبەری خوا بکەیت، ئەوا پەیوەندییەکەمان تێکدەچێت و پەیوەندیمان نامێنێت". منیش لە ترسی ئەوەی کە ھەرچییەکم ڕستووە نەبێتەوە بە خوری، به‌ ناچاری بابەتەکەم گۆڕی و ھیچ قسەیەکم لە بارەی پێغەمبەرەوە نەکرد.

لەوە بەدوا ئامانجی من ئەوە بوو کە ھزری ڕابەری و پێشەوایەتی لە کەسایەتی محەمەد عه‌بدولوه‌هابدا دروست بکەم. ھاتمە سەر ئەو قەناعەتەی کە شۆرببمەوە بە ڕۆحیدا و ڕێگای سێیەم، واتە جگە لە مەزھەبی شیعە و سونی بۆ بەڕێوەبردنی کاروباری موسڵمانانی بۆ پێشنیـار بکەم. بۆ گەیشتن بەو ئامانجەیش، دەبوایە کە مێشکی لە ھەموو ئەو ئەوشتانە پاک بکەمەوە کە پێی گۆشکراوە و تووشی دەمارگیری کوێرانەی کردووە و لە ئەنجامـیشدا ھەستی بیری ئازادی تێدا بەھێز بکەم. سه‌فیەیش بۆ ئەم کارە گرەنگە ھاوکاری دەکردم، چونکە محەمەد شێت و شەیدای بووبوو. ھەموو ھەفتەیەکیش سیغەکەی نوێ دەکردەوە. بە کورتیەکەی، سه‌فیە سەبر و ئۆقرەی لە شێخ بڕی بوو.

لە دیدارێکماندا بە شێخ محەمەدم گوت: " ئایـا ڕاستە کە پێغەمبەر لەگەڵ ھاوەڵەکانی خۆیدا ھاوڕێ بووە؟". لە وەڵامدا وتی: " بەڵێ ". دیسان لێمپرسی "ئایـا حوکمەکانی ئیسلام ھەمـیشەیین یـان کاتین؟" لە وەڵامدا وتی: " بێگومان ھەمـیشەیین، چونکە پێغەمبەر دەفەرموێت: حەڵال که تا ڕۆژی قیـامەت حەڵاڵە و حەرامـیش که تا ڕۆژی قیـامەت حەرامە - حلال محمد حلال الی یوم القیـامە و حرام محمد حرام الی یوم القیـامە". بێ پەروا پێم وت: " دەبێت ئێمە پابەندی سونەتەکانی ئەو بین و لەگەڵ یەکتردا برادەر و ھاوڕێ بین ". ئەو پێشنیـارەکەمـی قەبوڵکرد و لەوە بەدواوە لەکاتی سەفەر و سەفەرنەدا پێکەوە دەبووین .

بەردەوام ھەوڵی ئەوم دەدا ئەو درەختی مـیوەیەی کە ناشتبووم و خۆشەویسترین ڕۆژەکانی تافی لاویم کردبووە قوربانی سەوز بوون و گەشەی، ھەرچی زووترە بەرھەمەکەی بچنمەوە.

ھەروەکو ڕابردوو، ھەموو مانگێک ڕاپۆرتی کارەکانی خۆم دەناردەوە بۆ وەزارەتی مستعمرات. ڕاپۆرتنووسین خوییەک بوو کە لە ھەمان سەرەتای دەستبەکاربوونمەوە لەگەڵیدا ڕاھاتبووم و لە ساتەوەختی دەرچوونمەمەوە که تا گەڕامەوە بۆ لەندەن، لە ناردنی ڕاپۆرتەکاندا کورتم نەدەھێنا. ئەو وەڵامانەی کە لە لەندەنەوە پێمدەگەیشتن، ھەموویـان ھاندەر و ھیوا بەخشبوون و سوورتریـان دەکردم لەسەر ئەنجامدانی ئەو ئەرکەی کە پێم سپێردرا بوو. ئەو ڕێگایەی کە لەبەردەمـی من و محەمەددا بوو، بە خێرایی دەمانبڕی. ھەرگیز وازم لە محەمەد نەدەھێنا و بە شوێن ئەوە بووم کە گیـانی ئازادی و گومان لە بیروڕاکانیدا بەھێزتر بکەم. ھەمـیشە ھیوا و ئومێدی ئەوەم پێدەبەخشی کە ئەو دواڕۆژێکی ڕووناک و پرشنگداری ھەیە و لە بارەی توانایی شکانی بەسەر مەسەلە ئاینییەکاندا، ھەمـیشە بە شان و باڵیدا ھەڵمدەدا. جارێکیـان بە درۆ پێم گوت: " ئەم شەو لە خەومدا پێغەمبەرم بینی لەگەڵ ژمارەیەک لەو خەتیبانەدا کە لە مـینبەرەکانەوە وەسفی دەکەن، لەسەر کورسییەک دانیشتبوو، دەوروبەری پڕ بوو لە زانایـان و پیـاوە گەورەکان، بەڵام من ھیچیـانم نەدەناسی. لە ناکاودا تۆیش ھاتیتە ژوورەوە و ناوچاوانت نوری لێدەباری. کاتێک کە گەیشتیتەپێغەمبەر، ئەویش بەڕێزەوە ھەستا و ناوچاوانتی ماچکرد و پێی گوتیت: ئەی مەحەمەدی ھاو ناوی من !.. تۆ مـیراتگری زانست و جێنشینی منیت لە بەڕێوەبردنی کارو باری دین و دنیـایی موسڵماندا". تۆیش گوتت: " ئەی ڕەسوڵی خودا، من لەوە دەترسم ئەو ھەموو زانست و زانیـاریەی کە ھەمە بۆ خەڵکی ئاشکرا بکەم!" پێغەمبەر فەرمووی:" ئەی محەمەد! دوودڵ مەبە، چونکە تۆ لەوە بڵندتریت کە خۆت بیر لە تواناییەکەت دەکەیتەوە!".

کاتێک کە محه‌مـه‌د عه‌بدولوه‌هاب ئەفسانەی خەوە درۆینەکەمـی گوێ لێبوو، ھەر خەریک بوو لە خۆشییـاندا بفڕێت. لە بارەی خەوە درۆینەکەمەوە لێیدەپرسیم: " ئایـا تۆ ڕاستگۆیت لە گێڕانەوەی خەوەکانتدا؟". ھەمـیشە پێم دەگوت کە دڵنیـابە لە ڕاستگۆییم. لە ھەمان چرکەساتی گێڕانەوەی خەوە درۆینەکەمدا، بە تەواوی ھەستم بەوەکرد کە محەمەد بڕیـاری پەیگیرانەی خۆیداوە بۆ ڕاگەیـاندنی مەزھەبە نوێیەکەی خۆی.

                                                           ***

لە گەرماوگەرمـی ئەم ڕۆژانەدا بوو کە نامەیەکم لە لەندەنەوە پێگەیشت و داوایـان لێکردبووم کە بەزوویی سەفەر بکەم بۆ شارە پیرۆزەکانی نەجەف و کەربەلا، ئەو شوێنانەی کە قیبلەی ئاوات و ھیوای شیعەکان و ناوەندی زانستی ئاینی و ڕوحانییەکانە . لەسەرەتادا بە پێویستی دەزانم کە ئاماژەیەکی ھەرچەندە کورتیش بێت بە پێشینەی ئەم دوو شارە پیرۆزە بکەم.

گرنگی شاری نەجەف خۆی لە ناشتن و بەژێرخاکی ئیمامـی عەلی، واتە چوارەمـین خەلیفەی موسڵمانەکاندا دەبینێتەوە و لە پاش مردنی ئیمامـی عەلییەوە، ئەو شارە بە بەردەوامـی بەرەو ئاوادانبوونەوە و فراوانبوونەوە دەڕوات. نەجەف لە کاتی کوشتنی ئیمامـی عەلیدا، سەرزەوییەک بوو کە دەکەوتە ٦ کیلۆمەتری شاری کوفەی ناوەندی خەلافەتەوە و دەتوانیت ماوەی نێوان کوفەو نەجەف بە یەک کاتژمێر ببڕیت. دوای کوشتنی ئیمامـی عەلی، دوو کوڕەکەی ئەو (حەسەن و حسەین)، تەرمەکەیـان بە نھێنی ھێنایە ئەم شوێنەی کە ئێستا ناوی لێنراوە نەجەف و بەشەو کردیـان بەژێرخاکەوە. ئێستا نەجەف یەکێکە لە شارە گەورەکانی وڵاتی ڕافیدەین و لە شاری کوفەیش گەورەترو ئاوادانترە. حەوزەی زانستی شیعە لە شاری نەجەفدایە . بازاڕەکان، قوتابخانەکان و خانووەکانی ساڵ بە ساڵ زیـاد دەکەن . زانایـانی ئەم شارە لەلایەن خەڵکەوە ڕێزێکی زۆریـان لێدەگیرێت. خەلیفەی عوسمانییەکان کە لە ئەستەنبوڵدا نیشتەجێن، لەبەر ئەم ھۆیـانەیخوارەوە ھەمـیشە بەھوشیـاریەوە مامەڵەیـان لەگەڵ شیعەکاندا دەکرد:

١. پاشای ئێران پەیڕەوی لەمەزھەبی شیعە دەکات و ڕێزلێنانی ئیمپراتۆریەتی عوسمانیش لە زانایـانی ئاینی نەجەف، دەبێتە ھۆی بەھێزبوونی پەیوەندی دۆستانەی ئێران و تورکیـا و ئەمەیش لە دوائەنجامدا ڕێگا لە ھەڵگیرساندنی ئاگری شەڕی نێوان ئەو دوو وڵاتە دەگرێت.

٢. عەشایرێکی زۆر لە دەوروبەری نەجەفدا دەژین، کە ھەموویـان چەکدارن و لە پەیڕەوانی تووندڕەوی زاناو مەرجەعەکانی شیعەن. سەرەڕای ئەوە کە ئەوان مەشقی سەربازییـان نییە و خەریکی کاروبارو ژیـانی خێڵەکییـانەی خۆیـانن، بەڵام قەبوڵی سوکایەتی بە زاناو مەرجەعەکانیشیـان ناکەن و ئەگەر لە کاتێکدا سوکایەتی بە زاناکانیـان بکرێت، ئەوا ھەموویـان لەدژی عوسمانییە سونی مەزھەبەکان یەکدەگرن و یـاخی دەبن. لەبەرئەوە، ئەوە کارێکی ئاقڵانە نابێت کە خەلافەتی ئەستەنبوڵ خۆیـان بخەنە ناو مەترسییەکی ئەوھاوەو سوکایەتی بە زانا ئاینییەکانی شیعەو مەرجەعەکانیـان بکەن.

٣. زانایـانی شیعە، لە جیھانی تەشەیعدا مەرجەعییەتی تەواوەتیـان ھەیە. لەوڵاتانی ھیند، ئەفریقاو شوێنەکانیتردا، شیعەکان بوونیـان ھەیە و ئەگەر لەلایەن عوسماتییەکانەوە بچووکترین سوکایەتیـان پێبکرێت، جیھانی شیعە، تووشی بارگرژی و پشێوی دەبێت و ئەمەش لەقازانجی حکومەتی تورکیـادا نابێت .

کەربەلا دووھەمـین شاری پیرۆزی شیعەکانە . ئەم شارەیش پاش لە کوشتنی حسەینی کوڕ عەلی ئەبو تاڵیب و فاتمەی زەھرا ڕووی لە ئاوادانیکردووە . خەڵکی عێراق داوا لە حسەین دەکەن کە بۆ وەرگرتنی کاری خەلافەتی موسڵمانان لە حیجازەوە سەفەر بۆ کوفە بکات، بەڵام ھەرکە حسەین وخێزانەکەی دەگەنە کەربەلا، خەڵکی عێراق ڕای خۆیـان دەگۆڕن و پشتی تێدەکەن و بە فەرمانی یەزد، خۆیـان بۆ شەڕ ئامادە دەکەن .

یەزیدی کوڕی معاوییە خەلیفەی ئەمەوی بوو کە لە شامدا حوکمـی دەکرد. سوپاکەی ئەمەوی شەڕیـان لەگەڵ حسەین و بنەماڵەکەیدا کرد و سەرئەنجام ھەموویـان کوشتن. ئەم ناجوامێرییەی خەڵکی عێراق و ئەم دڵڕەقییەی سوپاکەی یەزید، پەڵەیەکی ڕەشە بە تەختی تەوێڵی مێژووی ئیسلامەوە. لەو مێژووە بە دواوە، شیعەکانی جیھان کەربەلایـان کردە ناوەندی زیـارەت، عیبادەت و شوێنی پەیوەندی خۆیـان بە ڕۆحانییەکانیـانەوە و لەھەموو لایەکەوە سەردانی دەکەن. کەربەلا ھەندێک جار ئەوەندە قەرەباڵغ دەبێت کە ھەرگیز لە مەسیحییەتدا قەرەباڵغییەکی لەو جۆرە نەبووە. لە شاری کەربەلادا زانایـان و مەرجەعەکانی شیعە سەرقاڵی تەرویجی بنەماکانی ئاینی ئیسلامن. قوتابخانەکان پڕن لە قوتابییە دینییەکان ولە ڕاستیدا نەجەف و کەربەلا تەواوکەری یەکترین. دیجلە و فورات، کە دوو ڕووباری گەورەی عێراقن و لەشاخاکانی تورکیـاوە سەرچاوە دەگرن، خاکی عێراق بۆ کشتوکاڵ ئامادە دەکەن و خەڵکەکەیشی لەخۆشگوزەرانی بەھرەمەندن.

لەکاتی گەڕانەوەم بۆ لەندەندا، پێشنیـاری ئەوەم بۆ وەزارەتی مستعمرات کرد کە ڕێڕەوی دیجلەو فورات بگۆڕێت بۆ ئەوەی کە حکومەتی عێراق ڕام و دەستەمۆ بکات و بەم ھۆیەشەوە خەڵکی عێراق ناچار بکرێن کە تەسلیم بە نەخشە ئیستعمارییەکانی ئینگلیز ببن.

                                                          ***

لە جلوبەرگی بازرگانێکی  بیـاببانیدا ڕۆیشتم بۆ نەجەف. چەند زانایەکی ئاینی ئەم شارەشم ناسی و دەستمکرد بە مامەڵە لەگەڵیـاندا. لە کۆبوونەوە و وانەو باسەکانیـاندا ئامادە دەبووم. کەش و ھەوای زاڵ بەسەرکۆبوونەوەکانیـاندا بەقوڵی سەرنجیـانڕاکێشام. لەوەش گرنگتر، لەزۆربەی حەوزەکاندا، دڵپاکی و ویژدان حوکمـی دەکرد. چەند زانایەکی شیعەی زۆر داوێن پاک و کۆنسێرڤێتیڤم دۆزییەوە، بەڵام بەداخەوە گیـانی نوێگەرایی و گونجانیـان لەگەڵ گۆڕانکارییەکانی سەردەمدا تێدا بەدی نەدەکراو گۆڕانکارییەکانی جیھان ھیچ گۆڕانکارییەکی لە فکریـاندا بەدینەھێنابوو.

١. زاناو مەرجەعەکانی نەجەف بە تووندی نەیـار و دژ بە دەسەڵاتی عوسمانییەکان بوون، ئەویش نەک لەبەر ئەوەی کە ئەوان شیعە بوون و عوسمانیەکانیش سونی، بەڵکو لەبەرئەوەی کە دەسەڵاتی عوسمانییەکان دەسەڵاتێکی چەوسێنەرانە بوو، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا، کەچی ئەوان ھزرو ئامانجێکیـان بۆ ڕزگاربوون لە دیلی نەبوو.

٢. زانای ئاینی شیعەکان، زۆربەی کاتەکانی خۆیـان تەرخان دەکرد بۆ وانە و باسی زانستە ئاینییەکان، بەڵام ھەروەک قەشەکانی سەدەکانی ناوەڕاست حەزیـان لە زانستە نوێیەکان نەبوو. ئەگەرشتێکیشیـان بزانیبایە زۆر کەم بوو، کەئەوەیش سوودێکی پێنەدەگەیـاندن .

٣. زانا ئیسلامـیییە شیعەکان کەمترین زانیـاریـان لە بارەی ڕەوتە سیـاسییەکانی جیھانەوە نەبوو، ھەروەھا لەوبڕوایەشدا بوون کە پێکەوە گرێدانی فکر لەگەڵ مەسەلە سیـاسییەکاندا، شتێکی بێئەنجامە.

لەدڵی خۆمدا بەخۆمم دەگوت :" ئەمانە لە چ ڕۆژ ڕەشییەکدا دەژین ! دنیـا لەخەوھەستاوە، کەچی ئەمانە لە خەوی قورسی خۆیـاندان و ھێشتاخەبەریـان نەبووەتەوە.. با لافاوێک بێت و لە خەوی قورسیـان ڕایـانپەڕێنێت ".  گفتوگۆم لەگەڵ ھەندێک لە زانا شیعەکاندا کرد لەبارەی پێویستی ھاتنە کایەوەی جوڵانەوەیەکی دژی خەلافەتی عوسمانی، بەڵام ئەوان ھیچ جۆرەئامادەییەکیـان لە خۆپیشاننەدا و گوێی خۆیـان لە قسەو پێشنیـارەکان کەڕدەکرد. تەنانەت ھەندێکیـان گاڵتەیشیـان پێدەکردم و بەو شێوەیە تەعبیریـان لە قسەکانم دەکرد کە من دەمەوێت بارودۆخی جیھانی بگۆڕم و نەزمـی دنیـا تێکبدەم. زانای ئاینی شیعەکان، وەک شتێکی حەتمـی و لە چارەنووس نووسراو دەیـانڕوانییە خەلافەت و بڕوایـان وابوو کە نابێت ھیچ ھەنگاوێک دژبە ئال عوسمان ھەڵبھێنرێتەوە، مەگەر پاش دووبارە دەرکەوتنەوە و گەڕانەوەی مەھدی، کە بە بڕوای شیعەکان دوازدەھەمـین ئیمامە و لە ساڵی ٢٠٠ دا بە منداڵی ونبووە و ھەتا ئێستایش ھەر لەژیـاندایە، لە ئاخرەزەماندا دەردەکەوێتەوە و دنیـای پڕ لە گەندەڵی و چەوسانەوە لە ناو دەبات و عەدالەت و دادخوازی دەگێڕێتەوە بۆ دنیـا.

سەرم لەوە سوڕما بوو کە گروپێک لە زانایـان و ھەڵبژێردراوانی ئیسلام چاویـان بڕی بووە خەون و خەیـاڵێکی بێھودەی لەوجۆرە. ھەروەک ئەوەی بەشێک لە مەسیحییەکان بڕوایـان وایە کە بۆ چەسپاندن و جێگیری عەدالەت لە دنیـادا، دووبارە مەسیح دەگەڕێتەوە. بە یەکێک لە زانا ئاینییەکانی شیعەم گوت :" ئایـا بڕوات بەوە نییە کە دەبێت ھەر ئێستا لەدژی ناعەدالەتی خەبات بکەیت و عەدالەت لەجیھاندا دامەزرێنیت، ھەروەک ئەوەی کە پێغەمبەر خەباتی لەدژی چەوسێنەران کرد ؟ " . لەوەڵامدا وتی :" خوا پێغەمبەری نارد بوو بۆ ئەو کارەو لەو ڕووەوە توانایی لەخۆی ڕادەبینییەوە " . پێم گوت :" باشە ئەی لەقورئاندا نەھاتووە کە بە شمشێر لەدژ چەوسێنەران ڕاپەڕن و خەڵکیـان لەدژ ھانبدەن ؟ " ؟سەرئەنجام لەوەڵامدا پێی وتم :" تۆ پیـاوێکیت کە پیشەکەت بازرگانییە و چوونە سەر ئەو باسانەیش پێویستیـان بە زانینی زانستێکە کە تێگەیشتنی تۆ لە ئاستیـاندا نییە ".

با بگەڕێمەوە بۆ نەجەف و لەبارەی مەزارگەکەی ئیمامـی عەلییەوە قسەبکەم . مەزارەکەی گۆڕێکی گەورەیەو بە ھەموو جۆرە نەخش و نیگارێکی جوان ڕازێنراوەتەوە. تەلارەکانی ئارامگەکەیش ڕازاونەتەوە و گومەزیەکی گەورەی لە زێڕی پوخت، لەگەڵ دوومنارەی بەرزی ئاڵتونی تێدا دروستکراوە . شیعەکان ھەموو ڕۆژێک دەستە دەستە دەچن بۆ زیـارەتی و نوێژی بە کۆمەڵی تێدا دەکەن. بەوپەڕی تامەزرۆیی و بەشێوەیکی دڵخوازانە کێلی پیرۆزی گۆڕەکەی ماچ دەکەن و لەبەردەم دەرگاکانی حەوشەکەیدا خۆیـان دەدەن بە زەویدا و بەڕێزەوە بەردەمـی دەرگاکانی ماچ دەکەن. پاشان سڵاو بۆ ئیمام دەنێرن و داوای ئیزنی چوونە ژوورەوەی لێدەکەن و مەزارگەکەی ماچ دەکەن. لە دەوروبەری مەرقەددا سەکۆیەکی گەورە ھەیە کە بە بەرد دروستکراوە و شوێنی زانا ئاینییەکان و زیـارتکەرە مەشھەدییە عەلەوییەکانە.

لەشاری کەربەلایشدا، دوو مەزارگەی بە ناوبانگ ھەیە کە ھەردووکیـان، بەکەمێک جیـاوازییەوە، بەشێوەی مەزارگەکەی ئیمامـی عەلی دروستکراون. یەکەمـیان مەرقەدی ئیمامـی حسەینە و دووەمـیشیـان مەرقەدی حەزرەتی عەباسی برایەتی، کە ھەردووکیـان لە کەربەلادا شەھیدکران. زیـارەتکەرانی کەربەلایش، ھەروەک زیـارەتکەرانی نەجەف، ڕۆژانە لەوێدا کۆدەبنەوە و و زیـارەتی دەکەن. دیمەنی شاری کەربەلا جوانترە لە دیمەنی شاری نەجەف. دەوروبەرەکەی بە باخ و باخات و درەختی خورما تەنراوە و چەند ڕوبارێکیش بە ناویـاند تێدەپەڕێت.

کەلاوەکانی ئەم شارەو خرابوونی بارودۆخەکەی، ھۆیەک بوون بۆ ئەوەی کە چاوی ھیوای تێببڕین. دیمەنی بارودۆخی گشتی و ژیـانی خراپ و نەخوازراوی خەڵکەکەی، پیشاندەری ئەوەبوون کە دەسەڵاتدارانی عوسمانی چ تاوانێکیـان لەبەرامبەر خەڵکی ئەم شارەدا کردووە. دەسەڵاتدارانی عوسمانی خەڵکانێکی چاوقایم و نەزان بوون کە ھەرچییەکیـان بویستبایە، بەبێ سڵەمـینەوە ئەنجامـیاندەدا، ھەروەک ئەوە کە خەڵکی عێراق کۆیلەی ئەوان بێت. کۆمەڵگەی عێراق، بەشێوەیەکی گشتی زۆر لە حکومەت ناڕازی بوون و ھەروەک ئاماژەیشم پێدا، شیعە مەزھەبەکان، لەگەڵ ئەوەدا کە دەیـانبینی ئازادی و عەدالەتیـان لە دەست دەرچووە، بەڵام شانیـان خستبووەژێر باری چەوسانەوەو ستەمـی دەسەڵاتداراتی عوسمانییەوە و لەو ڕووەوە ھیچ کاردانەوەیەکیـان لەخۆیـان پیشاننەدەدا. سونییەکانیش لە دەسەڵاتی والییەکانی تورک بەسەر ھەموو کاروباری وڵاتەکەیـاندا زۆر بەتووندی بێزارو ناڕازی بوون. بەتایبەتی کە سوننەکان خوێنی عروبە لە ڕەگەکانی خوێنیـاندا ھاتوچۆی دەکرد و ژمارەیەکیش لەسەیدەکانیشیـان، کە لە بنەماڵەی پێغەمبەربوون، خۆیـان لە والییەکانی عوسمانییەکان بە شایستە و شیـاوتر دەزانی بۆ بەڕێوەبردنی حکومەت لە وڵاتەکەیـاندا.

شارەکانی عێراق بە تەواوی بوو بوونە کەلاوە و خەڵکەکەیشی لە پیسی و خاک و خۆڵدا نوقم بووبوون. لەڕێگاو بانەکانی سەرانسەری وڵاتدا ئاسایش نەبوو، چەند دەستەوتاقمێکی چەتەو ڕێگریش لە بۆسەدا بوون بۆ کاروانەکان کە ئەگەر سوارە چەکدارەکانی دەوڵەتیـان لەگەڵدا نەبوونایە، پەلاماریـان دەدان وتاڵانیـاندە. کاروانە گەورەکان تەنھا کاتێک دەیـانتوانی بەرەو مەنزڵگە بکەونە ڕێ کە کەسانی چەکداری حکومەت پشتیوانیـان لێیـایە.

لەلایەکی تریشەوە، شەڕو تێکھەڵچوونی ھەمـیشەیی لە نێوان خێڵەکانی ئەو ناوچەیەدا لە ئارادابوو. ڕۆژ نەبوو کە چەکدارەکانی سەربەخێڵێک دەستنەکەن بە تاڵان و بڕۆی ماڵ وموڵکی خێڵیکیتر و چەند کەسی تیـا نەکوژرێت. نەزانی و دواکەوتوویی بەشێوەیەکی ترسناک باڵی کێشابوو بەسەرتاسەری عێراقدا و ئەم ڕەوشە تراژیدیـایەی عێراق، سەردەم و ڕۆژگاری دەسەڵاتی کڵیسای سەدەکانی ناوەڕاستی بەسەرشارەکاندنی ئەوروپادا بەبیری مرۆڤ دەھێنایەوە. جگە لە توێژی زانایـانی ئاینی و ژمارەیەکی کەمـیش لە قوتابییە ئاینییەکان، کە لە نەجەف و کەربەلادا دەژیـان، یـان کەسانێکیتر کە بەشێوەیەک لە شێوەکان پەیوەستبوون بە زانا ئاینییەکانەوە، لە ھەر ھەزار کەسدا، یەک کەس نەدەبینرا کەخوێندەواری ھەبێت و تەقریبەت ھەموو خەڵکەکەی نەخوێندەوار بوون. ئابوریی دواکەوتوو، ھۆی سەرەکی نەخۆشی، ھەژاری، نەخوێندەواری و ھەموو کوێرەوەری و ڕۆژ ڕەشییەکانی خەڵکە ژیـان مام ناوەنجیەکەی بوو. شیرازەی کاروبارەکان تێکچوبوو، پاشاگەردانی و بێسەرەوبەرەیی ھەموو شوێنێکی عێراقی گرتبووەوە. خەڵک و حکومەت گومانیـان بەرانبەر بەیەکتری ھەبوو . لەو ڕووەوە ھیچ جۆرە ھاوکاری و لەیەکتر تێگەیشتنێک لە نێوانیـاندا نەبوو. زانا دینییەکان ھێندە خەریکی کێشە خوداییەکان بوون، ژیـانی ئەم دنیـایەیـان لەبیرچوو بووەوە .

بیـابانەکان زیـاتر وشکبوون و بەکەڵکی کشتوکاڵ نەدەھاتن. ھەردوو ڕوباری دیجلەو فورات، بە بێ ئەوەی کەڵکیـان لێوەربگیرێت، ھەروەک مـیوانێک بە ناوەڕاستی زەوییە تینوەکاندا بەخێرایی گوزەریـان دەکرد و دەڕژانە دەریـاکانەوە. ئەم بارە شێواو و گەندەڵبووە، نەیدەتوانی درێژە بکێشێت و بە دڵنیـاییەوە گۆڕانکاری بەدواوە بوو.

بەکورتی، بۆماوەی چوار مانگ لە نەجەف وکەربەلادا مامەوە. ئەوکاتەی لەنەجەف بووم، تووشی نەخۆشییەکی قورس بووم و ھیوایەکم بە چاکبوونەوەم نەمابوو. نەخۆشییەکەم سێ ھەفتەی خایـاند. بەناچاری سەردانی پزیشکێکی شارەکەم کرد. دکتۆرەکە چەند دەرمانێکی پێدام کە پاش لە بەکارھێنانیـان، وردە وردە چاکبوومەوە. ئەو ساڵە ھاوینێکی زۆر گەم بوو، گەرما ھەموو شوێنێکی گرتبووە. لەکاتی نەخۆشییەکەمدا لە ژێرزەمـینێکی که تا ڕادەیەک فێنکدا دەژیـام.  پارەیەکی کەمم دەدا بە خاوەن ماڵەکەم و ئەویش لەبەرانبەردا خواردن و دەرمانی بۆ ئامادە دەکردم. خاوەن ماڵەکەم بڕوای وابوو کە خزمەتی زیـارەتکەرانی ئیمامـی عەلی، ئەبێتە ھۆی نزیک بوونەوە لە خوا. لەڕۆژەکانی سەرەتای نەخۆشییەکەمدا، ئاوی مریشکم دەخوارد، بەڵام پاشان دکتۆرەکەم ڕێگای پێدام کە گۆشتەکەی و برنجیش بخۆم.

پاش ئەوەی کە کەمێک چاکبوومەوە، چووم بۆ بەغداد. لە بەغداد ڕاپۆرتێکی دوورو درێژم. لەبارەی ئەو ڕووداوانەی کە لە شارەکانی کەربەلا، نەجەف، حلە و بەغداد دا دیبوونم، بۆ وەزارەتی مستعمرات ئامادەکرد و ڕاپۆرتەکیش نزیکەی سەد لاپەڕەیەک دەبوو. نامەیەکیشم لەگەڵدا تەسلیم بە نوێنەری وەزارەتی مستعمراتکرد که تا بینێرێت بۆ لەندەن . لە بەغداد چاوەڕێی فەرمانی نوێێ وەزارەتم دەکرد کە ئایـا لەوەزیـاتر لەعێراقدا بمێنمەوە، یـان بگەڕێمەوە بۆلەندەن.

حەزدەکەم ئەوەش بڵێم کەزۆر تامەزرۆی گەڕانەوە بووم بۆ لەندەن، چونکە سەفەرەکەم زۆر دوورو درێژ بوو، ئارەزوی دیداری شارو وڵات وخێزانەکەمم دەکرد. بەتایبەتی تامەزرۆی بینینی ڕاسپۆتینی کوڕم بوو، کە ماوەیەکی کەم بە دوای سەفەرەکەمدا بۆعێراق، ھاتبووە دنیـاوە و دیداری ئەویش ئارام و ئۆقرەی لەبەر ھەڵگرتبووم.  لەو نامەیەدا داوام لە وەزارەت کردبوو کە لانی کەم بۆ ماوەیەکی کورت ڕێگام بدات که تا بگەڕێمەوە بۆ لەندەن و لە پاش پێشکەشی ڕاستەوخۆی ڕاپۆرتەکەم، بۆ ماوەیەکی کورت ئیسراحەت بکەم و ماندوویەتیم دەربکەم، چونکە سەفەرەکەی عێراقم سێ ساڵ درێژەی کێشا بوو. نوێنەرەکەی وەزارەتی مستعمرات لە بەغدادا پێی لەسەر ئەوە دادەگرت کە چیتر سەردانی نەکەم، چونکە دەبووە ھۆی ئەوە کە خەڵکی گومانم لەسەر دروست بکەن. بۆ ئەوەی گومانم لەسەر دروست نەبێت، ناچار بووم کە ژوورێک لە ئوتێلێکی نزیکی دیجلەدا بەکرێ بگرم. نوێنەرەکەی وەزارەتی مستعمرات پێی وتم کە ھەرکاتێک وەڵامێکم لە لەندەنەوە پێگەیشتەوە، ئاگادارت دەکەمەوە.

لەڕۆژەکانی نیشتەجێبوونم لە بەغداد، جیـاوازییەکی گەورەم لە نێوان بارودۆخی گشتی بەغداد و ( قوستەنتینیە )ی پایتەختی عوسمانیدا دەبینیەوە. بارودۆخەکەی بەغداد ئەوەی پیشاندەدا کە عوسمانییەکان بەھۆی دوژمنی و بەدگومانیـانەوە بەرانبەر بە عەرەبەکان، تاچ ڕادەیەک دەستیـان لە پیس و وێرانکرنی شارەکانی عێراق نەپارستبوو.

چەند مانگێک دوای ئەوەی کە لە بەسرەوە چووم بۆ نەجەف و کەربەلا، زۆر خەمـی شێخ محەمەد عه‌بدولوه‌هابم بوو. زۆر دڵنیـا نەبووم لە خۆڕاگری و مانەوەی ئەو لەسەرئەو ڕێگایەی کە بۆم دیـاریکرد بوو، چونکە کەسێکی مەزاجی بوو . جگە لەوەش، ئەو زۆر بەزوویی تووڕە دەبوو. بەھۆی ئەوەوە کە تایبەتمەندی کەسایەتی ئەوم دەزانی، ترسی ئەوەم لێی ھەبوو ئەوەی که تا ئێستا لەگەڵیدا کردوومە، یەکسان بکاتەوە بەسفر و ئەو ئاوات و ئارەزوانەی کە لەمێشکیدا دروستمکردبوو، بەربای بدات .

ئەو کاتەی کە لە بەسرە بووم، ڕۆژێکیـان محەمەد پێی لەسەر ئەوە داگرت کە سەفەرێکی تورکیـا بکات و زانیـاری لە بارەی ئەستەمبوڵەوە بەدەست بھێنێت، بەڵام من بەتەواوی پەشیمانمکردەوە لە سەفەرەکەیی و پێم گوت دەترسم کە تۆ لە تورکیـا چەند قسەیەک بکەیت و قسەکانیشت ببێتە ھۆی تەکفیر و ئیلحاد بوونت و سەرئەنجامـیش لەسەر ئەوە خوێنت دەکەنە کاسەوە. ڕاستییەکەی مەبەستم ئەوە بوو کە نەمدەویست دیدارو گفتوگۆ بکات لەگەڵ ھەندێک لە زانایـانی ئاینی ئەھلی سوننەدا، چونکە لەوانە بوو کە ئەوان بە لۆژیکی بەھێزی خۆیـان، دووبارە محەمەد بگێڕینەوە بۆسەر مەزھەبی سوننەگەری و بەم ھۆیەشەوە ھەموو نەخشەکانی منیش ببێتە بڵقی سەر ئاو.

کاتێک کە بینم شێخ ھەر سوورە لەسەر دەرچوونی لەبەسرە، ھانمدا بۆ ئەوەی کە سەفەرێکی ئێران بکات و بچێت شارەکانی شیرازو ئەسفھان ببینێت. پێویستە ئەویش بڵێم کە خەڵکی ئەو دوو شارە شیعەن و ئەوەم بە دوور دەزانی کە بیروڕاکانیـان کاریگەرییەکی نێگەتیڤانە لەسەر ئەقڵی شێخ دابنێن و لەو ڕووەیشەوە ترسێکم لێی نەبوو، چونکە شێخم بە باشی دەناسی.

لەکاتی خوا حافیزیدا لێم پرسی :" ئایـا تۆ بڕوات بە خدعە ھەیە ". لەوەڵامدا وتی : " بەڵێ .. چونکە یەکێک لە یـارانی پێغەمبەر ـ مقداد ـ کە باو ک و دایکی لە شەڕی کافرەکانی قورەیشدا کوژرا بوو، لەترسی گیـانی، خۆی وەکو کافر پیشاندابوو، پێغەمبەریش ئاماژەی بەم ڕێڕەوەی مقداد کردووە ". منیش پێم گوت کە " ئەم بڕیـارەش لەسەر تۆ واجبە کە لە ئێراندا خدعە لەبیر نەکەیت و دەبێت خۆت وەک شیعەیەکی تەواو پیشان بدەیت، که تا بەھۆی ئەم خدعەیەتەوە نەتوانن ھێرش بکەنە سەرت و گفتوگۆیش لەگەڵ زانا ئاینیە شیعەکاندا بکە و ھەوڵیشبدە کە لە خوێندنەوەی داب و نەریتی ئێرانییەکاندا سەرکەوتن بەدەست بھێنیت، چونکە ئەنجامدانی کارێکی لەوجۆرە، لەداھاتوودا بەرھەم وسوودی بۆت دەبێت و لە ئامانجەکانت نزیکترت دەکاتەوە ".

پاش لەو گفتوگۆییە، بڕێک پارەم وەکو زەکات پێدا. زەکات جۆرێکە لە باجی ئیسلامـی لەو کەسانەی دەستێنن کە لەڕووی مالییەوە توانایـان ھەیە و ئەم زەکاتەیش بۆ ئەو کاروبارانە خەرج دەکرێت کە لە بەرژەوەندی گشتیدایە.  شێخ پێویستی بە ئەسپێک ھەبوو، منیش ئەسپەکەم بۆ کڕی و ھاوسارەکەیم دایە دەستی و لێی جودابوومەوە. لەوکاتەوە ھەتا ئەمڕۆکە، ھیچ خەبەرێکم لە شێخ نییە و نازانم کە چی لێبەسەر ھاتووە. نیگەرانی من لەو ڕووەوەیە کە ئەو کاتەی بەسرەی بەجێھێشت، ژوانێکمان دیـاریکرد و بڕیـامان وابوو کە لە سەروەختی دیـاریکراودا ھەردووکمان بگەڕێینەوە بۆ بەسرە و ئەگەر یەکێکیشمان دواکەوت، ئەوا نامەیەک لەباری حاڵی تایبەتی خۆیەوە بۆ ئەویترمان بنووسێت و بیداتە دەست (عه‌بدولڕه‌زا)ی دارتاش، که تا لەمڕێگایەوە ھۆیەکانی نەھاتنەوەی بۆ بەسرە بزانرێت، بەڵام که تا ھەنوکە ھیچ ھەواڵکی شێخ محەمەدم پێنەگەیشتووە. 

                                                        ***

پاش ماوەیەک لە چاوەڕوانی، سەرئەنجام فەرمانە پێویستەکانی وەزارەتی مستعمرات گەیشتنە بەغداد. دەوڵەتی بەریتانیـا داوای لێکردبووم کە بەپەلە بگەڕێمەوە بۆ لەندەن. بە ناچاری گەڕامەوە بۆ لەندەن. ھەر کە گەیشتمە لەندەن، لەگەڵ جێگری وەزیر و ئەندامانی پایەبەرزی وەزارەتی مستعمراتدا لیژنەیەکمان پێکھێنا. لە کۆبوونەوەی لیژنەکەدا، ڕاپۆرتی مەئموریەتەکەم، کارەکان و لێکۆڵینەوەکانم خستەبەردەمـی لێپرسراوانی لەندەن و ئەوانم لە بارودۆخی مـیزۆپۆتامـیا ئاگادارکردەوە.

خودی مەئموریەتەکەم و ئەو زانیـاریـانەی کە لەبارەی عێراقەوە خستبوومە بەردەستیـان، ھەموویـانی خۆشحاڵکرد. پێشتریش لەعێراقەوە چەند ڕاپۆرتێکم ناردبوو، کە لەو ڕاپۆرتانەشم ڕازی بوون. سه‌فیەش ڕاپۆرتی خۆی ناردبوو، کە لێکچوونێکی تەواوی لەگەڵ ڕاپۆرتەکانی مندا ھەبوو.  تێگەیشتم کە لە کاتی سەفەرەکەمدا، وەزارەت چەند فەرمانبەرێکی خۆی بەنھێنی ناردبوو بۆ چاوەدێریم و ئەوانیش لە ڕاپۆرتەکانیـاندا خۆشحاڵی خۆیـان لە سلوک و کارەکانم دەربڕیبوو، ھەروەھا ڕاستی ئەو بابەتانەی کە بۆ لەندەنم ناردبوون، ھەموویـان سەلماند بوو. بەگشتی جێگاو شوێنێکی زۆر باشم لە مەئموریەتەکەی دووەممدا بەدەستھێنابوو، ھەرلەبەر ئەو ھۆیەش بوو کە جێگری وەزیر ژوانی چاوپێکەوتنێکی لەگەڵ وەزیری مستعمراتدا بۆ وەرگرتبووم و بەھۆی ئەوەوە چووم بۆ دیداری وەزیر. ھەرکە جەنابی وەزیر چاوی پێم کەوت، وەک گوڵ گەشایەوە و پاش لە چۆنی و چاکی و ئەحواڵپرسی، ئینجا دەستیدرێژ کرد و بەگەرمـی تەوقەی لەگەڵدا کردم. ئەم چاوپێکەوتنەیـان جیـاوازیەکی بە ئاشکرای ھەبوو لەگەڵ چاوپێکەوتنە کورت و ساردو سڕەکانی پێشووتردا.

بە تایبەتی جەنابی وەزیر، لە لێھاتووییم کە توانیبووم کاریگەری لەسەر محەمەد عه‌بدولوه‌هاب دابنێم، زۆرخۆشحاڵ بوو. لەیـادم ماوە کە پێی گوتم :" تەئسیردانانت لەسەر محەمەد عەبدالوھاب، بۆخۆی گەورەترین ئامانجی وەزارەتی مستعمرات بووە ". جەنابی وەزیر جەختێکی زۆری لەسەر ئەوە دەکرد کە باسی ئەو ڕێکەوتنەی بۆ بکەم کە لەگەڵ محەمەد عبدالوەھابدا کرد بووم لەسەر ئەو ئەرکانەی کە لە داھاتوودا دەبێت بۆ ئێمە ئەنجامـیان بدات، ھەروەھا لەقسەکانیدا چەندین جار ددانی بەوەدا دەنا کە ھەموو ئەو زەحمەتانەی بۆ بەریتانیـای گەورەم کێشاوە، تەنھا لەناسین و کاریگەری دانانم لەسەر محەمەد عبدالوەھابدا خۆیـان بەرجەستە دەکەنەوە. دیسان گەیشتن بەم ئەنجامەش، بەھای ئەوەی ھەیە کە یەکسان بکرێت بە ھەموو ھەوڵ و کۆششەکان. وەزیری مستعمرات دەرکی بەوە کرد بوو کە من لە خەمـی ئاگادار نەبوونی چەند مانگەی چارەنووسی محەمەد عه‌بدولوه‌هابم، بە ئارامـییەکەوە پێی گوتم :" ئاگاداربە! ئەوەی کە تاکو ئێستا لەگەڵ شێخدا ئەنجامتداوە، لە دەستی نەدەیت، مەئمورەکانمان لە ئەسفەھاندا بەردەوام پەیوەندی پێوە دەکەن و ئەو ڕاپۆرتانەی دەینێرن باس لەوەدەکەن کە شێخ محەمەد لەو ڕێگایەی کە که تا ئێستا بڕیویەتی بەرەو دواوە نەگەڕاوەتەوە.  منیش لەدڵی خۆمدا لەخۆمم دەپرسی :" باشە چۆن شێخ بەو ھەموو لەخۆبایی بوون و غرورەوە کە ھەیەتی، ڕێگای بەوەداوە کە سیخوڕەکانی ئینگلیز بەکاروباری ئەو بزانن؟ " لەوە دەترسام کە ئەگەر ئەوپرسیـارە ئاڕاستەی وەزیر بکەم، ڕەنگە پێی ناخۆش بێت. ماوەیەکی زۆر پاش لەوە کە دووبارە شێخم بینییەوە، ڕووداوەکەی بۆ گێڕامەوە و ووتی لە ئەسفەھاندا بووە بە ناسرااوێک کە ناوی عبدالکریم بووە و پیـاوەکەش وەک به منظور من خۆی پێناساندووە و لەم ڕێگایەوە متمانەو بڕوای شێخی بەرەو خۆی ڕاکێشاوە و توانیویەتی لە نھێنییەکانی تێبگات. پاش ماوەیەک، صەفیەش چووە بۆ ئەسفەھان و شێخ بۆ ماوەی دوومانگیتر سیغەی کرد بووەوە. سه‌فیە و شێخ پێکەوە سەفەریـان بۆ شیراز نەکردبوو. عه‌بدولکه‌ریم لەگەڵ شێخدا ڕۆیشتبوو بۆ شیراز. لە شیرازیش، عه‌بدولکه‌ریم ژنێک لە شێخ سیغە دەکات کە زۆر لە سەفیە شۆخ و شەنگتر و سێکسیتر بووە. ئەو ژنە گەنجەیش ناوی " ئاسیە " بووە و لە یەکێک لەخێزانە جولەکەکانی نیشتەجێی ئەسفەھان بووە. پێویستە ئەوەش بڵێم کە عه‌بدولکه‌ریم ناوی خوازراوی یەکێک لە مەسیحییەکانی جلفای سەر بە پارێزگای ئەسفەھانە کە چەند ساڵێک بەکرێگیراوی وەزارەتی مستعمراتی به‌ریتانیـا بووە لە ئێراندا. ئەویش ھەروەک " ئاسیە "، لە شاری شیرازدا خەریکی جاسوسی بوو بۆ دەوڵەتی ئینگلیز.

بەکورتی بڵێم، لە ئەنجامـی ھەوڵ و کۆششی شەو و ڕۆژمانەوە، توانیمان کە بە چوار کەسی، واتە صه‌فیە، ئاسیە، عه‌بدولکه‌ریم و نووسەری ئەم یـاداشتانە، شێخ محەمەد عه‌بدولوەھاب بەپێی خواست و مەیلی وەزارەتی مستعمراتی به‌ریتانیـای گەورە پەروەردە بکەین و بۆ ئەنجامدانی ئەرکەکانی داھاتووش ئامادەی بکەین. ئەم خاڵەش بەبیر بھێنمەوە کە لەڕۆژی چاوپێکەوتنەکەم لەگەڵ وەزیردا، جگە لەوەزیر و جێگرەکەی، دووکەسی پایە بەرزیتری وەزارەتم بینی کە پێشتر نەمدەناسین و ئەوانیش بەشدارییـان لەکۆبوونەوەکەماندا کرد. وەزیر لە کۆتایی کۆبوونەوەکەدا ڕووی تێکردم و وتی :" ئێستا تۆ شایـانی وەرگرتنی بەرزترین نیشانەی وەزارەتی مستعمراتی بەریتانیـایت، نیشانەیەک کە دەوڵەت وەک ڕەمزی سەرفرازی دەیدات بە جاسوسە پلە یەکەمەکانی خۆی". لەکاتی خوداحافیزیدا وتی :" فەرمانمداوە بە جێگرەکەم تاکو لە ھەندێک مەسەلەی نھێنی دەوڵەت ئاگادارت بکاتەوە. تێگەیشتن لەو مەسەلانە دەتوانێت یـارمەتیت بدات بۆ ئەوەی کە باشتر بتوانیت مەئموریەتەکانت ئەنجام بدەیت".

خۆشحاڵبوونەکەی وەزیر لە مەئموریەتەکەم، بووە ھۆی ئەوەکە ئیجازەیەکی دە ڕۆژیم بداتێ و ئەو ھەلەم بۆ بڕەخسێنێت کە ھاوسەرەکەم و منداڵەکەم ببینم. مناڵەکەم تەمەنی سێ ساڵ بوو، شێوەی زۆر لەخۆم دەچوو، ھەندێک وشەی خۆش فێر بوو بوو، ھەروەھا پێیشی گرتبوو، کاتێک کە بەو شێوەیە بینیم، بە ڕاستی ھەستم دەکرد کە پارچەیەک لە دڵ و گیـانم بەسەر زەویدا ھەنگاو دەنێت. بە داخەوە کە چرکەساتەکانی خۆشی ژیـان، زۆر بەخێرایی و بەپەلە تێدەپەڕێت. ئەو خۆشحاڵی و شادییەی کە لەو چەند ڕۆژەدا لەگەڵ ھاوسەر و منداڵەکەمدا بەسەرمبرد، بە ھیچ زمانێک بۆم پێناسە ناکرێت. ھەندێک جار ئەوەندە خۆشحاڵ دەبووم کە خەریک بوو باڵ بگرم. ئەو دە ڕۆژەی کە لە لەندەن و لە ناو خێزانەکەمدا بەسەرمبرد، خۆشترین ڕۆژەکانی ژیـانم بوو. پوورێکی پیرم ھەبوو کە لە مناڵیمەوە منی لە باوەشی سۆز و مـیھرەبانی خۆی گرتبوو. لە ماوەی ئەو دە ڕۆژەدا توانیم کە بۆ دوایین جار چاوم پێی بکەوێتەوە. لەم دیدارەی ئەویش زۆر خۆشحاڵ بووم. کاتێک کە پاش لە دە ڕۆژ پشوو، سێیەمـین سەفەری خۆمم دەستپێکردەوە، زۆر بە داخەوە کە ھەواڵی مردنی ئەوم پێگەیشت.

دە ڕۆژ ئیجازەکەم بە خێراییەکی تیشک ئاسا تێپەڕیکرد، ھەروه‌ک بڵێیت کە ئەو دە ڕۆژە یەک کاتژمێر زیـاتر نەبووە. ئەمە ڕاستییەکی زۆر تاڵە کە ڕۆژە خۆشەکانی ژیـان بە خێراییەکی ھەرچی زیـاترەوە تێدەپەڕن و ساتەوەختەکانی ڕۆژ ڕەشی و نەگبەتیش، ھەرچەندە کە کورتیش بن، بەڵام وەک درێژایی ماوەی ساڵەکان لێتدەگوزەرێن. لە ڕۆژە خۆشەکانی لەندەندا، بیرم لەو ڕۆژانە دەکردەوە کە لە نەجەفدا نەخۆش کەوتبووم و ھەر چرکە ساتێکیم بە ساڵێک لێدەڕۆیشت. ھەرگیز ناتوانم کە ئەو ڕۆژە ناخۆشانە لە بیرخۆم ببەمەوە. بیرەوەرییە خۆش و شیرنەکان بە کەمـی لە یـادی مرۆڤدا دەمێننەوە، بەڵام بیرەوەرییە تاڵ و تفتەکان بۆ ھەرگیز لەبیر ناچنەوە.

پاش تەواو بوونی ماوەی ئیجازە دەڕۆژییەکەم، ناچار بووم کە بچمەوە بۆ وەزارەت که تا بزانم مەئموریەتی داھاتووم چییە . کاتێک کە چاوم بە جێگری وەزیر کەوت، وەک ھەمـیشە دەم بە پێکەنین و ڕووی خۆش بوو . بەگەرمـی تەوقەی لەگەڵدا کردم و بەزمانێکی ھاوڕێیـانە پێی گوتم :" خودی وەزیر فەرمانی بە من داوە کە لە دوو نھێنی زۆر گرنگ ئاگادارت بکەمەوە کە کۆمـیسیۆنی تایبەت بە کارو باری مستعمرات بۆچونی خۆیی لە بارەیـانەوە دەربڕیووە. ئاگادار بوونت لەو نھێنیـانە، زۆر بەکەڵک و کاریگەرن بۆ مەئموریەتەکانی داھاتووت . ئەوەش بزانە کە تەنھا ژمارەیەکی کەم لە ئەندامانی وەزارەتی مستعمرات ئاگاداری ئەم دوو نھێنییەن. پاشان دەستی گرتم و بردمـی بۆ یەکێک لە ژوورەکانی وەزارەت. چەند کەسێک لە ژورەکەدا بەدەوری مێزێکدا دانیشتبوون. ھێندە لەبینینی ئەو کەسانە سەرم سوڕما کە خەریک بوو ھاوار بکەم، چونکە ئەو ١٠ کەسەی کە بەشدار بوون لە کۆبوونەوەکەدا، بریتی بوون لە:

١ ـ هاوشێوەکەی ئیمپراتۆری عوسمانی، کە بەزمانی تورکی و ئینگلیزی قسەی دەکرد.

٢ ـ هاوشێوەکەی شێخ ئه‌لئیسلامـی قوستەنتینیە.

٣ ـ هاوشێوەکەی شای ئێران.

٤ ـ هاوشێوەکەی زانایەکی ئاینی شیعەی ئێرانی.

٥ ـ هاوشێوەکەی مەرجەعی تەقلیدی شیعەکانی نەجەف.

ئەم سێ کەسەی دوایی بە زمانی فارسی، عەرەبی و ئینگلیزی قسەیـان دەکرد. لە تەنیشتی ھەریەکێک لەو کەسانەوە یـاریدەدەرێکیش دانیشتبوو کە قسەکانیـانی دەنووسیەوە و بۆ ئامادەبووانی کۆبوونەوەکەیـان تەرجمە دەکرد. دیـار بوو کە ھەریەکێک لە یـاریدەرەکانیـان بۆ ماوەیەکی زۆر لەگەڵ ئەو پێنج کەسەدا پەیوەندی نزیکیـان ھەبووە و ئەوانیشیـان لە ڕاپۆرت و زانیـارییە بە دەستھاتووەکانی سیخوڕەکانی ئینگلیز، لەبارەی ھەر پێنج لێپرسراوە ڕاستەقینەکەی نیشتەجێ لە (ئەستەنبوڵ، تاران و نەجەف)دا ئاگادار کردووەتەوە، چونکە کەسە شەبیھەکان بە تەواوی ئەرکەکان و جێگاو شوێنی خۆیـانیـان دەزانی و دەیـانزانی کە چی بڵێن و چی بکەن. جێگری وەزیر دەستی بە قسەکردەوە و وتی : " ئەم پێنج بەڕێزە چوونەتە چوارچێوە و قاڵبی کەسایتییە ڕاستەقینەکانەوە که تا بزانرێت کە لێپرسراوانی ناوبراو چۆن بیر دەکەنەوە و بیروڕایـان سەبارەت بە دوا ڕۆژ چییە و چۆنە ؟ ئێمە ھەریەکێکیـانمان لە بارەی ئەو زانیـارییـانەی کە لە شارەکانی ئەستەنبوڵ، تاران و نەجەفەوە پێدەگات، ئاگادرکردۆەتەوە. ئێستا ئەوان ھەست بەمە دەکەن کە ھەربەڕاستی پێنج لێپرسراوی ڕاستەقینەو سەرەکین و بە کەڵک وەرگرتن لەو زانیـاریـانەی ھەیـانە، وەڵامـی پرسیـارەکانمان دەدەنەوە. ئێمە بەو ئەنجامە گەیشتووین کە بیرو ڕا و ئەنجامگیرییەکانیـان لەبارەی ئەو کێشە و وەڵامانەی دەیدەنەوە بەو پرسیـارانەی کە ئاڕاستەیـان دەکرێت، لە ٧٠% لەگەڵ ڕاستیدا دێنەوە، واتە لە٧٠% لەگەڵ ئەو بیروڕایـانەی کە لەمێشکی کەسایەتییە ڕاستەقینەکاندایە، ھاوسەنگ و یەکسانن ". جێگری وەزیر لە درێژەی قسەکانیدا ڕووی کردە من و گوتی : " ئەگەر حەز بکەیت، ئەوا دەتوانیت دەست بە تاقیەوەکانی خۆت بکەیت لەسەریـان. بۆنموونە، دەتوانیت پرسیـارگەلێک ئاڕاستەی مەرجەعی تەقلیدی شیعەکانی نەجەف بکەیت ". وتم : " زۆرباشە ".  دەستمکرد بە پرسیـار لە شەبیھەکەی مەرجەعی تەقلیدی شیعە. یەکەمـین بابەتێک کە لەبارەیەوە پرسیـارم لێکرد، ئەمە بوو : " ئایـا ڕێگا دەدەیت کە پەیڕەوانی ئێوە، واتە پەیڕەوانی مەزھەبی شیعە، دەست بە نایـاری و یـاخی بوون بکەن لە دژی حکومەتی سونییە دەمارگیرەکانی عوسمانی و جەنگ لەدژی حکومەتی عوسمانییەکان ڕابگەیەنن ؟ .  هاوشێوەکەی مەرجەعی شیعە، پاش کەمێک بیرەوە، ئینجا وتی : " من ڕێگای جەنگیـان پێنادەم، چونکە ئەوان موسڵمانی سوننە مەزھەبن و بەپێی ئایەتی قورئانی پیرۆزیش (ھەموو موسڵمانەکان به منظور یەکترین). تەنھا لە کاتێکدا ڕێگا بە جەنگ دەدرێت کە عوسمانییەکان خەڵکی بچەوسێننەوە، لەم حاڵەتەدا لە دەروازەی ئەمر بە چاکەو نکوڵی لەخراپە، دەتوانێرێت خەبات لە دژی کردەوەکانی حکومەت بکرێت و ئەمەش که تا ئەو کاتەی کە ستەم و چەوسانەوەکە بنەبڕدەکرێت و چەوسێنەران ناچاردەکرێن کە واز لە کردەوەی چەوسێنەرانەیـان بھێنن". منیش گوتم: " گەورەم ! ئەی بیروڕای تۆ لەبارەی یەھودی و مەسیحییەکانەوە چییە؟ ئایـا ھەر بەڕاستی ئەوان گڵاو و ناپاکن؟ ". لەوەڵامدا گوتی :" بەڵێ ! .. بەدڵنیـاییەوە ئەم دوو گروپە گڵاون و خۆ دوورخستنەوە و خۆ پاراستنی موسڵمانان لێیـان واجبە ".  لێم پرسی : " بۆچی ؟ " . وەڵامـی دامەوە :" ئەم مەسەلەیە لەڕووی مەبدەئیەوە وەک یەک مامەڵەی لەگەڵدا دەکرێت، چونکە ئەوانیش ئێمە بە کافر دەزانن و پێغەمبەری ئیسلام بەدرۆ دەخەنەوە. لەبەرئەوە، ئێمەش وەک بەرامبەرەکەمان مامەڵە دەکەین ".  پاشان لێم پرسی : " سەرەڕای ئەوە کە پێغەمبەر ئامۆژگاری کردووین پاک و خاوێن بین و پاک و خاوێنی بە نیشانەی ئیمانداری زانیوە، ئەی بۆچی لە مەزارگەکەی ئیمامـی عەلیدا ئەو ھەموو خەوش و خەشەڵە بەسەریەکدا کەڵەکە بووە؟ بۆچی بازاڕو کۆڵانەکان ئەوەندە پیس و پۆخڵن؟ بەھۆی نەبوونی ئاودەست (توالیت)ەوە، تەنانەت دەبینم کە قوتابییەکانی قوتابخانە ئاینییەکان ناچارن لە گۆڕەپانی قوتابخانەکەدا مـیز بکەن! ". شەبیھەکەی مەرجەع وەڵامـی دایەوە :" بێگومان ئیسلام پاک و خاوێنی بە بەشێک لە ئیمانداری زانیووە، بەڵام چی لە کەمـی ئاو و لامبالاتی کاربەدەستانی حکومەتی عوسمانی بکرێت بەرانبەربە پاک وخاوێنی ولات، کە بوونەتە ھۆی دروستبوونی ئەم بارودۆخە".

خاڵی سەرنجڕاکێش لەم حیوارانەدا ئەمە بوو کە وەڵامەکانی شەبیھەکەی مەرجەعی تەقلیدی شیعە، بەبێ کەم و زیـاد و ڕێک وەک وەکو وەڵام و دەربڕینەکانی مەرجەعی ڕاستەقینەی نەجەف وابوو. تەنھا ئەم ڕستەیە نەبێت :" گوێ نەدانی حکومەتی عوسمانی بە پاک و خاوێنی وڵات "، کە شەبیھەکەی مەرجەعی شیعەی نەجەف لە خۆییەوە ئەوەی بۆی زیـاد کردبوو، چونکە ئەو دێڕەم لەزمانی زانایـانی ئاینی نەجەفەوە نەبیستبوو. بەھەرحاڵ، زۆر سەرم لەم ھاوئاھەنگی و لێکچوونانە سوڕما بوو، چونکە وەڵامەکان ڕێک وەکو ئەو وەڵام و بابەتانە بوون کە مەرجەعی ڕاستەقینە بەزمانی فارسی دەریبڕی بوون و مەرجەعی شیعە تەقلیدکارەکەش بە زمانی فارسی گفتوگۆی لەسەر دە. پاش ئەو گفتوگۆیە، جێگرەکەی وەزیر پێی گوتم : " ئەگەر حەز بکەیت، ئەوا دەتوانیت پرسیـار لە چوار کەسەکەیتریش بکەیت. ئەوانیش ھەروەک کەسایەتییە ڕاستەقینەکان وەڵامت دەدەنەوە".  پێم گوت کە من چۆنییەتی بیرەوە و تەعبیرەکانی شێخ ئه‌لئیسلامـی ئەستەنبوڵ (شێخ ئەحمەد ئەفەندی) دەزانم و ڕستەکانیم بە تەواوی لە یـاد ماوە، ڕێگا بدەن که تا پرسیـارەکانم لە هاوشێوەکەی شێخ ئەحمەدیش بکەم. ئینجا پرسیـارم لێکرد :

" ئەفەندی ! ئایـا ملکەچ بۆ خەلیفەی عوسمانی واجبە؟ ". بەدیلەکەی شێخ وەڵامـی دامەوە و وتی : " بەڵێ کوڕم! ھەر وەک ملکەچ بۆ خوا و پێغەمبەر " . منیش وتم: " بە چ دەلیلێک ؟ " شەبیھەکەی وەڵامـی دامەوە و وتی:" ئەی ئەم ئایەتە پیرۆزەت نەبیستووە کە دەڵێت : ملکەچی خوا و پێغەمبەر و وەلی ئەمرەکانیـان بن (اطعوا اللە و اطعوا الرسول و اولی الامر منکم) منیش لێم پرسی کە: " ئەگەر ھەرخەلیفەیەک وەلی ئەمرە، ئەی کەواتە خوایش فەرمان بە ئێمە دەدات کە پەیڕەوی لە یەزدیش بکەین، چونکە ئەویش خەلیفە بوو، کەچی لە ھەمانکاتیشدا ڕێگایدا بە لەشکرەکەی که تا شاری مەدینە وێران بکەن و ئامۆزازاکەی پێغەمبەر (حسەین )یش بکوژێت. چۆن خوا فەرمان بە ئێمە ئەدات کە پەیڕەوی لە خالیدی کوڕی وەلیدێک بکەین کە مەیخۆر بووە؟". بەدیلەکەی شێخ ئەحمەد وەڵام دەداتەوە:" کوڕی خۆم! لەلای خوا یەزید یەکێک بوو لە ئەمـیرالاموئمنین، بەڵام لە کوشتنی حسەیندا کەوتە ھەڵەوە و پاشانیش تۆبەی کرد، فەرمانی فەرھود و کوشت و کوشتاری بەکۆمەڵی خەڵکی مەدینەیش بەھۆی گەندەڵی، سەرپێچی و سەربزێوی خەڵکەکەیەوە بوو لە فەرمانەکانی خەلیفەی موسڵمانان و لەو ڕووەوە، یەزیدیش بێتاوان بووە. ئەوەش ڕاستە کە وەلید شەرابی دەخواردەوە، بەڵام شەرابەکەی لەگەڵ ئاودا تێکەڵاو دەکرد و ئەمەیش دەبووە ھۆی ئەوە کە مەست نەبێت. ئەم شێوەیە لە شەراب خواردنەوە لە ئاینی ئیسلامدا حەرام نییە (شەراب خواردنەوە لە ئاینی ئیسلامدا بە تەواوی حەرامە و ھیچ مەرجێکیش بۆ حەڵاڵ بوونی دانەنراوە - وەرگێڕی فارسی.).

ئەو کاتەی کە لە ئەستەنبوڵ بووم، لەبارەی حەرامـی شەرابەوە چەند پرسیـارێکم لە شێخ ئەحمەدکردبوو، وەڵامەکەی ئەو کەمێک جیـاوازی ھەبوو لەگەڵ وەڵامـی شەبیھەکەی لەندەنیدا. پاش لەبەراوردی قسەکانی لێپرسراوانی ڕاستەقینەو هاوششێوەکانیـان، بە کەڵک وەرگرتنم لەو بابەتانەی کەلێپرسراوانی ڕاستەقینە دەریـانبڕیبوو، پێشتریش لە زمانی خەڵکی ئەو وڵاتانەوە بیستبووم، بە جێگری وەزیری مستعمراتم گوت :" دروستی ئەم شەبیھانە چ سوودێکیـان بۆ ئێمە ھەیە ؟ ". وەڵامـی دامەوە : " ئێمە لەمڕێگایەوە دەتوانین بیروڕاو مەیلەکانی پاشاکان، زانایـانی ئاینی و گشت موسڵمانان، بە شیعەو سونەوە، بزانین و ئەو ژمارەو ئەنجامانەی کە لەم گفتوگۆیـانەوە بەدەستیـان دەھێنین، لە یەکلایەوەی مەسەلە سیـاسیی و ئاینییەکانی ناوچەکەدا بەکاریـان ببەین. بۆ نموونە، ئەگەر ھەست بکەین کە فڵانە زانای ئیسلامـی، یـان فڵانە پاشا لە سنورەکانی ڕۆژھەلاتی ناوچەکەدا دوژمنایەتیمان دەکات، ئەوا بەخێرایی لە ھەموو لایەکەوە ھێزەکانی خۆمان بۆ پوچەڵەوەی ھەنگاوەکانی ئەو ئاڕاستە دەکەین، بەڵام ئەگەر بەڕاستی بزانین کە دوژمنەکەمان لەکوێدا خەریکی چالاکین، ئەوا ناچار دەبین کە ھەموو ھێزەکانی خۆمان بە سەرتاسەری ناوچەکەدابڵاو بکەینەوە، ئەمە لەلایەک و لەلایەکی تریشەوە، لەڕێگای نمایشی ئەم شانۆگەریـانەوە دەتوانین ئەنجامگیرییەکانی کەسێکی موسڵمان لەبارەی سونەت ئەحکامەکانی ئیسلامەوە بزانین و بەم ھۆیەشەوە بیروباوەڕی لەق بکەین و گومان لە زەین و مێشکیدا دروست بکەین و کۆمەڵێک باس و بابەتی ئەبستراک و ڵۆجیکی ئامادە بکەین که تا بیروڕاکانی ڕەتبکەینەوە. ئەم ھەنگاوانە، لەدروستی ناکۆکی و دووبەرەکی موسڵمانەکاندا کاریگەریەکی بەرچاویـان دەبێت و بیروباوەڕی موسڵمانەکان لەرزۆک دەکات ". جێگری وەزیر پاش لەتەواوی قسەکانی، پەرتوکێکی قەبارە گەورەی پێدام تاکو بیخوێنمەوە، پەرتوکەکە ھەزار لاپەڕە بوو. لە پەرتوکەکەدا، ژمارە و ئەنجامـی بەراوردکارییەکان و ئەو ئەنجامانەی کە لە گفتوگۆو مناقەشاتی کەسایەتییە ئەسڵیەکان لەگەڵ شەبیھەکانیـاندا بەدەستھاتبوون، چاپکرابوون. دەبووایە کە من ئاگاداری پرۆژەکان و سەرەداوی بابەت و مەسەلە سەربازی، مالی، کڵتوری و ئاینییەکاننی دەوڵەتی به‌ریتانیـا بم لە وڵاتانی ئیسلامـیدا، کە لەسەر بنەمای ئەنجامگیرییە بەدەستھاتووەکانەوە داڕێژرابوون. بەھەرحاڵ . کتێبەکەم بردەوە بۆ ماڵەوە و لە ماوەی سێ ھەفتەدا، لەسەرەتاوە تاکۆتاییەکەی بەووردی خوێندەمەوە. پاش ئەو ماوەیەی کە بۆم دیـاریکرابوو، کتێبەکەم گێڕایەوە بۆ وەزارەتی مستعمرات. بەڕاستی لە نووسینی ووردی کتێبەکە، ڕاستی و دروستی ھەڵسەنگاندنەکان، ئەوباس و ئەو ئەنجامگیریـانەی کە لەبارەی بیروباوەڕ و بۆچوونەکانی پیـاوانی زانست و کەسایەتییە ئاینییەکانی ئیسلامەوە کرابوون تووشی شۆک بووم. لە ٧٠%یـان ڕاست بوون و لە ٣٠% یشیـان جیـاواز بوون. پاش خوێندنەوەی کتێبەکە، لەوە دڵنیـابووم کە حکومەتی وڵاتەکەی من، واتە بەریتانیـای گەورە، لە کارەکانیدا سەرکەوتن بەدەست دەھێنێت و ئیمپراتۆریەتی عوسمانی، بەپێی پێشیینییەکانی ھەمان پەرتووک، بۆماوەی کەمتر لە سەدەیەک ھەرەس دەھێنێت.

لە دیدارەکەم لەگەڵ جێگری وەزیردا، لەوە تێگەیشتم کە ئەم بەدیل دروستانەی وەزارەتی مستعمرات بۆ ھەموو وڵاتانیتری جیھان کاریـان لەسەرکراوە و بەپێی ژمارەو بەڵگە پێویستەکانیش، بەرنامەڕێژیی بۆ بە مستعمەرەیـان کراوە.

لەجێگری وەزیرم پرسی :" باشە بەم ھەموو دیقەتەوە چۆن ئەم کەسایەتییە تەزویرانەتان بۆ پەیدا کرا؟" . وەڵامـی دامەوە :" ئەم کەسانە خەڵکی وڵاتانی جێگە مەبەستن و جاسوسەکانمان پاش لە توێژینەوە و ھەڵسەنگاندنیـان بۆ ئەم کارە ھەڵیـانبژاردوون و پێشنیـاریـان بۆ لەندەن کردووە که تا ئەم کەسایەتیـانەیـان لێدروست بکەن. ئێمەیش پاش لە ھەڵسەنگاندن و بەراوردی دووبارەیـان لەسەر بناغەی بەڵگەو زانیـارییە پێویستەکانەوە، دەربارەی بیروڕاکانی کەسایەتییە ڕاستەقینەکان، ڕازی بووین لەسەر ھەڵبژاردنیـان بۆ بینینی ھەمان ڕۆڵ. ئەم ئەکتەرانە کە ڕۆڵی ئەوکەسایەتیـانە دەبینن، پێشتر بەپێی بەرنامەیەکی دیـاریکراو پەیوەندییـانکردووە بەو کەسایەتییـانەوە کە ئێستا ھەمان ڕۆڵی ئەوان دەبینین. ئەوە شتێکی ئاشکراو ئاساییە کە ئەگەر تۆ لەگەڵ کەسێکدا بژیت، شارەزای ھەڵسوکەوت و ڕەفتاری دەبیت و کەم که تا زۆر دەتوانیت ڕۆڵی ئەو ببینیت".

دیسان جێگری وەزیر لە درێژەی قسەکانیدا وتی: "ئەمە یەکەمـین نھێنی بوو کە بە فەرمانی وەزیر بۆم ئاشکراکردیت و ھەمان ئەو مەبەستانە لە کتێبی یەکەمدا باسیـانکراوە، بەڵام نھێنی دووەمت پاش لە مانگێکیتر پێدەڵێم، ئەویش بەو مەرجەی کە بەرگی دووەمـی ئەم کتێبەت تەواوکردبێت ".

کتێبی دووەمـیشم لێوەرگرت و دەستم بەخوێندنەوەی کرد .ئەم کتێبە تەواوکەری یەکمـیان بوو. چەند بابەت و زانیـارییەکی نوێی لەمەڕ بارودۆخی ئیسلامـی، خاڵە بەھێزو لاوازەکانیـان، وەک بیروباوەڕو تێڕوانینی موسڵمانی شیعە و سونە بۆ کێشە جۆراوجۆرکانی ژیـان، ھۆی دواکەوتوویی وڵاتانی ئیسلامـی و تاد... لەخۆ گرتبوو، کە تیـایدا ھەموو ئەو بابەتانە بە دوورودرێژیی و بە شێوەیەکی وورد و زانستیـانە خرابوونە ژێر لێکۆڵینە و ڕوونەوەوە. لە بەرگی دووەمدا، خاڵە بەھێز و لاوازەکانی موسڵمانەکان دیـاریکرا بوون، ھەروەھا ئەو ڕێگایـانەی کە دەبێت بگیرێنە بەر بۆ خاڵە لاوازەکانیـان و چۆنیەتی لە نێوبردنی خاڵە بەھێزەکانیـان ڕوونکرابوونەوە. بەپێی خاڵبەندییەکانی کتێبەکە، خاڵە لاوازەکانی موسڵمانان بەو شێوەیەیخوارەوە دیـاریکرابوون:

١. ئه‌لف: ناکۆکی نێوان شیعە و سونی. ب - ناکۆکی نێوان خەڵک و دەسەڵات. ج - ناکۆکی نێوان ھەردوو حکومەتی ئێران و عوسمانی. د - ناکۆییە ھەنوکەییەکانی نێوان خێڵەکان.- بە ھەڵە لەیەکتر گەیشتنی نێوان زانا ئاینییەکان و کارمەندانی حکومەت.

٢. دواکەوتوویی و نەخوێندەواری گشتی لە ھەموو ولاتانی ئیسلامـیدا.

٣. دەمارگیری و بەستەڵەکی فکری، ئاگادارنەبوون لە بارودۆخی سەردەم، حەزنە لە کارو چالاکییەکانی بەرھەمھێنانی کۆمەڵایەتی.

٤. بڕوا نەبوون بەژیـانی ماددی، زیـادەڕەوی لە پەرستن و عیبادەتدا و ھیوا بوون بە دواڕۆژی بەھەشت، کە ئەمەش بۆخۆی لەھەوڵ و تێکۆشانی بۆ ژیـانێکی باشتر لەم جیھانەدا کەمدەکردەوە.

٥. ئەو ئیستبداد و ستەمەی کە حکومەتە دیکتاتۆرییەکان بەرانبەر بە خەڵکی ئەنجامـی دەدەن.

٦. نەبوونی ئاسایش و نەبوونی ڕێگاکانی ھاتوچۆ و پەیوەندییەکان.

٧. نەبوونی تەندروستی گشتی و دەرمان، تەنانەت بۆ چارەسەری نەخۆشییەکانی وەک تاعون و کۆلێرا کە ھەموو ساڵێک کۆمەڵێک خەڵک دەکوژێت.

٨. وێران بوون و بە کەلاوەی شارەکان، نەبوونی سیستەمـی ئاوەدێری و دواکەوتوویی کشتوکاڵی.

٩. بێ سەرەو بەرەیی لە ناو فەرمانگە دەوڵەتییەکاندا و نەبوونی یـاساو بڕیـارەکان سەرەڕای ڕێزێک کەخەڵک لە قورئان و ئەحکام و شەرعی دەگرێت، بەڵام بەکردەوە جێبەجێی دەستورەکانی شەرع وازیـان لێھێنراوە و زۆر بەکەمـی پەیڕەوییـان لێدەکرێت.

١٠. ئابوریی نەخۆش و دواکەوتوو، ھەژاری گشتی و بێکاری لەسەرانسەری ناوچەکەدا.

١١. نەبوونی سوپایەکی ڕێخراو پیشەیی، کەمبوونی چەک و پێداویستییە دیفاعییەکان و لەکارکەوتنی ئەو چەکانەی کە ھەنووکە لە دەستیـاندایە .

١٢. سوکایەتی بەژنان و پێشێلی مافەکانیـان.

١٣. پیسبوونی شارەکان و لادێکان کەڵەکەبوونی زبڵ و خەوش وخاڵ لە ناوەندەکانی ئاڵوێر و مەخزەنی کاڵاکان و تاد... .

کتێبەکە پاش لە خاڵبەندی و دەستنیشانی خاڵە لاوازەکانی موسڵمانان، ئاماژەیش بەو ڕاستییە دەکات کە ئاین و شەریعەتی ئیسلام بچووکترین گونجان و تەبایی لەگەڵ ئەو کەموکوڕیـانەدا نییە، بەڵام پێویستە کەموسڵمانەکان لە حاڵەتی نەزانی و ئاگادار نەبوون لە ڕاستییەکانی ئیسلامدا بھێڵرێنەوە و ڕێگا نەدرێت کە پەی بە ڕاستییەکانی دینەکەی خۆیـان ببەن. ئینجا کتێبەکە ئاماژە بۆ ئەو فەرمان و حوکمانە دەکات کە ڕوونکەرەوەی بنەماو پرەنسیپەکانی ئاینی ئیسلامن :

١. ئامۆژگاری لەبارەی ھاوپشتی و برایەتی نێوان موسڵمانەکان و جەخت لەسەر خۆ دورخستنەوەیـان لە ناکۆکی و دووبەرەکی (اعتصمو بحبل اللە جمـیعا).

٢. ئامۆژگاری لە بارەی پەروەردەو فێرەوە (طلب العلم فریضةعلی کل مسلم و مسلمە ـ حدیث).

٣. ئامۆژگاری لە بارەی کار و داھێنانەوە (فسیروا فی الارض ـ قورئان).

٤. ئامۆژگاری لەبارەی باشتری ژیـانی ماددییەوە (ربنا ا تنا فی الدنیـا حسنە).

٥. ئامۆژگاری لە بارەی بیروڕا گۆڕینەوە و ڕایگیری لە بارەی کێشەکانی ژیـانەوە (وامرھم شوری بینھم).

٦. ئامۆژگاری لە بارەی دورستی جادەکانەوە (فامشوا فی مناکبھا).

٧. ئامۆژگاری لە بارەی تەندروستی و دەرمانەوە، بە پێی حەدیسی پێغەمبەر : زانستەکان چوار جۆرن : ١- فقە بۆ ئاگادار و پاراستنی ئاین . ٢ - پزیشکی بۆ سەلامەتی لەش و تەندروستی . ٣ - نحو بۆ پاراستنی زمان . ٤ - نجوم بۆ ناسین و زانینی کات . (انما العلوم اربعە، علم الفقە لحفظ الادیـان، علم الطب لحفظ الابدان، علم النحو لحفظ السان و العلم النجوم لحفظ الزمان- حدیث).

٨. . ئامۆژگاری لەبارەی ئاوەدانی و گەشە پێدانەوە . (- وخلق لکم ما فی الارض جمـیعا).

٩. ئامۆژگاری لەبارەی ڕێکخستنی کارو بارەکانەوە (- ونظم امرکم - قورئان) .

١٠. ئامۆژگاری لە بارەی ئابورییەکی بەھێزەوە (- من لامعاش لە، لامعادل لە - حدیث).

١١. ئامۆژگاری لەبارەی دامەزراندنی سوپاوە بە کەڵک وەرگرتن لە پێشکەوتووترین چەک و ئامڕەزەکان (واعد ولھم ما استظعتم من قوە - حدیث).

١٢. ئامۆژگاری لەبارەی ڕێزگرتن و پاراستنی مافەکانی ژنان (ولھن مثل الی علیھن بالمعروف - قورئان).

١٣. ئامۆژگاری لە بارەی پاک و خاوێنییەوە (النظافە من الامان - حدیث).

پاش باسی ئەو لایەنە پۆزەتیڤانەی ئیسلام، کتێبەکە لە بەشێکی دیکەیدا دەچێتە سەر ڕوونەوە خاڵە بەھێزەکانی ئیسلام و ھۆیەکانی پێشکەوتنی موسڵمانەکان و دواتریش چۆنیەتی ھەڵوەشانەوە و لە ناوبردنی دیـاریدە پێشکەوتوو و گەشەکردووەکانی موسڵمانان دەکاتە ھێڵە گشتییەکانی ھەنگاوەکانی وەزارەتی مستعمرات. لە کتێبەکەدا ھاتووە کە :

١. پابەند نەبوون بە دەمارگیری نەتەوەیی و ڕەگەزی، زمان و کڵتوری نەتەوەیی و پێشینەی مێژووییەوە.

٢. حەرامـی سووخۆری (الربویـه: ‌usury)، ئیحتکار، مەی خواردنەوە، خواردنی گۆشتی بەراز و یـا... .

٣. خۆشەویستی و پابەند بوونی زۆر بە زانایـانی ئاینیەوە لە سەر بنەمای ئاین و بیروباوەڕوە.

٤. ڕێز گرتنی گشتی موسڵمانەکان لە خەلیفەی ئێستاکەو باوەڕبوونیـان بەوە کە ئەو جێگر و وەلی ئەمری پێغەمبەرە و لەم ڕووەیشەوە ملکەچ بۆ فەرمانەکانی، ھەروەک ملکەچ بۆ فەرمانەکانی خودا و پێغەمبەر.

٥. واجب بوونی جیھاد لە دژی بێباوەڕەکان.

٦. بڕوا بوونی شیعە مەزھەبەکان بەوەی کەخەڵکی ناموسڵمان (بە دیندار و بێدینەوە) ناپاکن.

٧. بڕوا بوون بەوە کە ئاین ئیسلام لەسەرو ھەموو ئاینەکانیترەوەیە.

٨. ڕێگانەدانی شیعەکان بە دروستی پەرستگاکانی یەھودی و مەسیحییەکان.

٩. پێویستی ەدەرەوەی یەھودی و مەسیحییەکان لە سەر خاکی دورگەی عەرەبیدا (بە باوەڕی زۆرینەی موسڵمانەکان).

١٠. بەکرداری ئەنجامدانی فەرزی نوێژ، ڕۆژو، حەج ، بە تامزرۆیی و حەزی زۆرەوە.

١١. بڕوای شیعەکان بە دانی خمسە (خمس :جۆرێکە لە زەکات  لە ئیسلامدا کە دەبێت بدرێت بە ئەھلی بەیت - وەرگێڕی کوردی) و دابەشەوەی بەسەر موسڵمانەکاندا لەلایەن زانا ئاینییەکانەوە.

١٢. پابەند بوون بە بیروباوەڕی ئیسلام، لەڕووی ئیمان و دڵسۆزییەوە.

١٣. بڕوا بوون بە پەروەردەو فێری تەقلیدی منداڵان و لاوەکان، بەمەبەستی پتەوی بناغەکانی خێزان و پێویستی بەردەوامبوونی پەیوەندییەکانی نێوان باوکان لەگەڵ منداڵاکانیـاندا.

١٤. جەخت لەسەر پێویستی حیجابی ژنان، کە ھۆیەکە بۆ بەرگرتن بە فەساد و پەیوەندییە سێکسییە نامـه‌شروعەکان.

١٥. لەڕۆژێکدا چەندجار نوێژی بە کۆمەڵ و کۆبونەوەی خەڵکی ھەرگەڕکێک لە مزگەوتەکاندا.

١٦. ڕێزدانان بۆ گۆڕەکان و مەزارگەکانی پێغەمبەر، ئەھلی بەیت، زانایـان و کەسانی ئاشتیخواز،ھەروەھا دروستی ئەو گۆڕانە لە ناوەندەکانی کۆبوونەوە و شوێنە بەرچاوەکاندا.

١٧. ڕێزگرتن لە سەیدەکان :" کوڕ و نەوەکانی پێغەمبەر "، بەیـاد ھێنانەوەی ناوی پێغەمبەر، بەجۆرێک کە ئەو لە تێڕوانینی موسڵمانەکانەوە ھەمـیشە زیندووە و شایـانی درود و ئافەرین لێە.

١٨. بەرپای مەراسیمـی ماتەمـینی حسین لەلایەن شیعەکانەوە و کۆبوونەوەی گەورەی ئەوان بەم بۆنەیەوە لە مانگەکانی موحڕەم و سەفەردا و خوتبەدان و لێدوانە سیستماتیکەکان کە کاریگەر بەرچاویـان لەسەر بەھێزی باوەڕی موسڵمانەکان ھەیە و ئەوان ناچار دەکەن بە چاکەکاری.

١٩. پێویستی پەیڕەوی لە دروشمـی " ئەمر بە چاکە و نەھی لە خراپە "، وەک یەکێک لە پرەنسیپە گرنگەکانی ئیسلام.

٢٠. بەتام وچێژ نیشاندانی شو و ژنھێنان و ئامۆژگاری بۆ زیـادی منداڵ وچەند ژنە.

٢١. ڕێزگرتن لەو کەسانەی کە ھیدایەت و ڕێنمایی بێباوەڕان دەکەن، بەڕادەیەک کە ئەگەر ھەرکەسێک کافرێک بکاتە موسڵمان ، ئەوا لە ھەموو سەروەت و سامانی دنیـا بۆی باشترو بەسوودترە.

٢٢. گرنگی پەیڕوی سونەتی باشە " ھەرکەسێک کە پەیڕەوی لە سونەتێکی باشە بکات، ئەوا دوو پاداش وەردەگرێتەوە ، پاداشێکی سونەتە باشەکە و پاداشێکی کاری بە ھەمان سونەتی باشە ".

٢٣. ڕێزدانانی زۆر بۆ قورئان و حەدیس و پێویستی پەیڕەوی و بەکاربردنیـان، کە ببێتە ھۆی بەدەستھێنانی بەھەشت.

پاش لە باسی لایەنە بەھێزەکانی ئیسلام، لە بەشەکانی دواتری کتێبەکەدا، چۆنیەتی ڕێگا عەمەلییەکانی پەرەدان بە خاڵە لاوازەکان و تێکشکاندنی لایەنە بەھێزەکانی ئاینی ئیسلام، بەبەڵگە و ئەزمونی بەھێزەوە خراونەتە ڕوو. ئینجا کتێبەکە ئەو ھەنگاوانەی کە دەکرێت بۆ پەرەپێدانی خاڵە لاوازەکان پێویستە ھەڵبھێنرێنەوە، بەشێوەی فھرەستێک ئاڕاستە دەکات :

١. پەرەدان بە ناکۆکی ئاینی لە ڕێگای دروستی ھەستی بەدگومانی لە نێوان موسڵمانە شیعەو سونەکاندا. بۆ گەیشتن بەو ئامانجەیش، پێویستە چەند بابەتێکی سوکایەتی ئامێز لەلایەن ھەردووگروپەکەوە دژ بەیەکتری بنووسرێت. لەجێبەجێی ئەم ئەجەندای ناکۆکی و دووبەرەکایەتی نانەوەیەدا، نابێت لە سەرفی پارەیەکی زۆر خۆ بپارێزرێت.

٢. ھێشتنەوەی موسڵمانان لە نەزانی و نەخوێندەواریدا، ھەوڵدان بۆ ڕێگاگرتن لە دامەزراندن و ەوەی ھەموو ناوەندەکانی پەروەردەو فێر، دروستی کۆسپ و تەگەرە لە سەر ڕێگای چاپ و بڵاوەوەی کتێبە ئاینییەکان و لە کاتی پێویستیشدا سوتاندنی کتێبخانە گشتییەکان و ترساندنی خەڵک که تا منداڵەکانیـان نەنێرنە قوتابخانە ئاینییەکان، ئەمەش لەڕێگای تۆمەت خستنە پاڵ مەرجەع و زانا گەورەکانیـان.

٣. پڕوپاگەندە بۆ تەمەڵی و بەرگرتن بە تێکۆشان و چالاکی کۆمەڵایەتی، ئەویش لە ڕێگای پێناسە ی دنیـای پاش لە مردن و بەرجەستەەوەی دیمەنی جوان و جۆراوجۆری بەھەشت لەبەر چاوی خەڵکدا . لە ئەنجامـیشدا دڵیـان ساردبکەینەوە و وایـان لێبکەین کە تاقەتی ھەوڵدانیـان بۆ ژیـان نەبێت و لە چاوەڕوانی مەلەکوت و بەھەشتی دواڕۆژدا بمێننەوە.

٤. پەرەدانی ھەمەلایەنە بە خانەقای دەروێشەکان، ئەویش لە ڕێگای چاپ و بڵاوەوەی ئەو کتێب و نامـیلکانەی کە خەڵکی عەوام لە شتە دنیـاییەکان دووردەخەنەوە و خەڵکی تووشی گۆشەگیری دەکەن، وەک زیندووەوەی زانسەکانی غەزالی، مثنوی مولوی و کتێبەکانی (محی الدین العربی).

٥. سەلماندنی ڕەوایی دەسەڵاتی شاکان و دەسەڵاتدارانی دیکتاتۆر و ملھوڕ، لە ڕێگای بڵاوەوەی حەدیسەکانی وەک :" سوڵتان سێبەری خوایە لە سەرزەویدا - السلطان ظل اللە فی الارض "، یـان بڵاوەوەی ئەو دەنگۆیە کە ئەبوبەکر، عوسمان، عومەر، عەلی، بنی ئومەیە و بنی عباس، ھەموویـان بە پشتبەستن بەتووند و تیژی و بەزۆری شمشێر، دەسەڵاتیـان بەدەستەوە گرتووە و بەکورتییەکەی شمشێر حوکمـی کردووە بەسەر دەسەڵاتیـاندا، یـان نیشاندانی کۆبوونەوەکانی سەقیفە وەک شانۆگەرییەک کە سەرەداوەکەی بەدەستی عومەرەوە بووە و لەم ڕووەیشەوە، ئاشکرا و خستنە ڕووی چەند بەڵگەیەکی وەک سوتاندنی خانوەکانی لایەنگرانی عەلی و لەوانەیش خانوەکەی فاتمەی ھاوسەری لە لایەن عومەری کوڕی خەتابەوە. پیشاندانی ئەوە کەخەلافەتی عومەر لەڕووکەشدا بە پێێ وەسیەتی ئەبووبەکر بووە، بەڵام لە ناوەرۆکدا بەھۆی ھەڕشە و تۆقاندنی نەیـارەکانییەوە بووە. ھەڵبژاردنی شورای درۆینە بەمەبەستی ھەڵبژاردنی عوسمان بۆ دژایەتیی عەلی، کە سەرئەنجام بووە ھۆی ئاژاوە و کوشتنی عوسمان و گەیشتنی عەلی بە خەلافەت. خەلافەتی معاویە لەڕێگای فێڵ و تەڵەکە و بەزۆری شمشێر بووە، جێگاگرتنەوەی جێنشینەکەشی بەھەمان شێوەی خۆی بوو که تا کاتی دەستپێی یـاخیبوونە چەکدارییەکەی سفاح بەڕایەرایەتی ابومسلم و دامەزراندنی خەلافەتی بنی عباس . خەلیفەکانی ئیسلام، لە سەردەمـی ئەبوبەکرەوە که تا ئەمڕۆ کە سەردەمـی فەرمانڕەوایەتی عوسمانییەکانە، ھەموویـان ملھوڕ و دیکتاتۆر بوون : لە سیستەمـی ئیسلامـیدا، ھەمـیشە حکومەتی دیکتاتۆرەکان سەقامگیر بووە.

٦. فەراھەمـی پێداویستییەکانی تێکدانی باری ئاسایشی ڕێگاوبانەکان، ئاژاوە نانەوە و دروستی پشێوی لە شارو لادێکاندا، ئەوەش لەڕێگای پشتیوانی لە ئاژاوەگێڕەکان و ڕێگانەدان بە سزادانی چەتەو ئاژاوەگێڕەکان و ھاندانیـان بۆ چەتەیی و فەرھود، بۆ ھەمان مەبەستیش پێویستە کە پارەو چەکیـان بەسەردا دابەشبکرێت.

٧. بەرگرتن بە ھەمەکیبوونەوە و گەشەی تەندروستی، تەرویجی بیرو باوەڕە جەبری و قەدەرییەکان وەک ئەمە کە ھەموو شتێک لە دەستی خودا دایە و دەرمان بۆ نەخۆشییەکان ئەنجامێکی نابێت. بۆ چارەسەری نەخۆشییەکان، دەبێت پشت بەم ئایەتە ببەسترێت :" ئەوەی کە خواردن و ئاوم ئەداتێ و ئەگەر نەخۆشیش کەوتم، ئەوە ھەر ئەوە کە چارەسەرم دەداتێ و چاکم دەکاتەوە ـ الذی ھو یطعمنی و لیسقیتی و اذا مرض فھو یشفینی " ، یـان "ئەوە کە دەمرێنێت و ھەرئەویشە کە زیندووم دەکاتەوە - الذی یمتنی ثم یحیتی " . ژیـان و مردن لە دەستی خودایە. بەبێ تواناو ئیرادەی ئەو، شیفای نەخۆش و ڕزگاربوونی لە مەرگ مەحاڵە. ئەم ڕووداوانە قەدەری خوایین.

٨. ھێشتنەوەی وڵاتانی ئیسلامـی لە ھەژاری، نەداری و وێرانیدا و ڕێگاگرتن لە ھەرجۆرە چاکسازی (ڕیفۆرم) و گۆڕانکارییەک.

٩. پەرەدان بە فیتنەیی، ئاژاوە و پاشاگەردانی و پڕوپاگەندە بۆ ئەم بیروبۆچوونە کە ئیسلام ئاینی پەرستن و خۆپارێزییە و ھەقی بەسەر کاروباری دنیـاییەوە نییە. محەمەد و جێنشینەکانی ھیچ ھەنگاوێکیـان ھەڵنەھێناوەتەوە بۆ چارەسەری کێشە دنیـاییەکان و ڕێکخستنی پەیوەندییە ئابووری و سیـاسییەکان . ئاکامەکانی جێیەجێی ئەو خاڵانەی سەرەوە، دواکەوتوویی ئابوری و زیـادی بێکاری و ھەژاری گشتییە. لەگەڵ ھەموو ئەوانەشدا، بۆ داسەپاندنی دواکەوتوویی ھەرچی زیـاتر بەسەر وڵاتانی ئیسلامـیدا ، پێویستە کە دانەوێڵەو خەلەوخەرمانی جوتیـاران بسوتێنرێت، کەشتییە بازرگانییەکان لەدەریـاکاندا نوقم بکرێن، ناوەندە بازرگانی و پیشەسازییەکان بسوتێنرێن، بەنداو (سد)ەکان بڕوخێنرێن و ئاوادانییەکان وێران بکرێن، سەرچاوەکانی ئاوی خواردنەوەی خەڵک ژەھراوی بکرێن . پێویستە کەلە ڕێگای گرنگیدان بەوانەوە، بەتەواوی پێداویستییەکانی دواکەوتوویی و ھەژاری خەڵک فەراھەم بکرێت.

١٠. گەندەڵی دەسەڵاتداران و فەرمانڕەواکانی وڵاتانی ئیسلامـی، ئەمەیش لەڕێگای پەرەدان بە مەشروب خواردنەوە، قومار و شێوەکانیتری فەسادەوە، بەھەدەردانی ئەو سەروەت و موڵکی گشتیەی کە لەدەستیـاندا کۆبووەتەوە که تا ئەو ڕادەیەی کە پارەیەکیـان بۆ خەرجییە دیفاعییەکان و خەرجی ئاوەدانی و گەشەی ئابوریی لەدەستدا نەمێنێتەوە.

١١. بڵاوەوەی دەنگۆی دیلی و کۆیلەیەتی ژنان و سوکایەتی پێیـان، ئەمەیش بە پشت بەستن بە ئایەتی " پیـاوان بەسەر ژناندا زاڵن - الرجال قوامون علی نساء"، یـان حەدیسی " ژن سەرتاپا خراپەیە - المرئە شر کلھا ".

١٢. بێگومان لەزۆربەی ناوچەکاندا، فاکتەری گشتی پیسبوونی ژینگەی شارو لادێ موسڵماننشینەکان، کەمبوونی ئاوە، دەبێت بەھەر نرخێک بووە فێڵک بکرێت تاکو بەر بەزیـادبوونی ئاو بگیرێت و بەم ھۆیەشەوە ڕێژەی پیس و پۆخڵی شارو لادێکان زیـاد بکرێت.

بەندێکی تری کتێبەکە تەرخانکراوە بۆ ئامۆژگاریی شێوەی لەناوبردنی فاکتەرە بەھێزەکان و تواناییەکانی موسڵمانان و چۆنییەتی لاوازیـان، کە ئەم بەشەش بۆخۆی جێگای سەرنجە:

١. بەھێزی ئەو ئایدیـایـانەی کە دەبنە ھۆی زیندوەوەی دەمارگیریی خێڵەکی، ڕەگەزی و نەتەوەییـانە، وابەستەی بەھێزیـان بە کەڵچەر، زمان وڕابردووی خۆیـانەوە، بەڕادەیەک کە ڕێزێکی زۆر لەکەسایەتییە مێژووییە قارەمانەکانی خۆیـان، کە بەر لە ھاتنی ئیسلام دەرکەوتوون، بگرن. وەک زیندووەوەی فیرعەونییەت لە مـیسردا، ئاینی زەردەشتی لە ئێراندا و بتبەرستیش لە وڵاتی مـیزۆپۆتامـیادا. لەم بەشەی کتێبەکەدا، نەخشەیەکی گەورە ھاتووە کە ناوەندی چالاکییەکان لەو سەرزەمـینانەی کە ئاماژەیـان بۆکرا، دیـاریدەکات.

٢. پەرەدان بە مەی خواردنەوە، قومار، فەساد، سێو ھاندانی خەڵک بۆ خواردنی گۆشتی بەراز : لەمجۆرە چالاکییـانەدا دەبێت کەمایەتییە ئاینییەکانیتری وەک جولەکە، زەردەشتی و مەسیحیەکانیش ھاوکاری یەکتری بکەن و لەھەوڵی پەرەپێدانی ئەو شێوە فەسادانەدا بن. لە ھەقی ئەوەشدا، وەزاراتی مستعمرات پاداشت و خەڵاتیـان بۆ لەبەرچاودەگرێت. دەبێت کەسانی کارامە و لێھاتوو بۆ ھەمان مەبەست ئامادە بکرێن و نابێت لەم ڕێگایەدا ھیچ ھەلێک لەدەستبدەن و چوار جۆرەکەی فەساد، واتە قومار، مەشروب، سێو خواردنی گۆشتی بەراز، ھەرچی زیـاتر پەرەپێبدەن. ئەو کارمەندانەی ئینگلیز کە لەوڵاتانی ئیسلامـیدان، فەرزە لەسەریـان بە ھەر شێوەیەک کە بە شیـاوی بزانن، لە ڕێگای خەڵات، پارە و شتەکانیترەوە، بە شێوەی ئاشکرا و نھێنێ، پشتیوانی لەم جۆرە فەسادانە بکەن و نەیەڵن زیـان بگات بەو کەسانەی کە ھەڵدەستن بە ئەنجامدانی ئەو کارانە. ئەوە لە لایەک و لە لایەکی تریشەوە، دەبێت موسڵمانەکان ھانبدەن بۆ خستنە ژێرپێی فەرمانەکانی ئیسلام و سەرپێچی و نەفرەت لێیـان، چونکە بڕوا نەبوون بە حوکمەکانی شەرع، دەبێتە ھۆی پشێویی و پچڕانی شیرازەی کۆمەڵگە ئیسلامـییەکان، بۆ نموونە: لە قورئاندا سووخواردن مەحکومکراوە و بە یەکێک لە گوناھە گەورەکان ناو براوە. کەواتە لە ھەموو حاڵەتێکدا پێویستە پەرەبدرێت بە سوو و سەلەمخۆری و مامەڵەی حەرام و لەم ڕێگایەوە ئابوریی لەبەریەک ھەڵبوەشێنرێتەوە. پێویستە کە تەفسیری ناڕاست بۆ ئەو ئایەتە بکرێت کە سووخۆریی حەرامکردووە. پێویستە ئەم ڕاستییە لەبەرچاوبگرین کە سەرپێچی لە دەستوورێکی قورئان، زەمـینەی سەرپێچی لە گشت حوکمەکانی ئیسلام فەراھەم دەکات. دەبێت ئەوە بە موسڵمانەکان بگوترێت ئەوەی کە لە قورئاندا حەرامکراوە، قازانجی بەدەستھێنراوە، نەک سووی ئەو پارەیەی کە بە سوودراوە: " سوو مەخۆن لەبەر ئەوەی کە پارەکەتان زیـاد بکەن - لا تاکلو الربا اضعفا مضاعفە". لەبەرئەوە وەرگرتنی سووی سادە حەرام نییە.

٣. تێکدانی پەیوەندیی دۆستانەی تێکەڵکراو لەگەڵ ڕێزدا، لە نێوان زانایـان و ئاینی خەڵکدا، ئەرکێکە کە ھیچ فەرمانبەرێکی ئینگلیز نابێت فەرامۆشی بکات. لەم ڕێگایەدا، دەبێت لە سەرەتادا دوو کاری سەرەکی بکرێت: ئه‌لف - تۆمەت ھەڵبەستن بۆ زانایـان ئاین و مەرجەعە ئاینییەکان. بە گەڕخستنی ھەندێک لە ڕۆشنبیرەکانی سەر بە وەزارەتی مستعمرات لە کار و پیشەی زانا ئاینییەکاندا: بە تایبەتی دەبێت ئەم ڕۆشنبیرە بەکرێگیراوانە بسەپێنین بەسەر زانکۆی ئەلئەزھر، ناوەندە زانستی و ئاینییەکانی ئەستەنبوڵ و حەوزەکانی نەجەف و کەربەلادا. یەکێک لە ھۆیەکانی پچڕاندنی پەیوەندی نێوان خەڵک و زانا ئاینییەکان، دروستی قوتابخانە نوێیەکان و پەروەردەی منداڵانە لەچوارچێوەی پرۆگرامەکانی وەزارەتی مستعمراتدا. لەم قوتابخانانەدا دەبێت پشت بەو مامۆستایـانە ببەسرێت کە ئێمە مووچەیـان دەدەینێ که تا لەڕێگای وتنەوەی وانە زانستییەکانی سەردەمەوە، پێداویستییەکانی ڕق و بێزاری لاوان دژ بە خەلیفەی عوسمانی و ئاینی ئیسلام فەراھەم بکرێت. دەبێت بەدڕەوشتی، ستەمگەری و فەسادە ئەخلاقییەکانی خەلیفەکان بە ڕوونی بۆ قوتابیەکان باسبکرێن کە چۆن و بە چ شێوەیەک سامان و سەروەتی گشتییـان بۆ خۆشگوزەرانی و ئارەزووە تایبەتییەکانی خۆیـان بەکار هێناوە و ئەم ڕەفتار و کردەوانەشیـان، لە ھیچ ڕووەیەکەوە بچووکترین لێکچوونیـان لەگەڵ کردەوەو ڕەفتارەکانی پێغەمبەردا نییە.

٤. لەرزۆکی بیروباوەڕی پێویستی جیھاد و جەنگ لەگەڵ کافرەکاندا. دەبێت جەخت لەسەر بەیـانی ئەم خاڵە بکرێت و پێ لەسەرئەوە دابگیرێت کە فەرمانی جیھاد، تایبەت بووە بە سەردەمـی دەرکەوتنی ئیسلام و بە مەبەستی سەرکوتی نەیـارانی ئەم ئاینە بووە و ئێستا ئیتر جیھاد پێویستی خۆیی لەدەستداوە.

٥. مەسەلەی پیسی و گڵاوی کافرەکات کە تایبەتە بە بیروڕای شیعەوە، یەکێکە لەو کێشانەی کە دەبێت لە مێشکی موسڵماناندا بسڕێتەوە و بەھێنانەوەی ئایەت و حەدیسەکان، پاکبوونی بێباوەڕانیـان بۆ بسەلمێنرێت. لەو ڕووە پێویستە پشت بەم ئایەتە ببەسترێت : " ئەو شتەی کە ئەھلی کتێب خواردیـان، بۆ ئێوەیش حەڵاڵە و ئەوەی کە ئێوەیش دەیخۆن بۆ ئەوانیش حەڵاڵە (طعام الذین اوتوا الکتاب حل لکم و طعامکم حل لھم والمحسنات من المومنات و المحصنات الذین اوتوا الکتاب من قبلکم) ژنە داوێن پاکەکانی ئەھلی کتێب (جولەکە و کریستییەن)یش حەڵاڵن. ئەی ئەوە نەبوو کە پێغەمبەر ھاوسەرێکی جولەکە (صه‌فیە) و ھاوسەرێکی مەسیحی ( ماریـا )ی بۆخۆی ھەڵبژارد بوو: ئایـا دەتوانرێت بگوترێت کە ھاوسەرەکانی پێغەمبەریش گڵاو بوون؟.

٦. ئەبێت ئەوە بۆ موسڵمانەکان بسەلمێنرێت کە مەبەستی محەمەد لە ئاین تەنھا تایبەت بە ئیسلام نییە، ھەروەکو لە قورئانیشدا باسکراوە، بەڵکو ئاین ئەوانەش دەگرێتەوە کە لە لایەن خواوە کتێبیـان دراوەتێ (جولەکە و مەسیحییەکان) و پەیڕەوانی ئاینەکانی تریش موسڵمانن. لە قورئاندا ھاتووە کە حەزرەتی یوسف داوای لە خودا کردووە کە بە موسڵمانی بمرێت ـ توفنی مسلما"ـ . پێغەمبەرەکانی وەک ئیبراھیم و ئیسماعیلیش لە خوا پاڕاونەتەوە کە : (خوایە ئێمەیش بخەرە ڕیزی موسڵمانەکانەوە و خێزانەکانیشمان بخەرە ڕیزی ئۆمەتی ئیسلامەوە ـ ربنا اجعلنا مسلمـین لک ذریتنا امە المسلمە لک". یـه‌عقوب پێغەمبەریش، لە بەرانبەر منداڵەکانیدا دەڵێت : " بەرلەوەی کە بمرن موسڵمان ببن ـ فلا تموتن الا و انتم مسلمون".

٧. بابەتێکی گرنگتر، فەراھەمـی پێداویستییەکانی دروستی کڵیساکان و کەنسیەکانە: دەبێت لە قورئان، حەدیس و مێژووی ئیسلامەوە بەڵگە بھێنرێتەوە که تا موسڵمانان قەناعەت پێبکرێن کە پەرستگاکانی ئەھلی کتێب ڕێزیـان لێگیراوە. لە قورئاندا ھاتووە : " ئەگەر خوا ڕێگای لە لە خەڵک نەگرتبایە، کڵیساکانی مەسیحییەکان، کەنیسەکانی جولەکەکان، کورەکانی ئاگری زەردەشتییەکانیـان وێران دەکرد ـ ولو لا دفع اللە الناس بعضھم بعض، لھدمت جوامع و بیع صلوات " . دەکرێت کە لەو ئایەتە کەڵک وەربگیرێت بۆ سەلماندنی ئەوە کە ئیسلام ڕێز لە پەرەستگاکان دەگرێت و موسڵمانەکان ناتوانن و نابێت کە ئەو پەرەستگایـانە لە ناو ببەن.

٨. چەند حەدیسێک لە زمانی پێغەمبەرەوە دەھێننەوە کە نکوڵی لە ئاینی جولەکە دەکات، وەک :" جولەکەکان لە دورگەی عەرەبدا دەربکەن"، یـان ئەمـه‌ی کە: " دوو ئاینی جیـاواز ناتوانن لە دورگەی عەرەبدا پێکەوە بگونجێن". بە ھەرحاڵ، دەبێت لە بارەی ڕاستی و دروستی ئەم حەدیسانەوە گومان لەموسڵمانەکان دروست بکەین. بۆ نموونە، دەبێت بگوترێت: " ئەگەر ئەم جۆرە حەدیسانە ڕاست بوونایە، ئەوا محەمەد ھەرگیز ھاوسەری جولەکەی بۆ خۆی ھەڵنەدەبژارد و ھەندێکیش لە ئەسحابەکان (وەک ته‌لحە) ژنی جولەکەیـان نەدەبوو، یـاخود لەگەڵ مەسیحییەکانی نەجراندا ڕێککەوتنی ئاشتییـان ئیمزا نەدەکرد.

٩. پێویستە کە موسڵمانان لە عیبادە دوور بخرێنەوە و لە بەرانبەر واجبەکانی پەرستندا گومانیـان لەلا دروست بکرێت. بەتایبەتی دەبێت لەسەر ئەم خاڵە جەخت بکرێت کە خوا پێویستی بە ئیتاعەتی بەندەکانی خۆی نییە. حەج بە شتێکی پووچ لە قەڵەم بدرێت و بەتوندیی موسڵمانەکان لە سەفەر بۆ مەککە و کۆبوونەوەیـان لەوێدا، ئاگادار بکرێنەوە، ھەروەھا کۆبوونەوە لە مەراسیمـی ماتەمـینی و لەخۆدان و تاد... بۆ ئامانجەکانمان مەترسیـان ھەیە و دەبێت بە تووندی بەریـان پێبگیرێت. دەبێت بە ھەر شێوەیەک بووە ڕێگا نەدرێت کە کۆبوونەوە لە ناو مزگەوتەکان، لە سەرگڵکۆ و مەزارگەی کەسانی گەورەی ئاینی و لە ناوقوتابخانەکاندا بکرێت.

١٠. چەند کارێکیتر کە بوونەتە ھۆی بەھێزی نفوزی ئیسلام لە ناوچەکەدا، بابەتی خەمسەو دابەشی دەسکەوتە جەنگییەکانە. ئەوەش ھۆکارێکە بۆ نفوزی زانا ئاینییەکان لە ناوخەڵکدا. (خمسە) ھیچ پەیوەندییەکی نییە بەو داھاتانەوە کە لە بازرگانی وئاڵووێرەوە بە دەست دەھێنرێت. پێویستە موسڵمانان لەوە ئاگادار بکەینەوە کە زەکات لە سەردەمـی پێغەمبەر و ئیمامەکاندا واجب بووە و ئەمڕۆ ئیتر زانایـانی ئاینی مافی ئەوەیـان نییە کە زەکات بکەنە واجبێک لەسەر خەڵک. بە تایبەتی کە زانا ئاینیەکان داھاتی (خمسە) بۆ خۆشگوزەرانی خۆیـان خەرج دەکەن و خانو، کۆشک، باخ، ئەسپ و مەڕ و ماڵاتی پێدەکڕن. لەبەر ئەوە (خمسە) پەیوەندییەکی بەوانەوە نییە.

١١. دەبێت ھەوڵبدەین کە ئاینی ئیسلام وەک ئاینی ناکۆکی و ئاژاوەگێڕی بناسێنین و عەشق و ئیمانی موسڵمانان بەرانبەر بەم ئاینە کەم بکەینەوە. بەڵگەیش بۆ سەلماندنی ئەم قسەیە، ھەبوونی ناکۆکییە ھەنوکەییەکانی نێوان ولاتە ئیسلامـییەکان و تێکچوونی ھەرچی زیـاتری باری ئاسایشی ئەو وڵاتانەیە.

١٢. پێویستە نفوزبکرێتە ناو خێزانەکان و پەیوەندییەکانی نێوان باوکان و منداڵاکانیـان که تا ئەو ڕادەیە تێکبدەین کە چیتر نەچنە ژێرباری ئامۆژگاری و پەروەردەی گەورەترەکانیـان و بیـانخەینە ژێر کاریگەری کڵتوری ئیستعمارییەوە. لەم حاڵەتەدا، ئێمە دەتوانین لاوەکان لەژێر کاریگەری و دەسەڵاتی بیروباوەڕی ئاینییدا دەربھێنیین و پەیوەندییـان بە زانا ئاینییەکانە بپچڕێنین.

١٣. لەبارەی مەسەلەی بێ سەرپۆش (حیجاب)ی ژنانیشەوە، دەبێت ھەوڵێکی زۆر بدەین ژنانی موسڵمانەکان وا لێبکەین کە تامەزرۆی بێ حیجاب و ڕزگاربوون لە سەرپۆش پۆشین بن. بۆ گەیشتن بەو مەبەستەیش، دەبێت بە پشت بەستن بە بەڵگەنامە مێژووییەکان ئەوە بسەلمێنیین کە داپۆشراوی ژنان لە سەردەمـی بنی عەباسدا کراوەتە عادەت و بە ھیچ شێوەیەک یەکێک لە سونەتەکانی ئیسلام نییە. خەڵکی ھاوسەرەکانی پێغەمبەریـان بەبێ حیجاب دەبینی، لە سەردەمـی سەرھەڵدان و دەرکەوتنی ئیسلامدا، ژنانیش شانبەشانی پیـاوان لە ھەموو کاروبارەکانی ژیـاندا بەشدار بوون و چالاکیـان لەخۆ دەنواند. پاش ئەوەی کە لە ڕێگای پڕوپاگەندەیەکی فراوانەوە توانیمان حیجابی ژنان کۆتایی پێبھێنین، ئینجا ئەرکی کارمەندەکانمان ئەوەیە کە کوڕە گەنجەکان ھانبدەن بۆ دڵداری و پەیوەندی سێکسی نا مـه‌شروع لەگەڵ ژناندا و لەم ڕێگایەشەوە فەسادی ئەخلاقی لە کۆمەڵگە ئیسلامـییەکاندا پەرە پێبدەن. پێویستە کە ژنانی ناموسڵمانان بە بێ سەرپۆش دەربکەون و ببینرێن بۆ ئەوەی کە ژنانی موسڵمانیش لاساییـان بکەنەوە.

١٤. دەبێت لە ڕێگای تۆمەت خستنە پاڵ خەتیب و مەلاکانەوە، ھەر جۆرە نوێژێکی بەکۆمەڵ (جەماعه‌ت) تێکبدرێن و کارێک بکرێت کە مەیلی پێشوازیی خەڵک بۆ نوێژی جەماعەت کەمبکرێتەوە. بۆ ئەم مەبەستەیش، پێویستە کە چەند بەڵگەیک لە بارەی داوێنپیسی خەتیب و مەلاکانەوە بخرێتە ڕوو که تا ھەر جۆرە پەیوەندییەکی نێوان ئەوان و خەڵک بە تەواوی تێک بچێت.

١٥. یەکێک لە گیروگرفتەکانیتر، سەردانی موسڵمانەکانە لە مەزارگە و شوێنە پیرۆزەکان . پێویستە لە ڕێگای چەند بەڵگەیەکەوە ئەوە بسەلمێنین کە بایەخ پێدانی گۆڕەکان و ڕازاندنەوەیـان بیدعەیە و بە پێچەوانەی شەرعەوەیە و لەسەردەمـی پێغەمبەردا، ئەمجۆرە نەریت و ڕێزلێنانە نەبووە و عیبادەتکرنی مردووەکان باوی نەبووە. دەبێت پلە بە پلە و لەڕێگای رووخاندنی بینا و سومبڵەکانی ئەم گۆڕانەوە، خەڵک لە سەردانی ئەو شوێنانە دوور بخەینەوە. یەکێک لە پرۆژە بەکەڵکەکان بۆ بەدیھێنانی ئەم ئامانجە، چۆنییەتی گومان دروستە لەسەر ڕەسەنایەت (ئه‌ساله‌ت)ی ئەم مەزارگایـانە. بۆ نموونە، دەبێت ئەوە بە خەڵک بگوترێت کە پێغەمبەر لە مزگەوتی نەبی (مسجد النبی) دا نەخراوەتە ژێر خاکەوە، بەڵکو خراوەتە ناو گۆڕەکەی دایکییەوە. لەبەرئەوە، ھەموو ئەولیـاو کەسە گەورەکانی ئیسلام لەو شوێنانەی کە بە گڵکۆ و مەزرگای ئەوان ناسراوە، بەخاک نەسپێردراون. ئەبوبەکر و عومەر لە بقیعدا دفن کراون و کەس نازانێت کە گۆڕەکەی عوسمانیش لە کوێییە. مەزاری ئیمامـی عەلی لە بەسرەیە و ئەو گۆڕەی کە لەنەجەفدا کراوەتە شوێنی زیـارەتی موسڵمانەکان، گۆڕی مغیرەی کوڕی شوعەیبە. سەری حسەین لە مزگەوتی (حنانە)دا دفن کراوە و کەسیش نازانێت کە لاشەکەی لەکوێدا دفنکراوە. لە کازمـین دوو خەلیفەی عەباسی دفن کراون، نەک حەزرەتی موسا کازم و جه‌واد ئه‌لئه‌ئمـه‌. مەزارگەی مەشھەد، گۆڕی ھارونە ڕەشیدە نەک مەزارگەی حەزرەتی ڕەزا. لە سامەڕایشدا خەلیفەکانی کوڕی عەباس نێژراوە، نەک ئیمامـی ھادی و ئیمامـی عەسکەری. دەبێت ھەوڵبدەین کە گۆڕستانی بقیع تەخت و تاراج بکەین و ھەموو شوێنە پیرۆزەکانی دیکە لە وڵاتانی ئیسلامـیدا بکەینە کەلاوە.

١٦. دەبێت ھەوڵبدرێت سۆز و ڕێزێک کە شیعەکان بۆ بنەماڵەی پێغەمبەر ھەیـانە لە ناوببرێت. دەبێت گومان لەسەر ھەڵبژاردنی محەمەد بۆ پێغەمبەری دروست بکەین و ئەو سۆزو ڕێزەی شیعەکان بۆ پێغەمبەر لە ناوبچێت. بۆ گەیشتن بەو ئامانجە، دەبێت چەند کەسێک بەکرێ بگرین کە بە مێزەری سەوز یـان ڕەشەوە خۆیـان دەربخەن و بە درۆ خۆیـان بکەنە وەچە و نەوەکانی پێغەمبەر. بەم شێوەیە، ئەو خەڵکانەی کە ئەوان دەناسن، ووردە ووردە دەکەونە گومانەوە لە سەیدە ڕاستییەکان و لە نەوەکانی پێغەمبەریش. مەسەلەیەکیتر ئەوەیەکە ھەوڵبدرێت مێزەر و عەمامە لەسەری زانا ئاینی و سەیدە ڕاستییەکان لاببرێت تاکو لەم ڕێگایەوە ھەم پابەند بوون بە پێغەمبەر لە ناو ببرێت و ھەم ڕێزی زانا ئاینییەکانیش لە ناو خەڵکدا نەمێنێت .

١٧. شوێنەکانی ماتەمگێڕانی حسەین، یـان حسەینییە، ئەبێت نابووت بکرێن و بکرێنە کەلاوە. ھۆی ئەم کارەیش، دەبێت بە خەبات لە دژی گومڕاییەکانی موسڵمانان و ئەو بەدبەختیـانەی کە لە ئاینەوە سەرچاوە دەگرن، لەقەڵەم بدرێت. دەبێت بە ھەموو توانایەکمانەوە ھەوڵبدەین کە خەڵک نەچنە حوسەینیە و خۆیـان لابدەن لە ماتەمگێڕان بۆ حوسەین و ووردە ووردە وایـان لێیکرێت کە واز لەو جۆرە کارانە بھێنن. بۆ گەیشتن بەو ئامانجەیش، دەبێت لەڕێگای کۆمەڵێک مەرج و دیسپڵینی توند و قورسەوە، دروستی حوسەینییەکان دژوار بکرێنەوە.

١٨. دەبێت ئازادی بیروڕا و پرسیـار بخرێتە مێشکی موسڵمانانەوە. ھەموو کەسێک دەتوانێت بە ئازادی بیربکاتەوە و حەزی لە ھەرشتێک بوو بیکات. ئەمر بە چاکەو نکوڵی لە خراپە واجب نییە. تەرویجی حوکمەکانی شەریعەتی ئیسلام پێویست نییە و دەبێت وازیـان لێبھێنرێت. پەندێکی ئێرانی ھەیە کە دەڵێت " عیسا بەدینی خۆیی و موسا بە دینی خۆی". پاش لە مردن، ھیچ کەسێک ناچێتە گۆڕی کەسێکی دیکەوە. ئەگەر ئەمر بە چاکە و نەھی لە خراپە واجب بێت، ئەوا دەبێت پاشاکان لە پێش ھەر کەسێکی دیکەوە ئەم فەرمانە بەجێ بھێنن و خەڵکە ئاساییەکە ھەقیـان بەسەر ئەوەوە نییە.

١٩. دەبێت نەوە دروست کۆنترۆڵ بکرێت و نەیەڵن کە پیـاوەکان لە یەک ژن زیـاتریـان ھەبێت. دەبێت کاری ژنھێنان و شوو لە ڕێگای چەند بڕیـارێکەوە ئاڵۆز و دژوار بکرێتەوە.. بۆ نموونە، نابێت کە ھیچ پیـاوێکی عەرەب ژنێکی ئێرانی بکاتە ھاوسەری ژیـانی، یـان بە پێچەوانەکەشیەوە نابێت ھیچ پیـاوێکی ئێرانی ژنێکی عەرەب بکاتە ھاوسەری خۆی و بەم شێوەیە پیـاوە تورکەکانیش نەتوانن کە ژنێکی عەرەب، یـان فارس بکەنە ھاوسەری خۆیـان.

٢٠. دەبێت مەسەلەی بەجیھانیی ڕێنمایی و ئامۆژگارییەکانی ئیسلام بە تەواوی ڕەتبکرێتەوە و ئەو دەنگۆیە لە ناو کۆمەڵگەدا بڵاو بکرێتەوە کە ئاینی ئیسلام، ئاینی کۆمەک و ھیدایـه‌ت نییە و تەنھا ئاینی خێلێکه‌، ھەر بەو جۆرەشی کە قورئان بڕیـاری لەسەر داوە :" ئەم ئاینە بۆ یـادەوەری خۆت و خێڵەکەتەـ انە لذکر لک و لقومک".

٢١. سونەتە باشەکانی ئیسلام، وەک دروستی بینای مزگەوتەکان، قوتابخانەکان و ناوەندە فێرکاریەکانی، دامەزراوە و ئۆرگانە خێرخوازییەکان، دەبێت ھەموویـان لە ناوببرێن، یـان لانی کەم سنووردار و کەمبکرێنەوە. دروستی ئەوانە و بەڕێوەبردنیـان ئەرکی دەوڵەتەکانە، نەک زانایـانی ئاینی. ھەر کاتێک کە دەوڵەتەکان دەستببەن بۆ دروست و بەڕێوەبردنی ئەوانە، ئیتر بەھای ئاینیـان نامێنێت و لە ناو دەچێت.

٢٢. پێویستە کە لە ڕاستی و ڕەسەنایەتی ئەو قورئانە کەم بکەینەوە کە ئێستا لەبەردەستی موسڵمانەکاندایە، ئەویش لەڕێگای چاپ و بڵاوەوەی ئەو قورئانانەوە کە شتێکی کەمتر یـاخود زیـاتریـان لەم قورئانەی ئێستا تێدایە و ئەمەش دەبێتە ھۆی ئەوە کە گومانی خەڵک لەسەر ئەساڵەتی ئەودا زیـاد بکەین. لەم رووەوە، بەتایبەتی دەبێت سەرنج بدەینە سەر ئەوە کە ئایەتە سوکایەتی ئامێزەکانی سەبارەت بە مەسیحییەت و یەھودی و بێباوەڕەکانەوە بسڕینەوە. چەند نوسخەیەک لەم قوئانانە بگۆڕینە سەر زمانی تورکی، فارسی و ھیندی و چاپیـان بکەین و بڵاویـان بکەینەوە. دەبێت حکومەتە موسڵمانە نا عەرەبییەکان ھانبدەین کە لە ناوچەکانی بندەستیـاندا ڕێگا لە قورئانخوێندن، بانگ و نوێژ بە زمانی عەرەبی بگرن. شتێکتر کە پێویستە سەرنجی بدەینێ، دروستی گومانە لەسەر حەدیس و ڕیوایەتەکانی ئاینی ئیسلام. لە لایەکی دیکەیشەوه‌ دەبێت ھەر بەو جۆرەی کە لە وەرگێڕانی  قورئاندا شێوێنراوە، تەحریف لە حەدیسەکانیشدا بکرێت.

بە کورتییەکەی، ئەوەی کە لە کتێبی دووەمـیاندا بینیم و لێی تێگەیشتم، زۆر چاک و بەسوود دەھاتنە پێش چاوم. ئەم ناونیشانەیـان لە سەر کتێبەکە دانا بوو : " چۆن ئیسلام لە ناو ببەین ؟ "، کە لە ڕاستیدا ئەم کتێبە باشترین و و زانستیترین ئەو پرۆژانە بوو کە من و ھاوکارەکانم ئەرکمان بوو لە وڵاتانی ئیسلامـیدا جێبەجێییـان بکەین. پاش لە خوێندنەوەی کتێبەکە، کە بە توندیی کاریگەری لەسەرم دانابوو، چووم بۆ وەزارەتی مستعمرات که تا کتتێبەکەیـان تەسلیم بکەمەوە. لە چاوپێکەوتنێکیتردا کە دووبارە لەگەڵ جێگری وەزیردا بووم، ڕووی تێکردم پێی گوتم: " تۆ بەتەنیـا نیت لە ئەنجامدانی ئەو کارانەی کە دەبێت بکرێن، بەڵکو گرووپێکی گەورەیش لە ھاوکارانی دڵسۆز و ڕاستگۆ، کە ژمارەیـان لە سەرتاسەری وڵاتانی ئیسلامـیدا (٥٠) ھەزار کەسە ھاوکاری و کۆمەکت پێدەکەن. وەزارەتی مستعمرات لە بیری ئەوەدایە کە ھەنگاو بەھەنگاو و لەگەڵ چوونە پێشەوەی کارەکانیدا، ئەم ژمارەیە بگەیەنێتە سەد ھەزار کەس. ھەرکاتێک کە گروپێکی گەورەی وامان بۆ دروست بکرێت، ئەوا بە دڵنیـاییەوە دەڵێم زاڵ دەبین بەسەر وڵاتانی ئیسلامـیداو دەست دەکەین بە سڕینەوەی یەکجاری شوێنەوارەکانی ئیسلام ".

پاشان جێگری وەزیر، بەمجۆرە درێژەی بەقسەکانیدا و وتی : " مزگێنیت دەدەمێ کە لە ماوەی سەدەیەکدا بە ئامانج و ئارەزووەکانی خۆمان دەگەین . ئەگەر نەوەکانی ئەمڕۆی ئینگلیز سەرکەوتنەکانی ئایندەمان نەبینن، ئەوا نەوەکانی داھاتوومان ڕۆژە خۆشەکانی ئایندە بە چاوی خۆیـان دەبینن. ئەم پەندە ئێرانییە چەند جوان و باشە کە دەڵێت:

(پێشینان چاندیـان و ئێمەیش خواردمان)، ئێمەیش دەیچێنین تاکو ئەوانیتر بیخۆن. ھەرکاتێک کە بەریتانیـای گەورە، یـان (پاشای دەریـاکان)، لە تێکشکاندنی ئیسلامدا سەرکەوتو بێت و بەسەر ناوچەکەدا فەرمانڕەوایی بکات، ئەوا جیھانی مەسیحییەت لە ھەموو ئەو ئازارو ژانانەی کە لە دوازدە سەدەدا چەشتوویەتی، بە تەواوی ڕزگاری دەبێت. لە دوازدە سەدەی ڕابردوودا، موسڵمانەکان چەندین ھێرشیـان کردووەتە سەرمان و چەندین جەنگیـان بەسەردا سەپاندووین: بۆنموونە، جەنگە سه‌لیبییەکان کە ھیچ قازانجێکی بۆ مەسیحییەت نەبووە، ھەر بەو شێوەیەی کە ھێرشی مەغۆل لەسەرەتای خۆیەوە بە مەبەستی تاڵان و وێرانی وڵاتانی ئیسلامـی دەستیپێکرد، بەڵام چونکە بەبێ لێکۆڵینەوە، توێژینەوە و بەبێ ئامانج دەستیپێکردبوو، نەیتوانی ئیسلام لە نێو ببات. پەلامار و ھێرشی ئێمە بۆ سەر وڵاتانی ئیسلامـی، وەک ھێرش و پەلاماری مەغۆلەکان نییە کە تەنھا لە چوارچێوەی کردەوە سەربازییەکان و کوشت و کوشتار و تاڵاندا خۆی قەتیس بکات، بەڵکو ئێمە ھیچ پەلەیەکمان لەم کارەدا نییە و زۆر بەشێنەیی ئەم کارە ئەنجام دەدەین. حکومەتی بەریتانیـای گەورە، لەگەڵ توێژینەوە و خوێندنەوەیەکی ھەمەلایەنەی ڕێگای تێکشکاندنی ئیسلامدا ھەنگاو دەنێت و بە سەبر و حەوسەڵەوە بەدوای بەرنامە سیستەماتیک و ووردەکانی خۆیدا دەچێت و سەرئەنجامـیش بە دوا ئامانجی خۆی دەگات. بێگومان بۆ بەدیھێنانی ئەو ئامانجە، پەنا دەبەینە بەر ھێزی سەربازی، بەڵام کردەی ھەنگاوی سەربازی و جەنگی، دوایین ڕێگاچارە دەبێت و ئەو کاتەی کە بەتەواوەتی دەسەڵاتی خۆمان بەسەر وڵاتە ئیسلامـییەکاندا سەپاند، بۆ سەقامگیر و پاراستنی ئەو دەسەڵاتە و لەدژی ئەو گروپ و لایەنانەی کە دژی دەسەڵاتی ئێمە بن، پەنا دەبەینە بەرچەک. ئەوەیش گومانی تێدانییە کە دەسەڵاتدارانی ئەستەنبوڵ (عوسمانییەکان)، زۆر ھوشیـارن و ناھێڵن کە پرۆژەکانمان لە وڵاتانی ئیسلامـیدا بەخێرایی پراکتیزە بکەین، بەڵام دەبێت ھەرلە ئێستاوە منداڵانی چینە ناوەنجییەکان (middle class)، لەو قوتابخانانەی کە بۆمان ئامادەکردوون، پەروەردە بکەین. چەندین کڵیسا لەو ناوچانەدا دروست بکەین، دەبێت ئەوەندە پەرەبدەین بە مـه‌شروب، قومار و سێتا بتوانین بە تەواوی نەوەی نوێی ئیسلام لە ئاین دوور بخەینەوە. دەبێت لە نێوان دەسەڵاتداران و فەرمانڕەوایـانی ئیسلامـیدا ناکۆکی و ململانێ جۆراوجۆرەکان پەرە پێبدەین و ئاگری فیتنەیی و دووبەرەکی خۆش بکەین. ئەشرافەکان و پیـاوانی دەوڵەت و ئەو کەسانەی کە دەسەڵاتدارن، بیـانخەینە داوی ژنانی جوان و مەکربازی مەسیحییەوە و مەحافلەکانی ئەم ژنە ئەگریجە لولانە پەرە پێبدەین و بیـانڕازێنینەوە که تا ووردە ووردە لەڕێگای ئەمانەوە ئەشرافەکان و پیـاوانی دەوڵەت توانایی دینی خۆیـان لە دەست بدەن و خەڵکیش گومانی خراپیـان لەسەر دروست بکات و بڕوایـان بە ئیسلام کەمبکرێتەوە و لە دوا ئەنجامـیشدا یەکێتی و یەکبوونی سێ لایەنەی زاناکان، حکومەت و خەڵک لە ناوببرێت. لە ڕەوشێکی لەو جۆرەدایە کە بە پەرپای جەنگە ماڵوێرانکەرەکان، بنەماکانی ئیسلام لە رەگ و ڕیشەوە ھەڵدەتەکێنین".

                                                   ***

سەرئەنجام، جێگری وەزیری وەزارەتی مستعمرات پەردەی لەسەر دووھەمـین نھێنییەک، کە پێشتر بەڵێنی پێدا بووم پێم بڵێت و منیش چاوەڕوانی بیستنیم دەکرد، ھەڵدایەوە : نھێنی دووەم بریتی بوو لەو ڕێککەوتنامەیەی کە لێپرسراوانی پایەبەرزی دەوڵەتی ئینگلیز، کە ھەموویـان ئەندامـی وەزارەتی دەرەوە بوون، پەسەندیـانکردبوو. ئەم ڕێکەوتننامە پەنجا لاپەڕەییە، نەھجی وەزارەتی مستعمراتی بۆ شکستپێھێنان و لە ناوبردنی ئیسلام و موسڵمانانی لەماوەی سەدەیەکدا دیـاریدەکرد. بەپێی پێشبینییەکانی ئەم نامـیلکەیە، پاش لەو ماوەیەی کە دیـاریکرابوو، ناوی ئیسلام لە سەر ئاستی جیھانیدا دەسڕایەوە و شوێنەوارێکی نەدەما. لە ھەمان نامـیلکەدا تەئکیدێکی زۆریش لەسەر ئەوە کرابوو کە بەندەکانی ئەم ڕێکەوتننامە ١٤ مادەییە، نھێنییە و نابێت بەھیچ شێوەیەک بابەتەکان و ناوەرۆکەکەی ئاشکرا بکرێت، چونکە ترسی ئەوە ھەبوو ئەگەر موسڵمانەکان پێی بزانن، ئەوا ئەوانیش بەدوای چارەسەرێکدا دەگەڕێن. کورتەیەکی ڕێکەوتنامەکە، بەم شێوەیەیخوارەوە بوو:

١. ھاوکارییەکی فراوان و کاریگەر لەگەڵ ڕوسیـادا بەمەبەستی دەستگرتن و زاڵبوون بەسەر ناوچە موسڵمان نشینەکانی باشوری ئەو وڵاتە (بوخارا، تاجیکستان، ئەرمەنستان، باکوری خۆرسان و سەروی ڕووبار ـ "ماوراء النھر")دا. ھەروەھا ھاوکاری لەگەڵ ڕوسەکاندا ئامانجێکی تریشی ھەبوو، ئەویش دەستگرتن بەسەر خاکی تورکمەنستان و ئازەربایجاندا، کە ئەو دوو وڵاتەش وابەستە بوون بە ئێرانەوە و ھاوسنووریشی بوون.

٢. ھاوکاری لەگەڵ پاشاکان و ئیمپراتۆرەکانی فەڕەنساو ڕوسیـای قەیسەر بۆ دانانی پرۆژەیەکی ھاوبەش و ھەمەلایەنە بۆ تێکشکان و ڕوخاندنی حکومەتە ئیسلامـییەکانی ناوەوە و دەرەوەی ناوچەکە.

٣. پەرەدان بە بە ناکۆکی و کێشە لەمێژینەکانی نێوان ھەردوو دەوڵەتی ئێرانی و عوسمانی و خۆشی ئاگری ناکۆکی و دوژمنایەتی نەتەوەیی و ڕەگەزییەکانی نێوان تورکەکان و فارسەکان، بەرپای ڕاپەڕینە ناوخۆییەکان و جەنگە خێڵەکییەکان لە نێوان ھۆز و خێڵە موسڵمانەکانی دەوروبەری شارە گەورەکانی عێراق و ئێران. بڵاوەوە و زیندووەوەی سەرلەنوێی ئاینەکانی پێش لە ئیسلام، تەنانەت ئاینە وازلێھێنراو و لەیـادچووەکانی مـیزۆپۆتامـیا، ئێران و مـیسر و ھەڵگیرساندنی ئاگری شەڕ لەنێوان ئیسلام و ئاینە ناوبراوەکاندا.

٤. دانی بەشێک لەزەوی شارەکان و لادێکانی وڵاتانی ئیسلامـی، وەک (اقطاع) بە نەتەوە نا موسڵمانەکان. بۆنموونە، سپاردنی مەدینە بە جولەکەکان، بەندەری ئەسکەندەرییە بە مەسیحییەکان و شاری یەزدی ئێرانیش بە زەردەشتییە پارسییەکان، عەمارەی عێراقیش بە صائبینەکان، کرماشانیش بە علی اللھیـان، موسڵیش بە یەزیدییەکان، دەوروبەری کەنداوی فارسیش، بوشھر... بە ھیندییەکان، لەم ناوچەی دواییەیـان دەبێت لەپێشدا ھیندییەکان جێگیر بکەین. طرابلسی لوبنان بە خێڵەکانی دروز و گارچیش بەشیعە عەلەوییەکان و مەسقەتی عومانیش بە خوارجەکان. پاش سپاردنی ئەم شوێنانە بەو گروپە ئاینی و کۆمەڵایەتیـانەی کە ئاماژەیـان پێکرا، پێویستە ھەوڵبدەین کە بناغەی دارایی و سەربازییـانەی ئەم کەمایەتییـانە، لەڕێگای کۆمەکە لۆجستییەکان، کەلوپەلی جەنگی و ناردنی پسپۆڕانی سیـاسیی و جەنگییەوە بەھێز بکەین بۆ ئەوەی کە پاش لە ماوەیەکی کەم، ئەم کەمایەتییە ئاینییـانە ببن بە دڕکی چاوی موسڵمانان و ئازاری گیـانیـان بدەن. فراوانبوونەوەی پلەبەپلەی نفوز و دەسەڵاتی ئەوان لە ناوچەکەدا، دەبێتە ھۆی لە ناوچوونی حکومەتەکانی موسڵمانان و نفوزی ئیسلامـیش لە ناوچەکەدا بەرەو لاوازی و داڕزین دەبات.

٥. داڕشتنی نەخشەیەکی وورد و عەمەلی بەمەبەستی دابەشی حکومەتە بەھێزەکانی ئێران و عوسمانی بەسەر چەند فەرمانڕەوایەکی بچووک و خۆجێ (محەلی)یدا و دروستی کێشەو ناکۆکی لە نێوانیـاندا، لەلایەکەوەو لە لایەکی تریشەوە بەشەڕدانیـان لەگەڵ حکومەتی ناوەندیدا، وەک ئەو پرۆژەیەی کەئێستا لە لە ھیندستاندا پیـادە دەکرێت، یـان بەکەڵک وەرگرتن لە دەستور؛ دووبەرەکی دروستبکە و حکومەت لەدەستبگرە، یـان بە دەربڕینێکی ڕاشکاوانەتر و باشتر: دووبەرەکی بنێرەوە و لە ناویـان ببە!.

 ٦. لە ناوچە ئیسلامـییەکاندا، بە بەرنامەڕێژی ھوشیـارانە وسیستماتیکەوە پڕوپاگەندە بۆ بیروباوەڕ و ئاینە ساختە و دروستکراوەکان بکرێت، بەجۆرێک کە ئەو کارە دەبێت پاش لە ھەڵسەنگاندنی زەمـینە فکرییەکانی توێژە جیـاوازەکانی خەڵک ئەنجام بدرێت. بۆ نموونە: شیعەکان ئیمامەکانی خۆیـان زۆر خۆش دەوێت، بۆ مەزھەبی حسین اللھی، پەرەستنی حەزرەتی صادق، زیـادەڕەوی لە بارەی حەزرەتی مەھدی ونبووەوە، زیـادەڕەوی لەبارەی کەسایەتی عەلی کوڕی موسا ڕەزاوە ـ گروپی ھەشت ئیمامـی ـ تەرویج بکرێت. گونجاوترین شوێنەکان بۆ بڵابوونەوەی ھەریەکێک لەم مەزھەبانە، بەم شێوەیەیە : حسێن ئیلاهی لە (کەربەلا)، مەھدی ونبوو لە (سامەڕا)، حەزرەتی صادق لە (ئەسفەھان)، ھەشت ئیمامەکەیش لە (مەشھەد). بێگومان بڵاوەوە و تەبلیغ ی ھەریەکێک لەم مەزھەبە ساختانە نابێت تەنھا سنوردار بکرێنەوە بە ناوچە شیعەنشینەکانەوە، بەڵکو دەبێت کە لە ناو گروپی چواری ئەھلی سوننەیشدا، چەند مەزھەبێکی لەوجۆرەی کەباسکران، بڵاوبکرێتەوە و ناکۆکی و دووبەرەکیەکی بەھێزیش لە نێوانیـاندا دروست بکەین، بەجۆرێک کە ھەر یەکەیـان خۆی بە موسڵمانی ڕاستەقینە لەوی دیکەیـان بزانێت و ئەوانی دیکە بەکافرو ھەڵگەڕاوە لە دین بزانێت و کوشتنیـان بکاتە واجب.

٧. بڵاووەی لەشفرۆشی و نێربازی (لواط)، مەیخواردنەوە و قوماربازی ، لەو بەرنامانەیە کە دەبێت لە ناو موسڵماناندا پەرەیـان پێبدرێت. لە پەرەدان و تەرویجی ئەمجۆرە فاسادانەدا، دەبێت لە ئاینەکانی پێش لە ھاتنی ئیسلام بۆ ناوچەکە، کە خۆش بەختانە ژمارەیـان کەم نییە، زۆرترین کەڵک وەربگرین.

٨. ھەوڵدان بۆ ھەڵبژاردنی فەرمانڕەوایـانی گەندەڵ و ناپاک که تا ھەستیـارترین کارو بارەکانی ئەم وڵاتانە لەدەستبگرن. پەیڕەوی لەم بنەمایە کە فەرمانڕەوایـانی ویلایەتەکان دەبێت بەکرێگیراوانی وابەستەبن بە وەزارەتی مستعمراتی ئینگلیزەوە، بەکورتییەکەی کار بۆ دەوڵەتی ئینگلیز بکەن و فەرمان لەوەوە وەربگرن. پێویستە کە ئامانجەکانی ئێمە لە وڵاتانی ئیسلامـیدا، لە ڕێگای ئەو فەرمانڕەوا بەکرێگیراوانەوە بەنھێنیـانە عەمەلی بکرێنەوە. بێگومان دەبێت لە ڕووکەشدا وا بنوێنێت کە ئەم فەرمانڕەواو فەرمانبەرانە لە لایەن پاشاکانی ئیسلامەوە دیـاری دەکرێن، بەڵام لە ژێرەوە فەرمانبەری دەوڵەتی به‌ریتانیـای گەورەو وەزارەتی مستعمراتن.

٩. بەرگرتن بە کڵتورو زمانی عەرەبی لە وڵاتانی موسڵماننشینی نا عەرەبیدا و لەبەرانبەریشدا تەبلیغ و بڵاوەوەی زمان و کڵتوری نەتەوەیی خۆیـان، وەک زمانی سانکریت، زمانە ئێرانییەکان، زمانی کوردی، زمانی پەشتو و ئۆردو. دەبێت بایەخ بەوە بدرێت کە لەهجە محەلییە باوەکانی ناو خێڵە عەرەبەکان پەرەی پێدرێت و جێگای زمانی عەرەبی پەتی (فصیح) بگرێتەوە که تا لەم ڕێگایەوە بتوانرێت پەیوەندی عەرەبەکان لەگەڵ زمان و کڵتوری قورئان و سونەتدا بپچڕێنرێت.

١٠. ھەوڵدان بۆ زیـادی ژمارەی بەکرێگیراوان و سیخوڕەکانی ئینگلیز لە ئۆرگانە دەوڵەتییەکاندا وەک ڕاوێژکارانی دەسەڵاتداران، پسپۆڕان و... لە ئەنجامدا کاریگەری دانانیـان لەسەر بڕیـارەکانی ئەمـیرەکانی و وەزیران وڵاتانی ئیسلامـی. باشترین ڕێگای گەیشتن بەو ئامانجانەش، لە پێشدا پەروەردە و ڕاھێنانی کۆیلەکان و کەنیزە ھوشیـارو لێھاتووەکانە و لە قۆناغی دواتریشدا فرۆشتنەوەیـانە بە فەرمانڕەواکان، مناڵەکانی لێپرسروانی دەربار، شازادەکان، ھاوسەرەکانیـان و کەسانی بەنفوزتر. ئەم کۆیلە و کەنیزانە، بەھۆی لێھاتووییەکەوە کە ھەیـانە، ووردە ووردە جێگای خۆیـان دەکەنەوە و تا ئاستی ڕاوێژکارانی دەسەڵاتداران و ڕێپیشاندەرانی وەزیر و ئەمـیرەکانی وڵاتانی ئیسلامـی دەچنە سەرەوە. پەیوەندی لە پساننەھاتوو و کاریگەری ئەوانە لە سەر پیـاوانی موسڵمان زۆر بەھێز دەبێت.

١١. پەرەدان بە ئاینی مەسیحیەت لە ناو چەند توێژێکی کۆمەڵایەتی کۆمەڵگە ئیسلامـییەکاندا، بە تایبەتی تەکنۆکراتەکان (کارمەندانی مالیەی دەوڵەت، پزیشکەکان و ئەندازیـاران) و کەسانێکیتر کە وابەستەن بەمانەوە. زیـادی ژمارەی کڵیساکان، قوتابخانەکان و دەرمانخانەکانی سەربە کڵیسا، بڵاوەوەی کتێب و نامـیلکە تەبشیریەکان و دابەشیـان بە خۆڕایی لە ناوچینە ناوەنجییەکانی خەڵکدا، بایەخدان بەمێژووی مەسیحیەت و بەرجەستەەوەی ئەو مێژووە لە بەرانبەر مێژووی ئیسلامدا. بە مەبەستی فەراھەمـی ئیمکاناتی زیـاتر بۆ تەبلیغ ی ئاینی مەسیح و بەدەستھێنانی زانیـاری پێویست لەبارەی بارودۆخ و گۆڕانکارییە ناوخۆییەکانی ناوکۆمەڵگە ئیسلامـییەکانەوە، دەبێت بەکرێگیراوەکان و جاسوسەکانی به‌ریتانیـا لەبەرگی خوشکانی دنیـا تەرککردوو، ڕاھیب و قەشەکاندا بنێردرێن بۆ ناوکڵیساکانی وڵاتانی ئیسلامـی. ھەندێک لەم ئاینییە بە شێوە مەسیحیـانە، دەبێت لە بەرگی ئیسلامناس، ڕۆژھەڵاتناس و تاد... لە ھەوڵی ئاوەژۆەوەی ڕاستییە مێژووییەکاندا بن و پاش لە فەراھەمـی بەڵگە و زانیـارییە پێویستەکان لە مەڕ بارودۆخی وڵاتانی ئیسلامـی، ئینجا دەبێت ھیمەت بکەن بۆ نووسینی چەند وتارو بابەتێک بەزیـانی ئیسلام و بە قازانجی مەسیحییەت.

١٢. بلاوەوەی ئاتەیزم (الحاد) لە ناوکچان و کوڕانی موسڵماندا و دروستی گومان لە مێشکیـاندا بەرانبەر بە بنەماکانی ئیسلام، ئەویش لەڕێگای تەبلیغەوە لە قوتابخانەکانی سەر بەکڵیسا، بڵاوەوەی کتێبە دژی ئەخلافی و دژی ئیسلامـییەکان، دروستی یـانەکانی ڕابواردن و دیسکۆکان، فەراھەمـی پێداویستییەکانی دروستی پەیوەندی دڵداری لەگەڵ دۆستە ناموسڵمانەکانیـان و ئامادەیـان بە مەبەستی بەدڕەوشتی و بێدینی. دروستی ئەنجومەنە نھێنییەکان بە بەشداری لاوە جولەکە و مەسیحییەکان و... بە مەبەستی خستنەداوی لاوانی موسڵمان، بەھەر ھۆیەک کە مەیسەر ببێت.

١٣. ھەڵگیرساندنی ئاگری ناکۆکی و پشێووییەکان لە نێوان موسڵمانان و ئاینەکانی دیکەدا، لە ناوەو دەرەوەی سنوورەکانی وڵاتانی ئیسلامـیدا، یـاخود لە نێوان خودی گروپە جیـاوازەکانی موسڵمانەکانیشدا، ئەویش بە مەبەستی لاوازی ھێزی ئیسلام و دورخستنەوەی پەیڕوانی ئەم ئاینە لە ھاوڕایی و لەیەکجۆر بیرەوە لە بارەی کێشەکانی ژیـانەوە و پابەستیـان لە ھەنگاونان بەرەو گەشە و پێشکەوتنیـان. لە ناوبردنی ھێزە فکری، دارایی و نەتەوەییەکانیـان، مراندنی گیـانی چالاکی و تێکۆشانی لاوەکانیـان و پەرەدان بە بێ سەرەو بەرەیی و پاشاگەردانی.

١٤. تێکشکاندنی ئابوریی نەتەوەیی وڵاتانی ئیسلامـی، بە کشتوکاڵ و سەرچاوەکانیتری بەرھەمھێنانی کۆمەڵایەتی و ژیـانەوە. بۆ گەیشتن بەم ئامانجەیش دەبێت بەنداوەکان تێکبدەین و ھەوڵبدەین کە گیـانی تەمەڵی و بێزار بوون لە ناو یەک بەیەکی ئەندامانی کۆمەڵگە ئیسلامـییەکاندا بەرانبەر بە کارو بەرھەمھێنانی کۆمەڵایەتی بەھێز بکەین. ھەوڵبدەین کە لەڕێگای ەوەی شوێنە تەرفیھییەکان و چایخانەکانەوە، ڕێژەی بەکارھێنانی تریـاک و کەرەستە سڕکەرەکانیتر ببەینە سەرەوە.

پێویستە ئەوەش بڵێم کە ئەو ١٤ بەندەی سەرەوە، ھەموویـان لەگەڵ نەخشە، وێنە و نموونەدا لە نامـیلکەکەدا نووسرابوونەوە، بەڵام من لێرەدا چەند ئاماژەیەکی کورتم بە ھەر یەکێک لەو بەندانە کردووە.

بەکورتیەکەی، پاش ئەوەی کە سوپاسی جێگری وەزیری وەزارەتی مستعمراتم کرد بۆ ئەو متمانەیەی کە پێی بەخشی بووم، نامـیلەکە نھێنییەکەم لەلای خۆم ھێشتەوە. مانگێک لە لەندەن مامەوە که تا ئەو کاتەی کە لە لایەن وەزیرەوە فەرمانی درێژەدان بە مەئمورییەتەکەم لەعێراقدا دەرچوو. دوایین مەئمورییەتەکەم تایبەت بوو بە ئامادەی محەمەد عبدالوەھاب که تا ئاینە نوێیەکەی ڕابگەیەنێت. جێگری وەزیر لەوە ئاگاداری کردمەوە کە زۆر بە شێنەیی و ھوشیـارییەوە لەگەڵیدا بەرەو ڕوو ببمەوە و بەھیچ شێوەیەک پێویست ناکات کە لەسەرەتاوە زیـادەڕۆی لەگەڵدا بکەم، چونکە تێگەیشتنەکەی جێگری وەزیر لەسەر ئەو ڕاپۆرتانە بیناکرابوو کە جاسوسەکانی به‌ریتانیـا لە عێراق و ئێرانەوە ناردبوویـان بۆ وەزارەتی مستعمرات. محەمەد عبدالوەھاب گونجاوترین و شایستەترین کەس بوو کە دەکرا دەوڵەتی بەریتانیـا بۆ جێبەجێی پرۆژەکانی وەزارەتی مستعمرات حیسابی لەسەر بکات. پاشان جێگری وەزیر لە درێژەی قسەکانیدا وتی: " دەبێت بەڕاشکاوانە قسە لەگەڵ محەمەددا بکەیت، چونکە جاسوسەکانمان پێشتر لە ئەسفەھاندا گفتوگۆیـان لەگەڵدا کردووە و و شێخ پێشنیـارەکانمانی قەبوڵ کردووە، ھەڵبەتە بەو مەرجەی کە لە ئەگەری ئەو مەترسی و ھەڕەشانە بپارێزرێت کە لەلایەن زاناکان، یـان لەلایەن دەمارگیر و بەکرێگیراوەکانی دەسەڵاتدرانی ناوخۆییەوە، کە کار بۆ دەوڵەتی عوسمانی دەکەن، ڕووبەڕووی دەبنەوە، چونکە لەگەڵ ئاشکرابوونی بانگی نوێ ئەودا، لە ھەموو لایەکەوە پلان و ھێرشی ترسناک بۆ لە ناوبردنی شێخ دەست پێدەکات".

ھەروەھا دەوڵەتی ئینگلیز ڕازی بوو بوو بەوە کە لە کاتی پێویستدا پارەو چەک بۆ شێخ محەمەد بنێردرێت و بەپێی مەیل و ئارەزووی شێخ، ناوەندی فەرمانڕەوایەتییە سەرەتاییەکەیـان لە ناوچەیەکی بچووکدا دیـاریکردبوو لە نزیکی " نجد "ەوە، کە دەکەوێتە جەزیرەی عەربی.

بەڵێ ! زۆر خۆشحاڵ بووم بەبیستنی ڕازی بوونەکەی شێخ، بەڵام تەنھا پرسیـارێک کە لە جێگری وەزیرم کرد، ئەمەبوو کە: ڕۆڵ و ئەرکی داھاتووی من چییە ؟ لەمەودوا چی بکەم ؟ چ کارێکیتر بخەمە سەرشانی شێخ ؟ لە کوێوە دەست بەمەئموریەتەکەم بکەم؟ جێگری وەزیر وەڵامـی دامەوە کە: " پێشتر وەزارەتی مستعمرات سنووری ئەرکەکانی تۆی بەڕوونی دیـاریکردووە و ئەویش ئەو ئەرکانەیە کە دەبێت شێخ پلە بەپلە ئەنجامـیان بدات. ئەرکەکانیش بریتین لە:

١. بەکافر ناوزەد ی ھەموو ئەو موسڵمانانەی کە بە مەزھەبەکەی شێخەوە پەیوەست نەبن و بە ڕەوا زانینی کوشتن، تاڵان و دەستدرێژیە سەر ناموسیـان، ڕێگادان بە فرۆشتنی ئەوانەی کە بەدیل دەگیرێن لەبازاڕەکانی کڕین و فرۆشتنی کۆیلەکاندا، وەکو کۆیلە و کەنیزەک .

٢. ئەگەر بکرێت، ئەوا بینای کەعبە وێران بکرێت، ئەویش بە بیـانوی نەھێشتن وسڕینەوەی پاشماوەکانی بت پەرستی، ڕێگاگرتن لە موسڵمانان بۆ ئەنجامدانی فەرزی حەج و بزواندن و ھاندانی خێڵە عەرەبەکان بۆ تاڵانی حاجییەکان.

٣. ھاندانی خێڵە عەرەبەکان بۆ یـاخیبوون و سەرپێچی لە فەرمانەکانی خەلیفە (ئیمپراتۆری عوسمانی)، بزواندن و ھاندانی خێڵ و کەسە ناڕازییەکان بۆ ھەڵگیرسانی ئاگری جەنگ دژ بە حکومەتی عوسمانی، دروست و ئامادەی سوپایەکی چەکدار بۆ ئەنجامدانی ئەو کارە و شەڕو تێکھەڵچوون لەگەڵ ئەرستۆکراتەکانی حیجازدا بەھەرھۆکارێک کە لە توانادا بێت، ئەویش بە مەبەستی کەمەوە لە نفوز و ڕێزیـان لە حیجازدا.

٤. وێرانی گۆڕەکان و مەزارگەکانی موسڵمانان کە لە مەککە مەدینەو شارەکانی تردا ھەن، ئەوەش بە بیـانوی خەبات لەدژی نەریت و ڕەوشتی بتپەرەستی و شەریک دروست بۆ خودا و بەرگرتن بە سوکایەتی بە کەسایەتی محەمەد و بەشێوەیەکی گشتیش بە ھەڵبژێردراوان و زانایـانی ئیسلامـیی که تا ئەو جێگایەی کە لە توانادا بێت.

٥. که تا ئەو جێگایەی کە مەیسەر بێت، پەرە بە نائارامـی، فیتنە و دووبەرەکی و ئاژاوە نانەوە بدرێت لە وڵاتانی ئیسلامـیدا.

٦. چاپ و بڵاوەوەی قورئانێکی نوێ کە ئایەت و سورەتەکانی کەم و زیـاد کرابێت، ئەویش لە سەر بنەمای حەدیس و ئەو ھەواڵانەی کە دەبنە بەڵگەی کەمبوونەوە، یـان زیـادبوونی ئەو قورئانەی کە ھەنوکە لەبەر دەستدایە.

پاش ئەوەی کە جێگری وەزیر ئەو بەرنامە شەش بڕگەییەی ڕوونکردەوە، کەدەبوو شێخ محه‌مـه‌د عبدالوەھاب جێبەجێی تەواوەتیـان لە ئەستۆ بگرێت، لە درێژەی قسەکانیدا ووتی :" نابێت قورسی و چڕو پڕی ئەم بەرنامەیە بترسێنێت! ئەرکی ھەموومانە کە تۆوی لەناوبردنی ئاینی ئیسلام لە وڵاتانی ئیسلامـیدا بچێنین تاکو نەوەکانی ئایندەمان بتوانن کاروانەکەی ئێمە لەم ڕێگایەوە بگەیەننە دوا مەنزڵگەی خۆی. دەوڵەتی بەریتانیـای گەورە سەبرو حەوسەڵەی ھەیە و نەفەسی درێژە لە تێکۆشانی درێژخایەنی خۆیدا. ئێمە ئەم ڕێگا دوورو درێژە بە ھەنگاوی حساب بۆکراو و دڵنیـابووەنەوە تەی دەکەین. باشە ئەی محەمەدی پێغەمبەر خۆی پیـاوێکی تەنھا نەبوو کە توانی شۆڕشێکی ئەوھا ماڵوێرانکەر بەرپا بکات؟ محەمەد عه‌بدولوەھابیش، ھەروەک پێغەمبەر، دەتوانێت ئاگری ئەو شۆڕشە بڵێسەدار بکات کە ئامانجی ئێمەیە لەداھاتوودا ".

چەند ڕۆژێک دوای دیدارەکەم لەگەڵ جێگری وەزیردا، ئیزنی سەفەرەکەم وەرگرت و پاشانیش ماڵئاواییم لە خێزانەکەم و برادەرەکانم کرد. لەکاتی ھاتنە دەرەوەم لەماڵەوەدا، کوڕەکەم بە ئاوازێکی داواکارییـانەوە وتی : " بابە! زوو بگەڕێرەوە ". بە قسەکانی ئەو، چاوەکانم پڕ لە فرمێسک بوون و چیتر نەمتوانی گریـانەکەم لە ھاوسەرەکەم بشارمەوە، یەکترمان ماچکرد، ماچەکانمان، ماچی گەرم و ئاگراوی بوون. دوای ئەوە، ئینجا بەمەبەستی سەفەر بۆ بەسرە، بەرەوکەشتییەکە ڕۆیشتم. پاش سەفەرێکی سەخت و دژوار، سەرئەنجام لە شەودا گەیشتمە بەسرە و بە پەلە خۆمکرد بە ماڵی عەبدولڕەزای دارتاشدا. کە چوومە ماڵیـان، عه‌بدوڵڕه‌زا خەوتبوو، ھەرکە خەبەری بووە و چاوی بەمن کەوت، زۆر بەگەرمـی پێشوازی و بەخێرھاتنی لێکردم. ئەو شەوە لە ماڵی ئەوان مامەوە، بەیـانی زوو کە لە خەو ھەستاین، عبدالڕەزا پێی وتم کە ماوەیەک لەوەپێش شێخ محەمەد عبدالوەھاب گەڕاوەتەوە بۆ بەسرە، بەڵام چەند ڕۆژێک دوای ئەوە، خواحافیزی لێکردووە و سەفەری بۆ شوێنێکی نادیـار کردووە. عبدالڕەزا پێی وتم کە شێخ نامەیەکی بۆ من نووسیووە و لەلای ئەو بەجێیھێشتووە. شێخ لە نامەکەیدا ئادرەسی شوێنی نیشتەجێبوونەکەی خۆیی لە نەجدا بۆ نووسی بووم.

ڕۆژی دوایی بە تەنیـا بەرەو نەجد کەوتمەڕێ و پاش لە ماندووبوون و فەلاکەتێکی زۆر، گەیشتمە نەجد و سەرئەنجام شێخم لە ھەمان ماڵدا دۆزییەوە کە لە نامەکەیدا بۆی دەستنیشان کرد بووم. ماندوویەتی لە ڕوخساریدا دەبینرا. بە باشم نەزانی کە لەوبارەیەوە قسەی لەگەڵدا بکەم، خێرا تێگەیشتم کە لە کاری سێکسیدا زیـادەڕەوی کردووە و وزەی لەبەر بڕاوە، بەڵام ھەر ناچاربووم کە ئامۆژگاری بکەم که تا لەکاری سێکسیدا زیـادەڕەوی نەکات، چونکە دەبووایە کە پێکەوە چەند پرۆژەیەکیتر ئەنجام بدەین. شێخ ئامۆژگارییەکەمـی قەبوڵکرد و پاشان بڕیـارماندا کە من خۆم بکەمە کۆیلەی ئەو و بە ناوی "عەبدوڵا "وەخۆم بناسێنم و واپیشان بدەین کە شێخ منی کۆیلەی لە کۆیلەفرۆشەکان کڕیووەتەوە و ئێسایش بوومەتە موڵکی ئەو، ھەروەھا شێخیش واباسیکردبوو کە منی لە شاری بەسرە کڕیوە و بۆئەنجامدانی کارەکانی ماوەیەک لەبەسرەدا ماوەتەوە و  پاشان گەڕاوەتەوە بۆ نەجد.

خەڵکی نەجد منیـان بە کۆیلەی شێخ محەمەد عبدالوەھاب دەزانی. پێویستە ئەوەش بڵێم کە ئێمە بۆ ماوەی دووساڵ لەنەجد خەریکی فەراھەمـی سەرەتاکانی دەرچوونی شێخ و ڕاگەیـاندنی بانگی نوێی ئەو بووین. لە ناوەڕاستی ساڵی ١١٤٣ ی کۆچیدا، محەمەد عه‌بدولوه‌هاب بڕیـاری یەکجاری خۆییدا بۆ ڕاگەیـاندن و ئاشکرای ئاینە نوێیەکەی لە جه‌زیرەی عەرەبدا و ھاوکاتیش بانگەوازی ئەو برادەرانەی خۆییکرد کە ھاوبیری بوون و بەڵێنی ھاوکارییـان پێدابوو. لەسەرەتادا، بانگەوازەکەی بە ووشە و دەربڕینی کورت و ناڕۆشن، کە ڕووی لە ھاوەڵ و مریدەکانی بوو دەستپێکرد، بەڵام پاشماوەیەک چەندین دەعوەتننامەی بۆ چینە جیـاوازەکانی نەجد نارد و سەرئەنجام توانیمان ھەنگاو بەھەنگاو، لەڕێگای پارەدانەوە، ژمارەیەکی زۆر لە دەوری بەری شێخ و بۆ پشتیوانی لە بیرو باوەڕەکانی کۆبکەینەوە و بەھۆی پڕوپاگەندەی ئەم کەسانەی دەوری شێخەوە، بڕیـارەکەی خۆمان لەبارەی ئەوەوە دا کە خەبات لەدژی دوژمنان و نەیـارانی شێخ تووندوتیژتر بکەینەوە. پێویستە ئاماژەش بەوە بکەم کە ھەرچی بانگەوازەکەی شێخ لەدورگەی عەرەبدا ئاشکراتر دەبوو، ھەربەو ڕادەیەیش ژمارەی دوژمنان و نەیـارەکانی ئەویش زیـادیـان دەکرد.

زۆر بەخێرایی دوژمنکاری و دژایەتیەکانی شێخ گەیشتنە ئاستێک کە خەریک بوو بڕیـارەکەی شێخ لەق بکات و پاشەکشەی پێبکات، ئەمە بەتایبەتی لەوکاتەدا بوو کە لە نەجدا دەنگۆ ترسناکەکان لەدژی ئەو بڵاوبوونەوە. من زۆر بە لێبڕاوییەوە ھانی شێخم ئەدا که تا خۆی ڕابگرێت و نەمدەھێشت کە ئیرادە و ڕۆڵی ئەو بەرەو لاوازی بڕوات. ھەردەم پێم دەگوت: " محەمەدی پێغەمبەری خودایش لە یەکەمـین رۆژەکانی (بعثت) دا، کۆمەڵێک دوژمنی ھەبوو کە زۆر لە دوژمنەکانی تۆ بەھێزتر بوون، زیـاتریش لەتۆ تەحمولی بەڵاوکوێرەوەرییەکانی دەکرد، بڕینی ڕێگایەکی گەورەو شکۆدار، بەبێ تەحەمولی ئەزیەت و ئازار مەیسەر نابێت و ھەر ڕابەرو پێشەوایەکی خێرخوایش لەگەڵ ئەم دژوارییـانەدا بەرەو ڕوو دەبێتەوە ".

سەرئەنجام، شێخ محەمەد عبدالوەھاب لەوە دڵنیـایکردم کە بەوپەڕی دڵسۆزییەوە تێدەکۆشێت بۆ جێبەجێی بەرنامە ٦ بڕگەییەکەی وەزارەتی مستعمرات، بەڵام لەگەڵ ھەموو ئەوانەشدا، ھێشتا شێخ لە دوو ڕووەوە بەڵێنی گونجاوی نەدەدا : یەکەمـیان لەکاتی گرتنی کەعبەدا، کەعبە بڕوخێنێت، چونکە شێخ ئەوەی بەکارێکی ترسناک و مەحاڵ دەزانی و پێی وابوو کە موسڵمانەکان بەو زووییە قسەکانی ئەو لە بارەی بتپەرەستییەوە قەبوڵ ناکەن. دووەمـیان ئەوە بوو کە ئەو توانایەی لەخۆی ڕانەدەبینی قورئانە نوێیەکە بنووسێتەوە و و ئامادە نەبوو کە ھیچ شتێک لەبەرانبەر قورئاندا بکات. ھەروەھا شێخ زۆر لەدەسەڵاتدارانی مەکە و ئەستەنبوڵی ناوەندی خەلافەتی عوسمانی دەترسا و لەو بارەیەوە دەیگوت : " ئەگەر کەعبە بڕوخێنم و قورئانێکی نوێ بھێنمە کایەوە، ئەوا مەترسی ئەوە ھەیە کە عوسمانییەکان ھێزێکی زیـاتر بۆ سەرکوت و لەناوبردنم ڕەوانەی عەرەبستان بکەن. لەوحاڵەتەدا، ئێمەش توانای مقاوەمەتمان نابێت لەبەرانبەریـاندا ". منیش لە عوزرەکەی تێگەیشتم و زانیم کە کەش و ھەوای سیـاسیی - ئاینی ئەمڕۆ لەبارنییە بۆ ئەوەی کە خەڵک قورئانی نوێ قەبوڵ بکەن و کەعبەیش بڕوخێنن.

پاش چەندین ساڵ کە بانگەوازەکەی محه‌مـه‌د عبدالوەھاب و بڵاوبوونەوەی ئاینەکەی بەپێی بەرنامەیەکی شەش بڕگەیی، لە سەرکەوتن نزیک دەبووەوە، ئینجا وەزارەتی مستعمرات بڕیـاریدا کە لەباری سیـاسیشەوە لە جەزیرەی عەرەبیدا دەستبەکارببێت . ئەوەبوو کە یەکێک لە بەکرێگیراوەکانی خۆی (کە ناوی محەمەد بن سعودی*) بوو، ئەرکی ھاوکاریی محەمەد عه‌بدولوەھابی گرتە ئەستۆی خۆیی و بۆ ئەم مەبەستەش نوێنەرێکی خۆی ناردەمحەمەد عەبدالوەھاب که تا ئامانجەکانی بەریتانیـای گەورەی بۆ ڕوونبکاتەوە و تەئکید لەسەر ھاوکاری و تێکۆشانی ھاوبەشی ھەردوو محەمەد (محەمەد عه‌بدولوه‌هاب و محەمەد بن سعود) بکات. بڕیـاری ھاوکاری ەکەیـان بەم شێوەیە بوو کە یەکلاییەوەی کێشە ئاینییەکان بسپێردرێت بـە محەمەد عه‌بدولوه‌هاب و مەسئولیەتە سیـاسییەکەیش بکەوێتە ئەستۆی محەمەد بن سعود. لەو سەردەمەدا ئامانجی وەزارەتی مستعمرات ئەوە بوو کە ھەیمەنەی دوو لایەنە بەسەر دڵ و جەستەی موسڵمانەکاندا، بە تێگەیشتن لەمە و بە شایەتی مێژوو، حکومەتە دینییەکان تەمەنیـان درێژتر و بەھێزتر بوون لە حکومەتە سیـاسییەکان.

بەمجۆرە، ھەر ڕۆژێک کە دەگوزەرا، بەرھەمـی یەکێتی و یەکبوونەکەی ئەم دوو کەسایەتییە ئاینی و سیـاسییە بە قازانجی دەوڵەتی ئینگلیز زیـادی دەکرد. ھەردوو ڕابەرەکە توانیـان کە شاری " درعیە "ی نەجد بکەنە پایتەختی دەسەڵاتی خۆیـان. وەزارەتی مستعمرات بە نھێنیـانە کۆمەکی دارایی زۆری بەم حکومەتە نوێیە دەکرد، بەتایبەتی ئیمکاناتێکی مالی ئەوتۆی بۆ حکومەتی نەجد فەراھەمکردبوو کە بتوانێت چەند کەسێکی بەڕووکەش کۆیلەی بۆ بکڕێت. لەڕاستییدا ئەوانە کۆیلە نەبوون، بەڵکو کارمەندە مەشق پێکراوەکانی وەزارەتی مستعمراتی ئینگلیز بوون، بەتەواوی شارەزای زمانی عەرەبی بوون، ھونەری جەنگی بیـابانیشیـان دەزانی. بە ھاوکاری و ئازایەتی ئەو دەستەیە، کە ژمارەیـان ١١ کەس بوو، توانیمان نەخشەی مـه‌نـهه‌جی ئاینی ـ سیـاسیی حکومەت دابڕێژین. ھەردوو محەمەدەکەش پابەندبوون بە بەجێھێنانی ئەرکەکانیـانەوە و ھەنگاویـان لەڕێڕەوی ئەوبەرنامەیەی کەبۆیـان دانرابوو، بەرەو پێشەوە دەنا. پێویستە ئەوەش بڵێم کە جاروباریش لە نێوانیـاندا کێشەو دەمەقاڵێی لاوەکیـانە دروست دەبوو، بەڵام ھێندە توند وتیژ نەبوون که تا وەزارەتی مستعمرات تەدەخولیـان تێدا بکات.

ئێمەیش ھەموومان زەواجمان لەگەڵ کچانی دەوروبەری نەجدا کرد. پێویستە ددان بەوڕاستییەشدا بنێم کە دڵسۆزی و خۆشەویستی ژنانی موسڵمان بەرانبەرانبەر بە پیـاوەکانیـان، بەڕاستی سەرسوڕ ھێنەرە. ئێمە توانیمان لە ڕێگای پەیوەندی پتەوی ژن و مێردایەتییەوە، زنجیرە پەیوەندییەکی برایـانە و دۆستانەی بەھێز و پتەولەگەڵ خێڵەکانی نەجددا دابمەزرێنین.

ئێستا پەیوەندی نێوانمان زیـاترلە ھەر کاتێکی دیکە بەھێزترو باشترە. حکومەتی ناوەندی توانی کە دەسەڵات و نفوزی خۆی لەسەرتاسەری دورگەی عەرەبدا بەھێز بکات. ئەگەر ڕووداوێکی نەخوازراو و کارەساتێکی دڵتەزێن ڕوو نەدات، بەزوویی بەرھەم و مـیوەی ئەو نەمامە تازەپێگەیشتووە دەچنیینەوە کە تۆوەکەیمان بەسەرتاسەری وڵاتە ئیسلامـییەکاندا چاندووە.

____________________________________

* باپیرەی بنەماڵەکەی پاشای سعودییەیە کە لە ساڵی ١١٤٧ ی کۆچیدا مەزھەبی وەھابی قەبوڵکرد و لەنەجددا بە ھاوکاریی ئینگلیز حکومەتی بەدەستەوەگرت و لەساڵی ١١٧٩ کۆچیدا مرد. - وەرگێڕی فارسی

پێكدادانی كورد و توركمان له‌ كه‌‌‌ركوك و ناوچه‌كانی تر له‌ خزمـه‌‌تی كێدایـه‌؟!

كێشـه‌ی ئه‌تنیكی یـه‌كێك له‌ كێشـه باوو به‌رچاوه‌كانی هه‌ندێك شوێن و  ناوچه‌ی جیـاجیـای جیـهانـه . بـه تایبه تی له ڕۆژ هه‌ڵاتدا، و هه‌روه ها ڕۆژهه‌ڵاتی ئه‌وروپاش ، ئه‌م كێشـه‌و مل ملانێیـه ، بوونی ماددی هه‌یـه و ، جه‌نگی خوێناوی و كوشتاری جه‌رگ بڕیـان لێ كه‌وتووه‌ته‌وه. له لایـه‌كی تر كێشـه‌ی ڕه گه‌زی و خێڵه‌كی له ئه‌فریقا و جیـاوازی و ئاپارتاید به‌هه‌موو شێوازه‌كانی یـه‌وه‌ بووه‌ته‌ به‌شێك له‌ پرۆسه‌ی ژیـان و په‌یوه‌ندی كۆمـه‌ڵایـه‌تی و ڕامـیاری ناو كۆمـه‌ڵگاكانیـان.  

هه‌ندێك له‌ئایدیـاو بزاڤه‌ جۆراو جۆره‌كانی بۆرژوازی ، كێشـه‌كان ده‌گه‌ڕێننـه‌وه‌، بۆ  ئه‌وه‌ی ڕزگاری نیشتمانیـان به‌رجه‌سته‌نـه‌بووه‌و ، یـان سیسته‌مـی خه‌لافه‌ت و والی یـه‌كان و دینی یـه‌كانیـان یـان ده‌وڵه‌تی نـه‌ته‌وه‌یی دانـه‌مـه‌زراندوه‌و پرۆسیس نـه‌كراوه‌، له‌ژیـانی ڕامـیاری و كۆمـه‌ڵایـه‌تی كۆمـه‌ڵگاكانیـاند.

له‌ ئه‌وروپای به‌ناو لانكی دیموكراسی و خوای فه‌لسه‌فه ڕانی و داڕێژی ، به‌فۆڕم و جۆری ئازادییـه‌كه‌یـان .كێشـه‌ی ڕه‌گه‌ز و جۆری قژ و ئاپارتایدی پێست و و ئاپارتایدی ئه‌وروپی و ڕۆژهه‌ڵاتی و ، هه‌تا له نێوان ڕه‌گه‌زی مێ و  نێری مرۆڤدا ، له‌ به‌شێكی كۆمـه‌ڵگاكانیـاندا ژیـان ده‌كات و  به‌شێك له‌پرۆسیسی ژیـان و په‌یوه‌ندی كۆمـه‌ڵایـه‌تی ناو كۆمـه‌‌ڵگاكانیـانـه‌ .

  ئه‌مانـه‌ش هه‌ر هه‌موویـان نان و پیـازی پێوه‌ده‌خورێت و له‌پرۆسه‌ی پارێزگاری  ده‌سه‌ڵات و سه‌رمایـه‌دا  به‌كه‌ڵكن بۆیـان . یـه‌كێك له‌فاكته‌ره به‌هێزه‌كانی درێژه‌ی ده‌سه‌ڵات دارییـان و گه‌وره‌بوونی سه‌رمایـه‌یـانـه.

له‌مێژوودا، كێشـه‌ی ئه‌تنیكی به‌و جۆره‌ی كه ‌له‌سه‌رده‌مـی سه‌رمایـه‌داریدا هه‌یـه‌، له‌ڕابردوودا نـه‌بووه‌، یـان به‌شێوه‌و ناوه‌ڕۆكه‌ی سه‌رچاوه‌ی كێشـه‌كانی ئێستا نـه‌بووه. 

له‌ زۆرترین كات و له‌ شوێنـه‌كاندا، له‌ سه وداو مامـه‌ڵه جیـاوازه‌كاندا، كێشـه‌ی پارێزگاری ده‌سه‌ڵات و سه‌رمایـه‌كه‌ی سه‌رچاوه‌ بوو بۆ هه‌ڵگیرسانی شـه‌ڕێكی گه‌وره‌ی خوێناوی.

پارێزگاری له‌ سه‌رداری  له‌ قه‌ڵاو ئمپراتۆره‌كانی و هه‌روه‌ها خاوه‌ن كۆیله‌، له‌ كۆیله‌داری خۆی و زه‌ وی و زاره‌كانی و ده‌ره‌به‌گه‌كان  له‌ مانـه‌وه‌ی جوتیـاران و وه‌رزێڕان  له‌ ژێر زه‌بروزه‌نگی  نیوه‌كاری و ڕۆژانـه‌كاری و نانـه‌سكی كاركردن و زه‌وی و زاروو كێڵگه‌كانی بووه‌. ئه‌گینا كێشـه‌و مل ملانێی  نـه‌ته‌وایـه‌تی  له‌به‌رگ و ناو ئاخنی و شێوه‌یدا نـه‌بووه‌، مـیتۆد و فۆڕمـی جه‌نگه‌كانیـان پێكنـه‌ده‌هێنا. ناوه‌ڕۆكی شـه‌ڕه‌كانیش، ناوه‌ڕۆكی پارێزگاری یـان ده‌ست درێژی بووه‌ له‌ زه‌وی و زاره‌كانی  خۆی و، یـان داگیركاری و به‌رهه‌م بردنی ئه‌وانی دی بووه. 

واتا كێشـه‌ی ڕه‌گه‌زی و ئه‌تنیكی له ‌كۆمـه‌ڵگای كۆندا وه‌کو كێشـه‌ی باوو سه‌رچاوه‌ی جه‌نگه درۆزنانـه‌كانی ئێستا نـه‌بووه‌، به‌ڵكو ماڵ خڕكردنـه‌وه‌ و بردنی به‌روو بوومـی ئه‌وی دی و فراوان كردنی ده‌سه‌ڵاتداری به‌سه‌ر زه‌وی و زاری ترداو، زیـاد كردنی ئه‌ندامانی كۆیله‌كان و سوود وه‌رگرتنی  زیـاتر و زۆرتر لێیـان. هه‌روه‌ها له‌ده‌سه‌ڵاتداری كۆمـه‌ڵگای ده‌ره‌به‌گایـه‌تیدا خزمـه‌ت كاری و به‌روو بوومـی كشتوكاڵی و بازرگانی خۆیـان  و ده‌سه‌ڵاتیـان پێ زیـاد و پاراستووه‌.  

له‌ ئێستادا و هه‌روه‌ها له‌ مێژووی كه‌مێك پێشتردا، نـه‌ته‌وه‌په‌رستان و فه‌یله‌سووفه‌كانیـان وهه‌روه‌هابه‌چكه‌ فه‌یله‌سوفانی ئێستا، به‌شان و باڵی جه‌نگه‌ خوێناوی یـه‌كانیـاندا هه‌ڵده‌داو به‌سه‌ركه‌وتن و ژێركه‌وتنی نـه‌ته‌وه‌كانیـان، به‌هه‌زار و یـه‌ك بڕو بیـانوو ئه‌هۆنی یـه‌وه‌و ئه‌هۆننـه‌وه‌. ووته‌ی شاخ دار و باڵداریـان بۆ دروست ده‌كرد و ئه‌هۆنی یـه‌وه‌، و به‌ پیرۆز و سه‌رچاوه‌ی  وه‌رچه‌رخانیـان دا ده‌ناو، له‌مۆدێرنێته‌و پۆست مۆدێرنێته‌دا ژماره‌ی باشیـان ده‌دایـه‌و به‌رگی ئاڵتوونینیـان به‌خه‌ڵات بۆ ده‌بڕی. هه‌موو ئه‌و جه‌نگانـه ‌هۆیـه‌كی باش بوون یـان بۆ ژێركه‌وتنی یـان سه‌ركه‌وتنی ، ئاغایـه‌ك و كوێخایـه‌ك یـان شێخ و به‌گێك یـان كۆیله‌دار و ده‌ره‌به‌گێك، و زیـاتر و زۆرتر سه‌رمایـه‌یـان بۆ كۆ ده‌كرایـه‌وه‌و، لاكه‌ی تری دۆڕاوییـان باج و خه‌راجی زیـاتریـان بۆ داده‌ناو چه‌وساوه‌كانیـان و كۆیله‌كانیـان زیـاتر برسی و ڕه‌ش و ڕووت ده‌بوون و ده‌كه‌وتنـه‌ ژێر نـه‌شته‌ری چه‌وسانـه‌وه‌ی سه‌ركه‌و تووانـه‌وه‌ و سوورانـه‌و باجی چاكیـان لێ وه‌رده‌گیرا. 

ئه‌مـه‌  ته‌نـها  كۆمـه ڵگایـه‌ك و ده‌سه‌ڵاتێك و فرماسیۆنێكی كۆمـه‌ڵایـه‌تی ناگرێته‌وه‌و به‌س. به‌ڵكو هه‌موو ده‌سه‌ڵاته‌ جیـاجیـاكان و ، بـه رژه‌وه‌ندییـه‌كۆمـه‌ڵایـه‌تی چینایـه‌تی یـه‌ جیـاجیـاكانی كۆمـه‌ڵگا جیـاوازه‌كان ده‌گرێته‌وه‌و، جه‌نگیـان له‌ پێناوی كه‌ڵه‌كه‌ و زیـاد بوونی  سه‌رمایـه‌دا بووه‌و ده‌بوو، جه‌نگی به‌ده‌ست هێنانی خۆش گووزه‌رانی و ئازادی نـه‌بووه، به‌ڵكو جه‌نگی كاول كاری و ماف خواردن بووه‌، جه‌نگی نـه‌ته‌وه‌و ڕه‌گه‌ز و بابه‌ت و جۆره‌كانی له‌و شێوه‌یـه‌ بوونی كۆمـه‌ڵایـه‌تی ڕامـیاریـان نـه‌بووه‌. به‌ڵكو جه‌نگی به‌ده‌ست هێنانی ئابووری گه‌وره‌تر بووه‌. 

هه‌روه‌ها له‌ئێستای جیـهانی ته‌كنـه‌لۆجیـا و سه‌رمایـه‌ی گه‌وره‌و بانكه‌كاندا، به‌شێوه‌و جۆرێكی پێشكه‌وتوو تر بۆ هه‌مان مـه‌به‌ست و بۆ ده‌ست به‌سه‌راگرتنی سه‌رمایـه‌ به‌رپا بوون و ده‌بن. 

له‌ مێژووی نزیكدا، ئه‌ڵمانیـا له‌چاو چنۆكی بۆ ده‌ست به‌سه‌را گرتنی به‌سه‌ر سه‌روه‌ت و سامانی جیـهاندا، بووه‌ هۆی هه‌ڵگیرسانی جه‌نگی یـه‌که‌م و دووه‌مـی جیـهانی و ، ناوو شۆره‌تی لێدانی ڕه‌گه‌زی و نـه‌سه‌بیـان دروست كردوو  ڕه‌واییـان به‌ جه‌نگه‌كه‌ی خۆیـان ده‌داو  وانـه‌و فه‌لسه‌فه‌ی  ڕه‌وابوونیـان بۆ ده‌نووسی یـه‌وه‌و ده‌خوێند و داده‌مـه‌زراند.    ئه‌گینا  ڕه‌گه‌زی ( ئاری) و ( سامـی ) بۆ ئه‌ڵمانیـا یـان بۆ سه‌رمایـه‌داران ، هیچ    مانایـه‌كی نـه‌بوو، ته‌نـها ده‌كران به‌هۆیـه‌ك بۆ جیـاوازی  دروست كردن له‌ نێوان ئه‌ندامانی یـه‌ك چینداو، هه‌روه‌ها له‌لایـه‌کی تر له‌ پێناوی ده‌ست به‌سه‌راگرتنی ڕه‌ووشی خه‌بات و تێكۆشانیـان و به‌تاڵان بردنی هێزی كاری کرێکاران و سامانی جیـهان بوو. چونكه‌ سه‌رمایـه‌داران له‌ ڕوانگه‌ی سوود پارێزی یـه‌وه ده‌ڕوانێته‌ ئاشتی و جه‌نگ و كێشـه‌ی كۆمـه‌ڵایـه تی و ڕامـیاری و ئه‌تنیكی دروست كردن. واتا جه‌نگ و ئاشتی  وه‌ك یـه‌ك بووه‌، یـان به‌ پێی به‌رژه‌وه‌ندی پارێزی سه‌رمایـه‌داران بووه‌و هیچی تر.

له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا كێشـه‌ی ڕه‌گه‌ز و جیـاوازی ئه‌تنیكی ده‌كرا به‌په‌رده‌یـه‌ك بۆ شاردنـه‌وه‌ی به‌رده‌وامـی جه‌نگی چینایـه‌تی  نێوان ئه‌و دوو چینـه‌ی  پێكهێنـه‌ری  سیسته‌مـی سه‌رمایـه‌داری. به‌ڵام له‌لای كرێكاران جه‌نگ، جه‌نگی ڕزگاری بووه‌، له‌ چه‌وسانـه‌وه‌و بێ مافی و نایـه‌كسانی و نـه‌بوونی ئازادی. 

جه‌نگی جیـهانی یـه‌كه‌م و دووه‌م  له‌پێناوی  سه‌رمایـه‌دا بووه‌و هه‌روه‌ها بۆ دابه‌ش كردنی ناوچه‌ی سوود مـه‌ندو بردنی خێرو خۆشیـان به‌رپابووه. بێجگه‌له‌وه‌ی جه‌نگه‌كان پارێزگاری كردن بووه‌ له‌ قازانج و به‌رژه‌وه‌ندی یـه‌كانی  سه‌رمایـه‌داری خۆ ووڵاتیـان، له‌ پێناوی  ئازادی گه‌لان و پێدانی مافی یـه‌كسانی نـه‌ته‌وه‌كان نـه‌بووه‌.     

جه‌نگه‌ بچووكه‌كان و خوێناوی تر بوونیـان جارێكی تر و له مێژوو یـه كی تردا هه‌مدیسان به‌ناوی پارێزگاری له‌ سرووشتی دینا یـان مـه‌زهه‌ندا هیچی تر نـه‌بووه‌. هه‌روه‌ها تێكهه‌ڵكێشی له‌گه‌ڵ نـه‌ته‌وه‌په‌رستی و نیشتمان چێتی فاكته‌رێك بووه‌ بۆ چوونـه‌پێشـه‌وه و پارێزگاری كردن له‌به‌رژه‌وه‌ندی سه‌رمایـه‌داران. ئه‌گینا كێشـه‌ی چیچانی موسڵمان و ڕووسیـای كاسۆلیك و یـان سڕب و كرواتیـه‌كان كێشـه‌ی موسوڵمان و دیـانا( مـه‌سیح ) ی یـه‌كان، بێجگه‌ له‌وه‌ی كه‌تووندترین وه‌ڵام به‌كێشـه‌ی چوونـه‌پێشـه‌وه‌ی خه‌باتی چینایـه‌تی و به‌رژه‌وه‌ندی  چینی كرێكار و خه‌بات له‌پێناوی ڕزگاری  نـه‌ته‌وه‌كان له‌ چه‌وسانـه‌وه‌ی نـه‌ته‌وایـه‌تی و له‌پێناوی ئازادی و یـه‌كسانیدا نـه‌بێت هیچی تریـان سه‌وز نـه‌ده‌كرد.  

بڕوا بوون به‌نـه‌ته‌وه‌و نـه‌ته‌وه‌په‌رستی، فه‌لسه‌فه‌و هزری سه‌رخانی كۆمـه‌ڵگای سه‌رمایـه‌داری یـه‌ ، هه‌روه‌ها فه‌لسه‌فه‌خوانی سه‌رده‌م ، بـه ‌جۆراو جۆری و شێوه‌ی ڕازاندنـه‌وه‌و تارای جوان جوان ه‌ بـه سه‌رسه‌ری ‌سه‌رمایـه‌داران و له‌به‌ركردنی به‌رگی ڕاستی و دروستی و له‌بنـه‌ڕه‌تدا نا حه‌قیـانی ، به‌جۆرێ ڕازاندنـه‌وه‌یـان ده‌رخواردی چینی هه‌ژار و كرێكاران ده‌دات که تا له‌ڕاسته‌ڕێگای  خه‌بات وه‌ری چه‌رخێنێ و ، كێشـه ‌له‌ كۆڕی خه‌باتدا، له‌سه‌ر داخوازی گۆڕانی كۆمـه‌ڵایـه‌تی ، له‌سه‌ر بنـه‌مای سیسته‌مـی به‌ڕێوه‌بردنی ئابووری و ڕامـیاری كۆمـه‌ڵگای سه‌رمایـه‌داری و هه‌ڵته‌كاندنی په‌یوه‌ندی یـه‌كانی له‌ڕووی ئابووری و ڕامـیاری و كۆمـه‌ڵایـه‌تی یـه‌وه ، داخوازی بكه‌وێته ‌سه‌ر به‌ناو ڕزگاری نـه‌ته‌وه‌یی ژێرده‌ست له‌ژێر چه‌پۆكه‌ی نـه‌ته‌وه‌ی سه‌رده‌ست. ئه‌م ئاوه‌زه ‌بێجگه‌ له‌ دیدێكی لاهوتیـانـه‌ی سوود گه‌یـاندن به‌ چینی سه‌رمایـه‌دار و بۆرژوازی نـه‌ته‌وه‌ی سه‌رده‌ست و ژێرده‌ست و پارێزگاری كردنیـان له‌فه‌وتان و له‌ ناو چوونی چینایـه‌تیـان هیچی تر ناگه‌یـه‌نن.

له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ئه‌وه‌نده‌ بۆرژوازی نـه‌ته‌وه‌ی سه‌رده‌ست و بۆرژوازی نـه‌ته‌وه‌ی ژێرده‌ست له‌گه‌ڵ یـه‌كتریدا ڕێك و یـه‌ ك خواستن و به‌رژه‌وه‌ندی  یـه كتر ده‌پارێزن ، له‌به‌رامبه‌ر بزاڤی چینایـه‌تی چینی كرێكار. ئه‌وه‌نده‌ چینی كرێكاریـان له‌گه‌ڵ یـه‌كتردا دژ و ناته‌بان و درز و كه‌لێنی گه‌وره‌ دروست ده‌كه‌ن له‌جه‌سته‌ی چینایـه‌تیـان دا و یـه‌كانگیرییـان به‌ند ده‌كه‌ن به‌ سه‌رده‌مێكی ترو، له‌گێژاو ده‌رهێنانیـان و بارگاوییـان ده‌كه‌ن به‌ هه‌ڵسووكه‌وتی نـه‌ته‌وه‌په‌رستی و ئاین و مـه‌زهه‌ب چێتییـه‌وه‌.

له‌ بنـه‌ڕه‌تدا كێشـه‌ی نـه‌ته‌وایـه‌تی په‌یوه‌ندی به‌وه‌رگرتن و وه‌رنـه‌گرتنی بڕوای نـه‌ته‌وه‌په‌رستی یـه‌وه‌ هه‌یـه‌، واتا هوشیـاری مرۆڤ ، ناوه‌ڕۆك و بابه‌تی ناو هوشیـاری یـه‌كه‌ی ده‌ست نیشانی جۆری هه‌ڵوێست گرتن ده‌كات، له‌به‌رامبه‌ر هه‌ر كێشـه‌یـه‌ك كه‌ له‌كۆمـه‌ڵگادا بوونی هه‌بێت. چونكه‌ هه‌ر ئه‌ندامانی هه‌مان چینی زه‌حمـه‌ت كێش و كرێكاران ، هه‌ندێكیـان هه‌ڵگری هوشیـاری نـه‌ته‌وایـه‌تی یـه‌و خواستی چینایـه‌تی و به‌رژه‌وه‌ندی یـه‌كانی خستووه‌ته‌ پێناوی به‌رژه‌وه‌ندی سه‌رمایـه‌دارانی نـه‌ته‌وه‌په‌رسته‌وه‌. له‌لایـه‌كی تره‌وه ‌به‌شێكی ئه‌ندامانی هه‌مان چین  خواستی چینایـه‌تی و مێژووی خۆی درك پێ كردووه‌و، له‌گه‌ڵ به‌رژه‌وه‌ندی چینایـه‌تیـانـه‌ یـانداو به‌ئاڕاسته‌ی مێژوودا هه‌ڵوێست وه‌رده‌گرێت و ، خواستی مرۆڤایـه‌تیـانـه‌ی به‌پراكتیكی له‌گه‌ڵ خه‌باتی له‌پێناو ڕزگاری و ئازادی و یـه‌كسانیدا ئاوێزان ده‌كات.  

كه‌واته‌ هوشیـاری ده‌توانێت هه‌ڵوێسته‌كان و كرداریـان بگۆڕێت به‌رامبه‌ر به‌ ده‌سه‌ڵات و پێكهێنانی ده‌سه‌ڵاتێكی تر، ئه‌مـه‌ش به‌پێی ناوه‌ڕۆكی هووشیـاری یـه‌كه‌یـان به‌رجه‌سته‌ی ده‌كات.  

به‌ڵام بۆرژوازی و نوسه‌ره‌كانیـان، ژماره‌ی مێژوو یی بۆ داده‌نێت و ساڵه‌كانی ته‌مـه‌نی ده‌باته‌وه‌ سه‌ر كرۆكی په‌یوه‌ندی كۆمـه‌ڵایـه‌تی كۆیله‌داری و شانازی به‌ گۆپاڵ و شمشێری دڕنده‌ترین ئه‌ندامـی خاوه‌ن كۆیله‌وه ‌ده‌كات. 

كێشـه‌ی نـه‌ته‌وایـه‌تی ڕاسته‌ كێشـه‌یـه‌كه‌ بوونی ماددی خۆی هه‌یـه‌و له‌وه‌ش ئه‌چێت بابه‌تی لێكۆڵینـه‌وه‌و ڕه‌خنـه‌و تێڕوانینی ڕۆژ بێت. به‌ڵام ده‌بێت بپرسین، ئه‌و كێشـه‌یـه‌ له‌كه‌یداو له‌كوێی په‌یوه‌ندییـه‌ كۆمـه‌ڵایـه‌تییـه‌كان و به‌خواست و به‌رژه‌وه‌ندی چ چینێك سه‌ری هه‌ڵداوه‌و  فه‌ڵسه‌فه‌كه‌ی له‌پێناوی چیدا گه‌ڵاڵه‌ كراوه‌؟!   

بۆچی دروست كراوه‌ له‌ په‌یوه‌ندی كۆمـه‌ڵایـه‌تی و ڕامـیاری و ئابووری له‌ جیـهانداو له‌ پێناوی چیدا فه‌لسه‌فه‌ ڕێژ كراوه‌؟!ئایـا له‌پێناوی خزمـه‌تی مرۆڤایـه‌تی دا، یـان بۆ پارێزگاری له‌به‌رژه‌وه‌ندی چینی سه‌رده‌ست دروست كراوه‌؟ بێ گومان له‌ پێناوی به‌رژه‌وه‌ندی سه‌رمایـه‌داراندا سه‌ری هه‌ڵداوه‌و، وه‌ك هه‌موو كێشـه‌و مل ملانێكانی تر له‌ كۆمـه‌ڵگای چینایـه‌تیدا بۆ پارێزگاری له‌ده‌سه‌ڵات و به‌رژه‌وه‌ندییـه ‌جیـاوازه‌كانی بازاڕه‌ جیـاوازه‌كانی یـه‌ك بازاڕی  سه‌رتاسه‌ری جیـهانیـه‌.

واتا وه‌ك ئه‌وه‌ی كه‌له‌ چوارچێوه‌ی بازاڕی ناو خۆی  جوگرافیـایـه‌كی سیـاسی، كه‌ مل ملانێی سه‌رمایـه‌دارانی تێدایـه‌، ئه‌مـه‌ ش له‌ سه‌ر ئاستی بازاڕی جیـهانی مل ملانێی خزمـه‌ت و به‌رژه‌وه‌ندی سه‌رمایـه‌دارانی پێ ده‌كرێت.

بۆ پرسیـاره‌كانیش له‌ پێشتردا به‌شێوه‌یـه‌كی كوورت وه‌ڵامـیان دراوه‌ته‌وه. 

به‌ڵام ئه‌وه‌ی ده‌گه ڕێته‌وه‌ سه‌ر كێشـه‌ی ڕۆژی ( 21-23 /8 /2003 ) له‌كه‌ركوك و ناو چه‌كانی ده‌ورووبه‌ری وه‌ك دووز خورماتوو له نێوان توركمان و كوردا.هه‌روه‌ها کێشـه‌ی ڕۆژانی(11-12-13\11\2015)ی دوزخورماتوو ڕه‌گ و ڕیشـه‌ی خۆی هه‌یـه‌، چونكه‌ مێژووه‌كه‌ی له‌گه‌ڵ هاتنی ده‌سه‌ڵاتی عوسمانی یـه‌كاندا بۆ ئه‌م ناوچانـه‌ ئه‌و كێشـه‌و مل ملانێیـه‌ بوونیـان هه‌یـه‌، و له‌ سه‌ده‌ی نۆزده‌دا. ئه‌م كێشـه‌یـه‌  وه‌ك فۆرم و خواستی به‌رژه‌وه‌ندی په‌رستی ده‌سه‌ڵاتی  عوسمانیـه‌كان نووسراوه‌ته‌وه‌و واژۆو تۆماری مێژوویی خۆی لێدراوه‌‌ . ئه‌ویش له‌ پێناوی به‌ده‌سته‌وه‌گرتنی یـان  پێوه‌گرێدانی ڕاسته‌وخۆ یـان ناڕاسته‌وخۆی ده‌سه‌لاتیـان به‌ناوچه‌یـه‌كی پڕ له‌ سامانی ژێر زه‌وی وه‌ك كه‌ركوك. له‌ ڕ‌امـیاری و ئابووری و له‌ خه‌یـاڵدانیدا دانانی كه‌ركوك وه‌ك به‌ش و زه‌وی توركمان و جێگا و نزرگای باووباپیرانیـان. به‌ڵام ڕاستی مێژووی مرۆڤایـه‌تی دیدێكی ترو مێژوویـه‌كی تری هه‌یـه‌ و ئه‌و وویسته‌ی ئه وان ده‌داته دواوه‌و بابه‌تی مێژوو یی له‌گه‌ڵ خواستی توركمان و كوردو توركیـاو بۆرژوازی ناوچه‌كه‌دا دژ ده‌وه‌ستێت.

چونكه‌ ژیـان و سه‌ره‌تایی دروست بوونی مرۆڤ و گوزه‌راندنی ژیـانێكی هاوشێوه‌ی ژیـانی دواكه‌وتوانـه‌ی گیـانداری، له‌وێدا هیچ ڕه‌گه‌زو تووخمێك و نـه‌ته‌وه‌و زمان و شێوه‌ی ئاخافتن. بوونی ماددی كۆمـه‌ڵایـه‌تیـان نـه‌بووه‌ له‌ مـیزۆ پۆتامـیای كۆندا، ئه‌مـه‌ش بۆ هه‌موو گۆی زه‌وی ڕاسته‌. 

ژیـانی مرۆڤ  له‌و ناوچانـه‌ و له‌کۆندا هه‌تا ناونانـه‌كانیشیـان وه‌ك مرۆڤی نێیـانده‌رتناڵ له‌ چه‌ند ملیۆن ساڵ پێش زاینی دا هه‌مان ناو بووه‌ له‌ دۆڵی نیرده‌نتناڵ له‌ ئه‌ڵمانیـا. نوو‌كان له‌ دواتردا هه‌مان نووسینی  بزماری بووه‌ له‌ شوێنـه‌ جیـاجیـاكانی گۆی زه‌ویدا ، شێوه‌ ئاخافتن شێوه‌یـه‌كی تایبه‌تی بووه‌ ، له‌وه‌ش ئه‌چێت له‌ سه‌ره‌ تادا ته‌نـها له‌ شێوه‌ی وێنـه‌ كردن و لاسایی كردنـه‌وه‌ی جموجۆڵی دیـارده‌كان و ئاژه‌ڵ و ئاو...... ی ده‌ورووبه‌ریـانـه‌وه ڕاستی ڕووداو په‌یوه‌ندیییـه‌كانیـان ده‌ربڕیبێت. 

دواتر كه‌ مرۆڤ فێری خواردنی گۆشت بوو كاریگه‌ری دانا له‌سه‌ر  گه‌شـه‌و دروست بوونی ده‌نگه‌ ژێكان له‌ مرۆڤی سه‌ره‌تاییدا ، بووه‌ هۆی ئه‌وه‌ی كه‌ ئیتر مرۆڤ فێری ده‌ربڕینی هه‌ندێك ووشـه‌ی تایبه‌تی بێت، كه‌ هه‌ر ووشـه‌و ده‌ربڕی دیـارده‌یـه‌ك، یـان هه‌ڵسووكه‌وت ،و  یـان بینینی زینده‌وه‌رێكی  جیـاواز له‌ مرۆڤ له‌ ده‌وروبه‌ریدا بوو بێت .

ئیتر ڕه‌چه‌ڵه‌ك یـان ئه‌تنیك یـان زمانی جیـاواز بوونیـان نـه‌بووه‌. واتا جۆری زمانـه‌كان و هه‌تا ڕه‌نگی پێسته‌كانیش په‌یوه‌ندی به‌ڕه‌ووشی ئاوو هه‌وای سرووشتی ده‌وروو به‌ریـانـه‌وه هه‌بووه‌و هه‌روه‌ها شێوه‌ی به‌رکه‌وتن و نزیکی تیشکی خۆر كاریگه‌ری له‌ سه‌ر جۆری پێست و ڕه‌نگی قژ و  شكڵ و شێوه‌ی مرۆڤ داناوه‌. 

واتا كه‌سێك به‌ ناوی كورد یـان تورك یـان عه‌ره‌ب ، یـان فارس، یـان ئاری ڕه‌گه‌ز و سامـی ڕه‌ گه‌زه‌وه‌ بوونی نـه‌ بووه‌ و به‌و ناوه‌شـه‌وه‌ خۆی نـه‌ناساندووه‌ یـان له‌ ڕێگه‌ی ئه‌و ناوانـه‌وه‌ په‌یوه‌ندی خۆی له‌گه‌ڵ ده‌وروو به‌ره‌كه‌یدا دروست نـه‌كردووه‌.

به‌ڵكو بۆرژوازی و فه‌یله‌سووفانی  جیۆلۆجی  و بایـه‌لۆجی یـه‌كان،  زانای داڕشتنی ڕامـیاری ده‌مارگیری بوون و بۆ خاوه‌ن ده‌سه‌ڵات و سه‌رمایـه‌داران زانستیـان به‌كار ده‌هێناو له‌ خزمـه‌تیـاندا نوكی قه‌ڵه‌م و فه‌لسه‌فه‌ی زانستیـان هه‌ڵده‌سووڕاند.واتا كێشـه‌ی نـه‌ته‌وایـه‌تی، كێشـه‌ی ڕۆژی ئێستایـه‌ و باڵانسی و پاساوی هێزی به‌رامبه‌ری پێ ده‌درێته‌وه‌. بۆ نموونـه‌ دروست كردنی كێشـه‌ و جه‌نگی كورد و ئه‌رمـه‌ن له‌ سه‌ده‌ی نۆزده‌دا و له‌ ساتی ده‌سه ڵاتی خه‌لافه‌تی سووڵتانـه‌كانی  عوسمانیدا، باڵانسی هێزی لاواز كراو ی عوسمانی بووه‌ و بووه‌ته هۆیـه‌ك بۆ خۆ ئارایشت دانـه‌وه‌‌ی هێزی سه‌ربازی عوسمانی یـه‌كان . ئه‌و جه‌نگه‌ یـان بۆ ئه‌وه‌ده‌كرد و هه‌ڵده‌خڕێنرا ، تورك زیـاتر یـان عوسمانی یـه‌كان به‌ر به‌ جوڵانـه‌وه‌ی به‌گژدا چوونی جووتیـاران و سه‌ره‌ك هۆزه‌كانی و هه‌روه‌ها ئه‌وانـه‌ش كه‌ به‌ ناوی جۆرێ له‌ نـه‌ته‌وه‌په‌رستی یـه‌وه‌ به‌كار ده‌بران و ئاژاوه‌ و پشێوییـان دروست ده‌كرد . عوسمانیـه‌کان نانـه‌وه‌ی پشێویـان له‌ نێوان نـه‌ته‌وه‌کانی ژێرده‌ستیـاندا ده‌کرده‌ هۆیـه‌ک و ، ده‌سه‌ڵاتی خۆیـانیـان له‌ بێ هێزی و لێواری ڕووخان پێ هه‌ڵده‌سانـه‌وه‌ ، بۆ ئه‌وه‌ی بتوانێت ده‌سه‌ڵاتی سوڵتانـه‌كان بپارێزن له‌ ڕووخان و داڕمانی یـه‌كجاره‌كی ، كه‌تا ئه‌و كاتانـه‌ گه‌نده‌ڵیـه‌کان و مایـه‌ پوچ بوونی ئابوریـان ، ده‌سه‌ڵات و به‌ڕێوه‌بردنیـان  لووتی نابوو به‌دیواری له‌رزۆك و فشـه‌ڵی ده‌وڵه‌تی عوسمانی یـه‌كانـه‌وه‌و ، خستبوونیـه‌ لێواری مـه‌رگه‌وه‌ .        واتا بۆ ماوه‌یـه‌ك هه‌ژارانی كورد و ئه‌رمـه‌ن ببوونـه‌ خۆراكی جه‌نگێكی خوێناوی بێ سوود بۆ  هه‌ردوولا و ببوون به‌ خێر و به‌ره‌كه‌ت بۆ فشار نـه‌خستنـه‌ سه‌ر ده‌سه‌ڵاتی ئه‌و كاتیـان و كپ كردن و كوێركردنی ئه‌و كه‌م و كووڕیـانـه‌ی كه‌ ده‌سه‌ڵاتی ئه‌وساكه‌ی خه‌لافه‌تی عوسمانی له‌به‌رامبه‌ر ئه‌ندامانی سنووری ده‌سه‌ڵاتیـان كه‌ هه‌یـان بوو. 

له‌ لایـه‌كی تر گۆڕینی ئاڕاسته‌ی  داخوازی ئه‌و ساتانـه‌ی ئه‌رمـه‌ن، و هه‌تا كورده‌كانیش به‌جه‌نگ ، و داخوازیی یـه‌كی تری دژایـه‌تی ئه‌تنیكی . واتا بوون جه‌نگی دژایـه‌تی نـه‌ته‌وه‌کا ،وململانێی نـه‌ته‌وه‌کانیش کرایـه‌ هۆیـه‌ک بۆ ڕاگرتنی ‌ پارسه‌نگی هێز  وله‌ده‌سه‌ڵات هێشتنـه‌وه‌ی عوسمانی یـه‌كان و زیـاتر بردنی خێر و خۆشی هه‌ژارانی دانیشتوانی كورد نشینیـه‌كان و ئه‌رمـه‌ن نشینـه‌كان. ئه‌گینا كورد له‌ ده‌سه‌ڵاتی دینی ئه‌وان هه‌ڵنـه‌گه‌ڕابوونـه‌وه‌ ، به‌ڵكو ئه‌وانیش  وه‌ك په‌یڕه‌وانی ئه‌وان موسوڵمان بوون. هه‌تا ئه‌رمـه‌نـه‌كانیش خۆیـان به‌شێك بوون له‌ ئاینی نێردراوی یـه‌كتاپه‌رستی ‌ له‌سه‌ر زه‌وی.

كێشـه‌كانیش ، هه‌تا له‌ په‌یڕه‌وه‌ بنـه‌ڕه‌تی یـه‌كه‌ی خۆیـان ، كه‌ په‌یڕه‌ویـان و به‌رنامـه‌ی ژیـانی كۆمـه‌ڵایـه‌تی و ڕامـیاری و ئابووری خه‌ڵكیـان پێ داده‌ڕشت . داوای قه‌تڵ و عامـی په‌یڕه‌وكه‌رانی  نێردراوه‌كانی تری لێ نـه‌ده‌كردن له‌ هه‌ندێك شوێندا ، به‌ڵام ئه‌وان به‌پێچه‌وانـه‌وه‌ په‌یڕه‌ویـان له‌گه‌ڵ گه‌شـه‌ی بێ سه‌روه‌ت و ساماندا بووه‌ ، نـه‌وه‌كو له‌گه‌ڵ پێكه‌وه ژیـانی ئازاد و یـه‌كسانی كۆمـه‌ڵ بووبێت.

واتا له‌ وساتانـه‌ی ڕابردوو و له‌ ئێستاشدا دین و  مـه‌زهه‌به‌کان ، هۆیـه‌كی باش و په‌رده‌یـه‌كی سپی بووه‌ بۆ داپۆشینی ڕه‌شترین ده‌سه‌ڵات و خوێناوی ترین په‌یوه‌ندی، و ڕه‌وابوونیـان كه‌ له‌ بنـه‌ڕه‌تدا ناڕه‌واترین هێرش و په‌لامار بوون بۆ سه‌ر هه‌ژاران.

به‌هه‌رحاڵ كورد هه‌ر چۆنێك بووبێت ئه‌وانیش زۆرترین ساته‌كان له‌ مێژوودا ئه‌وه‌نده‌ی پارێزگاریـان له‌ ئیمارات و والی یـه‌كان و سه‌رۆك عه‌شیره‌تێك و شێخ و مـه‌لایـه‌ك و ده‌ره‌به‌گ و ئاغایـه‌ك ده‌كرد ، ئه‌وه‌نده‌ ئه‌وانیش له‌گه‌ڵ ڕاسته‌ ڕێگه‌ی ڕزگار بوون مامـه‌ڵه‌یـان نـه‌ده‌كرد. هه‌تا له‌ زۆرترین شوێن و كاتدا ، سه‌نگ و سووكی هێزه‌كانیـان پێ ڕاست كراوه‌ته‌وه‌ ، و له‌ و مێژووه‌ دوور و درێژه‌دا كه‌م ده‌بینین خواسته‌كانیـان  له‌ كانگای بڕواو ڕازی بوونی هێزی هه‌ژارانـه‌وه‌ ده‌رهاتبێت و له‌ خواست و به‌رژه‌وه‌ندی والی و شێخ و به‌گ و مـه‌لا و خان و ............ و به‌رژه‌وه‌ندییـه‌كانیـان دوور بووبێت. به‌ڵكو به‌ به‌رده‌وامـی خواستی ئه‌وانیـان به‌ سه‌ردا سه‌پاوه‌. له‌ ئێستادا جارێكی تر خه‌ریكه‌ هه‌ژارانی توركمان و كورده‌كان ده‌بنـه‌وه‌ به‌هۆیـه‌ك بۆ پارسه‌نگی هێزی ده‌سه‌ڵاتی ده‌وڵه‌تێكی تر و سوود و به‌رژه‌وه‌ندی و پاره‌په‌یداكردن بۆ سه‌رمایـه‌دارانی هه‌ردوولایـان.

هه‌موومان ده‌زانین جه‌نگی یـه‌كه‌م و دووهه‌مـی جیـهان جه‌نگی دابه‌ش كردنی بازاڕ و ناوچه‌كانی به‌رهه‌م هێنان و ناوچه‌ی وه‌به‌رهێنان بووه‌. جه‌نگێكی كۆنـه په‌رستانـه‌ی خوێناوی و ماڵ وێرانکه‌ر، كه‌ خۆراكه‌كه‌ی چه‌نده‌ها ملیۆن مرۆڤ بووه‌ و  وێران كرانی زۆرترین شوێنی نیشته‌نی و باڵاخانـه‌کانی  ئه‌وروپای لێ كه‌وته‌وه‌ و ڕۆژهه‌ڵاتیش بووه‌لانكه‌ی داگیركاری و دابه‌ ش كردن و تاڵان و بڕۆی  و سه‌روه‌ت و سامانی به‌شێوه‌یـه‌كی نوێ. واتا پرۆسه‌ی دابه‌ش كردنی جیـهان، خواست و به‌رژه وه‌ندی سه‌رمایـه‌دارانی جیـهانی بووه‌ و، به‌ سوود و قازانجی ئه‌وان ته‌واو بووه. 

سه‌رده‌مـی ڕابردوو سه‌رده‌مـی كۆڵۆنیـال كردنی ناوچه‌كانی ڕۆژهه‌ڵات بووه‌ و، سوودیـان له‌ هێزی هه‌ژاران و به رده وامـی كێشـه‌ و ململانێ كانیـان وه‌رگرتووه‌، له‌ پێناوی داگیركاری و ده‌ست به‌ سه‌را گرتنی ته‌واوه‌تی مادده‌ی خاوو سوود و قازانجه كانی  خۆیـان  کێشـه‌وپشێوی و جیـاوازی و ململانێی نـه‌ته‌وایـه‌تی و ئاینی و مـه‌زهه‌بیـان دروستکردووه‌  و په‌ره‌پێداوه‌ و به‌كار هێناوه‌.هێزی جاران له‌ ناوه‌ندی ئه‌وروپادابووه‌ و زۆر له‌ ووڵاتانی ئه‌وروپا ڕامـیاری كۆڵۆنیـالیـان پرۆسیس كردووه‌ و،  پێكهاتی ده‌سه‌ڵات و پرۆسیس كردنـه‌كه‌ی بووه‌ته‌ هۆی ئه‌وه‌ی كه‌ زۆرترینی‌  ناوچه‌كانی ئاسیـا و ئه‌فریقا و ئه‌مریكای لاتینی و هه‌تا ئوسترالیـا و دۆزینـه‌وه‌ی ئه‌مریكای ئێستاشی لێ كه‌وتووه‌ته‌وه‌ و، دواتر له‌  هه‌موو ئه‌و ناوچانـه‌دا  مرۆڤه‌كانی بێ به‌ش ده‌كران له‌ سه‌رچاوه‌ ئابوورییـه‌كان و به‌رهه‌م هێنانیـان . ناووچه‌كانیـان به‌شێوه‌یـه‌ك به‌کارده‌هێنا وه‌ك ڤایرۆسێكی مشـه‌خۆر له‌ سه‌رلاشـه‌و ناوه‌ندێكی به‌ پیت و به‌ره‌كه‌ت  ، هه‌مووی بۆ خۆیـان له‌ ڕێگه‌ی هێزه‌ سه‌ربازییـه‌كانیـانـه‌وه‌ ، پرۆسیسی وه‌به‌ر هێنانیـان له‌م ناوچانـه‌دا  ئه‌نجام ئه‌دا.

هه‌روه‌ها دابڕان و بێ ماف كردنی مرۆڤ له‌ مافه‌ سه‌ره‌تایی یـه‌كانی و ژیـانێكی ساده‌ و ساکاری مرۆڤانـه‌ ، كرۆك و خواستی سه‌ربازی و سیـاسیـانـه‌یـان بووه‌ و قسوریـان له‌ به‌کارهێنان و جێبه‌جێ ی ئه‌و په‌ره‌نسیپه‌دا نـه‌کردووه‌.

هه‌تا كار ده‌گه‌یشته‌ ئه‌وه‌ی مرۆڤی ئه‌م ناوچانـه‌ یـان به‌ نامۆ و ده‌ره‌جه‌ دوو و هه‌تا به‌ ئاستی كۆیله‌ بونیش ده‌گه‌یـاند و مامـه‌ڵه‌یـان له‌گه‌ڵداده‌كردن .

ئه‌و هێزه‌ی كه‌ جاران له‌ ناوه‌ندی ئه‌وروپادا كۆببوونـه‌وه‌ و ناوه‌ندی بڕیـاری ڕامـیاری و دابه‌ش كردنی ناوچه‌ی به‌رهه‌م هێنان و وه‌كار بردن بوون، و ده‌بوونـه‌   سه‌رچاوه‌ی داڕشتن و دروست كردنی سیسته‌م و ده‌سه‌ڵات له‌ ناوچه‌كانی تردا ئێستا له‌ سه‌ر گۆڕه‌پانی ڕامـیاری و ئابووری له‌ جیـهاندا به‌ پیربوو و باوی به‌ سه‌رچوو بێت ناوزه‌ند ده‌كرێت.

واتا ئه‌و شێره‌ی جارانی دارستانـه‌كان له‌ ڕابردودا ، ئێستا پیربووه‌ و توانای ده‌ست بـه سه‌راگرتنی كه‌لاك و لاشـه‌ چه‌ورو قه‌ڵه‌وه‌كانی نـه‌ماوه‌ و هه‌تا ئه‌گه‌ر له‌ هه‌وڵدانیشیدا بۆ ناوه‌ند بوونی بڕیـار له‌ ئه‌وروپادا له‌ جووڵه‌ و پلان داڕشتندابن، خه‌ریكه‌ وه‌ك ته‌ماشاكار ده‌رده‌كه‌ون.

زینده‌وه‌ره‌ پیره‌كه‌ی ئه‌وروپا، جاران به‌ڵێنی باشیـان ده‌دا به‌گه‌لان و وه‌ك ڕزگاركه‌ر خۆیـان پیشان ده‌دا. به‌پێی به‌رژه‌وه‌ندی یـه‌كانی خۆیـان، پرۆتۆكۆڵێكی ڕامـیاری و ئابووریـان ئیمزاده‌كرد، ئه‌گه‌ر له‌سه‌ر كاغه‌زیش نووسراوی ڕه‌سمـی و گرنگ و خاوه‌ن  ناونیشان و هه‌تا ژماره‌شی هه‌بێت. 

نموونـه‌ش زۆرن ، زۆرترینیـان له‌ ئاسیـاداو هه‌روه‌ها ئه‌فریقاش ئه‌و جۆره‌ په‌یمان نامانـه‌ ئیمزا ده‌كران له‌ سه‌ر كاغه‌ز و له‌ سه‌ر زه‌مـینی ڕاست ڕوویی سیـاسی و كۆمـه‌ڵایـه‌تی و ئابووری جۆرێكی تر ده‌هاته‌ بینین و پێشـه‌وه‌.

وه‌ك په‌یمان نامـه‌ی سیڤه‌ر له‌ ساڵی (1920ز) دا به‌ندوباوی دامـه‌زراندنی ده‌وڵه‌تیـان بۆ كورد ساز كردبوو، ئه‌گه‌ر ئه‌وه‌شیـان بکردایـه‌ ،‌ بۆرژوازی و ده‌ره‌به‌گ و ئاغاكانی كوردیـان له‌ ده‌سه‌ڵاتدا  جێگیر ده‌کرد.  

به‌ڵام له‌ دواتردا واده‌رنـه‌چوو ، هه‌تا له‌و كاته‌دا هاو سۆزی بۆرژوازی لاكانی تری لا به‌سوودتربوو، پشتی له‌ بۆرژوازی و شێخ و ده‌ره‌به‌گه‌كانی كورد كرد.

ئه‌مانـه‌ش هه‌موویـان له‌ پرۆسه‌و  هه‌وڵێكی تردا بوون و ئه‌وه‌نده‌ ئیشیـان پێیـان هه‌بوو ، هه‌تا هه‌موو ناوچه‌كانیـان خسته‌ ژێر ڕكێفی ڕامـیاری ئابووری و قه‌ڵه‌م ڕه‌وی خۆیـه‌وه‌ و، به‌پێی سوودی خۆیـان مامـه‌ڵه‌یـان له‌گه‌ڵ هه‌موو په‌یمان نامـه‌كاندا ده‌كرد و  ،    ئه‌مـه‌ش به‌سودی خۆیـان و  به‌سه‌رچاوه‌ی پرۆسیس كردنی ڕامـیاری پراگماتییـانـه‌ی كۆڵۆنیـالیستی ته‌واو ده‌کرد. هه‌روه‌ها به‌پێی سوودی خۆیـان مامـه‌ڵه‌یـان له‌گه‌ڵ ڕامـیاری كوشت و بڕو جه‌نگه‌كانیـان ده‌كرد. ده‌سه‌ڵات داری له‌ پڕۆژه‌ و ڕامـیاری (كۆمـه‌ڵه‌ی گه‌لان)دا ،  وه‌ك ئه‌وه‌ی كه‌ له‌ ژێر ناوی ( یـه‌كێتی نـه‌ته‌وه‌كان ( یوئێن)) دا بوو بوونـه‌  ناوه‌ندی په‌خشی ڕامـیاری ئابووری و چه‌وسانـه‌وه‌ی كه‌سانكۆی ناوچه‌ جیـاجیـاكانی گێتی..          

په‌یوه‌ندی گرتنیـان له‌گه‌ڵ كۆمـه‌ڵ و گرووپی كۆمـه‌ڵایـه‌تی جیـاوازی ناوچه‌ جیـاجیـاكان، به‌پێی سودو قازانجی خۆیـان به‌كاریـان ده‌ هێنان .  بۆ جێگیركردنی ڕامـیاری خۆیـان  ، ڕێگای سه‌ره‌كیـان ده‌ گۆڕی  به‌ ڕامـیاری و داخوازی یـه‌كی كۆنـه‌ پارێزی و دواكه‌وتوانـه‌ و ڕێگای خه‌باتیـان له‌ پێناوی ڕزگاری مرۆڤایـه‌تیدا پێ وون ده‌کرد.

هه‌تا كاریـان گه‌یـاندبووه‌ ئه‌وه‌ی كه‌ چه‌ند نـه‌ته‌وه‌یـه‌كیـان له‌ پێناوی چوونـه‌ پێشـه‌وه‌ی به‌رژه‌وه‌ندیی یـه‌كانیـاندا ده‌ر خواردی هێزێكی تری ده‌وڵه‌تی ناوچه‌كه‌ ده‌دا ، و به‌ سه‌یرو سه‌مـه‌ره‌یـان چاو لێ نـه‌ده‌كرد، كه‌ دووژمنی دوێنێی خۆیـان دۆستی ئه‌مڕۆكه‌یـانـه‌ ، یـان دۆستی دوێنێی دووژمنی ئێستایـانـه.

واتا هێزی داكوتان و به‌ماڵی خۆی ده‌زانی  و كۆڵۆنیـال كردنیـان له‌ ڕێگه‌ی شـه‌ڕی گورگه‌كانـه‌وه‌ ده‌چوونـه‌ پێشـه‌وه‌ و لاشـه‌ی ڕاوكراوی ناوچه‌که‌ی  به‌ تێر و پڕی وازلێده‌هێنا، یـان هه‌تا دوا چه‌وری و خۆراكی له‌ سه‌ر ی ده‌مایـه‌وه‌،  ئه‌گه‌ر جووڵان وبزاوتنـه‌کان و هێزی بزوێنـه‌ری دژ به‌ ڕامـیاری كۆڵۆنیـالیستی له‌ پراكتیك كردندا بوونی نـه‌بوایـه‌ ،ئه‌گه‌ر بزوتنـه‌وه‌یـان دژهه‌بویـایـه‌ به‌شێوه‌یـه‌کی دڕندانـه‌ ڵه‌گه‌ڵیدا ئه‌جوڵانـه‌وه‌.

واتا له‌ زۆرترین ساته‌كانی مێژوودا شـه‌ڕی هه‌ژارانی نـه‌ته‌وه‌ جیـاجیـاكانیـان له‌ به‌رژه‌وه‌ندی سه‌رمایـه‌داران  ئاگر ده‌داو هه‌تا دیكۆمێنتیـان بۆ دروست ده‌كردن و خوێن و بردنی ئازادیـان بۆ خۆیـان حه‌ڵاڵ ده‌كرد.

له‌ سه‌رده‌مـی ئینتیدابدا له‌ ساڵه‌كانی (1920ز) دا ئینگلیز له‌ عێراقدا وه‌ڵامـی كێشـه‌ی نـه‌ته‌وایـه‌تی له‌و هه‌رێمـه‌دا نـه‌دایـه‌وه‌و چاره‌سه‌ری نـه‌كرد. به‌ڵكو ئاگریـان ده‌داو بڵێسه‌یـان پێده‌سه‌ند . هه‌روه‌ها له‌و كێشـه‌یـه‌شدا ده‌وڵه‌تی توركیـای عوسمانی یـه‌كان و دواتریش كه‌مالیسته‌كان بێ ده‌نگه‌یـان لێ نـه‌ده‌كردو، به‌ڵكو ده‌یـان وویست له‌ ڕێگه‌ی كێشـه‌كه‌ و بڵێسه‌ پێسه‌ندنی ، ده‌ستێكیـان له‌ عێراقدا هه‌بێت و بتوانن به‌شێك له‌ لاشـه‌ی چه‌ور و نـه‌رمـی سه‌روه‌ت و سامانی عێراقیـان ده‌ست بكه‌وێت.                                                                                      

واتا ئه‌وان ده‌یـانزانی له‌ ڕێگه‌ی داگیركارییـه‌كانیـانـه‌وه‌ و دروست ی لێک جودایی دژایـه‌تی نـه‌ته‌وایـه‌تی هاندانی که‌مـه‌ نـه‌ته‌وه‌و ئاینزا و مـه‌زهه‌به‌کان  سوود له‌‌ سه‌ر زه‌وی و ژێر زه‌وی كوردستانیـان به‌ تایبه‌تی و عێراقیش به‌گشتی وه‌رده‌گرن، چه‌ند به‌سوود و پڕ كه‌ڵك ده‌بێت بۆ سه‌رمایـه‌دار و خاوه‌ن سامان و كۆمپانیـاكانی به‌رهه‌م هێنانی نـه‌وت. 

له‌م سۆنگه‌یـه‌وه‌، له‌ ڕێگه‌ی چه‌واشـه‌ كردنی خه‌بات و بڕوای هه‌ژاران و كرێكارانی كورد و توركمانـه‌وه‌ ده‌ستی ناكۆكی و ناته‌بایی نێوان ئه‌و دوو گروپه‌  بكه‌ن به‌ هۆیـه‌ك بۆ چاو بڕین و ده‌ستی چاو چنۆكی درێژ كردنـه‌ عێراق و پێ یـه‌كیـان له‌ عێراقدا بهێڵنـه‌وه‌ . ئه‌وه‌ بوو چه‌ندان پلانی شـه‌ڕیـان بۆ دروست ده‌كردن و هه‌ژاران و كرێكارانی هه‌ر دوو لایـان ده‌دان به‌یـه‌كداو جه‌نگیـان له‌ نێواندا هه‌ڵئه‌ئایسان. تاواپیشان بده‌ن له‌ سه‌ر خاكی كه‌ركوك و ڕه‌وایی ئه‌و خاكه‌ بۆ توركمان و چه‌ند ناوچه‌یـه‌كی تر بۆیـان به‌ به‌شێك له‌ توركیـا له‌ قه‌ڵه‌م بده‌ن و له‌ چه‌ند بۆنـه‌و فرسه‌ته مێژوویی و ڕامـیاری یـه‌كانی ناوچه‌كه‌دا داوای بكه‌نـه‌وه.

ئه‌مانـه‌ هه‌موو به‌شێك بوون له‌ ڕامـیاری ده‌وڵه‌ته‌ زلهێزه‌كان و توركیـا به‌تایبه‌تی و كلك گرێدانی و په یوه‌ندی و به‌شیـان هه‌بێت له‌ ڕامـیاری و ئابووری هێزه‌گه‌وره‌كانی جیـهان ، ڕامـیاری دژی خواست و به‌رژه‌وه‌ندی چینی هه‌ژار و كرێكارانی ناوچه‌كه‌ و جیـهانیـان پێ گه‌ڵاڵه‌ كردبوو و  به‌كاریـان ده‌برد.

له‌ لایـه‌كی تره‌وه‌ له‌ و سه‌رده‌مانـه‌دا، هێزێكی تری ڕامـیاری و ئابووری دروست بوو و هه‌روه‌ها واخۆشی پیشان ده‌دا ، كه‌ هێزی دژی سه‌رمایـه‌دارییـه‌و ، له‌بنـه‌ڕه‌ تیشدا مۆدێلی ڕامـیاری و ئابووری یـه‌كه‌ی هه‌مان به‌رژه‌وه‌ندی سه‌رمایـه‌دارییـانـه‌ی هه‌بوو، له‌ ڕێگه‌ی بازاڕی ده‌وڵه‌تی و سه‌رمایـه‌ی ده‌وڵه‌تیـه‌وه‌ ، ده‌یوویست به‌ ناوی هاوكاری و پشتگیری خه‌باتی گه‌لان و ڕزگاری نیشتمانی یـه‌وه‌ ، ببێته‌ مۆدێلێكی باوی ناو كه‌سانكۆ و بزاڤه‌ جیـاجیـاكانی ناوچه‌ جیـاجیـاكانی گێتی و له‌ بنـه‌ڕه‌ تیشدا بۆ چه ند ده‌یـه‌یـه‌ك باوی بوو له‌ ناو كه‌سانكۆی گه‌لانی چه‌وساوه‌ی جیـهان. ئه‌م فۆڕمـه‌ی سۆڤیـه‌ت كه‌ له‌ شۆڕشی ئۆكتۆبه‌ری (1917ز) ی ڕووسیـاوه‌ دروست بوو. وه‌ك هێزێكی ڕزگار كه‌ر ده‌رده‌كه‌وت له‌ لایـه‌ن كه‌سانكۆ و بزووتنـه‌وه‌ به‌ ناو ڕزگاری خوازیی یـه‌كانیـانـه‌وه‌ ، ئه‌مـه‌ش مـه‌ترسییـه‌كی دروست كرد، له‌ به‌رده‌م ئابووری و ڕامـیاری ده‌وڵه‌ته‌ زلهێزه‌كان و ئیمپریـالیزمـی جیـهان له‌ گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا‌ خۆشیـان به‌شێك بوون له‌ ناوه‌ڕۆك و سیـاسه‌تی ئیمپریـالیستیـانـه‌ی جیـهان. 

ئه‌مانـه‌ش به‌شێك ده‌بوون له‌ مل ملانێی جیـهانی سه‌رمایـه‌داری و به‌رژه‌وه‌ندییـه‌كانیـان. بۆیـه‌ ده‌بوو له‌ لایـه‌ن به‌شێكیـان ڕێگه‌ له‌م مۆدێله‌ بگرن و وه‌ك له‌مپه‌رێک له‌ به‌رده‌م خۆیـان شل كوتی بكه‌ن  له‌ ڕووی سیـاسی و هه‌روه‌ها له‌ ڕووی ئابووریشـه‌وه‌.  لێره‌دا ناچمـه‌ سه‌ر دوور و درێژی ئه‌م پلیمكه‌و ‌ بۆ شوێنێكی تری هه‌ڵده‌گرم.         

ئه‌وان له‌ و ناوچه‌یـه‌دا هێزێكی ده‌وڵه‌تی وه‌ك توركیـای تۆكمـه‌ كراو له‌ ڕێگه‌ی داڕشتنی بڕوای كه‌مالیسته‌كانـه‌وه‌ و ، له‌ ڕێگه‌ی ئاگر و ئاسنـه‌وه‌ مامـه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵ ناو خۆو ده‌ره‌وه‌ی خۆیدا ده‌كرد. بێجگه‌ له‌و هه‌موو پشتیوانی كردنـه‌ی زلهێزه‌كان له‌ ده‌وڵه‌تی توركیـا، تاله‌و ڕێگه‌یـه‌وه‌ بتوانن گورزی خۆیـان له‌و مۆدێله‌ بده‌ن و به‌به‌رده‌وامـی ببێت به‌ چاودێرو چاو سووركه‌ره‌وه‌ی ناوچه‌كانی ڕۆژهه‌ڵات و ئاسیـا بۆیـان.                                                                                                                    

واتا جه‌نگی سارد به‌رهه‌مـه‌كه‌ی له‌م ناوچه‌یـه‌دا به‌هێزكردنی ده‌وڵه‌تێكی وه‌ك توركیـابوو ، له‌ ڕێگه‌ی هێزی و سه‌رچاوه‌ی سه‌ربازیی یـه‌وه، بۆ ئه‌وه‌ی بتوانن له‌ نزیكترین كاتدا، كاری جێ مـه‌به‌ستی خۆیـان ئه‌نجام بده‌ن و، نـه‌یـه‌ڵن هێزی جووڵان و بزاڤی ڕۆژهه‌ڵات له‌ سۆڤیـه‌ته‌وه‌ ئاوی ئاوه‌زوو بڕوای جووڵانـه‌وه‌‌كانیـان بدات و  سه‌رچاوه‌ بگرێت و ناوچه‌كانی تریش بته‌نێته‌وه.

به‌ هه‌رحاڵ جۆر و پرۆسیس كردنی ڕامـیارییـه‌كی  له‌ بابه‌تی ناوه‌ڕۆكی سۆڤیـه‌تی یـه‌وه‌  بۆ  ئه‌وان  كێشـه‌ی بازاڕ و پرۆسیسی په یوه‌ندی كارو سه‌رمایـه‌یـان به‌ جیـاواز ده‌بینیـه‌وه‌ ، كه‌ له‌ بنـه‌ڕه‌تیشدا له‌ جیـاوازی له‌ شێوه‌ی ده‌ره‌وه‌ی پلان و دابه‌ش كردندا هه‌بووه‌، ئه‌گینا له‌ ناوه‌ڕۆكی ڕامـیاری وئابووری و كۆمـه‌ڵایـه‌تیـه‌كه‌یدا هه‌مان  مانای به‌رهه‌م ده‌هێنایـه‌وه‌.

ئه‌مـه‌ له‌ فۆڕمـی تێگه‌یشتنی بازاڕیـانـه‌ی سیسته‌مـی سه‌رمایـه‌داری به‌رامبه‌ر به‌ سیسته‌مـی سه‌رمایـه‌داری سۆڤیـه‌تی و مۆدێلی پرۆسه‌ی به‌رهه‌م هێنان و دابه‌ش كردنی بلۆكی ڕۆژهه‌ڵاتی به‌ ناو سۆسیـالیستی. ئه‌مانـه‌ هه‌مووی له‌ خه‌یـاڵدانی ڕامـیاریـانـه‌ی ئیمپریـالیزمـی به‌ریتانی و ئه‌مریكی و هه‌موو لایـه‌ن گرانی بلۆكی ڕۆژئاوایی به‌ چاوێكی ڕه‌قیب و ڕكه‌به‌ر سه‌یر ده‌كران.

به‌ڵام بۆ ئه‌و ساتانـه‌ پێوویستی به‌هێزكردنی هێزی ناو خۆ و ده‌ره‌وه‌ی توركیـابوو ، بووه‌ به‌شێك له‌ ڕامـیاری به‌رگرتن به‌ بڵاو بوونـه‌وه‌ی مۆدێلی بلۆكی ڕۆژهه‌ڵاتی.

له‌ لایـه‌كی تریشـه‌وه‌ پێویستی به‌ چاو پۆشی كردن ده‌كرد له‌ هه‌موو سیـاسه‌تی ڕه‌شـه‌ كوژی و دڕندانـه‌كانی ئه‌و ده‌وڵه‌ته‌ دژ به‌ گه‌لانی ناو خۆی  و ده‌ره‌وه‌ی خۆشیـان.  

یـه‌كێك له‌و كێشانـه‌ی كه‌ له‌ ناو جه‌رگه‌ی ده‌وڵه‌تی توركیـادا هه‌بوو كێشـه‌ی دژی ئه‌تنیكی كورد و دژكاری ئه‌وان بوو .

ئه‌گه‌ر به‌ ئاسن و ئاگر وه‌ڵامـی نـه‌درێته‌وه‌ به‌ بڕوای ئه‌وان جیۆپۆلۆتیكی توركیـا به‌ پێی ، دانیشتوان له‌ ڕووی ئه‌تنیكی یـه‌وه‌ پارچه‌ پارچه‌ ده‌بێت و هێز و باڵانسی هێز له‌ توركیـادا ده‌گۆڕێت. 

ئه‌مانـه‌ هه‌موویـان ده‌بوون به‌ فاكته‌ری دژ وه‌ستانی خواستنی جیـابوونـه‌وه‌ و ڕزگار بوونی نـه‌ته‌وه‌ی كوردی له ده‌ست چه‌وسانـه‌وه‌ی نـه‌ته‌وایـه‌تی، ئه‌و خواسته‌شی پێ كپ و سه‌ركوت ده‌كراو له‌ زۆرترین كاتی مێژوودا شـه‌ڵاڵی خوێنیش کراون و ده‌كرێن.  

ئه‌و ووڵاته‌ ئیمپریـالیستانـه‌ له‌  به‌ر به‌رژه‌وه‌ندی خۆیـان له‌ به‌رامبه‌ر ئه‌و هه‌موو خوێن ڕشتنانـه‌ هیچ نقه‌یـه‌كیـان لێوه‌ نـه‌ده‌هات. 

به‌ڵام ئه‌مێستا ئه‌م هێزه‌ پیر بووه‌ و لێكه‌وتووه‌ و توانای ئه‌و ئه‌ركانـه‌ی نـه‌ماوه‌ و ده‌رگیری چه‌ ندان كێشـه‌ی ناو خۆ و ده‌ره‌وه‌ی سیـاسی و ئابووری و كۆمـه‌ڵایـه‌تی یـه.

ئێستا كێشـه‌ی هێزی فنده‌منتالیزم كه‌ خه‌ریكه‌ جه‌رگی ده‌بڕێت و كه‌متر نی یـه‌ له‌ كێشـه‌ی ئابووری ناو توركیـا بۆ ئیمپریـالیزمـی جیـهانی هاوسۆزو هاو به‌رژه‌وه‌ندی ، ئه‌م هێزه‌ له‌ ئێستادا له‌ کایـه‌ی سیـاسه‌تی نێوده‌وله‌تی و ناوچه‌یدا خۆشـه‌ویست و جێی په‌سه‌ند نییە، به‌ڵكو ئێستا هێزێكه‌ كه‌وه‌ختی خۆشی هه‌روا بووه‌ ، گه‌نده‌ڵ و مشـه‌خۆره‌ به‌ سه‌ر تواناو هێزی هاوپه‌یمانـه‌كانیـه‌وه‌. هه‌روه‌ها ئه‌و ڕامـیارییـه‌ی پێشووش که تا ئاستێك تێك شكاوه‌ و ، که‌له‌سه‌رده‌مـی سیـاسه‌تی جه‌نگی سارد هه‌ یبووه‌. وه‌ها چاوی لێده‌كرێت كه‌ ڕامـیاریی یـه‌كی ڕێگره‌ و، هه‌تا له‌ تواناشیدا نیـه‌ ئه‌و ئه‌ركه‌ جێ به‌جێ بكات كه‌  له‌ ڕابردوی هاوپه‌یمانیـان هه‌یبووه‌.

ناوه‌ندی جیـهان گیری ئه‌مریكا له‌ ڕامـیاری و ئابووری و سه‌ربازی دوای کۆتای هاتنی جه‌نگی سارد، ده‌یـه‌وێت جارێكی تر له‌ ڕێگه‌ی جه‌نگێكی جیـهانیـه‌وه كه‌ به‌رپابوو له‌ جه‌نگی دووه‌م و سێهه‌مـی كه‌نداودا، به‌ڵام له‌ ناوه‌ندێك و ڕووبه‌رێكی به‌رته‌سكدا پرۆسیس كرا. ده‌یویست به‌ته‌نـها خۆی ده‌م ڕاستو حاکمـی جیـهان بێت، بۆی مـه‌به‌ست نـه‌بوو نابێت نـه‌ته‌وه‌و گه‌لانی دنیـا له‌گه‌ڵ چ سیسته‌م و ده‌سه‌ڵاتێکدا ده‌ست و په‌نجه‌ نـه‌رم ده‌که‌ن. ئاویـان له‌ بێ سه‌ره‌وبه‌ره‌ی و پشێوی سیسته‌مـی جیـهانی ده‌خوارده‌وه‌. مافی نـه‌ته‌وه‌و ئاین و مـه‌زهه‌به‌کان و دێمکراسی درۆیـه‌کی ڕوت و ڕجاڵی ، داگیر و بردنی سه‌روه‌ت و سامانی دنیـایـه.  

ئه‌و جه‌نگه‌ش هیچی له‌ جه‌نگه‌ جیـهانیـه‌كانی ڕابردوو كه‌متر  نـه‌بووه‌  له‌ ڕووی ئه‌وه‌ی كه‌ سیـاسه‌تی دابه‌ش كردنی جیـهان دووباره‌ و سێ باره‌ بكاته‌وه‌. هه‌موو ڕامـیاری جه‌نگه‌كان به‌ فاكته‌ری ڕزگاربوونی گه‌لێك یـان نـه‌ته‌وه‌یـه‌ك جه‌نگی مـیدیـاییـان به‌رپاده‌کرد و جه‌نگه‌كه‌ یـان تاو ده‌داو ده‌بوونـه‌ هۆی پراكسیس كردنی جه‌نگ به‌كرده‌وه‌ی سه‌ربازی. له‌م سۆنگه‌یـه‌وه‌ ئێستا له‌ ناوچه‌كه‌دا و دابه‌ش كردنی ناوچه‌ی ئابووری ڕامـیاری و جیۆپۆلۆتیك ناوچه‌كه‌ له‌ سه‌ر ده‌رهێنانی ده‌وڵه‌ت و جوگرافیـای ڕامـیاری كورده‌وه‌ ده‌ست پێده‌كات و دامـه‌زراندنی هه‌تا ئاستی ده‌وڵه‌تی بۆرژوازی كوردی، ده‌بێته هۆیـه‌ك یـان سه‌رچاوه‌یـه‌كه‌ بۆ گۆڕانی جیۆپۆلۆتیكی ناوچه‌كه‌ و توركیـاش ده‌بێته‌ به‌شێك  له‌و گۆڕان كاریی یـه‌. وه‌ك له‌ پێشتردا باسم كرد توركیـا گرنگی ستراتیژی جارانی بۆ هاوپه‌یمانـه‌كانی و ئه‌مریكا له‌ ده‌ستداوه‌، واتا مانـه‌وه‌و دروست كردنی ده‌وڵه‌ت یـان نـه‌مانیـان ئه‌گه‌ر بۆرژوازی نـه‌خشـه‌ ڕێژی بكات و به‌ خواستی ئیمپریـالیزمـی جیـهانی فه‌لسه‌فه‌ ڕێژی بۆ بكات ، هیچ به‌هایـه‌ك له‌ به‌رچاو ناگیرێت ته‌نـها به‌های پاراستنی به‌رژه‌وه‌ندی تایبه‌تی ئیمپریـالیزم خۆی نـه‌بێت.

له‌ بێشـه‌ڵانی ئێستای سه‌رمایـه‌داریدا، شێرێكی ئابووری و سه‌ربازی و ڕامـیاری داڕێژی جیـهانی سه‌رمایـه‌داری له‌ دایك بووه‌ و ، شێره‌ پیره‌كانی هه‌موو بێ هێزو لاواز كردووه‌ و، چاوه‌ڕێی به‌شێكی لێده‌كه‌ن ، ئه‌ویش به‌پێی ئابووری ڕامـیاری دارستانـه‌كه‌ی و تێربوونی خۆی وه‌ڵامـیان ده‌داته‌وه‌. لێره‌وه‌ ئیتر توركیـا ئه‌و گرنگی یـه‌ی جارانی جه‌نگی ساردی له‌ ده‌ست ده‌دات و بێ به‌ها ده‌بێت.

توركیـا ی كه‌مالیستی _ عیلمانی ، له‌ ئێستادا گۆڕاوه‌ و له‌ ساڵه‌كانی نـه‌وه‌ته‌وه‌ هێزه‌كانی فه‌نده‌منتالیزم ، له‌ سووڕی هه‌ڵبژاردنـه‌كاندا باڵاده‌ست ده‌بن وه‌ك چه‌ند جاری هه‌ڵبژاردنـه‌كانی پێشوو ، هه‌روه‌ها ئێستا دامـه‌زراندنی  حكومـه‌ت له‌ لایـه‌ن    فه‌زیله‌ و عه‌داله‌ت و گه‌نده‌ڵ بوونی ده‌سه‌ڵاتی ڕامـیاری و ئابووریش له‌ لایـه‌كی تره‌وه‌ ، ئه‌مانـه‌ هۆن که‌ ئه‌م  ده‌وڵه‌ته‌ توانای وه‌ڵام دانـه‌وه‌ی به‌رژه‌وه‌ندیی یـه‌كانی ئیمپریـالیزمـی نـه‌ماوه‌. له‌ به‌ر ئه‌وه‌ گۆڕانكاری له‌ جیۆپۆلۆتیك له‌ عێراقدا، كاریگه‌ری بۆ توركیـاش ده‌بێت ، هه‌روه‌كو وتم له‌وانـه‌یـه‌  به‌شێك بێت له‌و گۆڕانـه‌. 

واتا سه‌ركه‌وتنی ڕامـیاری نوێی جیـهان له‌ عێراقدا ، كاریگه‌ری ده‌بێت له‌ سه‌ر ناوچه‌كه‌ ، له‌ به‌ر ئه‌وه‌یـه‌  توركیـا ده‌یـه‌وێت له‌ ڕێگه‌ی تێكدانی ئه‌و پڕۆژانـه‌ی سیـاسه‌تی نوێی جیـهان كه‌  ئه‌مریكا ئه‌ندازیـاری  نـه‌خشـه‌ كێشانی بووه‌.                                     

پڕۆژه‌ی دابه‌ش كردنـه‌وه‌ی ناوچه‌ی به‌رهه‌مـهێنان و وه‌كار بردن به‌ ئه‌نجامـی خۆی نـه‌گات. تابتوانن له‌و ڕێگایـه‌وه‌ كاریگه‌ریـه‌كان له‌ سه‌ر خۆیـان كه‌م بكه‌نـه‌وه‌.

بۆ ئه‌م مـه‌به‌سته‌ش ووروژاندنی كێشـه‌ی ده‌مارگیری نـه‌ته‌وه‌یی له‌ نێوان كورد و توركمان له‌ كه‌ركوك و ناوچه‌كانیدا به‌ هۆیـه‌كی باشی شـه‌له‌ل كردنی ڕامـیاری جیـهانی نوێی داده‌نێت.                                                                                           

واتا كێشـه‌ی نـه‌ته‌وایـه‌تی كورد كه‌ به‌ده‌ستی  بۆرژوازی یـه‌وه‌ بێت، به‌ به‌رده‌وامـی ده‌بێت به‌ كاڵایـه‌كی فرۆشراو و كڕیـاری جۆراو جۆری بۆ دروست ده‌بێت.

واتا كاتێك پڕۆژه‌ی نـه‌خشـه‌ی ڕێگاش له‌ نێوان عه‌ره‌ب و جوودا، وه‌ك كێشـه‌ی كورد له‌ عێراق و ئێران و توركیـا و سووریـادا، هه‌ژاران و كرێكارانی كورد و عه‌ره‌ب و تورك و فارس و له‌  ئیسرائیل و فه‌له‌ستین دا، هه‌ژارانی عه‌ره‌ب و جوو ، ده‌بنـه‌ سووته‌مـه‌نی ده‌ستی بۆرژوازی و سه‌رمایـه‌داران و  ده‌بن به‌ قازانجی گه‌وره‌ی ، بازرگانیـه‌ جیـاوازه‌كانی ڕامـیارییـان. 

له‌ عێراقدا و به‌ تایبه‌تی له‌ ناوچه‌ كوردنشینـه‌كاندا، كێشـه‌ی كورد و توركمان ده‌هێننـه‌وه‌ گۆڕه‌ پانی مل ملانێیـه كی خوێناوی و ده‌یـانكه‌ن به‌  نێوانی دوو به‌رداشی ڕامـیاری و به‌رژه‌وه‌ندی هێزه‌كانی ناوچه‌كه‌ و، هه‌ژاران و كرێكارانی هه‌ردوولا خۆراكی جه‌نگه‌كه‌یـان ده‌بن و مـه‌رامـه‌ گڵاوه‌كانیـانی پێ ده‌به‌نـه‌پێشـه‌وه‌ و له‌ ڕاسته‌ ڕێگای خه‌بات و تێكۆشانی چینایـه‌تیـان لاده‌ده‌ن و ده‌یـان خه‌نـه‌ سه‌ر سكه‌ی جه‌نگێكی خوێناوی ماڵ وێران كه‌ری كۆنـه‌په‌رستانـه‌ی بێ سوود . واتا جه‌نگێك كه‌ له‌ بنـه‌ڕه‌تدا ئه‌رك و ئیشی ئه‌وان نیـه‌ و نایخوازن.

به‌ هه‌ر شێوه‌یـه‌ك بێت و له‌ ڕێگه‌ی ناهووشیـاری ئه‌و چینـه‌وه‌ به‌ ئه‌رك و داخوازیی یـه‌كانیـان ، سوود له‌ ناهووشیـارییـان وه‌رده‌گرن بۆ به‌رپا كردنی جه‌نگێكی كۆنـه‌په‌رستانـه‌ و قڵشتی گه‌وره‌  ده‌خه‌نـه‌ نێوان هێزی چینایـه‌تیـانـه‌وه‌. بۆرژوازی داڕێژه‌ری جه‌نگێكی له‌و جۆره‌یـه‌ و له‌ ڕێگه‌ی ده‌وڵه‌تانی ناوچه‌كه‌وه‌ هێزی ده‌كرێته‌ به‌روو به‌ سوودو قازانجی سه‌رمایـه‌داران ته‌واو ده‌بێت.

له‌ ڕابردوودا ده‌وڵه‌تی عێراق ، له‌ هیچ ده‌سه‌ڵاتێكیدا دانیـان به‌ مافی تووركمان دا نـه‌ده‌ناو به‌ڵكو وه‌ك به‌شێك له‌ ئه‌ندامـی گه‌لی عێراق چاویـان لێ نـه‌ده‌كردن و  ،  وه‌ك ئه‌وه‌ی گه‌لی عێراق بریتی بێت له‌ عه‌ره‌ب و به‌ س (  گه‌ل به‌ مانا بۆرژوازیی یـه‌كه‌ی) به‌ڵام گه‌ل بێجگه‌ له‌ پێكهاتی چینایـه‌تی دوو چینی جیـاواز و دژ به‌ یـه‌ك هیچی تر ناگه‌یـه‌نێت. به‌ڵام له‌لای بۆرژوازی نـه‌ته‌وه‌په‌رست گه‌ل ده‌خرێته‌ چوار چێوه‌ی كاسێكی ئاڵتوونینـه‌وه‌ و بردنـه‌وه‌ی له‌ لایـه‌ن بۆرژوازیی یـه‌وه‌ ده‌بێت به‌ یـه‌كێك له‌  سه‌رچاوه‌ی گه‌مـه‌كان.

 له‌م دواییـانـه‌داو له‌ ساڵه‌كانی هه‌شتای سه‌ده‌ی بیست دا ، ده‌وڵه‌تی عێراق بۆ زیندو ڕاگرتن و خۆش كردنی بڵێسه‌ی ئاگری دژایـه‌تی ئه‌تنیكی له‌ كه‌ركوك دا،  دوو  په یكه‌ری توركمانی دروست كردو له‌ شوێنـه‌ دیـارو به‌رچاوه‌كانی كه‌ركوك دا داینان و خستیـه‌ به‌ر دیده‌ی كه‌سانكۆی ناو شاری كه‌ركوك و ئه‌و مرۆڤانـه‌ی كه له‌ نزیکییـه‌وه‌  پیـایدا تێپه‌ڕ ده‌بن.

 بێ گومان دانانی ئه‌و دوو په‌یكه‌ره‌  هه‌روا له‌ خۆڕا نـه‌بوو، چونکه‌ ئه‌و كوشتاره‌ له‌ جه‌نگێكی نێوان توركمان و كورد كه‌وته‌وه‌  له‌ ساڵه‌كانی (1959ز) یدا له‌ كه‌ركوك.

له‌ پڕۆژه‌ی ده‌ستووری عێراقدا كه‌ له‌ لایـه‌ن ده‌وڵه‌تی به‌عسیـه‌كان نووسرابووه‌وه‌.  هیچ به‌ندێك له‌و به‌ندانـه‌  تیـادا  نیـه‌ كه‌  بڕوای به‌بوونی كه‌مـه نـه‌ته‌وایـه‌تی توركمان هه‌بێت. یـان هه‌ر هیچ نـه‌بێت بڕواشیـان به‌ خوێندنیـان به‌ زمانی دایک هه‌بێت بۆ تورکمان.  

بێ گومان  ماده‌ و په‌ره‌نسیپه‌کانی ناو ده‌ستوور پیشاندانی په‌یوه‌ندی كه‌سانكۆو به‌ڕێوه‌به‌رانی ده‌وڵه‌ت و هه‌ڵسووكه‌وتی ڕامـیاری و ئابووری و كۆمـه‌ڵایـه‌تی ده‌وڵه‌ته‌ له‌گه‌ڵ ئه‌ندامانی کۆمـه‌ڵگاکه‌یدا. ئه‌و پڕۆژه‌ی‌  ده‌ستووری كۆماری عێراق  له‌ ساڵی نـه‌وه‌ته‌کانی ڕابردودا،  له‌ ده‌رگای یـه‌كه‌مـی ئه‌و پڕۆژه‌یـه‌وه‌و له‌ مادده‌ی دووه‌مدا ، عێراق و كۆمـه‌ڵگاكه‌ی جیـاناكاته‌وه‌ له‌ نیشتمانی عه‌ره‌بی ، و له‌ و ڕێگه‌ یـه‌شـه‌وه پێشێلی هه‌موو مافه‌كانی نـه‌ته‌وه‌كانی ناو عێراقی كردووه‌ و ، هه‌تا مافی ئه‌و مرۆڤانـه‌ی پێشێل كردووه‌ كه‌ هه‌ڵگری بڕوایـه‌كی ئاینی جیـاواز له‌ ئاینی ئیسلامـیش بێت.

ئه‌مـه‌ش بێجگه‌ له‌وه‌ی كه‌ ده‌یویست نـه‌ته‌وه‌كان له‌ بۆته‌ی یـه‌ك نـه‌ته‌وه‌ دا بتوێنێته‌وه‌. به‌ ڕاستی بڕوای من له‌ سه‌ر بوونی ئه‌و نـه‌ته‌وه‌ جیـاوازانـه‌ جیـاوازه‌ وه‌ك له‌ نوو‌كه‌دا ده‌ركه‌وتووه‌.

له‌ لایـه‌كی تر مادده‌ی چواره‌مـی ئه‌و پڕۆژه‌یـه له‌ ده‌ستووری كۆماری عێراق ، بڕوای به‌وه‌ش نی یـه‌ جارێكی تر، كه‌ خواستی جیـابوونـه‌وه‌ی هه‌بێت، یـان به‌ پێی پێویستی مێژوویی ئه‌و خواسته‌ بسه‌لمێنێت. ئه‌مـه‌ش بۆ‌ كورد و توركمان وه‌ك یـه‌ك وایـه‌. به‌ڵام  مرۆڤی كورد زمان ‌ مادده‌ی شـه‌شـه‌م له‌ پڕۆژه‌ی ده‌ستووره‌كه‌ دڵی خۆش نـه‌ده‌کرد، كه‌‌ ده‌ڵێت عێراق گه‌له‌كه‌ی پێك هاتووه‌ له‌ كورد و عه‌ره‌ب ، به‌ڵام هه‌ر له‌ هه‌مان مادده‌ی شـه‌شـه‌مـی ئه‌و ده‌ستووره‌دا به‌ پێچه‌وانـه‌ی ڕسته‌كه‌ی پێشووتره‌وه‌ خواستی كورد یـان مافی ئه‌تنیكی كورد له‌ چوار چێوه‌ی یـه‌كانگیری یـان یـه‌كێتی نیشتمان و ده‌وڵه‌ت و كۆمـه‌ڵگاكه‌یدا ئه‌توێنێته‌وه‌ و مافی ئه‌وه‌شی ناداتێ كه‌ به‌شێكی جیـا یـان به‌شێوه‌ی په‌یوه‌ندی فیدراڵی یـان هه‌ر په‌یوه‌ندی یـه‌كی پێكه‌وه‌یی بێت، كه‌ هه‌ڵبژێردراوی خواست و وویستی هه‌ردوو نـه‌ته‌وه‌ی  پێكهێنـه‌ری كۆمـه‌ڵگای عێراق بێت،فه‌راهه‌م وده‌سته‌به‌ری مافی سیـاسی و به‌شداری پێی نـه‌ته‌وه‌کان وه‌ک یـه‌ک له‌ به‌ڕێوه‌بردنی ده‌وله‌تدا ،گرنگی سیـاسی کۆمـه‌ڵایـه‌تی خۆی هه‌یـه‌ ، هۆیـه‌کیشـه ‌بۆ  ده‌ست نیشان ی یـه‌کسان بونیـان له‌ ناو کۆمـه‌ڵگاو سیسته‌مـه‌ سیـاسیـه‌که‌ی.

مادده‌ی شـه‌شـه‌م پێشتر له‌ ڕێگه‌ی مادده‌ی چواره‌مـه‌وه‌ له‌ پڕۆژه‌ی ده‌ستووره‌كه‌دا هه‌ڵوه‌شێنراوه‌ته‌وه‌ یـان ئه‌توانین بڵێین ئه‌و ده‌ستووره‌ چۆن مافی توركمانی پێشێل كردووه‌ ، مافی كوردیش پێشێل ده‌كات و ده‌یـانكات به‌ قوربانی هه‌مان خواستی نـه‌ته‌وه‌په‌رستی له‌ ده‌وڵه‌تی عێراق دا.   جارێکی تر ئه‌و سیـاسه‌ته‌ دوباره‌ ده‌بێته‌وه‌ له‌ ده‌ستوری عێراقی فیدرالی{2005}دا به‌رامبه‌ر به‌تورکمان به‌ڵام به‌شێوه‌یـه‌کی تر، هه‌ر وه‌کو ده‌رگای یـه‌که‌م[په‌ره‌نسیپه‌ سه‌ره‌کی یـه‌کان] ماده‌ی چواره‌م؛ بڕگه‌ی یـه‌که‌م{زمانی عه‌ره‌بی و کوردی دوو زمانی فه‌رمـین له‌ عیراقدا..............} جارێکی تر و له‌ سه‌رده‌مێکی تردا ، ده‌ستوری نوێ ی عێراق نـه‌یتوانی تورکمان به‌به‌شێکی ڕه‌سه‌ن ده‌ست نیشان بکات و ، پایـه‌ی سیـاسی وه‌ک ئه‌وانی تر هه‌بێت. بۆ زیـاتر دڵنیـا بونـه‌وه‌ له‌وانـه‌ی پێشو ، بڕگه‌ی دووه‌مـی هه‌مان ماده‌،له‌ خاڵه‌کانی [ئه‌لف،با،جیم،ها ] دا ته‌ئکید کراوه‌ته‌وه‌ که‌ هه‌ردوو زمانی عه‌ره‌بی و کوردی به‌کارده‌هێنرێن، له‌ ده‌ری ڕۆژنامـه‌ی ڕه‌سمـی،قسه‌ و گفتوگۆ و ده‌ربڕینـه‌کان له‌ بواره‌ ڕه‌سمـییـه‌کانی وه‌کو ،په‌رله‌مان،ئه‌نجومـه‌نی وه‌زیران،و دادگاکان،موئته‌مـه‌ره‌ره‌سمـیه‌کان . باوه‌ڕهێنان به‌و دیکۆمێنته‌ فه‌رمـیانـه‌ و ده‌رچونیـان به‌هه‌ردوو زمانـه‌ فه‌رمـیه‌که‌ ،  له‌گه‌ڵ  ئاڵوگۆڕی نامـه‌کان. یـان ده‌ڵێت هه‌ر بوارێکی تر ، که‌ په‌ره‌نسیپه‌کانی یـه‌کسانی ئه‌یسه‌پێنێت ، وه‌کو ده‌رچونی دراو، پاسپۆرت و پووله‌جۆراو جۆره‌کان. ئه‌مـه‌ش دوو لایـه‌نی هه‌یـه‌، یـه‌که‌م ؛ کۆنـه‌بونـه‌وه‌ی تورکمان له‌یـه‌ک ناوچه‌ و هه‌رێمێکدا، دابه‌ش بونێکی پچڕپچڕ له‌گه‌ڵ یـه‌کتردا. به‌ڵام ئه‌مـه‌ ناکاته‌ ئه‌وه‌ی که‌ وه‌ک خۆت و به‌یـه‌ک پێوه‌ر له‌گه‌ڵ نـه‌ته‌وه‌کانی تردا چاویـان لێ نـه‌کرێت. ئه‌گه‌ر چی ئه‌مانیش خاکی خۆشیـان نـه‌بێت، به‌ڵام لێره‌ نیشته‌جێن و ده‌ژین،ئه‌مـه‌ش په‌ره‌نسیپی پێکه‌وه‌ژیـانی نـه‌ته‌وه‌کانـه‌، پێویسته‌ ڕێز له‌ به‌های نـه‌ته‌وه‌کان بگیرێت، هه‌ر ڕنگ و زمانێک بن. دووه‌م ؛ بڕوا نـه‌بوونی نـه‌ته‌وه‌ی ده‌سه‌ڵاتداره‌ به‌یـه‌کسانی و هاوتایی نـه‌ته‌وه‌کان له‌ عێراقدا. ئه‌م بڕوایـه‌ش ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ سه‌ره‌تای دروست بونی ده‌وڵه‌ت له‌ عێراقدا،و ئێستاشی له‌گه‌ڵدا بێت  .

هه‌موو ئه‌وانـه‌ی باسمان كردن ناوه‌ڕۆكی ده‌سه‌ڵات و ده‌وڵه‌تی عێراقه‌  له‌ په‌یوه‌ندی له‌گه‌ڵ كه‌سانكۆی كۆمـه‌ڵگاكه‌ی.

واتا چۆن ده‌وڵه‌تی توركیـا و پڕۆژه‌ی نـه‌ته‌وه‌په‌رستی و به‌رژه‌وه‌ندی سه‌رمایـه‌داران ده‌خوازێت له‌ جیـاواز كردنـه‌وه‌ی خواستی كرێكارانی كورد له‌ توركمان و  ده‌وڵه‌تی عێراقیش هه‌مان ئه‌رك و فرمانی جێ به‌جێ كردووه.

چونكه‌ كه‌مالیسته‌كانیش وه‌ک ئه‌وان، بڕوایـان به‌ بوونی یـه‌ك  نـه‌ته‌وه‌ هه‌بوو له‌ توركیـا و ،   كوردیـان به‌ مرۆڤێكی تر له‌ قه‌ ڵه‌م ده‌داو  به‌شێکه‌ له‌ پڕۆژه‌ی نـه‌ته‌وه‌په‌رستی خۆیـان و گیـانێکی شۆڤێنیـانـه‌یـان پێ دروست ده‌كرد. 

واتا دروست كردنی ئه‌و دوو په‌یكه‌ره‌ ، ناكاته‌ دڵسۆزی ده‌وڵه‌تی عێراق له‌ به‌رامبه‌ر توركماندا و هه‌روه‌ها دڵسۆزیش نـه‌بووه‌ بۆ كوردیش، به‌ڵكو به‌هه‌ر شێوه‌یـه‌ك و له‌ هه‌ر ڕێگه‌یـه‌كه‌وه‌ بێت هه‌وڵیـان داوه‌ بۆ دروست كردنی  گیـانی نـه‌ته‌وه‌په‌رستی له‌ نێوان هه‌موو كه‌مـه‌ نـه‌ته‌وه‌ و نـه‌ته‌وه سه‌رده‌سته‌كه‌ی ده‌سه‌ڵات. 

له‌ و ڕێگه‌یـه‌شـه‌وه‌ توانیویـانـه‌، مـه‌رامـه‌ ڕامـیاری و ئابووریی یـه‌كانی سه‌رمایـه‌داری له‌ ڕێگه‌ی پڕۆژه‌ بۆرژوازی و شۆڤێنیـه‌كانیـه‌وه بباته‌ پێشـه‌وه‌. واتا ئه‌م کێشـه‌یـه‌‌ چاره‌سه‌ر نـه‌كرا له‌ سه‌رده‌مـی ده‌وڵه‌ته‌كانی ڕابردوو له‌ عێراقداو ئێستاش چاره‌سه‌رییـه‌كان نـه‌ چوونـه‌ته‌ ئاستی تێپه‌ڕاندنی ڕامـیاری ڕابردووی ده‌وڵه‌ته‌كانی عێراق و توركیـا. هه‌روه‌كو ئه‌و پڕۆژه‌ی ده‌ستووری كۆماری فیدراڵی عێراق ،  پرۆژه‌ی ده‌ستووری هه‌رێمـی كوردستانی عێراق كه‌ پڕۆژه‌ی   پارتی دیموكراتی كوردستانی عێراقه‌ و له‌ ملحق (پاشکۆ) ی جه‌ریده‌ی خه‌بات به‌ عه‌ره‌بی كه‌ له‌ ژماره‌ی ( 1089 ) ی له  2/8/2002 دا بڵاویـان كرده‌وه.

ده‌رگای یـه‌كه‌م له‌ پڕۆژه‌ی ده‌ستووری یـه‌كێتی عێراق، هه‌مان ناوه‌ڕۆكی پڕۆژه‌ی   ده‌ستووری عێراقی هه‌یـه‌ (پرۆژه‌که‌ی به‌عسیـه‌کان)  كه‌له‌سه‌ره‌وه‌ باسمان كردووه‌ ، مادده‌ی دووه‌م و مادده‌ی چواره‌م و مادده‌ی هه‌شته‌م  هه‌مان ناوه‌ڕۆك ده‌دات به‌ده‌سته‌وه‌ و ناتوانێت، ده‌رگای چاره‌سه‌ری له‌ سه‌ر كێشـه‌كان بكاته‌وه‌ له‌ عێراقێكی فره‌ لایـه‌نی ئه‌تنیكی و    مـه‌زهه‌بی و ناتوانێت پڕۆژه‌ی چاره‌سه‌ری بێت.    

 له‌ لایـه‌كی تره‌وه‌ له‌ ده‌رگای دووه‌م و له‌ مادده‌ی نۆهه‌مدا، پێچه‌وانـه‌ی مادده‌ی هه‌شته‌مـی ده‌رگای یـه‌كه‌مـه‌ و یـه‌ك ئه‌وی تری كوێرده‌كاته‌وه‌ و ماناكه‌ی  له‌ده‌ست ئه‌دات.

مادده‌ی شـه‌شـه‌مـی پڕۆژه‌ی ده‌ستووری كۆماری عێراق له‌ سه‌رده‌مـی به‌عسدا، یـه‌كسان به‌ مادده‌ی چواره‌م له‌ پڕۆژه‌ی ده‌ستووری جمـهوری فیدراڵی عێراقی ، له‌پارتی دیموكراتی كوردستانی عێراق  هه‌مان واتای هه‌یـه‌.

بێجگه‌ له‌وه‌ش مادده‌ی حه‌وته‌مـی ده‌ستووری كۆماری عێراق كه‌ له‌ سه‌ر زمانی سه‌ره‌كی له‌ عێراقدا ئه‌دوێت و هه‌ردوو زمانی عه‌ره‌بی و كوردی به‌ زمانی ئاخافتن و خوێندن له‌ كوردستان و عه‌ره‌بی له‌ ناوچه‌ عه‌ره‌ب نشینـه‌كاندا ده‌زانێت. به‌ هه‌مان شێوه‌ مادده‌ی هه‌شته‌م له‌ پڕۆژه‌ی ده‌ستووری كۆماری فیدراڵی عێراق به‌ هه‌مان شێوه‌ و هه‌مان ناوه‌ڕۆك ئه‌دات به‌ده‌سته‌وه‌،  به‌ به‌كار هێنانی زمانی خوێندن و نووسین و به‌كارهێنانی له‌ به‌ڕێوه‌به‌رایـه‌تیـه‌كاندا.                                                                     

هه‌روه‌ها له‌ ده‌ستووری هه‌رێمـی كوردستانی عێراق له‌پارتی دیموكراتی كوردستان ، مادده‌ی حه‌وته‌م هه‌موو به‌نده‌كانی له‌ ده‌رگای یـه‌كه‌مـی ئه‌و ده‌ستووره‌دا، هه‌مان واتای مادده‌ی هه‌شته‌م له ‌ده‌ستووری جمـهوری فیدراڵی عێراق و مادده‌ی حه‌وته‌م له‌ ده‌رگای یـه‌كه‌مـی پڕۆژه‌ی ده‌ستووری كۆماری عێراق پێشێل كردنی ته‌واوه‌تی هه‌موو زمانـه‌ به‌كارهاتووه‌كانی تره‌ له‌ ناو گرووپه‌ ئه‌تنیكی و دینی یـه‌ جیـاوازه‌كانی تردا ده‌گه‌یـه‌نێت ، و هیچ مافێك به‌ به‌كارهێنـه‌ری و به‌كارهێنانی به‌ شێوه‌یـه‌كی دیـار و ڕه‌سمـی نادات، ئیتر ئه‌م پڕۆژانـه‌ چۆن ده‌توانن چاره‌سه‌ری كێشـه‌ی ده‌مار گیری نـه‌ته‌وه‌یی بكه‌ن و ، كرێكارانی هه‌موو ئه‌تنیكه‌ جیـاوازه‌كان به‌ یـه‌كدانـه‌ده‌ن و شـه‌ڕی خوێناوی له‌ نێوانیـاندا هه‌ڵ نـه‌ ئایسێ، كه‌ له‌بنـه‌ڕه‌تدا ئه‌و جه‌نگه‌ جه‌نگی هه‌ژاران و چینی كرێكاری ئه‌تنیكه‌ جیـاوازه‌كان نی یـه‌ به‌ گشتی و به‌ تایبه‌تی ئێستا له‌ نێوان كورد و توركماندا.  

هه‌روه‌ها جارێکی تر هه‌موو ئه‌و ماددانـه‌ له‌ پرۆژه‌ی ده‌ستوری هه‌رێم که‌ له‌ (24/6/2009) دا که‌ له‌لایـه‌ن په‌رله‌مانـه‌وه‌ په‌سه‌ند کرا. مادده‌ی (5) ی ئه‌و پرۆژه‌یـه‌ ده‌ڵێت{ گه‌لی هه‌رێمـی کوردستان پێکهاتووه‌ له‌ کوردو،تورکمان، عه‌ره‌ب،کلدان سریـان،ئاشوری،ئه‌رمـه‌ن و هاووڵاتیـانی دیکه‌ی هه‌رێمـی کوردستان. }  ئه‌وپرۆژه‌یـه‌ له‌ ماده‌ی(14) له‌ بڕگه‌کانی {یـه‌که‌م ،دووه‌م ،سێ یـه‌م} هه‌مان هه‌ڵوێست و ناوه‌ڕۆکیـان هه‌یـه‌ ،له‌گه‌ڵ  مادده‌ی { 4} هه‌موو بڕگه‌کانی، ده‌ستوری عێراقی فیدراڵ{ 2005} . له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا له‌ بڕگه‌ی سێیـه‌مدا ئه‌وه‌ی دوپات کردوه‌ته‌وه‌ و ده‌ڵێت [ له‌ هه‌رێمـی کوردستان کار به‌حوکمـه‌کانی مادده‌ی { 4} ی ده‌ستووری فیدراڵی ده‌کرێت له‌ باره‌ی زمانی فه‌رمـییـه‌وه‌ له‌ هه‌ر جێیـه‌ک بواری یـاسایی هه‌بێت بۆ جێبه‌جێی. ]  له‌ هه‌رێمدا ده‌بێت جیـاوازتر له‌ ناوه‌ندی عێراق ، هه‌ڵسوکه‌وت بکرێت ، له‌گه‌ڵ تورکمان و که‌مـه‌ نـه‌ته‌وه‌ و ئاینـه‌کاندا. له‌ به‌ر ئه‌وه‌ی ڕێژه‌ی ئه‌مانـه‌ له‌ هه‌رێمدا ، له‌ چاو ڕێژه‌یـان له‌ عێراقدا زیـاتره‌ و ، ده‌وڵه‌تانی ناوچه‌که‌ ده‌توانن بیـانکه‌ن به‌ گروپێکی فشاری کۆمـه‌ڵایـه‌تی و سیـاسی و ڕه‌وشی ناوچه‌که‌ی پێ تێکبده‌ن ، وه‌کو کردویـانـه‌ . له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا له‌ سنوری جوگرافیـای کوردستاندا به‌ کۆمـه‌ڵ کۆمـه‌ڵی جیـاجیـا له‌ ناوچه‌ی جیـاوازدا هه‌ن ،نـه‌ ئه‌توانن هه‌رێم پێک بهێنن ، و نابێت هه‌رێمـیش به‌شداریـان له‌ کایـه‌ سیـاسیـه‌کاندا پێ نـه‌کات .   به‌ڵكو ده‌بێت هه‌ردوولا له‌ سه ر زه‌مـینی دیفاكت ، هه‌وڵ بۆ پێكه‌وه‌ ژیـانێكی ئاسووده‌ و یـه‌كسان بده‌ن،هه‌مووان وه‌ك یـه‌ك له‌ سه‌رچاوه‌ی ناوچه‌كه‌ سوود مـه‌ندبن و نـه‌یـه‌ڵن سه‌رمایـه‌داران و بۆرژوازی یـاری به‌ چاره‌نووسیـانـه‌وه‌ بكه‌ن. له‌ به‌ر ئه‌وه‌ ده‌بێت توركمان ڕێگه‌ له‌ دروست بوونی هه‌تا حكومـه‌ت یـان ده‌وڵه‌تی كوردی نـه‌گرێت ئه‌گه‌ر مافی ئه‌وانیش دابین كراو بێت، یـان ده‌بێت به‌ هه‌ردوولا هه‌وڵی بنـه‌ بڕكردنی چه‌وسانـه‌وه‌یـه‌كی له‌و جۆره‌بده‌ن بۆ ئه‌وه‌ی ڕاسته‌ ڕێگای خه‌باتی چینایـه‌تی بگرن و ، له‌ به‌رژه‌وه‌ندی چینایـه‌تیـاندا پرۆسیسی خه‌بات و ستراتیژیـان ببه‌نـه‌ پێشـه‌وه‌ ، نـه‌وه‌ كو به‌فیتی بۆرژوازی و ناوكی فه‌لسه‌فه‌كه‌یـان له‌ ناوچه‌كه‌ و ووڵاتانی ده‌وروو به‌ره‌وه‌ جه‌نگێكی خوێناوی كۆنـه‌په‌رستانـه‌ به‌رپابكه‌ن.  واتا ده‌بێت، به‌هه‌رشێوه‌یـه‌ك بێت ئه‌و جه‌نگه له‌نێوانیـاندا ڕوونـه‌داته‌وه بۆ ئه‌‌وه‌ی بۆرژوازی و سه‌رمایـه‌دارانی هه‌ردوولایـان لێی سوودمـه‌ند نـه‌بن و به‌رووبوومـی به‌ده‌ست هاتووی هێزی كاریـان به‌فیڕۆ نـه‌ده‌ن و ئه‌وانیش به‌تاڵانی نـه‌به‌ن.

 كه‌واته ده‌بێت به‌هه‌موو لایـه‌ك ئاستی هووشیـاری چینایـه‌تی له نێوان كرێكارانی ناوچه‌ی كه‌ركوك و عێراق به‌تایبه تی و له جیـهاندا به‌گشتی، به‌رزبكه‌ینـه‌وه و كرێكاران وه‌ك نـه‌ته‌وه‌په‌رستێك سات و سه‌ودانـه‌كه‌ن به‌ ژیـانی و خه‌باتی چینایـه‌تیـان له‌پێناوی به‌رژه‌وه‌ندی خۆیـان به‌كار‌به‌ن.

واتا وه‌ستانـه‌وه‌ی ئه‌و جه‌نگه له‌ڕێگه ی بڵاوبوونـه‌وه‌ی هووشیـاری چینایـه‌تی یـه‌وه به‌رجه‌سته ده‌بێت، چونكه ئه‌و هووشیـاری یـه نایـه‌ڵێت هێزو تواناكانی خه‌باتیـان له كێشـه‌یـه‌كی بۆگه‌ن و بێ سه‌مـه‌ردا به‌فیڕۆ بده‌ن و نـه‌یـه‌ڵن بۆرژوازی یـاری بـه هێزو تواناكانیـان بكات و هه‌ڵوێستێكیـان پێ بگرێت له‌به‌رژه‌وه‌ندی سه‌رمایـه‌داراندا ته‌واو بێت. ده‌بێت كرێكاران بیر له هاوخه‌باتی نێوانیـان بكه‌نـه‌وه که تا به‌ته‌واوه‌تی دووژمن و دۆستی خۆیـان له دژو له‌گه‌ڵدابێت. 

له‌م ڕووه‌وه ده‌بێت نـه‌یـه‌ڵن ئه‌وان باڵانسی هێزی بۆرژوازی و سه‌رمایـه‌داران ڕابگرن و هۆیـه‌كی هاوسه‌نگی هێزه‌كان بن له گۆڕه‌پانی مل ملانێی ڕامـیاری و ئابووری دا. 

بۆئه وه‌ی ئه‌و جه‌نگانـه و چوونـه‌پێشـه‌وه‌ی به‌رژه‌وه‌ندیـه‌كانی سه‌رمایـه‌داری  مـه‌یسه‌ر نـه‌بێت ، چینی كرێكار له هه‌وڵی خه‌باتی پێكه‌وه‌یی چینایـه‌تیدابێت و هاوخه‌باتیـان له‌گه‌ڵ كرێكارانی ناوچه‌كه و جیـهاندا یـه‌ك ڕیز بکه‌ن و ئاڕاسته‌ی ڕامـیاری و كۆمـه‌ڵایـه‌تیـه‌كه‌ی به‌خواستی مێژوویی چینی كرێكار ئاڕاسته بگرێت و دووربن له شـه‌ڕێك كه خواستی ئه‌وان نیـه و له‌گه‌ڵ به‌رژه‌وه‌ندی چینایـه‌تی چینی كرێكاردا له‌سه‌ر ئاستی ناوچه‌كه و جیـهان یـه‌ك ئامانج و یـه‌ك ستراتیژ بێت.

نجم الدین فارس حسن

22/11/2015




[ری بون]

نویسنده و منبع | تاریخ انتشار: Fri, 31 Aug 2018 08:02:00 +0000



ری بون

خەونامەی کوردی - sarbast.com


به شی یـه کـه م

خوای گه‌وره‌ له‌ قوڕئانی پیرۆزدا ئه‌فه‌رموێ {{وهو الذی یتوفاکم باللیل }}سوره‌تی الانعام"60"لێره‌دا بۆمان ده‌رده‌که‌وێ که‌ نووستن جۆرێکه‌ له‌ جۆره‌کانی مردن ، ری بون هه‌روه‌ها زانایـان ئه‌لێن که‌ ژووری نووستن تاریك و بێ ده‌نگ ده‌بێ و پله‌ی گه‌رمایی گیـانی ئاده‌مـیزاد و ژووره‌که‌ یـه‌ ك سان ده‌بێت و چاو ده‌نوقێ

ده‌ماره‌کا‌نی له‌ش شل ده‌بێته‌وه‌و مێشك هێمن ده‌بێت وحاله‌تی نووستن رووده‌دات و له‌ هه‌ مان کاتیش دا هه‌ستی بزوێنی ده‌ره‌وه‌  په‌کی ده‌که‌وێ وته‌نـها هه‌ستی شاراوه‌ی ناوه‌وه‌ ده‌ست به‌کار ده‌بێ وخه‌و ده‌بینێ " خه‌و بینین جۆراو جۆره‌ وه‌ك خه‌وی سه‌رپێچی و نائاسایی لێره‌دا مرۆڤ خه‌و ده‌بینێ و خه‌وه‌که‌ی به‌ پێچه‌وانـه‌ی کاری رۆژانـه‌ی ژیـانی ده‌بێت هه‌روه‌ها خه‌وی به‌ دیـهاتنی نیـاز و مـه‌به‌ست وه‌ك بلێ ی له‌ ژیـانی ئاسایی دا ناتوانێ کارێك ئه‌نجام بدات یـان جۆره‌ خواردنێکی تایبه‌تی بخوات به‌ڵام له‌ خه‌ودا ئه‌توانێ کاره‌که‌ش ئه‌نجام بده‌ات و خواردنـه‌که‌ش بخوات جۆرێکی دیکه‌ ی خه‌و هه یـه   خه‌وی  هه‌ستیـاری یـه‌   یـه‌کێ ئه‌گه‌ر  لێفه‌که‌ی  بخاته  سه ر  ده مـی  له خه ودا   وا ئه زانێ  كه  دوژمنـه كه ی  ئه ی خنكێنێ     

 هه‌روه‌ها  خه‌وی که‌سانی  ئیمان داریش هه یـه  ئه‌م جۆره‌ خه‌وه‌ مـه‌به‌ستی ڕون  و  ئاشکرایـه‌  و خه‌وی خه‌یـاڵ ‌و خه‌وی ڕاسته‌قینـه‌ش هه‌یـه‌.

شی ه‌وه‌ێ ئه‌م هه‌موو جۆره‌ خه‌وه‌ به‌ پێ ی ئاین و ته‌مـه‌ن ده‌گۆڕدرێ و هه‌روه‌ها ده‌بێ بزاندرێ ئه‌و که‌سه‌ی خه‌وه‌که‌ی بینیوه‌ پیـاوه‌ یـان ئافره‌ته‌  گه‌نجه‌ یـان مندال چونکه‌ ه‌وه‌ی کۆدی خه‌و پێویستی به‌م زانیـاریـانـه‌ هه‌یـه‌ ئه‌مـه‌ کورته‌ باسێك بوو ده‌رباره‌ی نووستن و خه‌و بینین  .  ئێستاش چه‌ند ووشـه‌یکتان  بۆ  شی ئه‌که‌مـه‌وه‌  له‌وانـه‌ی که‌زۆر  دێته‌ خه‌وتان و شی ه‌وه‌که‌ش  به‌ گشتی  ده‌بێت .

(1) : ری بون باوك :: ئه‌و که‌سه‌ی باوکی له‌ خه‌ودا ببینێ ئه‌گه‌ر هه‌ژارو ده ست  كورت بێت رزق و پاره یـه كی زۆری بۆ دێت و ده وڵه مـه ند ئه بێت................. ری بون  

(2) : شێر ::ده‌سه‌لات دارێکی زالم و زۆرداره‌ و ترسناکه‌ له‌وانـه‌شـه‌ مردن بێت چونکه‌ درنده‌یـه‌ ئه‌گه‌ر نـه‌خۆش له‌ خه‌ودا  شێر بیبینێ چاك ئه‌بێته‌وه‌ ئه‌گه‌ر یـه كێك له  خه ودا شێر ببینێ  و لێ ی نـه ترسێ  به‌سه‌ر دوژمنـه‌که‌ی دا زاڵ ئه‌بیت  ئه‌گه‌ر  شێرێك بچێته‌ مالێك و ئه‌و ماله‌ نـه‌خۆشی تیـا بێت ئه‌و نـه‌خۆشـه‌ ئه‌مرێ .

(3) : له سێداره دان ::رزگار بوونـه‌ له‌ژێر ده‌ستی وله‌زیندان ئه‌وه‌ی قه‌رزار بێت قه‌رزه‌که‌ی ئه‌داته‌وه‌ له‌وانـه‌یـه‌ پاره‌یـه‌کی زۆریشی ده‌ست که‌وێت هه‌روه‌ها نـه‌خۆش چاك ئه‌بێته‌وه‌ له‌ وانـه‌شـه‌ هه‌ڵگه‌رانـه‌وه‌ بێت له‌ ئاین ئه‌و که‌سه‌ی له‌ خه‌وا سه‌ری بپه‌ڕێندرێ باوك و دایکی ئه‌مرن .

   (4) : نوێژكردن :: ته‌واو بوون و پته و بوونی په‌یمانـه  و هه روه ها  به‌دی هاتنی خواست  و مـه‌به‌سته‌ ،  ئه‌و كه سه ی له‌سه‌ر ده‌رگا یـان له‌سه‌ر جێی نووستن نوێژ بکات ئه‌مرێ ، به‌لام به‌ گشتی نوێژ كردن له خه ودا ڕزگار بوونـه له بـه ندیخانـه و به ده ست هێنانی ڕزق و پاره یـه . ری بون  

‌  (5): سێو ::  سێو له‌ خه‌ودا  بـه مانای  مندال دێت ،‌ هه‌روه‌ها بۆ سوڵتان و پاشا ماڵ و موڵکه‌ بۆ  تاجر بازرگانی  وتجاره‌ته  بۆ  جوتیـاریش  به‌رو بومـی                     زه‌وی  كشتوكاڵی یـه  ،  سیوی شیرین  ڕزقێكی  حه ڵاڵه  و سێوی ترش  حه رامـه ، سێو  وه رگرتن  له  سوڵتان یـان پاشا  زۆر باشـه  ئه و كه سه ی له مزگه وت  سێوێك بۆن كات ئه وه كچكی خانـه دانی ده ست ئه كه وێت و ئه ی خوازێ  .........................................................

         (6) : جن و جنۆكه :: فێڵ و فێڵ بازی  له‌ کاروباری دونیـادا  ، ئه‌ گه‌ر جنێکی زاناو تێ گه‌یشتو ببیندرێ ئه‌وه‌ جیـاوازه‌ ، ئه‌وه‌ی ببینێ بۆته‌ جن ئه‌وكه سه به‌ هێز ده‌بێت ئه‌وه‌ی ببینێ جن له‌نزیك مالی دا وه‌ستاوون  ئه‌و که‌سه‌ زیـانێکی زۆری لێ ده‌که‌وێ ، ئه‌وه‌ی له‌ خه‌ودا جن بچێته‌ ماڵی ئه‌وه‌ دوژمنانی ئه چنـه‌ ماڵی و دزیش  دزی  لێ ئه‌كات، ئه‌و که‌سه‌ی قورئانی پیرۆز بخوێنێ بۆ جنـه‌کان یـان فێری خوێندنی قۆرئانیـان بکات ئه‌و که‌سه‌ له‌ کۆمـه‌ڵگه‌دا شکۆدار و ده‌سه‌ڵات دار  وپایـه بـه رز ده‌بێت ، ئه‌وه‌ی جن بخوازێ ئه‌و كه سه  هاوسه‌ره‌که‌ی ئافره‌تێکی باش نابێت .

ئه‌م شی ه‌وه‌مان زۆر به‌ کورتی بوو باسی زیـاتر هه‌یـه‌ ده‌رباره‌ی ئه‌م ووشانـه‌ی سه‌ره‌وه‌ و سه‌دان ووشـه‌ی تر هه‌روه‌ها ئێمـه‌ ئاماده‌ین بۆ ه‌وه‌ی کۆدی خه‌وه‌کانتان و شی ه‌وه‌ی و وه‌ڵام دانـه‌وه‌ی پرسیـاره‌کانتان ، ئه توانن بـه م ئیمێله ی خواره وه په یوه ندیمان پێوه بكه ن ، زۆر سوپاس              که تا به‌شی داهاتووی خه‌ونامـه‌ به‌خواتان ئه‌سپێرین .


به‌شی دووه م ) )

خه‌و ئاوێنـه‌یـه‌ ئه‌و ئاوێنـه‌یـه‌ وێنـه‌ی شاراوه‌ی ناوه‌وه‌مان و راستی باری گیـانی و ده‌رونیمان ئه‌خاته‌ به‌ر چاو هه‌روه‌ها ئه‌ی سه‌لمێنێ که‌ گیـانمان روحی تێدایـه‌و ئه‌و روحه‌ش له‌بواری ئاین و ژیـان دا تیشکی رۆشن که‌ره‌وه‌ی ناوه‌وه‌و ئیلهامـی له‌ خوای گه‌وره‌وه‌ وه‌رده‌گرێت خه‌و وێنـه‌ی ره‌سه‌نایـه‌تی و گه‌وهه‌ری ئاده‌مـیزاده‌ وخزمـه‌تی ره‌وشت و ره‌فتاری مرۆڤایـه‌تی ئه‌کات خه‌وی راسته‌قینـه‌و چاک له‌ ته‌نگانـه‌دا یـارمـه‌تییمان ئه‌دات و رێگه‌مان رۆشن ئه‌کاته‌وه‌ و توانای زیـاترمان پێ ئه‌به‌خشێ بۆ ئه‌وه‌ی بتوانین به‌ چاکی گیروگرفته‌کانمان چاره‌سه‌ر بکه‌ین.

دوای ئه‌م باسه‌ کورته‌ ده‌رباره‌ی خه‌و بینین چه‌ند ووشـه‌یـه‌کی ترتان بۆ شی ئه‌که‌مـه‌وه‌ هیوا دارم به‌دڵتان بێت:-

ده‌رزی دورمان: دۆزینـه‌وه‌ی هاوسه‌ره‌ بۆ ئه‌ وانـه‌ی بێ هاوسه‌رن ،ئه‌و که‌سانـه‌ی هه‌ژارن ده‌رزی له‌ خه‌وا ببینن پاره‌یـان بۆ دێت ،ئه‌و که‌سه‌ی ده‌رزی به‌ ده‌زووه‌وه‌ ببینێ کارو باری باشتر ئه‌ بێت، ئه‌وه‌ی ده‌رزیـه‌که‌ی بشکێ کاروباری تێک ئه‌چێت ، ئه‌و که‌سه‌ی ده‌رزی بخواتئه‌و که‌سه‌ی حه‌زی لێ ناکات باسی نـهێنیـه‌کانی ئه‌کات،ئه‌وه‌ی ده‌رزیـه‌ک بکات به‌ گیـانی یـه‌کێکا ئه‌وه‌ قسه‌ی ناخۆشی پێ ئه‌ڵێ،ئه‌وه‌ی جل و به‌رگ بۆ خه‌لکی بدورێ ئه‌وه‌ ئامۆژگاریـان ئه‌کات ئه‌گه‌ر بۆ خۆی بدورێ پاره‌ی ده‌ست ئه‌که‌وێ.

مار: مار له‌ خه‌ودا دوژمنـه‌ یـان پاره‌یـه‌ یـان ئافره‌ته‌ یـان کوڕه‌ .ئه‌و که‌سه‌ی مار ببینێ و لێ ی نـه‌ترسێ ئه‌و که‌سه‌ زۆر ئازاو به‌توانایـه‌ ، مار دوژمنێکی پاره‌ داره‌ چونکه‌ ژه‌ هر له‌ خه‌ودا پاره‌یـه‌ ، ئه‌گه‌ر یـه‌کێک له‌ خه‌ویـا ببینێ مار چوه‌ماڵی ئه‌وه‌ له‌لایـه‌ن دوژمنـه‌که‌یـه‌وه‌ هه‌ڵ ئه‌خه‌ڵه‌تێ ئه‌گه‌ر ماره‌که‌ بگرێت و بۆ خۆی بیبات ئه‌وه‌ زۆر به‌ ئاسانی پاره‌ له‌ دوژمنـه‌که‌ی وه‌رئه‌گرێ ، ئه‌گه‌ر ماره‌که‌ بکوژێ به‌سه‌ر دوژمنـه‌که‌ی زاڵ ئه‌بێت ئه‌گه‌ر ده‌ستیشی به‌ خوێن بێت ئه‌وه‌ دوژمنـه‌که‌ی ئه‌مرێ وپاره‌ی بۆ ئه‌مێنێته‌وه‌ ، مار پێوه‌ دان باش نی یـه‌ مانای زیـان لێکه‌وتنـه‌ ،فڕینی مار سه‌فه‌ره‌ ، کوشتنی ماری بچوک مانای کوشتنی کورێکی بچکۆله‌یـه‌ ، کوشتنی مار به‌ کۆمـه‌ڵ له‌ بازاردا مانای جه‌نگ رووده‌دات ودوژمن سه‌رئه‌که‌وێت (له‌ به‌شـه‌کانی داهاتوودا زیـاتر باسی مارتان بۆ ئه‌که‌م).

ترس : له‌ خه‌ودا هێمنی و ئاسایشـه‌ ، هه‌روه‌ها تۆبه‌ ه‌ ،ئه‌وه‌ی بترسێ ئه‌وه‌ تۆبه‌ ئه‌کات ، ئه‌وه‌ی بترسێ ناودارو پایـه‌ به‌رز ئه‌بێت ،ئه‌وه‌ی چاوه‌نواڕی ترس بکات ئه‌وه‌ تووشی شـه‌ر ئه‌بێت ،ئه‌وکه‌سه‌ی له‌ خه‌ویـا ببینێ ئه‌ترسێ و یـه‌کێکیش پێی ئه‌ڵێ مـه‌ترسه‌ تۆ نامری و ناتوانی بژیت ئه‌و که‌سه‌ کوێر ئه‌بێت.

مـیوان : مـیوان له‌ خه‌ودا بۆ سک پڕ مژده‌ی له‌دایک بوونی کوڕه‌ ، بۆ خه‌ڵکی تریش مانای ده‌ست که‌وتنی پاره‌یـه‌ .

کچ : ئه‌گه‌ر ئافره‌ت له‌ خه‌ویـا کچێک ببینێ ئه‌وه‌ دوژمنـه‌که‌ی بینیوه‌ ، له‌خه‌ودا بینینی کچێکی جوانی نـه‌ناسراو مانای مژده‌ی هه‌واڵێکی خۆشـه‌ ، کچی نـه‌ناسراو له‌کچی ناسراو باشتره‌ ، بینینی کچێک یـان ئافره‌تێکی روو گرژ مانای هه‌واڵێکی ناخۆشـه‌ ،بینینی کچی جوان له‌ خه‌ودامانای خۆشی و کامـه‌رانی وخێر و سه‌رکه‌وتنـه‌ ،کچی لاواز مانای هه‌ژاری و ده‌ست کورتی یـه‌ ، کچ له‌ خه‌ویـا ببێته‌ پیرێژن مانای ئه‌وه‌یـه‌ باری ئاینی زۆر باشـه‌ ، هه‌روه‌ها ئه‌گه‌ر پیرێژن ببێته‌ کچ مانای ئه‌وه‌یـه‌ وه‌ک جاران به‌هێزو به‌ توانا ئه‌بێت .

ڕۆژ :ته‌واو بوونی شـه‌و و هاتنی رۆژ مانای ته‌واو بوونی غه‌م و په‌ژاره‌یـه‌ ، هه‌روه‌ها نوێ ه‌وه‌ی جل و به‌رگ وهاوسه‌رو منداڵه‌ هه‌روه‌ها مانای رزگار بوونی به‌ندکراو وه‌وه‌ی ده‌رگای خێرو خۆشیـه‌ .

ڕووباری هه‌نگوین :مانای قورئانی پیرۆزو زانسته‌ .

ده‌نگی ناو ته‌له‌فۆن : ده‌نگه‌که‌ له‌خه‌ودا چۆن له‌ ته‌له‌فۆنـه‌وه ‌بۆت هات و بیستت له‌ژیـانیش دا وه‌ک خۆی رووئه‌دات ،ئه‌گه‌ر ئاگاداریـان کردیته‌وه‌ که‌ کارێکت به‌ده‌سته‌وه‌یـه‌و نابێ ئه‌نجامـی بده‌یت ئه‌بێ ئه‌و کاره‌ ئه‌نجام نـه‌ده‌یت ، یـان ئه‌وه‌ی له‌خه‌ودا بیستت مژده‌ بوو ئه‌وه‌ مژده‌یـه‌کت بۆ دێت.

دیـاری :له‌خه‌ودا دل خۆشی یـه‌ هه‌روه‌ک خوای گه‌وره‌ له‌ قورئانی پیرۆزدا ئه‌فه‌رموێ {{ بل انتم بهدیتکم تفرحون }} سوره‌تی نمل " 36 " هه‌روه‌ها دیـاری مانای خۆشـه‌ویستی یـه‌ ، یـان خواز بێنی ه‌ ، ئه‌و که‌سه‌ی وه‌ک دیـاری قاپێ خورمای بدرێتێ کچه‌که‌ی شوو ئه‌که‌ت

به شی (3)

فه‌رمون له‌گه‌ڵ چه‌ند ووشـه‌یـه‌کی دیکه‌ی هه‌ڵبژێردراو له‌ فه‌رهه‌نگی خه‌ونامـه‌ی کوردی: :

   : (1) : كه روێشك :  که‌روێشك له‌ خه‌ودا ئافره‌ته‌ ، ئه‌وه‌ی که‌روێشکێکی ده‌ست که‌وێت ئه‌وه‌ ژن دێنێ ، ئه‌گه‌ر که‌روێشکه‌که‌ سه‌ر ببڕێت ئه‌وه‌ ژنـه‌که‌ی بۆ نامێنێته‌وه‌ ، هه‌روه‌ها ووتراوه‌ که‌روێشك پیـاوێکی ترسنۆکه‌ ، یـان ئافره‌تێکی باش نی یـه‌ ، ئه‌وه‌ی هه‌ندێ گۆشت و پێستی که‌روێشکی بدرێتێ له‌ ئافره‌تێکه‌وه‌ هه‌ندێ پاره‌و یـارمـه‌تی پێ ده‌گات ، ئه‌وه‌ی که‌روێشکێکی بچکۆله‌ی نێره‌ بگرێت کاره‌ساتێکی گه‌وره‌ی به‌سه‌ر دێت.

  : (2) : شـه یتان : بینینی شـه‌یتان له‌خه‌ودا مانای هه‌ڵه‌ه‌ ، له‌ یـه‌کێ له‌ پیـاو چاکانیـان پرسی ووتیـان ئایـا شـه‌یتان ده‌نوێ ؟ پیـاو چاکه‌که‌ له‌وه‌ڵام دا پێ که‌نی و ووتی ئه‌گه‌ر شـه‌یتان بنوێت ئه‌وه‌ به‌چاکی ده‌هه‌سێینـه‌وه‌ ، هه‌روه‌ها بینینی شـه‌یتان له‌خه‌ودا مانای نوێژ نـه‌ وپاره‌ دزین و گوناه ه‌ ، هه‌روه‌ها فێڵ و فێڵ بازی و سحر حه‌سودی و جیـابونـه‌وه‌ی ژن و مێرده‌ ، شـه‌یتان له‌ خه‌ودا پادشایـه‌کی زۆردارو کافرو بێ ئیمانـه‌ ، ئه‌گه‌ر یـه‌کێك له‌ خه‌ودا ببینێ بۆته‌ شـه‌یتان ئه‌و که‌سه‌ کوێر ئه‌بێ یـان چاوی تێك ئه‌چێت و باش نابینێ یـان له‌ دینـه‌که‌ی هه‌ڵده‌گه‌رێته‌وه‌ یـان به‌ فێڵ و فێڵ بازی و قۆڵ بڕینـه‌وه‌ هه‌ندێ پاره‌ی ده‌ست ئه‌که‌وێ یـان ئه‌توانێ دوژمنانی هه‌ڵخه‌ڵه‌تێنێ ، ئه‌وه‌ی شـه‌یتان بکوژێ ئه‌وه‌ فێڵ بازێکی وه‌ك شـه‌یتان هه‌ڵده‌خه‌ڵه‌تێنێ .

  : (3) : ناو :  ئه‌گه‌ر یـه‌کێك له‌خه‌ودا ناوی گۆڕاو بوه‌ ناوێکی دیکه‌ هه‌روه‌ك ئه‌و ناوه‌ی له‌ خه‌ودا لێیـان نا یـان به‌و ناوه‌ی له‌خه‌ودا بانگیـان کرد به‌ پێی ئه‌وناوه‌ باری ژیـانی ئه‌و که‌سه‌ ئه‌گۆردرێ ، ئه‌گه‌ر ناوی ببێته‌ (کامـه‌ران ) له‌ خۆشی دا ئه‌ژێ ئه‌گه‌ر ببێته‌ (صالح) ده‌بێته‌ پیـاوێکی چاك و خوا ناس ئه‌گه‌ر ببێته‌ ( چیـا ) ئه‌وه‌ شکۆمـه‌ند ئه‌بێت ئه‌گه‌ر ببێته‌ (گوڵزار)خه‌ڵکی خۆشـه‌ویست ئه‌بێت ، ئه‌گه‌ر له‌خه‌ودا ناوی ( شـه‌ل و کوێر ) به‌ناوی یـه‌کێکه‌وه‌ بنوسێ یـان بۆ نمونـه‌ ئه‌گه‌ر ناوی ( چالاك ) بێت و به‌ ناوی (چالاکه‌ شـه‌ل ) بانگی بکه‌ن له‌ داهاتودا شـه‌ل ئه‌بێت یـان به‌ناوی (چالاکه‌ کوێر) بانگی بکه‌ن له‌داهاتودا کوێر ئه‌بێت ، ئه‌و که‌سه‌ی له‌ خه‌ودا ناوێکی ناخۆشی لێ ئه‌نێن ئه‌و که‌سه‌ له‌ ژیـاندا شـه‌رمـه‌زارو عه‌یبدار ئه‌بێت یـان توشی نـه‌خۆشی ئه‌بێت ، ناوی خۆش خۆشی و شادی دێنێ . .‌‌‌

  : (4) : باینجان :  له‌ کاتی خۆیی دا ده‌ست که‌وتنی خێر و رزقه‌ به‌ هه‌وڵێکی که‌م ، ئه‌گه‌ر کاتی خۆی نـه‌بێت باش نی یـه‌ ، خواردنی باینجان له‌ خه‌ودا مانای کین ده‌ربڕین و هه‌ڵخه‌ڵه‌تاندنـه‌ بۆ راوچیش راوێکی چاك و خێرو خۆشی و به ره كه ته .‌ .

:(5) ده رگا :  ده‌رگای کراوه‌ ده‌رگای رزقه‌ ، چۆنیـه‌تی ده‌رگای ماڵ چۆنیـه‌تی ئافره‌ت ده‌رده‌بڕێ ده‌رگای دانـه‌خراو یـان ده‌رگای کراوه‌ مانای ئه‌وه‌یـه‌ ئافره‌ته‌که‌ ژنـه‌و به‌ ته‌مـه‌نیشـه‌ ، ئه‌گه‌ر یـه‌کێك ده‌رگای ماڵێکی له‌ئاسن دروست کراوی داخست ئه‌و که‌سه‌ ژن دێنێ ئه‌گه‌ر ئافره‌تیش بوو شووئه‌کات ، تێكچونی ده‌رگا مانای تێك چونی باری ژیـانی خاوه‌ن خانوه‌که‌یـه‌ ، ده‌رچونی ده‌رگا له‌ جێێ خۆی یـان سووتان یـان شکانی کاره‌ساته‌ ، ده‌رگای بچووك له‌ ناوه‌راستی ده‌رگای گه‌وره‌دا ببیندرێ باش نی یـه‌ چونکه‌ ده‌بێته‌ هۆی بڵاوبونـه‌وه‌ی نـهێنی ئه‌و ماڵه‌ ، ده‌رگای نوێ و پته‌و جوان زۆر باشـه‌ و باری دانیشتوانی ماڵه‌که‌ ده‌رده‌بڕێ ، بازدانی شێر له‌سه‌ر ده‌رگای ماڵ مانای ئه‌وه‌یـه‌ چه‌ند پیـاوێکی به‌دکار چاویـان له‌ ئافره‌تی ئه‌و ماڵه‌یـه‌ ، ئه‌و که‌سه‌ی بگه‌ڕێ و ده‌رگای ماڵیـان نـه‌دۆزێته‌وه‌ ئه‌ وه‌ له‌ دونیـادا سه‌ری لێ شێواوه ، ئه‌وه‌ی ده‌رگای زۆری له‌ به‌رده‌م دا بکرێته‌وه‌ کارو باری له‌ ژیـان دا چاك ئه‌بێت ده‌رچون له‌ ژوورێکی ته‌سك و تاریك به‌ رێگه‌ی ده‌رگایـه‌که‌وه‌ بۆ گۆره‌پانێکی سه‌وزو فره‌وان مانای رزق و خۆشی و کامـه‌رانی یـه‌ چونـه‌ ژووره‌وه‌ له‌ ده‌رگایـه‌کی نـه‌ناسراو سه‌رکه‌وتنـه‌ به‌سه‌ر دوژمن ، ئه‌گه‌ر یـه‌کێك له‌ ده‌رگایـه‌که‌وه‌ ده‌رچێت و سروشتێکی زۆر جوان ببینێ ئه‌ و که‌سه‌ ئه‌مرێ و ئه‌چێته‌ به‌هه‌شت ئه‌گه‌رله‌ ده‌رگاکه‌ ده‌رچو بۆگه‌نی و تاریکی و ئاگرو دوکه‌ڵی بینی

ئه و كه سه جێ ی دۆزه خه .

  . .6) : پاقله : : پاقله‌ی ته‌ڕ خه‌مـه‌ ،پاقله‌ی ووشك پاره‌و خۆشی یـه‌ ، پاقله‌ی سه‌وز رزق و جل و به‌رگ و پاك و خاوێنیـه‌) .

 : (7) : گریـان : ئه‌گه‌ر گریـان ره‌ش پۆشی وله‌خۆدانی له‌گه‌ڵ دا بێت مانای خه‌م وخه‌فه‌ته‌ ، ئه‌گه‌ر یـه‌کێك له‌ ترسی خوا یـان به‌ هۆی خوێندنی قورئانی پیرۆز یـان به‌ هۆی په‌شیمانی له‌کرده‌وه‌یـه‌كی ناڕه‌وا بگریـه‌ت ئه‌وه‌ مانای خۆشی و شادی یـه‌ و هه‌روه‌ها مانای باران بارین و ته‌مـه‌ن درێژی وخوا په‌رستنـه.‌ .

 :(8) : سامان :  بۆ هه‌ژار تێك چوونی باری ژیـانـه‌ ،هه‌روه‌ها هاوسه‌رو کرده‌وه‌ی چاکه‌ ، سامان بۆ نـه‌خۆش گۆڕه‌ که‌یـه‌تی .

 :(9) : قه سپ :  له‌ خه‌ودا رزقه‌ ، خواردنی قه‌سپ له‌ خه‌ودا مانای ده‌ست که‌وتنی پاره‌ی حه‌ڵاڵه‌ وئه‌و رزق و پاره‌یـه‌ش کاتی یـه‌ و به‌رده‌وام نابێت. .

   به شی (4)

ئه مـه ش  چه‌ند ووشـه‌یـه‌کی تری فه رهه نگی خه و نامـه ی كوردی یـه ::

  :(1) : ئاوریشم :  بینینی ئاوریشم خۆشـه‌ویستی یـه‌ ، ده‌سه‌ڵات دار یـان پاشا جل و به‌رگی ئاوریشم له‌به‌ر کات پایـه‌به‌رز ترو گه‌وره‌تر ئه‌بێت ، مردو ئاوریشمـی له‌سه‌ر بێت له‌و دونیـایـه‌ پایـه‌ به‌رزه‌ ،ئاوریشمـی زه‌ردو سور نـه‌خۆشی یـه‌ ، هه‌روه‌ها کرده‌وه‌ی چاکی ئه‌و که‌سانـه‌ ده‌رده‌بڕێ که‌ شایـه‌سته‌ی ئه‌وه‌ن بچنـه‌ به‌هه‌شت ، یـان بگه‌نـه‌ پله‌و پایـه‌ی سه‌رۆکایـه‌تی ، ئاوریشم خواستنی ئافره‌تێکی به‌ ئابڕوو به‌ شـه‌ڕه‌فه‌ ،هه‌روه‌ها ده‌روازه‌ی ده‌رچونـه‌ له‌ غه‌م و خه‌فه‌ت وپه‌ژاره‌وه‌ به‌ره‌و خۆشی و کامـه‌رانی. .

  :(2) : پیـاز :  خواردنی پیـاز باش نی یـه‌ ، ئه‌وه‌ی نـه‌خۆش بێت و له‌ خه‌ودا ببینێ پیـاز ئه‌خوا ئه‌مرێ ،ته‌ڕه‌ پیـاز هه‌وڵ و کۆشش و کاره‌ بۆ به‌ ده‌ست هێنانی قازانج ،ته‌ڕه‌ پیـازی زۆر ته‌ندروستی باش و خه‌م و خه‌فه‌ت و جیـابونـه‌وه‌یـه‌ ، خواردنی پیـاز بۆ نـه‌خۆش باشـه‌ ، ئه‌ توانین بڵێین پیـاز پاره‌یـه .‌ .

 (3) : هێلكه : هێلکه‌ له‌ ناو قاپ دا بێت ئه‌وه‌ ئافره‌ته‌ ، ئه‌وه‌ی ببینێ مریشکه‌که‌ی هێلکه‌ی کرد کوڕی ئه‌بێت ، خواردنی هێلکه‌ به‌ کاڵی خواردنی پاره‌ی حه‌رامـه‌ یـان زینایـه‌ یـان کاره‌ساتێکی گه‌وره‌یـه‌ ، ئه‌و که‌سه‌ی ببینێ هێلکه‌ی به‌ده‌سته‌وه‌یـه‌ هاوسه‌ره‌که‌ی وه‌ك مردوی لێ دێت یـان ببینێ هاوسه‌ره‌که‌ی هێلکه‌ی کرد کوڕێکی کافرو بێ ئیمانی ئه‌بێت ، کڕ که‌وتنی مریشك له‌سه‌ر هێلکه‌و له‌پاشان دا ده‌رچونی جوچکه‌ مانای زیندو بونـه‌وه‌ی باس و کرده‌وه‌ی مردوێکه‌ ،له‌وانـه‌شـه‌ ئه‌وه‌نده‌ی ژماره‌ی جوچکه‌کان ئه‌و ماڵه‌ منداڵیـان ببێت ئه‌و که‌سه‌ی ببینێ هێلکه‌ی زۆری هه‌ یـه‌ ئه‌و که‌سه‌ ده‌وڵه‌مـه‌نده‌ مـه‌ترسی ئه‌وه‌ی لێ ئه‌کرێت له‌ رێ لا بدات ، هێلکه‌ی کوڵاو چاره‌سه‌ر بوونی کاروبارێکی ئاڵۆزاوه‌ و ده‌ست که‌وتنی پاره‌یـه‌ و خواردنیشی ژن هێنانـه‌و ژنـه‌که‌ش ده‌وڵه‌مـه‌نده‌ ، ئه‌و که‌سه‌ی هێلکه‌یـه‌کی بدرێتێ ئه‌وه‌ کوڕێکی ئه‌بێت ئه‌گه‌ر هێلکه‌که‌ بشکێ کوڕه‌که‌ی ئه‌مرێ ،ئه‌وه‌ی تۆکڵی هێلکه‌ بخوات ئه‌وه‌ کفن دزه‌ ، به‌کورتی هێلکه‌ مانای ژن هێنان و منداڵ بون وزێڕو زیو و گۆڕ و کۆه‌وه‌ی پاره‌و هاتنـه‌وه‌ی که‌س و کاره .‌ .

 (4) : خۆشی و شادی :  له‌خه‌ودا گریـانـه‌ له‌وانـه‌شـه‌ کۆتایی خه‌م و خه‌فه‌ت بێت ،ئه‌و که‌سه‌ی ببینێ دڵخۆشـه‌ دڵته‌نگ ئه‌بێت .

 (5) : ژه هر:  له‌ خه‌ودا پاره‌یـه‌ ، یـه‌کێك ژه‌هر بخوات و گیـانی بئاوسێ ئه‌وه‌نده‌ی ئاوسانـه‌که‌ پاره‌ی بۆ دێت ، ئه‌گه‌ر هیچی لێ نـه‌یـه‌ت ئه‌وه‌ خه‌م و خه‌فه‌ته‌ ، ژه‌هری کوشنده‌ مانای مردنـه‌ ، هه‌روه‌ها ئه‌وه‌ی ژه‌هر بخوات غه‌مبار ئه‌بێت ، ئه‌وه‌ی ببینێ ژه‌هرئه‌خوات ته‌مـه‌ن درێژ ئه‌بێت ، ئه‌وه‌ی ژه‌هر بداته‌ خه‌ڵکی تر ئه‌وه‌ زینا ئه‌کات . .

 (6) : منداڵی ساوا : :خه‌م و خه‌فه‌ت و ماندو بوونـه‌ له‌ په‌روه‌رده‌ ی منداڵ ، هه‌ڵگرتنی منداڵێکی ساوا زۆر باشـه‌ و ئه‌و که‌سه‌ی هه‌ڵی ئه‌گرێ ئه‌گه‌ر له‌زیندان بێت به‌ڕه‌ڵڵا ئه‌کرێت یـان هه‌ژار بێت ده‌وڵه‌مـه‌ند ئه‌بێت ،له‌ دایك بوونی منداڵ له‌ ده‌مـه‌وه‌ مانای مردنـه‌ .

  (7) : بوك و زاوا : :بینینی بوك و زاوا به‌ رازاوه‌یی خۆشی و شادی یـه‌ ، ئه‌وه‌ی ببینێ زاوایـه‌و بوکه‌که‌شی دیـار نی یـه‌ ناویشی نی یـه‌ و ناسراویش نی یـه ئه‌و که‌سه‌ ئه‌مرێ یـان یـه‌کێك ئه‌کوژێ ، ئه‌گه‌ر بوکه‌که‌شی بینی ئه‌وه‌ به‌ پێی جوانی بوکه‌که‌و مانای ناوی ده‌رگای رزقی لێ ئه‌ کرێته‌وه

‌ 8) : باڵا : کور ت بونـه‌وه‌ی باڵای به‌رز له‌ خه‌ودا باش نی یـه‌ ، باڵای به‌رز له‌ خه‌ودا فیتنـه‌و دوو ڕووی یـه‌ ، باڵا له‌ ڕاده‌ی ئاسایی زیـاتر به‌رزبێته‌وه‌ و بگاته‌ ئاسمان یـان زۆر کورت بێته‌وه‌و ئاسایی نـه‌ بێت مانای مردنـه‌ ، کورت بونـه‌وه‌ی باڵا مانای لاچونـه‌ له‌ پله‌و پایـه ، باڵای به‌رزی ئاسای مانای به‌دی هاتنی نیـازو مـه‌به‌سته .

9) : دان كه وتن : : دان که‌وتن له‌ خه‌ودا ته‌مـه‌ن درێژی یـه‌ ،ئه‌گه‌ریـه‌کێك له‌ خه‌ودا بینی هه‌مو دانـه‌کانی که‌وت ئه‌و که‌سه‌ زۆر ئه‌ژێ و ته‌مـه‌ن درێژ ئه‌بێت ،ئه‌گه‌ر هه‌مو دانـه‌کانی که‌وت نـه‌یـانی بینیـه‌وه‌ نزیکترین که‌س و کاری پێش خۆی ئه‌مرن یـان نـه‌خۆش ئه‌که‌ون، یـه‌کێك ببینێ دانـه‌کانی سه‌ره‌وه‌ی که‌وته‌ ناوده‌ستی ئه‌وه‌ پاره‌ی بۆ دێ ، ئه‌گه‌ر ببینێ که‌وته‌ باوه‌شی ئه‌وه‌ کوڕیـان ئه‌بێ ، ئه‌گه‌ر بکه‌وێته‌ سه‌ر زه‌وی ئه‌وه‌ کاره‌ساتی مردنـه ،ئه‌وه‌ی قه‌رزار بێت له‌ خه‌ودا دانی بکه‌وێت قه‌رزه‌که‌ی ئه‌داته‌وه‌ ، که‌وتنی دانـه‌کانی خواره‌وه‌ غه‌م و په‌ژاره‌ و ئازاره‌ ،که‌وتنی هه‌موو دانـه‌کان مانای مردنی هه‌موو ئه‌و که‌سانـه‌یـه‌ که‌ له‌و ماڵه‌دا ده‌ژێن ،ئه‌گه‌ر یـه‌کێك دانـه‌کانی که‌وت و خۆی هه‌ڵیـانی گرته‌وه‌ ،مانای ئه‌وه‌یـه‌ منداڵه‌کانی ئه‌مرن ،ئه‌وه‌ی دانی بکه‌وێت و نانی پێ نـه‌خورێ ئه‌وه‌ ده‌ست کورت و هه‌ژار ئه‌بێت ،دان خزم و که‌س و کارمانـه‌ دانـه‌کانی سه‌ره‌وه‌ پیـاوه‌کانن له‌ خزم و که‌س و کاری باوك دانـه‌کانی خواره‌وه‌ش ئافره‌تانن له‌ خزم و که‌س و کاری دایك ، هه‌ر دانێك یـه‌ کێکه‌ له‌ که‌س وکارمان ،به‌ کورتی دان ته‌مـه‌ن درێژی و مردن وپاره‌و ژیـان و نـهێنی ده‌رده‌بڕێ ،دان جولانـه‌وه‌ نـه‌خۆشی یـه‌ ،دانی دروستکراو له‌ زێڕ باشـه‌ به‌ڵام له‌وانـه‌شـه‌ ماڵ سوتان بێت ،دانی دروستکراو له‌ زیو زیـان و زه‌ره‌ره‌ ، درێژ بوونی دان مانای شـه‌ڕ و ناکۆکی و ئاژاوه‌ی ناو ماڵه .‌ .


به‌شی پێنجه‌م

ئه‌م کاته‌تان باش ، پێشـه‌کی پێتان ڕائه‌گه‌یـه‌نین که‌ ئه‌توانن به‌ ڕێگه‌ی ئه‌م  ئیمێله‌ی خواره‌وه‌  په‌یوه‌ندیمان پێوه‌ بکه‌ن ، ئێمـه‌ش ئاماده‌ین خه‌وه‌کانتان شی بکه‌ینـه‌وه‌و وه‌ڵامـی پرسیـاره‌کانتانیش بده‌ینـه‌وه ، هه‌روه‌ها به‌وپه‌ڕی خۆشحالیـه‌وه‌ پێشوازی له‌ ڕه‌خنـه‌و بۆچون و تێبینیـه‌کانتان ده‌که‌ین و وه‌ڵامتان ئه‌ده‌ینـه‌وه‌ ،  ئه‌مـه‌ش ئیمێله‌که‌یـه‌ :               

[email protected]

ئه‌مـه‌ش  شی ه‌وه‌ی چه‌ند ووشـه‌یـه‌کی دیکه‌یـه‌  که‌ زۆربه‌تان خه‌وی پێوه‌ ئه‌بینن هیوا دارم  جێ ی ره‌زامـه‌ندیتان بێت :

(1): لانك :  کڕینی لانك یـان نوستن له‌ناو لانك خێرو خۆشی یـه‌ و چاکه‌ ه‌  هه‌ر وه‌ك خوای گه‌وره‌ له‌ قوڕئانی پیرۆزدا ئه‌فه‌رموێ {{ ومن عمل صالحا فلانفسهم یمـهدون}}  سوره‌تی روم / 44 ، هه‌روه‌ها لانك بۆ پیـاوان غه‌م و خه‌فه‌ت و زیندانـه‌ و بۆ کوڕی گه‌نجیش هاوسه‌ره‌ و  بۆ ئافره‌تیش کوڕه‌ له‌وانـه‌شـه‌ گریـان و غه‌م و په‌ژاره‌و جێ ی گۆرانی ووتن و سه‌ما و خۆشی بێت ، هه‌ندێ جاریش به‌ مانای داره‌ مـه‌یت دێت .

(2): ته‌زبیح :  بینینی ته‌زبیح له‌ خه‌ودا مانای ئافره‌تێکی چاکه‌ یـان ژیـانێکی حه‌ڵاڵه‌ یـان سه‌ربازی سود به‌خشـه‌ بۆ خاوه‌نی ته‌زبیحه‌که‌و ئه‌وه‌ی به‌ ده‌ستیوه‌یـه‌تی .

(3): مژیین :  یـه‌کێك له‌ خه‌ودا ببینێ یـه‌کێك ئه‌ی مژێ ئه‌وه‌ پاره‌ی لێ وه‌رئه‌گرێ ، ئه‌گه‌ر سینگی بمژێ پاره‌ له‌ژنـه‌که‌ی وه‌ر ئه‌گرێ ، ئه‌گه‌ر لوتی بمژێ پاره‌ له‌ گیرفانی ده‌رئه‌کات یـان رانی بمژێ پاره‌ له‌ عه‌شره‌ته‌که‌ی وه‌ر ئه‌گرێ .

(4):صابون :  له‌ خه‌ودا پاره‌یـه‌ ، ئه‌گه‌ر نـه‌خۆش له‌ خه‌ودا به‌ سابون جل و به‌رگی بشوات چاك ئه‌بێته‌وه‌ ، ئه‌وه‌ی سابون له‌ خه‌ودا ببینێ  ئه‌گه‌ر قه‌رزار بێت قه‌رزه‌که‌ی ئه‌داته‌وه‌  ، ئه‌گه‌ر دڵ ته‌نگ بێت له‌ دڵ ته‌نگیـه‌که‌ی ده‌رده‌چێ و دڵ خۆش و کامـه‌ران ئه‌بێت ،سابون چڵك لا ئه‌بات و چڵکیش غه‌م و خه‌فه‌ته‌  .

(5): کلیل :  کلیل له‌ خه‌ودا رزق و یـارمـه‌تی و ه‌وه‌ی ده‌رگای زانسته‌ ، یـان منداڵه‌ یـان سیخۆر (جاسوس) ،خوای گه‌وره‌ له‌ قوڕئانی پیرۆزدا ئه‌ فه‌رموێ {{نصر من الله‌ و فتح قریب }} سوره‌تی الصف /13  ، واتا به‌ یـارمـه‌تی خوا سه‌رکه‌وتن و ه‌وه‌ نزیکه‌ ،ئه‌و که‌سه‌ی کلیلێکی بێ دانی به‌ده‌سته‌وه‌ بێت زوڵم له‌ منداڵی هه‌تیو یـان بێ باوك و دایك ئه‌کات ،کلیلی به‌هه‌شت ده‌وڵه‌مـه‌ند بوونـه‌ له‌ بواری ئابوری وزانست دا ، هه‌روه‌ها کلیل قه‌بول بوونی دوعاو پاڕانـه‌وه‌یـه‌خوای گه‌وره‌ ، له‌وانـه‌شـه‌ کلیل چوونـه‌ حه‌ج بێت ،کلیلی ئاسن پیـاوێکی به‌ هێزو توانایـه‌ ، ئه‌و که‌سه‌ی له‌ خه‌ودا بێ کلیل  ده‌رگایـه‌ك یـان قفلێك بکاته‌وه‌ به‌سه‌ر دوژمنـه‌که‌یدا زاڵ ئه‌بێت ، ئه‌گه‌ر به‌ کلیل بیکاته‌وه‌ ئه‌وه‌ی له‌ دڵیـه‌تی و ئه‌یـه‌وێ به‌ یـارمـه‌تی خوای گه‌وره‌ بۆی به‌دی دێت ، ئه‌و که‌سه‌ی نـه‌توانێ ده‌رگایـه‌ك بکاته‌وه‌ ئیش و کاره‌که‌ی ئاڵۆزترو زه‌حمـه‌ت تر ئه‌بێت ، هه‌ندێ جاریش کلیل ته‌رمـه‌ و قفڵه‌که‌ یـان ده‌رگاکه‌ش گۆڕه‌ .

(6): ئاشت بوونـه‌وه‌ :  له‌ خه‌ودا دوژمنایـه‌تی یـه‌ ، ئه‌و که‌سه‌ی له‌ خه‌ودا له‌گه‌ڵ دوژمنـه‌که‌ی ئاشت بێته‌وه‌ ئه‌وه‌ زیـاتر دوژمنایـه‌تی له‌گه‌ڵ دا ده‌کات ، هه‌روه‌ها ئامۆژگاری ی یـه‌کێکه‌ که‌ له‌ رێداوه‌ و داوای لێ  ئه‌کرێت  بگه‌ڕێته‌وه‌  سه‌ر ڕێ ی  ڕاست .

(7): په‌یمانی شـه‌ڕ نـه‌ :  هه‌سانـه‌وه‌و خۆشی و کامـه‌رانی و ئاسایش وچاك بونـه‌وه‌ی نـه‌خۆش و ده‌ست که‌وتی رزقی حه‌ڵاڵ و پاره‌ و ئه‌نجام دانی کرده‌وه‌ی چاکه‌ ، هه‌روه‌ها بۆ کوڕی گه‌نج ژن هێنانـه‌ و بۆ کچی گه‌نچ شوه‌ .

(8): وێنـه‌ گر :  شعر و زانست و ئه‌ندازیـاری و دانای یـه‌ ، هه‌روه‌ها  مـه‌ی خواردنـه‌وه‌و گوناه و درۆ ه‌ له‌گه‌ڵ خوای گه‌وره‌ و چونـه‌ ناو کاری مـه‌ترسی داره .

(9): شـه‌پۆڵ  :  توندو تیژی و ژان و ئازاره‌ ، خوای گه‌وره‌ له‌ قوڕئانی پیرۆزدا ئه‌ فه‌رموێ {{ واذا غشیـهم موج کالظلل دعوا الله‌ مخلصین له‌ الدین }}سوره‌تی لقمان/32 واتا که‌ ئه‌که‌ونـه‌ ناو شـه‌پۆڵه‌وه ‌به‌ دڵێکی پاك له‌ خوای گه‌وره‌ ئه‌پاڕێنـه‌وه‌ ، هه‌روه‌ها شـه‌پۆڵ مـه‌ترسی خنکانی به‌ دواوه‌یـه‌ هه‌ر وه‌ك خوای گه‌وره‌ له‌ ئایـه‌تێکی تری قوڕئانی پیرۆزدا ئه‌فه‌رموێ {{وحال بینـهما الموج فکان من المغرقین }} سوره‌تی هود /43 ،واتا شـه‌پۆڵ سه‌رو بنیـانی کردو خنکاندیـانی ، له‌م دوو ئایـه‌ته‌ ده‌رده‌که‌وێ که‌ بینینی شـه‌پۆڵ له‌ خه‌ودا باش نی یـه‌ .

(10): قوڕگ : ئه‌گه‌ر یـه‌کێك له‌ خه‌ودا ببینێ مووێك یـان ده‌زوێك له‌ قوڕگی دێته‌ ده‌ره‌وه‌ نـه‌ پچڕێت و بن بڕیش نـه‌بێت هه‌ر به‌رده‌وام بێت ئه‌و که‌سه‌ ته‌مـه‌ن درێژ ئه‌بێت یـان شـه‌ڕو ناکۆکی له‌گه‌ڵ سه‌رۆکه‌که‌ی به‌رده‌وام ئه‌بێت ،ئه‌گه‌ر شالیـار واتا وه‌زیر بێت باری زانستی پته‌وتر ئه‌بێت .

(11): برنج : برنجی کاڵ  پاره‌یـه‌و به‌ هیلاکی و به‌ خه‌فه‌ت و به‌ زۆر کۆکراوه‌ته‌وه‌ ، برنجی کوڵاویش قازانجه .

(12): ووشـه‌ی ئۆف : ووشـه‌یـه‌کی ناره‌زایی ده‌ربڕینـه‌ ، ئه‌وه‌ی له‌خه‌ودا بڵێ ئۆف ئه‌و که‌سه‌ سوودی بۆ باوك و دایکی نابێت ،خوای گه‌وره‌ له‌ قوڕئانی پیرۆزدا ئه‌فه‌رموێ{{ولا تقل لهما اف ولا تنـهرهما }} سوره‌تی الاسراء / 23 .

(13): شێت بوون : له‌ خه‌ودا سه‌ربه‌رزی وشکۆمـه‌ندی وده‌وڵه‌مـه‌ندی و خۆشی و کامـه‌رانی یـه‌ ، ئه‌گه‌ر له‌خه‌ودا به‌هۆی ده‌ست لێ وه‌شانـه‌وه‌ تێك چێت ئه‌وه‌ پاره‌ به‌ فایز ئه‌داته‌ خه‌ڵکی ، هه‌روه‌ها شێت بوون مانای چوونـه‌ به‌هه‌شته‌ یـان ده‌سکه‌وتی پاره‌یـه‌و زوو خه‌رج ئه‌کرێت ، شێت بوونی منداڵ ده‌وڵه‌مـه‌ند بوونی باوکی یـه‌تی ،             شێت بوونی ئافره‌ت ساڵێکی خۆش و به‌ به‌ره‌که‌ته‌ .

(14): مردن : گه‌ڕاندنـه‌وه‌ی ئامانـه‌ته‌ یـان چاك بوونـه‌وه‌ی نـه‌خۆشـه‌ یـان رزگار بوونـه‌ له‌ زیندان  یـان گه‌ڕانـه‌وه‌ی که‌سێکی دووره‌ ، هه‌روه‌ها مردن له‌ خه‌ودا  ئه‌گه‌ر گریـانی له‌ گه‌ڵ دا بێت و ناشتنی له‌ گه‌ڵ دا نـه‌بێت که‌م و کوری و خراپه‌کاریـه‌ له‌ ئایین و پله‌ و پایـه‌ ی به‌رزی دونیـایـه‌ ، مردنی بێ گریـان و بێ ناشتن و بێ ته‌رم  ڕووخانی خانوه‌ یـان چاو کوێر بوونـه‌ یـان ته‌مـه‌ن درێژی یـه‌ ،هه‌روه‌ها مردن له‌ خه‌ودا سه‌فه‌ره‌ یـان ده‌ست کورتی یـه یـان ژن هێنانـه‌ چوونکه‌ مردو وه‌ك زاوا ده‌شۆردرێ و بۆنی خۆش ده‌کرێت ، ئه‌وه‌ی بمرێ وته‌رمـه‌که‌ی له‌سه‌ر شان هه‌ ڵگیرێ و به‌ڵام نـه‌خرێته‌ ژێر خاکه‌وه‌ ئه‌و که‌سه‌ به‌سه‌ر دوژمنانی زاڵ ئه‌بێت  مردن و زیندو بونـه‌وه له‌ خه‌ودا ده‌وڵه‌مـه‌ند بوونـه‌ یـان تۆبه‌ ه‌ ، مردوێك له‌ خه‌ودا بڵێ من نـه‌ مردووم ئه‌و مردوه‌ پله‌و پایـه‌ی شـه‌هیدی هه‌یـه‌ ، ئه‌گه‌ر مردوو نـه‌خۆش بێت  خوی به‌رپرسیـاره‌ له‌ کرده‌وه‌کانی ، مردوه‌کان له‌ گۆڕه‌کانیـان ده‌رچن نان و خواردنی خه‌ڵکی بخۆن گرانی ئه‌بێت ، مردو له‌ خه‌ودا هه‌ر چی بڵێ  ڕاسته ، ئه‌گه‌ر مردو پێ بکه‌نێ له‌و دونیـایـه‌ کاروباری باشـه‌ ،ئه‌توانین بڵێین مردن په‌شیمان بوونـه‌وه‌یـه‌ له‌ گوناهێکی گه‌وره‌ ، ئه‌وه‌ی ببینێ له‌ خه‌ودا مردوه‌و جل وبه‌رگی له‌به‌ر نی یـه‌ هه‌ژارو ده‌ست کورت ئه‌بێت ،مردو له‌سه‌ر فه‌رش و مافور بێت کاروباری دونیـای باشـه‌ ، مردنی کوڕ له‌ خه‌ودا ڕزگار بوونـه‌ له‌ دوژمن ، ئه‌گه‌ر یـه‌کێك له‌ خه‌ودا ببینێ مردو ناشترا ئه‌و که‌سه‌ ئه‌گه‌ر له‌ زیندان دا بێت به‌ره‌ڵڵا ئه‌کرێت ، ئه‌گه‌ر هاوسه‌ری نـه‌بێت ئه‌وه‌ ژن دێنێ کچیش بێت شوو ئه‌کات ، نـه‌خۆش له‌ خه‌ودا ببینێ ژنی هێناوه‌ ئه‌وه‌ ئه‌مرێ ،مردن بۆ ئه‌و که‌سانـه‌ باشـه‌ که‌ ئه‌ترسن یـان دڵ ته‌نگن ، مردنی برا مانای مردنی دوژمنـه‌ ، ئه‌و که‌سه‌ی ببینێ چه‌ن مردوێێکی له‌ گه‌ڵه‌ ئه‌وه‌ چه‌ند که‌سێکی دوو ڕووی له‌ گه‌ڵه‌ ،هاوڕێیـه‌تی ی مردو سه‌فه‌رێکی دوورو درێژه‌ ،ئه‌و که‌سه‌ی خۆی له‌سه‌ر ته‌ختی مردو شۆرین ببینێ له‌ خه‌فه‌ت و قه‌رز رزگاری ئه‌بێت ،ئه‌گه‌ر مردو له‌خه‌ودا زیندو ببێته‌وه‌ باسی ئه‌و مردوه‌ ئه‌کرێت ، دڵ ته‌نگی و دڵ خۆشی و ڕووخۆشی مردو باری ئه‌و دونیـایـه‌ی تری ده‌رده‌بڕێ ،مردو ده‌م و چاوی ڕه‌ش بێت ئه‌و مردوه‌ به‌ کافری مردوه‌ ، ئه‌گه‌ر یـه‌کێك مردوێك زیندو بکاته‌وه‌ ئه‌وه‌رێك یـان جوله‌که‌یـه‌ك ئه‌کاته‌ موسڵمان ،مردو چیت بداتێ باشـه‌ه چیشت لێ وه‌ر گرێ خه‌راپه‌ ، ماچ ی مردوێکی ناسراو ده‌ست که‌وتی پاره‌یـه‌  ، ئه‌گه‌ر نـه‌خۆشێك مردوێك ماچ کات ئه‌مرێ ،مردو له‌ زیندو بدات مانای ئه‌وه‌یـه‌ زیندوه‌که‌ له‌ دونیـادا کرده‌وه‌ی خه‌راپ و ناپه‌سه‌ندی زۆره‌ ،  یـه‌کێك ببینێ مردو لێ ی ئه‌دا سه‌فه‌ر ئه‌کات و به‌ خۆشی ئه‌گه‌ڕێته‌وه‌ ،  نوستنی مردو هه‌سانـه‌وه‌یـه‌تی له‌و دونیـایـه‌ ،  نوستنی زیندو له‌گه‌ڵ مردو  ته‌مـه‌ن درێژیـه‌ بۆ زیندوه‌که‌ ، ده‌رچونی مردو له‌گۆڕه‌کانیـان مانای به‌ڕه‌ڵڵا ی زیندانیـه‌کانـه‌ ،مردنی باوك و دایك له‌خه‌ودا ده‌ست کورتی و هه‌ژاری یـه‌ ، مردنی         کت وپڕ ده‌وڵه‌مـه‌ند بوونی هه‌ژاره‌ ، نوێژ له‌سه‌ر مردو کرده‌وه‌ی ناڕه‌واو ناهه‌قه‌ ،خنکانی مردو له‌ناو ده‌ریـا مانای خنکانیـه‌تی له‌ ناو گوناهه‌کانی دا


به‌شی شـه‌شـه‌م

چه‌ند ووشـه‌یـه‌کی دیکه‌مان بۆتان هه‌ڵبژاردوه‌ وشی ئه‌که‌ینـه‌وه‌ ئومێده‌وارین به‌ دڵتان بێت :

(1): مشك : مشك له‌خه‌ودا ئافره‌تێکی ڕه‌وشت خراپه‌ ، یـان ئافره‌تێکی نـه‌فره‌ت لێ کراوی جوله‌که‌یـه‌ ، یـان پیـاوێکی جوله‌که‌یـه‌  یـان دزه‌ ، مشکی زۆر رزقه‌ ئه‌وه‌ی له‌ خه‌ودا ببینێ مشکێکی زۆر له‌ ماڵیدایـه‌ رزقی فره‌وانترئه‌بێت ،ئه‌گه‌ر مشك له‌ ماڵی ده‌رچێت رزقی که‌م ئه‌بێ ،ئه‌وکه‌سه‌ی ببێته‌ خاوه‌ن مشکێك  خزمـه‌ت کارێکی ئه‌بێ ،مشکی ڕه‌ش و سپێ مانای شـه‌و و ڕۆژه‌ ، مشك ئه‌گه‌ر ڕه‌نگیـان وه‌ك یـه‌ك بێت ئافره‌تن ،هات و چۆی مشکی ڕه‌ش و سپی ته‌مـه‌ن درێژیـه‌ سپی ڕۆژه‌و ڕه‌شیش شـه‌وه‌ ، هه‌روه‌ها ووتراوه‌ مشك که‌س و کارو منداڵی ناو ماڵن ، ئه‌و که‌سه‌ی له‌ خه‌ودا مشکێ بکوژێ به‌سه‌ر ئافره‌تێکی خراپه‌ کار زاڵ ئه‌بێت ، ئه‌وکه‌سه‌ی به‌ تیر یـان به‌ به‌رد له‌ مشکێك بدات ئافره‌تیکێ خراپه‌ کار به‌ نـهێنی هه‌ڵده‌خه‌ڵه‌تێنێ ، بینینی مشکی زۆر له‌ جێیـه‌کی لار یـان له‌ ناو بیرێك مانای ته‌مـه‌ن کورتی یـه‌ ، ئه‌و که‌سه‌ی مشکی زۆر له‌ ماڵی دا ببینێ چه‌ند ئافره‌تێك ئه‌چنـه‌ ماڵی و ئه‌و ئافره‌تانـه‌  بێ سوودن ، وه‌رگرتنی پێستی مشك پاره‌یـه‌کی که‌مـه‌ له‌ ئافره‌تێکی خراپه‌کار.

(2): مـیوه‌ : له‌ خه‌ودا ژن هێنانـه‌ یـان شوو ه‌ ، وه‌ك خوای گه‌وره‌ له‌قوڕئانی پیرۆزدا ئه‌فه‌رموێ {{ ان اصحاب الجنة الیوم فی شغل فاکهون. هم وازواجهم فی ظلال علی الارائك متکئون }} سوره‌تی یس// 55 و 56 ، مـیوه‌ی ته‌ڕ ڕزقێکی کاتی یـه‌ چونکه‌ زوو تێك ئه‌چێت  ، مـیوه‌ی ووشك رزقێکی زۆر و هه‌مـیشـه‌ی یـه‌ ، مـیوه‌ بۆ هه‌ژار ده‌وڵه‌مـه‌ند بونـه‌ و بۆ ده‌وڵه‌مـه‌ندیش پاره‌ی زیـاتره‌ ، ئه‌وکه‌سه‌ی ببینێ مـیوه‌ فڕێ ئه‌درێته‌ سه‌ری ئه‌و که‌سه‌ به‌  خێر خوازئه‌ناسرێ و به‌ ناو بانگ ئه‌بێت .

(3):خه‌ڵوز : له‌ خه‌ودا پیـاوێکی ترسناکه‌ ، هه‌روه‌ها ووتراوه‌ پاره‌ی حه‌رامـه‌ ،یـان رزقێکه‌ له‌ سولتانـه‌وه‌یـه‌  ،ئه‌و که‌سه‌ی ببینێ خه‌ڵوز ئاگری گرت ئه‌و که‌سه‌ له‌لایـه‌ن سولتان یـان کاربه‌ده‌سته‌وه‌ تاقی کراوه‌ته‌وه‌ و زوڵمـیشی لێ کراوه‌ و به‌زۆر پاره‌ی لێ سه‌ندراوه‌  ، خه‌ڵوز له‌ زستان پاره‌یـه‌ ئه‌و که‌سه‌ی خزمـه‌ت کارێکی ڕه‌ش پێستی بدرێتێ ئه‌وه‌ چه‌ند کیسه‌یـه‌ك خه‌ڵوزی بۆ دێت ، ئه‌و شته‌ی له‌ ناو ئاگر بسوتێ بینینی باش نی یـه‌ .

(4): ته‌ڵه‌ : پیـاوێکی که‌م ئیمان و ده‌ست بڕو فێڵ بازه‌ ، ئه‌و که‌سه‌ی ته‌ڵه‌ بۆ چۆله‌گه‌یـه‌ك دانێته‌وه‌  پیـاوێکی گه‌وره‌ هه‌ڵئه‌خه‌ڵه‌تێنێ ، ئه‌گه‌ر ئافره‌ت له‌ خه‌ودا بینی ته‌ڵه‌ دائه‌نێته‌وه‌ که‌ باڵنده‌یـه‌ك ئه‌گرێ  باڵنده‌که‌ یـه‌ك سه‌ر ئه‌فڕێ ،ئه‌و ئافره‌ته‌ حه‌ز ئه‌کات له‌ مێرده‌که‌ی منداڵی بێت به‌ڵام منداڵه‌که‌ له‌ ناو سگی نا چه‌سپێ ودروست نابێ .

(5): چه‌ك : له‌ خه‌ودا سه‌رکه‌وتنـه‌ ، یـان لاچونی نـه‌خۆشی یـه‌ ، ئه‌گه‌ر یـه‌کێك  له‌ ناو خه‌ڵکێکی زۆری بێ چه‌ك دا چه‌کی هه‌ڵگرتبێ ئه‌و که‌سه‌ به‌ گوێره‌ی چۆنیـه‌تی جۆری چه‌که‌که‌ ئه‌بێته‌ سه‌رۆکی ئه‌و خه‌ڵکه‌ ، ئه‌گه‌ر بینی خه‌ڵکی ته‌ماشای ئه‌که‌ن و ئه‌ویش چه‌کی هه‌ڵگرتوه‌ ئه‌و خه‌ڵکه‌ حه‌سودی پێ ئه‌به‌ن ، ئه‌گه‌ر خه‌ڵکه‌که‌ هه‌موویـان پیرو به‌ ته‌مـه‌ن بوون  ئه‌وانـه‌ دۆست و هاورێن ،ئه‌گه‌ر گه‌نج بوون  ئه‌وانـه‌ دوژمنن ، ئه‌وه‌ی ببینێ چه‌کی هه‌ڵگرتوه‌و ئه‌توانێ به‌کاریشی بێنێ نیـازو مـه‌به‌ستی به‌دی دێت ،چه‌ك بۆ نـه‌خۆش مردنـه‌ ، له‌وانـه‌یـه‌ چاك سازی ئایین بێت ،ئه‌گه‌ر ترسی له‌گه‌ڵ بێت بۆ نـه‌خۆش چاك بونـه‌وه‌یـه‌ ،ئه‌گه‌ر سه‌فه‌ری کردبێت به‌ سه‌لامـه‌تی ئه‌‌گه‌ڕێته‌وه .

(6): شـه‌کر : شـه‌کر له‌خه‌ودا خۆشی و شادی و چاك بوونـه‌وه‌ی نـه‌خۆش و نـه‌مانی خه‌م و خه‌فه‌ت و به‌ دی هاتنی هیواو ئامانجه‌ ، ئه‌گه‌ر ئافره‌تیش بێت  ئافره‌تێکی خانـه‌دانـه‌ ، ئه‌گه‌ر کوڕیش بێت ئه‌و کوڕه‌ زیره‌ك و داناو زانیـاره‌و  به‌شداری له‌ به‌هره‌و هونـه‌ری خه‌ڵکی دیکه‌ ده‌کات ، ئه‌گه‌ر پاره‌ش بێت پاره‌یـه‌کی حه‌ڵاڵه‌ ، شـه‌کر له‌ خه‌ودا پاره‌یـه‌ ، شـه‌کری زۆر ئاژاوه‌یـه‌ ، شـه‌کر فرۆشتن باش نی یـه‌ .

(7): ماسی  : ئه‌گه‌ر ژماره‌ی بزانی ئه‌وه‌ ئافره‌ته‌ ، ئه‌گه‌ر ژماره‌ی نـه‌زانی ئه‌وه‌ پاره‌و ده‌ست که‌وته‌ ، نـه‌هه‌نگ وه‌زیری پاشایـه‌ چونکه‌ ده‌ریـا پاشایـه‌ و ماسیش سه‌ربازی پاشایـه‌ ، گرتنی ماسی یـه‌کی گه‌وره‌ خێرو به‌ره‌که‌ته‌  ، ئه‌و ماسی یـه‌ی تۆکڵه‌که‌ی نـه‌رمـه‌ بۆ ئه‌وکه‌سانـه باشـه‌ که‌ ئه‌یـانـه‌وێ خه‌ڵکی هه‌ڵ خه‌ڵتێنن ، ماسی باشـه‌ بۆ ئه‌و که‌سانـه‌ی نیـازی ژن هێنانیـان هه‌یـه‌ ، ماسی مردو له‌ناو ده‌ریـا باش نی یـه‌  چونکه‌ نیـازو مـه‌به‌ست به‌ دی نایـه‌ت ،  ماسی له‌سه‌ر جێی  خه‌ودا ببیندرێ  بۆ نـه‌خۆش و  بۆ ماسی گر باش نی یـه‌ ، ماسی گرتن له‌ ناو ئاوی مـه‌ند  خه‌م و خه‌فه‌ته‌ ، ماسی خواردن به‌ کاڵی زۆر باشـه‌ ،ماسی سوێر واتا به‌ خێ گیروگرفته‌ ، ووتراوه‌ ئه‌گه‌ر ژماره‌ی ماسیـه‌کان بگاته‌ چوارئه‌وه‌ ئافره‌ته‌




[ری بون]

نویسنده و منبع | تاریخ انتشار: Sat, 01 Sep 2018 10:39:00 +0000



تمامی مطالب این سایت به صورت اتوماتیک توسط موتورهای جستجو و یا جستجو مستقیم بازدیدکنندگان جمع آوری شده است
هیچ مطلبی توسط این سایت مورد تایید نیست.
در صورت وجود مطلب غیرمجاز، جهت حذف به ایمیل زیر پیام ارسال نمایید
i.video.ir@gmail.com