مجموعه: مراسم عزاداری بلوچستان فرهنگ زندگی
زمان ازدواج بلوچ ها معمولا درون بهار است.
برپایی مراسم ازدواج درون مـیان بلوچ های ایرانی کما بیش همچون رسم سال های دور این قوم هست و دستکم 8 مرحله از مراحل عروسی همچنان درون مـیان بلوچ ها بـه اجرا درمـی آید. مراسم عزاداری بلوچستان گرچه اینک بـه واسطه تغییر وضعیت اقتصادی مراسم 7 شبانـه روزی عروسی بلوچی بـه برنامـه ای 3 شبانـه روزی محدود شده اما هنوز پایبندی بـه سنت ها درون آن ملموس و مشـهود است. مراسم عزاداری بلوچستان آنچه درون ادامـه آمده حاصل گفتگوهایی با مردم محلی هست که درون مناطق مختلفی از بلوچستان کـه به سرزمـین «مکُران» معروف هست ساکنند، مراسم عزاداری بلوچستان نظیر شـهرهایی چون ایرانشـهر، بمپور، سرباز، نیکشـهر، چابهار و ... .
شاید پیش از آنکه بخواهیم از رسم و رسوم سخنی بـه مـیان آوریم لازم باشد بدانیم درباره کجا و کدام مردم مـی خواهیم صحبت کنیم.
* بلوچ ها و جغرافیـایی کـه در آن زندگی مـی کنند
از وسعت جغرافیـایی کـه بلوچ ها درون آن زندگی مـی کنند همـین بس کـه در محدوده ای ما بین ایران، پاکستان و افغانستان محصور است. اما آنچه درون این نوشتار مد نظر هست متوجه بخشی هست که درون ایران واقع شده هست و بـه نوعی درون استان سیستان و بلوچستان شناخته مـی شود. منطقه ای کـه به «مکُران» موسوم بوده و همچنان نیز بلوچستان ایران بـه دو بخش «سرحد» و «مکُران» خوانده مـی شود.
سرحدات شامل جنوب سیستان که تا شمال ایرانشـهر کنونی و شـهرهایی چون زاهدان و خاش بوده است. مکُران نیز با مرکزیت «بمپور» که تا دریـای عمان گسترده بوده است. درباره وجه تسمـیه مکُران درون دانشنامـه آزاد ویکی پدیـا درون اینترنت آمده است:« درون مورد معانی مکُران نظرات متفاوتی وجود دارد مثلا مکران بـه معنی باتلاق یـا مکران بـه معنی معنی ماهی خواران، اما بـه نظر مـی رسد اطلاعات درون مورد ساکنین مکُران کامل نیست و نمـی توان بـه طور قطع درون مورد وجه تسمـیه مکران سخن گفت.»
اما ساکنان سرزمـین مکُران بـه درخت خرما(نخل)، مک یـا مچ مـی گویند. بنابراین مکُران بـه معنای سرزمـین درختان خرما یـا همان نخلستان هست که با توجه بـه اینکه درون منطقه ایرانشـهر، سرباز، نیکشـهر، سراوان و چابهار نخل بسیـار هست و انواعی از خرما درون این منطقه بـه دست مـی آید این معنی قابل قبول است.
مردم بلوچستان از قوم بلوچ، ریشـه درون تاریخ این سرزمـین یعنی ایران دارند. آنـها مسلمانند و سنی مذهب. درباره قوم بلوچ درون دانشنامـه آزاد ویکی پدیـا درون اینترنت نوشته شده هست :« نخستین ظهور بلوچان درون آثار تاریخی درون کتاب حدودالعالم(892 م/ 372ق) و نی درون مقدسی حدود ( 985م/ 375 ق) با نام بلوص است. درون شاهنامـه ذکر مسکن این قوم درون حدود شمال خراسان امروزی آمده است. درون کتاب های جغرافیـایی از این قوم ( همراه با طایفه کوچ یـا قفض) درون حدود کرمان یـاد مـی شود. بعد از آن بر اثر عوامل تاریخی این قوم بـه کناره های دریـای عمان رسیده و در همان جا اقامت د.»
در عروسی بلوچی سفره عقد و جهیزیـه وجود ندارد.
*زمان عروسی
بلوچ ها معمولا درون بهار ازدواج مـی کنند؛ بهارگاه. این زمان البته که تا زمان رسیدن خرما بـه عنوان محصول مـهم و استراتژیک آنـها متغییر هست و بـه همـین دلیل عروسی های بلوچی که تا شـهریورماه نیز ادامـه دارد.
* مراحل عروسی
مراسم ازدواج درون بلوچ ها نیز تابع رسم و رسوم ایرانی هست و تفاوت هایی جزیی درون اجرا دارد. این تفاوت ها شاید درون نحوه خواندن آن رسم نمود پیدا کند وگرنـه همـین وقایع به منظور عروسی درون سایر اقوام نیز اتفاق مـی افتد. بنابراین بر اساس رسم بلوچ ها مـی توان درون عروسی های کنونی نیز 8 مرحله را کـه در ادامـه آمده هست دید.
«گِندونِن»( بهر گاف و نون) ، «هِبَرجنی» کـه به نوعی همان بله برون است. «بربند مال» کـه مراسمـی به منظور تعیین مال عروس و مـهریـه است. «جُل بندی» کـه در آن عروس به منظور رفتن بـه مراسم عروسی بسط مـی نشیند و نبایدی او را درون این مدت ببیند. «حِنا دوزوکی» کـه حنابندان غیررسمـی پیش از شب حنابندان است. «حِنا راستکی» کـه مراسم حنابندان اصلی است. «سرآپی» یـا «سرآب» و «مشاطه» کـه به آماده عروس و داماد مربوط است. و سرانجام «شب یکجایی» کـه در آن داماد و عروس یکخانـه مـی شوند و زندگی مشترک از این نقطه آغاز مـی شود.
* «گِندونِن»؛ «گِند» درون بلوچی بـه معنای دید و«نِن» نیز بـه معنای نشستن است. بنابراین، این عنوان بر مراسمـی گذارده شده هست که درون آن بزرگان خانواده پسر نزد خانواده مـی روند و در مجلسی کـه گرد هم آمده اند موضوع علاقه مندی خانواده پسر بـه آن خانواده را اعلام و خواستگاری را اعلام مـی کنند. بـه طور معمول و به شکل کاملا سنتی همچنان پسرهای بلوچ بر اساس توصیـه خانواده ازدواج مـی کنند. مادر و در کل خانواده پسر ی را مد نظر قرار مـی دهد و سپس به منظور آغاز مراحل عروسی این موضوع درون مراسم گِندونِن مطرح مـی شود.
گاه خانواده پسر به منظور طرح این موضوع حتما به سراغ کدخدای محل سخانواده بروند و گاه حتما ریش سفید یـا بزرگ محل یـا فامـیل این مـهم را بـه انجام برساند. بـه هنگام برپایی مراسم گِندونِن نیز با توجه بـه وسع خانواده بزرگانی بـه مجلس حضور مـی یـابند کـه نشان از بزرگی خانواده پسر داشته باشد. گاه ممکن هست برای نشان شان خانواده تعداد نفرات بـه 100 و بیش از آن نیز برسد. درون این مرحله مراسم «حلقه کنان» کخ نوعی نشان گذاری بر عروس هست نیز بـه اجرا گذارده مـی شود و خانواده داماد حلقه ای انگشتری بـه همراه ساعت و طلا بـه عروس هدیـه مـی دهند.
*«هِبَرجنی»؛ بـه همان مراسم «بله برون» گفته مـی شود و اساس عروسی و زندگی مشترک درون این مرحله بنا گذاشته مـی شود. بـه عبارت دیگر بعد از خواستگاری درون این مراسم پاسخ مثبت خانواده اعلام و سایر برنامـه ریزی ها از اینجا آغاز مـی شود.
*«بربند مال»؛ درون مراسم بربندمال اقوام درجه یک طرفین حضور دارند. اگر خانواده های به منظور شخص خاصی احترام خاصی قائل باشند او را نیز دعوت مـی کنند که تا در مراسم بربندمال بـه موضوع تعیین مـهریـه بپردازند. البته گاه ممکن هست همـه مراحل «گند و نن»، «هبرجنی» و « بربندمال» درون یک مراسم بـه اجرا درآید. معمولا مـهریـه عروس را پول نقد تعیین مـی کنند. اما درون مناطقی چون سرباز گاه دیده مـی شود کـه نخل خرما نیز بـه عنوان مـهر عروس تعیین شده است. درون خاش نیز کـه به عنوان سرحدات درون بلوچستان شناخته مـی شود بـه سبب رونق دامداری شتر و نیز بـه عنوان تعیین مـهریـه مورد نظر قرار دارند.
رسم درون مـیان بلوچ ها این هست که طلا را بـه عنوان مال عروس بـه داماد هدیـه مـی کند. این رسم با هدیـه 20 مثقال که تا 2 کیلو طلا بـه اجرا درمـی آید. گاه خانواده عروس برگزاری مراسم عروسی را بـه تحویل طلاها منوط مـی کند. گاه نیز بخشی از طلا هدیـه داده مـی شود و مابقط درون نکاح نامـه قید مـی شود. بر خلاف مـهریـه کـه در مـیان بلوچ ها نـهی داده و نـهی گرفته و حتی بـه هنگام طلاق نیز زنان معمولا مـهریـه خود را مـی بخشند این طلاها را حتما رد و بدل مـی کنند.
همانطور کـه پیشتر نیز اشاره شد زمان عروسی را نیز درون این مرحله تعیین مـی کنند. زمان عروسی بلوچی معمولا بعد از اسفندماه است. «بهارگاه» اصطلاحی هست که بلوچ ها بـه کار مـی برند. البته عروسی هایی هم هست کـه در چله تابستان یـا زمستان انجام شده اما عموما بـه فصل بهار که تا زمان برداشت خرما به منظور انجام عروسی توجه دارند.
*«جُل بندی»؛ جل درون مـیان بلوچ ها پارچه ای دست دوخت است. معمولا بافته مـی شود و با سوزن دوزی بلوچی و آینـه کاری تزیین مـی شود. از این پارچه صنایع دستی کـه جل خوانده مـی شود بـه عنوان پرده استفاده مـی شود. مراسم عروسی بلوچی با جل بندی رنگ و رویی بـه خود مـی گیرد و جدی تر مـی شود. معمولا روز اول عروسی با جل بندی آغاز مـی شود. قبلا 7 شبانـه روز عروسی برقرار بوده هست اما اینک بـه سبب مخارج سنگین معمولا درون 3 شبانـه روز جمع بندی مـی شود.
بنابراین معمولا روز اول با جل بندی آغاز مـی شود. جل بندی با حضور خانواده درجه یک عروس و داماد درون خانـه عروس انجام مـی گیرد. معمولا ی نیز درون این مرحبه قربانی مـی شده است. بعد اتاقی را به منظور استقرار عروس درون نظر مـی گیرند و همان پارچه آذین شده کـه جل خوانده مـی شود را بـه دو سوی دیوار وصل مـی کنند و فضایی حائل را درون یک اتاق بـه وجود مـی آورند کـه عروس حتما تا زمان مراسم یکجایی پشت این جل دور از نظرها منتظر بماند. بلوچ ها معتقدند این رسم به منظور دور نگاه داشتن عروس از جادو و نظر بوده است. درون فاصله جل بندی که تا پایـان مراسم عروسی، عروس رای بـه جز نزدیکان خاص و محرمان نمـی بیند. درون زمان رفع حاجت نیز او حتما به همراه دو تن از نزدیکان و اقوام همراهی شود و باید نقابی بر چهره داشته باشد.
*«حِنا دوزوکی» یـا حنا دوزوکا؛ مراسم حنا دوزوکی مراسمـی فرعی درون عروسی های بلوچی محسوب مـی شود. همانطور کـه از عنوانش هم بـه ذهن متبادر مـی شود گویـا این مراسم بـه شکل دزدکی برگزار مـی شود! درون این مراسم خانواده های طرفین هرکدام روی سر داماد و عروس حنا مـی گذارند و این کار را با قرار حنا روی پول انجام مـی دهند. گاهی درون این مراسم هزینـه عروسی از سوی اقوام و فامـیل پشتیبانی مالی مـی شود. البته این پشتیبانی مالی درون دفتری ثبت مـی شود که تا داماد درون آینده درون سایر عروسی های افرادی کـه به او کمک کرده اند حاضر شده و او نیز درون این امر خیر شریک شود.
فردای مراسم حنادوزوکی مراسم دعوت از اقوام و بستگان آغاز مـی شود. بـه طور معمول عده ای از زنان و مردان فامـیل داوطلب مـی شوندو بـه سراغ دیگر بستگان درون روستاها و آبادی ها و همـین طور شـهرهای دیگر مـی روند. آنـها درون خانـه بستگان را مـی زنند و چنددقیقه ای را درون باب عروسی توضیح داده و سپس آن خانواده را دعوت مـی کنند. اگر بـه خانـه ای مراجعه شد وی حضور نداشت، دعوت کننده دو چوب را بـه شکلی خاص جلوی درون خانـه مورد نظر قرار مـی دهد کـه در مراجعه صاحب خانـه او متوجه شودی بـه قصد دعوت به منظور عروسی مراجعه کرده بوده است.
*«حِنا راستکی»؛ بـه مراسم اصلی حنابندان اتلاق مـی شود. معمولا با ساز و آهنگ خاص همراه هست و از اینجای کار بـه بعد نبض کارها به منظور رسیدن بـه مراسم عروسی تندتر مـی زند. دعوتی ها درون این مرحله دیگر حتما نـهایی شده باشد. همـه وسایل عروسی درون این مرحله آماده است. حنابندان عروس و داماد شروع مـی شود. ولی هرکدام جداگانـه درون محل متفاوت. هر کدام از عروس و داماد توسط بستگان حنا گذاشته مـی شوند. معمولا دستها حنا بسته مـی شود. شب حنابندان را که تا صبح بیدار مـی مانند و ولیمـه عروسی را درون همـین شب تدارک مـی بینند و آشپزی به منظور مـیهمانان عروسی از این شب آغاز مـی شود.
*«سرآپی» و«مشاطه»؛ درون عروسی بلوچی عروس را نزد داماد نمـی برند و به اصطلاح «عروس کِشان » ندارند و در عوض این داماد هست نزد عروس مـی رود. بنابراین ماشین عروس هم درون زمان کنونی نداریم بلکه ماشین داماد داریم! معمولا با توجه بـه اهمـیت آب درون زندگی بلوچ ها و نقشی کـه در حیـات به منظور آن قائلند و اهمـیتی کـه در زندگی آنان دارد داماد را بـه نزدیکترین قنات یـا رودخانـه جاری مـی بردند و در آنجا خانواده داماد او را درون آب هست مـی د.
در حال حاضر نیز ابتدا داماد بـه سلمانی یـا آرایشگاه مـی رود و سپس بـه رودخانـه و قنات مـی روند. به منظور مثال درون ایرانشـهر معمولا دامادها را بـه رودخانـه دامن درون شمال این شـهر مـی برند. درون همـین زمان نیز عروس را به منظور مراسم عروسی آماده مـی کنند. این قسمت را مشاطه مـی گویند کـه تغییر شکل یـافته کلمـه «مطاشـه» بـه معنای آرایشگر و سلمانی درون زبان عربی است. مشاطه بعد از آماده عروس و آرایش او وقتی مراسم عروسی درون حال آغاز هست چیزی بـه عنوان هدیـه مـی گیرد و نقاب از چهره عروس برمـی دارد و به این ترتیب مراسم جل بندی و احتزار او نیز پایـان مـی یـابد.
*«شب یکجایی»؛ مراسم عروسی کـه آغاز مـی شود اگر خطبه خوانده نشده باشد این قسمت نیز بـه اجرا درمـی آید کـه در قسمت بعدی شرح خطبه خواندن نیز آمده است. ولی معمولا خطبه عقد قبلا خوانده شده است. بعد از مراسم عروس و داماد درون خانـه پدرزن یکجا مـی شوند و به اصطلاح خود آنـها شب یکجایی رقم مـی خورد کـه آغاز زندگی مشترک و زناشویی است. عروس و داماد بدین ترتیب درون خانـه پدرزن زندگی خود را آغاز مـی کنند و معمولا که تا 4 روز درون خانـه پدرزن مستقر هستند.
بعد از مراسم شب یکجایی و در واقع روز بعد از عروسی مراسم «مبارکیـان صبا» برگزار مـی شود کـه اقوام به منظور تبریک گفتن بـه عروس و داماد نزد آنان مـی روند. عروس و داماد نیز بعد از روز چهارم بعد از عروسی بـه خانـه پدر داماد مـی روند و در آنجا مـیهمانی دیگری داده مـی شود. اگر قرار باشد کـه عروس و داماد درون خانـه پدر داماد زندگی را ادامـه دهند با این مراسم این اتفاق روی خواهد داد و در غیر این صورت که تا مدتی کـه گاه که تا یکسال و بیشتر ادامـه پیدا مـی کند عروس و داماد درون خانـه عروس مستفر خواهند بود. این موضوع کاملا بـه توافق طرفین و توانمندی داماد بستگی دارد.
سفره عقد و جهیزیـه
در عروسی بلوچی سفره عقد و جهیزیـه وجود ندارد. بلوچ ها مراسم عقد را معمولا درون مسجد برگزار کرده اند و در حال حاضر نیز این مراسم همچنان ممکن هست در مسجد و بدون هیچ تشریفاتی بـه جاآورده شود. اما اینک علاوه بر مسجد درون خانـه نیز مراسم عقد بـه اجرا گذاشته مـی شود. بـه هنگام خواندن خطبه عروس بـه طور مستقیم بـه داماد «بله» نمـی گوید. وقتی عاقد به منظور خواندن خطبه بـه خانـه داماد مـی رود یک نفر را بـه خانـه عروس مـی فرستد که تا عروس شخصی را بـه عنوان وکیل تعیین کند.
این وکیل بـه طور معمول از خانواده پدری عروس تعیین مـی شود. عروس معمولا عموی بزرگ یـا پدر خود را بـه عنوان وکیل معرفی مـی کند. سپس با تعیین وکیل عاقد از داماد و از وکیل عروس درباره مـهریـه و نکاح مـی پرسد و بعد خطبه را مـی خواند. درون عروسی بلوچی هیچ خبری از جهیزیـه نیست. بنابراین هیچ خانواده ای نگران خرید وسایل خانـه به منظور ان خود نیستند. درون عوض تمام وسایل زندگی را حتما پسر تامـین کرده باشد. از لحاف و وسایل خواب کـه معمولا رسم هست تا دیگر اقلام لازم و ضروری به منظور زندگی. درون عوض اتفاقی دیگری روی مـی دهد.
داماد بعد از مراسم عروسی و شب یکجایی، درون خانـه پدرزن اقامت مـی کند. این اقامت گاه که تا یکسال ادامـه پیدا مـی کند و جنبه بدی درون اذهان ندارد. گاه نیز داماد خانـه و اسباب زندگی را فراهم کرده و در خانـه خود زندگی را آغاز مـی کند. بـه طور معمول زندگی بـه صورت فرادا آغاز نمـی شود و عروس و داماد بلوچ، با خانواده عروس یـا داماد زندگی را آغاز مـی کنند که تا کمبودها و نواقص زندگی اشان کمرنگ تر جلوه کند و به مرور حل و فصل شود و بعد کـه داماد استطاعت گرفتن جایی به منظور اقامت را یـافت آن وقت مستقل مـی شوند.
منبع:anthropology.ir
نویسنده:سینا قنبرپور
[مراسم عزاداری بلوچستان]
نویسنده و منبع | تاریخ انتشار: Wed, 18 Jul 2018 13:12:00 +0000