فواید خرس و گراز در جنگا

اگرچه بعضی از نواحی جنگلهای شمالی به منظور سوخت و کاغذسازی قطع شده‌اند، این منطقه از بسیـاری از تغییراتی کـه برای انواع دیگر جنگلها رخ داده گریخته‌است. حدود ۱۲۰۰۰ سال پیش، اواخر دوران یخبندان کـه یخچالهای طبیعی، عقب‌نشینی د جنگلهای شمالی اندک اندک بـه سمت شمال پیش رفته‌اند. قسمت‌های عظیمـی از این جنگلها بر روی خاک یخ زده کـه به جز درون قسمت سطحی درون طول تابستان، همـیشـه یخ زده هستند رشد مـی‌کنند.

بوم‌شناسی

عوامل زیستی و غیر زیستی رویشگاه‌های جنگلی با تأثیرات متقابلی کـه برهم مـی‌گذراند، سبب برقراری و تداوم سیکل حیـاتی درون جنگل مـی‌شوند بـه عبارتی دیگر این تأثیرات دینامـیک سبب ایجاد مراحل و فازهای تحولی درون جنگل مـی‌شود. جوامع جنگلی گوناگون درون نتیجه تأثیرات متقابل عوامل حیـاتی و غیر حیـاتی برهم درون طی دوران بسیـار طولانی کـه به مـیلیون‌ها سال قبل بر مـی‌گردد؛ توانسته‌اند بر مبنای ویژگی‌های اکولوژیکی و نیـازهای زیستی خود، مناطق مختلفی را تحت پوشش خود قرار دهند. بـه عبارتی دیگر هر گونـه گیـاهی شرایط اکولوژیکی خاصی را مـی‌تواند؛ تحمل کند و بر همـین اساس درون مناطق مختلف دنیـا پوشش گیـاهی متفاوتی را شاهد هستیم. به‌طوری‌که درون عرض‌های جغرافیـایی پایین جنگلهای تروپیکال (مناطق حاره‌ای) را شاهدیم و با افزایش عرض جغرافیـایی بـه ترتیب گونـه‌های مناطق مدیترانـه‌ای، معتدله خزان‌کننده و در نـهایت گونـه‌های سوزنی برگ همـیشـه سبز (مناطق بوره آل) را مـی‌توانیم مشاهده کنیم. اما این وضعیت درون برخی مناطق بـه دلیل تفاوت‌هایی کـه در شرایط اکولوژیکی بـه وجود مـی‌آید از جمله شرایط توپوگرافیک (پستی و بلندی)، ایک (خاک)، بیوتیک (زیستی)، کلیماتیک (آب و هوا)، ممکن هست مغایر با اصول کلی عنوان شده درون بالا باشد. به‌طور مثال درون ارتفاعات مناطق تروپیکال (حاره‌ای) چه بسا گونـه‌های مناطق معتدله و… را شاهد هستیم. اما آنچه را کـه باید بـه آن اشاره نمود این هست که اجزا اصلی تشکیل دهنده رویشگاه‌های جنگلی نیز مانند تمام جوامع زیستی درون طول حیـات خود همواره متأثر از عوامل طبیعی و غیرطبیعی، تحولات گوناگونی را سپری مـی‌نمایند.

فواید

جنگل دارای فواید بیشماری هست که بیشتر آن‌ها بر زندگی بشر اثر مثبتی مـی‌گذارند. درون جنگل‌ها انواع قارچ‌ها، مـیوه‌ها و حتی ساقه‌های گیـاهان و درختان دیده مـی‌شود کـه غذای عدهٔ زیـادی از انسان‌ها را تشکیل مـی‌دهند. درختان جنگل گاز دی اکسید کربن هوا را دریـافت مـی‌کنند و طی عمل فتوسنتز، آن را تبدیل بـه اکسیژن مـی‌کنند. همچنین چوب درختانی جنگلی درون ساختمان سازی، تهیـهٔ کاغذ و تهیـهٔ وسایل منزل کاربرد دارد. جدای از همـهٔ این‌ها، سایـهٔ درختان جنگل‌های انبوه، هر آدمـی را از گرمای طاقت فرسا نجات مـی‌دهد!

تخریب جنگلها

در جنگلهای طبیعی شروع سیکل تمامـی و تحملی درون جنگل و به تبع آن روند توسعه و پایداری درون اکوسیستم‌های جنگلی همراه با مرحله تحولی «تخریب» همراه‌است؛ بنابراین یک درخت جنگلی بعد از رسیدن بـه سن دیر زیستی فیزیولوژیک، یعنی زمانی کـه اندامـهای مختلف یک درخت جنگلی درون نتیجه کهولت سن و پیری، دچار نارسایی شدند، درون نتیجه اختلالاتی کـه در فعالیت‌های بیولوژیکی گیـاه حادث مـی‌شود، کـه نماد ظاهری آن خشک شدن شاخه‌ها و اندامـهای قسمت‌های هوایی درخت (تاج)، کوچک شدن سطح تاج پوشش درخت، پوسیده و توخالی شدن تنـه درون اثر حمله آفات و بیماری‌ها خواهد بود. درون چنین شرایطی با حدوث یک باد سنگین و با بارش سنگین نزولات جوی (بخصوص برف)، ایجاد زلزله، صاعقه، زمـین لغزش و سایر عوامل تخریب طبیعی، درختان مزبور افتاده و در نتیجه حرفه‌هایی درون تاج پوشش جنگل ایجاد مـی‌شود کـه در واقع روندهای تحولی درون جنگلهای دست نخورده (جنگل بکر) از همـین نقطه آغاز مـی‌شود. (دلفان اباذری ۱۳۸۱). این مرحله تحول مـی‌تواند به‌طور نسبی طولانی (در یک سیکل طبیعی) یـا کوتاه مدت (در نتیجه حدوث عوامل غیر مترقبه طبیعی) باشد (Emborg و همکاران ۲۰۰۰).

به دنبال ایجاد حفره درون توده‌های جنگلی و تابش نور بر عرصه رویشگاه با مساعد بودن شرایط رویشگاهی و وجود بذر مناسب (به لحاظ کمـی و کیفی)، گروه‌های زادآوری بـه تدریج حفره‌های موجود را پوشش مـی‌دهند کـه این مرحله از تحول تحت عنوان «مرحله تحولی تجدید حیـات» نامـیده مـی‌شود. گروه‌های زادآوری بـه مرور زمان و در نتیجه رقابت بین آنان بر مـیزان رشد قطری و ارتفاعی خود مـی‌افزاید و در این مرحله تعداد قابل توجهی از نـهالها مغلوب واقع شده و به تدریج حذف مـی‌شوند؛ ولی پایـه‌های موجود بر مـیزان رشد خود همچنان خواهند افزود، این مرحله را درون اصطلاح «مرحله تحولی صعود و افزایش رشد» یـا «مرحله تحولی تشکیل توده» نامـیده مـی‌شود. توده‌های جوان تشکیل شده درون حفره‌ها، درون مراحل اولیـه بـه صورت یک جنگل جوان نسبتاً همسال بـه نظر مـی‌رسند کـه در اصطلاح تحت عنوان «فاز جنگل جوان» نامـیده مـی‌شوند. درون این توده‌ها بـه تدریج برخی از پایـه‌ها کـه از شرایط رویشگاهی مطلوب تری مانند نور، رطوبت، خاک، جهت و… بهره‌مند هستند از نظر رشد قطری و ارتفاعی از سایر پایـه‌ها پیشی گرفته و ضمن ایجاد تفاوت آشکوب، تفاوت‌هایی نیز از نظر قطر نمایـان مـی‌سازند. درون این مرحله جنگل دارای ساختار پلکانی خواهد بود و به عبارت دیگر درختان با قطر و ارتفاع متفاوتی درون عرصه جنگل دیده مـی‌شوند کـه در اصطلاح این وضعیت را تحت عنوان «فاز تک گزیده» مـی‌توان نامگذاری نمود. با عبور از این مرحله و به تدریج درختان موجود درون توده جنگلی بـه یک ساختار مشخصی مـی‌رسند کـه در آن درختان موجود دارای ارتفاع نسبی برابر (یک آشکوبه) و از نظر قطری نیز نزدیک بـه هم هستند. درون این وضعیت جنگل بـه ظاهر بـه توده جنگلی همسال نزدیک هست که از آن تحت عنوان «جنگل همسال دروغین» نیز اسم مـی‌شود، کـه این مرحله تحت عنوان «مرحله تحولی اپتیمال» نامگذاری مـی‌شود. تحولات درون جنگل چنانچه تحت مداخلات شدید انسانی قرار نگیرد درون جنگلهای طبیعی شمال ایران درون یک سیکل طبیعی حدود ۲۰۰ که تا ۲۵۰ سال بـه درازا مـی‌کشد (دلفان اباذری ۱۳۸۱ و Korpel ۱۹۹۵). اما درون جنگلهایی کـه تحت مدیریت قرار مـی‌گیرند، دخالتهای علمـی سبب آن مـی‌شود کـه طول هر یک از این مراحل تحولی را کوتاهتر نموده و در ضمن ارزش‌های تولیدی درختان جنگلی را نیز افزایش مـی‌دهند.

اهمـیت حیـاتی جنگل‌ها

جنگل‌ها اهمـیتی حیـاتی دارند زیرا مأوای متنوع‌ترین جوامع زیستی جهان و غنی‌ترین تنوع زیستی زمـین هستند. درون درون جنگل‌ها تعداد زیـادی از داروهای بالقوه و هزاران هزار گونـه دیده نشده و کشف نشده، پنـهان هستند. همچنین جنگل‌ها توانایی تعدیل آب و هوای جهان را دارند و شرایط آب و هوایی کل زمـین را پایدار نگه مـی‌دارند. این نقش آن‌ها بـه حدی مـهم هست که تخریب آن‌ها مـی‌تواند موجب تغییراتی درون مقیـاس عظیم و گسترده درون آب و هوای کره زمـین شود.

با کمال تأسف، قطع درختان بسیـاری از جنگل‌های معتدله باستانی و دارای قدمت طولانی را کـه اهمـیت حیـاتی به منظور ما و برای تمامـی گونـه‌های زیستی جهان دارند رو بـه نابودی‌است. تقاضای فزاینده به منظور مسکن، کاغذ و انواع محصولات چوبی از حفاظت مطلوب جنگل‌ها جلوگیری کرده‌است و تنـها عاملی کـه مـی‌تواند جلوی نابودی کامل آن‌ها را بگیرد استفاده عاقلانـه تر و محتاطانـه تر از جنگل‌ها و تلاش گسترده و جدی به منظور کاشت مجدد درختان درون آنـهاست. بهره‌برداری بی‌رویـه از چوب‌های درختان جنگل‌ها، جنگل زدایی و کشاورزی بـه صورت سوزاندن زمـین و به‌طور ضربتی درون این بیوم‌ها و چرای بیش از حد دام درون آن‌ها ضربات مـهلکی بر این بیوم‌های ارزشمند هستند. تقاضای روزافزون انسان به منظور محصولات گوشتی بـه این وقایع دامن مـی‌زند. تخریب جنگل‌ها طی سال‌ها درون حد وسیع و با سرعتی هولناک اتفاق افتاده‌است و در حال حاضر بسیـاری از جنگل‌ها را از دست داده‌ایم و آینده بقیـه آن‌ها درون گرو این هست که انسان، این گونـه خردمند! هر چه سریعتر از خواب غفلت بیدار شود و بقایـای این گنج گرانبهای هستی را از نابودی مطلق نجات دهد. جنگلهای بیـابانی شامل مناطق کویری و نیمـه کویری و استپی فلات کـه در دشت واقع هستند. اغلب درختچه و بوته دارد، مثل تاغ و گز و اسکنبیل و قیچ. مخلوط تاغ و گز هم جامعه تاغز را بوجود مـی‌آورد. جاهایی کـه آب یـا رود زیر قشری دارد تراکم این جوامع بیشتراست. گونـه‌های موجود درون این منطقه کلاه مـیر حسن، ریش بز، کاروان کش، شوره، اسکنبیل… جنگلهای فلات مرکزی (ایران و تورانی) شامل جنگلهای بیـابانی و کوهستانی فلات ایران جزء مناطق خشیمـه خشک غیر جنگلی محسوب مـی‌شود کـه نیمـی از سطح کشور را مـی‌پوشاند و دلایل آن خاک شور، بارندگی کم و گرمای زیـاد است. وسعت این جنگلها حدود سه مـیلیون هکتار برآورد شده‌است، چون خیلی وسیع(۳مـیلیون هکتار) و ناهمواراست تنوع اقلیمـی آن زیـاد هست و رویشـهای مختلف استپی و استپی کوهستانی و بیـابانی را پدیدآورده است. چون آب زیر قشری درون خاک وجود دارد و گونـه‌ها بـه گرما و خشکی و شوری مقاوم هستند، درخت و درختچه و بوته بوجود آمده‌است کـه از لحاظ جنگل‌شناسی واقعاً جنگل نیستند ولی چون از آب و خاک و حیـات وحش محافظت مـی‌کنند جنگل نامـیده شده‌اند. خود این جنگلها بـه دو دسته جنگلهای بیـابانی و جنگلهای کوهستانی فلات مرکزی تقسیم مـی‌شود

منابع

• ماهنامـه ترویجی سبزینـه شماره هشتم
• نشریـه بین‌المللی فنی مـهندسی ایران
• نادری شـهاب، محبت‌علی. ۱۳۷۷٫ تحقیقات بیوتکنولوژی درون راستای افزایش بازده جنگلها و مراتع. رهیـافت، شماره ۱۹٫
• Campbell, M. M. , A. M. Brunner, H. M. Jones, and S. H. Strauss. 2003. Plant Biotechnology Journal (1) 141-154
• Gartland, K. M. A. , R. C. Kellison, T. M. Fenning. 2002. Forest Biotechnology and Europe’s Forests of the Future. A Challenge Document for Presentation and Discussion at Forest Biotechnology in Europe: Impending Barriers, Policy, and Implications Edinburgh, Scotland
• Globerman, S. , I. B. Vertinsky. 1995. Forest Biotechnology in Canada: Analysis of Intellectual Property Rights and Protection of Higher Life forms
• k, T.K.1994. Technical overview of forest biotechnology research in the U.S. Proceedings of the 6th international Conference on Biotechnology in the Pulp and Paper Industry: Advances in Applied and Fundamental Research. pp 3–8