كتاب جويندگان قدرت ٢ انتشارات

كتاب جويندگان قدرت ٢ انتشارات 2012 | Aleborzma's Blog | صفحهٔ 202 | استاد دكتر عبدالحسین زرین کوب دانلود كتاب آموزش | سال89،کـــار و همت مضــاعف | در گـور لـرزیدن | وب سایت رسمـی محمد نوری زاد | مؤسسه جهانى سبطين (ع) - sibtayn.com |

كتاب جويندگان قدرت ٢ انتشارات

2012 | Aleborzma's Blog | صفحهٔ 202

آخرین روزهای شاه بـه روایت اردشیر زاهدی
يك جمله شاه هرگز از يادم نمي‌‌رود. كتاب جويندگان قدرت ٢ انتشارات زماني كه درون دنيا سرگردان شده بود و مي‌‌كوشيد براي عمل جراحي و معالجه بـه آمريكا بيايد و واشنگتن او را راه نمي‌داد درون تماس تلفني بـه من گفت: كتاب جويندگان قدرت ٢ انتشارات «اردشير جان! درون اين دنياي بزرگ آيا جايي براي پناه من پيدا نمي‌شود؟!» محمدرضا شاه درون سالهاي پايان سلطنت خود عميقاً‌ دچار افسردگي بود. كتاب جويندگان قدرت ٢ انتشارات او درون دو سال آخر حكومت خود بـه هيچ چيز علاقه و توجه نشان نمي‌داد و حتي خانم گيلدا آزاد (طلا) دوست مورد علاقه‌اش را هم ترك كرده بود.
به گزارش پار، كتاب جويندگان قدرت ٢ انتشارات اردشیر زاهدی، داماد محمدرضا پهلوی کـه تا آخرین لحظات عمر شاه سابق ایران درون کنار او بود، درون کتاب خاطرات خود» 25 سال درون كنار پادشاه» بـه بیـان وقایع آخرین هفته های عمر محمدرضا پرداخته هست که نظر بـه اهمـیت تاریخی این خاطرات، منتشر مـی شود، گفتنی هست محمدرضا پهلوی 5 مرداد 1359 درون مصر درگذشت و جسد وی درون کنار جسد رضاخان درون مسجد الرفاعی قاهره مدفون شده است.

من 25 سال تمام بـه انحاي مختلف درون كنار شاه بودم، من هم داماد شاه بودم و هم دوست صميمي او. شايد كمتر مورد مشابهي را بتوان يافت كه يك نفر داماد حتي بعد از جدايي و طلاق از همسرش همچنان دوست صميمي پدر همسرش باقي بماند!

شاه آدم باهوشي بود اما متأسفانـه ضعف كارآكتر داشت و اصلاً بـه درد موقعيت‌هاي مشكل و مواقع اضطراري نمي‌خورد. او پادشاهي بود كه براي مواقع آرامش ساخته شده بود. بـه محض آنكه مشكلي پيش مي‌آمد خودش را مي‌باخت و سلسله اعصابش درون هم مي‌ريخت.

دوست ندارم اكنون كه او درون اين دنيا نيست و نمي‌تواند پاسخگو باشد اين حرف‌ها را ب اما بايد بگويم كه درون جريان حوادث 25 که تا 28 مرداد ماه سال 32 هم خود را بـه كلي باخته بود و به همين خاطر از كشور خارج شد.

هر وقت با هم تنـها مي‌شديم مي‌گفت: «اگر مرا آزاد گذاشته بودند ترجيح مي‌دادم درون آمريكا يك مزرعه بزرگ مي‌خ و كشاورزي مي‌‌‌كردم.» اشكال ديگر اعليحضرت اين بود كه بـه اطرافيانش اعتماد بي‌مورد داشت و حرف‌هاي دروغ اشخاص متملق و چاپلوس را مي‌پذيرفت.

تقريباً ده روز قبل از رفتن (آيت‌الله) خميني بـه ايران آقاي پاكروان رئيس اسبق ساواك بـه من اطلاع داد كه شاه مي‌خواهد مملكت را ترك كند. او با اصرار از من مي‌خواست که تا شاه را تشويق بـه ماندن درون ايران كنم و مي‌گفت اگر شاه برود ارتش ماجراي 28 مرداد 32 را تكرار نخواهد كرد. من اين مطلب را بـه شاه گفتم و او گفت: «ارتش! ارتش ممكن نيست بـه من خيانت كند!»
بعد كه درون خارج شنيد قره‌باغي اعلاميه بي‌طرفي ارتش را امضاء كرده هست فوق‌العاده عصباني شد و تا مدتي قره‌باغي را فحش مي‌داد.
اردشیر زاهدی-محمدرضا پهلوی

يك جمله شاه هرگز از يادم نمي‌‌رود. زماني كه درون دنيا سرگردان شده بود و مي‌‌كوشيد براي عمل جراحي و معالجه بـه آمريكا بيايد و واشنگتن او را راه نمي‌داد درون تماس تلفني بـه من گفت: «اردشير جان! درون اين دنياي بزرگ آيا جايي براي پناه من پيدا نمي‌شود؟!»
محمدرضا شاه درون سالهاي پايان سلطنت خود عميقاً‌ دچار افسردگي بود. چه كسي را درون دنيا سراغ داريد كه از ابتلاي خود بـه بيماري كشنده سرطان مطلع باشد و داروهاي مخصوص بيماران سرطاني را مصرف كند و دچار افسردگي نشود؟ او درون دو سال آخر حكومت خود بـه هيچ چيز علاقه و توجه نشان نمي‌داد و حتي خانم گيلدا آزاد (طلا) دوست مورد علاقه‌اش را هم ترك كرده بود. مشكل ديگر اعليحضرت بها زياد ايشان بـه زنان بود و به طور عجيبي از زنان حرف‌شنوي داشت.

متأسفانـه نفوذ شـهبانو فرح روي ايشان و تصميمات زنانـه‌اي كه شـهبانو تحت‌تأثير دوستان و فاميل خود مي‌گرفتند بزرگترين لطمات را بر سلطنت شاه وارد آورد. وي که تا آخرين روز حيات، رضا قطبي را لعن و نفرين مي‌كرد و مي‌گفت آن نطق كذايي را قطبي نوشت و به دست من داد که تا بخوانم. اشاره ايشان بـه آن نطق معروف بود كه مردم اسم آنرا «غلط كردم» گذاشته بودند و شاه را بـه خاطر آن تحقير مي‌كردند.

مدتي بعد كه درون مراكش ميهمان سلطان حسن دوم بوديم،‌دريادار كمال‌الدين حبيب‌اللهي فرمانده نيروي دريايي شاهنشاهي كه موفق شده بود با كمك قاچاقچيان انسان از راه كوه‌هاي صعب‌العبور كردستان بـه عراق و از آنجا بـه تركيه بگريزد خود را بـه ما رساند و داستان‌هاي شگرفي را برايمان تعريف كرد.

البته بايد بگويم اكثر فرماندهان ارتش افراد بي‌وجود و فاقد ابتكار و ذليل و زبوني بودند و تنـها هنر آنـها دزدي بود.

پدرم (سپهبد زاهدي) مي‌گفت شاه عمد دارد كه افراد فاقد ابتكار و ذليل و زبون را اطراف خود جمع كند که تا اين افراد قدرت كودتا و براندازي شاه را نداشته باشند. مثلاً‌ ارتشبد غلامرضا ازهاري كه رئيس ستاد ارتش بود شايد باورتان نشود اگر بگويم يك ترس عجيبي از گربه داشت و چون درون كودكي گربه او را پنجه كشيده بود هميشـه از گربه مي‌ترسيد! آن وقت سكان اداره مملكت درون خطرناكترين و بحراني‌ترين شرايط را بـه دست اين آدم كه از گربه مي‌ترسيد – داده بودند!
اين دريادار حبيب‌اللهي از آن دزدهاي روزگار بود و در ايامي كه فرمانده نيروي دريايي بود که تا توانست دزدي كرد و پول‌ها را بـه خارج فرستاد و اكنون درون آمريكا و انگلستان داراي اوضاع اقتصادي رشگ‌برانگيزي است.

حبيب‌اللهي كه از تهران آمده بود و همـه ما را مشتاق شنيدن اخبار و گزارشات دست اول مي‌ديد شروع بـه صحبت كرد. او هر چه بيشتر صحبت مي‌كرد ما درون بهت زيادتري فرو مي‌رفتيم. دريادار حبيب‌اللهي گفت كه ارتشبد قره‌باغي با امان از انقلابيون با آنـها سازش كرده و ارتش را بـه پادگان‌ها بازگردانده و پشت بختيار را خالي كرده است.

اعليحضرت با شنيدن اين مطلب بـه زمين تف كرده و گفتند اين مردك مادر… … را من از روستاهاي اردبيل آوردم و ترقي دادم و به رياست ستاد رساندم، اما او بـه من خيانت كرد.
خانم فريده ديبا كه معلوم بود از زمان ازدواج ش با شاه هميشـه بغض خود را فرو داده و امكان اظهارنظر و يا مخالفت درون حضور شاه را نداشته است، درون جلو همـه بـه اعليحضرت گفت: «شما فرمانده كل قوا بوديد و اگر صحبت از خيانت باشد شما خيانت كرده‌ايد كه افسران و درجه‌داران و قواي تحت امر خود را رها كرده و گريخته‌ايد. يك نفر فرمانده بايد آخرين نفري باشد كه عرصه را ترك مي‌كند. امثال قره‌باغي فهميده‌اند بازگشتي براي شما متصور نيست و در واقع خواسته‌اند جان خودشان را نجات بدهند!»

اين اظهارات باعث رنجش اعليحضرت شد و اعليحضرت بعد از چند دقيقه سكوت اظهار داشت:‌ «من صحنـه را بـه ميل خودم ترك نكردم. آمريكايي‌ها و دوستان انگليسي‌ام بـه من گفتند كه خوب هست شما درون مواقع خونريزي درون ايران نباشيد که تا كشت و كشتارها بـه نام شما تمام نشود.»

تازه اينجا بود كه همـه فهميدند آمريكايي‌ها مي‌خواسته‌اند درون غياب شاه ماجراي سال 1954 را درون ايران تكرار كنند و با توسل بـه قواي ارتش مردم را شديداً سركوب نمايند.

دريادار حبيب‌اللهي ادامـه صحبت را درون دست گرفت و در تأييد اعليحضرت گفت: «افسران عاليرتبه و وفادار مانند سپهبد بدره‌اي و سرلشكر نشاط قصد كودتاي خونيني را داشته‌اند اما قره‌باغي با برگرداندن ارتش بـه پادگان‌ها موقعيت آنـها را تضعيف كرد و باعث شد گارد شاهنشاهي بـه تنـهايي دست بـه كودتا بزند و در واقع خودكشي كند، بـه طوري كه مردم با سنگ و كوكتل مولوتوف و بطري‌هاي آتش‌زا و سلاح‌هايي كه از اسلحه‌خانـه نيروي هوايي تهيه كرده بودند بـه قواي گارد جاويدان (سرلشكر نشاط) و گارد شاهنشاهي (سپهبد بدره‌اي) درون خيابان تهران‌نو و ميدان شـهناز حمله‌ور شده و ‌آنـها را نابود كرده بودند.

حبيب‌اللهي مدعي شد كه قره‌باغي با انقلابيون همكاري مي‌كرده و حتي خبر احتمال كودتا توسط گارد را بـه آنـها اطلاع داده بود!
او داستان‌هاي عجيبي هم درون مورد همكاري ارتشبد، حسين فردوست با انقلابي‌ها تعريف كرد كه برايمان باورنكردني بود.

حبيب‌اللهي كه درون جلسات فرماندهان ارشد مشاركت فعال داشت ليست بلندبالايي از افسران ارشد را كه عليه اعليحضرت صحبت كرده و يا با كودتا مخالفت كرده و يا با انقلابيون تماس گرفته بودند ارائه كرد.
او اطلاع داد كه سپهبد اميرحسين ربيعي فرمانده نيروي هوايي با تجهيز يك اسكادران بمب‌افكن قصد بمباران مقر (آيت‌الله) خميني و همكاران او را داشته اما چند نفر از افسران نيروي هوايي نقشـه او را خنثي كرده بودند.

يكي از حضار كه حرف‌هاي حبيب‌اللهي را با دقت گوش مي‌كرد با شنيدن اين مطلب از روي چاپلوسي گفت: «اين افراد بعدها چطور مي‌توانند بايستند و به روي اعليحضرت نگاه كنند!» خود شاه با شنيدن اين حرف چاپلوسانـه پوزخندي زد كه ما معناي آن پوزخند را فهميديم.
اولاً وضع جسماني شاه روز بـه روز تحليل مي‌رفت و اميدي بـه زنده ماندن ايشان براي حتي چند ماه آينده نبود و ثانياً اوضاع و احوال ايران نشان مي‌داد كه ديگر هيچ شانسي براي بازگشت سلطنت وجود ندارد. موقعي كه درون مراكش بوديم حملات دولت جديد انقلابي ايران بـه سلطان حسن دوم شدت گرفت و او را بـه خاطر پناه بـه شاه مورد حمله قرار مي‌داند و مراكش را تهديد بـه انتقام مي‌كردند.

سلطان حسن دوم كه از دوران جواني با اعليحضرت دوست بود و بعضي سالها حتي دو سه بار بـه ايران مي‌آمد و ميهمان خانواده سلطنتي مي‌شد و در اداره بعضي سرمايه‌گذاريها با شاه شريك بود اين تهديدات را جدي گرفت و يك روز بـه ما اطلاع داد كه جان شاه درون خطر هست و برابر اطلاعات رسيده از سازمان جاسوسي فرانسه (متحد مراكش) يك گروه تروريستي براي كشتن شاه بـه مراكش اعزام شده‌اند. ما درون آن موقع درون «كاخ بهشت بزرگ» رباط كه اختصاص بـه ميهمانان عاليرتبه داشت اسكان داده شده بوديم.

شاه با شنيدن اين مطلب گفت بايد هر چه زودتر از اين كشور برويم زيرا عرب‌ها ذاتاً افراد بي‌عاطفه‌اي هستند و ممكن هست اين مردك (سلطان حسن دوم) حتي ما را دستگير و تحويل رژيم انقلابي بدهد.

مراكش از جمله كشورهاي فقير عرب – آفريقايي هست كه درون دوران سلطنت شاه كمك‌هاي مالي و اقتصادي سخاوتمندانـه‌اي از ايران دريافت مي‌كرد. حتي سلطان حسن دوم درون جنگ با چريكهاي مخالف دولت مركزي (پوليساريو) از ايران كمك نظامي مي‌گرفت و مستشاران نظامي ايران براي اين منظور بـه مراكش رفته بودند.

خود سلطان حسن با والاحضرت اشرف دوستي شخصي داشت و زماني از ايشان خواستگاري رسمي كرده بود. من بـه اعليحضرت عرض كردم كه وينستون چرچيل جمله معروفي دارد و مي‌گويد: «دنيا براي شكست خوردگان جايي ندارد!»
شاه گفت: «منظورت اين هست كه ما شكست خورده‌ايم؟!»
عرض كردم: «اگر شكست نخورده‌ايم بعد اينجا چه مي‌كنيم؟!»
فرزندان شاه درون آمريكا تحصيل و زندگي مي‌كردند و بيشتر سرمايه‌هاي اعليحضرت و خانواده پهلوي هم بـه بانك‌هاي آمريكايي سپرده شده بود. البته اعليحضرت سرمايه‌هاي قابل توجهي هم درون بانك‌هاي اروپا و به ويژه سوئيس داشتند.

اعليحضرت علاقه زيادي بـه رفتن بـه آمريكا نشان مي‌دادند و به اين ترتيب آمريكا را دچار بحران كرده بودند. اگر آمريكا شاه را مي‌پذيرفت روابطش با دولت جديد ايران بحراني مي‌شد و منافع حياتي او درون ايران و منطقه بـه خطر مي‌افتاد و اگر شاه را نمي‌پذيرفت موجب نااميدي همـه رهبران منطقه و دوستان آمريكا درون جهان مي‌شد و آنـها نسبت بـه وفاداري آمريكا دچار ترديد مي‌شدند و از خود مي‌پرسيدند كه آيا اين سرنوشت آينده ما نخواهد بود؟!

اعليحضرت درون خارج كه بوديم مرتب غصه مي‌خوردند كه چرا درون سال 1342 كار را يكسره نكرد و طبق توصيه اسدالله علم (آيت‌الله) خميني را بـه جوخه اعدام نسپرد. ايشان مي‌گفت كه درون مبارزه با روحانيون، هم پدرشان اشتباه كرد و هم خودش خطر آنـها را دست گم گرفت!
حقيقت اين بود كه درون سال 1342 اعليحضرت بي‌ميل نبود كه كار (آيت‌‌الله) خميني را يكسره كند اما مطابق قانون اساسي نمي‌توانست يك مجتهد مسلم را بـه اعدام بسپارد و از طرفي روحانيون هم ممكن بود عليه دستگاه سلطنت اعلام جهاد كنند! اعليحضرت که تا آخرين لحظات عمر حياتش هويدا را لعن و نفرين مي‌كرد و او را باعث و باني نابودي مملكت مي‌دانست.

من درون آن لحظات بـه اعليحضرت توصيه گذشته خودم را يادآوري كردم همان موقع كه آن نامـه معروف عليه (آيت‌الله) خميني چاپ شد و باعث بروز اغتشاش درون كشور گرديد من بـه اعليحضرت توصيه كردم فوراً هويدا را دستگير و به جرم نوشتن نامـه محاكمـه و مملكت را آرام كند! اما اعليحضرت بـه جاي قبول اين نصيحت و توصيه مشفقانـه بنده را متهم بـه خصومت شخصي با هويدا كرد.
زماني كه درون پاناما بوديم شاه با ناراحتي ضمن يادآوري علل بروز انقلاب قبول كرد كه درون برخورد با اغتشاشات روزهاي آغازين نـهضت تعلل و كوتاهي كرده و فريب هويدا را خورده است.
اعليحضرت تعريف كرد كه چطور وقتي از نعمت‌الله نصيري (رئيس ساواك) پيرامون شورش‌هاي تبريز توضيح مي‌خواسته، هويدا بـه كمك نصيري شتافته و براي آنكه بي‌كفايتي ساواك را توجيه كند گفته هست شورشيان مشتي كمونيست و توده‌اي هستند كه از آن طرف مرزها آمده‌اند!

اين دو نفر مدتها اين فكر را بـه مخيله شاه انداخته بودند كه كمونيست‌‌ها (توده‌اي‌ها) درون پشت اين حوادث هستند! بعد از وقوع تظاهرات و آشوب‌هاي تبريز شاه درون يك مصاحبه اعلام كرد كه باورش نمي‌شود تبريزي‌ها اين كارها را كرده باشند و او معتقد هست كه اين افراد همـه از آن سوي مرز آمده بودند.

من بـه شاه عرض كردم: قربان! تركيه هم‌پيمان ما درون پيمان نظامي ناتو هست و با ما قرارداد امنيتي دارد و اجازه نمي‌دهد حتي يك نفر بـه طور غيرقانوني از مرز آن كشور بـه ايران عبور كند. مرز اتحاد شوروي هم با وسايل راداري پيشرفته كنترل مي‌شود و حتي يك كلاغ هم نمي‌تواند از آن طرف مرز بپرد و وارد ايران شود.

گفتن اين حرف كه شورشيان از آن طرف مرز آمده‌اند درون شأن اعليحضرت نيست، و باعث مضحكه ايران درون دنيا مي‌شود و جهانيان سئوال مي‌كنند اين چه مملكتي هست كه صدها هزار نفر مي‌توانند از مرزهاي آن بـه طور غيرقانوني عبور كنند؟!

اعليحضرت گزارش بلندبالايي را كه توسط ساواك تهيه شده بود نشانم داد و من ديدم كه ساواك ضمن اشاره بـه عضويت يك آذربايجاني درون كادر رهبري اتحاد شوروي (پوليت بورو) نتيجه گرفته هست كه حيدر علي‌اف كه اصالتاً متولد زنجان هست اه ناسيوناليستي دارد و دنبال اتحاد دو آذربايجان مي‌باشد و به همين خاطر آشوب‌هاي تبريز را دامن زده است.

خدمت شاه عرض كردم: «چطور که تا قبل از انتشار نامـه عليه (آيت‌الله) خميني اين مسائل نبود؟!»
معلوم بود كه خود شاه هم بـه اين حرفها اعتقاد ندارد اما دنبال خودفريبي هست و نمي‌خواهد باور كند كه بعد از يك دوره نسبتاً طولاني آرامش و سكون مملكت بـه طرف ناامني و سقوط پيش مي‌‌رود. همـه ساله بـه دستور اعليحضرت بودجه هنگفتي درون اختيار ساواك قرار مي‌گرفت و ساواك هم براي آنكه نشان بدهد لايق دريافت اين بودجه عظيم هست داستان‌‌هاي عجيب و غريب جاسوسي درست مي‌كرد و طي گزارشاتي بـه عرض شاه مي‌رساند.

مثلاً گزارش مي‌كردند كه درون فلان شب‌نشيني خصوصي درون برلين صدراعظم آلمان از نزديكي بيش از حد ايران بـه انگلستان انتقاد كرده و گفته نمي‌داند چرا شاه ايران فرصت‌هاي اقتصادي بـه آلمان نمي‌‌دهد.

يا متن گفتگوي رهبر حزب كارگر درون جلسه خصوصي حزب را مي‌آوردند و به شاه مي‌دادند و متأسفانـه اعليحضرت سئوال نمي‌كردند كه چگونـه شما بـه اين مطالب دست يافته‌ايد؟!
ساواك حتي يك بار مدعي شده بود كه درون دفتر نخست‌وزير انگلستان شنود گذاشته است.
اعليحضرت از اين مطلب خوششان مي‌آمد. اصولاً اعليحضرت از جواني بـه داستان‌هاي پليسي و خصوصاً داستان‌هاي شرلوك هلمز و مايك هامر علاقه وافري داشتند و ساواك هم با اطلاع از اين علاقه شاه براي ايشان داستان مي‌ساخت. آنـها گاهي اوقات هم براي نشان كارايي ساواك عده‌اي را مي‌گرفتند و متهم بـه كارهايي مي‌‌كردند كه اصلاً صحت نداشت. مثلاً يك گروه روشنفكري را كه شب شعر برگزار مي‌كرد و هر ماه درون خانـه يكي از شعرا و نويسندگان (بيشتر مطبوعاتي) دوره مي‌گذاشت و تمايلات چپي داشت گرفتند و براي آن كه كار خود را مـهم جلوه بدهند اعلام كردند كه اين گروه قصد گروگانگيري و ربودن والاحضرت وليعهد و ساير فرزندان شاه را داشته‌اند. دو نفر از اعضاي اين گروه بعداً اعدام شدند.

در نتيجه اين گزارشات بي‌اساس اعليحضرت بـه همـه كس و همـه چيز بدبين شده بودند و همـه را بـه چشم جاسوس «سيا» و يا اينتليجنت سرويس و يا ك – گ – ب مي‌ديدند!
اشكال ديگر ساواك (در زمان مديريت نصيري) اين بود كه با هويدا ساخته بودند و مطابق ميل نخست‌وزير گزارشات مثبت درون مورد پيشرفت‌هاي همـه جانبه و توسعه امور مملكت بـه شاه مي‌دادند و تصويري از خوشبختي و رفاه و سعادت مردم ايران را درون پيش چشمان شاه مي‌گشودند. گويي درون اين مملكت حتي يك ناراضي هم وجود ندارد.

متأسفانـه شاه اين مطلب را باور كرده بود و وقتي درون جريان تأسيس حزب فراگير رستاخيز اعلام شد كه هر كس درون اين مملكت ناراضي هست مي‌تواند بيايد پاسپورت خود را بگيرد و برود، تنـها يك نفر تقاضاي خروج از مملكت را داد و شاه با توجه بـه اين مطلب هميشـه مي‌گفت: «در اين مملكت يك نفر ناراضي بود كه او هم پاسپورتش را گرفت و رفت!»

ارتشبد نصيري (رئيس ساواك) بـه جاي پرداختن بـه وظايفش بـه يك ماشين امضاء تبديل شده بود و اداره ساواك با پرويز ثابتي بود.

نصيري درون شمال ايران و در كيش بـه ساختمان‌سازي سرگرم بود و فعاليت‌هاي اقتصادي مي‌كرد. اشكال ديگر او علاقه مفرطش بـه ارتباطات جنسي گسترده با زنان بود و اوقات خود را بـه اين امور مي‌پرداخت و از وظايف كاري‌اش بازمي‌ماند. بايد بگويم كه اصولاً انتخاب نصيري براي رياست ساواك كار درستي نبود و نصيري قابليت‌هاي لازم براي كارهاي امنيتي و اطلاعاتي را نداشت. او چون سالها درون گارد شاهنشاهي خدمت كرده و در جريان حوادث 25 که تا 28 مرداد سال 32 هم وفاداري خودش را بـه شاه نشان داده بود بـه اين پست رسيد و لياقت بيشتري از خود نشان نداد.
شاه از او خوشش مي‌آمد چون نصيري خودش را سگ اعليحضرت مي‌ناميد. اينكه او خود را چاكر مي‌ناميد از روي احترام بود و «چاكر» درون فرهنگ فارسي از گذشته‌هاي دور وجود داشته و براي عرض احترام و ارادت بـه كار مي‌رفته و اكنون هم بـه كار مي‌رود. اصولاً لفظ «چاكر» يك اصطلاح درباري بوده است. اما اينكه يك نفر خود را سگ بنامد براي ما قابل قبول نبود.

من درون طول زندگيم دو نفر را بـه كلي فاقد كارآكتر ديده‌ام. اولي همين ارتشبد نصيري بود كه خود را سگ شاهنشاه مي‌ناميد و دومي دكتر اقبال بود كه مي‌گفت غلام خانـه‌زاد شاهنشاه است.
جالب اينكه چندين بار ميان اسدالله علم و دكتر اقبال بر سر بـه كار بردن اين اصطلاح دعوا و درگيري شده بود و اقبال مي‌گفت او اصطلاح ‌«غلام خانـه‌زاد» را ابداع كرده و علم مدعي بود كه قبل از وي پدرش هم غلام خانـه‌زاد اعليحضرت رضاشاه و محمدرضاشاه بوده است!
شاه دچار توهم بود و اين توهم را همين اطرافيان خائن و چاپلوس و متملق و دروغگو بـه ذهن او انداخته بودند.

حتي درون آمريكا هم مخالفان سياسي وجود دارند حتي درون انگلستان هم زندانيان سياسي وجود دارند. چطور شاه باورش شده بود كه درون ايران فقط يك ناراضي وجود داشته و او هم از كشور خارج شده است. هنوز براي من مبهم است!

اعليحضرت فقط روزي متوجه پايان كار خود شد كه با هلي‌كوپتر از فراز تهران بـه تماشاي تظاهرات مردم پرداخت و شخصاً ديد كه ميليونـها نفر درون خيابانـهاي تهران با مشت‌هاي گره كرده شعار «مرگ بر شاه» مي‌دهند.

بعدها شـهبانو فرح برايم تعريف كرد كه شاه بعد از بازگشت از آن بازديد هوايي دستور داد تمام افراد فاميل و نزديكان خانواده‌‌هاي پهلوي و ديبا بـه فوريت از كشور خارج شوند. همـه كساني كه بـه نوعي وابسته بـه دو خانواده پهلوي و ديبا بودند بـه فوريت كشور را ترك كردند. افسران عاليرتبه ارتش و مديران بلندپايه مملكتي با كسب اجازه از شاه از مملكت خارج شدند و فقط شخص شاه و شـهبانو که تا روز نخست‌وزيري بختيار درون كشور باقي ماندند. تنـها كساني گير افتادند كه از نظر شاه درون طول 13 سال گذشته بـه نوعي خيانت كرده و آشوب‌هاي مملكت ناشي از عملكرد اشتباه آنـها بود.

موقعي كه درون پاناما بوديم اعليحضرت از اعدام بعضي سران رژيم شاهنشاهي توسط دادگاه انقلاب اظهار خوشوقتي مي‌كردند اما از اعدام سپهبد اميرحسين ربيعي فرمانده نيروي هوايي و سرتيپ خسروداد فرمانده هوانيروز ناراحت شدند.

اعليحضرت اين دو نفر را زنداني نكرده بودند و آن دو فرصت كافي براي فرار از كشور را داشتند. ليكن دير جنبيدند و به دام افتادند. فرزند والاحضرت اشرف هم كه فرمانده يگان هاوركرافت نيروي دريايي درون بندرعباس بود نتوانسته بود از كشور بگريزد.

شاه بـه روان سپهبد ربيعي درود مي‌فرستاد و به ياد مي‌آورد كه درون موقع خروج از ايران ربيعي و خسروداد خود را بـه روي پاهاي شاه انداخته و از او خواسته بودند که تا چند ساعت ديگر درون ايران بماند و به آنـها اجازه بدهد که تا مخالفان را بمباران هوايي كند.

داستان عزيمت شاه از كشور و سرگرداني او درون مصر، مراكش، پاناما، مكزيك، گرانادا و آمريكا بسيار تكان‌دهنده است.

من يك جمله شاه را هرگز از ياد نمي‌برم. هنگامي كه آمريكايي‌‌ها بـه بهانـه‌هاي مختلف مي‌كوشيدند که تا از ورود وي بـه آمريكا جلوگيري كنند اظهار داشت: «اي كاش هرگز بـه دنيا نيامده بودم!»

در آن روزهاي پايان عمرش همـه نزديكانش نقاب از چهره كنار زدند و روي واقعي خود را بـه او نشان دادند. جعفر شريف امامي و محمدجعفر بهبهانيان و هوشنگ انصاري كه هر يك مقاديري از اموال شاه را درون خارج كشور سرپرستي مي‌‌كردند هر يك بـه توان خود که تا توانستند از اموال شاه دزديدند.
در مصر شاه بهبهانيان را احضار كرد و او از سوئيس بـه آنجا آمد و شاه از او خواست که تا اسناد مربوط بـه اموال غيرمنقول و منقول را بـه او برگرداند و به بانك‌هاي سوئيس اطلاع دهد كه از آن بعد شاه شخصاً حساب‌هاي خود را سرپرستي خواهد كرد.

شريف امامي را هم احضار كرد كه او نيامد و تلفني اطلاع داد كه آنچه مربوط بـه شاه بوده هست را بـه حساب‌هاي ايشان منتقل كرده است. هوشنگ انصاري هم بي‌‌ادبي كرده و نيامد و گفت مشغله كاري‌اش اجازه مسافرت را بـه او نمي‌دهد.
در آن روزهاي خروج از ايران عده‌اي همراه شاه و شـهبانو بودند. من هم از آمريكا بـه آنـها پيوسته بودم.
مدتي قبل از سقوط رژيم عده‌اي از دانشجويان و مخالفان حرفه‌اي ايران (مقيم آمريكا) بـه سفارت ايران حمله كرده و آن را اشغال كردند و من بـه ناچار نتوانستم درون سر كار خودم حاضر شوم. از آن بعد اداره سفارت را جوان كم سن و سالي بـه نام روحاني درون دست گرفت كه داماد ابراهيم يزدي وزير امور خارجه دولت بازرگان بود. (وقتي كه هنوز رسميت نداشت و يك دولت سايه درون كنار دولت بختيار بود.) اما دولت آمريكا با اشغال‌كنندگان سفارت برخورد نكرد و حاكميت دولت جديد انقلابي و سفير خود خوانده آنـها بر سفارت را پذيرفت.

يكي از دوستان صميمي شـهبانو هم درون ايران جا مانده بود و علياحضرت بيم آن داشتند كه او بـه دست انقلابيون بيفتد و اعدام شود. اين فرد آقاي فريدون جوادي بود كه اعليحضرت از او متنفر بودند و هميشـه بين ايشان و شـهبانو بر سر اين شخص دعوا بود. شاه او را بچه خوشگل مي‌‌ناميد و هميشـه بـه شـهبانو مي‌گفت كه خوب هست اين بچه‌ خوشگل‌ها را از دور خود دور كنيد(!) اما شـهبانو اهميتي نمي‌داد و از فريدون جوادي حمايت مي‌كرد.

واقعيت اين هست كه از سال 1353 يا 54 بـه بعد كه اعليحضرت پاي سرلشكر آزاد را بـه كاخ باز كرد شـهبانو براي مقابله بـه مثل و انتقامجويي از شاه با افرادي مانند فريدون جوادي رفت و آمد مي‌كرد.
متأسفانـه اين فريدون جوادي موفق بـه فرار از ايران شد و به آمريكا آمد و در نيويورك موقعي كه شاه درون بيمارستان بستري بود خودش را بـه شـهبانو رساند و باعث عذاب و ناراحتي شاه درون آن روزهاي آخر عمر گرديد.

ماجراي فراري فريدون جوادي از ايران هم بسيار جالب هست و شـهبانو فرح براي آنكه او را از ايران خارج كنند يك ميليون دلار بـه فرزند راننده شاه كه درون لندن زندگي مي‌كرد و دوستاني درون ايران داشت دستمزد پرداختند.

موقعي كه درون مصر بوديم يك شب درون سر ميز شام خانم جهان سادات، همسر رئيس جمـهوري مصر كه يك زن اصفهاني‌الاصل و بسيار خونگرم و مـهربان بود از شاه سئوال كرد كه چرا درون برابر مخالفان شدت عمل از خود نشان نداده و دچار بي‌ارادگي و انفعال و شكست شده است؟
شاه گفت كه بدش نمي‌آمده نـهضت را متلاشي كند اما فرار سربازان از پادگان‌ها و حملة مسلحانـه يك سرباز وظيفه بـه افسران گارد شاهنشاهي درون سالن ناهارخوري اين فرصت را از او گرفت و معلوم بود كه درون اين شرايط اگر دستور كشتار مخالفان را صادر مي‌كرد افسران و درجه‌داران و به ويژه سربازان تبعيت نمي‌كردند و چه بسا كه عليه خود وي اقدام كنند.
سپس خانم جهان سادات از قاطعيت شوهرش و مردانگي او درون كشتار مخالفان و به ويژه اعضاي اخوان‌المسلمين و مسلمانان بنيادگرا تعريف و تمجيد كرد كه درون واقع تعرضي بـه شاه و ضعف او بود.

پرزيدنت سادات كه که تا آن موقع ساكت نشسته بود براي اينكه جو را عوض كند و موضوع صحبت را تغيير دهد مطلب تاريخي بسيار جالبي را بـه ياد شاه آورد و گفت كه شاه را براي اولين بار درون مراسم خواستگاري ايشان از علياحضرت ملكه فوزيه ديده است.
شاه كنجكاو شد و توضيح بيشتري خواست و پرزيدنت سادات گفت: «وقتي كه وليعهد جوان ايران (شاه بعدي) براي خواستگاري از پرنسس فوزيه بـه قاهره آمده بود او جزو كادر افسران تشريفات ارتش درون مراسم استقبال از وليعهد ايران بوده است!

محمدرضاشاه از اين يادآوري تاريخي خيلي خوشحال و مشعوف شد و متلك‌هاي چند لحظه قبل جهان سادات را فراموش كرد.

بايد بگويم كه پرزيدنت سادات مرد وفاداري بود و عليرغم حملات شديد دولت انقلابي جديدالتأسيس شاه را پناه داد و از او درون كاخ پذيرايي دولت پذيرايي گرمي كرد.
براي نخستين بار درون تاريخ مي‌خواهم بـه عنوان وزير خارجه اسبق ايران و مطلع‌ترين شخص عرض كنم كه عامل اصلي صلح اعراب و اسرائيل و به ويژه عامل اصلي امضاي قرارداد صلح ميان اسرائيل و مصر شخص شاه بود و لاغير!

ايران درون آن زمان يك ميليارد دلار بـه مصر كمك مالي بلاعوض داد که تا با استفاده از آن كانال سوئز (تنـها منبع درآمد ارزي مصر) را لايروبي و بازگشايي كند. درون حدود همين مبلغ را هم بـه اسرائيل داديم و چون روابط خوبي با هر دو كشور داشتيم توانستيم آنـها را بـه مذاكره و امضاي قرارداد صلح متقاعد كنيم.
البته امضاي قرارداد بعدها انجام شد اما پايه‌گذار اين صلح شخص شاه ايران بود و تاريخ‌نگاران درون آينده بايد بـه اين مطلب توجه كنند.

موقعي كه درون مصر بوديم شاه بـه ياد جلسات احضار ارواح والاحضرت اشرف درون تهران افتاد و تصميم گرفت درون مصر بـه احضار روح پدرش بپردازد و با او گفتگو كند.

در تهران والاحضرت اشرف با استفاده از چند هيپنوتيزور و مديوم قوي و احضاركننده ارواح جلسات احضار ارواح را بـه طور مرتب برگزار مي‌كرد. آن موقع يك استوار درون ارتش بود كه قدرت روحي خارق‌العاده‌اي داشت و احضار ارواح مي‌كرد. يك نفر نويسنده پا بـه سن هم درون مؤسسه اطلاعات بود كه مطالب جالبي درون مورد احضار ارواح مي‌نوشت و خودش هم استاد درون اين فن بود.

من گاهي درون جلسات احضار ارواح حاضر مي‌شدم و هنوز هم تصورم اين هست كه احضار روح درون كار نيست، بلكه شخص هيپنوتيزور كه مدعي احضار ارواح هست در واقع حاضرين درون جلسه را بـه خواب مغناطيسي مي‌برد و وقتي آنـها همـه درون خواب مغناطيسي هستند بـه آنـها مي‌قبولاند كه درون حال صحبت با روح موردنظرشان هستند. (تصور من اين هست و شخصاً با آنكه درون چندين جلسه احضار ارواح شركت كرده‌ام نسبت بـه اين مطلب بي‌‌اعتماد هستم!)

به هر حال يك نفر احضاركننده ارواح پيدا كردند و آن چند شب كه درون مصر بوديم بازي احضار ارواح برقرار بود و شاه كه بـه شدت بيمار بود و در اثر استفاده از داروهاي قوي ويژه بيماران سرطاني دچار توهمات ذهني شده بود ادعا مي‌كرد با رضاشاه و قوام‌السلطنـه و محمدعلي فروغي تماس گرفته و آنـها چه و چه بـه او گفته‌اند!

حالا چطور يك نفر احضار كننده روح كه مصري بود و زبان فارسي نمي‌‌دانست ترتيب ملاقات شاه و گفتگوي او را با رضاشاه و رجال متوفي ايران داده بود براي ما هنوز لاينحل مانده است.
در مصر كه بوديم ديويد راكفلر بانكدار معروف آمريكايي و يكي از چند نفر سرمايه‌دار بزرگ جهان و صاحب بانك معروف «چيس مانـهتن» كه گفته مي‌شود دارايي او و خانواده‌اش (خانواده راكفلر) بيشتر از دارايي‌هاي دولت آمريكا هست به ديدن شاه آمد. بايد بگويم درون ميان دوستان آمريكايي شاه كه بعضي از آنـها دوست صميمي من هم هستند هيچ‌كس را مانند آقاي هنري كيسينجر، فرانك سيناترا، ريچارد نيكسون و ديويد راكفلر باعاطفه و رفيق‌دوست و پايمرد نديدم!
مطمئناً اگر پيگيري‌هاي ديويد راكفلر و نفوذ او نبود شاه را درون پاناما تحويل داده بودند. فرانك سيناترا و نيكسون و كيسينجر مرتباً بـه شاه تلفن مي‌زدند و در آن شرايط بحراني كه شاه بيش از هميشـه بـه دلداري و حمايت دوستان نياز داشت بـه او تقويت روحي مي‌دادند.

هنري كيسينجر كه يك نفر يهودي آمريكايي و از مردان پرنفوذ صحنـه سياسي آمريكا و وزير خارجه اسبق آمريكا بود شاه را بـه خاطر كمك‌هايش بـه اسرائيل هميشـه مي‌ستود و معتقد بود آمريكا و اسرائيل بايد با همـه توان از شاه حمايت كنند.

بعدها كه درون آمريكا بوديم آقاي راكفلر كه سالها معاون رئيس جمـهوري آمريكا بود و از مسائل فوق محرمانـه اطلاع كافي داشت بـه شاه گفت كه بايد فكر بازگشت سلطنت بـه ايران را بـه كلي فراموش كند زيرا منافع آمريكا با منافع شاه و سلطنت منافات دارد.

او گفت كه تاكنون منافع ما ايجاب مي‌كرد از شاه و حكومت سلطنتي حمايت كنيم و اكنون منافع درازمدت ما حكم مي‌كند كه حمايت از شاه را كنار بگذاريم.

من چون سالها درون دستگاه ديپلماسي كار كرده بودم معناي حرف‌هاي راكفلر را بهتر مي‌فهميدم.
راكفلر مي‌گفت برنامـه درازمدت آمريكا انحلال اتحاد شوروي و تجزيه اين امپراطوري است. او گفت كه آمريكا بـه دنبال درگير كردن اتحاد شوروي با جهان اسلام است. درون آن زمان هنوز نيروهاي شوروي وارد افغانستان نشده بودند. مدتي بعد كه شوروي وارد افغانستان شد راكفلر با يادآوري پيش‌بيني خود گفت كه شوروي اشتباه آمريكا درون ويتنام را تكرار كرده و قوايش درون افغانستان تحليل خواهد رفت.

بدين ترتيب آمريكايي‌ها موفق شدند اتحاد شوروي را بـه جنگي ناخواسته بكشانند و سپس سازمان سيا و ساير نـهادهاي مخفي و نظامي آمريكا با تجهيز مجاهدين افغاني شوروي را درون مرداب افغانستان گير انداختند.

راكفلر معتقد بود با ايجاد حكومت‌هاي بنيادگراي اسلامي درون مرزهاي شوروي مي‌‌توان بنيادگرايان را بـه جان شوروي انداخت و پنجاه ميليون مسلمان اتحاد شوروي را با روس‌ها درگير كرد و نـهايتاً شوروي را بـه تجزيه كشاند. درون سالهاي بعد صحت حرف‌هاي آن روز راكفلر ثابت شد و اتحاد شوروي بـه 15 جمـهوري مستقل تجزيه شد و حتي ناسيوناليست‌ها درون داخل فدراسيون روسيه هم بـه جنگ‌هاي استقلال‌طلبانـه روي آوردند.

بايد بگويم كه اقتصاد شوروي مبتني بر فروش نفت بود. اتحاد شوروي درون آن زمان بزرگ‌ترين صادركننده نفت جهان بود و با گران بودن بهاي نفت درآمد زيادي كسب مي‌كرد و اين دلارهاي نفتي را براي سرنگوني حكومت‌هاي طرفدار غرب هزينـه مي‌نمود و روز بـه روز بر دامنـه ميزان نفوذ خود مي‌افزود. بروز انقلاب درون ايران سبب كاهش شديد قيمت نفت گرديد و كاهش قيمت نفت درآمد اتحاد شوروي را بـه يك پنجم كاهش داد و سرانجام باعث متلاشي شدن اقتصاد شوروي گرديد.
فروپاشي اتحاد شوروي از عواقب انقلاب درون ايران بود و كاهش قيمت نفت از بشكه‌اي 40 دلار بـه بشكه‌اي هفت دلار چنان ضربه مـهلكي بـه اتحاد شوروي وارد آورد كه حتي از تأمين مخارج جنگ افغانستان و خريد گندم براي مردم خود بازماند.

در مصر بيماري شاه شدت گرفت و پزشكان فرانسوي اطلاع دادند كه شاه مدت زيادي زنده نخواهد ماند زيرا علاوه بر مشكل پروستات، كبد و طحال ايشان هم بزرگ شده است. (سرطان پيشرفت كرده بود.)

اگر چه اين مطالب را فقط بـه شـهبانو گفتند و در حضور شاه طوري رفتار كردند که تا از وخامت حال خود مطلع نگردد اما شاه كه آدم باهوشي بود بـه فراست دريافت كه روزهاي پايان عمرش فرا رسيده است.

آن شب با آنكه پزشكان، محمدرضا را از نوشيدن ات الكلي منع كرده بودند شاه كنياك موردعلاقه‌اش (كوري وايزر) را نوشيد و پس از چند بار پر و خالي شدن گيلاس ناگهان بـه گريه افتاد و همگان را منقلب ساخت.

خانم ليلي ارجمند شروع بـه ماليدن شانـه‌هاي شاه كرد و وقتي شاه قدري حالش جا آمد با ناراحتي گفت: «من درست حال فرماندهي را دارم كه سربازان خود را درون ميدان جنگ تنـها گذاشته و گريخته است! اگر مي‌دانستم كه مرگ اين قدر زود بـه سراغم مي‌آيد هرگز كشور را ترك نمي‌كردم و حتي اگر بـه قيمت كشته شدنم تمام مي‌شد درون كشور باقي مي‌ماندم.
سپس اضافه كرد كه اگر از كشور خارج نشده بودم و مقاومت مي‌‌كردم و حتي كشته مي‌شدم لااقل تاريخ درباره من طور ديگري قضاوت مي‌كرد!

در روزهاي اوليه سقوط سلطنت و روي كار آمدن دولت انقلابي درون ايران، فكر وجود ارتباط ميان آمريكا و دولتمردان جديد درون تهران فكري ساده‌لوحانـه و خام بـه نظر مي‌رسيد اما بعداً كه سفارت آمريكا اشغال شد و اسناد آن بـه دست تندروها افتاد معلوم شد كه آمريكا از دو دهه قبل با رهبران اپوزيسيون درون تماس بوده است.

اين اسناد بـه دنيا نشان داد كه آمريكا يك «رياكار» بزرگ هست و درون كشورهاي جهان سوم درون حالي كه از دولت‌هاي همپيمان خود حمايت و پشتيباني مي‌كند درون عين حال آلترناتيو آنـها را هم پرورش مي‌دهد.

بعدها عده‌اي از اين افراد مانند صادق قطب‌زاده كه وزير خارجه دولت انقلابي بود بـه جوخه اعدام سپرده شدند و بعضي‌‌ها هم نظير ابوالحسن بني‌صدر بـه خارج گريختند. (و اين از عجايب روزگار و بازي‌هاي نادر دنياي سياست هست كه اولين رئيس‌جمـهوري اسلامي حالا از مخالفين جدي نظام ديني و جمـهوري اسلامي هست و درون پاريس بـه طور مرتب با شـهبانو فرح ملاقات مي‌كند و براي سرنگوني جمـهوري اسلامي طرح و برنامـه مي‌دهد…)

موقعي كه ايرانيان بـه سفارت آمريكا حمله كردند و ديپلمات‌هاي آمريكايي را بـه گروگان گرفتند صادق قطب‌زاده موفق شد بـه مقامات آمريكا بقبولاند که تا شاه را دستگير و به ايران مسترد كند.
موقعي كه درون پاناما بوديم موضوع دستگيري شاه و استرداد او بـه ايران وارد مراحل جدي و خطرناكي شد و اگر آقاي راكفلر و كيسينجر بـه داد شاهنشاه نرسيده بودند، مانوئل نوريه‌گا شاه را بـه دستور كارتر تحويل ايران داده بود!

«صادق قطب‌زاده» وزير امور خارجه ايران از زمان جواني و اقامت درون آمريكا براي سازمان‌هاي «سي – آي – اي) و (اف – بي – آي) درون ميان دانشجويان ايراني و اعراب مقيم آمريكا جاسوسي مي‌كرد. او از افراد بسيار مورد اعتماد آمريكا بود و يك مأمور چندجانبه محسوب مي‌شد. من او را خوب مي‌شناختم و مي‌دانستم كه اصلاً دانشجو نيست و آدم فرصت‌طلب و عنصر ويژه‌اي هست كه براي پول كار مي‌كند.

ما درون آمريكا سفارتخانـه معظمي داشتيم و سوابق ايرانيان مقيم آمريكا درون آنجا نگهداري مي‌شد و به همين دليل من خوب مي‌دانستم كه خيلي از اين افراد كه حالا بـه عنوان انقلابي بـه ايران رفته‌اند و خودشان را درون حكومت وارد كرده‌اند داراي مليت مضاعف آمريكايي هستند و به قول مقامات اطلاعاتي، نفوذي مي‌باشند.

وقتي اين حرف‌ها را بـه شاه منتقل مي‌كردم نمي‌پذيرفتند اما بعد كه سفارت آمريكا درون تهران توسط دانشجويان تندرو اشغال شد و آنـها پرونده‌هاي سفارت را منتشر كردند بسياري از چهره‌هاي بـه ظاهر انقلابي را بـه واسطه ارتباط با دولت آمريكا و يا حتي جاسوسي براي آمريكا دستگير و تحويل زندان دادند و حتي معاون نخست‌وزير آنـها هم بعداً مأمور آمريكا از كار درآمد.
اين حرف‌ها را من نمي‌ كه بگوئيد حرف‌هاي يك مخالف است، بلكه اسنادي هست كه درون سفارت آمريكا بـه دست آمد و پس از انتشار منجر بـه دستگيري عده زيادي از دولتمردان جديد ايران گرديد. عده‌اي از آنـها درون ضمن محاكمات خود درون دادگاه انقلاب جاسوسي طولاني مدت براي آمريكا اعتراف كردند.

از روزي كه اعليحضرت و شـهبانو و همراهان بـه مصر آمدند و من بـه آنـها پيوستم هميشـه پاي يك گيرنده راديويي نشسته و به اخباري كه از تهران مي‌رسيد گوش مي‌كرديم. شنيدن اين اخبار آخرين قواي جسمي و دماغي پادشاه را هم بـه تحليل مي‌برد و او اصلاً باورش نمي‌شد كه كلانتري‌ها و پادگان‌هاي نظامي و كاخ‌هاي سلطنتي توسط مردم اشغال شده است. واقعاً فكر مي‌كرد درون رويا بـه سر مي‌برد. شـهبانو كه بيشتر از ما متوجه روحيات شاه بود مي‌گفت: «محمدرضا توان عقلي و فكري خود را از دست داده است»

بله اين عاقبت تأسف‌بار آن پادشاه بود و ما از اينكه شاه مملكت را درون اين وضعيت ناگوار مي‌ديديم واقعاً رنج مي‌برديم؟!

بدترين خبر براي شاه و براي ما اشغال سفارت آمريكا درون روز 25 بهمن 1357 بود. حمله بـه سفارت درون روز «سنت والنتين» كه عيد مذهبي آمريكائيان هست صورت گرفت اين اولين حمله بـه سفارت آمريكا بود و اشغال‌كنندگان سفارت كه عده‌اي از نيروهاي چپ‌گرا بودند بعداً محل سفارت را تخليه كردند اما بعد از مدتي سفارت مجدداً و اين بار براي مدتي طولاني اشغال شد.
ما درون آن موقع از طريق تلفن با بعضي دوستان و آشنايان خود درون تهران تماس داشتيم و اطلاع يافتيم كه درون اين حمله ويليام سوليوان (سفير وقت آمريكا) و شاهپور بختيار (آخرين نخست‌وزير شاه) كه درون محل سفارت مخفي بوده دستگير و به محل مدرسه‌اي درون حوالي ميدان ژاله (كه مقر رهبران انقلاب بود) منتقل شده‌اند.

حمله بـه يك سفارتخانـه درون عرف سياسي چه معنايي دارد؟ درون اين شرايط كمترين عكس‌العمل قطع رابطه سياسي ميان دو كشور است، اما آقاي سايروس ونس وزير امور خارجه آمريكا اعلام كرد كه اشغال سفارت آمريكا موجب قطع روابط ايران و آمريكا نخواهد شد.

اين طرز برخورد نشان مي‌داد كه آمريكا با دولت جديد ايران كه دولت موقت ناميده مي‌شد و مـهندس بازرگان درون رأس آن قرار داشت ارتباط حسنـه‌اي دارد.

اعليحضرت و همراهان با هواپيماي اختصاصي شـهباز كه يك هواپيماي جت بوئينگ 747 بسيار مدرن و با تجملات شاهانـه بود از كشور خارج شده بودند و با همين هواپيما بـه مصر و از مصر بـه مراكش و بالعكس رفت و آمد كردند. اما چون اين هواپيما درون فهرست‌هاي بين‌المللي «ياتا» تحت مالكيت دولت ايران قرار داشت متوجه شديم كه ممكن هست دولت ايران با تمسك بـه راههاي قانوني هواپيما و مسافران آن را توقيف كند. بعد شاه دستور داد که تا خلبان معزي و خدمـه پرواز كه عموماً از نيروي هوايي بودند هواپيماي 25 ميليون دلاري را بـه ايران بازگردانند.

سرهنگ معزي خلبان ورزيده‌اي بود و به اعليحضرت علاقه زيادي داشت. او شخصاً مايل بود نزد ما بماند اما بـه دستور شاه بـه ايران بازگشت و هواپيما را بـه مسئولان دولت جديد تحويل داد. او بعداً بـه سازمان چريكي مجاهدين خلق پيوست و به همكاري با مسعود رجوي و ابوالحسن بني‌صدر پرداخت. درون آن موقع علياحضرت شـهبانو خيلي بـه اعليحضرت انتقاد كردند كه چرا فكر چنين روزي را نكرده و هواپيما را بـه نام خود بـه ثبت نداده است!
من از اين جوانمردي اعليحضرت و بازگرداندن هواپيما خيلي خوشم آمد و به سهم خود از ايشان تشكر كردم.

در واقع اعليحضرت نيازي بـه گرفتن اين هواپيما نداشتند زيرا ايشان با دارايي‌هايي كه نزديك بـه 40 ميليارد دلار تخمين زده مي‌شد مي‌توانستند هر وقت مايل باشند يك فروند از نوع جديد آن را خريداري كنند.

مشكل ديگر اعليحضرت درون ايام خروج از ايران وجود اطرافياني بود كه اصلاً مراعات حال ايشان را نمي‌كردند و به شاه مملكت (!) بـه عنوان يك صندوقچه پول و «مادر خرج» نگاه مي‌كردند!
اين اطرافيان درون هتل‌‌هاي مصر و مراكش و مكزيك و پاناما و مراكز خوشگذراني هر غلطي مي‌خواستند مي‌كردند و صورتحساب اعمال قبيح خود را بـه حساب اعليحضرت مي‌گذاشتند. مثلاً آقاي كامبيز آتاباي روزي چند نوبت ان جوان ماساژور را بـه سوئيت مجلل خود درون هتل مأمونيه دعوت مي‌كرد و دستمزد آنـها را بـه حساب شاه مي‌گذاشت. يا خانم اميرارجمند درون قمار شبانـه دويست هزاردلار باخته بود و حالا از شاه مي‌خواست که تا آن را بپردازد.

برخي از همراهان بـه قدري وقيح بودند كه دستمزدهاي كلان شب‌نشيني با زنان مخصوص بار هتل را هم بـه حساب مخارج شاه مي‌گذاشتند.
كم كم اين صورتحساب‌ها فزوني گرفت و وقتي بـه هشتصد هزار دلار رسيد شاه همـه را خواست و به آنـها گفت: «ما بـه پيك‌نيك نيامده‌ايم و در اينجا پول زيادي نداريم و وزارت درباري هم وجود ندارد که تا مخارج ما را بپردازد بنابراين هر كس قادر بـه تأمين مخارج خود نيست مي‌تواند همين الساعه ما را ترك كند!
در اولين موقع عده‌اي بـه التماس و گدايي افتادند و حتي با تضرع و گريه از شاه مي‌خواستند که تا پولي بـه آنـها بدهد. البته همـه آنـها دروغ مي‌گفتند و قبلاً حساب‌هاي بانكي خود درون اروپا و آمريكا را كاملاً پر و مملو از دلار و ارزهاي معتبر كرده بودند و همـه آنـها داراي خانـه و آپارتمان و املاك باارزش درون اروپا و آمريكا بودند اما با تضرع و حتي گريه مي‌خواستند كه شاه بـه آنـها پولي بدهد و ادعا مي‌كردند كه حتي پول سفر بـه اروپا و آمريكا را هم ندارند.

به هر حال آنـها موفق شدند هر يك مبالغي از 20 که تا 50 هزار دلار از شاه بگيرند و هر چه من بـه اعليحضرت عرض كردم كه اينـها دروغ مي‌گويند و وضع مالي خوبي دارند، شاهنشاه(!) با جوانمردي قبول كردند كه پولي بـه آنـها پرداخته شود.
حتي كامبيز آتاباي كه قوم و خويش اعليحضرت بود هم موقعيت را براي تيغ زدن شاه مناسب ديد و گفت اگر چه نيازي بـه پول ندارد اما اگر شاه بـه او پولي بدهد اين پول براي او شگون خواهد داشت و خوشبختي بـه ارمغان خواهد آورد!

اعليحضرت از اين چرت و پرت آتاباي خوشش آمد و صدهزار دلار بـه او داد.

اصولاً اعليحضرت آتاباي را خيلي دوست داشت چون او زاده‌اش (پسر همدم‌السلطنـه) بود.
بعضي مسائل خانوادگي پهلوي از ديد تاريخ‌نگاران مخفي مانده هست و كسي نمي‌داند كه اعليحضرت فقيد (رضاشاه) قبل از آنكه بـه تهران بيايد درون همدان موقعي كه يك نفر قزاق ساده بود با يك زن همداني بـه نام صفيه ازدواج كرد و از او صاحب يك و يك پسر شد كه اين (همدم‌السلطنـه) بعدها با آقاي ابوالفتح آتاباي ازدواج كرد و اين فرزند (كامبيز آتاباي) درون واقع زاده شاه بود.

باز داستان جالب ديگري كه هيچ‌كس نمي‌داند اين هست كه اعليحضرت درون فاصله طلاق ملكه ثريا و ازدواج با ملكه فرح با يك خانم تهراني زندگي مي‌كرد و بدون ازدواج رسمي از ايشان صاحب يك بـه نام «فوميكا» شد. اين خانم كه اكنون درون لس‌آنجلس زندگي مي‌كند بعد از تولد بـه مادرش سپرده شد و اعليحضرت حاضر بـه اعطاي لقب شاهزادگي بـه او نشدند زيرا ازدواج ايشان رسمي نبود و اعلام آن سبب مشكلاتي مي‌شد. بـه همين خاطر اعليحضرت امكانات مالي گسترده‌اي بـه آن زن بخشيد و حقوق و مقرري ويژه‌اي نيز براي او و ش تعيين كردند که تا به خارج از كشور برود و دور از ايران و دربار زندگي كند.

همين شبكه تلويزيوني فارسي زبان معروف بـه پارس – تي – وي كه اكنون درون لس آنجلس برنامـه‌هاي جالبي (!) پخش مي‌كند متعلق بـه شاه يعني خانم فوميكا پهلوي است!
اين كه يك سال از رضاجان(!) بزرگتر هست و سال 1338 درون تهران متولد شده هست بسيار مـهربان و باعاطفه هست و موقعي كه شاه و همراهانش درون مراكش بودند بـه اتفاق مادرش بـه قصر جنان‌الكبير آمد و خود را بـه پاهاي پدرش انداخت و او را غرق بوسه كرد. شاه درون آن حالت بحراني از ديدن اين كه شباهت فوق‌العاده‌اي بـه پدرش دارد بسيار خوشحال شد و بعدها شنيدم كه نيم درصد از دارايي‌هاي خود را بـه او بخشيده است.

با اخطار شاه كه ديگر پولي براي ولخرجي‌هاي اطرافيان ندارد بسياري از كساني كه از تهران با هواپيماي اختصاصي و همراه شاه بـه خارج آمده بودند اطراف ايشان را خالي كردند و سراغ سرنوشت خود رفتند و دور و بر شاه و شـهبانو خلوت شد.

موقعي كه سلطان حسن دوم پادشاه مراكش تحت فشارهاي دولت انقلابي ايران تصميم بـه اخراج محترمانـه ما گرفت اعليحضرت از من خواستند که تا به فكر يافتن پناهگاهي امن براي ايشان باشم.

من فوراً بـه ديدار سفيركبير آمريكا درون رباط رفتم و به سفير پاركر گفتم كه درون اين شرايط بحراني آمريكا بايد بـه دوست وفاداري كه درون طول 37 سال سلطنت خود هميشـه حافظ منافع منطقه‌اي آمريكا بوده هست بشتابد و او را بـه آمريكا راه دهد.

اما سفير پاركر گفت كه هنوز يك هفته بيشتر از اشغال آمريكا درون تهران نگذشته و اگر ما شاه را درون آمريكا بپذيريم ممكن هست منافع آمريكا درون تهران و يا حتي سراسر منطقه بـه خطر بيفتد.
من از شاه خواستم شخصاً بـه آقاي برژينسكي (كه درون طول زمان سلطنت اعليحضرت بارها هداياي گرانبهايي از دربار ايران دريافت كرده بود و خود من درون زمان تصدي سفارت ايران درون آمريكا بارها براي او فرش و پسته و خاويار و صنايع دستي گرانبها فرستاده بودم) تلفن بزند.
شاه اين پيشنـهاد را نپذيرفت و به جاي آن بـه آقاي ديويد راكفلر تلفن كرد، ولي اين گفتگو مؤثر نبود و راكفلر با آنكه قول داد موضوع را پي‌گيري و شخصاً با پرزيدنت كارتر صحبت كند، بـه شاه گفت: «اين مردك روستايي مايل نيست شاه بـه آمريكا بيايد!»

اعليحضرت بعد از گذاشتن گوشي تلفن گفتند: «من تعجب ميكنم و علت دشمني كارتر را با خودم نمي‌فهمم!»

البته اين دشمني دلايل زيادي داشت و يك دليل عمده آن اين بود كه اعليحضرت هميشـه طرفدار متعصب جمـهوريخواهان بودند و در انتخابات آمريكا بـه رقيب كارتر كمك‌هاي مالي وسيعي داده بودند.

من بـه اعليحضرت پيشنـهاد كردم بـه اردن هاشمي برويم كه درون آنجا اعليحضرت ملك حسين حكومت مقتدرانـه‌اي داشتند و روابطشان با اعليحضرت و خانواده پهلوي آنقدر صميمانـه بود كه بـه واقع يكي از اعضاي خانواده پهلوي محسوب مي‌شد.

اما علياحضرت شـهبانو و مادرشان (خانم فريده ديبا) با اين مطلب مخالفت كردند و گفتند اردن يك كشور عربي عقب افتاده هست و درون آنجا امكانات درماني مناسبي براي معالجه شاه وجود ندارد.
بدين ترتيب من مجدداً پاي تلفن رفتم و شروع بـه تلفن كردن و گفتگو با دوستانم نمودم. اول بـه آقاي ‌«ديويد آرون» تلفن كردم و ايشان كه عضو شوراي امنيت ملي بود بـه من گفتند كه درون صورت ورود شاه بـه آمريكا ممكن هست مجدداً بـه سفارت آمريكا حمله شود، و ديپلمات‌هاي آمريكايي بـه گروگان گرفته شوند. حمله اول بـه سفارت آمريكا و اشغال چند ساعته آن با كمك دولت انقلابي پايان يافته و حمله‌كنندگان سفارت را ترك كرده بودند. درون تهران بـه اعضاي سفارت گفته شده بود كه اين حادثه بايد درون واشنگتن جدي تلقي شود، زيرا درون صورت ورود شاه بـه آمريكا ممكن هست حادثه سفارت تكرار شود و اين بار دولت انقلابي نتواند جلوي مردم خشمگين را بگيرد. آقاي ديويد آرون گفت كه اگر شاه بـه آمريكا بيايد ممكن هست در تهران اين سوءظن بـه وجود بيايد كه آمريكا مي‌خواهد مجدداً شاه را بـه قدرت برگرداند و اين براي منافع آمريكا خطرناك خواهد بود.
پس از چند تلفن ديگر وقتي كاملاً نااميد شده بودم شـهبانو فرح پيشنـهاد كردند که تا همگي راه سوئيس و ويلاي مجلل و باشكوه «سن موريتس» را درون پيش بگيريم.»

اعليحضرت هر سال درون فصل زمستان براي تفريحات زمستاني و اسكي درون دامنـه‌هاي پر برف كوهستان‌هاي سر بـه فلك كشيده شمال عازم سوئيس مي‌شدند و به همين منظور ويلاي بزرگ و مجللي را درون سن موريتس خريداري و مجهز كرده بودند. درون مدت كوتاهي كه اعليحضرت براي اسكي درون سوئيس اقامت داشتند دو هتل براي اسكان همراهان ايشان اجاره مي‌شد و دولت سوئيس يكي دو ميليون دلار درآمد بـه دست مي‌آورد.

همچنين اعليحضرت و خانواده ايشان بخش اعظم ثروت خود را بـه بانك‌هاي سوئيس سپرده بودند و حالا انتظار داشتند سوئيس آنـها را با آغوش باز بپذيرد.

درآمد سوئيسي‌ها از راه دلالي اسلحه و هتل‌داري و توريسم است. درون مورد سوئيسي‌ها يك مثل معروف وجود دارد و آن اينكه همـه آنـها درون طول زندگي خود مدتي گارسون بوده‌اند و يا براي خارجي‌ها و توريست‌ها دلالي محبت كرده‌اند!

معروف هست كه مي‌گويند اگر يك نفر سر زده وارد پارلمان سوئيس بشود و صدا بزند: «آهاي گارسون!» همـه بلااستثنا سر خود را برمي‌گردانند و مي‌گويند: «چه فرمايشي داشتيد؟!»
رفتن بـه سورتا (سن موريتس) فكر خوبي بود و چون سوئيس كشور بي‌طرفي شناخته مي‌شد همـه فكر كرديم سوئيس بي‌ترديد شاه و همراهانش را خواهد پذيرفت.

من مأمور انجام مقدمات كار شدم. اما درون همان لحظه شروع، يعني با اولين تلفن بـه وزير امور خارجه سوئيس نااميد شدم. سوئيسي‌ها گفتند كه از پذيرش پناهندگان سياسي و يا تبعيدي‌هاي تحت تعقيب معذورند و نمي‌خواهند با پذيرش شاه بي‌طرفي خود را نقض كنند و موجبات خشم و عصبانيت دولت ايران را فراهم بياورند.

سوئيسي‌هاي تاجر مسلك نمي‌خواستند تأمين نفت كشورشان را بـه خاطر حمايت از پادشاه معزول ايران بـه خطر بيندازند.

وقتي همگان از رفتن بـه سوئيس نااميد شديم خانم فريده ديبا (مادر شـهبانو فرح) پيشنـهاد انگلستان را مطرح كرد.

انگلستان درون طول سلطنت 37 ساله اعليحضرت از مواهب اقتصاد ايران بهره‌مند شده بود و علاوه بر برخورداري از نفت ايران يك فروشنده بزرگ اسلحه و محصولات صنعتي بـه ايران بود و در اواخر حكومت شاه شريك اول تجاري ايران محسوب مي‌شد. انگلستان درون سال 1975 نيروهاي دريايي خود را از خليج فارس بيرون بود و حفظ امنيت خليج فارس را كه که تا آن زمان هزينـه زيادي براي لندن داشت بـه شاه سپرده بود. شاه هميشـه با محبت و ابراز دوستي خود را متعهد بـه منافع انگلستان مي‌دانست و اين مطلب را متواضعانـه بـه ملكه و رئيس دولت انگلستان ابراز مي‌‌داشت!
اگر انگلستان شاه را نمي‌پذيرفت خود را درون موقعيت بدي قرار مي‌داد و ساير هم‌پيمانان او درون منطقه خليج فارس و خاورميانـه بـه اين فكر مي‌افتادند كه انگلستان متحد غيرقابل اعتمادي هست و مسلماً اگر آنـها هم بـه سرنوشت شاه دچار شوند جايي درون انگلستان نخواهند داشت.

از سوي ديگر اعليحضرت همـه امكانات قانوني ورود بـه انگلستان را داشتند. قبل از همـه ايشان شـهروند افتخاري انگلستان بودند و سالها قبل درون سفر رسمي بـه انگلستان ملكه اين كشور اضافه بر اعطاي بالاترين نشان‌هاي ملي بريتانياي كبير بـه اعليحضرت، عنوان شـهروند افتخاري را هم بـه ايشان داده بودند.
همچنين اعليحضرت درون جنوب لندن درون منطقه معروف «استيل مانس» درون ايالت ساري يك مزرعه و قصر بي‌نظير متعلق بـه دوره ويكتوريا را كه از قصرهاي تاريخي انگلستان بود و در يك محوطه 80 هكتاري قرار داشت خريداري كرده بودند (سند آن بـه نام وليعهد بود.)

ما فكر رفتن بـه انگلستان را با اعليحضرت درون ميان گذاشتيم و اعليحضرت با روشن‌بيني گفتند كه انگلستان او را راه نخواهد داد.

با اين اوصاف من بـه دوستان خودم درون وزارت خارجه انگلستان تلفن كردم و مطلب را بيان نمودم.
همانطور كه اعليحضرت پيش‌بيني كرده بود انگليسي‌ها با خشم و تغير اين تقاضا را رد كردند و گفتند فقط مي‌توانند بـه همسر و فرزندان شاه رواديد ورود بدهند و در مورد خود شاه متأسفند!
وقتي مطلب را بـه شاه گفتم ايشان فحش‌هاي زشتي بـه مسئولين انگليسي دادند و گفتند: «تقاضاي شما از انگلستان بي‌‌مورد بود زيرا اين پدرسوخته‌ها خودشان وسايل سقوط مرا فراهم آورده‌اند، حالا چطور انتظار داريد از من حمايت كنند؟ آنـها كارشان تغيير پادشاهان است. محمدعلي شاه را آنـها بردند، احمدشاه را آنـها بردند، پدرم را آنـها بردند و خود مرا هم آنـها بـه اين وضعيت انداختند!»

ما وقت زيادي نداشتيم و شاه درست حكم يهودي سرگردان را پيدا كرده بود كه درون هيچ كجاي دنيا جايي براي اقامت او وجود نداشت.

شاهزاده شمس درون درياي مديترانـه و شاهزاده اشرف درون اقيانوس اطلس و والاگهر شـهرام(!) درون اقيانوس آرام جزاير اختصاصي داشتند و جزيره‌اي كه والاگهر شـهرام (فرزند والاحضرت اشرف) درون اقيانوس آرام خريداري كرده بود بسيار بزرگ و وسيع با چشم‌اندازهاي زيبا و يك قصر باشكوه و تعداد زيادي ويلاي مجهز و يك اسكلة نسبتاً بزرگ و تأسيسات رفاهي بود و او علاوه بر اين جزيره يك كشتي تفريحي هم داشت.

در نـهايت فكر كرديم بـه يكي از اين جزاير برويم، اما اين فكر سريعاً رد شد زيرا وضع جسمي و روحي اعليحضرت فوق‌العاده رو بـه وخامت مي‌رفت و ايشان قبل از هر چيز نياز بـه بستري شدن درون يك بيمارستان مجهز را داشتند.
من بـه عنوان آخرين شانس تصميم گرفتم بـه سفير سوليوان درون تهران تلفن كنم و از او كمك بخواهم.

شاه اين فكر را پسنديد. او گفت كه سوليوان درون ملاقات‌هايش ضمن آنكه هميشـه بـه او توصيه مي‌كرد که تا كشور را ترك كند، اطمينان مي‌‌داد كه آمريكا او را خواهد پذيرفت.
وقتي بـه سوليوان تلفن كردم و مطالبي درون مورد بيماري و وضع نامطلوب روحي شاه بيان كردم سوليوان فاش ساخت كه مسئولان دولت جديد ايران بـه سفارت تأكيد كرده‌اند که تا شاه را بـه آمريكا راه ندهند زيرا رفتن شاه بـه آمريكا بهانـه‌اي بـه دست تندروها خواهد داد که تا در روابط شكننده ايران و آمريكا اخلال كنند!

سفير سوليوان گفت كه مي‌‌داند شاه نياز بـه خدمات درماني و عمل جراحي دارد اما درون واشنگتن اين وحشت وجود دارد كه پذيرش شاه جان اتباع آمريكايي را درون ايران بـه خطر بيندازد.
سفير سوليوان اطلاعات جالبي را درون اختيارم گذاشت و از جمله گفت دولت موقت ايران نگران هجوم تندروها بـه سفارت هست و بـه همين خاطر آقاي دكتر يزدي وزير خارجه دولت موقت عده‌اي تفنگدار را بـه رهبري يك نفر قصاب سابق بـه نام ماشاءالله درون داخل سفارت مستقر كرده و ايرانيان بـه طنز بـه اين گروه لقب كميته سفارت آمريكا را داده‌اند.

سفير سوليوان گفت كه بايد شاه را که تا چند روز ديگر درون مراكش نگه داريد که تا در اين مدت دولت موقت ايران موفق شود باقيمانده هزاران مستشار نظامي آمريكا و خانواده‌هايشان را از ايران خارج كند.

بعد سفير سوليوان طبق قولي كه داده بود با مقامات وزارت خارجه آمريكا وارد گفتگو شد و از آنـها خواست که تا پس از خروج كامل مستشاران و تقليل تعداد كاركنان سفارت آمريكا و كاهش سطح روابط که تا حد كاردار شاه را براي معالجه بپذيرند.

ما بي‌صبرانـه منتظر نتيجه اقدامات سفير سوليوان بوديم. اطلاع داشتيم كه سوليوان سفارت را بـه دست كاردار خود سپرده و از ايران بـه آمريكا رفته است. حقيقت اين هست كه من درون تماس تلفني با سوليوان بـه او فهماندم درون صورتي كه تلاشـهايش براي پذيرش شاه موفقيت‌آميز باشد مسلماً پاداش قابل توجهي دريافت خواهد كرد و همچنين بـه او گفتم كه مي‌تواند براي جلب رضايت مقامات متنفذ واشنگتن جهت پذيرش شاه بـه آنـها قول رشوه بدهد و ما درون اين راه حاضريم که تا يك ميليون دلار بپردازيم! اين روش چاره‌ساز بود. اصولاً درون آمريكا همـه چيز بر محور پول مي‌چرخد و ارزش مطلق پول است.

آمريكايي‌ها ملتي واحد نيستند، آنـها مـهاجراني از سراسر جهان هستند كه براي كسب پول بـه آمريكا سرازير شده‌اند و معلوم هست كه درون هر كشوري هدف فقط پول باشد همـه بـه فكر منافع شخصي خودشان هستند و سخت‌ترين مشكلات و مسائل بـه كمك پول سريعاً حل مي‌شوند. ما همچنان منتظر نتيجه اقدامات درون واشنگتن بوديم.

محمدرضاشاه روزها تلفني با نلسون راكفلر و ديويد راكفلر گفتگو مي‌كرد و نلسون راكفلر (معاون اسبق رئيس‌جمـهوري آمريكا) و ديويد راكفلر (بانكدار و سرمايه‌دار مشـهور) بـه او قول مي‌دادند كه كارها درون مسير موفقيت‌آميزي پيش مي‌روند. فرانك سيناترا خواننده معروف آمريكايي – دوست صميمي شاه نيز هر روز تلفن مي‌كرد و به او مي‌گفت دوستانش درون آمريكا منتظر ورود وي هستند.

ريچارد نيكسون و پرزيدنت جانسون و هنري كيسينجر هم از كساني بودند كه تقريباً هر روز تلفن مي‌كردند.
به هر حال يك روز ضيافت بـه پايان رسيد و به قول معروف انگليسي كه مي‌گويد: «ميهمان نبايد آن قدر بماند که تا صاحبخانـه او را جارو كند!» يك روز صبح هنوز صبحانـه‌امان را تمام نكرده بوديم كه رئيس تشريفات دربار ملك حسن دوم بدون اطلاع قبلي بـه اقامتگاه شاه آمد و در همان سر ميز صبحانـه خطاب بـه شاه گفت: «اعليحضرت ملك حسن دوم از ميزان علاقه وافر شاه بـه خروج از مراكش(!) مطلع هستند و به همين خاطر هواپيماي اختصاصي خود را درون اختيار جنابعالي گذاشته‌اند که تا فردا صبح مراكش را ترك كنيد!»

بعد هم بدون آنكه منتظر پاسخ شود با بي‌‌ادبي تمام و بدون خداحافظي سالن را ترك كرد و رفت!
شاه فوراً بـه راكفلر تلفن كرد و مطلب را بـه او اطلاع داد.
خوشبختانـه راكفلر خبرهاي خوبي داشت و به شاه گفت كه جاي هيچ نگراني نيست و او (راكفلر) موفق شده هست تا با رشوه‌هاي كلان بـه مسئولان دولت باهاما آنـها را بـه پذيرفتن شاه وادار نمايد!
باهاما يك كشور جزيره‌اي (مجمع‌الجزاير) مركب از هفتصد جزيره كوچك هست كه اكثراً غيرمسكوني و صخره‌اي هستند و بسياري از آنـها درون هنگام مد آب بـه زير اقيانوس مي‌روند. روز سيزدهم فروردين ماه سال 1358 بـه فرودگاه رباط رفتيم که تا از آنجا بـه طرف باهاماسيتي پرواز كنيم. اقامتگاه شاه و همراهان درون ناسو (مركز باهاماسيتي) بود كه بـه «جيمز كراسبي» ميلياردر آمريكايي تعلق داشت و راكفلر آن را براي اقامت شاه اجاره كرده بود.

در فرودگاه ناسو يك جوان مؤدب و كارآزموده بـه نام «رابرت آرمائو» بـه استقبال ما آمد كه معلوم شد راكفلر او را براي ارائه خدمات بـه شاه استخدام كرده است.

اين جوان از كاركنان صديق و نزديك راكفلر و متخصص روابط عمومي بود،‌اما اعليحضرت اعتقاد راسخ داشتند كه اين فرد از مأموران سي – آي – اي هست و آمريكايي‌ها او را درون كنارش قرار داده‌اند که تا هر وقت بخواهند ماشـه را بكشند و به زندگي وي خاتمـه دهند.

بايد بگويم كه شاه درون اين روزها نسبت بـه همـه چيز بدبين شده بود.
در باهاما اعليحضرت كنستانتين پادشاه سابق يونان هم بـه ما پيوست. او بعد از خلع از سلطنت (به دليل كودتاي سرهنگ‌ها) تحت حمايت شاه قرار داشت و در كارهاي تجاري و اقتصادي با شاه همكاري مي‌كرد.
باهاما كه آمريكاييان آن را جزاير بهشت مي‌‌نامند مركز خوشگذراني جهان هست و هيچ ممنوعيتي درون اين كشور وجود ندارد. ثروتمندان از سراسر دنيا براي كامجويي از هر چيز ممنوع بـه اين كشور مي‌آيند، درون باهاما قمارخانـه‌ها و باشگاه‌هاي شبانـه مجلل که تا صبح كار مي‌كنند و مشتريان آنـها شيوخ و شاهزادگان ثروتمند عرب و كلان سرمايه‌داران آمريكايي و اروپايي هستند. جيمز كراسبي كه ويلايش را بـه شاه اجاره داده بود مالك نيمي از مجلل‌ترين هتل‌ها و قمارخانـه‌ها و عشرتكده‌هاي باهاما بود.

راكفلرها (ديويد و نلسون) هم درون اين جزاير سرمايه‌گذاري‌هاي زيادي كرده بودند. درون باهاما سن فحشاء از همـه دنيا پائين‌تر هست و چون هيچ قانوني براي محدود كردن كامجويي توريست‌هاي پولدار وجود ندارد مردم فقير از ساير كشورهاي اطراف بـه اينجا مي‌آيند که تا فرزندان خردسال خود را بـه كامجويان بفروشند.

قاچاق انسان هم درون اين جزيره رواج دارد و ان خردسال از كشورهاي آمريكاي مركزي و حتي خاور دور بـه اين جزيره آورده مي‌شوند و پس از يك فصل توريستي جاي خود را بـه ان جديد مي‌دهند.

در باهاما گاه مشاهده مي‌شود كه يك شيخ عرب شصت – هفتاد ساله سرگرم عشق‌بازي با يك بچه ده – دوازده ساله و حتي با سنين كمتر است. شاه از اين همـه آزادي‌ها درون باهاما بـه وجد آمد و قدري روحيه‌اش بهتر گرديد و سرانجام درون آن شرايط سخت بيماري يك شب بـه من پيشنـهاد كرد که تا به اتفاق براي تجربه كردن باهاما با هم بـه يكي از هتل‌ها برويم.

ترتيب اين كار را رابرت آرمائو داد و من و شاه موفق شديم شام را درون خارج از اقامتگاه و در هتل ناسو بـه اتفاق دو زيباروي كشور پرو كه بـه باهاما آمده بودند صرف كنيم!
جزاير باهاما درون نزديكي ايالت فلوريداي آمريكا قرار دارند و اين نزديكي بـه آمريكا سبب قوت قلب شاه مي‌شد.
احساس نزديك بودن بـه آمريكا براي همـه ما مطلوب بود و اميدوار بوديم كه بـه زودي شاه را بـه آمريكا ببريم و تحت معالجه قرار دهيم.

در مصر و مراكش كه بوديم احساس بدي داشتيم و هنگامي كه درون موقع ظهر و غروب آفتاب صداي الله اكبر مساجد درون شـهر طنين افكن مي‌شد اعليحضرت دچار اضطراب مي‌شدند و به ياد صداي الله اكبر گفتن مردم تهران مي‌افتادند و آشكارا چهره‌اشان منقلب مي‌گرديد.
چند روزي كه درون باهاما بوديم خيلي خوش گذشت و روزها كه شـهبانو براي اسكي روي آب از اقامتگاه خارج مي‌شد چند دوشيزه باهامايي و آمريكايي (اهل ميامي) كه آرمائو استخدام كرده بود شاه را بـه مي‌بردند و شستشو و ماساژ مي‌دادند.

در باهاما بعضي دوستان شاه داراي سرمايه‌گذاري‌هايي بودند. پرزيدنت سوهارتو (رئيس‌جمـهوري اندونزي) و پسرانش درون باهاما تعداد زيادي ‌خانـه و قمارخانـه بزرگ داشتند. تعدادي از عشرتكده‌‌ها هم متعلق بـه شاهزاده موناكو و فرانك سيناترا و پرزيدنت نيكسون بود.
غربيها خوشگذراني و تفريح را مذموم و بد نمي‌دانند و از عينك ما بـه فحشاء و روابط آزاد زن و مرد نگاه نمي‌كنند. من درون آمريكا كه بودم مي‌ديدم بسياري از زنان آمريكايي چندين دوست پسر دارند و شوهر آنـها هم اطلاع دارد و حرفي نمي‌زند!

در حالي كه درون ايران و كشورهاي اسلامي اگر يك زن بخواهد آزادي عمل جنسي داشته باشد ممكن هست جانش را از دست بدهند و در بهترين شرايط، دادگاهي و مجازات خواهد شد!
آن طور كه شاه برايم تعريف كرد که تا قبل از انقلاب كوبا و روي كار آمدن فيدل كاسترو آمريكايي‌ها براي عيش و عشرت و تفريح بـه كوبا مي‌رفتند و كوبا ‌خانـه بزرگ آمريكايي‌‌ها بود، اما بعد از انقلاب كوبا كاسترو اين كشور را از درآمدهاي توريستي محروم كرد و با تعطيل قمارخانـه‌ها و روسپي‌خانـه‌ها صنعت توريسم كوبا را بـه نابودي كشاند و به همين خاطر سرمايه‌گذاران آمريكايي سرمايه‌هاي خود را بـه باهاما بردند و در آنجا بـه كار انداختند و موجب رونق اقتصادي باهاما شدند!
باهاما ظاهراً كشوري مستقل هست (در سال 1973 استقلال خود را اعلام كرد) اما قسمت اعظم اين سرزمين درون تملك آمريكايي‌ها قرار دارد. بـه طور مثال آقاي جيمز كراسبي مالك يك چهارم كليه زمين‌هاي مرغوب و قابل سكونت باهاما است. كراسبي گاهي اوقات بـه ديدار محمدرضا مي‌آمد. او برايمان تعريف كرد كه درون اين جزيره داراي 40 شركت توريستي و خدماتي، 17 هتل پنج ستاره و شش كازينو مي‌باشد.

شب دوم يا سوم اقامتمان درون باهاما بود كه سر «پيندلينگ» نخست‌وزير باهاما بـه ديدن شاه آمد.
پس از رفتن نخست‌وزير اعليحضرت كه كمي روحيه‌شان بهتر شده بود بـه عنوان شوخي گفتند: «اين هم نخست‌وزير است، هويدا هم نخست‌وزير بود(!) نخست‌وزير باهاما ان زيبا را اطراف خود جمع كرده هست در حالي كه آقاي هويدا مردان گردن كلفت را دور خود گرد مي‌آورد!»
همـه از اين شوخي بـه خنده افتاديم. (اشاره شاه بـه سوءاخلاق جنسي هويدا بود) اما خانم فريده ديبا (مادر شـهبانو) ناراحت شدند و گفتند اعليحضرت درون حالي كه سگ‌هاي خود را با هواپيماي اختصاصي بـه خارج آورده‌اند نبايد اجازه مي‌دادند هويدا و سايرين درون ايران بمانند و به دست انقلابيون بيفتند.

در مدت اقامت درون باهاما دعواي سختي ميان شاه و شـهبانو پيش آمد و علت آن هم توجه زياد شـهبانو بـه «رابرت آرمائو» بود.

رابرت آرمائو كه جوان خوش قيافه و بلندبالايي بود شب‌ها شـهبانو را بـه خارج از اقامتگاه مي‌برد که تا ايشان را بـه نمايش‌هاي شبانـه گوناگون ببرد و از اندوه و افسردگي نجات دهد. متأسفانـه شاه كه بيمار بود اين محبت و لطف آرمائو را طور ديگري تفسير مي‌كرد. آرمائو 28 سال داشت و پرتغالي تبار بود. او از زماني كه راكفلر فرماندار نيويورك شد با او آشنا شده و به خدمت بنياد راكفلر درآمده بود.

رابرت آرمائو فرد وفاداري بود و پس از مرگ شاه هم مدت دو سال تمام درون كنار شـهبانو و فرزندان شاه باقي ماند که تا به اوضاع زندگي آنـها درون آمريكا و اروپا سر و سامان بدهد. بايد بگويم كه بدون اقامت آرمائو سلامت شاه و همـه ما درون معرض خطر قرار داشت.

قاضي دادگاه انقلاب (آيت‌الله) خلخالي براي سر شاه و شـهبانو جايزه تعيين كرده بود و حفظ جان ما درون آن شرايط درون باهاما (سرزميني كه درون آن مافيا حاكم بود) از شاهكارهاي آرمائو محسوب مي‌گرديد.

آرمائو يك سرباز سابق نيروي دريايي آمريكا بـه نام «مارك مرس» را استخدام كرده بود که تا سايه بـه سايه شاه راه برود و به طور 24 ساعته همراه او باشد.

«مارك مرس» از مأموران نابغه اف – بي – آي بود كه درون گروهان ويژه پليس بـه نام «جان پاس‌ها» مأموريتش حفظ جان شخصيت‌هاي عمده سياسي بود.
او که تا پايان عمر اعليحضرت مثل يك دوقلوي بـه هم چسبيده همراه شاه بود و آن طور كه شنيدم قبلاً بادي‌گارد پرزيدنت نيكسون و پرزيدنت جانسون بوده است.

«مارك مرس» علاوه بر سلاح بغلي يك مسلسل كوچك دستي از گردن ‌آويخته بود و دور كمرش هم يك قطار فشنگ داشت و در جيب‌هايش هم نارنجك و بعضي سلاح‌هاي كوچك را نگه مي‌داشت و آن طور كه خودش مي‌گفت: «يك زرادخانـه متحرك بود!»

رابرت آرمائو خيلي از قابليت‌هاي وي تعريف مي‌كرد و مي‌گفت او مي‌تواند بـه تنـهايي يك لشكر را از پاي دربياورد!

مارك مرس وقتي با آن بازوان ستبر و درهم پيچيده و آن هيكل قوي و چهارشانـه و قدبلند درون كنار شاه كه بـه علت بيماري بسيار لاغر و تكيده شده بود قرار مي‌گرفت مثل پدري بـه نظر مي‌رسيد كه با كودك خود راه مي‌رود.

مارك مرس بـه قدري تنومند و شاه بـه قدري نحيف بود كه اگر خطري پيش مي‌آمد مارك مي‌توانست شاه را درون بغل خود بگيرد و پنـهان كند!

مارك مرس خيلي مأموريت خود را جدي گرفته بود و حتي شب‌ها درون پشت درون اتاق محمدرضا شاه مي‌خوابيد و هركس ولو شـهبانو مي‌خواست با شاه ملاقات كند بايد از سد مارك مرس مي‌گذشت!

مارك مرس مأموري وظيفه‌شناس و بسيار با حس مسئوليت بود و نسبت بـه خانواده پهلوي چنان تعصب نشان مي‌داد كه وقتي درون پاناما بوديم و فرزندان اعليحضرت براي ديدار خانواده بـه آنجا آمده بودند، يك سرباز پانامايي از شاهزاده فرحناز خواهش بي‌‌ادبانـه‌اي كرده بود مارك مرس آن سرباز را حسابي كتك زد و باعث درگيري زيادي شد. زيرا مانوئل نوريه‌گا رئيس گارد ملي پاناما بـه اينكار اعتراض كرد و همـه سربازان خود را از اطراف اقامتگاه شاه جمع‌آوري كرد و به شاه گفت كه اين سرباز حرف بدي نزده، بلكه مؤدبانـه از شما دعوت همخوابگي نموده هست و اين امر درون بعضي از كشورها معمول و مرسوم است! البته دستمزد چنين شخصي (مارك مرس) بسيار بالا بود و شاه و شـهبانو علاوه بر دستمزد كلان مخارج او را هم مي‌پرداختند.

تعداد همراهان اعليحضرت درون باهاما مجموعاً 20 نفر بود و هزينـه اقامت اين افراد درون باهاما بـه شبي 10 هزار دلار مي‌رسيد. خانم فريده ديبا با اين افراد بسيارمخالف بود و مرتباً بـه اعليحضرت شكايت مي‌كرد كه چرا ما بايد اين افراد را نزد خود نگه داريم و مخارج آنـها را بدهيم؟!
در اين موقع ماجرايي پيش آمد كه موجب گرديد مخارج حفاظت از جان شاه افزايش پيدا كرد.
هر اتفاقي كه روي مي‌داد مسئولان باهاما – كه عده‌اي مافيايي بودند – آن را بهانـه قرار داده و از شاه تقاضاي پول مي‌كردند.
در اطراف شاه علاوه بر «مارك مرس» چند بادي گارد ديگر آمريكايي هم بودند كه توسط آرمائو استخدام شده بودند.

اما بعد از آنكه ياسر عرفات رهبر چريك‌هاي فلسطيني براي تبريك پيروزي انقلاب اسلامي و دريافت كمك‌هاي مالي بـه تهران رفت و با (آيت‌الله) خميني ملاقات كرد روزنامـه‌هاي ايران نوشتند كه ياسر عرفات درون مذاكرات تهران قول داده هست تا عده‌اي را براي ترور شاه و خانواده‌اش بـه باهاما بفرستد!

انتشار اين خبر موجب نگراني شاه شد و از نخست‌وزير باهاما تقاضاي كمك كرد.
سر «پيندلينگ» فوراً 30 نفر از مأموران زبده پليس محلي باهاما را مسئول مراقبت از اطراف اقامتگاه شاه و همراهان ايشان كرد، ولي بـه آرمائو گفته بودند كه نمي‌توان اين عده را با يك شام و غذاي معمولي راضي نگه داشت، و بايد حقوق آنـها را پرداخت!

شاه يك روز با عصبانيت بـه سرهنگ نويسي و سرهنگ جهان‌بيني توپيد و به درستي بـه آنـها گفت: «شما مسئول حفظ جان من هستيد، درون حالي كه درون اينجا بايد براي حفظ جان شماها هم پول بپردازم!» و بعد خواستار رفتن آنـها از باهاما شد.»

اعليحضرت يك روز متوجه شد كه مسئولان باهاما براي مدت كوتاه اقامت ما درون باهاما و مخارج سربازان محافظ اقامتگاه و ساير خدمات يك ميليون دلار پول طلب مي‌كنند!

معلوم بود كه شاه و همراهان ايشان بـه منبع درآمدي براي مجمع‌الجزاير باهاما تبديل شده‌اند و رهبران مافيايي باهاما قصد سركيسه كردن شاه را دارند. شاه كه از سركيسه شدن خود توسط مسئولان باهاما عصباني بود بـه آرمائو دستور داد که تا عذر همـه اطرافيان را بخواهد.

آرمائو همانطور كه عادت همـه آمريكاييان هست و حتي با پدر و مادر خوشان هم تعارف ندارند بـه همـه گفت كه فقط كساني مي‌‌توانند همراه شاه بمانند كه خودشان قادر بـه تأمين مخارجشان باشند!
بدين ترتيب بقيه بازماندگان از سفر مراكش يعني لوسي پيرنيا و سرهنگ نويسي و سرهنگ جهان‌بيني هم ما را ترك كردند.

به جاي كسانيكه از باهاما رفتند فرزندان شاه براي ديدن پدر و مادرشان از آمريكا بـه باهاما آمدند. فرزندان شاه (رضا، فرحناز، عليرضا و ليلا) درون آمريكا تحصيل مي‌كردند.

موقعي كه فرزندان شاه بـه باهاما آمدند پسر «پيندلينگ» نخست‌وزير باهاما اطلاع داد كه مجبور هست اقدامات تأميني و حفاظتي را افزايش دهد و بر تعداد مأموران امنيتي بيفزايد. اين حرف بـه معناي آن بود كه نخست‌وزير باهاما خواب جديدي براي جيب شاه ديده هست و شاه بايد پول بيشتري بپردازد.
كم كم صورتحساب شاه از مرزيك يك ميليون دلار گذشت و شاه متوجه شد كه نمي‌تواند درون باهاما بماند. مارك مرس كه فردي متخصص و آگاه بود بـه شاه اطلاع داد مقامات باهاما از وضع خوب مالي شاه مطلع هستند و ممكن هست حتي با ترتيب يك حادثه ساختگي گروگانگيري پول‌هاي هنگفت را مطالبه كنند و با مافياي باهاما بر سر تحويل شاه بـه معامله بپردازد!
ما درون زمان اقامت درون مصر و مراكش ميهمان رؤساي اين دو كشور بوديم و ديناري نمي‌پرداختيم اما درون باهاما براي يك گيلاس آب خالي هم تقاضاي پول مي‌كردند.

سر «پيندلينگ» يك كلاهبردار واقعي بود و معلوم بود اين پولها را با شركاي خود درون دولت تقسيم مي‌كند. او يك روز شخصاً بـه اعليحضرت مراجعه كرد و گفت يك مشكل شخصي برايش پيش آمده و نياز بـه دويست هزار دلار پول نقد دارد و مطمئن هست اعليحضرت اين پول را بـه او خواهد داد
اعليحضرت كه متوجه شده بود «پيندلينگ» قصد سركيسه كردن ايشان را دارد بـه نخست‌وزير باهاما گفت: «رفتار شما شبيه يك جنتلمن نيست!» و سر «پيندلينگ» هم با وقاحت و بي‌ادبي بـه اعليحضرت گفت: «شما هم كه افسران و نظاميان خود را با بي‌رحمي رها كرده و به خارج گريخته‌ايد يك جنتلمن نيستيد!»

اين اتفاق موجب بروز كدورت درون روابط اعليحضرت و نخست‌وزير باهاما گرديد و ديگر ماندن ما درون باهاما بـه صلاح نبود.

در اين ميان اخبار منتشر شده درون مطبوعات بين‌المللي روز بـه روز شاه و شـهبانو را بيشتر مضطرب مي‌كرد. از تهران خبر مي‌رسيد كه قاضي دادگاه انقلاب دستور ترور شاه، شـهبانو، فرزندان شاه و والاحضرت اشرف را صادر كرده است.

شاه و افراد خانواده‌اش درون دادگاه انقلاب تهران غياباً بـه مرگ محكوم شده بودند و قاضي دادگاه از همـه انقلابيون درون سراسر جهان خواسته بود كه براي كشتن اين افراد اقدام كنند و در قبال كشتن هر يك از آنـها يك ميليون دلار جايزه دريافت كنند!

اين خبر شاه و شـهبانو را بـه وحشت انداخت و شاه بـه درستي مي‌گفت: «هر يك از محافظين ما درون واقع يك خطر بالقوه هستند و ممكن هست به خاطر اين پول زياد ما را بكشند که تا از قاضي دادگاه تهران جايزه بگيرند!»

هر خبري كه منتشر مي‌شد ناراحت كننده بود. ژيسكاردستن رئيس‌جمـهوري فرانسه كه از زمان شروع كارش درون وزارت دارايي فرانسه با ايران مرتبط بود و از سفارت ايران درون پاريس هديه مي‌گرفت و موقعي كه وزير دارايي فرانسه شد براي عقد قراردادهاي اقتصادي ميان تهران و پاريس چاپلوسي اعليحضرت را مي‌كرد و ساعت‌ها پشت درون اتاق كار اعليحضرت مي‌ايستاد که تا او را بـه داخل راه بدهند حالا درون اظهارات جديدش بـه دولت انقلابي ايران تبريك مي‌گفت و شاه را محكوم و از همـه بدتر متهم بـه زير پا گذاشتن حقوق مردم ايران مي‌كرد.

رؤساي جمـهوري و پادشاهان كشورهايي كه براي سالهاي طولاني جزو دوستان صميمي شاه بودند و از ايشان قاليچه‌هاي نفيس و خاويار درياي مازندران هديه مي‌گرفتند حالا درون اظهارات رسمي شاه را محكوم كرده و مورد انتقاد قرار مي‌دادند.

آري! حقيقت اين هست كه دنياي سياست فوق‌العاده بي‌رحم هست و بي‌رحمي خود را درون روزهاي آخر سلطنت بـه شاه ايران نشان داد…

آقاي هنري كيسينجر وزير امور خارجه سابق آمريكا از افراد وفاداري بود كه تقريباً هر روز بـه شاه درون دو نوبت تلفن مي‌كرد.

يك روز كه من درون كنار اعليحضرت بودم و كيسينجر تلفن كرد شاه بـه او گفت: «اكنون متوجه شده‌ام كه آمريكايي‌ها مردمي ناسپاس و نامرد هستند. من تمام عمرم را درون خدمت بـه ايالات متحده آمريكا گذراندم و اكنون آمريكا حتي اجازه نمي‌دهد درون يكي از بيمارستان‌هاي آن كشور بستري شوم…»
شاه بـه كيسينجر گفت: «من دير متوجه خوب و بد شدم. اي كاش مي‌شد تاريخ يك بار ديگر تكرار شود که تا به جبران يك عمر دوستي با شما بـه دشمني با شما برخيزم!»

او بـه كيسينجر گفت: «آمريكايي‌ها بايد تعصب درون دوستي را از شوروي‌ها ياد بگيرند، كه چطور مسكو براي حمايت از دوستانش حتي دست بـه لشكركشي مي‌زند.

هنري كيسينجر از اعضاي بلندپايه حزب جمـهوري‌خواه آمريكا و وزير خارجه اسبق ايالات متحده از دوستان نزديك شاه و از مردان متنفذ آمريكا بود كه بـه ويژه تحت حمايت يهوديان بانفوذ آمريكا قرار داشت. كيسينجر درون اين مكالمـه تلفني قول داد که تا راه ورود شاه بـه آمريكا را هموار كند. عمده ثروت و دارايي‌هاي اعليحضرت و اعضاي خانواده پهلوي درون آمريكا بود و شاه مايل بود خودش هم بـه آمريكا برود که تا بتواند از قدرت اقتصادي‌اش بهره‌برداري نمايد.

شاه از برخورد آمريكايي‌ها مبهوت و گيج شده بود. طبق مقررات اداره مـهاجرت آمريكا هر خارجي كه يك ميليون دلار سرمايه وارد آمريكا كند مي‌تواند بدون رواديد وارد آمريكا شود و در آنجا اجازه اقامت خارج از نوبت دريافت كند، درون حالي كه اعليحضرت ميلياردها دلار دارايي منقول و غيرمنقول درون آمريكا داشت و حالا ايشان را بـه آمريكا راه نمي‌دادند.

اعليحضرت كه از برخورد آمريكا فوق‌العاده عصباني بود بـه كيسينجر گفت: «مسلماً سرنوشت من درس عبرتي براي رهبران ممالك خاورميانـه و ساير كشورها خواهد بود كه منبعد بـه ايالات متحده دل نبندند و نسبت بـه حمايت آن كشور مطمئن نباشند.»

اكنون آقاي هنري كيسينجر درون استخدام آقاي هوشنگ انصاري است. اين هم از بازي‌هاي جالب روزگار هست كه وزير امور اقتصاد و دارايي اسبق ايران اكنون بـه چنان ثروتي درون آمريكا رسيده هست كه مي‌تواند بانفوذترين سياستمدار دهه 80 آمريكا را بـه استخدام خود دربياورد!
ما سالها بعد متوجه شديم كه راكفلر و كيسينجر و هوشنگ انصاري و عده‌اي از همكاران ديگر آنـها درون حالي كه بـه شاه قول مساعدت براي ورود بـه آمريكا را مي‌دادند درون عين حال مي‌كوشيدند که تا مسافرت شاه بـه آمريكا بـه تعويق بيفتد که تا شاه مستأصل شده و اداره امور دارايي‌هاي فراوان خود درون آمريكا را بـه تيمي متشكل از آقاي راكفلر(مالك چيس منـهتن بانك نيويورك) و «مك لوي»، «هنري كيسينجر» و «جوزف ريد» بسپرد.

متعاقب اين امر راه ورود شاه بـه آمريكا باز شد و شاه تصميم بـه خروج از باهاما گرفت. وقتي همـه آماده خروج از فرودگاه ناسو بوديم متأسفانـه خبر آمد كه باز درون راه ورود ما بـه آمريكا مشكلاتي پيش آمده هست به همين خاطر تصميم گرفتيم براي مدت كوتاهي بـه ويلاي اعليحضرت درون «كوئر ناواكا» برويم.

فشارهاي عصبي زيادي شاه را دچار معضل جديدي كرده بود كه همانا بزرگ شدن غدد لنفاوي درون گردن ايشان بود. بعد از ورود بـه ويلاي گل سرخ (كائرناواكا) درون مكزيك شـهبانو با پاريس تماس گرفتند و دكتر جراح معروف فرانسوي ژرژ فلاندرن را احضار كردند.

دكرت فلاندرن و تيم جراحي او فوراً با يك فروند هواپيماي اختصاصي بـه مكزيكوسيتي آمدند و پرفسور فلاندرن از غدد گردن شاه نمونـه‌برداري كرد و پس از آزمايشات پزشكي اظهار داشت بايد سريعاً شاه تحت عمل جراحي قرارگيرد و طحال وي برداشته شود. درون مكزيك چند تن از دوستان آمريكايي ما بـه ديدن اعليحضرت آمدند كه اين ديدارها درون بالا بردن سطح روحيه اعليحضرت خيلي مـهم بود. آنـها عبارت بودند از: هنري كيسينجر، ريچارد نيكسون، جرالد فورد، فرانك سيناترا، ديويد راكفلر، اليزابت تايلور و آن مارگرت.

متأسفانـه وضع جسماني اعليحضرت رو بـه وخامت بود و ايشان بـه وضوح هر روز لاغرتر و نحيف‌تر مي‌شدند، بـه طوري كه حتي استخوانـهاي صورت و فك ايشان كاملاً از زير پوست مشـهود بود. وضعيت مزاجي اعليحضرت هم خراب شده بود و در غذا خوردن مشكل پيدا كرده بود. اين شرايط ما را بـه فكر آن انداخت که تا سريعاً جايي را براي بستري كردن شاه پيدا كنيم. هنري كيسينجر درون مكزيكوسيتي بـه شاه پيشنـهاد كرد که تا براي رفتن بـه آمريكا پولي خرج كند. او بـه اعليحضرت گفت اگر چه كارتر با ورود شاه بـه آمريكا مخالف هست اما مانديل معاون او را مي‌‌شود با پول خريد.
چهار هفته از اقامت ما درون كوئر ناواكا (ويلاي گل سرخ) گذشته بود كه مشكل جديدي هم بر مشكلات اعليحضرت افزوده شد.

مكزيك و به ويژه درون اطراف ويلاي (كوئرناواكا) مملو از پشـه‌هاي ناقل مالاريا بود و شاه مبتلا بـه مالاريا شد.

اين بار بـه پيشنـهاد آقاي «رابرت آرمائو» پزشكي از دانشگاه كورنل نيويورك كه از معروفترين پزشكان جهان بود استخدام شد و براي معالجه شاه بـه مكزيك آمد.

دكتر «بنجامين كين» كه پزشك افراد پولدار جهان بود درون مكزيك شاه را ملاقات كرد و علاوه بر سرطان و مالاريا، زردي (يرقان) شاه را هم تشخيص داد و گفت «بروز اين زردي نشان‌دهنده پيشرفت سرطان درون لوز‌المعده اعليحضرت است!»

دكتر «بنجامين كين» بعد از معايناتي كه انجام داد و بعد از مطالعه پرونده پزشكي شاه بـه صراحت دكتر ژرژ فلاندرن (فرانسوي) را كه از هشت سال قبل پزشك مخصوص شاه بود مسئول پيشرفت سرطان شاه و وخيم شدن حال او معرفي كرد.

او گفت: «داروهايي كه پزشكان فرانسوي درون طول هشت سال گذشته تجويز كرده‌اند باعث وخامت حال شاه شده است…»

وي اضافه كرد: «شاه بايد همان هشت سال قبل مورد عمل جراحي قرار مي‌گرفت، درون حالي كه براي او كورتيزون تجويز كرده‌اند كه واقعاً زيان‌آور است!» اين مطلب باعث درگيري و جنگ لفظي شاه و شـهبانو شد و اعليحضرت درون حضور همـه شـهبانو را متهم كرد كه از هشت سال قبل قصد كشتن او را داشته است!

علت اين بود كه پزشكان فرانسوي را شـهبانو استخدام كرده بود که تا شاه را معالجه كنند!
دكتر «بنجامين كين» درون جلسه‌اي با حضور هنري كيسينجر و والتر مانديل (معاون كارتر) و ديويد راكفلر اظهار داشت كه وضع شاه فوق‌العاده بحراني هست و سريعاً بايد تحت عمل جراحي قرار بگيرد و دولت آمريكا بايد براي رعايت مسائل انساني شاه را درون آمريكا بپذيرد. او همچنين بـه بيمارستان مموريال نيويورك تلفن كرد و فوراً يك تيم مجهز پزشكي براي شروع معالجات باليني بـه مكزيكوسيتي آمدند.

در دوراني كه درون مكزيك بوديم پرزيدنت لوئيز پورتي يو (رئيس جمـهور مكزيك) مرتباً بـه ديدارمان مي‌آمد و شاه را دلداري مي‌داد. پرزيدنت «پورتي يو» با شاه دوستي ديرينـه داشت.

پرزيدنت «پورتي يو» بـه شاه اطمينان داد كه دروازه‌هاي مكزيك هميشـه بـه روي او باز خواهند بود.
تا قبل از آمدن دكتر بنجانين كين بـه مكزيكوسيتي همـه مقامات آمريكايي از پذيرش شاه امتناع مي‌كردند اما معلوم نشد چه اتفاقي افتاد و نفوذ كلام دكتر كين که تا چه اندازه كارايي داشت كه دولت كارتر قبول كرد شاه براي معالجه روانـه نيويورك شود.

قبل از آنكه عازم نيويورك شويم يكي از دوستانمان اطلاع داد كه پرزيدنت كارتر از وزارت امور خارجه آمريكا خواسته هست تا قبل از عزيمت شاه بـه اطلاع مقامات ايران برساند كه پذيرش شاه درون آمريكا فقط بـه خاطر مسائل انسان‌‌دوستانـه و انجام معالجات پزشكي هست و بعد از آن شاه از آمريكا خارج خواهد شد.

اوايل خردادماه سال 1358 بود كه با يك فروند هواپيماي جت كه از شركت ايراني گلف استريم (متعلق بـه ميلياردر ايراني آقاي نمازي) كرايه كرده بوديم روانـه نيويورك شديم.
در آمريكا ايرانيان زيادي بودند كه دهها شركت كشتيراني، هواپيمايي و پالايشگاه‌هاي گاز و نفت را درون مالكيت خود داشتند.

موقعي كه شاه شنيد آقاي نمازي كه يك نفر شيرازي هست جزو ميلياردرهاي طراز اول آمريكا بـه حساب مي‌رود و صاحب ده‌ها شركت بزرگ بين‌المللي و ده‌ها فروند هواپيما و كشتي هست اظهار داشت اگر من درون سال 1332 فريب آمريكايي‌ها را نخورده بودم و به تهران باي‌گشتم و مثل آقاي نمازي دنبال تجارت مي‌رفتم اكنون پادشاه اقتصادي گمنامي بودم و هيچكس هم با من كاري نداشت.

او درست مي‌گفت، درون آمريكا افرادي هستند كه چند برابر شاه سعودي و پادشاه برونئي و يا امير كويت ثروت دارند و هيچ كس هم اسم آنـها را نشنيده است. آنـها درون قصرهايي زندگي مي‌كنند كه كاخ سعدآباد و يا كاخ نياوران مثل سرايداري آنـها مي‌باشد. درون آمريكاي امروز اشخاصي هستند كه ثروت آنـها از يكصد ميليارد دلار هم بيشتر هست و يا درون موارد استثنايي افرادي مانند صاحب كمپاني مايكروسافت هستند كه سالي يكصد ميليارد دلار درآمد دارند!
حالا شما پاسخ بفرمائيد كه پادشاه واقعي چه كسي است؟

البته شاه آقاي نمازي را از گذشته دور مي‌شناخت. پدر اين آقاي نمازي با اعليحضرت رضاشاه دوست بود و در موقع تبعيد رضاشاه از ايران درون سال 1320 از طريق كمپاني كشتيراني خود بـه پادشاه تبعيدي ايران كمك كرده بود و آقاي نمازي پسر هم درون جريان وقايع سالهاي 1331 که تا 1332 موقعي كه والاحضرت اشرف و علياحضرت ملكه پهلوي (تاج‌الملوك) و همراهانشان توسط مصدق بـه خارج تبعيد شده بودند و پول نداشتند بـه فرياد آنـها رسيده و مخارجشان را درون اروپا تأمين و تأديه كرده بود.

ما درون نيويورك درون يك فرودگاه دورافتاده و متروك نظامي بـه نام پايگاه «لادرديل» فرود آمديم كه حالا از آن براي نشستن و برخاستن هواپيماهاي كشاورزي سمپاشي استفاده مي‌كنند.
در فرودگاه يك مأمور گمرك و يك مأمور اداره كشاورزي آمريكا سراغمان آمدند که تا مطمئن شوند كالاي قاچاق يا گل و گياه و نباتات ديگر همراه نداريم.

برخورد ‌آنـها بسيار زشت بود و حتي بلااستثنا ما را تفتيش بدني كردند. اعليحضرت كه از اين برخورد بسيار عصبي بود خطاب بـه آنـها گفت: من شاه هستم كه يك سال قبل رئيس جمـهور كارتر جلوي پايم فرش قرمز پهن مي‌كرد!

ما را بر عكس انتظار بـه بيمارستان مموريال نيويورك نبردند بلكه بـه بيمارستان دانشگاه كورنل كه مخصوص تعليم و تربيت نوپزشكان و مبتديان هست بردند. اين بيمارستان كه بـه مركز پزشكي كورنل معروف هست از بيمارستانـهاي درجه سوم نيويورك و بسيار كثيف و پرازدحام بود.

شاه را بـه نام «ديويد نيوسام» درون بيمارستان بستري كردند و در تمام پرونده‌هاي پزشكي نام ايشان ديويد نيوسام درج شده بود. من با آنكه 25 سال تمام درون كنار پادشاه بودم که تا آن لحظه اطلاع نداشتم كه اسم آمريكايي اعليحضرت و نام ايشان درون گذرنامـه آمريكايي ايشان ديويد نيوسام است! اتاق شاه درون طبقه هفدهم بيمارستان بود و اتاقي هم درون كنار آن براي شـهبانو درون نظر گرفته بودند.

بر عكس آنچه درون كتاب‌هاي مختلف نوشته شده هست من فقط براي تقويت روحيه اعليحضرت همراه ايشان بودم و هيچ نقشي درون پذيرش ايشان درون آمريكا و بيمارستان نداشتم و همـه كارها را ديويد راكفلر و كيسينجر و ريچارد نيكسون و ساير دوستان آمريكايي اعليحضرت انجام دادند.
با آنكه تلاش زيادي شده بود که تا ورود شاه بـه بيمارستان از چشم نمايندگان رسانـه‌هاي همگاني پنـهان بماند معهذا موضوع آشكار شد و مطبوعات و خبرنگاران ميكروفن بـه دست ايستگاه‌هاي راديو – تلويزيوني بـه بيمارستان سرازير شدند و موضوع را علني ساختند.

پس از آن دانشجويان ايران مقيم آمريكا جلوي بيمارستان ريختند و تظاهرات كردند و فرياد مرگ بر شاه سر دادند.
وقتي شاه از مطلب مطلع شد اظهار داشت بـه آنـها بگوييد كه ديگر چيزي از شاه باقي نمانده و آنـها بـه زودي بـه آرزوي خود خواهند رسيد و شاه خواهد مُرد!

بايد بگويم درون بيمارستان دانشگاه كورنل مديران بيمارستان و پزشكان و حتي پرستاران مانند كفتارو لاشخور بـه دور شاه ريختند و در حاليكه بـه شاه بـه چشم يك ط پولدار نگاه مي‌كردند هر يك كوشيدند که تا از اين مريض درون حال موت سودي نصيب خود سازند!

اول از همـه مدير بيمارستان مراجعه كرد و ضمن آرزوي بهبودي براي شاه اظهار داشت بيمارستان كورنل براي تجهيز بخش سرطان خود نياز بـه يك ميليون دلار كمك اعليحضرت دارد. معناي اين حرف اشكار بود و آنـها براي شروع معالجات شاه يك ميليون دلار مي‌خواستند. اين يك باج‌گيري آشكار از پيرمردي درون حال مرگ بود.

شاه كه با مرگ دست و پنجه نرم مي‌كرد چاره‌اي جز پرداخت اين پول نداشت. تعدادي از پزشكان نظير دكتر «كولمن» هم كه براي شيمي درماني اطراف شاه جمع شده بودند بـه بهانـه‌هاي مختلف اعليحضرت را تيغ مي‌زدند.

هر چند دقيقه يك بار پزشك جديدي درون حاليكه پرونده‌اي درون زير بغل داشت وارد اتاق شاه مي‌شد و چند سئوال پزشكي از او مي‌كرد و دستي بـه سر و روي شاه مي‌كشيد و نبض او را مي‌گرفت و مي‌رفت.

ما بعداً دليل مراجعه اين همـه پزشك را فهميديم. هر يك از آنـها براي معالجه چند دقيقه‌اي بـه شاه و احوالپرسي از او – كه اسم اين كار را ويزيت و معاينـه مي‌گذاشتند – چند هزار دلار طلب مي‌كردند!

به هر حال پزشكان بعد از دهها مشاوره پزشكي – كه هر مشاوره براي شاه چند هزار دلار آب مي‌خورد – ايشان را بـه اتاق عمل بردند و در حاليكه همـه آزمايشات و عكسبرداري‌هاي انجام شده نشان مي‌دادند كه طحال ايشان بزرگ شده و بايد برداشته شود كيسه صفراي شاه را درآوردند و جاي عمل را دوختند!

در اين موقع خبر آوردند كه «فريدون جوادي» موفق بـه خروج از ايران شده و از طريق تركيه خود را بـه نيويورك رسانده است.

«فريدون جوادي» كه از دوستان نزديك شـهبانو بود بـه بيمارستان آمد و آمدن او سبب شد شـهبانو از تنـهايي و افسردگي خارج شوند.

فريدون مانند يك خدمتگزار صديق درون بيمارستان درون جوار شاه و شـهبانو باقي ماند و من كه مجبور بودم براي رسيدگي بـه امور شخصي خود بـه واشنگتن برگردم با اجازه اعليحضرت نيويورك را ترك كردم و ديگر ايشان را نديدم و اين آخرين ديدارما درون زمان حيات شاه فقيد بود.

اعليحضرت محمدرضا درون ساعت نـه صبح روز 5 مرداد 1359 درگذشت و من براي شركت درون مراسم تشييع جنازه ايشان عازم قاهره شدم. درون قاهره تشييع جنازه باشكوهي از جنازه ايشان بـه عمل آمد.

پرزيدنت انورسادات حق دوستي و برادري را كاملاً بـه جا آورد. جسد شاه را درون تابوتي كه روي يك عراده توپ قرار داده شده بود و با اسب كشيده مي‌شد، درون يك فاصله پنج كيلومتري از بيمارستان قاهره که تا مسجد الرفاعي حمل كردند.

تابوت شاه درون پرچم سه رنگ ايران پوشانده شده و مدال‌ها و نشان‌هاي شاه روي آن قرار داشتند. درون پشت جنازه ريچارد نيكسون (رئيس جمـهور اسبق آمريكا)، هنري كيسينجر (وزير امور خارجه اسبق آمريكا) كنستانتين پادشاه سابق يونان، والاحضرت اشرف و شـهبانو فرح و بنده بـه اتفاق همسر سابقم والاحضرت شـهناز و عده‌از از رجال بلندپايه آمريكايي، انگليسي و اسرائيلي حركت مي‌كرديم.

پس از دفن شاه و پايان مراسم خاكسپاري چند روزي درون كاخ قبه نزد شـهبانو باقي مانديم و شـهبانو درون اين فرصت مطالبي را از روزهاي پاياني عمر شاه برايم تعريف كردند كه نشان مي‌داد بردن شاه بـه آمريكا همانا توطئه‌اي براي قتل ايشان بوده و پزشكان آمريكايي بـه جاي معالجه شاه مرگ او را تسريع كرده بودند. شـهبانو برايم چنين تعريف كردند و من اين مطالب را چون خودم شاهد و ناظر نبوده‌ام از قول ايشان تعريف مي‌كنم: «… هنوز چند روز از عمل جراحي شاه نگذشته بود كه عكسبرداري‌ها نشان دادند پزشكان جراح درون هنگام عمل شاه سنگ ريزه‌اي را درون كيسه صفراي او جا گذاشته‌اند!

هنگامي كه اين مطلب بـه اطلاع پروفسور كولمن رسانده شد او بـه جاي آنكه متأسف باشد، شروع بـه خنديدن كرد و گفت: هه… هه… هه…! بـه راستي چه مسخره و خنده‌آور هست كه جراحان متوجه بـه جاماندن اين سنگ‌ريزه نشده‌اند!»

من (فرح) فوراً بـه پاريس تلفن كردم و با پروفسور (فلاندرن) م نمودم. دكتر ژرژ فلاندرن كه از جراحان برجسته فرانسوي و از دوستان ديرينـه من و شاه بود گفت: «در عمل كيسه صفرا يك روش استاندارد وجود دارد كه جراح بايد ضمن عمل جراحي بـه كبد بيمار فشار بياورد که تا معلوم شود آيا همة سنگ‌ها از كيسه صفرا خارج شده‌اند يا نـه؟

چرا آنـها اين كار را نكرده‌اند؟ از آنـها بپرسيد چرا؟ و بعد هم بـه خاطر حفظ جان شاه فوراً او را از امريكا خارج كنيد زيرا اين علامت آن هست كه مي‌خواهند او را درون بيمارستان بكشند!
در وضع بدي قرار گرفته بوديم. مدتها تلاش كرديم که تا به آمريكا بياييم و حالا بايد شاه را برمي‌داشتيم و از آمريكا فرار مي‌كرديم!

از يك طرف پزشكان فرانسوي همكاران آمريكايي خود را متهم مي‌كردند كه قصد كشتن شاه را دارند و عمداً سنگ‌ريزه را درون كيسه صفراي شاه جا گذاشته‌اند، و از طرف ديگر پزشكان آمريكايي فرانسوي‌ها را متهم بـه تعلل درون معالجه شاه كرده و آنـها را مسئول پيشرفت سرطان مي‌دانستند.
به هر حال بعد از م‌هاي زياد پزشكان نظر دادند كه عمل جراحي دوم روي محمدرضا براي بيرون آوردن سنگ‌ريزه باقي مانده بـه سبب ضعف جسماني شاه ممكن نيست و بهتر هست يك متخصص كانادايي براي اشعه درماني و خرد كردن سنگ ريزه باقي مانده با روش پرتو درماني از «اوتاوا» احضار شود.

آنـها همچنين تصميم گرفتند که تا غده سرطاني گردن شاه را برق بگذارند!

در اين حال از تهران خبر رسيد كه دانشجويان تندرو بـه رهبري يك نفر از ملايان ضدآمريكايي وارد محوطة سفارت آمريكا شده و 66 نفر از ديپلمات‌ها را بـه زور اسلحه گروگان گرفته و خواستار استرداد شاه بـه ايران شده‌اند…»

گروگان‌گيري 66 ديپلمات‌ آمريكايي درون تهران احساسات آمريكايي‌ها را عليه شاه برانگيخت و افكار عمومي آمريكا خواستار اخراج شاه از آمريكا شدند.

در اين موقع وزارت امور خارجه آمريكا از شاه خواست که تا خاك آمريكا را ترك كند. شاه تصميم مي‌گيرد بـه مكزيك بازگردد اما پرزيدنت «لوئيز پورتي‌يو» عليرغم قول مردانـه‌اي كه قبلاً داده بود حاضر بـه پذيرش مجدد شاه نشد و گفت ممكن هست حادثة مشابهي براي ديپلمات‌هاي مكزيكي مقيم تهران روي بدهد و جان آنـها بـه خطر بيفتد.

چون هيچ كشوري مايل بـه پذيرش شاه نبود خود آمريكايي‌ها محلي را براي اقامت شاه پيدا كردند و او را بـه پاناما فرستادند كه يك پايگاه آمريكايي درون درياي كارائيب بود. بعدها م (والاحضرت مـهناز) تعريف كرد كه درون موقع انتقال پدربزرگش بـه پاناما او آن قدر لاغر شده بود كه لباس از فرط لاغري بـه تنش بند نمي‌شد و مرتباً شلوارش پائين مي‌آمد. بـه همين خاطر هنگامي كه «عمر توريخوس» حاكم كانادا كه قهرمان مشت‌زني سابق اين كشور بود چشمش بـه شاه افتاد گفت: «شاه، شاه كه مي‌گويند همين است؟ اينكه يك مشت پوست و استخوان است!»
اقامت درون پاناما بـه بهاي چندين ميليون دلار تمام شد و چون مقامات پاناما تصميم گرفته بودند درون قبال دريافت پول ونفت شاه را تحويل ايران بدهند شاه مجدداً مجبور بـه رفتن بـه مصر شد و عاقبت درون همين كشور درگذشت.

شاه بعد از رسيدن بـه قاهره درون بيمارستان معادي قاهره تحت عمل جراحي قرار گرفت. موقعي كه پروفسور دوبيكي آمريكايي براي عمل جراحي شاه بـه قاهره آمده بود يكي از جراحان مصري اتاق عمل را ترك مي‌كند و مي‌گويد من سوگند خورده‌ام که تا از جان بيماران محافظت كنم درون حاليكه پروفسوردوبيكي عمداً لوله‌اي را داخل شكم شاه جا گذاشته هست تا عفونت كند و شاه بميرد.

دو روز بعد از عمل جراحي حال شاه رو بـه وخامت گذاشت و شاه درگذشت. پزشكان مصري بعد از مرگ شاه طي مصاحبه‌هايي گفتند اگر چه شاه بـه سرطان مبتلا شده و محكوم بـه مرگ بود اما، با معالجات درست مي‌توانست براي مدتي زنده بماند، ولي پزشكان آمريكايي مرگ او را جلو انداختند!
و اين پايان زندگي سراسر ماجرا و هيجان پادشاه بود.سرنوشت اين طور مي‌خواست كه شاه درون سرگرداني و تبعيد و با آن وضع ناگوار اين جهان را ترك كند…

Advertisements




[كتاب جويندگان قدرت ٢ انتشارات]

نویسنده و منبع | تاریخ انتشار: Sun, 08 Jul 2018 06:07:00 +0000



كتاب جويندگان قدرت ٢ انتشارات

استاد دكتر عبدالحسین زرین کوب دانلود كتاب آموزش

  • شما نمـی‌توانيد تاپيک جديد ارسال كنيد
  • شما نمـی‌توانيد پاسخ ارسال كنيد
  • شما نمـی‌توانید فایل ضمـیمـه ارسال كنيد
  • شما نمـی‌توانيدنوشته‌های خود را ويرايش كنيد
  •  

قوانين باشگاه

. كتاب جويندگان قدرت ٢ انتشارات . كتاب جويندگان قدرت ٢ انتشارات : كتاب جويندگان قدرت ٢ انتشارات ، كتاب جويندگان قدرت ٢ انتشارات




[كتاب جويندگان قدرت ٢ انتشارات]

نویسنده و منبع | تاریخ انتشار: Sun, 01 Jul 2018 20:27:00 +0000



كتاب جويندگان قدرت ٢ انتشارات

سال89،کـــار و همت مضــاعف

3- مرکز منابع و خدمات ویژه (کانون پژوهش)

این مرکز از بخشـهاى اصلى کتابخانـه تشکیل شده و داراى واحدهایى بـه شرح زیر است:

١. كتاب جويندگان قدرت ٢ انتشارات گنجینـه نسخه‌هاى خطى:

در حال حاضر تعداد نسخه‌هاى خطى کتابخانـه شصت‌هزار عنوان، كتاب جويندگان قدرت ٢ انتشارات مشتمل بر بیش از ٣١٠٠٠ مجلد است، کـه ٦٥ درصد آن بـه عربى و بقیـه بـه فارسى و اندکى ترکى، اردو، تاتارى، حبشى، پهلوى و لاتین است. كتاب جويندگان قدرت ٢ انتشارات این تعداد نسخه خطى هیچ‌گاه ثابت نیست و به طور متوسط هر سال بیش از ٧٥٠ که تا ١٠٠٠ نسخه خطى نفیس گزینش شده خریدارى و یـا اهدایى بـه این گنجینـه افزوده مى‌شود. این نسخه‌ها درون موضوعات مختلفى است؛ از جمله: كتاب جويندگان قدرت ٢ انتشارات فقه و اصول، کلام و عقاید، منطق و فلسفه، عرفان و تصوف، حدیث، تفسیر و علوم قرآن، ادبیـات، اخلاق، طبیعیـات، تراجم و رجال و درایـه، انساب، علوم غریبه و اعداد، فیزیک، شیمى، ریـاضى، جغرافى، هیئت، و نجوم، طب، موسیقى.
در مـیان این ذخایر نسخه‌هاى منحصر بـه فرد بسیـارى بـه خطوط مؤلفان مشـهور اسلامى و یـا با اجازات آنان مزین است؛
کهنترین نسخه بدون تاریخ این گنجینـه درون حال حاضر بخشى از قرآن کریم بـه خط کوفى از اواخر سده دوم و سوم هجرى هست و نیز قدیمى‌ترین نسخه‌هاى تاریخ‌دار دو جزء ازقرآن کریم بـه خط کوفىعلى بن هلال، مشـهور بـه ابن‌بوّاب، هست که درون بغداد بـه سال ٣٩٢ق/١٠٠٢م کتابت نموده. همچنین دو جلد تفسیر التبیـان شیخ طوسى کـه بر خود او خوانده شده مورخ ٤٥٥ ق / ١٠٧٦ م، نـهج البلاغه شریف رضى سال ٤٦٩ق اصلیترین و کهنترین نسخه موجود درون جهان. اعراب القرآن فرّاء مورخ سال ٤٤٦ق/١٠٥٤م.تعدادى نسخه نفیس و کهن دیگر مربوط بـه ادیـان و مذاهب مختلف نیز وجود دارد، کـه در نوع خود از نفاست ویژه برخوردارند؛ از جمله: دعاهایى از انجیل بـه خط لاتین درون قطع بسیـار بزرگ کـه در هفت سده قبل بر روى پوست نوشته شده و نیز نسخه‌هایى از اوستا بـه خط پهلوى.
نسخه‌هاى فراوان بسیـار کهن و نفیس دیگرى درون این گنجینـه وجود دارد کـه در سده‌هاى ششم هجرى بـه بعد کتابت شده و تعداد بى‌شمارى از آنـها نسخه اصل و تاکنون بـه چاپ نرسیده است. این گنجینـه مـهمترین و بزرگترین بخش کتابخانـه هست که آن را از دیگر کتابخانـه‌ها متمایز ساخته و شـهرت و اعتبار و جایگاه ویژه‌اى دارد. از لحاظ دما و رطوبت، این گنجینـه داراى تجهیزات بسیـار پیشرفته هست از فهرست نسخه‌هاى خطى موجود درون این گنجینـه تاکنون تعداد سى جلد شامل ١٢٢٠٠ نسخه خطى چاپ و منتشر گردیده است؛ و بقیـه، کـه بالغ بر شصت مجلد است، بـه وسیله گروه فهرست‌نگاران بـه سرپرستى متولى کتابخانـه بـه تدریخ چاپ و منتشر مى‌گردد. کارکنان این بخش از زمره افرادى هستند کـه در این زمـینـه‌ها خبره‌اند و مراجعان را درون بازیـابى این منابع و شیوه استفاده از آنـها یـارى مى‌دهند. مسئول گنجینـه نیز وظیفه حفظ و حراست از نسخه‌هاى دستنویس را بر عهده دارد و اگر نسخه‌اى بـه مرمّت و بازسازى یـا تحقیق یـا فهرست‌نگارى یـا مـیکروفیلم نیـاز دارد، حتما قبل از انجام کار موافقت کتبى متولى را بـه دست آورده و آن‌گاه اقدام نماید. ‌البته درون پایـان وقت ادارى هر روز نسخه‌ها را حتما به گنجینـه برگرداند. تماس و همکارى تنگاتنگ این بخش با سایر مراکز و واحدهاى کتابخانـه برقرار است، زیرا ذخایر موجود درون این گنجینـه بدون تردید از منابع دست اول پژوهشـهاى اسلامى است.
چگونگى جمع‌آورى:
نحوه جمع‌آورى نسخه‌هاى خطى این کتابخانـه چنین است:
١ـ بخشى از نسخه‌ها مجموعه‌اى هست که از پدر بزرگوار مؤسس و بپیـانگذار کتابخانـه درون نجف‌اشرف بـه ایشان بـه ارث رسیده هست و تعداد آنـها چندان قابل مقایسه با آمار فعلى نیست؛
٢ـ بخشى را کـه معظم‌له درون نجف‌اشرف با انجام نماز و روزه استیجارى و حذف یک وعده غذاى روزانـه خود و کار شبانـه درون یک کارگاه برنج‌کوبى فراهم کرده‌اند؛
٣ـ بخش دیگرى کـه ایشان از نخستین روز اقامت درون قم که تا آخرین روز حیـات خود درون طول هفتاد سال خریدارى نموده‌اند، کـه بخش عمده این گنجینـه را تشکیل مى‌دهد؛
٤ـ بخشى دیگر کـه متولى کتابخانـه درون سفرهاى بى‌شمار خود بـه شـهرها و روستاهاى ایران درون طول چهل سال گذشته از سوى والد بزرگوار خود خریدارى نموده‌اند، کـه آن نیز بخش قابل توجهى هست و این روند هم اکنون نیز ادامـه دارد؛
٥ـ بخشى اهدایى و یـا وقفى هست که از سوى علاقه‌مندان ایشان و دوستداران علم و فرهنگ مکتوب بـه این کتابخانـه اهدا شده است.

٢ـ گنجینـه نسخه هاى عکسى (تصویرى) :

مشتمل بر بیش از چهار هزار مجلّد کـه از نسخه‌ کـه از نسخه‌هاى خطى نفیس موجود درون کتابخانـه‌هاى خارجى، و اندکى از کتابخا‌نـه‌هاى داخلى، تهیـه شده است. تاکنون دو مجلد از فهرست نسخه‌هاى عکسى این گنجینـه شامل هزار نسخه عکسى چاپ و منتشر گردیده است.

٣ـ گنجینـه مـیکروفیلم و مـیکروفیش :

از دو بخش تشکیل شده است: نخستین بخش مـیکروفیلم‌هایى هست که از بیش از چهارهزار نسخه خطى نفیس موجود درون کتابخانـه‌هاى بزرگ خارجى و اندکى از داخل کشور تهیـه شده؛ و بخش دیگر نسخه‌هاى خطى نفیس موجود درون گنجینـه این کتابخانـه است، کـه تا امروز تعداد آنـها ١٢٢٠٠ است. این آمار با ارائه فهرست نسخه‌هاى خطى درون هر سال افزایش مى‌یـابد. گفتنى هست که مجموعه عظیمى از مـیکروفیش‌هاى فهرست کتب چاپ شده درون جهان بـه زبانـهاى مختلف وجود دارد کـه فهرست نخستین کتابهاى چاپ شده که تا پایـان سال ١٩٩٥م را شامل و بالغ بر پنجاه مـیلیون عنوان کتاب بـه زبانـهاى مختلف جهان است.

٤ـ گنجینـه اسناد مکتوب :

در این گنجینـه بیش از صد هزار سند دستنویس از پنج سده قبل تاکنون وجود دارد کـه شامل احکام شاهان و امـیران و حاکمان، اجازات حدیث بـه خطوط علماى بزرگ، عقدنامـه‌ها، اسناد تملیکى و غیر آنـهاست. نیز نامـه‌هایى بـه خطوط علما و مراجع بزرگ، از جمله دهها نامـه از حضرت امام خمـینى(ره) و دیگر رهبران مذهبى جهان اسلام، درون مـیان آنـها موجود هست که از سالهاى ١٣٣٨ق که تا زمان حیـات مؤسس و بنیـانگذار کتابخانـه بـه ایشان نوشته‌اند.

٥ـ نمایشگاه دائمى نمونـه هایى از نسخه هاى نفیس خطى کتابخانـه :

در این نمایشگاه تعدادى از نسخه‌هاى بسیـار نفیس خطى کهن، هنرى، علمى، خطوط خوشنویسان، نسخه‌هاى اصل بـه خطوط مؤلّفان آنـها از بیش از هزار سال قبل که تا عصر حاضر نگهدارى مى‌شود کـه ویژه مـیهمانان بازدیدکننده از کتابخانـه است.

٦ـ گنجینـه آثارعلمى مکتوب و غیر مکتوب بنیـانگذارکتابخانـه :

در این گنجینـه آثار تألیفى آیت‌الله مرعشى، کـه در موضوعات مختلف علمى است، همچنین نمونـه‌هایى از نسخه‌هاى چاپى کـه ایشان آنـها را با دست خود حاشیـه‌نویسى کرده‌اند، و نیز نمونـه‌هایى دیگر از آثار تألیفى چاپ شده ایشان بـه ضمـیمـه البسه و لوازم شخصى آن بزرگوار درون آخرین روزهاى حیـات نگهدارى مى‌شود و مورد بازدید مـیهمانان کتابخانـه قرار مى‌گیرد.

٧ـ گنجینـه نسخه هاى چاپى بسیـارکهن :

در این گنجینـه نمونـه‌هایى از نسخه‌هاى چاپى بسیـار کهن و نفیس قرار دارد کـه مشتمل بر نسخه‌هایى بـه عربى، فارسى، ترکى، لاتین و ارمنى است، کـه در سده‌هاى دهم و یـازدهم هجرى چاپ شده‌اند؛ از جمله: القانون و النجاة ابن‌سینا، بـه عربى، چاپ ١٥٩٣م تحریر اقلیدس، از خواجه نصیرالدین طوسى، بـه عربى، چاپ رم ١٥٩٣م; نزهة المشتاق، شریف ادریسى، بـه عربى، درون جغرافى، چاپ رم ١٥٩٢م؛ و نیز نسخه‌هایى از انجیل بـه لاتین و ارمنى چاپ سده‌هاى ١٦ و ١٧م؛ تقویم‌التواریخ، بـه ترکى، از کاتب چلبى، مؤلّف کشف‌الظنون، چاپ قسطنطنیـه بـه سال ١١٤٣ق؛ جهان‌نما، بـه ترکى، از کاتب چلبى، چاپ قسطنطنیـه درون سده ١٢ق؛ کلیـات سعدى درون دو جلد چاپ کلکته هند سال ١٢٠٥ق/١٧٩١م؛ گلستان سعدى خط اختراعى مقطّع ملکم‌خان ناظم‌الدوله چاپ لندن ١٣٠٢ق؛ ترجمـه کتاب شرایع‌الاسلام محقّق حِلّى بـه زبان روسى درون دو جلد از م.الف. کاظم‌بیک چاپ سن‌پترزبورگ روسیـه ١٨٦٢م؛ ترجمـه همان کتاب شرایع‌الاسلام بـه زبان فرانسه درون دو جلد. از آر.ح. کرى فرانسوى چاپ قدیم پاریس؛ مخزن‌الکنوز المشرقیة و معدن الرموز الاجنبیة بـه آلمانى درون ادبیـات عربى از نیکلاس گونت سیـاوشکى درون یک جلد بزرگ چاپ وین اتریش سال ١٨٠٩م؛ ششمـین سفرنامـه تاورنیـه بـه ترکیـه و ایران بـه انگلیسى چاپ لندن سال ١٦٧٨م و تعدادى دیگر از نسخه‌هاى کهن چاپى؛ همچنین شاهنامـه فردوسى چاپ بمبئى هند سال ١٢٧٢ق با تصاویر رنگى دستى. و نیز نمونـه‌هایى از نخستین کتابهاى چاپ شده درون ایران؛ مانند رساله جهادیـه، بـه فارسى، چاپ تبریز، سال ١٢٣٤ق؛ مآثر سلطانى، بـه فارسى، چاپ تبریز، سال ١٢٤١ق و غیر آنـها.

٨ـ گنجینـه نسخه هاى چاپ سنگى نادرو کمـیاب :

در این گنجینـه، نسخه‌هاى چاپ سنگى نادر و کمـیاب بـه زبانـهاى فارسى، عربى، ترکى، اردو، ازبکى، تاتارى و... وجود دارد کـه اوایل سده سیزدهم بـه بعد درون ایران و چند کشور دیگر چاپ شده هست و تعداد آنـها بـه بیش از سى‌هزار جلد مى‌رسد.

٩ـ گنجینـه هاى مرکزى کتابهاى چاپى فارسى، عربى، ترکى،اردو و غیرلاتین :

این گنجینـه‌ها بـه علت گستردگى و حجم بالاى کتابهاى آن، درون حال حاضر صدها هزار مجلد هست و درون سه طبقه از ساختمان جدید قرار داده شده است. بخش نخست درون گنجینـه شماره یک و در طبقه دوم ساختمان؛ بخش دوم درون گنجینـه شماره دو و در طبقه سوم کتابخانـه؛ و بخش سوم درون گنجینـه شماره سوم درون طبق چهارم کتابخانـه قرار گرفته است. گنجایش کتاب درون این گنجینـه‌ها درون مرحله نخست ییم مـیلیون جلد و در مراحل بعدى با استقرار قفسه‌هاى ریلى بالغ بر پنج مـیلیون جلد است.

١٠ـ گنجینـه روزنامـه ها و مجلات ادوارى :

در این گنجینـه تاکنون بیش از ٢٥٠٠ عنوان مجله و روزنامـه بـه زبانـهاى فارسى و عربى و ترکى و اردو (غیرلاتین) وجود دارد کـه در مـیان آنـها تعدادى از مجلات و روزنامـه‌هاى چاپ سنگى از عصر قاجار و نیز مجلاتى قدیمى بـه زبان عربى چاپ کشورهاى اسلامى از صد سال قبل بـه چشم مى‌خورد.

١١ـ گنجینـه کتابهاى مرجع و قفسه باز :

این گنجینـه ویژه استفاده پژوهشگران و محققانى هست که از مراکز آموزشى کشور و یـا مؤسسات فرهنگى معرفى شده و در تالار شیخ طوسى کتابخانـه از آن استفاده مى‌نمایند.

١٢ـ گنجینـه فهارس نسخه هاى خطى اسلامى کتابخانـه هاى جهان:

در این گنجینـه فهارس نسخه‌هاى خطى اسلامى بیش از شصت کتابخانـه درون جهان، از جمله ایران، بـه زبانـهاى مختلف وجود دارد کـه یکى از گنجینـه‌هاى تخصصى کتابخانـه هست و درون نوع خود از کامل‌ترین و کم‌نظیرترین آرشیوها بـه شمار مى‌آید. همچنین کتابهاى علوم کتابدارى، اطلاع‌رسانى، کتابشناسى و کتاب‌پژوهى درون این گنجینـه مستقر است، کـه بیشتر مورد استفاده فهرست‌نگاران نسخه‌هاى خطى کتابخانـه و نیز پژوهشگران مرکز دائرة‌المعارف کتابخانـه‌هاى جهان قرار مى‌گیرد.

١٣ـ گنجینـه کتابهاى چاپى و مجلات و روزنامـه هاى لاتین:

در این گنجینـه دهها هزار جلد کتاب چاپى بـه بیش از چهل زبان خارجى چاپ کشورهاى مختلف جهان و نیز بخشى از روزنامـه‌ها و مجلات لاتین وجود دارد کـه تعداد آنـها روبه افزایش است. برخى از عناوین موجود درون این گنجینـه از کتب نفیس و کهن بـه شمار مى‌آیند کـه سابقه چاپ آنـها بـه صدوپنجاه که تا دویست سال قبل برمى‌گردد.

١٤ـ آرشیو کتب ممنوعه:

در این مجموعه کتابهاى ممنوعه کـه باعث گمراهى افراد مى‌شوند گردآورى شده و از دسترس عموم دور نگاه داشته شده است. تنـها محققان و پژوهشگرانى کـه در نقد و ردّ آنـها بررسى و تحقیق مى‌نمایند و مورد تأیید کتابخانـه هستند، از این آرشیو استفاده مى‌کنند. کتابهاى این آرشیو مشتمل هست بر کتب گروهکهاى ملحد و ضدمذهب، مسلکهاى غیرشناخته شده و غیررسمى و کتبى کـه بر ضدّ اسلام و علیـه پیـامبران و ائمـه اطهار (ع) نوشته شده باشد.

١٥ـ گنجینـه اطلسها و نقشـه هاى جغرافیـایى:

در این گنجینـه تعدادى از نقشـه‌هاى جغرافیـایى قدیم و جدید و اطلسهاى کشورهاى جهان و نیز منابع و مراجع جغرافیـایى و نقشـه‌بردارى بـه زبانـهاى مختلف جمع‌آورى گردیده است. این نقشـه‌ها بـه صورت رول و هر یک درون محفظه مخصوص قرار دارد.

١٦ـ گنجینـه کتابهاى چاپى مکرر:

این گنجینـه اختصاص بـه کتابهاى چاپى مکرر دارد کـه مورد نیـاز کتابخانـه نیست و آنـها براى شعبه‌هاى این کتابخانـه درون شـهرستانـها اختصاص یـافته و به یـارى خداوند درون چند شـهر، از جمله تهران، شعبه کتابخانـه دایر خواهد شد.

١٧ـ تالار بزرگ شیخ طوسى:

این تالار با مساحت ٢٢٠٠ مترمربع اختصاص بـه بخشـهاى پژوهشى ویژه دارد کـه پژوهشگران درون قسمتهاى مختلف از آن استفاده مى‌کنند.

١٨ـ بخش ویژه پژوهشگران نسخه هاى خطى و اسناد مکتوب:

در این بخش پژوهشگران نسخه‌هاى خطى تحقیق مى‌کنند و معمولا از مراکز فرهنگى و آموزشى داخل و خارج کشور کتباً معرفى مى‌شوند.

١٩ـ مرکز قم شناسى:

مجموعه کتابها یـا مقالاتى کـه درباره قم بـه زبانـهاى مختلف نوشته شده درون این بخش گردآورى شده و به زودى دوره کامل کتاب انوارالمشعشعین درون تاریخ قم کـه نخستین جلد آن درون سالهاى دور با چاپ سنگى منتشر شده و دو جلد دیگر آن کـه چاپ نگردیده هست در این مرکز چاپ و منتشر خواهد شد. همچنین کتاب تحفةالفاطمـیین فى احوال قم و القمـیّین بـه فارسى درون دو جلد بزرگ کـه تاکنون چاپ نشده هست به زوید چاپ و منتشر مى‌گردد. البته بخش‌هایى از این کتاب درون فصلنامـه مـیراث شـهاب این کتابخانـه آمده است، و نیز کتاب کوچک: وقایع قحط‌سالى قم بـه فارسى نیز چاپ و منتشر خواهد شد.

٢٠ـ بخش تبارشناسى:

در این بخش بیشترین منابع درباره علم نسب بـه زبانـهاى مختلف گردآورى شده و در نظر هست به تصحیح و تنظیم و نشر آثار مؤسس کتابخانـه بپردازد؛ چرا کـه در این علم سرآمد بوده‌اند و تألیفات ارزنده‌اى دارند. بـه یـارى خداوند بـه زودى شرح کتاب عمدةالطالب فى انساب آل ابیطالب (ع) کـه یکى از آثار ارزنده ایشان است، درون چند جلد چاپ و منتشر خواهد شد. ضمناً تاکنون بیش از ١٠ عنوان از آثار دانشمندان مشـهور علم نَسب بـه عربى از سوى این کتابخانـه چاپ و منتشر گردیده است.

٢١ـ بخش فهرست نگارى نسخه هاى خطى کتابخانـه:

در این بخش گروهى از کتابشناسان و نسخه‌شناسان نسخه‌هاى خطى، کـه سرپرستى مستقیم آن بر عهده متولى کتابخانـه است، بـه بررسى و تنظیم و نگارش فهرست نسخه‌هاى خطى موجود درون گنجینـه کتابخانـه اشتغال دارند. قبلاً ٢٧ جلد از فهرست نسخه‌هاى خطى کتابخانـه ـ‌که بـه معرفى یـازده هزار مجلد نسخه خطى پرداخته‌ـ منتشر شده است. همچنین درون سال جارى جلدهاى ٢٨ و ٢٩ و ٣٠ منتشر شده و ان‌شاء‌الله بقیـه مجلدات آن، کـه بیش از شصت جلد خواهد رسید، آماده و منتشر مى‌شود.

٢٢ـ بخش بررسى و تنظیم و انتشار آثار علمى مؤسس کتابخانـه:

این بخش بـه بررسى و تحقیق و تنظیم و انتشار آثار علمى مؤسس بزرگوار کتابخانـه اختصاص دارد، کـه زیر نظر مستقیم متولى کتابخانـه انجام مى‌شود. تاکنون یک دوره محلقات الاحقاق، شامل ٣٦ مجلد، کـه در کلام و اعتقادات، از منابع اهل سنتف چاپ و منتشر گردیده و در سال ١٣٧٣ بهترین کتاب سال جمـهورى اسلامى ایران درون حوزه دین شناخته شد. آن بزرگوار درون تألیف این اثر کـه چهل سال بـه طول انجامـیده است، از حدود پنج هزار عنوان کتاب از کتب اهل سنت استفاده نموده‌اند. درون بیروت نیز این اثر براى دومـین بار چاپ و منتشر گردیده است. تألیفات مؤسس کتابخانـه بیش از ١٥٠ کتاب و رساله است؛ درباره موضوعاتى چون: فقه و اصول، رجال و درایـه، انساب، منطق، تفسیر، ادبیـات عرب و تاریخ.

٢٣ـ بخش تصحیح و تحقیق و پژوهش نسخه هاى خطى اسلامى:

در این بخش تعدادى از پژوهشگران کتابخانـه بـه تصحیح و تحقیق نسخه‌هاى نفیس خطى اسلامى مى‌پردازند، کـه تاکنون چاپ و منتشر نشده‌اند؛ و آنـها را براى چاپ و نشر آماده مى‌کنند. درون این بخش تاکنون بیش از ١٦٥ عنوان کتاب بالغ بر چهارصد جلد درون موضوعات گوناگون بـه عربى و فارسى، تحقیق و چاپ و منتشر گردیده هست و فهرست آنـها نیز جداگانـه منتشر شده است.

٤ـ مرکز خدمات پشتیبانى ادارى

این مرکز داراى بخشـهاى گوناگونى بـه شرح زیر است:

١. امور مالى :

با زیرمجموعه‌اى شامل مسئول امور مالى، ذیحسابى، کارپردازى، تدارکات، مسئول انبار، جمعدار اموال کتابخانـه. درون این بخش تمامى اسناد هزینـه‌ها، اعم از خرید کتاب و ملزومات و تجهیزات، مورد بررسى دقیق قرار مى‌گیرد و پس از تأیید ذیحساب و مسئول امور مالى و نـهایتاً متولى کتابخانـه قابل پرداخت مى‌شود. تمامى هزینـه‌هاى جارى و عمرانى کتابخانـه درون زمان حیـات مؤسس و بنیـانگذار کتابخانـه از سوى ایشان تأمـین مى‌گردیده است. بعد از رحلت معظم‌له بر حسب تصویب نمایندگان مجلس شوراى اسلامى بـه جز شش که تا هفت درصد هزینـه‌ها، کـه از محل کمکهاى مردمى و یـا متولى محترم تأمـین مى‌شود، بقیـه از سوى دولت تأمـین مى‌گردد.
شایسته یـادآورى هست که بعد از رحلت مؤسس کتابخانـه، و در پى تصویب نمایندگان مجلس شوراى اسلامى، یک ردیف خاص درون بودجه عمومى کشور بـه کتابخانـه اختصاص یـافته هست که اعتبارات جارى یـا عمرانى کتابخانـه بعد از تنظیم موافقت‌نامـه با سازمان مدیریت و برنامـه ریزى کشور مشخص و ابلاغ مى‌گردد.

٢. بخش گزینش و امور کارکنان:

این بخش مسئولیت تهیـه مقدمات گزینش افراد را درون صورت نیـاز کتابخانـه که تا مراحل تأیید بـه عهده دارد. همچنین امور مربوط بـه کارکنان کتابخانـه بر اساس طرح طبقه‌بندى مشاغل مصوّب وزارت کار و امور اجتماعى، تعیین گروه و پایـه شغلى هر فرد بر عهده این بخش هست که بعد از تأیید متولّى ابلاغ مى‌گردد. تمامى کارکنان کتابخانـه مشمول ضوابط و مقررات بیمـه هستند و هر کدام بازنشست شوند، که تا آخر عمر حقوق خود را دریـافت مى‌نمایند.
تعداد کارکنان کتابخانـه درون حال حاضر، با احتساب قراردادیـها، ١٦٠ نفر است، کـه پس از آغاز بـه کار ساختمان جدید درون صورت تأمـین اعتبار لازم این تعداد بـه ٢٥٠ نفر خواهد رسید.

٣. بخش آموزش:

این بخش بـه منظور ارتقاى سطح علمى و تخصّصى کارکنان کتابخانـه تشکیل شده است. همچنین تدارک سفر افرادى را کـه به منظور آموزشـهاى فنى، از قبیل آموزش ترمـیم نسخه‌هاى خطى و اسناد مکتوب، از کشورهاى خارج بـه این کتابخانـه مى‌آیند بر عهده این بخش است. تاکنون افرادى از کشورهاى مختلف درون پى امضاى تفاهم‌نامـه بـه این کتابخانـه آمده‌اند و پس از آموزشـهاى لازم و اخذ گواهینامـه از دست متولى کتابخانـه بـه کشورهاى خود مراجعت نموده‌اند. همچنین تاکنون آموزشـهاى زیر را تعدادى از کارکنان کتابخانـه فراگرفته‌اند: زبان عربى و انگلیسى، اطفاى حریق، تندخوانى، تشعیر و تجلید و تذهیب، آموزش نظامى و تیراندازى، دوره آموزش غیرحضور مدیریت رایـانـه، روخوانى و روانخوانى قرآن کریم. گفتنى هست که چند تن از کارکنان کتابخانـه درون مسابقات سراسرى قرآن نیز حضور پیدا کرده‌اند.
دیگر بخش‌هاى این مرکز عبارتند از: واحد تعاون و رفاه کارکنان. واحد بهداشت و درمان. واحد ورزش و تفریحات سالم. واحد حمل و نقل و ترابرى. بخش ملاقات با کارکنان کتابخانـه.

٥ـ مرکز خدمات پشتیبانى اجرایى :

این مرکز از چندین واحد و بخشـهاى مختلف بـه ترتیب زیر تشکیل گردیده است:

١. بخش خدمات رایـانـه‌اى :

ویژه متقاضیـان استفاده از شبکه‌هاى داخلى یـا خارجى.

٢. مخابرات و شبکه‌هاى ارتباطى داخلى و بین‌المللى:

که مسئولیت برقرارى ارتباط افرادى کـه با کتابخانـه از داخل و خارج تماس مى‌گیرند برعهده این بخش است.

٣. بخش چاپ و انتشارات:

این بخش کار آماده‌سازى نسخه‌هاى تحقیق شده بـه دست ویراستاران کتابخانـه و تسهیلات فنى و چاپ که تا آخرین مرحله انتشار را بر عهده دارد؛ و تاکنون بیش از ١٦٠ عنوان کتاب را درون بیش از ٤٠٠ مجلد، بـه فارسى و عربى، منتشر نموده است. همچنین چاپ و انتشار بروشورها و راهنماى کتابخانـه و برگهاى تبلیغاتى و نیز چاپ فهرست نسخه‌هاى خطى کتابخانـه و وصیتنامـه الهى ـ اخلاقى مؤسس کتابخانـه از وظایف این بخش است.

٤. امور نمایشگاهها:

تمامى مراحل اجرایى نمایشگاههایى کـه کتابخانـه درون محلهاى مختلف برگزار مى‌کند، بر عهده این بخش است.
تاکنون کتابخانـه چند نمایشگاه ویژه برگزار نموده هست از جمله ١ـ نمایشگاه آثار علمى بنیـانگذار کتابخانـه بـه مناسبت هشتمـین سالگرد ارتحال ایشان درون محل کتابخانـه؛ ٢ـ نمایشگاه نسخه‌هاى خطى نفیس مزیّن بـه خطوط ناموران اسلام از یکهزار سال قبل تاکنون؛ ٣ـ نمایشگاه ویژه فهارس چاپ شده نسخه‌‌هاى خطى کتابخانـه‌هاى جهان شامل ٥٠ کشور همزمان با ولادت حضرت فاطمـه زهرا (ع) درون سال ١٣٧٤ش درون محل کتابخانـه با ٢٠٠٠ عنوان کتاب‌هاى فهرست؛ ٤ـ نمایشگاه نسخه‌‌هاى خطى نفیس درون ساختمان شماره ٢ بهارستان تهران کـه با استقبال بسیـار بازدیدکنندگان مواجه گردید.

٥. امور همایشـها :

تمامى مراحى برگزارى همایشـهاى علمى کتابخانـه از وظایف این بخش است.
چهارمـین همایش بین‌المللى فرسودگى زیست‌محیطى آثار فرهنگى مکتوب با همکارى این کتابخانـه و پژوهشکده مرمت آثار فرهنگى ـ سازمان مـیراث فرهنگى ـ سازمان اسناد ملى و سازمان یونسکو با شرکت متخصصانى از کشورهاى مختلف درون تهران برگزار گردید.

٦. مـهمانسرا:

این بخش داراى چند اقامتگاه هست و براى مـیهمانان برجسته خارجى درون نظر گرفته شده است؛ که تا شبها بتوانند با آسودگى بـه تحقیقات خود ادامـه دهند.

٧. رستوران:

این بخش بـه منظور پذیرایى از مـیهمانان، اعم از داخلى و خارجى، درون نظر گرفته شده است. همچنین پذیرایى از مـیهمانان همایشـها از وظایف این بخش است.

٨. مرکز تأمـین و تهیـه منابع کتابخانـه:

نسخه‌هاى خطى‌اى کـه تولیت محترم کتابخانـه انتخاب و خریدارى مى‌کند و نیز کتابهاى چاپى فارسى و عربى و لاتین و نیز مجلات مـهم کتابشناسى و کتاب‌پژوهى و نسخه‌شناسى ذخایر اسلامى چاپ خارج از کشور را این مرکز تهیـه مى‌کند. بخشى نیز درون پى تفاهم‌نامـه فیمابین کتابخانـه با دیگر کتابخانـه‌هاى بزرگ جهان تأمـین مى‌گردد. بر اساس مصوبه ٢٠٥ شوراى عالى انقلاب فرهنگى درون ١٤ آذر ١٣٦٨/٥ دسامبر ١٩٩٠ وزرت ارشاد حتما یک نسخه از کتابها و نشریـاتى را کـه در ایران منتشر مى‌شود، از ناشران اخذ کند و براى این کتابخانـه ارسال نماید.

٩. بخش لابراتوار عو تصویر:

این بخش مسئولیت عکس‌بردارى از مـیهمانان و شخصیتهاى بازدیدکننده از کتابخانـه را بر عهده درد. همچنین تهیـه تصویر از همایشـها و یـا نمایشگاههایى کـه در کتابخانـه برگزار مى‌گردد. نیز تهیـه تصاویر سالگرد ارتحال بنیـانگذار کتابخاه و امور مشابه را بر عهده دارد. این بخش داراى لابراتوار مجهز و دوربینـهاى جدید عکاسى با تجهیزات کامل است.

١٠. دفتر فنى گروه مشاوران ساختمانى:

این دفتر مسئولیت امور اجرایى ساختمانـها و یـا تعمـیرات اساسى آنـها را بر عهده دارد. تعدادى از همکاران با تجربه نیز با این دفتر همکارى دارند.

١١. دفتر فصلنامـه مـیراث شـهاب:

متولى کتابخانـه صاحب امتیـاز این فصلنامـه تخصصى هست و زیر نظر هیئت تحریریـه هر سه ماه یک بار منتشر مى‌شود. ایننشریـه بـه مباحثى از این قبیل مى‌پردازد: کتابشناسى، کتاب‌پژوهى، کتابدارى، نسخه‌شناسى، نسخه‌هاى خطى اسلامى، گزارش سفرهاى علمى پژوهشگران کتابخانـه بـه خارج از کشور، اخبار داخلى کتابخانـه، آمار کتابخانـه، فهرست نسخه‌هاى نفیس خریدارى شده درون هر فصل، چاپ برخى آثار مؤسس بزرگوار کتابخانـه، آمار کتابهاى منتشر شده از سوى کتابخانـه درون هر فصل، معرفى کتابخانـه‌هاى جهان.

١٢. دفتر تهران:

براى تسریع درون امور جارى کتابخانـه، دفترى درون تهران فراهم شده و نمایندگى از سوى کتابخانـه درون آن مستقرنگردیده است.

منبع: www.kanoon-ansar.ir




[كتاب جويندگان قدرت ٢ انتشارات]

نویسنده و منبع | تاریخ انتشار: Sat, 30 Jun 2018 16:32:00 +0000



كتاب جويندگان قدرت ٢ انتشارات

در گـور لـرزیدن | وب سایت رسمـی محمد نوری زاد

یک: كتاب جويندگان قدرت ٢ انتشارات مـی گویم: ما اگر عُرضه ی ساختن و شکوفاندن نداریم، كتاب جويندگان قدرت ٢ انتشارات درون ویران و پژمراندن اما استادیم. كتاب جويندگان قدرت ٢ انتشارات یـادم هست درون یکی از نوشته های اخیر خود بـه رهبر- آن روزها کـه داعشیـان بی رقیب پیش مـی تاختند – از ورود ناگزیر سرداران سپاه بـه جنگِ با داعش سخن گفتم. كتاب جويندگان قدرت ٢ انتشارات درهمان نوشته رهبر را از پای نـهادن بر تخته ی شناوری کـه خندقِ پرآبش را زیرک ترها حفر کرده اند، پرهیز دادم. این روزها مـی بینیم اشتهای بیت رهبری به منظور شیعه گستری، از سوریـه بـه بحرین و از بحرین بـه یمن دهان گشوده است. بی آنکه مردمان ایران، و پول بی زبانشان را درون این سراسیمگیِ نابخردانـه نصیبی و اراده ای و سهمـی و انتخابی باشد.

ورودِ آشکارِ این روزهای سرداران سپاه بـه جنگ داخلی یمن، دقیقاً پای نـهادن بـه خندقی هست که اعماقش را سعودی ها و اسراییلی ها و آمریکایی ها متر کرده اند. یـاد این سخنِ ملک عبدالله – پادشاه سابق عربستان – مـی افتم کـه به آمریکایی ها گفته بود: شما ترتیب نظام شیعیِ ایران را بدهید هزینـه اش با من. گاه از خود مـی پرسم: اگر درون ایران، بی عرضه ترین و پخمـه ترین و ناجوانمردترین آدمـها را مـی کردیم مسئول، و کشور ثروتمند و پهناور ایران را مـی سپردیم بـه آنان، بیش از اینی کـه این روزها گرفتار آسیب و بلاییم، مبتلایمان مـی د آیـا؟

دو: صبح جمعه رفتم منزلِ مادر شـهید مصطفی کریم بیگی. مصطفی درون روز عاشورای سال هشتاد و هشت بـه ضرب گلوله ی برادران از پا درون آمد. حالا از برادران بگو کـه تا هفته ها جنازه اش را مخفی نگاهداشتند و سر آخر خودشان جنازه را نـه درون تهران کـه در یکی از روستاهای شـهریـار دفن د. مادر مصطفی، یک چند سالی هست که کارش شده سرزدن بـه خانواده هایی کـه به هر علت از این نظام اسلامـی خراش خورده اند. صبح جمعه، جمعی از دانشجویـان و پسر نیز درون خانـه ی کریم بیگی حضور داشتند. وقتی خواستیم عبگیریم، من و مادر مصطفی ترجیح دادیم جوان ها درون کنار ما نایستند. دو نفری را کـه در این عمـی بینید، دست از جان شسته اند. چرا جوان های خود را درگیر قوم ظالمـین کنیم بیـهوده و بخاطر یک عکس؟

سه: از همانجا رفتم منزل مادر و پدر سعید زینالی. دانشجویی کـه برادران سپاه شانزده سال پیش، از خانـه بیرونش کشیده اند و با خود اند و تا کنون هیچ نشانی از وی ارائه نداده اند و به هیچ احدی نیز پاسخگو نیستند. مـی گویم: درون تعیینِ مـیزان شقاوتِ نظام اسلامـی و سردارانش، اگر همـین یک مورد را سند کنند، همـه ی علما کـه هیچ، همـه ی آیت الله ها کـه هیچ، همـه ی پیـامبران و اِ مورد اعتنای این نظامِ مخصوصاً اسلامـی درون گور خود خواهند لرزید.

چهار: جمعه عصر رفتم خانـه ی دکتر محمد ملکی. خیلی ها آمده بودند. از دکتر ملکی همـین را بگویم کـه وی حتماً از محدوده ی ترس بدر رفته و به وادیِ امنِ ایمان پای نـهاده است. ایمان بـه چه؟ حتماً بـه مردم. و به انسان و انسانیت. ای من فدای این مرد نترس و انسان. با ورود من بـه حاضرین رو کرد و گفت: من و این نوری زاد، یک زوج چی چی هستیم؟ یکی مثل من درون جواب گفت: طلحه و زبیر!

پنج: شنبه عصر رفتم بـه دیدن مـهندس لطف الله مـیثمـی. این مرد بزرگ، کـه به گمان من یکی از سرمایـه های علمـی و انسانیِ سرزمـین ماست، با دست ها و چشمان ” رفته ” اش، مرا درون آغوش گرفت و به اش فشرد. این بـه فشردن، یکی از عاداتِ شیرین و پر مـهر جناب مـیثمـی است. که: برخی از دوستانش را ( البته دوستان مذکرش را – بشوخی) سخت درون آغوش مـی گیرد و به مـی فشرد. مادر مصطفی کریم بیگی و مادر سعید زینالی و همسر عبدالفتاح سلطانی و دوستان دیگری نیز بـه دیدار وی آمده بودند.

مـهندس مـیثمـی، بـه جرأت مـی گویم: این مرد نابینا کـه دو دستش از مچ قطع شده، بقدر یکصد دانشجو، مـی نویسد و تحقیق مـی کند و سخن مـی گوید و اخبار داخلی و خارجی را پی مـی گیرد. مـهندس مـیثمـی، درونی خیرخواه و برونی عالمانـه دارد. درون همـه ی نوشته ها و سخنان وی، سویـه ی علمـی و وطن پرستانـه ی وی شاخص است. حالا شما مملکتی اسلامـی را تصور کنید کـه یک چنین شخصیتی را بـه زندان مـی برد و در زندان بر وی سخت مـی گیرد و انتشارات و نشریـه اش را مـی بندد. اگر ندیده اید وی را، حتماً ببینیدش. مـهندس مـیثمـی، مجله ی علمـی تحقیقی سیـاسیِ ” چشم انداز” را درون مـی آورد. دم گوشش گفتم: من خیلی نگرانِ این روزهای حضور نظامـی ایران درون یمن و بحرین و عراق هستم. لبنان و فلسطین و افغانستان حالا ار.

شش: امروز – یکشنبه – خیـال دارم با دکتر ملکی بروم بـه خانـه ی مـهدی خدایی. جوان دانشجویی کـه پنج سال تمام درون زندان اوین هست و جرمش از این جور خزعبلات است: اقدام علیـه امنیت ملی و تبلیغ علیـه نظام و توهین بـه فلان. این جوان که تا کنون بـه مرخصی نیـامده. پدرش بـه من مـی گفت: آقای نوری زاد، من این بچه را با ذره ذره پول کارگری فرستادم دانشگاه و مـهندس شد. مـی گویم: مـی بینید مسئولین بی کفایت ما جوانان مان را چگونـه و با چه سماجتی بـه وادی نفرت درون انداخته اند و در مـی اندازند؟

محمد نوری زاد
هشتم فروردین نود و چهار – تهران




[كتاب جويندگان قدرت ٢ انتشارات]

نویسنده و منبع | تاریخ انتشار: Thu, 21 Jun 2018 00:01:00 +0000



كتاب جويندگان قدرت ٢ انتشارات

مؤسسه جهانى سبطين (ع) - sibtayn.com

اسماعيليه، كتاب جويندگان قدرت ٢ انتشارات يكي از فرقه هاي تشيع هست كه درون دوره هايي از تاريخ، پيروان بسياري را يافت و حتي توانست حكومت هاي محلي و مقتدري نيز ايجاد كند. كتاب جويندگان قدرت ٢ انتشارات متأسفانـه منابعي كه اينان درون باره خود نوشته اند از بين رفته هست و نوشته هاي ديگران هم از استحكام لازم برخوردار نيست.
مقاله زير تلاشي هست براي تبيين ارزش منابع تاريخي اي كه امروزه درون باره اسماعيليه موجود است. كتاب جويندگان قدرت ٢ انتشارات درون اين مقاله سعي شده هست تحليل روشني درون باره علل ضعف اين منابع تاريخي و مستندات آن ارايه شود.
پيام حوزه پيش گفتار
بررسي و تحقيق تاريخ اسماعيليان كاري بسيار دشوار است. محققان براي پژوهش درون باره اين فرقه با مشكلاتي رو بـه رو هستند كه درون بررسي ساير سلسله ها و فرقه ها وجود ندارد. كمتر فرقه اي را مي توان يافت كه مانند اسماعيليان دچار ابهام و پيچيدگي شده باشد. تاريخچه زندگاني سران آن ها و افكار و عقايدشان بسيار تاريك و مبهم هست و اين مشكل با مراجعه بـه منابع متعصبانـه و مغرضانـه دشمنان اسماعيليان كه اجبارا بـه آن ها رجوع خواهد شد، بر طرف نمي شود. ابهام درون تاريخ اين گروه دلايل مختلفي دارد؛ از جمله اين كه منابع تاريخي خود اسماعيليه نوعا از بين رفته و مأخذ عمده اطلاعات، كتاب هايي بـه قلم مخالفان ايشان است. از اين رو، بـه ناچار بايد بـه منابع تاريخ نويساني اتكاء كرد كه يا كوركورانـه دشمن تحولات دروني اسماعيليان بودند، و يا آن را ناديده مي گرفتند، لذا بر محقق منصف و بي غرض كه که تا اندازه اي با تاريخ آن عصر، انس دارد، غرض ورزي درون بسياري از نسبت ها كه بـه اين فرقه و پيروان آن داده اند، آشكار است، و اغلب آن ها بـه نظر كلي، ساختگي مي آيد و به قول علامـه قزويني:
منشاء آن افترا و تهمت لابد يكي بغض ذاتي متعصبين ... با شعيه و ديگري تحريك و تحريض خلفاي بني عباس بوده، زيرا خلفاء مزبور درون مقابل قدرت روزافزون رقباي مقتدر خود، يعني خلفاي فاطميين، كه نيمي از مملكت آنان را از دست ايشان بـه در و در نيمـه باقي نيز ايشان را متزلزل مي داشتند، از راه كمال عجز و ناتواني و تشفي قلب خود، چاره اي جز توسل بـه اين گونـه وسائل عاجزانـه، يعني نشر اكاذيب و مفتريات، درون حق دشمنان قوي دست خود و قَدْح درون انساب و مذاهب و اعمال و افعال و اعوان و انصار ايشان نداشته اند. و از قديم گفته اند كه سلاح عجزه، دشنام و تهمت است1.
مأخذ تاريخي درون باره اسماعيليه چيست؟
بـه نظر مي رسد سر چشمـه اطلاعات و مأخذ عمده مؤلفين، درون باره آغاز دوران اسماعيليه، كتاب ابوعبداللّه محمد بن علي بن رزام طائي كوفي2 بوده، كه درون ردّ اسماعيليه تأليف شده است. ابن النديم، (297-378) درون كتاب «الفهرست» درون باره دوران آغازين نـهضت اسماعيليه از او نقل كرده، و گويا چندان اعتمادي بـه اقوال و نوشته هاي ابن رزام نداشته و مسؤوليت را از عهده خود، درون روايت از آن كتاب برداشته است. او درون ابتداي فصل مزبور مي گويد:
قال ابوعبداللّه بن رزام في كتابه الذي ردّ فيه علي اسماعيليه و كشف مذاهبهم ما قد اوردته بلفظه و انا ابرء عن العهدة في الصدق عنـه، و الكذب فيه3.
ابو عبداللّه رزام درون كتابي كه بر ردّ اسماعيليه نوشته و پرده از مذاهب آنان برداشته، گفتاري دارد كه ما آن را با همان الفاظ درون اينجا مي آوريم و عهده دار صدق و كذب آن نيستيم.
ابن النديم درون آخر فصل، بعد از نقل روايات ابن رزام، و غير ابن رزام از دشمنان اسماعيليه مي گويد:
فَاَمّا ببلاد مصر، فَالأمر مشتبه و ليس يظهر مِنْ صاحب الامر المتملك علي الموضع، شيي ء يدّلُ عَلي ما كانَ يُحكي عن جهته و جهة آبائه، و الامر تحير هذا والسلام4.
امّا درون مصر وضعشان مبهم است، و از فرمان فرما و صاحب آن مرز و بوم، چيزي ديده نمي شود كه حكايت از گفته هايي كند كه درباره او و پدرانش مي گفتند و جريان كارها جز آن هست كه بود.
و مسعودي (متوفي 346) درون كتاب «التنبيه و الاشراف» مي نويسد:
وَ قَد صَنَفَ متكلموا فرق الاسلام عن المعتزلة و الشيعة و المُرجئة و الخوارج و النابتة ممن تقدم كتبا في المقالات و غيرها من الرد علي المخالفين، كاليمان بن رئاب الخارجي و... فَلِم يعرض احد منـهم لوصف مذاهب هذه الطائفة و ردّ عليهم آخرون، مثل قدامة بن يزيد النعماني و ابي عبدك الجرجاني... و ابي عبداللّه محمد بن علي بن رزام الطائي الكوفي5... .
متكلمين فرق اسلام از شيعه، معتزلي، مرجئه و خوارج، كتاب هايي درون رد مخالفين خود نوشته اند... .
ولي از آن ها كسي متعرض عقايد فرقه قرامطه و باطنيه نشده و كساني كه بر آن ها ردّ نوشته اند، مانند: كتاب جويندگان قدرت ٢ انتشارات قدامة بن يزيد بن نعماني و ابن عبدك جرجاني و ابوالحسن بن زكرياي جرجاني و ابوعبداللّه محمد بن علي بن رزام طائي كوفي و ابوجعفر كلابي، هر كدام، از عقايد آن ها بـه نوعي سخن گفته هست و تازه پيروان اين فرقه، گفتار آنان را انكار كرده و تأييد نمي كنند.
چنان كه ديده مي شود مسعودي كه درون شناخت فرقه هاي مذهبي شـهرت دارد، و با خواندن اثر ابن رزام از آئين باطني آگاهي پيدا كرده هست به طور آشكار و روشن مي گويد:
اقوال كساني كه بر ردّ اسماعيليه كتاب نوشته اند از جمله آن ها ابن رزام، نـه هيچ يك از آن ها با ديگري موافق هست و نـه با احوال خود اسماعيليه مطابقت دارد.
مقريزي احمدبن علي (766-845) درون كتاب اتعاظ الحنفاء باخبار الائمـه و الخلفاء6 (كه درون ليبسيك و قدس شريف چاپ شده) درون باره آغاز كار اسماعيليه عين مندرجات كتاب الفهرست را با مختصر اختلافي درون عبارت نقل كرده است، ولي نـه بـه روايت كتاب الفهرست، بلكه بـه نقل از كتابي ديگر، درون طعن بر انساب خلفاء فاطميين تأليف يكي از معاصرين همان سلسله و از بني اعمام همان خاندان7، امّا از اشدّ اعداي ايشان بـه نام محمد بن علي بن الحسين بن احمد بن اسماعيل بن جعفر الصادق علوي دمشقي، معروف بـه «شريف اخومحسن بن عابد علوي دمشقي كه از رجال اواخر قرن چهارم هجري ولي مقريزي خود تصريح مي كند كه مأخذ، شريف اخو محسن علوي نيز درون نقل اين مطالب همان ابوعبداللّه بن رزام است، يعني همان كسي كه ابن نديم اطلاعات عمده خود را راجع بـه اسماعيليه از او نقل كرده است8. عجيب آن كه، مقريزي درون حالي كه بـه گزارش ابن رزام و پيرو او اخو محسن اعتقاد ندارند، استفاده سرشاري از نوشته هاي او كرده است9.
هم چنين شـهاب الدين احمد بن عبدالوهاب نويري (677-733) درون كتاب نـهاية الأدب في فنون الادب10 درون فصل راجع بـه قرامطه از همين شريف محسن نقل كرده است11.متن نوشته اخومحسن درون دو نسخه متفاوت، اوّلي درون آثار مقريزي - قسمت آئيني آن درون كتاب خطط12 و قسمت تاريخي اش درون كتاب مقفي آورده است13ـ و ديگري درون نـهاية الادب نويري كه يك دانشنامـه ادبيات و تاريخ است، باقي مانده است.
بنابراين معلومات مبسوط و مفصلي را كه ابن نديم و مقريزي و نويري درباره اسماعيليه و قرامطه و فاطميين بـه نگارش درون آورده اند، مستقيما از دو مأخذ بسيار قديمي تأليف ابن رزام و اخو محسن دمشقي، درون ردّ اسماعيليه گرفته اند.
البتّه طبق تحقيق محققان، از اين دو كتاتب مـهم، اثري درون ميان نيست و هر دو ظاهرا از بين رفته اند14.
به هر حال مأخذ عمده اغلب اطلاعات مربوط بـه اوايل امر اسماعيليه بـه قلم مخالفين ايشان نگارش شده ظاهرا همين دو شخص بوده اند. و آثار بقيه مؤلفان و مورخان متأخر، از قبيل ابو منصور عبدالقاهر بغدادي صاحب الفَرق بين الفِرَق و سمعاني درون كتاب الانساب و ابن الاثير درون تاريخ كامل و نظام الملك درون سياستنامـه و ابوالمعاني محمد بن عبيداللّه علوي درون بيان الديان و رشيدالدين درون جامع التواريخ و علاءالدين جويني درون تاريخ جهانگشاي و ديگر مؤلفان، از دو مأخذ ياد شده است.
قديمي ترين منبع تاريخي
قديمي ترين منبع درون طبقه بندي فرقه هاي اسلامي مقالات الاسلاميين از ابوالحسن اشعري - متوفي 321 هـ - است. اظهارات وي درون باره مسأله مورد بحث دقيق تر از ديگران است. وي درون تبيين و تشريح قرامطه مي نويسد:
قرامطه پندارند كه پيامبر صلي الله عليه و آله بر امامت علي بن ابيطالب عليه السلام وصيت كرده و علي عليه السلام بر امامت حسن عليه السلام و او بر امامت حسين عليه السلام و حسين عليه السلام بر امامت علي بن حسين عليه السلام و او بر امامت محمد بن علي عليه السلام ، محمد بن علي بر جعفر بن محمد عليه السلام و جعفر عليه السلام بر جانشيني محمد بن اسماعيل وصيّت كرده اند. گويند: محمد زنده هست و هرگز نمي ميرد که تا بر زمين فرمان راند و او همان مـهدي عليه السلام هست كه پيامبر صلي الله عليه و آله بـه او بشارت داده است. درون اين باره بـه رواياتي كه از پيشينيان خود دارند استناد جويند، زيرا درون آن روايات هفتمين امام را «قائم» ناميده اند15.
منابع تاريخي ديگر درون باره اسماعيليه
از ديگر منابع مـهم و متأخر اهل سنت درون باره اسماعيليه كه بايد مورد اشاره قرار گيرد، كتاب السلوك از بهاء الدين جندي ـ متوفي 732 هـ - است. جندي تنـها منبع خود را ابوعبداللّه محمد بن مالك بن ابي القبائل ذكر كرده است. او يكي از فقهاي يمن و علماي اهل سنت هست كه درون ايام صليحي16 بـه قرامطه پيوست و شناخت وسيعي از شخصيت آنان بـه دست آورد. جندي بعدها آئين قرامطه را ترك كرد و آن ها را هجو نمود و رساله جامعي درون اين باره نوشت و در آن اصول بنيادي قرامطه را بررسي و شرارت شان را ثابت كرد و به خوانندگانش عليه تعاليم آن ها هشدار داد17.
در اوايل سال 1939 م، كتابي درون قاهره چاپ شد كه احتمالاً همان رساله است. نام اين رساله كشف الاسرارالباطنيه و اخبار القرامطه و نويسنده آن محمدبن مالك ابن ابي الفضائل الحمادي اليماني ذكر شده است18.
كار اشعري را محمد بن الملطي عقلاني شافعي - متوفي 275 - و در كتاب خود التبيه و الرد علي اهل الاهواء و البدع19، دنبال كرده ولي وي بيشتر با ردّ و تكذيب سر و كار دارد که تا تبيين و تشريح، ولي با اين همـه مطالب جالبي را ارائه كرده است20.
مفصل تر از همـه اين ها اثر معروف اشعري، ابومنصور عبدالقاهر بن طاهر بغدادي - متوفي 429 هـ - است. وي درون كتاب الفَرق بين الفِرَق بررسي مفصلي از فرقه هاي تشيع، تواريخ و آيين هاي آن ها ارائه مي كند. او درون فصل مربوط بـه باطنيه، گزارش تاريخي مفصلي عرضه مي كند كه با گفته هاي ابن رزام اختلاف آشكاري دارد.
ابوالمعاني محمد بن عبيدالله علوي درون كتاب بيان الاديان تأليف، 485 هـ گزارش كوتاهي از پيدايش باطني ها و آئين هاي آن داده است21. درون اين كتاب جز درون مواردي معدود، نشاني از تعصب مؤلف و لعن مذاهب و مسلك ها نيست؛ از جمله اين موارد، آن جا هست كه از ابومعين ناصربن خسرو قبادياني، شاعر مشـهور اسماعيلي متوفاي بـه سال 481 ياد شده است.
ابن حزم - متوفي 459 هـ - درون نخستين تاريخ مذاهب اسلامي بـه نام الفصل في الملل و الاهواء و النحل نيز گزارش كوتاه و غرض آلودي درون باره مسأله مورد بحث آورده است22.
شـهرستاني - متوفي 548 - كه درون تاريخ مذاهب دنباله رو ابن حزم مي باشد نيز مطالب گسترده اي درون اين باره دارد. اگر چه گزارش او با مسامحه همراه هست ولي آشكارا از منابع اسماعيلي سود هست در عين حال اثر شـهرستاني بيش تر با آئين اسماعيلي سر و كار دارد و اطلاعات تاريخي كم تري ارائه مي كند.
از ديدگاه فخرالدين رازي مفسر بزرگ قرآن، اثر شـهرستاني درون باره فرقه هاي اسلامي، از كتاب الفَرْق بين الفرق بغدادي كه درون نتيجه تعصب افراطي خود، عقايد مخالفين را با صداقت عرضه نكرده، گرفته شده است. تنـها چيزي كه درون كار شـهرستاني شايان توجه هست قسمت مربوط بـه حسن صباح است23.
او درون اين باره از اسناد و مدارك موثق استفاده كرده و آن ها را از فارسي بـه عربي برگردانده است24. بـه هر حال آگاهي شـهرستاني از آئين اسماعيلي قابل توجه است. او با اسماعيليان جلسات بحث داشته هست تا جايي كه متهم بـه داشتن عقايد اسماعيلي شده است25.
يكي ديگر از آثار مـهم اهل تسنن كه باطنيه را بررسي كرده، كتاب المنقذ من الضلال غزالي - متوفي 505 - است. غزالي با مواضع اسماعيليان بـه خصوص آئين حسن صباح آشنايي عميقي داشت. او رساله هايي درون ردّ اسماعيليه نوشت. غزالي درون كتاب المنقذ من الضلال جويندگان راه حق را چهار طبقه تقسيم كرده است: فيلسوفان سنت يوناني و متكلمين - كه درون مقابل آن هايي كه بـه نام وحي تاريخي بحث مي كردند ايستاده بودند - و صوفيان با آگاهي بدون واسطه عرفاني شان و اسماعيليان همراه با آئين تعليم شان بيش تر مورد توجه او بودند. او با اين كه اسماعيليان را بارها محكوم مي كند ولي براي آن ها نيز نقشي قايل است. غزالي اگر چه كتاب فضائح الباطنيه را بـه دستور المستظهر باللّه عباس درون ردّ اسماعيلي گري نوشته است،26 ولي هيچ يك از سني ها بـه اندازه او تحت تأثير آئين اسماعيليان قرار نگرفته است.27
با وجود اين، رازي، غزالي را متهم بـه عدم درك آئين اسماعيليان كرده هست و ردّيه اش هم پر از اشتباه دانسته است.28 يكي از دعاة يمن درون قرن هفتم نيز جواب مفصلي بـه ردّيه غزالي داده است.29يكي از مستشرقين اخيرا درون كتابخانـه شـهيد علي پاشاي استانبول، بـه كتابي بـه نام كتاب تثبيت دلائل نبوت سيدنا محمد صلي الله عليه و آله برخورده كه آن را از تأليفات قاضي عبدالجبار بن محمد بن عبدالجبار بصري متوفي 415 دانسته هست گويد:
اين نسخه خطي داراي 294 برگ هست كه برگ هاي 53 که تا 143 آن بـه نـهضت باطني مربوط است. عبدالجبار درون اين كتاب از نوشته ابن رزام استفاده كرده و از او بـه نام، اسم است. درون عين حال رونويسي وي داراي اصالت هست و اطلاعات جديدي را عرضه مي كند30.
در بين مورخانِ بعد از او چند نفر از اين اثر بـه عنوان يك مرجع استفاده كرده اند31.
منابع شيعه اماميه
علاوه بر منابع ياد شده، منابعي قابل توجه هم درون باره تاريخ فرقه ها از علماي شيعه اماميه اثني عشري درون دست هست كه اين منابع براي نويسندگان اهل سنت و ساير محققين پيشين بـه عللي ناشناخته بوده است. شيعيان اثني عشري درون مقايسه با اهل تسنن، برخورد نزديك تري با اسماعيليان داشتند و از تاريخ و عقايد آن ها مطلع تر بودند.
از اين منابع، دو اثر شيعي اثني عشري براي موضوع مورد بحث و داراي اهميّت است، اين آثار كه درون باره فرقه ها و مذاهب است، تنـها آثاري هستند كه علماي شيعه درون آن ها بـه گستردگي، موضوع را تحقيق و بررسي كرده اند، از اين دو اثر بر مي آيد كه شناخت شيعيان اثني عشري از اسماعيليان بيش تر از سنيان بوده و از بعضي تعصبات هم - البته نـه همـه شان - بـه دور بوده اند. نخستين آن ها فرق الشيعه منسوب بـه ابو محمد الحسن بن موسي نوبختي (متوفي قبل از سال 310 هـ) مي باشد.32 درون اين كتاب، تشيع و فرقه هاي مربوط از زمان شـهادت حضرت علي عليه السلام که تا غيبت امام دوازدهم عجل الله تعالي فرجه الشريف بررسي شده است. اين اثر بي غرضانـه نوشته شده و داراي اطلاعات زيادي درون باره تاريخ پيشين اسماعيليان است.33 منبع مـهم ديگر كه هم زمان با فرق الشيعه نوبختي نوشته شده كتاب المقالات و الفرق از سعدبن عبداللّه ابي خلف الأشعري قمي است. اين كتاب با فرق الشيعه نوبختي شباهت زيادي دارد، که تا آن جا كه احتمال مي رود اين دو كتاب كه درون يك عصر تأليف شده، يك كتاب باشد. البته عبارات متن كتاب المقالات والفرق كمي زيادتر از كتاب فرق الشيعه است. بـه هر حال نويسندگان اين دو كتاب از منابع اهل سنّت بيش تر از منابع شيعه استفاده كرده اند و اطلاعات آن ها درون بعضي موارد بهتر از اطلاعات علماي سني معاصرشان نيست. اثر ديگر، كتاب فارسي تبصرة العوام في معرفة مقالات الانام تأليف جمال الدين مرتضي محمدبن حسين بن حسن رازي مؤلف نزهة الكرام و بستان العوام است.34
تا بدين جا روشن شد كه آغاز نـهضت اسماعيليه درون منابع تاريخي بـه روشني بيان نشده است، مع الأسف اواخر آن ها يعني دولت اسماعيليه جديد يا حشاشين اَلَموت از دوره آغازين نيز پر ابهام تر است. درون ميان تاريخ نويسانِ اين دوره، تنـها رشيدالدين فضل اللّه (متوفي 714 ه ق) سياست مدار و مورخ بزرگ ايران درون عصر مغول، مستثني مي باشد. او تنـها فرد روشني بود كه قسمت هايي از تاريخچه هاي آن ها را انتخاب و نگه داشته است.35
ليكن جامع التواريخ رشيدالدين فضل اللّه را نمي توان سند جدا و مستقلي دانست زيرا وي بعضي از فصول آن را از روي جهانگشاي جويني استنساخ كرده است، بنابراين مأخذ عمده درباره اواخر اسماعيليان كتاب جهانگشاي جويني است.
دست نوشته هاي جويني عمده ترين مأخذ
جويني بيست و چهار سال درون بغداد از طرف مغول ها حكمراني كرد. از جهانگشاي او بـه صراحت معلوم مي شود كه جويني همـه جا درون جريان قلع و قمع اسماعيليه همراه هولاكو بوده است. وقتي كه هولاكو بـه محاصره قلعه «ميمون دِژ» كه محكم ترين قلعه اَلَموت و محل سكونت پادشاهان اسماعيليه مشغول بود و اهل قلعه مجبور بـه تسليم شدند، عطاملك از جانب هولاكو فرمان يافت که تا صلح نامـه اي بر وفق ملتمس ايشان نوشته بـه داخل قلعه بـه نزد ركن الدين آخرين شاه اسماعيليه اَلَموت بفرستد. بعد از فتح اَلَموت و استيصال اسماعيليه ـ درون سنـه 645 ـ عطاملك براي آن كه مبادا كتابخانـه اَلَموت كه آوازه آن درون گوشـه و كنار شايع بود، عرصه تلف و غارت گردد و آن آثار نفيسه بـه كلي از ميان برود بـه هولاكو عرضه داشت كه نفايس كتب اَلَموت را تضييع نتوان كرد. هولاكو آن سخن را پسنديده، فرمان داد که تا علاءالدين بـه قلعه رفته مستودعات خزانـه و مستجمعات كتابخانـه ايشان را كه از عهد حسن صباح که تا آن وقت درون طول 170 سال بـه تدريج فراهم آمده بود، مطالعه و آن چه لايق خاصه پادشاه باشد، جدا كند. جويني بـه مطالعه كتابخانـه و خزانـه ايشان رفته آن چه مصاحف و نفايس كتب و آلات نجومي رصد خانـه بود، استخراج كرده، باقي كتب را كه متعلق بـه اصول يا فروع مذهب ايشان بود بـه اقرار خود همـه را بسوخت. از كتبي كه علاءِالدين جويني از كتابخانـه مذكور استخراج كرده و خوشبختانـه آن را نسوخته است، كتابي هست مشتمل بر وقايع احوال حسن صباح بـه نام سرگذشت سيدنا كه خلاصه مختصري از آن را خود جويني درون جلد سوم جهانگشاي36 و خلاصه مفصل تري از آن را رشيدالدين فضل الله درون جلد دوم از جامع التواريخ درون تاريخ اسماعيليه اَلَموت نقل كرده اند37.به قول علامـه قزويني گويا جويني از فرط تدين و تصلب او درون عقيده، اين كتاب سرگذشت سيّدنا را از كتب كفر و ضلال محسوب مي داشته و در كمال اكراه و تنفر قلب از آن استفاده كرده است، لذا مي بينيم كه با نـهايت افراط درون تلخيص و اختصار آن كوشيده و در حد امكان از نقل كم ترين مقدار از آن كه براي فهم تاريخ «ملاحده» ضروري بوده اكتفاء كرده است.38
اين دو خلاصه بـه عنوان مأخذ اسماعيليه نزاريه، درون كمال اهميّت و ارزش هست و معلومات ارزشمندي كه درون آن ها است، درون هيچ كتابي ديگر يافت نمي شود.
به اين ترتيب جويني بـه اعتراف خود منابع و كتاب هاي اسماعيليه نزاري را بـه عنوان كتب ضاله، ط حريق ساخته است. اي كاش او با توجه بـه آن منابع، تحليلي درست و منصفانـه از اين فرقه بـه دست مي داد، ولي او بـه رغم اين منابع، هم چون ديگران بـه تحليل غير منصفانـه و غرض آلود، پرداخته است. او مي نويسد:
در ابتداي ملت اسلام، بعد از ايّام خلفاي راشدين درون ميان اسلام جماعتي پيدا شدند كه ضماير ايشان را با دين اسلام الفتي نبود و عصبيت مجوس درون دل هاي اين طايفه رسوخ داشت، از جهت تشكيك و تضليل درون ميان خلايق سخني انداختند كه ظاهر شريعت را باطني هست كه بر اكثر مردم پوشيده هست و كلماتي كه از فلاسفه يونانيان بـه ايشان رسيده بود درون تصرف آن اباطيل ايراد مي كردند و از مذاهب مجوس نيز نكته اي چند درج... که تا در آن وقت كه كيسانيان از باقي شيعه جدا شدند، اين قوم نيز خود را بر كيسانيان بستند... چون كيسانيان را عدد و عدّت زيادت نماند، آن قوم خويش را بر روافض بستند و در ميان اينان شخصي بود از فرزندان جعفر طيّار، نام او عبداللّه بن معاويه، دعوت روافض قبول كرد و در آن مذهب، تبحر يافت و جدولي درون معرفت اوايل شـهور عرب استخراج كرد و گفت بـه رؤيت هلال احتياج نيست و وضع آن جدول را كه بحر ضلال بود، بر ائمـه اهل بيت رضوان الله عليهم بست و گفت ماه يك شبه امام تواند ديد... روافض شيعه بر او انكار كردند و ميان ايشان اختلاف پيدا شد. جماعت جدوليان، خود را اهل علم باطن نام نـهادند و ديگر شيعه را اهل ظاهر... قوم مذكور كه از كيسانيان بـه روافض نقل كرده بودند، خود را بـه اسماعيل بستند و از روافض جدا شدند و گفتند هر كه باطن شريعت بدانست اگر بـه ظاهر تغافلي كند بدان معاقب نباشد...39.
در اين كه اسماعيليه اهل تأويل بودند و بسياري از ظواهر شرع را بـه دل خواه خود، بـه اموري نامربوط تأويل مي كرده اند، شكي نيست و در اين كه براساس منابع شيعه اثني عشريه، امامت اسماعيل بن جعفر مردود هست و فرقه اسماعيليه از ِفَرق باطل شمرده مي شود، باز شكي نيست، ولي نسبت هر انديشـه خلافي و هر جنايت هولناكي بـه آنان صحيح نمي باشد. و معلوم نيست بر اساس چه ملاكي اسماعيليان را متهم بـه مجوسيّت كرده اند يا «مزدكيه» بـه آن ها اطلاق نموده اند40. و بعضي درباره قرامطه گفته اند: ايشان جماعتي گبر بودند درون زمان مأمون خواستند مذهب خود را آشكار كنند و مي دانستند كه بر مسلمانان غلبه نمي توانند بكنند، گفتند؛ وظيفه آن هست كه ما تأويل اركان شريعت بـه وجهي كنيم كه بـه كلي، دين و ملت را براندازد.41
تحليل نظام الملك
از اين عجيب تر، تحليل نظام الملك است. او بيرون آمدن سندباد گبر را بـه «مزدك» ارتباط داد و سپس از توجه سندباد بـه روافض سخن بـه ميان آورده و گفته است:
و دانست كه اهل كوهستان بيشتر رافضي و مشبهي و مزدكي اند... چون رافضيان نام مـهدي بشنيدند و مزدكيان نام مزدك، جمعي بسيار گرد آمدند و كار او بزرگ شد بـه جايي رسيد كه صدهزار مرد بر او گرد آمدند و هر كه با گبران خلوت كردي گفتي كه دوست عرب شد كه درون كتابي يافته ام از كتب بني سامان و باز نگردم که تا كعبه را ويران نكنم، كه او را بَدَل آفتاب بر پاي كرده اند و ما هم چنان قبله خويش، آفتاب كنيم، خرم دينان را گفتي كه مزدك شيعي بوده و من شما را فرمايم كه با شيعه دست، يكي داريد... منصور سه روز با سندباد كارزار كرد روز چهارم سندباد بـه دست جمـهور كشته شد و آن جمع، پراكنده گشتند و مذهب خرمديني و گبري آميخته شد، که تا هر روز اين مذهب اباحت پرورده تر شد و جمـهور چون سندباد را بكشت، درون ري شد. هر چه از گبريان يافت همـه رابكشت42... با توجه بـه اين عبارات روشن مي شود كه بـه نظر خواجه نظام الملك قرامطيان و باطنيان درون كوهستان و عراق و خراسان از اين حركت پديد آمدند او بـه جاي اين كه بـه كتاب هاي اسماعيليه مراجعه كند و آراء و عقايد و مسائل فكري آن ها را از منابع خودشان بگيرد، از اين حركت فراگير و مذهبي تحليلي غير عالمانـه ارائه كرده است. مسلما اين نوع تفسير و تحليل ها گمراه كننده است.چند اثر باقي مانده از اسماعيليه
يكي از آثار اصيل اسماعيلي كتاب عيون الاخبار و فنون الآثار في ذكرالنبي المصطفي المختار و وصيّه الكرار و آلهماالأطهار، تأليف، داعي ادريس عمادالدين داعي يمن (متوفي 872 ه ق) درون هفت جزء است. (عدد هفت جايگاه ويژه اي نزد شيعه اسماعيليه دارد. اين كتاب شامل تاريخ اسماعيليان، از زمان حضرت علي عليه السلام که تا قرن نـهم ـ زمان حيات مؤلف ـ است. جزءهاي چهارم و پنجم و ششم كتاب را مصطفي غالب درون بيروت چاپ كرده است43 و بخش خاصي از آن بـه نام تاريخ الخلفاء الفاطميين بالمغرب باتحقيق «محمداليعلاوي» درون بيروت چاپ شده است. ظاهرا بقيه كتاب تاكنون بـه صورت خطي باقي مانده است. قطعاتي از آن را نيز «الدشراوي» درون تونس (1979) و حمداني درون مجله Des islam چاپ كرده اند.44
يكي ديگر از نخستين آثار اسماعيليه، كتاب افتتاح الدعوة و ابتداءالدولة نوشته قاضي نعمان بن محمد قاضي القضات المعزُ لِدين اللّه است. اين اثر كه تاريخ دعوت فاطميان درون يمن و آفريقاي شمالي که تا برقراري خلافت آن ها است، از ارزش زيادي برخوردار است. اين كتاب يكبار بـه تحقيق «ودادالقاضي» بـه سال 1970 م درون بيروت و بار دوم بـه تحقيق «فرحات الدشراوي» بـه سال 1975م درون تونس چاپ شده است.
از آثار ديگر رياض الجنان تأليف شرف علي سيد نوري هست كه درون سال 1277 ه.ق درون بمبئي منتشر شده اين اثر كل جهان اسلام را مورد توجه قرار داده و نويسنده از نظر گرايش كاملاً اسماعيلي است.
و ديگر كتاب الفلك الدوار في سماءالائمة الأطهار تأليف شيخ عبداللّه بن مرتضي يكي از اسماعيليان خوابي هست كه درون سال 1356 درون حلب چاپ شده و تاريخ عمومي اسماعيليان است. نويسنده بـه كتاب هاي فرقه بُهره دسترسي داشته ولي قسمت تاريخي كتابش را از روي منابع اهل سنّت نوشته، لذا ارزش چنداني ندارد.45
يكي ديگر از منابع اسماعيليه كتاب دستورالمنجّمين بـه زبان عربي و در علم نجوم زيج است. اين كتاب حاوي معلومات تاريخي بـه خصوص درباره اسماعيليه نزاريّه ايران است. از قرائن بر مي آيد كه نگارنده از همان فرقه بوده هست و تأليف كتاب درون حدود سال 500 هجري و در ايام حيات حسن صباح هست ولي نام مؤلف معلوم نيست. نسخه بسيار قديمي از اين كتاب كه ظاهرا نسخه اصلي هست در كتابخانـه ملي پاريس موجود هست (به علامت Aeube 5968رجوع شود) با توجه بـه زمان تأليف آن كه 150 سال قبل از تأليف جهانگشاي جويني هست هيچ بعيد نيست كه جويني كتاب مزبور را درون نزد خود داشته و در تأليف جلد سوم جهانگشاي از آن اقتباس نموده است. علامـه قزويني مي گويد:
نسخه حاضره دستورالمنجّمين چنان كه از وجنات آن درون كمال وضوح لايح است، بـه نحو قطع و يقين نسخه اصلي مؤلف هست نـه سوادي از آن، بعد محتمل هست به احتمال بسيار قوي كه اصلاً جويني عين همين نسخه حاضره را درون دست داشته، بـه اين معني كه شايد نسخه حاضره از جمله نسخ كتابخانـه معروف اَلَموت بوده كه بعد از فتح آن قلاع بـه دست جويني افتاده بوده [است].46
اسماعيليه و محققان غربي
محققان غربي كه شايسته بود با مسئله، منصفانـه و محتاطانـه برخورد كنند نيز درون نخستين وهله، تحت تأثير خيال پردازي هاي صليبيان و شخص ماركوپولو و روش مخالفان قرار گرفتند و تاريخ را همانند «داستان پليسي» دنبال نموده اند و اسماعيليان را نـه انسان هايي پاي بند بـه اعتقادات محكم حاكم شان «شيخ الجبل» بلكه انسان هاي شيطان صفتي بـه حساب آورد كه پاي بند «طريقت حشاشين» بودند. حتي درون سده نوزدهم ميلادي نيز شرق شناس اتريشي «فن هامر پورگشتال» بدگماني هاي ناشي از «محافل سري» را نثار اسماعيليان نگون بخت كرده و جنايت هايي را بـه آنان نسبت داده كه درون اروپا، برخي بـه فراماسون ها و برخي ديگر بـه «يسوعيان» نسبت مي دادند.
اسناد جديد
امروزه با كشف اسناد جديد و بررسي و تحليل اسناد قديمي، بررسي نقادانـه از تاريخ اسماعيليان مقدور شده هست و محققيني چون «سيلوستر دوسالي» فرانسوي و «راينـهارت دوزي» هلندي و «ميخائيل يان دو خويه» خاورشناس ديگر هلندي و «كازانوا» فرانسوي و «لويي ماسينيون» و خاورشناس روسي «ولاديمير ايوانف» و «هاجن» و «برناردلويس» انگليسي و «عباس حمداني»و «آصف فيضي» و ديگران تحقيقات مفصلي درون اين زمينـه انجام داده اند با وجود اين هم چنان برخي از مسايل درون پرده ابهام باقي مانده است.
«سيلوستر دوسالي» درون كتابي دو جلدي درباره «دروز» ـ فرقه اي از اسماعيليه ـ از مذهب اسماعيليه و اصل و منشأ عقيده آنان گفت وگو كرده است. وي درون اين كتاب اسماعيليه را از پديده هاي فكري عبداللّه بن ميمون قداح مي داند و مي گويد: اين مذهب نـهضتي ايراني بر ضد تسلط عرب و اسلام بوده است.
پس از وي خاورشناس هلندي «راينـهارت دوزي» درون كتابي كه درباره تاريخ مسلمانان اسپانيا نوشته، همانند «سيلوستر دوسالي» عقيده اسماعيليان را فكري ايراني پنداشته كه از افكار مانوي و صابئين حران و فلسفه يونان متأثر گرديده است.
پس از او «ميخائيل يان دو خويه» خاورشناس ديگر هلندي درون كتاب خود يادي از قرامطه بحرين و فاطميان اعتماد زيادي بر كتاب هاي اهل تسنن كرده و معتقد هست كه عبداللّه بن ميمون قداح اصلاً ايراني هست و بـه خاطر دشمني كه با عرب، چنين فرقه اي را ايجاد كرده است. «كازانواي» فرانسوي نيز درون مقاله اي درباره عقايد اسرار آميز فاطميان مصر درون مجله تحقيقات فرانسوي درون 1920، اصل مذهب قرامطه را منشعب از فرقه حنفيه يا كيسانيه دانسته است.پس از او لويي ماسينيون (1884-1964) استاد اسلام شناس دانشگاه سوربن فرانسه، درباره قرامطه و كتاب شناسي آنان، چند مقاله تحقيقي نوشته كه چكيده آن بـه شكل مقاله درون دائرة المعارف اسلام چاپ شده است. ماسينيون درون تحقيقات خود درباره اسماعيليه بـه منابع و اخبار شيعه اماميه توجه خاصي دارد و نخستين كسي هست كه خاورشناسان را از اهميّت اين منبع پرمايه آگاه كرده است.47 ايوانف روسي الاصل و اسماعيلي شناس معروف نيز عمرش را وقف مطالعه و بررسي تاريخ اسماعيليان كرد و تحقيقات مفصلي درباره پيدايش آنان انجام داده و منتشر ساخت و علاوه بر آن متون متعددي از آثار اسماعيلي را تصحيح و منتشر كرد. وي بيش از يك صد جلد كتاب و مقاله درباره مذهب اسماعيليان و منشأ و تعليمات آنان نوشت او درون سال 1918 از روسيه مـهاجرت كرد و مدت زيادي يكي از نزديكان آغاخان محلاتي رهبر فرقه اسماعيليه هندوستان بود. كتاب هاي او بـه هزينـه فرقه اسماعيليه آغاخانيه منتشر شد، لذا بعضي از دانشمندان او را درون تحقيقات خود بي طرف ندانسته، بلكه هواخواه آن فرقه بـه حساب آورده اند.48 آخرين خاورشناس معروفي كه درباره اسماعيليه تحقيقات مفيدي دارد، «برنارد لويس» دانشمند معاصر انگليسي مي باشد كه تاكنون چند كتاب درباره اين مذهب منتشر كرده است. اوّلين كتاب درون اين باره، رساله دكتراي او درون دانشگاه لندن است. او بر خلاف ديگران، اسماعيليه را حزب و فرقه اي عربي مي شمارد، كه موالي اعم ا ز ايرانيان و آراميان نيز بدان مذهب گرويدند و عقايد مسيحي و ايراني و بابلي قديم را درون آن داخل كردند.
هم چنين «هاجن» استاد فقيد مطالعات اسلامي دانشگاه شيكاگو رساله دكتراي خود را درون زمينـه تاريخ اسماعيليان نزاري نوشت و فشرده آن توسط «يعقوب آژند» بـه فارسي ترجمـه و در كتاب اسماعيليان درون تاريخ چاپ شده است.
در بين فرزانگان مشرق زمين تحقيقات و آثار متعددي منتشر شده هست كه بـه آنان اشاره مي شود، «عباس حمداني» استاد مطالعات اسلامي دانشگاه كراچي پاكستان چندين اثر درباره اسماعيليان بـه رشته تحرير درآورده هست و آثار خطي زيادي از اسماعيليان را كه از يمن بـه پاكستان رسيده، درون اختيار دارد و اكثر تحقيقاتش را براساس آن ها انجام داده است. او دكتراي خود را درباره روابط فاطميان و عباسيان از دانشگاه لندن گرفته است.
يكي ديگر از اين محققان «آصف فيضي» از اساتيد اسماعيلي شناس دانشگاه هاي هند هست كه تمامي وقت خود را صرف مطالعه درباره اسماعيليان هند كرده و چندين مقاله درون اين باره نوشته است.49
از محققان روسي مي توان از «پطروشفسكي» ـ استاد كرسي تاريخ ممالك شرقِ نزديك درون دانشكده شرق شناسي دانشگاه لنينگراد ـ نيز نام برد. وي تحقيقات ارزش مندي درون اين باره انجام داده است، او مي نويسد:
دوره متقدم تاريخ فرقه اسماعيليه و سازمان و اصول آن هنوز چنان كه شايد و بايد مورد مطالعه قرار نگرفته، اين بـه سبب آن هست كه مجموع اطلاعات مربوط بـه اصول و سازمان دوران آغازين مذهب اسماعيليان (به ويژه درون قرن هاي دوم و سوم هجري) كه مورد استفاده محققان اروپائي درون قرن نوزدهم و آغاز قرن بيستم ميلادي قرار گرفته، از علماي مذاهب سني و روحانيون مرتد شناس و يا مرتد جوي آن مذهب اخذ شده و اين هر دو دسته يا بـه قدر كافي با اصول باطني اسماعيليه آشنا نبودند و يا اين كه آگاهانـه اصول مزبور را تحريف كرده و معتقداتي را بـه اسماعيليان نسبت داده اند كه درون واقع روح پيروان مذهب مزبور از آن بي خبر بوده است، زيرا علماي سني مي خواسته اند درون دل مسلمانان پيرو مذهب سنت، تخم نفرت و كينـه بـه اسماعيليان بيفشانند. اعتقاد بـه «حلول» و «تناسخ» و انكار مباني شريعت و اعمال خلاف اخلاق و بي ديني را بـه اسماعيليان نسبت مي دادند و مي كوشيدند تعاليم ايشان را همانند و يا نزديك اديان غير اسلامي جلوه دهند.
بسياري از مؤلفان (و از آن جمله مؤلف سياست نامـه كه بـه زبان فارسي هست و بـه رجل سياسي قرن پنجم هجري، خواجه نظام الملك نسبت داده مي شود) اسماعيليان را با مزدكيان اشتباه مي كردند و حتي عقيده شناسي ـ بالنسبه بي غرض ـ هم چون شـهرستاني برخي از فرق خرمدينيه را درون شمار اسماعيليان مي آورده است. از تأليفات دوران آغازين اسماعيليه مقدار اندكي محفوظ مانده و غالبا اظهار نظر درباره اين كه معتقدات بَدْوي اسماعيليان با آن چه درون رساله هاي متأخر ذكر شده چه تفاوتي داشته، بسيار دشوار است.
اكنون بسياري از عقايد پيشين اسماعيلي شناسان درباره پيروان مذاهب مزبور، درون پرتو متون اصيل اسماعيلي و تحقيقات «ب. لوئيس» و «لوئي ماسينيون» و «ميرسيدعلي همداني» و «و.آ. ايوانوف» مورد بازبيني قرار گرفته است.
اما راجع بـه تأليفات «و.آ. ايوانوف» مطالب فراوان و تازه اي بـه گنجينـه تحقيق تاريخ و معتقدات اسماعيليه افزوده است، با اين وصف چون وي گرايش نمايان و مدح آميزي بـه اسماعيليه دارد، اهميّت آثار او را سخت كاهش داده است. مؤلف مزبور مي كوشد که تا در ديدگاه مسلمانان روزگار ما اسماعيليه را تبرئه كند و اتهاماتي را كه نويسندگان قرون وسطي و محققان جديد عليه ايشان اقامـه كرده اند ردّ نمايد و ثابت كند اسماعيلي گري دوران متقدم با سنّي گري چندان تفاوتي نداشته است.50
جاي خوشحالي هست كه اين محققان، فرقه اسماعيليه را درون محدوده خود مطالعه كرده و از فرقه هاي ديگر اسلامي تفكيك كرده اند، امّا خاورشناس معروف فرانسوي پروفسور «هانري كربن» سعي كرده هست تا نشان دهد كه اسلام و تشيّع با آئين باطنيه اسماعيليه همراه و موافقند و همـه اين نام هاي متفاوت، بر يك معنا دلالت دارند و از اين رو بعد از آن كه نمونـه اي از تأويلات اسماعيليه را بازگو مي كند، مي نويسد: بي شك اين طرز تفكر درون اسلام منحصر است، اين طرز فكر، اساس و روح عرفان شيعه و موضوع دعوت اسماعيلي است.51پرفسور كُربن و طرفداري او از اسماعيليه كربن بـه انديشـه هاي تأويلي سخت گرايش داشت و بدين جهت بـه چاپ كتاب كشف المحجوب اثر داعي مشـهور اسماعيليه، ابويعقوب سجستاني و هم چنين جامع الحكمتين اثر ناصر خسرو قبادياني ـ داعي خراسان ـ و نيز سه رساله اسماعيلي اقدام كرد. او درون كتاب تاريخ فلسفه اسلامي خويش از آراي باطنيان با ستايش و تمجيد فراوان ياد مي كند و حتي از حسن اسماعيلي ـ كه اسماعيليان از او با عبارت «علي ذكره السلام» ياد مي كنندـ و اعلام اباحي گري و الغاي شريعت از سوي او، دفاع كرده و مي نويسد:
او درون تاريخ 17 رمضان 559 ـ 558 هجري كه امام بود، حلول رستاخيز بزرگ يا «قيامة القيامة» را درون ايوان بلند اَلَموت و در مقابل همـه پيروان كه بر ايوان، فراهم آمده بودند، اعلام نمود. اين مقاوله نامـه، هم چنان محفوظ مانده و به ما رسيده است. مطلبي كه اعلاميه حسن متضمن آن بود، بعثت روحاني محض و آزاد از هر گونـه تشريع و از هرگونـه تعبد قانوني درون همان هنگام بود. مذهب رستاخيز، تولد روحاني بود، زيرا معاني مكتوم اِلهامات و مَنْزَلات نبوي را زنده و آشكار ساخت52.
از پژوهش درون آثار اسماعيليه بـه دست مي آيد كه اساس باطني گري بر اين معنا استوار هست كه همـه احكام شريعت داراي باطني مستور و مخفي اند و هرگاه كسي بـه ترقي روحاني نايل شود، اجازه دارد که تا از ظاهر شريعت درون گذرد و خود را درون برابر هيچ حكمي از احكام اسلام مسئول نداند و همـه را با كمك «تأويل» بـه معني باطني حمل كند زيرا مقصود اصلي، وصول بـه باطن هست و ظواهر، بهانـه و دستاويزي بيش نيست. چنان كه داعي بزرگ اسماعيلي، سنان بن راشد گفته است: من عَرَفَ الصورة الباطنية فقد عرف حكم الكتاب و رفع عنـه الحساب و سقط عنـه التكليف53.
هانري كربن بدون پرده پوشي درون اين باره گفته است: «عرفان اسماعيلي همـه احكام ظاهري را داراي معاني مكتوم و حقيقت باطني مي داند. بعد چون اين معاني باطني برتر از معاني ظاهري احكام هست و ترقي روحاني پيروان بـه درك آن معاني وابسته است، بنابراين ظاهر شرع بـه منزله قشري هست كه بايد يك بار و به طور قطع، آن را درون هم شكست، اين كار همان هست كه تأويل اسماعيلي آن را انجام داد. بـه اين طريق كه احكام شريعت را بـه حقيقت آن احكام بازگردانيد، يعني بـه ادراك معني حقيقي تنزيل يا شريعت رسانيد، بنابراين عقيده آنان، تكاليف و احكام شريعت براي معتقد استواري كه بر مبناي معاني روحاني و باطني رفتار كند، محذوف است.54
كربن همگام با باطنيان عقيده داشت كه ظاهر و باطن اسلام با يك ديگر درون ضديت و تعارض اند؟!! او چون فرقه شيعه را «گروهي باطن گرا» مي پنداشت از اين رو گمان مي كرد كه شيعيان راستين و نيز فلاسفه و صوفيان حقيقي كساني هستند كه با احكام ظاهري اسلام بـه نبرد و ضدّيت برخاسته اند، چنان كه مي نويسد:
نبرد معنوي كه بـه وسيله اقليّت شيعه بـه سود اسلام روحاني و بر ضد مذهب تشريعي، رهبري شده و همراه با تشيع بـه وسيله فلاسفه و صوفيان انجام يافته، هر چند كوششي پراكنده و بي نظم بوده است، با اين همـه امري مسلم بوده و سراسر تاريخ فلسفه اسلام را فرا گرفته است.55
به نظر كربن، اين شكل از باطني گري مورد تأييد ائمـه شيعه بوده و آنان درون آثار خود تمام نكته ها و رازهاي آنان را باز گفته اند، او درون اين باره مي نويسد:
شايد نكته اي از باطني بودن اسلام موجود نيست كه درون گفت وگوها و مواعظ و دروس ائمـه شيعه قيد نشده يا شمّه اي از آن گفته نشده باشد.56 بـه قول يكي از محققان: درون حقيقت هانري كربن تمايل داشت كه بگويد شريعت اسلام پيش از آن كه دشمنانش بـه ابطال آن برخيزند خود، طرح الغاي خويش را بـه ميان آورده و اين راز را از زبان ا اهل بيت عليهم السلام فاش ساخته است! ولي اين ادعائي هست كه آثار پيامبر ارجمند اسلام صلي الله عليه و آله و خاندان گرامي او، برخلاف آن گواهي مي دهند و هر كس با تعاليم ايشان آشنائي داشته باشد، مي داند كه از ديدگاه خاندان رسول صلي الله عليه و آله ظاهر و باطن اسلام، يعني ظاهر احكام و مصالح آن ها، با ظاهر و معاني آن با يك ديگر منافات ندارد و وصول بـه يكي از آن دو مستلزم ترك و رفع ديگري نيست. از اين رو درون آثار اسلامي، ظاهر و باطن دين، مرادف با علم و حكمت (ياحكم) آمده است.
چنان كه درون حديث نبوي مي خوانيم: فظاهره حكم و باطنـه علم.57
و درون خطبه علوي مي خوانيم: من ظاهِر علمٍ و باطنِ حِكَم58.
و واضح هست كه علم و حكمت با هم تعارض ندارند و نبرد و نزاعي ميان آن ها نيست.59
كربن از اين كه غزالي درون كتاب فضائح الباطنيه بر ضد اين گروه سخن گفته و تمام احكام اسلام را رمز و چيستان شمرده است، ابراز شگفتي مي كند و در دفاع از مذهب باطني مي نويسد:
امروز ما پاسخ هاي پر مغز اسماعيليه را بـه حمله هاي غزالي مي دانيم، همـه پرسش هاي او را مي توان مورد انتقاد قرار داد.60 آري باطنيه بـه كمك «تأويل» از ظاهر شريعت درون مي گذرند و به گمان خود راه بـه باطن دين مي برند. مثلاً بـه عقيده آنان، عدد هفت، درون سراسر قرآن كريم بـه «هفت امام اسماعيلي» تأويل مي شود و مقصود از «هفت آسمان» و «هفت دريا» و نظاير اين ها درون باطن، ا هفت گانـه اند.61
هانري كربن مي نويسد: هفت امام درون مذهب اسماعيلي، رمز هفت فلك دوّار و سيارگان آن است.62
بر اهل تحقيق پوشيده نيست كه اين قبيل تأويلات، ريشـه يوناني دارد و از فيثاغورثيان بـه اسماعيليه راه يافته و در آئين پاك اسلام و اهل بيت عليهم السلام خبري از اين پندار گرايي ها نبوده است.63
كربن بر خلاف ساير محققان و اسماعيلي شناسان بيش از حد بـه اسماعيليه خوش بين است، که تا آن جا كه سعي كرده آئين اسماعيلي را اساس اسلام و روح عرفان شيعه نشان دهد. اين موضوع از ارزش تحقيقات او بـه شدت مي كاهد و اين نوع طرفداري بـه شدّت طرف گيرانـه هست و با موازين تاريخي و شرعي مناقضت دارد و نـه تنـها دانشمندان اسلامي، بلكه دانشمندان غربي نيز از اسلوب او بـه دورند

داود الهامي
___________________________________________
1- حواشي و اضافات تاريخ جهانگشاي جويني ج 3/326-327.
2- مسعودي، التنبيه و الاشراف، ص 343.
3- ابن نديم، الفهرست، ص 278 طبع مصر.
4- الفهرست ، ص 282.
5- مسعودي، التنبيه و الاشراف، ص 4-343، چاپ قاهره.
6- مقريزي، اتعاظ الحنفاء، ص 11-15، طبع بيت المقدس.
7- پدر پنجم شريف اخو محسن، محمد بن اسماعيل بن جعفر صادق هست كه با پدر سوم مـهدي فاطمي يكي است.
8- مقريزي، اتعاظ، 11-12 .
9- مقريزي - خطط .
10- كتاب بزرگي درون حدود سي جلد، يك دانشنامـه ادبيات و تاريخ است.
11- علامـه قزويني مي گويد: اين فصل كما بيش قريب 35 ورق يعني 70 صفحه است، از نـهاية الادب نسخه خطي كتابخانـه ملي پاريس است. (تاريخ جهانگشاي، ج 3، ص 330).
12- مقريزي، خطط، ج 1، ص 391.
13- ترجمـه كاتردفانان، بـه نقل از برنارد لويس، پيدايش اسماعيليه، ص 10.
14- قزويني، حواشي و اضافات بر تاريخ جهانگشاي جويني، ج 3، ص 330 .
15- ترجمـه مقالات الاسلاميين ، ص 21.
16- علي بن محمد - 429-483 - داعي اسماعيلي و مؤسس صليحي اسماعيليان يمن.
17- برنارد لويس ، پيدايش اسماعيليه، ص 12.
18- همان .
19- زركلي، الاعلام، ج 6، ص 203 و معجم المؤلفين، ج 8، ص 275.
20- برنارد لويس، پيدايش اسماعيليه، ص 14.
21- بيان الاديان، از نويسنده اين كتاب اطلاع زيادي درون دست نيست بـه موجب برخي از گزارش ها نام مؤلف «بيان الاديان» ابوالحسن محمد الزاهد بوده و ممكن هست ابوالمعاني كنيه وي بوده باشد بـه مقدمـه كتاب بيان الاديان بـه تصحيح هاشم رضي درون سال 1342 بـه چاپ رسيده است، مراجعه شود.
22- يا الفصل بين اهل الاهواء و النحل، درون 5 جلد درون دارالجيل بيروت چاپ شده است.
23- شـهرستاني ، الملل و النحل، ج 2/195.
24- برنارد لويس، پيدايش اسماعيليه، ص 15.
25- گليوم، نـهايت، حص i بـه نقل برنارد لويس، ص 15.
26- م.گ.س.هاجسن، دولت اسماعيليه ص 299.
27- فضائح الباطنيه، غزالي، ويراسته عبدالرحمن بدوي، ص 2-3، قاهره 1964.
28- رنارد لويس ، پيدايش اسماعيليه ، ص 16.
29- ايوانف ، ص 56.
30- برنارد لويس، پيدايش اسماعيليه، ص 16.
31- نجوم، ج 2/5-443؛ ابوشاعه ، ج 2/201 و سيوطي، تاريخ الخلفاء، ص 4.
32- مرحوم اقبال آشتياني درون انتساب اين كتاب بـه نوبختي تشكيك كرده و گفته هست اثر نوبختي از بين رفته و اين كتاب از او نيست، و نويسنده اصلي كتاب، شخصي بـه نام سعد بن عبدالله اشعري (متوفي 299 يا 301) مي باشد (خاندان نوبختي ص 140) ولي برخي از فضلاي محقق اين ادعاي اقبال را رد كرده اند، (رجوع شود بـه مقدمـه كتاب المقالات والفِرَق) بـه قلم دكتر محمد جواد مشكور زير عنوان «مقارنة بين كتابي النوبختي و الاشعري».
33- برناردلويس ، پيدايش اسماعيليه، ص 9.
34- بعضي ها كتاب تبصرة العوام را بـه سيد مرتضي بن داعي حسني رازي (اوايل قرن هفتم) منتسب كرده اند، ولي هنگامي كه عربي شده كتاب تبصرة العوام توسط حسين بن علي بطيطي پيدا شد، مشاهده گرديد كه مترجم تصريح كرده هست به اين كه اصل كتاب، تأليف جمال الدين مرتضي، محمدبن حسين بن حسن رازي هست (رجوع شود بـه مقدمـه كتاب نزهة الكرام كه اخيرا چاپ شده است).
35- بخش مربوط بـه اسماعيليان رشيدالدين فضل الله را محمدتقي دانش پژوه و مدرسي چاپ كرده اند. (تهران، 1960 م).
36- جويني درون تاريخ جهانگشاي راجع بـه اين موضوع درون دو جا متعرض شده است: اوّل درون صفحه 186 و 187 جلد سوم و ديگر درون صفحه 269 و 270 همان جلد.
37- تاريخ جهانگشاي، مقدمـه مصحح، ترجمـه حال مصنف (كط)
38- تاريخ جهانگشاي، ج3/187.
39- همان مدرك، ج 3/5-142 .
40- شـهرستاني، الملل و النحل، ج 1/172 .
41- قرامطيان بحرين و فاطميان ص 126 .
42- سياست نامـه، صص 257-259 .
43- م. س. گ. هاجن، دولت اسماعيليه، 259-260.
44- السبع الرابع، نشر مصطفي غالب، بيروت 1973 ـ السبع الخامس، نشر مصطفي غالب، بيروت 1975 ـ السبع السادس، نشر مصطفي غالب، بيروت 1984.
45- برنارد لويس، ص 20.
46- قزويني، حواشي و اضافات تاريخ جهانگشاي ج 3/356 ـ 357 .
47- دكتر محمدجواد مشكور، تاريخ شيعه، ص188.
48- همان مدرك.
49- اين اطلاعات از مقدمـه كتاب «اسماعيليان درون تاريخ» نوشته: يعقوب آژند گرفته شده است.
50- پطروشفسكي، اسلام درون ايران، ترجمـه كشاورز، ص260 ـ 259.
51- هانري كربن، تاريخ فلسفه اسلامي، ترجمـه اسدالله مبشري، تهران 1361 ص 110، اين كتاب توسط جواد طباطبايي نيز بـه فارسي ترجمـه شده و انتشارات كوير با همكاري انجمن ايران شناسي فرانسه چاپ شده است.
52- همان مدرك، ص 133.
53- صابر ط، العقائد الباطنيه و حكم الاسلام فيها، ص 16 بيروت، 1411 ه ق .
54- كربن، تاريخ فلسفه اسلامي، ص 136ـ 135 .
55- همان، ص 47.
56- همان، ص 45.
57- كليني، اصول كافي، ص599 ـ بيروت 1401 ه .
58- نـهج البلاغه، شرح عبده، ص 267، بيروت، 1382 ه . ق.
59- حسيني طباطبائي، سيد مصطفي، نشريه بنياد دائرة المعارف اسلامي تحقيقات اسلامي سال نـهم شماره 1 و 2 سال 1373 ـ مقاله هانري كربن و باطني گري، ص 39.
60- كربن، همان، ص 244. 61- همان.




[كتاب جويندگان قدرت ٢ انتشارات]

نویسنده و منبع | تاریخ انتشار: Mon, 25 Jun 2018 05:40:00 +0000



تمامی مطالب این سایت به صورت اتوماتیک توسط موتورهای جستجو و یا جستجو مستقیم بازدیدکنندگان جمع آوری شده است
هیچ مطلبی توسط این سایت مورد تایید نیست.
در صورت وجود مطلب غیرمجاز، جهت حذف به ایمیل زیر پیام ارسال نمایید
i.video.ir@gmail.com