«بوعلی سینا» و «شیخ الرئیس» بـه اینجا تغییر مسیر دارند. یاسمین سینایی ویکی پدیا دانشنامه آزاد به منظور دیگر کاربردها، یاسمین سینایی ویکی پدیا دانشنامه آزاد بوعلی سینا (ابهام‌زدایی) و شیخ الرئیس (ابهام‌زدایی) را ببینید.
حسین بن عبدالله
چهره مدرن از ابن سینا بر روی ظرف نقره، موزه بوعلی سینا درون همدان
زادروز
۱ شـهریور ۳۵۹[۱]بخارا (پایتخت سامانیـان)، درون ازبکستان کنونیدرگذشت
۳۱ خرداد ۴۱۶[۱](در سن ۵۷ سالگی)
همدانآرامگاه
آرامگاه بوعلی‌سینا
۳۴°۴۷′۲۹٫۵۵″ شمالی ۴۸°۳۰′۴۷٫۶۲″ شرقی / ۳۴٫۷۹۱۵۴۱۷°شمالی ۴۸٫۵۱۳۲۲۷۸°شرقی همدانمحل زندگی
فرارود، خراسان، گرگان، ری، اصفهان و همدانملیت
ایرانی[۲][۳][۴][۵]نام‌های دیگر
ابوعلی سینا، پور سیناپیشـه
فیلسوف، دانشمند و حکیمسال‌های فعالیت
اواخر سدهٔ چهارم و اوایل سدهٔ پنجم قمرینقش‌های برجسته
بزرگترین فیلسوف مشایی و پزشک نامدار ایران درون جهان اسلام.[۶]لقب
شیخ‌الرئیس؛ شرف الملک، حجت الحق شاهزاده اطباءدوره
اواخر سامانیـان و دوران آل بویـهمذهب
مسلمان[۷][۸][۹]منصب
وزارتمکتب
فلسفه مشاییآثار
کتاب شفا، قانون، دانشنامـهٔ علایی و رساله‌های بسیـاری بـه عربی و فارسیـهمسر
یـاسمـینوالدین
عبدالله / ستاره
ابوعلی حسین بن عبدالله بن حسن بن علی بن سینا، مشـهور بـه ابوعلیِ سینا، ابن سینا و شیخ الرئیس (زادهٔ ۳۵۹ ه.ش درون بخارا – درگذشتهٔ ۲ تیر ۴۱۶ درون همدان، ۹۸۰–۱۰۳۷ مـیلادی[۱۰])،[۱۱][۱۲][۱۳]همـه‌چیزدان،[۱۴]پزشک، ریـاضی‌دان، منجم، فیزیک‌دان، شیمـی‌دان، روان‌شناس، جغرافی‌دان، زمـین‌شناس، شاعر، منطق دان و فیلسوف[۱۵]ایرانی[۲][۳][۴][۵][۱۶] و از مشـهورترین و تأثیرگذارترینِ فیلسوفان و دانشمندان ایران‌زمـین هست که بـه ویژه بـه دلیل آثارش درون زمـینـه فلسفه ارسطویی و پزشکی اهمـیت دارد. یاسمین سینایی ویکی پدیا دانشنامه آزاد وی نویسنده کتاب شفا یک دانشنامـه علمـی و فلسفی جامع هست و القانون فی الطب یکی از معروف‌ترین آثار تاریخ پزشکی است.[۱۷][۱۸]
وی ۴۵۰ کتاب درون زمـینـه‌های گوناگون نوشته‌است کـه شمار زیـادی از آن‌ها درون مورد پزشکی و فلسفه است. جرج سارتن درون کتاب تاریخ علم وی را یکی از بزرگترین اندیشمندان و دانشمندان پزشکی مـی‌داند.[۱۹] همچنین وی او را مشـهورترین دانشمند دیـار ایران مـی‌داند کـه یکی از معروف‌ترین‌ها درون همـهٔ زمان‌ها و مکان‌ها و نژادها است.[۲۰] هم چنین وی درون زمره فیلسوفان بزرگ جهان قرار دارد.[۲۱] دانشنامـهٔ فلسفهٔ دانشگاه تنسی ابن سینا را تأثیرگذارترین فیلسوف جهان پیش از دوران مدرن معرفی مـی‌کند.[۱۳]
کتاب قانون ابن سینا درون پزشکی بـه سال ۱۹۷۳ درون شـهر نیویورک ایـالات متحده آمریکا تجدید چاپ گردیده‌است.[۲۲]
آرامگاه بوعلی‌سینا درون مـیدان بوعلی سینا درون مرکز شـهر همدان واقع شده‌است.
زندگی
اولین سنگ قبر ابن سینا قبل از نبش قبر و جابجایی
ابن سینا درون روستای افشانـه نزدیک بخارا (در ازبکستان کنونی و ایران بزرگ درون سده پنجم هجری قمری) متولد شد. زبان مادری اش فارسی بود. پدرش کـه از صاحب منصبان درون حکومت سامانی بود وی را بـه مدرسه بخارا فرستاد که تا در آنجا بـه خوبی تحصیل کند. پدر و برادر ابن سینا مجذوب تبلیغات اسماعیلیـه شده بودند، اما ابن سینا از آن دو پیروی نکرد. وی حافظه و هوشی خارق‌العاده داشت. به‌طوری‌که درون ۱۴ سالگی از آموزگار خود پیشی گرفت.[۲۳]
او علم منطق را از استادش ابو عبدالله ناتلی آموخت. اوی را نداشت کـه از وی علوم طبیعی یـا داروسازی را فرا بگیرد و پزشکان مشـهور از دستورکارهای او پیروی مـی‌د. البته وی درون فراگیری علم متافیزیک ارسطو دچار مشکل شد کـه تنـها بـه کمک اغراض مابعدالطبیعه فارابی توانست آن را بفهمد. او امـیر خراسان را از یک بیماری سخت نجات داد. امـیر خراسان درون ازای این کار اجازه داد کـه ابن سینا از کتابخانـه باشکوه مخصوص شاهزادگان سامانی استفاده کند. درون سن ۱۸ سالگی، ابن سینا بر بسیـاری از علومـی کـه بعدها شناخته شدند، تسلط یـافت. پیشرفت‌های بعدی وی، مرهون استدلالهای شخصی وی بود.[۲۳]
بخشی از زندگینامـه او بـه گفته خودش بـه گفته از شاگردش ابو عبید جوزجانی بدین شرح است:
پدرم عبدالله از مردم بلخ بود درون روزگار نوح پسر منصور سامانی بـه بخارا درآمد. بخارا درون آن عهد از شـهرهای بزرگ بود. پدرم کار دیوانی پیشـه کرد و در روستای خرمـیثن بـه کار گماشته شد. بـه نزدیکی آن روستا، روستای افشنـه بود. درون آنجا پدر من، مادرم را بـه همسری برگزید و وی را بـه عقد خویش درآورد. نام مادرم ستاره بود من درون ماه صفر سال ۳۷۰ از مادر زاده شدم. نام مرا حسین گذاشتند چندی بعد پدرم بـه بخارا نقل مکان کرد درون آنجا بود کـه مرا بـه آموزگاران سپرد که تا قرآن و ادب بیـاموزم. دهمـین سال عمر خود را بـه پایـان مـی‌بردم کـه در قرآن و ادب تبحر پیدا کردم آنچنان کـه آموزگارانم از دانسته‌های من شگفتی مـی‌نمودند.
در آن هنگام مردی بـه نام ابوعبدالله بـه بخارا آمد او از دانش‌های روزگار خود چیزهایی مـی‌دانست پدرم او را بـه خانـه آورد که تا شاید بتوانم از وی دانش بیشتری بیـاموزم. زمانی کـه ناتلی بـه خانـهٔ ما آمد، من نزد آموزگاری بـه نام اسماعیل زاهد، (که از شاگردان حریربن عبدالله سجستانی بود) .فقه مـی‌آموختم و بهترین شاگرد او بودم و در بحث و جدل کـه شیوهٔ دانشمندانِ آن زمان بود، تخصصی داشتم.
ناتلی بـه من منطق و هندسه آموخت و چون مرا درون دانش اندوزی بسیـار توانا دید بـه پدرم سفارش کرد کـه مبادا مرا جز بهب علم بـه کاری دیگر وادار سازد و به من نیز تأکید کرد جز دانش آموزی شغل دیگر برنگزینم. من اندیشـهٔ خود را بدانچه ناتلی مـی‌گفت مـی‌گماشتم و در ذهنم بـه بررسیِ آن مـی‌پرداختم و آن را روشن‌تر و بهتر از آنچه استادم بود فرامـی‌گرفتم که تا اینکه منطق را نزد او بـه پایـان رسانیدم و در این فن بر استادِ خود برتری یـافتم.
چون ناتلی از بخارا رفت من بـه پژوهش و مطالعه درون علم الهی و طبیعی پرداختم. اندکی بعد مـیلی درون فراگرفتن علم طب درون من پدیدار گشت. آنچه را پزشکان پیشی نوشته بودند همـه را بـه دقت خواندم، چون علم طب از علوم مشکل به‌شمار نمـی‌رفت، درون کوتاه‌ترین زمان درون این رشته موفقیت‌های بزرگ بدست آوردم که تا آنجا کـه دانشمندان بزرگ علم طب بـه من روی آوردند و در نزد من بـه تحصیل اشتغال ورزیدند. من بیماران را درمان مـی‌کردم و در همان حال از علوم دیگر نیز غافل نبودم. منطق و فلسفه را دوباره بـه مطالعه گرفتم و به فلسفه بیشتر پرداختم و یک سال و نیم درون این کار زمان صرف کردم. درون این زمان کمتر شبی سپری شد کـه به بیداری نگذرانده باشم و کمتر روزی گذشت کـه جز بـه مطالعه بـه کار دیگری دست زده باشم.
پس از آن بـه الهیـات رو آوردم و به مطالعه کتاب مابعد الطبیعه ارسطو اشتغال ورزیدم ولی چیزی از آن نمـی‌فهمـیدم و غرضِ نویسنده را از آن سخنان درنمـی‌یـافتم از این رو دوباره از سر خواندم و چهل بار تکرار کردم چنان‌که مطالب آن را حفظ کرده بودم اما بـه حقیقتِ آن پی نبرده‌بودم. چهرهٔ مقصود درون حجابِ ابهام بود و من از خویشتن ناامـید مـی‌شدم و مـی‌گفتم مرا درون این دانش راهی نیست یک روز عصر از بازار کتابفروشان مـی‌گذشتم کتابفروشِ دوره‌گردی کتابی را درون دست داشت و به دنبال خریدار مـی‌گشت بـه من درخواست کرد کـه آن را بخرم من آن را خ، اغراض مابعدالطبیعه نوشته ابونصر فارابی، هنگامـی کـه به درون خانـه رسیدم بی‌درنگ بـه خواندن آن پرداختم و به حقیقت مابعدالطبیعه کـه همـه آن را از برداشتم پی بردم و دشواری‌های آن بر من آسان گشت. از توفیق بزرگی کـه نصیبم شده بود بسیـار شادمان شدم. فردای آن روز به منظور سپاسِ خداوند کـه در حل این مشکل مرا یـاری فرمود. صدقه فراوان بـه درماندگان دادم. درون این هنگام سال ۳۸۷ بود و تازه ۱۷ سالگی را پشت سر نـهاده بودم. زمانی من وارد سال ۱۸ زندگی خود مـی‌شدم نوح پسر منصور سخت بیمار شد، اطباء از درمان وی درماندند و چون من درون پزشکی آوازه و نام یـافته بودم مرا بـه درگاه بردند و از نوح خواستند که تا مرا بـه بالین خود فرا خواند.
من نوح را درمان کردم و اجازه یـافتم که تا در کتابخانـه او بـه مطالعه پردازم. کتاب‌های بسیـاری درون آنجا دیدم کـه بیشتر مردم حتی نام آن‌ها را نمـی‌دانستند و من هم که تا آن روز ندیده بودم. از مطالعه آن‌ها بسیـار سود جستم.
چندی بعد از این روزها پدرم درون گذشت و روزگار احوال مرا دگرگون ساخت من از بخارا بـه گرگانج خوارزم رفتم. چندی درون آن دیـار بـه عزت روزگار گذراندم نزد فرمانروای آنجا نزدیکی پیدا کردم و به تألیف چند کتاب درون آن شـهر توفیق یـافتم پیش از آن دربخارا نیز کتابهایی نوشته بودم.
در این هنگام اوضاع جهان دگرگون شده بود ناچار من از گرگانج بیرون آمدم مدتی همچون آواره‌ای درون شـهرها مـی‌گشتم که تا به جرجان (شـهری درون محل گنبد کاووس کنونی) رسیدم و از آنجا بـه دهستان رفتم و دوباره بـه جرجان (شـهری درون محل گنبد کاووس کنونی) بازگشتم و مدتی درون آن شـهر ماندم و کتابهایی تصنیف کردم. ابوعبید جوزجانی درون جرجان (شـهری درون محل گنبد کاووس کنونی) بـه نزدم آمد.
ابو عبید جوزجانی گوید: یاسمین سینایی ویکی پدیا دانشنامه آزاد این بود آنچه استادم از سرگذشت خود برایم حکایت کرد. چون من بـه خدمت او پیوستم که تا پایـان زندگی با او بودم. بسیـار چیزها از او فرا گرفتم و بسیـاری از کتاب‌های او را تحریر کردم استادم بعد از مدتی بـه ری رفت و به خدمت مجدالدوله از فرمانروایـان دیلمـی درآمد و وی را کـه به بیماری سودا دچار شده بود درمان کرد و از آنجا بـه قزوین و از قزوین بـه همدان رفت و مدتی دراز درون این شـهر ماند و در همـین شـهر بود کـه استادم بـه وزارت شمس‌الدوله دیلمـی فرمانروای همدان رسید. درون همـین زمان‌ها استادم کتاب قانون را نوشت و تألیف کتاب بزرگ شفا را بـه خواهشِ من آغاز کرد. چون شمس الدوله از جهان رفت و پسرش جانشین وی گردید؛ استاد وزارتِ او را نپذیرفت و چندی بعد بـه او اتهام بستند کـه با فرمانروای اصفهان مکاتبه دارد و به همـین دلیل بـه زندان گرفتار آمد. ۴ ماه درون زندان بسر برد و در زندان ۳ کتاب بـه رشته تحریر درآورد. بعد از رهایی از زندان مدتی درون همدان بود که تا با جامـه درویشان پنـهانی از همدان بیرون رفت و به سوی اصفهان رهسپار گردید. من و برادرش و دو تنِ دیگر با وی همراه بودیم. بعد از آنکه سختیـهای بسیـار کشیدیم بـه اصفهان درآمدیم. علاءالدوله فرمانروای اصفهان استادم را بـه گرمـی پذیرفت و مقدم او را بسیـار گرامـی داشت و در سَفَروحَضَر و به هنگام جنگ و صلح، استاد را همراه و هنِ خود ساخت. استاد درون این شـهر کتاب شفاءرا تکمـیل کرد و به سال ۴۲۸ درون سفری کـه به همراهی علاءالدوله بـه همدان مـی‌رفت، بیمار شد و در آن شـهر درون گذشت و به خاک سپرده شد. او با روش‌های اندیشمندانـه بیماران را درمان مـی‌کرد.
مـهاجرت از گرگانج بـه جرجان (۴۰۳–۴۰۲ هجری/ ۱۰۱۳–۱۰۱۲ مـیلادی)
ابن سینا درون ۴۰۲ هجری گرگانج را بـه مقصد جرجان(گنبد کاووس) ترک نمود که تا دوستش کاووس بن وشمگیر دیلمـی از آل زیـار را دیدار کند. درون این راه، ابن سینا بـه سوی خراسان رفت و از شـهرهای نسا، ابیورد، طوس، سمنگان، جاجرم گذشت و به جرجان(گنبد کاووس) رسید؛ ولی درون این مـیان (در زمستان ۴۰۳ هجری/ژانویـه و مارس ۱۰۱۳ مـیلادی) قابوس درگذشت. گرچه درون شرح حال ابن سینا بـه زبان خودش، دلیلی بر این موضوع نیـامده، ولی مـی‌توان علت مرگ قابوس را مسائل سیـاسی دانست. ابن سینا درون طی این سفر بـه نظر نمـی‌رسد کـه در شـهری مانده باشد. ابن سینا مدت کوتاهی درون جرجان(گنبد کاووس) درون خانـه یکی از دوستان صمـیمـی اش اقامت نمود و در آنجا جوزجانی را دیدار نموده و در خدمت منوچهر بن کاووس بود.[۲۴]
در ری (۴۰۵–۴۰۴ هجری/ ۱۰۱۵–۱۰۱۴ مـیلادی)
ابن سینا از جرجان (شـهری درون محل گنبد کاووس کنونی) بـه ری مـهاجرت کرد و در دستگاه حکومتی حاکم آل بویـه مجدالدوله رستم وارد شد. مادر مجدالدوله سیده، دستی پشت پرده درون تصمـیم گیریـهای حکومتی بود. ابن سینا با مـهارتی کـه در پزشکی داشت، از نخبگانسیـاسی کـه به مجدالدوله مشاوره مـی‌دادند پیشی گرفت و به وی نزدیک‌تر شد. ابن سینا مجدالدوله را کـه مبتلا بـه مالیخولیـا شده بود، مداوا نمود.[۲۴]
در همدان (۴۱۵–۴۰۵ هجری/ ۱۰۲۴–۱۰۱۵ مـیلادی)
ابن سینا درون ری بود که تا شمس‌الدوله حاکم آل بویـه (برادر مجدالدوله) درون ذیقعدهٔ ۴۰۵ ه.ق /آوریل ۱۰۱۵ م. بـه آنجا حمله کرد. ابن سینا بـه دلایل نامعلوم بـه قزوین مـهاجرت کرده و سپس وارد همدان گردید. وی سپس به منظور درمان شمس‌الدوله احضار گردید و به اجبار وزیر وی شد و تا مرگ شمس‌الدوله درون ۴۱۲ ه.ق /۱۰۲۱ م. درون این سمت باقی ماند. یک بار درون این دوران ابن سینا با لشکریـان امـیر درگیر شد. بعد از مرگ شمس‌الدوله، سماءالدوله روی کار آمد و از ابن سینا خواست که تا در جایگاهش باقی بماند؛ ولی ابن سینا تمایلی بـه این موضوع نداشت و در انتظار فرصتی به منظور ترک آن دیـار بود. او پنـهانی با علاءالدوله حاکم آل کاکویـه نامـه نگاری کرد کـه دیوان آل بویـه درون همدان و مخصوصاً تاج‌الملک ابونصر ابراهیم بن بهرام کوهی وزیر کرد آل بویـه بـه وی ظنین گردیده، بـه اتهام خیـانت درون قلعه‌ای درون فرجان ابن سینا را زندانی د. ابن سینا ۴ ماه زندانی بود که تا اینکه علاءالدوله بـه همدان تاخت و سلطنت سماءالدوله را پایـان داد و ابن سینا از زندان آزاد شد. علاءالدوله بـه ابن سینا پیشنـهاد منصبی درون همدان را داد کـه نپذیرفت. چندی بعد ابن سینا تصمـیم بـه مـهاجرت بـه اصفهان گرفت و در لباس صوفیـان بـه همراه برادرش، ابوعبید جوزجانی و دو بـه آنجا رفت.[۲۴]
در اصفهان (۴۲۸–۴۱۵ هجری/۱۰۳۷-۱۰۲۴ مـیلادی)
علاءالدوله، ابن سینا را با عزت و احترام پذیرفت و ابن سینا درون اصفهان سکنی گزید و سالهای پایـانی عمرش را درون خدمت وی گذراند و در بیشتر سفرها با وی همراه بود. درون یکی از این سفرها بـه همدان درون سال ۴۲۸ هجری، ابن سینا مبتلا بـه قولنج شد کـه دائماً بـه آن مبتلا مـی‌گشت و در اثر آن درگذشت و در همدان بـه خاک سپرده شد و آرامگاه بوعلی‌سینا هم‌اکنون درون این شـهر قرار دارد.[۲۴]
ابن سینا و ازدواج
در منابع تاریخی هیچ گزارش جدی دربارهٔ ازدواج ابن سینا مطرح نشده‌است، جز اینکه برخی گفته‌اند با ی بـه نام یـاسمـین کـه کنیز فراری خلیفه بغداد بود، ازدواج کرد، کـه آن هم دیری نپایید.[۲۵]
علت مرگ ابن سینا
مستندترین گزارش از مرگ ابن سینا از ابوعبید جوزجانی شاگرد اوست کـه تا پایـان عمر همراه او بود:
همـه نیروهای شیخ بـه کمال بود اما نیروی با زنان درون وجود وی از دیگر نیروهای افزون بود و در این کار زیـاده روی مـی‌کرد. روزی از سوی یـاران، زیـان زن دوستی و پرخوری و شب زنده داری کـه شیخ درون این هر سه افراط مـی‌کرد بـه وی گوشزد شد. شیخ پاسخ داد: خدای بزرگ از نیروهای جسمـی و روحی مرا بهرهٔ فراوان بخشیده‌است و من حتما از همـهٔ این نیروها نیک بهره برگیرم و به موقع برخوردار شوم. زیـادهروی درون شـهوات سرانجام جسم نیرومند شیخ را فرسوده کرد. هنگامـی کـه علاﺀالدوله با تاش فراش مـی‌جنگید و پورسینا همراه وی بود، بیماری قولنج گریبان شیخ را گرفت. شیخ از ترس آنکه مبادا درون هنگام کارزار و فرار امـیر زمـینگیر شود و از همگامـی با او بازماند، درون یک روز هشت بار دستور تنقیـه داد کـه در اثر زیـادهروی روده‌هایش زخم شد. چون درون کار درمان ورزیده بود، خویشتن را بـه داروهای مناسب اندکی بهبود بخشید اما علیل گشت زیرا از غذا پرهیز نمـی‌کرد و از هنی با زنان دستبردار نبود. درون نتیجه بیمای قولنج وی گاهی زورآور مـی‌شد و زمانی تسکین مـی‌یـافت که تا آن هنگام کـه در رکاب علاﺀالدوله بـه سوی همدان رهسپار گردید. درون این سفر بیماری شیخ بـه شدت گرایید و چون بـه همدان رسید، دانست کـه نیروی جسمانی خود را چنان از دست داده کـه دیگر از غذا و دارو کاری ساخته نیست. از این رو از درمان خویش دست کشید و گفت: «مدبر تن من از تدبیر فرومانده و درمان بی‌فایده است.» چند روزی بر این حال بود که تا دیده از جهان فروبست. جسمش را درون همدان بـه خاک سپردند. درون آن هنگام پنجاه و هشت ساله بود.[۲۶]
اخلاق و صفات
با توجه بـه آثار بـه جا مانده از ابن سینا معلوم مـی‌شود کـه او فردی بسیـار باهوش و پرکار بوده‌است.
ابن سینا فیلسوف
ابن سینا بسیـار پیرو فلسفه ارسطو بود و از این نظر بـه استادش فارابی شباهت دارد. مبحث منطق و نفس درون آثار او درون واقع همان مبحث منطق و نفسارسطو و شارحان او نظیر اسکندر افرودیسی و ثامـیسطیوس است. اما ابن سینا هرچه بـه پایـان عمر نزدیک مـی‌شد، بیشتر از ارسطو فاصله مـی‌گرفت و به افلاطون و فلوطین و عرفان نزدیک مـی‌شد. داستان‌های تمثیلی او و نیز کتاب پرحجم منطق المشرقین کـه پایـان عمر تحریر کرده بود، شاهد این مدعاست. متأسفانـه امروزه از این کتاب تنـها پیش گفتارش درون دست است؛ ولی حتی درون همـین پیش گفتار نیز ابن سینا بـه انکار آثار دوران ارسطویی خویش مانند شفا و نجات مـی‌پردازد.[۲۷]
آثار ابن سینا
نوشتار اصلی: کتاب‌شناسی ابن سینا
آثـارِ ابن سینا
طب و فلسفه
- کتاب شفا
- قانون درون طب
- الاشارات و التنبیـهات
- دانشنامـه علائی
- نجات
- پنج رساله
- معراج‌نامـه (رساله)
- رگشناسی
- ترجمـه فارسی کلیـات قانون ابن سینا
- کتاب المجموع
- کتاب الحاصل و المحصول
- کتاب البرّ و الاثم
- کتاب القانون فی الطب
- کتاب الارصاد الکلیـه
- کتاب الانصاف
- کتاب النجاه
- کتاب الهدایـه
- کتاب الاشارات
- کتاب المختصر الاوسط
- کتاب العلائی
- کتاب القولنج
- کتاب لسان العرب فی اللغه
- کتاب الادویة القلبیـه
- کتاب الموجز
- کتاب بعض الحکمة المشرقیـه
- کتاب بیـان ذوات الجهه
- کتاب المعاد
- کتاب المبدأ و المعاد
- عیون الحکمـه و الانصاف و الانتصاف
- رسالة القضاء و القدر
- رسالة فی الآلة الرصدیـه
- رسالة عرض قاطیغوریـاس
- رسالة المنطق بالشعر
- قصائد فی العظة و الحکمـه
- رسالة فی نعوت المواضع الجدلیـه
- رسالة فی اختصار اقلیدس
- رسالة فی مختصر النبض بـه زبان فارسی
- رسالة فی الحدود
- رسالة فی الاجرام السماویة
- کتاب الاشاره فی علم المنطق
- کتاب اقسام الحکمـه
- کتاب النـهایـه
- کتاب عهد کتبه لنفسه
- کتاب حیّ بن یقطان
- کتاب فی انّ ابعاد الجسم ذاتیة له
- کتاب خطب
- کتاب عیون الحکمـه
- کتاب فی انّه لا یجوز ان یکون شیء واحد جوهریـا و عرضیـا
- کتاب انّ علم زید غیر علم عمرو
- رسائل اخوانیـه و سلطانیـه و مسائل جرت بینـه و بین بعض العلماء
ریـاضی
- زاویـه
- اقلیدس
- الارتماطیقی
- علم هیئت
- المجسطی
- جامع البدایع
طبیعی
- ابطال احکام النجوم
- الاجرام العلویة واسباب البرق والرعد
- فضا
- النبات والحیوان
نسخه‌ای از کتاب قانون ابن سینا بـه زبان لاتین، چاپ ۱۴۸۴ مـیلادی درون مخزن کتب نفیس کتابخانـه مرکز علوم درمانی دانشگاه تکزاس درون سن‌آنتونیو
به دلیل آنکه درون آن دوره، عربی زبان رایج آثار علمـی بود، ابن سینا و سایر دانشمندان ایران‌زمـین کـه در آن روزگار مـی‌زیستند کتاب‌های خود را بـه زبان عربی نوشتند.
بعدها برخی از این آثار بـه زبان‌های دیگر از جمله فارسی ترجمـه شد. از جمله اثر قانون درون طب کـه توسط عبدالرحمن شرفکندی بـه زبان فارسی ترجمـه شده‌است.
برابریـابی به منظور واژه‌های عربی و واژه‌سازی از سویِ ابنِ سینا
افزون بر این، ابن سینا درون ادبیـات فارسی نیز دستی توانمند داشته‌است. بیش از ۲۰ اثر فارسی بـه او منسوب هست که از مـیان آن‌ها، بی‌گمان «دانشنامـه علائی» و «رگشناسی» (رساله نبض) از نوشته‌های او است. آثار فارسی ابن سینا، مانند سایر نثرهای علمـی زمان وی، با رعایت ایجاز و اختصارکامل نوشته شده‌است.[۲۸] ابن سینا به منظور بیـان مفاهیم نو بـه فارسی درون آثار خود دست بـه واژه‌سازی زده‌است.
برپایـهٔ پژوهشـهای دکتر محمد معین و سیدمحمد مشکات، شمار واژگان آفریدهٔ ابن سینا درون دانشنامـهٔ علایی و رگشناسی ۱۰۳۹ واژه است. برخی واژه‌های آفریدهٔ ابن سینا درون این دو اثر سترگ چنین هستند:
بُرینش به‌جای قطع (که درون ریـاضی و انداهه به‌کار مـی‌رفت)، پذیرا به‌جای قابل (در فلسفه)، روان به‌جای نفس، سربه‌سر به‌جای مساوی، کرده به‌جای مفعول، کُنا به‌جای فاعل، گداخته به‌جای مایع، مایگی به‌جای مادیّت، نـهاد به‌جای وضع، یکی‌ای به‌جای وحدت، افکندنِ گمان به‌جای تولیدِ شک، ایستادگی به‌خودی‌خود به‌جای قائمِ‌بالذات‌بودن، بالش (نمو، از بن واژهٔ بالیدن)، بَستَناکی به‌جای انجماد، بهره پذیر به‌جای قابل قسمت، بی‌گسستگی به‌جای لاینقطع، پیداگر، پیوندپذیر، جانِ سخن گویـا به‌جای نفسِ ناطقه، جُنبایی به‌جای حرکت، دار، ِ راست به‌جای حرکتِ مستقیم، گِرد به‌جای حرکتِ مستدیر، چه چیزی به‌جای ماهیت، دیرجنب، رایش به‌جای علمِ ریـاضی، روشن‌سرشتی، زایش‌دِه به‌جای مولّد، زِفر زبرین به‌جای فکِ اعلی، زِفر زیرین به‌جای فکِ اسفل، شایدبود به‌جای امکان، گوهر روینده به‌جای جوهر نامـی، نادیداری به‌جای باطنی، هرآینگی‌بودن به‌جای وجوب، حدِّ کِهین، حدِّ مِهین، حدِّ مـیانگین، علمِ ترازو به‌جای علمِ منطق، علمِ سپس‌طبیعت به‌جای علم مابعدالطبیعه، نبض درنگی، نبض دمادم، نبض ستبر، نبض لرزنده.[۲۹]
دید داخلی آرامگاه بوعلی‌سینا
ابوعلی سینا و ادبیـات
نمای بیرونی مقبره ابن سینا درون همدان
ابوعلی سینا بـه عربی و فارسی شعر مـی‌سروده‌است. حدود هفتاد و دو بیت شعر فارسی درون کتاب‌های مختلف و تذکره‌ها بدو منسوب شده‌است درون مـیان ابیـات بوعلی سینا طنزهای تکان دهنده‌ای بـه چشم مـی‌خورد کـه نشان از بی‌ارزشیِ جهان هستی و ضعف و ناتوانیِ آدمـیان از دیدگاهِ اوست.
روزکی چند درون جهان بودمبر سرِ خاک باد پیمودمساعتی لطف و لحظه‌ای درون قهرجانِ پاکیزه را بیـالودمباخرد را بـه طبع، کردم هَجوبی‌خرد را بـه طمع بستودمآتشی برافروختم از دلو آبِ دیده ازو بیـالودمبا هواهای حرص شیطانیساعتی شادمان بنغودمآخرالعمر چون سرآمد کاررفتم تخم کِشته بدرودمگوهرم باز شد بـه گوهر خویشمن از این خستگی بیـالودمنداند کـه من کجا رفتمخود ندانم کـه من کجا بودم
دل گرچه درین بادیـه بسیـار شتافتیک‌موی ندانست ولی موی‌شکافتاندر دلِ من هزارخورشید بتافتآخر بـه کمالِ ذرّه‌ای راه‌نیـافت
بوعلی درون قطعه‌ای با اینکه بـه نحوی ترکِ ادبِ شرع مـی‌نماید، جهل و حماقت را زشت مـی‌شمارد؛ اما این قطعه دارای طنز دلپذیری هست که بر ترکِ ادب شرع غلبه دارد. جهل و حماقتی کـه باعثِ حکم شرع بر تحریم مـی‌شود و عقلا و علما را بـه زحمت و رنج انداخت:
غذای روح بود بادهٔ رحیق الحقکه رنگ و بوش کند رنگ و بوی گل را دقبه رنگ زنگ زداید ز جانِ اندهگینهمای گردد اگر جرعه‌ای بنوشد بَقبه طعم تلخ چو پندِ پدر ولیک مفیدبه پیش مـیطل باطل بـه نزدِ دانا حقمِی از جهالتِ جهّال شد بـه شرع حرامچو مَه کـه از سببِ منکرانِ دین شد شَقحلال گشته بـه فتوای عقل بر داناحرام گشته بـه احکامِ شرع بر احمق را چه گنَه گر کـه ابلهی نوشدزبان بـه هرزه گشاید دهد ز دست ورق.[۳۰]
شاگردان ابن سینا
ابن سینا علاوه بر آثار خود شاگردان دانشمند و کارآمدی بـه مانند ابوعبید جوزجانی، ابوالحسن بهمنیـار، ابو منصور طاهر اصفهانی و ابوعبدالله محمد بن احمد المعصومـی را کـه هر یک از ناموران روزگار گشتند تربیت نمود،[۳۱] کـه هر کدام دانشمند بزرگی درون زمان خود شدند. از مـیان شاگردان او این چند تن سرشناس‌ترند:
- ابوالحسن بهمنیـار بن مرزبان شاگرد بسیـار معروف ابن سینا هست که برخی از آثار او درون دست است. وی از زرتشتیـان آذربایجان بود.[۳۲] ولی بعدها مسلمان شد و کنیـهٔ ابوالحسن را برگزید. چنان‌که بسیـاری از ارباب تواریخ بـه این مطلب تصریح کرده‌اند و از نوشته‌های خود ابوالحسن بهمنیـار از جمله التحصیل چنین مطلبی تأیید مـی‌شود. یکی از کتاب‌های ابن سینا بـه نام المباحث بیشتر شامل جواب سؤالات اوست.
- ابوعبیدالله عبدالواحد بن محمد جوزجانی از سال ۴۰۳ هجری که تا هنگام مرگ ابن سینا پیوسته درون خدمت او بوده‌است و پس از مرگ او بـه گردآوری و تألیفِ آثار او پرداخت. تبحر او درون ریـاضیـات بود. کتاب سه جلدی دانشنامـه علایی بعد مرگ ابن سینا، توسط او تکمـیل شد.
- ابوعبدالله محمد بن احمد المعصومـی یکی دیگر از شاگردان مشـهور ابن سینا هست که رسالةالعشق را ابن سینا بـه نام او نوشت. وقتی نزاع علمـی بوعلی سینا و ابوریحان بیرونی بر اثر برخی گفتارهای ابوریحان منقطع شد معصومـی ادامـهٔ بحث با ابوریحان را بـه عهده گرفت. مطالب معصومـی بـه همراه اجوبه ابن سینا و سوالات و ردود ابی ریحان درون کتاب اسئله و اجوبه درون ایران و لبنان چاپ شده‌است.
- شیخ علی نسائی خراسانی یکی دیگر از شاگردان ابن سینا کـه ناصر خسرو هم درون سفرنامـه اش از وی نام مـی‌برد.
- ابومنصور حسین بن طاهر بن زیله اصفهانی از دانشمندان ایرانی قرن چهارم و پنجم هجری و از شاگردان ابن سینا بود. وی درون دانش‌های زمان خود بیشتر درون ریـاضیـات مـهارت داشت. او درون سال ۴۴۰ هجری درگذشت.
تأثیر و جایگاه امروزی
تأثیر بر اروپا
چهارتاقی دانشمندان ایرانی
مجسمـهٔ ابن سینا درون دفتر سازمان ملل متحد درون وین
انتقال علوم یونانی توسط مسلمانان و ترجمـه آثار عربی بـه لاتین، نخستین رنسانس یعنی تجدید حیـات علمـی را درون جنوب اروپا سبب شد. این رنسانس درون قرن دهم درون سیسیل آغاز شد و در قرن دوازدهم درون طُلَیطُلَه (تولدو) درخشید، سپس از آن بزودی بـه فرانسه رسید. دو اثر اصلی ابن سینا (شفا و قانون) وی را درون اروپا بـه صورت استاد بی‌بدیل طب و علوم طبیعی و فلسفه درآورد.[۲۳]
از قرن دوازدهم که تا شانزدهم پایـه‌های علمـی و عملی پزشکی، تعلیمات ابن سینا بود. با آثار ابوبکر محمد بن زکریـای رازی نیز آشنا بودند و او را طبیب معالجی بهتر از ابن سینا مـی‌شمردند، ولی قانون مجموعه تعلیمـی بی‌نظیری به‌شمار مـی‌رفت و کتاب «کلیـات فی الطب» ابن رشد تنـها با قسمت اول کتاب قانون مطابقت داشت. قانون توسط ژرارد کرمونائی مـیان سالهای ۱۱۵۰ و ۱۱۸۷ بـه تمامـی ترجمـه شد و روی هم رفته هشتاد و هفت ترجمـه از آن بـه عمل آمد کـه البته بعضی، از آن‌ها فقط شامل قسمتی از این کتاب بود. بیشتر ترجمـه‌ها بـه لاتینی بود، ولی چندین ترجمـه بـه عبری درون اسپانیـا و ایتالیـا و جنوب فرانسه نیز انجام شد. ترجمـه کتاب‌های طبی بـه خوبی ترجمـه کتاب‌های فلسفی او نیست و بعضی کلمات یونانی کـه تحریف شده و به صورت عربی درآمده، درون ترجمـه‌ها بـه صورت نامفهوم و ناشناخته آمده‌است، و نیز بعضی اصطلاحات فنی عربی کمابیش بـه حروف لاتینی نقل شده و کاملاً نامفهوم است. قانون اساس تعلیم طب درون همـه دانشگاه‌ها بود. درون قدیمـی‌ترین برنامـه تعلیمـی کـه تاکنون بدست آمده و مربوط بـه مدرسه طب منوپلیـه هست و درون منشوری از پاپ کلمنت پنجم مورخ ۱۳۰۹مسیحی و نیز درون تمام منشورهای بعد از آن که تا سال ۱۵۵۷ نام قانون آمده‌است. ده سال بعد جالینوس را بر ابن سینا برگزیدند، ولی کتاب قانون که تا قرن هفدهم هنوز تدریس مـی‌شد. چاپ متن عربی آن درون رم نشانـه آن هست که چه اندازه ارزش به منظور این کتاب قائل بوده‌اند. چاسر درون مقدمـه کتاب «داستان‌های کنتربری» نوشته‌است کـه هیچ طبیبی نباید از قانون غفلت کند. تقریباً هرقسمت‌هایی از قانون و مخصوصاً فصول مربوط بهتب‌ها یـا بیماری‌های چشم را، یـا نوشته‌های کوتاهتری چون«مقالة فی النبض» یـا «رساله درون بیماری‌های قلبی» را درون اختیـار داشت. همـه مؤلفان عرب از قرن هفتم که تا قرن دهم ه.ق /سیزدهم که تا شانزدهم م. از خوان نعمت ابن سینا برخوردار بوده‌اند - حتی اگر مانند پدر ابن زهر نسبت بـه او تردید نشان داده یـا مانند ابن نفیس بـه تکمـیل قانون پرداخته باشند.[۲۳]
روز پزشک
- ۱ شـهریور، هم‌زمان با زادروز او درون ایران روز پزشک است.
نام گذاری‌ها بـه نام ابن سینا
در سمت پنـهان ماه دهانـه‌ای بـه افتخار ابن سینا بـه نام وی دهانـه ابن سینا نام‌گذاری شده‌است.
در تهران، شیراز، مشـهد و اصفهان، و همچنین؛ استانبول، هراره، بوبینی فرانسه بیمارستان‌هایی بـه افتخار وی نام‌گذاری شده‌اند.
یک مرکز جراحی درون نیویورک بـه افتخار وی نام‌گذاری شده‌است.
در سا شرقی انگلستان یک کالج طب چینی بـه نام وی نام‌گذاری شده‌است.
در پاکستان یک کالج پزشکی بـه نام ابن سینا وجود دارد.
در مجارستان یک کالج بینالمللی با نام ابن سینا وجود دارد.
ژورنال بینالمللی بیوتکنولوژی بـه نام ابن سینا درون تهران فعالیت مـی‌کند.
پژوهشگاه ابن سینا درون تهران بـه افتخار وی نام‌گذاری شده‌است.
چندین مدرسه و مرکز آموزشی درون ایران نیز بـه نام وی نام‌گذاری شده‌اند.
جایزه ابن سینا یونسکو
سازمان یونسکو هر دو سال یک بار جایزه‌ای بـه نام ابن سینا را از مـیان افرادی کـه در فلسفه اخلاق و علم پیشرو هستند اهدا مـی‌کند.
جایزه ابن سینا آلمان
در سال ۲۰۰۵ مـیلادی دکتر «یـاشار بیلگین»ترک تبار (عضو حزب راست‌گرای اتحادیـه دموکرات مسیحی آلمان) با همکاری چند فرد دیگر، کانونی عام‌المنفعه بـه نام "آویسنا پرایز" (Avicenna-Preis e.V) درون شـهر فرانکفورت آلمان بنیـان نـهاد که تا سالانـه بـه انتخاب هیئت داوران «جایزه ابن سینا»را بـه افراد یـا سازمانـهایی کـه در راه تفاهم فرهنگی ملت‌ها کوشا بوده‌اند اعطاء کند. مبلغ سقفی این جایزه که تا یکصد هزار یورو تعیین شده کـه از طرف شخصیت‌های حقوقی و حقیقی مختلف مـهیـا مـی‌گردد.
هدیـهٔ ایران بـه سازمان ملل
دولت جمـهوری اسلامـی ایران درون ژوئن ۲۰۰۹ بـه عنوان نشانی از پیشرفت علمـی صلح‌آمـیز ساختمان-مجسمـه‌ای بـه شکل چهارتاقی کـه ترکیبی از سبک‌های معماری و تزئینات هخا و اسلامـی درون آن دیده مـی‌شود را بـه دفتر سازمان ملل متحد درون وین هدیـه داد کـه در محوطهٔ آن درون سمت راست ورودی اصلی قرار داده شده‌است. درون این چهارتاقی مجسمـه‌هایی از چهار فیلسوف ایرانی خیـام، ابوریحان بیرونی، زکریـا رازی و ابوعلی سینا قرار دارد.[۳۳]
ده ریـالی - پشت اسکناس عنوان: آرامگاه ابن سینا
پانویس
↑ ۱٫۰۱٫۱ Encyclopedia of Islam: Vol 1, p. 562, Edition I, 1964, Lahore, Pakistan
↑ ۲٫۰۲٫۱ Paul Strathern (۲۰۰۵). A brief history of medicine: from Hippocrates to gene therapy. Running Press. p. ۵۸. ISBN ۹۷۸–۰–۷۸۶۷–۱۵۲۵–۱ Check |isbn= value: invalid character (help). Check date values in: |date= (help); External link in |title= (help)
↑ ۳٫۰۳٫۱ Brian Duignan (۲۰۱۰). Medieval Philosophy. The Rosen Publishing Group. p. ۸۹. ISBN ۹۷۸–۱–۶۱۵۳۰–۲۴۴–۴ Check |isbn= value: invalid character (help). Check date values in: |date= (help); External link in |title= (help)
↑ ۴٫۰۴٫۱ Michael Kort (۲۰۰۴). Central Asian republics. Infobase Publishing. p. ۲۴. ISBN ۹۷۸–۰–۸۱۶۰–۵۰۷۴–۱ Check |isbn= value: invalid character (help). Check date values in: |date= (help); External link in |title= (help)
↑ ۵٫۰۵٫۱ * Ibn Sina ("Avicenna") Encyclopedia of Islam. 2nd edition. Edited by P. Berman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel and W.P. Henrichs. Brill 2009. Accessed through Brill online: www.encislam.brill.nl (2009) Quote: "He was born in 370/980 in Afshana, his mother's home, near Bukhara. His native language was Persian."
- A.J. Arberry, "Avicenna on Theology", KAZI PUBN INC, 1995. excerpt: "Avicenna was the greatest of all Persian thinkers; as physician and metaphysician"&fp=dcce4d829681fc6c&biw=1824&bih=966
- Henry Corbin, "The Voyage and the messenger: Iran and Philosophy", North Atlantic Books, 1998. pg 74:"Whereas the name of Avicenna (Ibn sinda, died 1037) is generally listed as chronologically first among noteworthy Iranian philosophers, recent evidence has revealed previous existence of Ismaili philosophical systems with a structure no less complete than of Avicenna".[۱]
↑ دانشنامـه ایران، جلد اول، ذیل "ابن سینا"
↑ یـان ریپکا، «تاریخ ادبیـات فارسی دری که تا آغاز سدهٔ بیستم» درون تاریخ ادبیـات ایران، از دوران باستان که تا قاجاریـه، ترجمـه عیسی شـهابی، تهران ۱۳۸۵، انتشارات علمـی و فرهنگی، ص ۲۶۰
↑ سه حکیم مسلمان، نوشته سید حسین نصر، ترجمـه احمد آرام، انتشارات امـیرکبیر، تهران ۱۳۸۵، شابک ۹۷۸-۹۶۴-۳۰۳-۱۱۱-۴، صفحات ۴۷ و ۴۸
↑ فتح‌الله مجتبایی شرف الدین خراسانی علیرضا جعفری نائینی، "ابن سینا" درون دائرةالمعارف بزرگ اسلامـی، جلد چهارم. (لینک)
↑ دانشنامـهٔ بریتانیکا، سرواژهٔ Avicenna، بازدید: نوامبر ۲۰۰۸.
↑ Gutas، Dimitri. Edward N. Zalta. Ibn Sina [Avicenna]. ویرایش Fall 2016. Metaphysics Research Lab, Stanford University، 2016.
↑ Avicenna , 980-1037, Islamic philosopher and physician, of Persian origin
http://www.encyclopedia.com/topic/Avicenna.aspx
↑ ۱۳٫۰۱۳٫۱ Sajjad Rizvi. «Avicenna (Ibn Sina)». Internet Encyclopedia of Philosophy. بازبینی‌شده درون 2017-09-27.
↑ Kusky, Timothy M.; Cullen, Katherine E. (2010). Encyclopedia of Earth and Space Science (in انگلیسی). Infobase Publishing. p. 817. ISBN 978-1-4381-2859-7. ibn sina (Avicenna in Latinized form), a Persian polymath ...
↑ نوری کوتنایی, نظام الدین. جلوه علی علیـه اسلام درون ادبیـات فارسی. ساری: نشر زهره, 1379. ISBN 964–5704–21–9.
↑ Daly, Jonathan (2013). The Rise of Western Power: A Comparative History of Western Civilization (in انگلیسی). A&C Black. p. 18. ISBN 978-1-4411-1851-6. The Persian polymath Ibn Sina (981–1037) consolidated all of this learning, along with Ancient Greek and Indian knowledge, into his The Canon of Medicine (1025), a work still taught in European medical schools in the seventeenth century.
↑ A) "Avicenna", in دانشنامـه بریتانیکا، Concise Online Version, 2006 ([۲]);
B) D. Gutas, "Avicenna", in دانشنامـه ایرانیکا، Online Version 2006, (LINK); excerpt: "That he should have written poems in Persian, his native and everyday language, is probable"
C) Ibn Sina ("Avicenna") Encyclopedia of Islam. 2nd edition. Edited by P. Berman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel and W.P. Henrichs. Brill 2009. Accessed through Brill online: www.encislam.brill.nl (2009) Quote: "He was born in 370/980 in Afshana, his mother's home, near Bukhara. His native language was Persian."
D) Charles Lindholm,"The Islamic Middle East: Tradition and Change", Wiley-Blackwell, 2002. (2nd edition) " excerpt from pg 277: "Iranian Platonic philosopher".
E) Fayz, M. Getz. "Avicenna" in Sandra Clayton-Emmerson (2005), Key Figures in Medieval Europe: An Encyclopedia (Routledge Encyclopedias of the Middle Ages). Routledge. pg 54: "The Persian philosopher, poet, and physician Ibn Sina (Abu Ali al-Husayn ibn Abdullah ibn Sina) is known in the west as Avicenna. He was born in Bukhara and died in Hamada, Persia".
F) Joyce Moss, " Middle Eastern literatures and their times", Volume 6 of World Literature and Its Times: Profiles of Notable Literary Works and the Historical Events that Influenced Them.
Thomas Gale, 2004. Excerp
ابن سینا یـا ابن سینا حسین پسر عبدالله زادهٔ ۳۵۹ ه.ش درون بخارا -درگذشتهٔ ۲ تیر ۴۱۶ درون همدان، ۹۸۰–۱۰۳۷ مـیلادی، دانشمند و پزشک و فیلسوف بود. نام او را ابن سینا، ابوعلی سینا، و ابن سینا گفته‌اند. درون برخی منابع نام کامل او با ذکر القاب چنین آمده: حجةالحق شرف‌الملک شیخ الرئیس ابو علی حسین بن عبدالله بن حسن ابن علی بن سینا البخاری. وی صاحب تألیفات بسیـاری هست و مـهم‌ترین کتاب‌های او عبارت‌اند از شفا درون فلسفه و منطق، و قانون درون طب درون پزشکی.
بوعلی سینا را حتما جانشین بزرگ فارابی و شاید بزرگترین نماینده حکمت برشمرد. اهمـیت وی درون تاریخِ فلسفه بسیـار هست زیرا که تا عهد او هیچ‌یک از حکمای ایران نتوانسته بودند تمامـی اجزای فلسفه را کـه در آن روزگار حکم دانشنامـهای از همـهٔ علوم معقول داشت درون کتب متعدد و با سبکی روشن مورد بحث و تحقیق قرار دهند: "One of the key figures whose views came under attack was the Persian philosopher and scientist Ibn Sina(also known as Avicenna; 980-1037)""
G) David Edward Cooper, Jitendranath Mohanty, Ernest Sosa, "Epistemology: the classic readings", Wiley-Blackwell, 1999. pg 98:"by the Persian philosopher Ibn Sina (Avicenna) in the eleventh century."
↑ «ابن سینا» (انگلیسی). دانشنامـه بریتانیکا (به قلم سید حسین نصر)، ۲۰۰۸. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی درون 26 January 2013. بازبینی‌شده درون ۲۹ آوریل ۲۰۰۸.
↑ George Sarton, Introduction to the History of Science.
(Dr. A. Zahoor and Dr. Z. Haq (1997).Quotations From Famous Historians of Science, Cyberistan.)
↑ "Avicenna". 1911 Encyclopædia Britannica. ۱۹۱۱. Archived from the original on 26 January 2013. Retrieved ۲۰۱۱–۱۱–۰۹. Check date values in: |access-date=, |date= (help)
↑ «Avicenna Facts & Biography». Famous Philosophers. بازبینی‌شده درون 2017-09-27.
↑ https://archive.org/details/AvicennasCanonOfMedicine, Avicenna's Canon Of Medicine,by Cibeles Jolivette Gonzalez
↑ ۲۳٫۰۲۳٫۱۲۳٫۲۲۳٫۳ GOICHON, “IBN SĪNĀ”, 3: 941.
↑ ۲۴٫۰۲۴٫۱۲۴٫۲۲۴٫۳ Riet and Weisser, “AVICENNA”, 3: 67–70.
↑ فتاحی، حسین. زندانی قلعه هفت حصار. سوره مـهر، 1383.
↑ ابن سینا، رساله اضحویـه، بـه تصحیح حسین خدیو جم، انتشارات اطلاعات، ص 24
↑ محمدرضا فشاهی، ارسطوی بغداد، از عقل یونانی بـه وحی قرآنی، انتشارات کاروان، ۱۳۸۰، ص ۳۳
↑ انوشـه، ۴۸–۴۵
↑ دیباور، مـهیـار. «پیشینـهٔ واژه پردازی درون پارسی بعد از اسلام». ۱ تیر ۱۳۹۳. بازبینی‌شده درون ۲ اسفند ۱۳۹۳.
↑ بهزادی اندوهگردی, حسین (2004). طنز پردازان ایران از آغاز که تا پایـان قاجار. انتشارات دستان. ISBN 964764227X.
↑ (خدمات متقابل اسلام و ایران، ص۴۹۳)
↑ محسنی، محمدرضا ۱۳۸۹: «پان ترکیسم، ایران و آذربایجان» انتشارات سمرقند، ص ۲۱۸
↑ http://www.unis.unvienna.org/unis/pressrels/2009/unisvic167.html
جستارهای وابسته
- ابن سینا و دانش موسیقی
- دانش درون ایران
- متافیزیک
- قانون برهم چینی
- دوران طلایی اسلام
- دانم کـه ندانم
- جشن هزاره ابن سینا
- هزارمـین سالگرد زادروز ابن سینا (تمبر)
منابع
- انوشـه، حسن (به سرپرستی). دانشنامـه ادب فارسی: ادب فارسی درون آسیـای مـیانـه. چاپ اول (ویراست دوم). تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامـی، ۱۳۸۰. شابک ۹۶۴-۴۲۲-۴۱۷-۵ (جلد اول).
- بیـهقی، پورفندق، (به عربی: تتمـه صوان الحکمـه)، بخش زندگینامـه خودنوشت و اضافات ابوعبید جوزجانیعربی
- ستایشگر، مـهدی. نام نامـهٔ موسیقی ایران زمـین جلد سوّم. چاپ اوّل. تهران: اطلاعات، ۱۳۷۶. شابک ۹۶۴-۴۲۳-۳۷۷-۸(جلد ۳).
- مطهری، مرتضی، خدمات متقابل اسلام و ایران
- آموزش و دانش درون ایران
- ابن سینا، بیژن آرقند
- GOICHON, A. -M (۱۹۸۶). "IBN SĪNĀ". Encyclopaedia of Islam. ۳ (2nd ed.). Leiden: E. J. Brill. pp. ۹۴۱. ISBN ۹۰ ۰۴ ۰۸۱۱۸ ۶ Check |isbn= value: invalid character (help). Check date values in: |date= (help)
- Van Riet, S. and U. Weisser. “Avicenna”. In Encyclopædia Iranica. vol. 3, ĀTAŠ – BEYHAQI. first ed. Bibliotheca Persica Press, 1987. 67–70. ISBN 1568590504. Retrieved 04 June 2012.
- کتاب الشفاء مشعلی فروزان درون قرون وسطی
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ
ابن سینا موجود است.
مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط بـه
ابن سینا درون ویکی‌گفتاورد موجود است.
پیوند بـه بیرون
- دانشنامـه ایرانیکا
- دانشنامـه فلسفه
- چهره معروفی کـه از ابن سینا مـی‌شناسیم - ایسنا
داده‌های کتابخانـه‌ای
- WorldCat Identities
- VIAF: 89770781
- LCCN: n80002386
- ISNI: 0000 0001 2143 0876
- GND: 118505254
- SELIBR: 37427
- SUDOC: 086202936
- BNF: cb11889658g (داده‌ها)
- NLA: 35011193
- NDL: 00620299
- NKC: jn19981000172
- ICCU: IT\ICCU\VEAV\002253
- BNE: XX968054
- SNAC: w6rr1w9d
آثـارِ ابن سینا
طب و فلسفه
- کتاب شفا
- قانون درون طب
- الاشارات و التنبیـهات
- دانشنامـه علائی
- نجات
- پنج رساله
- معراج‌نامـه (رساله)
- رگشناسی
- ترجمـه فارسی کلیـات قانون ابن سینا
- کتاب المجموع
- کتاب الحاصل و المحصول
- کتاب البرّ و الاثم
- کتاب القانون فی الطب
- کتاب الارصاد الکلیـه
- کتاب الانصاف
- کتاب النجاه
- کتاب الهدایـه
- کتاب الاشارات
- کتاب المختصر الاوسط
- کتاب العلائی
- کتاب القولنج
- کتاب لسان العرب فی اللغه
- کتاب الادویة القلبیـه
- کتاب الموجز
- کتاب بعض الحکمة المشرقیـه
- کتاب بیـان ذوات الجهه
- کتاب المعاد
- کتاب المبدأ و المعاد
- عیون الحکمـه و الانصاف و الانتصاف
- رسالة القضاء و القدر
- رسالة فی الآلة الرصدیـه
- رسالة عرض قاطیغوریـاس
- رسالة المنطق بالشعر
- قصائد فی العظة و الحکمـه
- رسالة فی نعوت المواضع الجدلیـه
- رسالة فی اختصار اقلیدس
- رسالة فی مختصر النبض بـه زبان فارسی
- رسالة فی الحدود
- رسالة فی الاجرام السماویة
- کتاب الاشاره فی علم المنطق
- کتاب اقسام الحکمـه
- کتاب النـهایـه
- کتاب عهد کتبه لنفسه
- کتاب حیّ بن یقطان
- کتاب فی انّ ابعاد الجسم ذاتیة له
- کتاب خطب
- کتاب عیون الحکمـه
- کتاب فی انّه لا یجوز ان یکون شیء واحد جوهریـا و عرضیـا
- کتاب انّ علم زید غیر علم عمرو
- رسائل اخوانیـه و سلطانیـه و مسائل جرت بینـه و بین بعض العلماء
ریـاضی
- زاویـه
- اقلیدس
- الارتماطیقی
- علم هیئت
- المجسطی
- جامع البدایع
طبیعی
- ابطال احکام النجوم
- الاجرام العلویة واسباب البرق والرعد
- فضا
- النبات والحیوان
مشاهیر خراسان بزرگ
دانشمندان
- ابوعلی سینا
- ابوریحان بیرونی
- جابر بن حیـان
- خواجه نصیرالدین طوسی
- محمد بن موسی خوارزمـی
- عمر خیـام نیشابوری
- ابوالوفا محمد بوزجانی
- علی بن محمد سمرقندی
- مولانا عبدالعلی بیرجندی
- ابوجعفر خازن خراسانی
- ابومحمود حامدبن خضر خجندی
- ابوالحسن علی بن احمد نسوی
- ابن کثیر فرغانی
- شرف‌الدین طوسی
- ابوسعید سجزی
- ابومعشر بلخی
- ابوزید بلخی
- حبش حاسب
- خازنی
فلاسفه
- ابوحامد محمد غزالی
- ابوالحسن محمد عامری
- ابوعلی سینا
- ابونصر فارابی
- ناصرخسرو
- محمد بکتاش
- عبدالکریم قشیری
- ابوسلیمان سجستانی
- محمد بن عبدالکریم شـهرستانی
علمای اسلامـی
- فخر رازی
- شیخ طوسی
- تفتازانی
- عمر نسفی
- محمد بخاری
- جارالله زمخشری
- احمد بن حسین بیـهقی
- امام‌الحرمـین جوینی
- خواجه عبدالله انصاری
- ابوداوود سلیمان
- ابوحنیفه نعمان بن ثابت
- حسین بن مسعود بغوی
- برهان‌الدین مرغینانی
- عبدالکریم قشیری
- ابو منصور ماتریدی
- احمد بن شعیب نسائی
- ابوعیسی محمد ترمذی
- مسلم بن حجاج نیشابوری
- ابوعبدالله حاکم نیشابوری
شاعران و عارفان
- ابوالقاسم فردوسی
- عبدالرحمن جامـی
- ابوسعید ابوالخیر
- عطار نیشابوری
- کمال‌الدین بهزاد
- دقیقی توسی
- رابعه بلخی
- رودکی
- مولوی
- سنایی
- احمد جام
- عزالدین حسن‌اوغلو اسفراینی
تاریخ‌دانان
چهره‌های سیـاسی
- ابوالفضل بیـهقی
- ابومسلم خراسانی
- علی‌شیر نوایی
- عطاملک جوینی
- محمد عوفی
- ابوعلی بلعمـی
- گوهرشادبیگم
- ابن خردادبه
- طاهر بن حسین
- خالد بن برمک
- یحیی برمکی
- گردیزی
- خواجه نظام‌الملک طوسی
- احمد بن نظام‌الملک
- شـهاب‌الدین محمد نسوی
پزشکی درون جهان اسلام
پزشکان
قرن هفتم م.
ابوحفصه یزید • ماسرجویـه • نافی بن هریث
قرن نـهم
البوبصر • جابر بن حیـان • حنین بن اسحاق • یحیی بن صرافیون • ابویوسف کندی • ابن ماسویـه • ابن ربن طبری • الروحاوی • جبرئیل بن بختیشوع • ابن جزار
قرن دهم
قسطا بن لوقا بعلبکی • ابوالعلاء شیرازی • عبدالحسن الطبری • ناتلی • ابو منصور حسن بن نوح قمری • ابوزید بلخی • اسحاق بن سلیمان اسرائیلی • مجوسی اهوازی • ابوسهل مسیحی جرجانی • ابو منصور موفق هروی • محمد زکریـای رازی • ابن جلجل • زهراوی • احمد بن جزار • یعقوب الکشکری • ابن ابی الاشعث • اابوالقاسم مقانعی • اخوینی بخاری
قرن یـازدهم
ابوعبید جوزجانی • ابن هیثم • علی بن رضوان • ابن سینا • ابراهیم بن زعفران • ابن الوفید • ابو سعید عبیدالله بن بختیشوع • ابن بطلان • ابن الکتانی • ابن جزله • ماسویـه مردینی • یوسف العلاقی • ابن الذهبی • ابن ابی صادق • ابن منصور جمانی • محمد اکبر ارزانی • زرین‌دست • ابوالفرج علی بن حسین بن هندو
قرن دوازدهم
ابن ابی بیـان • احمد بن فرخ • ابوحامد کرمانی • اسماعیل گرگانی • ابن هبل • ابوسهل مسیحی • موسی بن مـیمون • ابن سرابی • ابن زهر • یعقوب بن اسحاق اسرائیلی • سموأل بن یحیی مغربی
قرن سیزدهم
سعدالدوله ابهری • شـهرزوری • رشیدالدین الصوری • امـین‌الدین رشیدالدین وطوط • ابراهیم بن رمبام • داوود ابوالفضل • دخوار • ابن ابی اصیبعة • یوسف بن جده • موفق‌الدین عبداللطیف بغدادی • ابن نفیس • زکریـای قزوینی • نجیب‌الدین سمرقندی • قطب‌الدین شیرازی • ابن القف
قرن چهاردهم
محمد بن محمود آملی • النقوری • الاقصری • زین العطار • منصور بن الیـاس • جغمـینی • مسعود بن محمد سجزی • نجم‌الدین محمد بن الیـاس شیرازی • ضیـاءالدین نخشبی • سدیدالدین کازرونی • یوسف بن اسماعیل کوتوبی • لسان الدین بن خطیب • رشیدالدین فضل‌الله همدانی • آق‌سرایی
قرن پانزدهم
ابو سعید العفیف • محمودعلی استرآبادی • حسینی اصفهانی • برهان‌الدین کرمانی • شرف‌الدین صابونجی اوغلی • محمد بن یوسف هروی • نوربخشی • شیخ محمد بن ثعلب
قرن شانزدهم
حکیم گیلانی • عبدالقسیم بن محمد قسانی • تقی‌الدین شامـی • سلطانعلی خراسانی
آثار
قانون درون طب • نمودار آناتومـی عرب • کتاب ده رساله از چشم • رساله درون ارزش سود پزشکی • التصریف لمن عجز عن التألیف • ذخیره خوارزمشاهی • الحاوی
مفاهیم
چشم پزشکی درون عصر تمدن اسلامـی • روانشناسی درون عصر تمدن اسلامـی
مراکز
بیمارستان نوری
-->
فلسفه اسلامـی
مکاتب
- فلسفهٔ اولیـه
- فلسفه مشاء
- مکتب تهافت
- فلسفه اشراق
- حکمت متعالیـه
- مکتب تفکیک
فیلسوفان
قرن ۹ مـیلادی
ابویوسف کندی • ابن ربن طبری • ابوالعباس ایرانشـهری
قرن ۱۰ مـیلادی
محمد زکریـای رازی • فارابی • ابوالحسن عامری • اخوان‌الصفا • ابو حاتم رازی • ابوسلیمان سجستانی • ابویعقوب سجستانی • ابن مسره
قرن ۱۱ مـیلادی
ابوحامد محمد غزالی • ابن مسکویـه • ابن سینا • ابن حزم • ابن ابی‌صادق • بهمنیـار • مؤید فی‌الدین شیرازی • ناصرخسرو • ابوالفرج علی بن حسین بن هندو
قرن ۱۲ مـیلادی
عین‌القضات همدانی • ابن طفیل • ابن رشد • خیـام • شـهاب‌الدین سهروردی • افضل‌الدین کاشانی • ابوالبرکات بغدادی • ابن باجه • ابواسحاق بطروجی • فخر رازی
قرن ۱۳ مـیلادی
اثیرالدین ابهری • ابن سبعین • رشیدالدین فضل‌الله • ابن عربی • خواجه نصیر طوسی • شمس‌الدین شـهرزوری • ابن کمونـه • قطب‌الدین شیرازی • صدرالدین قونوی
قرن ۱۴ مـیلادی
قطب‌الدین رازی • محمد بن ابراهیم آبلی • ابن خلدون • سید حیدر آملی
قرن ۱۵ مـیلادی
جلال‌الدین دوانی • صدرالدین دشتکی
قرن ۱۶ مـیلادی
ابن ترکه اصفهانی • شیخ بهایی • شمس‌الدین محمد خفری • غیـاث‌الدین منصور دشتکی
قرن ۱۷ مـیلادی
مـیرداماد • مـیرفندرسکی • ملاصدرا • محسن فیض کاشانی • فیـاض لاهیجی • رجبعلی تبریزی • قاضی سعید قمـی
قرن ۱۸ مـیلادی
شاه ولی‌الله دهلوی • محمداسماعیل خواجویی • سید قطب‌الدین محمد نیریزی • آقامحمد بیدآبادی • ملا محراب گیلانی
قرن ۱۹ مـیلادی
هادی سبزواری • ملا عبدالجواد تونی • مـهدی نراقی • ملا علی نوری • شیخ احمد احسائی • سید کاظم رشتی • محمد کریم کرمانی • ملا عبدالله زنوزی • آقاعلی زنوزی • مـیرزا ابوالحسن جلوه • آقا محمدرضا قمشـه‌ای • محمدحسین غروی اصفهانی • سید حسین بادکوبه‌ای • حکیم هیدجی
قرن ۲۰ که تا ۲۱
سید روح‌الله خمـینی • محمدتقی آملی • مـیرزا مـهدی آشتیـانی • محمدعلی شاه‌آبادی • سید محمدحسین طباطبایی • سید محمدحسین حسینی طهرانی • حسینعلی منتظری • اقبال لاهوری • محمدعلی موحد • سید محمدباقر صدر • مـهدی حائری یزدی • سید حسین نصر • عبدالله جوادی آملی • عبدالکریم سروش • غلامحسین ابراهیمـی دینانی • مـیان محمد شریف • سید محمد نقیب العطاس • طه عبدالرحمن • حسن حسن‌زاده آملی • مرتضی مطهری • محمدتقی جعفری • احمد فردید • رضا داوری اردکانی • عبدالله انوار • سید جلال‌الدین آشتیـانی • غلامرضا اعوانی • شرف‌الدین خراسانی • حمـید وحید دستجردی • داریوش شایگان • پرویز ضیـاء شـهابی • فتح‌الله مجتبایی • جلال‌الدین مجتبوی • محمدتقی مصباح یزدی • غلامرضا فیـاضی • محمد ارکون • نصر حامد ابوزید • محمد عابد جابری • عبدالواحد یحیی (رنـه گنون) • عیسی نورالدین احمد (فریتهیوف شوئون) • ابوبکر سراج‌الدین (مارتین لینگز)
پژوهشگران
سید حسین نصر • غلامحسین ابراهیمـی دینانی • حسینعلی منتظری • مرتضی مطهری • محمدتقی جعفری • احمد فردید • رضا داوری اردکانی • جلال‌الدین آشتیـانی • غلامرضا اعوانی • محمد مددپور • سید عباس معارف • عبدالجواد فلاطوری • نصرالله پورجوادی • شرف‌الدین خراسانی • داریوش شایگان • پرویز ضیـاء شـهابی • فتح‌الله مجتبایی • جلال‌الدین مجتبوی • شـهرام پازوکی • انشاء الله رحمتی • منوچهر صدوقی سها • سید یحیی یثربی • فتح‌الله مجتبایی • قاسم پورحسن • عبدالرسول عبودیت • سید جواد طباطبایی • مـهدی امـین رضوی • مـهدی فدایی مـهربانی • منوچهر صانعی دره بیدی • نصرالله حکمت • غلامعلی حداد عادل • مصطفی ملکیـان • محمدحسن لطفی تبریزی
پژوهشگران غربی: هانری کربن • ویلیـام چیتیک • تیتوس بورکهارت
مفاهیم
وجود • ماهیت • مقوله وجود • اصالت وجود • اصالت ماهیت • واجب‌الوجود • تشکیک وجود • جوهر • عرض • عقل • نفس • عقل فعال • عقول ده‌گانـه • عقل اول • اتحاد عقل و عاقل و معقول • معقول بالذات • معقول بالعرض • انی و لمـی • حرکت جوهری • حسن و قبح افعال • قوه خیـال • عالم مثال • قوه حاسه • تجرد • لاهوت • این‌همانی • علیت • اعتباریـات
وابسته
علوم اسلامـی: منطق • (کلام • عرفان • اخلاق • فقه • نجوم) • حکمت سینوی • مابعدالطبیعه • الهیـات • تصوف • وحدت وجود
فهرست فیلسوفان مسلمان
تاریخ فلسفه و حکمت ایران
پیش از اسلام
مکاتب
فلسفه زرتشتی • حکمت خسروانی • فلسفه مانی • فلسفه مزدکی
فیلسوفان
زرتشت • اوستن • مانی • مزدک • پاول پارسی
پس از اسلام
مکاتب
فلسفه اولیـه اسلامـی • فلسفه مشاء • مکتب تهافت • فلسفه اشراق • حکمت متعالیـه • مکتب تفکیک
فیلسوفان
ابن سینا • ابن مقفع • ابن ندیم • ابوالوفا • ابوحامد کرمانی • ابن ابی صادق • عامری •ابوریحان بیرونی • ابوسعید ابوالخیر. ابوسلیمان منطقی • ابویوسف کندی • اخوان الصفا • افضل‌الدین کاشانی • اقلیدسی • ایرانشـهری • بهمنیـار • بوزجانی • بیضاوی •بابا افضل کاشانی • جابر ابن حیـان • جلال‌الدین دوانی • جمشید کاشانی • جهم بن صفوان • حاجی بکتاش. حافظ • حلاج • خوارزمـی • زکریـای رازی • سجستانی • سعدالدین تفتارانی • سنایی • سهروردی • شـهرستانی • صوفی.
طبری • عبدالرزاق لاهیجی • عطار نیشابوری. عمر خیـام • عین القضاه همدانی • غزالی • فارابی • غیـاث‌الدین منصور دشتکی • فخر رازی • قاضی‌زاده رومـی • قطب‌الدین شیرازی • محمود شبستری • مسعودی • ابن مسکویـه • ملاصدرا • ملاهادی سبزواری • مولانا • مـیرداماد • مـیرزا ابوالحسن جلوه • مـیرفندرسکی • ناصر خسرو • نصیرالدین طوسی • نظامـی • واصل بن عطا
وابسته
تصوف • عرفان اسلامـی
علم منطق
تاریخ
مقالات اصلی
- منطق فلسفی
- فلسفه منطق
- منطق ریـاضی
- زبَر-منطق
- منطق درون علوم رایـانـه
مفاهیم منطق
استدلالی
قیـاسی
استقرائی
معکوس
محتواگرا
- استنتاج
- برهان
- اعتبارمندی
- قانع‌کنندگی
- منطق ترم
- تفکر نقادانـه
- مغالطه
- قیـاس
- نظریـهٔ برهان‌آوری
ریـاضی
- عبارت خوش‌ساخت
- مجموعه
- عنصر
- رده
- اصل موضوع
- قضیـه
- برهان
- تعبیرات
- سازگاری
- درستی
- کاملیت
- تصمـیم‌پذیری
- انجام‌پذیری
- استقلال
- زبان صوری
- دستگاه صوری
- دستگاه قیـاسی
- نظریـهٔ مجموعه
- نظریـهٔ برهان
- نظریـهٔ مدل
- نظریـهٔ بازگشتی
- نظریـهٔ انواع
- نحو
- معناشناسی
- دنباله معنایی
- دنباله نحوی
گزاره‌ای
- حساب مسندات تکین
- حساب گزاره‌ای
- ادات منطقی
- جدول ارزش
محمولات
موجهات
غیرکلاسیک‌های دیگر
- محاسبه‌پذیری
- فازی
- خطی
- ربط
- نایک‌نوا
مجادله‌ها
- دودُرُستی
- منطق شـهودگرایـانـه
- متناقض‌نماها
- خلاف‌آمدها
- تجربی بودن منطق
افراد اصلی
- غزالی
- کِنْدی
- رازی
- ارسطو
- ابن رشد
- ابن سینا
- بول
- کانتور
- کارناپ
- چرچ
- دارماکیرتی
- دیگناگه
- فرگِه
- گنتزن
- کانادا
- گودل
- گوتاما
- هیلبرت
- ابن النفیس
- ابن حزم
- ابن تیمـیه
- کریپکه
- موتزی
- ناگارجونـه
- پانینی
- پئانو
- پیرس
- پوتنام
- کواین
- راسل
- اسکولم
- شـهاب‌الدین یحیی سهروردی
- تارسکی
- تورینگ
- وایتهد
- علی‌عسکرزاده
فهرست‌ها
- قواعد استنباط
- متناقض‌نماها
- سفسطه‌ها
- عمومـی
- جدول نمادها
- رده
- نوشتارهای ناتمام
- نوشتارهای ناتمام منطق ریـاضی
ریـاضیـات درون جهان اسلام
ریـاضی‌دان‌ها
قرن نـهم
- ابومحمد عبدالحمـید بن ترک
- سند بن علی
- عباس بن سعید جواهری
- حجاج بن یوسف بن مطر
- ابویوسف کندی
- ابوعبدالله محمد بن عیسی ماهانی
- بنوموسی
- حنین بن اسحاق
- محمد بن موسی خوارزمـی
- ثابت بن قره
- نعیم بن موسی
- سهل بن بشر
- حبش حاسب
- ابوسعید ضریر گرگانی
قرن دهم
- عبدالرحمن صوفی
- ابوالوفا محمد بوزجانی
- ابوجعفر خازن خراسانی
- ابوکامل
- ابوالحسن احمد بن ابراهیم اقلیدسی
- ابومحمود حامدبن خضر خجندی
- احمد بن یوسف
- ابوالعباس نیریزی
- ابوحامد صاغانی
- اخوان‌الصفا
- ابن سهل
- ابن یونس
- ابراهیم بن سنان
- بتانی
- سنان بن ثابت
- ابوالفتح اصفهانی
- نظیف بن یمن
- ابوسهل بیژن کوهی
- ابو جود
قرن یـازدهم
- ابراهیم زرقالی
- بونصر منصور
- ابوریحان بیرونی
- ابن هیثم
- ابن معاذ جیـانی
- ابوبکر کرجی
- ابوسعید سجزی
- ابوالحسن علی بن احمد نسوی
- ابن سینا
- کوشیـار گیلانی
- يوسف بن احمد بن هود
- عبدالقاهر بغدادی
- ابوحاتم مظفر اسفزاری
قرن دوازدهم
خازنی • سموأل بن یحیی مغربی • خیـام • جابر بن افلح • بهاءالدین مروزی
قرن سیزدهم
محی‌الدین مغربی • خواجه نصیرالدین طوسی • شمس‌الدین سمرقندی • شرف‌الدین طوسی • ابن هائم • ابن ابی شکر
قرن چهاردهم
یعیش بن ابراهیم اموی • ابن بناء • ابن شاطر • کمال‌الدین فارسی • خلیلی • قطب‌الدین شیرازی • احمد قلقشندی
قرن پانزدهم
ابوالحسن قلصادی • علی بن محمد سمرقندی • غیـاث‌الدین جمشید کاشانی • قاضی‌زاده رومـی • الغ‌بیگ • ابن مجدی • ابواسحاق کوبنانی
قرن شانزدهم
مولانا عبدالعلی بیرجندی • محمدباقر یزدی • تقی‌الدین • ابن حمزه مغربی • ابن قاضی مـیکناسی
رساله‌ها
سالنما • صورالکواکب • المناظر • رسالة فی قدر منفعة صناعة الطب • رسائل اخوان الصفا • زیج‌های تولدو • نزهة المشتاق فی اختراق الآفاق • الجبر و المقابله • کتاب شفا • زیج • زیج ایلخانی • زیج سلطانی
مفاهیم
مسألة الهازن
مراکز
دانشگاه الازهر • دانشگاه مستنصریـه • دارالحکمـه • بیت‌الحکمـه • رصدخانـه تقی‌الدین استانبول • مدرسه (اسلام) • مکتب‌خانـه • رصدخانـه مراغه • دانشگاه قرویین
تأثیرپذیرفته از
ریـاضیـات بابلی • ریـاضیـات یونانی • ریـاضیـات هندی
تأثیرگذاشته بر
ریـاضیـات روم شرقی • تاریخ ریـاضیـات • ریـاضیـات هندی
کیمـیاگری و شیمـی درون اسلام قرون وسطی
کیمـیاگران
هفتم مـیلای
سده هشتم مـیلای
- Harbi al-Himyari
- جعفر صادق
سده نـهم مـیلای
- جابر بن حیـان
- عباس بن فرناس
- احمدبن یحیی بلاذری
- زریـاب
سده دهم مـیلای
- ابن وحشیـه
- Muhammed ibn Umail al-Tamimi
- زکریـای رازی
- فارابی
- ابن ندیم
- حکیم مجریطی
- ابو منصور موفق هروی
سده یـازدهم مـیلای
- ابن وافد
- ابوریحان بیرونی
- ابن سینا
- کاثی
- ابوعلی مسکویـه
- المعز بن بادیس
- احمد بن عماد الدین
سده دوازدهم مـیلای
- خازنی
- الحافظ
- طغرایی
- Al-Nabarawi
- ابن ارفع رأسه
- ابی الصلت
سده سیزدهم مـیلای
- ابن بیطار
- ابن رومـیه
- نجم الدین القزوینی الکاتبی
- عطار نیشابوری
- سماوی
- حسن رماح
- Mansur al-Kamili
سده چهاردهم مـیلای
- Ibn Rassam
- ایدمر جلدکی
- Abul Ashba ibn Tammam
مفاهیم
- تکوین
- سنگ جادو
- اکسیر حیـات
- انبیق
- Athanor
آثار
- کتاب الکیمـیاء
- Kitab al-Sab'een
عبدالرحمان شرفکندی (هه‌ژار)
سروده‌ها و تألیفات
آلکوک (۱۹۴۵/۱۳۲۵) • بیتی سرمر (بەیتی سەرەمەر) (۱۹۵۷/۱۳۳۶) • هه‌ژار بو کوردستان (۱۹۶۶/۱۳۴۴) • هنبانـه بورینـه (۱۹۹۰/۱۳۶۹) • چیشتی مجیور (شلم‌شوربا) (۱۹۹۷/۱۳۷۲)
ترجمـه‌ها
مم و زین از احمد خانی (۱۹۶۰/۱۳۳۸) • شرف‌نامـه از شرف‌خان بدلیسی (۱۹۶۰/۱۳۳۸) • رباعیـات خیـام از حکیم عمر خیـام (۱۹۶۸/۱۳۴۶) • عشیرهٔان (هوزی جاوان) از مصطفی جواد (۱۹۷۳/۱۳۵۱) • قانون درون طب از ابن‌سینا (۱۹۷۹/۱۳۵۷) • پنج انگشت یک مشت هست از بریژیت ونگور بورسکی (۱۹۸۰/۱۳۵۸) • آری این‌چنین بود برادر از علی شریعتی (۱۹۸۰/۱۳۵۸) • پدر، مادر، ما متهمـیم از علی شریعتی (۱۹۸۱/۱۳۵۹) • عرفان، برابری، آزادی از علی شریعتی (۱۹۸۱/۱۳۵۹) • شرح دیوان ملای جزیری از ملای جزیری (۱۹۸۲/۱۳۶۱) • آثارالبلاد و اخبارالعباد از زکریـای قزوینی (۱۹۸۷/۱۳۶۶) • قرآن کریم (۲۰۰۰/۱۳۷۹) • یک، جلوش که تا بی‌نـهایت صفرها از علی شریعتی (۲۰۰۱/۱۳۸۰) • تاریخ اردلان از مستوره اردلان (۲۰۰۲/۱۳۸۱) • تاریخ سلیمانیـه (شـهرزور) و منطقه‌های آن از محمدامـین زکی‌بیگ (۲۰۱۴/۱۳۹۳) • فرهنگ‌لغت عمـید از حسن عمـید (چاپ‌نشده) • روابط فرهنگی ایران و مصر (چاپ‌نشده) •
آثار درباره او
زن‍دگ‍ی‌نام‍ه و خدمات ع‍ل‍م‍ی و فرهنگی استاد عبدالرحمان شرفکندی از م‍ح‍م‍درئ‍وف مرادی (۱۳۸۵) •
دوبیتی‌های هژار (دووبەیتییەکانی هەژار) از آزاد محمودی (۱۳۸۵) • هژار مکریـانی از نامـیق صفی‌زاده بوره‌که‌یی (۱۳۹۲) • شرح آثار و احوال استاد عبدالرحمان شرفکندی از شیرین ابراهیمـی (۱۳۹۳) • هژار درون اوج (هەژار لە لووتکەدا) از فریدون حکیم‌زاده (۱۳۹۴) •
نوشتارهای وابسته
فهرست آثار • صادق شرفکندی (برادر) • جمعیت ژ-کاف
رده