اهنگ عربی هله بل خمی

اهنگ عربی هله بل خمی بایگانی‌های هم قافیـه - Majid Fazeli | متن نوحه های ترکی و فارسی | Shams3 - Rumi - | RumiSite.com | متن نوحه های ترکی و فارسی - انور اردبیلی | انایوردم خطبه سرا - مطالب آذر 1393 |

اهنگ عربی هله بل خمی

بایگانی‌های هم قافیـه - Majid Fazeli

هم قافیـه ها مختوم بـه ی

به ترتیب حروف الفبا

أی

خودرأی
رأی
روشن‌رأی
نیک‌رأی
هم‌رأی

ئی

ابتدائی
اجرائی
ادعائی
اروپائی
استثنائی
استوائی
اشتغال‌زائی
اعطائی
اقتضائی
القائی
اهدائی
اهورائی
آریـائی
آشنائی
بازگشائی
بازگوئی
برپائی
بسزائی
بطحائی
بمبئی
بیـابان‌زدائی
بی‌اشتهائی
بیضائی
بینائی
پذیرائی
پویـانمائی
تماشائی
توانائی
ثناگوئی
جادوئی
جدائی
جزائی
جزئی
جغرافیـائی
جلائی
جنائی
چشائی
چندجزئی
خردگرائی
دارائی
داروئی
دانشجوئی
دل‌جوئی
راستگوئی
راه‌پیمائی
راهنمائی
رسانائی
رسوائی
روائی
روشنائی
رومانیـائی
رهائی
رؤیـائی
زناشوئی
زورگوئی
زیـاده‌گوئی
زیبائی
زیردریـائی
سامورائی
ستیزه‌جوئی
سخن‌آرائی
سخن‌گوئی
سرمائی
سمائی
سنائی
سودائی
سودجوئی
سینمائی
شکوفائی
شناسائی
شنوائی
شیمـیائی
صرفه‌جوئی
طباطبائی
طلائی
ظرف‌شوئی
غائی
غزل‌سرائی
فدائی
فضائی
قضائی
قلیـائی
کادوئی
کارائی
کاکائی
کبریـائی
کربلائی
کشورگشائی
کشوئی
کیلوئی
گوئی
لالائی
لباس‌شوئی
ماجرائی
ماکوئی
ماورائی
مرئی
مشائی
مقوائی
موسیقائی
مـهرجوئی
نامرئی
نوگرائی
واسطه‌جوئی
هجاگوئی
هم‌نوائی
هنرنمائی
هیولائی
یـاوه‌سرائی
یغمائی

ای

باسمـه ‌ای
برای
بگشای
بنمای
بی‌ نوای
بین ‌قاره‌ای
پای
پایـاپای
تایپی
تذکرهای
ترکمانچای
تسلای
تقاضای
تک‌رشته‌ای
تک‌شماره‌ای
تک‌نسخه‌ای
تمنای
جای
جای‌جای
جایخی
جولای
چای
چند رسانـه‌ای
چند گزینـه‌ای
چهار گزینـه‌ای
حرفه‌ای
حرفه‌ای
خامنـه‌ای
خدای
درهای
دو مرحله‌ای
دوجمله‌ای
دوره‌ای
دوره‌های
رایـانـه‌ ای
ریزه‌ای
زاویـه‌ای
زائده‌ای
زبانـه‌‌‌ای
زدای
زورآزمای
ستای
سرسرای
سرمـه‌ای
سم‌زدای
شاخه‌ا‌ی
شانگهای
شانـه‌ای
شبکه‌ای
شیشـه‌ای
طائفه‌ای
عده‌ای
فیروزه‌ ای
قهوه ‌ای
کلاچای
کیمـیای
گشای
گل ‌و‌لای
مپیمای
متفق ‌الرای
مجرای
مگشای
مـیزنای
نای
نگشای
ننمای
نیـازهای
نیـاسای
نیزه‌ای
واقعه ‌ای
ویترای
های
همای
هنرنمای
هوای
یـارای

بی

ابوظبی
اجنبی
ادبی
ارتفاع‌یـابی
ارتکابی
ارزش‌یـابی
ارزیـابی
استقلال‌طلبی
استیلاطلبی
اصلاح‌طلبی
اضطرابی
اعتصابی
اعرابی
افزون‌طلبی
اقتداریـابی
اکتسابی
انتخابی
انتسابی
انزواطلبی
انقلابی
ایجابی
ایوبی
آبله‌کوبی
آبی
آزادی‌طلبی
آسایش‌طلبی
آشوب‌طلبی
آفتابی
باربی
بازاریـابی
بازیـابی
بدحجابی
بدحسابی
بدخوابی
بدقلبی
برتری‌طلبی
برتری‌یـابی
برف‌روبی
برنج‌کوبی
بشقابی
بی
بی‌ادبی
بی‌آبی
بی‌بی
بیتابی
بی‌تعصبی
بی‌چربی
بی‌حجابی
بی‌خوابی
پاسخ‌یـابی
پاکوبی
پای‌کوبی
پتانسیل‌یـابی
پرآبی
پرتابی
پرچربی
پرخوابی
پرشتابی
تأدیبی
تبی
تجددطلبی
تجددمآبی
تجربی
تجزیـه‌طلبی
تجمل‌طلبی
تذهیبی
ترتیبی
ترکیبی
ترمـیم‌یـابی
تغییریـابی
تقدس‌مآبی
تقریبی
تقلبی
تک‌حزبی
تک‌قطبی
تمایزطلبی
تنوع‌طلبی
توجیبی
توسعه‌طلبی
تیزابی
ثوابی
جاجورابی
جاسبی
جاکتابی
جانبی
جاه‌طلبی
جدایی‌طلبی
جذبی
جفت‌یـابی
جنگ‌طلبی
جنوبی
جوابی
جهت‌یـابی
جیبی
چربی
چسبی
چلوکبابی
چوبی
حاجبی
حاضرجوابی
حبابی
حربی
حسابی
حق‌به‌جانبی
حق‌طلبی
حقیقت‌طلبی
حقیقت‌یـابی
حلبی
خاک‌روبی
خال‌کوبی
خانـه‌خرابی
خرابی
خرمن‌کوبی
خشابی
خشونت‌طلبی
خطابی
خطیبی
خوابی
خوبی
خوشابی
خوش‌ترکیبی
خوش‌حسابی
خوش‌خوابی
خوش‌قلبی
خوش‌مشربی
دارکوبی
داوطلبی
دبی
دربی
درون‌یـابی
دست‌یـابی
دل‌فریبی
دم‌اسبی
دنیـاطلبی
دوبی
دوست‌یـابی
دوقطبی
دولابی
ذهبی
راحت‌طلبی
راگبی
راهبی
راه‌یـابی
ربابی
ربوبی
رجبی
ردیـابی
رسوبی
رشدیـابی
رطبی
رفاه‌طلبی
رکابی
ره‌یـابی
ریـاست‌طلبی
ریشـه‌یـابی
زردابی
زرکوبی
زمـینـه‌یـابی
زودیـابی
زیـاده‌طلبی
ساختاریـابی
سازمان‌یـابی
سال‌یـابی
سببی
سحابی
سرابی
سراشیبی
سربی
سرخابی
سرکوبی
سرمربی
سلیقه‌یـابی
سنجابی
سنگ‌سابی
سیرابی
سیلابی
شادابی
شالی‌کوبی
شبه‌مذهبی
شتابی
ی
شرفیـابی
شعوبی
شورابی
شورش‌طلبی
شـهادت‌طلبی
شـهرآشوبی
شـهرت‌طلبی
صاحبی
صحابی
طالبی
طلاکوبی
طلبی
طنابی
طوبی
ظرفیت‌یـابی
عدالت‌طلبی
عربی
عصبی
عقبی
علت‌یـابی
عنابی
عوام‌فریبی
غبارروبی
غربی
غریبی
غصبی
غلظت‌یـابی
غیـابی
غیبی
غیرادبی
غیرانقلابی
غیرتجربی
غیرترکیبی
غیرعصبی
غیرمذهبی
فارابی
فاریـابی
فرامذهبی
فرصت‌طلبی
فرصت‌یـابی
فزون‌طلبی
قابل‌دستیـابی
قابل‌ردیـابی
قدرت‌طلبی
قدرت‌یـابی
قصابی
قلابی
کاریـابی
کامـیابی
کتبی
کج‌تابی
کژتابی
کشک‌سابی
کعبی
کف‌سابی
کم‌چربی
کمک‌مربی
گشتاسبی
گلابی
لابی
لعابی
لگدکوبی
لنت‌کوبی
لیبی
مایـه‌کوبی
مبارزه‌طلبی
متنبی
مجتبی
مذهبی
مراتبی
مربی
مردم‌فریبی
مرغابی
مشروعیت‌یـابی
مطالبی
مطربی
معنایـابی
مقام‌طلبی
مقصریـابی
مکان‌یـابی
مکتبی
مکتوبی
مناسبی
منتجبی
منفعت‌طلبی
موکبی
مـهارت‌یـابی
مـهتابی
مؤدبی
مـی‌شتابی
نابی
ناحسابی
ناصبی
ناصوابی
نامطلوبی
نامناسبی
نانجیبی
نایـابی
نبی
نجیبی
نچسبی
نزاکت‌مآبی
نسبی
نشیبی
نصبی
نصیبی
نظریـابی
نقابی
نقره‌کوبی
نقطه‌یـابی
نکته‌یـابی
نوابی
نـهیبی
نیم‌وجبی
واژه‌یـابی
هزینـه‌یـابی
ی
هنجاریـابی
یثربی
یعقوبی
یک‌حزبی
یک‌قطبی
یک‌وجبی

پی

اتیوپی
آنتالپی
آنتروپی
آندوسکوپی
آی‌پی
پلی‌کپی
پی
پیـاپی
پی‌درپی
توپی
چاپی
چپی
رادیوتراپی
روسپی
زردپی
فتوکپی
فلاپی
فیزیوتراپی
کپی
لاپاروسکوپی
مـی‌سی‌سی‌پی
مـیکروسکوپی
نیک‌پی
هیپی

تی

اثباتی
احساساتی
ارباب‌رعیتی
اردیبهشتی
اسپاگتی
امانتی
انتخاباتی
انسان‌دوستی
انگشتی
اوهام‌پرستی
ایلاتی
ایلیـاتی
آبرفتی
آبگوشتی
آپاراتی
آتش‌پرستی
آتی
آشتی
آفتاب‌پرستی
آلتی
آنژیوپلاستی
آواشناختی
باده‌پرستی
باروتی
بازداشتی
بازیـافتی
بالادستی
بت‌پرستی
بختی
بدبختی
بدذاتی
بدریختی
بدسرشتی
بدسیرتی
بدطینتی
بدفطرتی
بدمستی
برگشتی
بشردوستی
بغل‌دستی
بلندهمتی
بندانگشتی
بوقلمون‌صفتی
بهداشتی
بهزیستی
بهشتی
بی‌احتیـاطی
بی‌التفاتی
بی‌بضاعتی
بی‌تربیتی
بی‌تفاوتی
بیتی
بی‌ثباتی
بی‌حرمتی
بی‌حمـیتی
بی‌دقتی
بی‌رغبتی
بیروتی
بی‌رودربایستی
بی‌ریختی
بی‌سرپرستی
بی‌سیـاستی
بی‌شخصیتی
بی‌شرافتی
بی‌صفتی
بی‌طاقتی
بی‌عدالتی
بی‌عزتی
بی‌عفتی
بی‌غیرتی
بی‌قابلیتی
بی‌کفایتی
بی‌لیـاقتی
بی‌ماهیتی
بی‌مبالاتی
بی‌محبتی
بی‌مروتی
بی‌مسئولیتی
بی‌معرفتی
بی‌نزاکتی
بی‌همتی
پاتختی
پارتی
پاک‌طینتی
پاواروتی
پدرصلواتی
پرپشتی
پرجمعیتی
پرحرارتی
پرخاصیتی
پرداختی
پردرختی
پرسخاوتی
پرطاقتی
پست‌فطرتی
پست‌همتی
پستی
پشتی
پنالتی
پوستی
پول‌پرستی
پیچ‌گوشتی
پیستی
پیشخدمتی
پیش‌دستی
پیش‌کسوتی
تابوتی
تاتی
تأثیراتی
تأسیساتی
تبتی
تبلیغاتی
تجمل‌پرستی
تختی
تدارکاتی
تربتی
تربیتی
تردستی
ترمزدستی
تزییناتی
تشتی
تک‌بیتی
تله‌پاتی
تندرستی
تنگ‌دستی
توتی
توراتی
توریستی
تهمتی
تهی‌دستی
تیپولوژی
تیراژی
تیرهای
تیره‌بختی
تیزپی
ثابتی
جارختی
جاکبریتی
جامعه‌شناختی
جان‌دوستی
جان‌سختی
جفتی
جماعتی
جنتی
جوجه‌تیغی
جهتی
چاق‌سلامتی
چپ‌دستی
چرتی
چرخ‌دستی
چلفتی
چندملیتی
چهارانگشتی
چیره‌دستی
چیستی
حالتی
حتی
حجتی
حرارتی
حسرتی
حشمتی
حضرتی
حق‌پرستی
حکمتی
حکومتی
حواس‌پرتی
حیـاتی
حیرتی
حیوان‌صفتی
خداپرستی
خدادوستی
خدمتی
خراباتی
خرافاتی
خرافه‌پرستی
خشتی
خلعتی
خلوتی
خودپرستی
خورشیدپرستی
خوشبختی
خوش‌خدمتی
خوش‌صحبتی
خیـالاتی
خیراتی
داش‌مشتی
دانش‌دوستی
درازدستی
دربستی
درختی
درخواستی
درستی
درشتی
دریـافتی
دستی
دشتی
دنیـاپرستی
دنیـادوستی
دواتی
دوانگشتی
دوبیتی
دوتی
دورکعتی
دوزیستی
دوستی
دوشخصیتی
دوفوریتی
دولتی
دوملیتی
دون‌همتی
دیپلماتی
ذاتی
راحتی
راست‌دستی
راستی
رخصتی
رشتی
رعایتی
رعیتی
رفتارشناختی
رفعتی
روان‌شناختی
روباه‌صفتی
روتختی
رودربایستی
رودستی
روراستی
روش‌شناختی
زبان‌شناختی
زبردستی
زپرتی
زراعتی
زرپرستی
زرتشتی
زردشتی
زشتی
زکاتی
زمختی
زمـین‌شناختی
زن‌صفتی
زیبادوستی
زیباشناختی
زیبایی‌شناختی
زیرپوستی
زیردستی
زیرساختی
زیست‌شناختی
زینتی
ژورنالیستی
ساعاتی
ساعتی
سانتی
سبک‌شناختی
ستاره‌پرستی
سختی
سرانگشتی
سرپرستی
سردرختی
سرسختی
سرسلامتی
سرمستی
سستی
سلامتی
سنتی
سوررئالیستی
سوسیـالیستی
سوغاتی
سیـاه‌بختی
شامورتی
شاه‌پرستی
شبه‌دولتی
شصتی
شکلاتی
شکم‌پرستی
شوربختی
‌پرستی
صحبتی
صفاتی
صلواتی
صنایع‌دستی
صنعتی
صوتی
صورتی
صهیونیستی
ضربتی
ظاهرپرستی
عاریتی
عتیقه‌چی
عقیدتی
عنایـاتی
عنایتی
عنکبوتی
غربتی
غیرامنیتی
غیربهداشتی
غیرتی
غیرحرارتی
غیردولتی
غیررقابتی
غیرمعرفتی
فراملیتی
فرمالیستی
قرتی
کاردستی
کاستی
کشتی
کلفتی
کم‌محبتی
کوله‌پشتی
کویتی
کیستی
گوژپشتی
‌پرستی
گیتی
لاهوتی

لوبیـاچیتی
لوتی
مال‌پرستی
مبالاتی
مثلثاتی
محلاتی
مدپرستی
مدتی
مردم‌دوستی
مضافتی
معاشرتی
معرفت‌شناختی
معیشتی
مفتی
مقاربتی
مقام‌پرستی
مقدماتی
مقرراتی
مکزیکوسیتی
ملامتی
ملت‌پرستی
ملت‌دوستی
ملکوتی
ملیت‌پرستی
مملکتی
مناجاتی
منفعت‌پرستی
منفعتی
مواصلاتی
موقتی
مـهرپرستی
مـهستی
مـهمان‌پرستی
مـهمان‌دوستی
مـینی‌سیتی
مـیهن‌پرستی
مـیهن‌دوستی
ناتورالیستی
نادرستی
ناراحتی
ناراستی
نارضایتی
ناسوتی
ناموس‌پرستی
نباتی
نجاتی
نژادپرستی
نسبتی
نصرتی
نعمتی
نفتی
نکوسرشتی
نکوسیرتی
نکوطلعتی
نگون‌بختی
نوبتی
نوبختی
نوع‌پرستی
نوع‌دوستی
نیک‌بختی
نیکوخصلتی
نیمـه‌دولتی
نیمـه‌صنعتی
والاهمتی
وحشتی
وطن‌پرستی
وطن‌دوستی
وقتی
ولایتی
ولی‌نعمتی
هائیتی
هدایتی
هزیمتی
هستی
همدستی
همرفتی
همزیستی
هم‌سرشتی
هم‌نـهشتی
هم‌ولایتی
هنردوستی
یـاقوتی
یزدان‌پرستی
یقه‌خشتی
یکتاپرستی
یک‌جهتی
یکدستی
یک‌رکعتی
یک‌فوریتی
یک‌
یکنواختی
یک‌وقتی
یگانـه‌پرستی

ثی

ارثی
ثلاثی
حدیثی
خبیثی
خنثی
موروثی
مـیراثی
وارثی

جی

اخراجی
اسفنجی
اقتصادسنجی
ال‌جی
امکان‌سنجی
اولویت‌سنجی
آباجی
آبجی
آجی
آرپی‌جی
بادسنجی
بدمزاجی
برنجی
بسیجی
پرتوسنجی
پرخرجی
تاجی
تدریجی
حاجی
حجاجی
حلاجی
حوائجی
خارجی
خرجی
خروجی
دراجی
دست‌کجی
دهان‌کجی
دیباجی
رجی
روان‌سنجی
زجاجی
زلزله‌سنجی
زمان‌سنجی
زوجی
زودرنجی
ساوجی
سخن‌سنجی
سراجی
سردمزاجی
شرجی
شطرنجی
طیف‌سنجی
عیـارسنجی
کرجی
کمک‌خرجی
گرجی
گهرسنجی
لاهیجی
مکان‌سنجی
منجی
موجی
مـیانجی
ناجی
نارنجی
نساجی
نسجی
نظرسنجی
نکته‌سنجی
نورسنجی
واجی
وراجی
ولخرجی
هجی

چی

ارابه‌چی
اوراقچی
آبدارچی
آپاراتچی
باندپیچی
بلوچی
بی‌سیم‌چی
پستچی
پیچی
تبلیغاتچی
تخریبچی
تزریقاتچی
تفنگچی
تلفنچی
تلگرافچی
تماشاچی
توپچی
توتونچی
جارچی
جاسوئیچی
داوینچی
درشکه‌چی
دمـیرچی
زنبورچی
ساعتچی
چی
سرپیچی
سورچی
سیگارچی
سیم‌پیچی
شکارچی
شیپورچی
عرابه‌چی
فرشچی
قاچاقچی
قهوه‌چی
کافه‌چی
کالسکه‌چی
کراچی
کرباسچی
کشیکچی
کودتاچی
گاریچی
مارپیچی
مشروطه‌چی
معدنچی
موتورپیچی
نخودچی
نسخه‌پیچی
نظافتچی
نقاره‌چی
نوارپیچی
هوچی
هیچی

حی

ابطحی
اصطلاحی
اصلاحی
تشریحی
جراحی
حی
خودلقاحی
روحی
ریـاحی
زیست‌محیطی
ساده‌لوحی
سباحی
سطحی
شرحی
صالحی
صباحی
صبحی
صبوحی
صراحی
صلاحی
صلحی
طراحی
فتاحی
فراجناحی
مداحی
مسیحی
ملاحی
ممدوحی
ناصحی
نواحی
نوحی
وحی
هم‌سطحی

خی

اوقات‌تلخی
برخی
برزخی
بلخی
بی‌شوخی
تاریخی
تک‌نرخی
توبیخی
چرخی
خی
دوزخی
دونرخی
رخی
زبان‌تلخی
سخی
سرخی
شوخی
شیخی
طباخی
طبخی
فراخی
گوشت‌تلخی
مریخی
منسوخی
مـیخی
نرخی

دی

ابدی
اپیزودی
اتحادی
اجدادی
احدی
احمدی
ارادتمندی
ارادی
ارتوپدی
ارجمندی
ازغندی
استادی
استخوان‌بندی
اسدآبادی
اسدی
اسکلت‌بندی
اسیدی
اعتقادی
افندی
اقتصادی
الحادی
امتیـازبندی
امدادی
اندیشمندی
انفرادی
اوحدی
اولویت‌بندی
ایـادی
ایران‌گردی
ایرلندی
ایزدی
آبادی
آب‌بندی
آبرومندی
آتل‌بندی
آذین‌بندی
آردی
آرزومندی
آرشیوبندی
آرماتوربندی
آزادمردی
آزادی
آزمندی
آنتی‌بادی
آندی
آی‌دی
آینـه‌بندی
آیین‌بندی
آئودی
آئین‌بندی
بادی
بارم‌بندی
باسوادی
بالابلندی
بامدادی
بجنوردی
بخردی
بخش‌بندی
بدپسندی
بدعهدی
بدی
برآوردی
برق‌دزدی
بروجردی
بزرگ‌مردی
بزودی
بسته‌بندی
بغدادی
بقچه‌بندی
بلوک‌بندی
بندی
بنیـادی
بودجه‌بندی
بهره‌مندی
بیـابان‌گردی
بی‌اعتقادی
بی‌خردی
بی‌خودی
بی‌دردی
بیدی
بیرجندی
بی‌سوادی
بی‌فرزندی
بی‌قیدی
بی‌وجودی
پارتیشن‌بندی
پایبندی
پایمردی
پربادی
پردردی
پرسه‌گردی
پرواربندی
پشندی
پشـه‌بندی
پلیدی
پندی
پولادی
پیروزمندی
پیشدادی
پیشنـهادی
پیکربندی
پیکره‌بندی
پیوندی
تأییدی
تبعیدی
تجدیدی
تراژدی
تراس‌بندی
ترکیب‌بندی
تصاعدی
تصدی
تعدی
تعرفه‌بندی
تعهدی
تقسیم‌بندی
تقلیدی
تک‌بعدی
تکدی
تک‌واحدی
تمـهیدی
تندی
تنومندی
توانمندی
توحیدی
ته‌بندی
تهران‌گردی
ثروتمندی
جاکلیدی
جامدادی
جامدی
جدول‌بندی
جدی
جدیدی
جسدی
جغدی
جلادی
جلدی
جلوبندی
جمادی
جمع‌بندی
جمله‌بندی
جناح‌بندی
جوانمردی
جودی
جهادی
جهانگردی
جهودی
جیره‌بندی
چارچوب‌بندی
چرندی
چشم‌بندی
چشم‌سفیدی
چندبعدی
چندی
چهاربعدی
حاجتمندی
حادی
حاشیـه‌بندی
حدودی
حدی
حسودی
حصاربندی
حمدی
خالی‌بندی
خداپسندی
خدادادی
خداوندی
خردمندی
خردی
خرسندی
خشنودی
خمودی
خواب‌گردی
خودپسندی
خودی
خورشیدی
خوشنودی
خوشـه‌بندی
خونسردی
خویشاوندی
خیـابان‌گردی
دادی
دامادی
دانشمندی
دانـه‌بندی
داوودی
دربندی
درجه‌بندی
دردمندی
دردی
درزبندی
درصدی
دریـانوردی
دزدی
دسته‌بندی
دلبندی
دلسردی
دله‌دزدی
دم‌سردی
دندان‌گردی
دنیـاپسندی
دنیـاگردی
دوبعدی
دوجلدی
دودآلودی
دودی
دوره‌گردی
دولتمندی
دی
دی‌وی‌دی
رادمردی
راس‌الجدی
راشدی
راهبردی
رتبه‌بندی
رج‌بندی
رده‌بندی
ردی
رشدی
رشیدی
رصدی
رضایت‌مندی
رندی
رنگ‌بندی
رودی
روسپیدی
روسفیدی
ریش‌سفیدی
زادی
زاهدی
زبرجدی
زخم‌بندی
زردی
زرندی
زمان‌بندی
زندی
زودی
زورمندی
زیـادی
ساختاربندی
ساده‌پسندی
سازمان‌بندی
ساعدی
سالمندی
سایزبندی
سبدی
سپیدی
ستون‌بندی
سجادی
سجاوندی
سدبندی
سدی
سربلندی
سردی
سرگردی
سرمدی
سرهم‌بندی
سطح‌بندی
سعادتمندی
سعدی
سغدی
سکوبندی
سمرقندی
سنجدی
سندی
سنگربندی
سنگ‌نوردی
سوادی
سودمندی
سودی
سوسنجردی
سوئدی
سه‌بعدی
سهروردی
سهم‌بندی
سهمـیه‌بندی
سی‌دی
سیگارودی
شادی
شاگردی
شاه‌محمدی
شبکه‌بندی
شبگردی
شرافتمندی
شرط‌بندی
شکرخندی
شکسته‌بندی
شکل‌بندی
شکوهمندی
شـهروندی
شـهمـیرزادی
شـهودی
شـهیدی
شیـادی
شیـاربندی
شیرودی
صحراگردی
صحرانوردی
صخره‌نوردی
صف‌بندی
صفحه‌بندی
صورت‌بندی
ضابطه‌بندی
طبقه‌بندی
طرح‌بندی
طیف‌بندی
عابدی
عادی
عایدی
عایق‌بندی
عائله‌مندی
عبودی
عبیدی
عددی
عزتمندی
عضدی
عطاردی
عقیده‌مندی
علاقه‌مندی
عمدی
عمودی
عنوان‌بندی
غیرارادی
غیراستبدادی
غیراقتصادی
غیرتمندی
غیرتوحیدی
غیرخودی
غیرشـهودی
غیرعادی
غیرعبادی
غیرکاربردی
غیرمادی
فارادی
فازبندی
فاصله‌بندی
فایل‌بندی
فرضیـه‌بندی
فرم‌بندی
فرمول‌بندی
فرهادی
فرهودی
فصل‌بندی
فضانوردی
فنربندی
قاب‌بندی
قالب‌بندی
قبادی
قدرتمندی
قراردادی
قسط‌بندی
قسمت‌بندی
قشربندی
قطب‌بندی
قطعه‌بندی
قفسه‌بندی
قفل‌بندی
قنادی
قندی
کادربندی
کارآمدی
کاربردی
کارمندی
کبودی
کسادی
کلاس‌بندی
کم‌سوادی
کندی
کوه‌نوردی
گاندی
گردی
گروه‌بندی
گلایـه‌مندی
گله‌مندی
گونـه‌بندی
لاجوردی
لاقیدی
لفاف‌بندی
مادرزادی
مادی
ماست‌بندی
مالیـات‌بندی
مبادی
مبتدی
متصدی
متعددی
متعدی
متکدی
متمادی
محدودی
محمدی
محوربندی
مرادی
مرحله‌بندی
مردودی
مرزبندی
مسعودی
معدی
مفصل‌بندی
مقتدی
مقصدی
مقصودی
مقلدی
مقوله‌بندی
مقیدی
مکیدی
ملودی
ممتدی
منادی
من‌درآوردی
منفردی
موادی
مواردی
موبدی
موجودی
موحدی
موردی
موضوع‌بندی
مولودی
مـهدی
مـیبدی
مـیلادی
مـیمندی
ناامـیدی
نابخردی
نابودی
ناپدیدی
ناپسندی
ناجوانمردی
ناخرسندی
ناخشنودی
ناخوشایندی
ناخوشنودی
نادی
ناقدی
ناکارآمدی
نامرادی
نامردی
نامزدی
نامساعدی
ناواردی
ناهمانندی
نبردی
نجدی
نخودی
نرخ‌بندی
نردی
نظم‌بندی
نعل‌بندی
نقادی
نقدی
نقش‌بندی
نمدی
نوبت‌بندی
نویدی
نـهادی
نـهاوندی
نیـازمندی
نیرومندی
نیک‌مردی
نیمـه‌هادی
نیوزلندی
نیوزیلندی
واحدی
وادی
وجودی
وردی
ورودی
وریدی
ولایت‌عهدی
ولگردی
ولیعهدی
هادی
هجابندی
هدفمندی
هدی
هرزه‌گردی
هفتصدی
همانندی
هماوردی
همدردی
همشاگردی
هم‌نبردی
هندی
هنرمندی
هوانوردی
هوشمندی
یخ‌نوردی
یزدی
یزیدی
یک‌بعدی
یـهودی

ذی

اخاذی
پوست‌کاغذی
ریزمغذی
مغذی
موذی
نفوذی

ری

ابری
ابطال‌پذیری
ابطال‌ناپذیری
ابهری
اتومبیل‌سواری
اثرپذیری
اثرگذاری
اثناعشری
اثنی‌عشری
اثیری
اجاری
اجباری
اجتماع‌پذیری
اجیری
احترام‌گذاری
احتیـاط‌کاری
احمری
اخباری
اختلاط‌پذیری
اختیـاری
اخلاق‌مداری
اخلالگری
اخلال‌گری
اداری
ادراری
ادراک‌پذیری
ادواری
ارتش‌سالاری
ارث‌بری
ارج‌گذاری
اردشیری
ارزآوری
ارزش‌گذاری
ارز‌ش‌مداری
ارشادگری
اساطیری
اسب‌سواری
اسپری
استادیـاری
استانداری
استثمارگری
استعماری
استمراری
استیجاری
اسراف‌کاری
اسم‌گذاری
اسیری
اشتراک‌پذیری
اشعری
اصلاح‌گری
اضطراری
اطاعت‌پذیری
اطواری
اعتباری
اعتمادپذیری
اعراب‌گذاری
اعشاری
اغتشاش‌گری
افراط‌کاری
افراطی‌گری
افسونگری
افشاری
افشاگری
افطاری
اقتصادمحوری
اکبیری
اکسیری
اکسیژن‌گیری
اکلیل‌کاری
الگوبرداری
الگوپذیری
الهام‌پذیری
ام‌القری
امانت‌داری
امپراتوری
امری
امکان‌پذیری
امـیدواری
امـیری
اناری
انبارداری
انباری
انتقال‌پذیری
انتقام‌گیری
انتگرال‌گیری
انحصارگری
انحصاری
اندازه‌گذاری
اندازه‌گیری
انسان‌مداری
انطباق‌پذیری
انعطاف‌پذیری
انکاری
انگشتری
انگشت‌نگاری
انگوری
انوری
اوباشگری
اوباشی‌گری
اوج‌گیری
اولویت‌گذاری
اهمال‌کاری
ایثارگری
ایرادگیری
آب‌خوری
آبخوری
آبخیزداری
آبروبری
آبروداری
آبزی‌پروری
آبکاری
آبگوشت‌خوری
آب‌گیری
آب‌لیموخوری
آب‌لیموگیری
آب‌مـیوه‌گیری
آبیـاری
آتاری
آثاری
آجرکاری
آجری
آجیل‌خوری
آخری
آدم‌خواری
آذری
آرایشگری
آری
آسان‌گیری
آستری
آسفالت‌کاری
آسیب‌پذیری
آش‌خوری
آشفته‌بازاری
آشکاری
آشوبگری
آشوری
آفتاب‌گیری
آفسایدگیری
آمارگیری
آموزگاری
آواربرداری
آوانگاری
آهن‌بری
آهن‌کاری
آهنگری
آینده‌نگری
آینـه‌کاری
آیینـه‌کاری
آئینـه‌کاری
باباغوری
باتری
باج‌گیری
باختری
باده‌خوری
باده‌گساری
باربرداری
باربری
بارداری
بارگذاری
بارگیری
باروری
باری
بازاری
بازپروری
بازداری
بازشماری
بازگشت‌ناپذیری
بازنگری
بازیکن‌سالاری
بازیگری
باشگاه‌داری
باطری
باغچه‌کاری
باغ‌داری
باکتری
بالاسری
بالن‌سواری
بالون‌سواری
بانک‌داری
بانکداری
باینری
ببری
بتگری
بتونـه‌کاری
بچه‌داری
بخاری
بخش‌پذیری
بخش‌داری
بخشداری
بداختری
بداهه‌کاری
بدبیـاری
بدرفتاری
بدری
بدعت‌گذاری
بدکرداری
بدگوهری
بدگهری
بدل‌کاری
بدهکاری
بذرکاری
برابری
برادری
بربری
برتری
برچسب‌گذاری
برخورداری
برداری
بردباری
بردسیری
برده‌داری
برزگری
برش‌کاری
برشماری
برقراری
برق‌کاری
برکناری
برگزاری
برگشت‌پذیری
برنج‌کاری
برون‌شـهری
بزرگواری
بزه‌کاری
بستانکاری
بستری
بستنی‌خوری
بشری
بصری
بطری
بلغاری
بلندنظری
بلوری
بمب‌گذاری
بنده‌پروری
بنزین‌گیری
بنکداری
بنگاه‌داری
بنیـان‌گذاری
بهاری
بهانـه‌گیری
بهایی‌گری
بهداری
به‌روزآوری
بهره‌برداری
بهره‌گیری
بهره‌وری
بی‌ابتکاری
بی‌اعتباری
بی‌آزاری
بی‌باری
بی‌بندوباری
بی‌تدبیری
بی‌تقصیری
بی‌خبری
بیدادگری
بیداری
بیزاری
بیست‌متری
بی‌صبری
بی‌عاری
بی‌فکری
بی‌قراری
بی‌کاری
بیگاری
بیگلری
بیمارداری
بیماری
بی‌مشتری
بی‌نظری
بی‌هنری
بیـهوده‌کاری
پاچه‌خواری
پاداری
پادری
پاستل‌کاری
پاسداری
پاس‌کاری
پافشاری
پالوده‌خوری
پامنبری
پایداری
پایـه‌گذاری
پایین‌شـهری
پدرسالاری
پدری
پدیدآوری
پرانتزگذاری
پرباری
پرتره‌نگاری
پرتونگاری
پرثمری
پرچم‌داری
پرخوری
پرده‌برداری
پرده‌داری
پرده‌دری
پرزوری
پرستاری
پرستشگری
پرس‌کاری
پرشوری
پرعطری
پرکاری
پرکالری
پرگاری
پرمشتری
پرواری
پروردگاری
پرهیزکاری
پری
پزشک‌یـاری
پسری
پسوندگذاری
پلوخوری
پنبه‌کاری
پنچرگیری
پنداری
پنـهان‌کاری
پوچ‌انگاری
پوست‌ماری
پول‌داری
پولیش‌کاری
پهلوگیری
پهناوری
پیـامبری
پی‌برداری
پیری
پیری
پیش‌داوری
پیشکاری
پیش‌گیری
پیشـه‌وری
پیشینـه‌داری
پیغمبری
پیگیری
پیمانکاری
پیمبری
تاب‌آوری
تاب‌سواری
تابع‌گیری
تاتاری
تاجری
تاج‌گذاری
تاری
تاریخ‌نگاری
تأثیرپذیری
تأثیرگذاری
تأخیری
تبری
تبه‌کاری
تبیین‌پذیری
تجاری
تجاوزکاری
تجاوزگری
تحری
تحریری
تحریک‌پذیری
تحصیل‌داری
تحمل‌پذیری
تحمـیل‌گری
تحویل‌داری
تخمک‌گذاری
تخم‌گذاری
تذهیب‌کاری
ترابری
تراش‌کاری
تراشـه‌برداری
تربیت‌پذیری
ترشی‌خوری
تری
تسلیم‌پذیری
تصدی‌گری
تصمـیم‌گیری
تصوری
تصویربرداری
تصویرگری
تعمـیرکاری
تعمـیم‌پذیری
تعویض‌پذیری
تعهدپذیری
تغاری
تغییری
تفسیری
تفکیک‌پذیری
تفکیک‌ناپذیری
تفنگ‌داری
تقدیری
تقسیم‌پذیری
تقصیرکاری
تکاوری
تک‌خوری
تکدی‌گری
تکراری
تک‌محوری
تک‌نگاری
تکه‌برداری
تک‌همسری
تکیـه‌پذیری
تگری
تماشاگری
تمـیزکاری
تن‌پروری
تنگ‌نظری
تنوری
تنوع‌پذیری
تنـهاخوری
توانگری
توپ‌گیری
توری
توسری
توسری‌خوری
توطئه‌گری
تهاتری
ته‌تغاری
تیری
تیمارداری
تئوری
ثانیـه‌شماری
جاداری
جادوگری
جاری
جاسیگاری
جاگذاری
جالیزکاری
جامعه‌پذیری
جانب‌داری
جانداری
جان‌سپاری
جان‌نثاری
جانوری
جایگذاری
جباری
جبری
جبهه‌گیری
جداری
جدول‌گذاری
جذری
جرم‌گیری
جری
جزءنگری
جستجوگری
جست‌وجوگری
جعفری
جفاکاری
جفت‌گیری
جگرخواری
جگرداری
جگری
جلوداری
جلوگیری
جمع‌آوری
جمعیت‌پذیری
جمـهوری
جنگاوری
جنگل‌داری
جنگلداری
جنگل‌کاری
جن‌گیری
جواهری
جوراب‌شلواری
جوشکاری
جوهری
جهت‌گیری
جیب‌بری
جیره‌خواری
چاپاری
چاردیواری
چاکری
چای‌خوری
چای‌کاری
چپاولگری
چتری
چرخ‌کاری
چرکری
چشم‌انتظاری
چشم‌گیری
چغندرکاری
چکش‌خواری
چکش‌کاری
چلواری
چمن‌کاری
چناری
چندهمسری
چوب‌بری
چوب‌داری
چهاردیواری
چهارشنبه‌سوری
چهره‌نگاری
حاجی‌خوری
حاشیـه‌نگاری
حاضری
حال‌گیری
حائری
حجاری
حرام‌خواری
حرص‌آوری
حرص‌خوری
حریری
حسابداری
حسابگری
حشری
حصاری
حصیری
حضوری
حفاری
حفری
حق‌العمل‌کاری
حق‌گذاری
حقیری
حکمت‌پروری
حکومت‌داری
حلال‌واری
حلواشکری
حواری
حوری
حیدری
حیله‌گری
خاتم‌کاری
خاری
خاک‌برداری
خاک‌برسری
خاک‌سپاری
خاکستری
خام‌خواری
خامـه‌گیری
خانـه‌داری
خاوری
خبرگزاری
خبرگیری
خبرنگاری
خبری
خداباوری
خدامحوری
خدمتکاری
خدمت‌گزاری
خراب‌کاری
خرابکاری
خرده‌کاری
خرده‌گیری
خرزوری
خرسواری
خرکاری
خرواری
خری
خریداری
خزری
خطاکاری
خطرپذیری
خطری
خطیری
خلاف‌کاری
خلافکاری
خلاف‌‌کاری
خلیفه‌گری
خماری
خمری
خم‌کاری
خمـیرگیری
خمـیری
خنجری
خنیـاگری
خواب‌گزاری
خواری
خواستگاری
خوان‌سالاری
برادری
ی
خوب‌خوری
خوپذیری
خودآزاری
خودباوری
خودخوری
خودداری
خودی
خودسری
خودکاری
خودمحوری
خودمختاری
خوش‌باوری
خوش‌خبری
خوش‌رفتاری
خوشگواری
خون‌خواری
خویشتن‌داری
خیـاری
خیـال‌پروری
خیـانت‌کاری
خیبری
خیره‌سری
خیری
دادپروری
دادگری
دادگستری
دادیـاری
دام‌پروری
دامداری
دام‌گستری
دانشوری
دانشیـاری
داوری
دایرکتوری
دبری
دبیری
ی
درباری
دربه‌دری
درجه‌داری
درخت‌کاری
درزگیری
درست‌کاری
درست‌گفتاری
درصدگیری
درگیری
درودگری
دری
دریـاداری
دری‌وری
دستاری
دست‌کاری
دست‌گیری
دستوری
دستیـاری
دشواری
دغل‌کاری
دفترداری
دفتری
دقیقه‌شماری
دکان‌داری
دکتری
دلاوری
دل‌آزاری
دلبری
دلخوری
دلداری
دل‌سپاری
دلگیری
دلیری
دلیل‌آوری
دماری
دنیـاداری
دواری
دوباره‌کاری
دوچرخه‌سواری
دوچنبری
دورنگاری
دورنگری
دوری
دوغ‌خوری
دولت‌مداری
دهان‌داری
دهداری
دهری
دیداری
دیرباوری
دیری
دیسکاوری
دیفتری
دیفرانسیل‌گیری
دیکتاتوری
دیکشنری
دیگری
دیم‌کاری
دیمـی‌کاری
دیناری
دین‌باوری
دین‌داری
دین‌محوری
دین‌مداری
دیواری
دیوان‌سالاری
ذره‌پروری
ذکری
ذوب‌کاری
رازداری
راست‌کرداری
رامشگری
رانت‌خواری
راهبری
راهواری
راهوری
رأی‌شماری
رأی‌گیری
رباخواری
رج‌شماری
رجیستری
ردگیری
رستگاری
رستوران‌داری
رسوب‌گذاری
رسوب‌گیری
رشوه‌خواری
رشوه‌گیری
رعیت‌پروری
رفتگری
رفوکاری
رفوگری
رکوردگیری
رمزگذاری
رمـه‌داری
رنجوری
رنده‌کاری
رنگ‌برداری
رنگ‌پذیری
رنگ‌کاری
روان‌پروری
رودباری
روزشماری
روزنامـه‌نگاری
روزه‌خواری
روزه‌خوری
روزه‌داری
روزه‌گیری
روسپی‌گری
روسری
روشن‌فکری
روشنگری
روغن‌کاری
روغن‌گیری
روکاری
روکش‌کاری
روگیری
رویـاپروری
رویگری
رهبری
ره‌گذری
ره‌گیری
رهواری
رؤیـا‌پروری
ری
ریـاکاری
ریختگری
ریزه‌کاری
ری‌شـهری
ریکاوری
ریل‌گذاری
رئیس‌جمـهوری
زادآوری
زاری
زبان‌آوری
زبرزنجیری
زبری
زبوری
زرگری
زرنگاری
زری
زشت‌کاری
زلزله‌نگاری
زمامداری
زمخشری
زمـین‌‌خواری
زمـین‌داری
زناکاری
زنبورداری
زنبوری
زنجیری
زن‌داری
زن‌سالاری
زنگاری
زنگباری
زوال‌پذیری
زودباوری
زورگیری
زوری
زهرماری
زهری
زیـان‌کاری
زیتون‌کاری
زیرسیگاری
زیرشلواری
زیرگیری
ژاندارمری
ژرف‌نگری
ساحری
ساده‌انگاری
ساده‌نگری
ساری
سازش‌کاری
سازگاری
ساطوری
ساعت‌شماری
سالادخوری
سالاری
سال‌شماری
سامری
سبزواری
سبزی‌کاری
سبک‌باری
سبک‌سری
سپاس‌گذاری
سپاسگزاری
سپاه‌داری
سپاه‌سالاری
سپرده‌گذاری
ستاری
ستایشگری
ستمکاری
ستمگری
ستیزکاری
سحرکاری
سحری
سخت‌گیری
سخن‌آوری
سخن‌پروری
سخنوری
سرازیری
سراسری
سرایداری
سرباری
سربداری
سرتاسری
سردبیری
سردسیری
سرسپاری
سرسری
سرشماری
سرکاری
سرکنسولگری
سرکوبگری
سرلشکری
سرمایـه‌برداری
سرمایـه‌داری
سرمایـه‌گذاری
سرمربیگری
سری
سزاواری
سس‌خوری
سطحی‌نگری
سفال‌گری
سفالگری
سفت‌کاری
سفیدکاری
سفیدگری
سکان‌داری
سکندری
سلحشوری
سلطه‌پذیری
سلف‌خری
سلیطه‌گری
سمبل‌کاری
سمت‌گیری
سمساری
سنجری
سنگ‌بری
سنگساری
سنگ‌کاری
سنمگری
سوارکاری
سواری
سوپ‌خوری
سوخاری
سوخت‌گیری
سوداگری
سودآوری
سورتمـه‌سواری
سوری
سوزن‌کاری
سوسری
سوگواری
سومری
سهل‌انگاری
سیـاری
سیـاست‌گذاری
سیـاست‌گزاری
سیـاست‌مداری
سیـاه‌کاری
سیبری
سیری
سیگاری
سیمان‌کاری
شاطری
شاعرپروری
شاعری
شالی‌کاری
شاهسواری
شایسته‌سالاری
شب‌ادراری
شب‌زنده‌داری
شبستری
شب‌کاری
شب‌کوری
شبکه‌گذاری
شترسواری
شجری
‌خواری
شراری
شربت‌خوری
شرخری
شرکت‌پذیری
شرمساری
شروری
شعری
شکاری
شکرباری
شکرگزاری
شکری
شکست‌پذیری
شکل‌پذیری
شکل‌گیری
شکم‌پروری
شکم‌سیری
شکوری
شلوغ‌کاری
شماره‌گذاری
شماری
شمشیری
شناگری
شناوری
شن‌برداری
شنیداری
شورایـاری
شوشتری
شوهرداری
شوهری
شـهرداری
شـهرری
شـهری
شـهریـاری
شـهریوری
شـهسواری
شیپوری
شیرخواری
شیرداری
شیری
شیرین‌کاری
شیشـه‌گری
شیعه‌گری
صابری
صافکاری
صبری
صبوری
صحه‌گذاری
صدابرداری
صداگذاری
صدری
صغری
صفاری
صفدری
صفیری
صمغ‌گیری
صنعتگری
صنوبری
صورت‌برداری
صورت‌پذیری
صوری
صیفی‌کاری
ضابطه‌گذاری
ضربدری
ضروری
ط?کاری
طبری
طخاری
طرفداری
ط‌گذاری
طلایـه‌داری
طلبکاری
طمع‌کاری
طنبوری
طهوری
ظرافت‌کاری
ظریف‌کاری
ظلم‌پذیری
عاری
عاشوری
عامری
عایق‌کاری
عبری
عدالت‌پروری
عدالت‌گستری
عددگذاری
عدل‌گستری
عذاری
عزاداری
عزیری
عسکری
عسگری
عشوه‌گری
عضوپذیری
عضوگیری
عکس‌برداری
علامت‌گذاری
عماری
عمل‌آوری
عنصری
عیـال‌واری
غارتگری
غافل‌گیری
غذاخوری
غربال‌گری
غری
غفاری
غلط‌گیری
غم‌گساری
غیراجباری
غیراستعاری
غیرتجاری
غیرتکراری
غیرحضوری
غیردستوری
غیرشـهری
غیرضروری
فاصله‌گذاری
فاصله‌گیری
فاکتورگیری
فال‌گیری
فتنـه‌گری
فحش‌کاری
فخری
فداکاری
فراری
فراگیری
فراماسونری
فراموش‌کاری
فراوری
فردباوری
فرزکاری
فرفری
فرق‌گذاری
فرمان‌برداری
فرمانداری
فریب‌کاری
فسادپذیری
فسونگری
فطری
فلزکاری
فناوری
فنری
فوری
فهرست‌نگاری
فهم‌پذیری
فهم‌ناپذیری
فیش‌برداری
گذاری
فیلم‌برداری
قادری
قاری
قالب‌گیری
قانون‌گذاری
قایق‌سواری
قرارگیری
قرتی‌گری
قطری
قلم‌گیری
قمری
قناری
قوری
قهوه‌خوری
قیمت‌گذاری
کارخانـه‌داری
کاری
کاریکاتوری
کاشی‌کاری
کاغذدیواری
کاکل‌زری
کالری
کامپیوتری
کام‌گیری
کاندیداتوری
کاوشگری
کایت‌سواری
کپی‌برداری
کتابداری
کتری
کتک‌کاری
‌کاری
کدبانوگری
کدگذاری
کسری
کشتی‌گیری
کشش‌ناپذیری
کشوداری
کشورداری
کشوری
کفشداری
کلانتری
کلاه‌برداری
کلی‌نگری
کم‌زوری
کم‌کاری
کم‌کالری
کمـین‌گذاری
کناره‌گیری
کنده‌کاری
کنسولگری
کوته‌فکری
کوته‌نظری
کوچه‌بازاری
کودکیـاری
کوزه‌گری
کیلوکالری
کیمـیاگری
گاری
گاوداری
گچ‌بری
گداپروری
گرانباری
گرته‌برداری
گرداوری
گردآوری
گردشگری
گردگیری
گرفتاری
گرمسیری
گروگان‌گیری
گریـه‌زاری
گزارشگری
گسترش‌پذیری
گلاب‌‌گیری
گلاب‌گیری
گل‌کاری
گله‌داری
گناهکاری
گنجایش‌پذیری
گندکاری
گندم‌کاری
گنـه‌کاری
گودبرداری
داری
گوش‌بری
گوشـه‌گیری
گهرباری
گه‌کاری
گه‌گداری
گیـاه‌خواری
لاابالی‌گری
لانـه‌زنبوری
لایـه‌برداری
لب‌شتری
لب‌شکری
لحظه‌شماری
لحیم‌کاری
لرزه‌نگاری
لشکری
لقب‌گذاری
لکه‌برداری
لکه‌گذاری
لکه‌گیری
لوتی‌گری
لوطی‌گری
لوله‌گذاری
ماست‌خوری
ماشین‌سواری
مال‌خری
مانع‌گذاری
ماهیگیری
مایـه‌کاری
متری
متواری
مجاری
مجری
مجری‌گری
مجوزگیری
مچ‌گیری
محاسبه‌پذیری
محاسبه‌گری
محضرداری
محکم‌کاری
محوری
مخفی‌کاری
مداخله‌گری
مددکاری
مرباخوری
مربی‌گری
مرتع‌داری
مردارخواری
مردسالاری
مردم‌آزاری
مردم‌باوری
مردم‌سالاری
مرصع‌کاری
مرغداری
مری
مسافربری
مستأجری
مسروری
مسری
مسگری
مسئولیت‌پذیری
مشارکت‌پذیری
مشاطه‌گری
مشبک‌کاری
مشتری
مشتق‌گیری
‌خواری
مشـهوری
مصدری
مصری
مطهری
معامله‌گری
معدل‌گیری
معرق‌کاری
معرکه‌گیری
معری
معماری
مفت‌خوری
مقاطعه‌کاری
مقامری
مقاومت‌ناپذیری
مقتدری
مقدوری
مقرری
مقرنس‌کاری
مقری
مقنی‌گری
مکاری
مکدری
مکری
ملاحظه‌کاری
ملامتگری
مملکت‌داری
منادیگری
منبت‌کاری
منبری
منت‌گذاری
منزل‌داری
گری
منطق‌پذیری
منظری
منکری
منوچهری
منوری
منیری
موتورسواری
موتوری
موج‌سواری
موذیگری
موزاییک‌کاری
موضع‌گیری
موقری
مـهاجرت‌پذیری
مـهاجری
مـهجوری
مـهرآوری
مـهرپروری
مـهری
مـهمان‌پذیری
مـهمان‌داری
مـیانجیگری
مـیان‌داری
مـی‌خواری
مـیدانداری
مـیسوری
مـیگساری
مـیل‌گیری
مـیلی‌متری
مـیلیونری
مـیناکاری
مـین‌گذاری
مـینیـاتوری
مـیوه‌خوری
مـیهمان‌پذیری
مـیهمان‌داری
نااستواری
ناباروری
ناباوری
نابرابری
نابرادری
نابکاری
نابهنجاری
ناپایداری
ناپدری
ناچاری
ناخن‌گیری
نای
ناداوری
نادری
نازک‌کاری
ناسازگاری
ناسزاواری
ناشری
ناشکری
ناشیگری
ناصری
ناظری
ناف‌بری
ناگزیری
نالوطی‌گری
نامادری
نام‌آوری
نامداری
نامعتبری
نام‌گذاری
ناموری
نامـه‌نگاری
نان‌آوری
ناوبری
ناهارخوری
ناهاری
ناهشیـاری
ناهمواری
ناهنجاری
نت‌برداری
نتیجه‌گیری
نثاری
نثری
نجاری
نخبه‌سالاری
نخست‌وزیری
نخوری
نداری
ندانم‌کاری
نرخ‌گذاری
نرم‌افزاری
نری
نزول‌خواری
نزول‌خوری
نستوری
نسخه‌برداری
نسیـه‌بری
نشاکاری
نشان‌گذاری
نشانـه‌گذاری
نشانـه‌گیری
نشری
نصیحت‌پذیری
نصیحت‌گری
نصیری
نضج‌گیری
نطفه‌گذاری
نطفه‌گیری
نظاره‌گری
نظامـی‌گری
نظری
نظم‌پذیری
نفوذپذیری
نفوذناپذیری
نقره‌کاری
نقش‌پذیری
نقشـه‌برداری
نقطه‌گذاری
نکورفتاری
نکوکاری
نکوکرداری
نکومنظری
نگارگری
نگاری
نگاه‌داری
نگذاری
نگونساری
نگهداری
نمادگذاری
نماکاری
نمایشگری
نمره‌گذاری
نموداری
نمونـه‌برداری
نمونـه‌گیری
نوازشگری
نوآوری
نوبری
نوبهاری
نوحه‌گری
نورگیری
نوری
نوغانداری
نوکری
نـهارخوری
نـهاری
نـهال‌کاری
نـهایت‌پذیری
نـهری
نیـایشگری
نیشابوری
نیک‌محضری
نیکوکاری
نیکوکرداری
نیکوگفتاری
نیکومحضری
نیکومنظری
نیلوفری
نیمـه‌حضوری
وابسته‌پذیری
وادی‌القری
واسطه‌گری
وافوری
واقع‌نگری
واقعه‌نگاری
واکنش‌پذیری
واگذاری
واگیری
وامداری
وتری
وحشیگری
وراثت‌پذیری
وزنـه‌برداری
وزیری
وصله‌کاری
وفاداری
وقایع‌نگاری
ولایت‌پذیری
ولنگاری
ویراستاری
هاجری
هاری
هانری
هتلداری
هجری
هدایتگری
هدف‌گذاری
هدف‌گزاری
هدف‌گیری
هلوانجیری
هم‌جواری
همزادپنداری
همسری
همشـهری
هم‌فکری
هم‌قطاری
همکاری
همـه‌گیری
همـیاری
همـین‌جوری
همـین‌طوری
هنرپروری
هنروری
هنری
هواخوری
هواداری
هواگیری
هوچیگری
هوری
هوشبری
هوشیـاری
هویـه‌کاری
هیچ‌انگاری
هیستری
هیلاری
یـادآوری
یـادداشت‌برداری
یـادسپاری
یـادگاری
یـادگیری
یـارگیری
یـاری
یـاریگری
یـاسری
یـاغی‌گری
یـاوری
یتیم‌داری
یغماگری
یقه‌شکاری
یقه‌گیری
یک‌جوری
یک‌سونگری
یگانـه‌سالاری
یورشگری

  زی

احیـاسازی
ارزان‌سازی
ارزی
اسباب‌بازی
استانداردسازی
استثمارستیزی
استخوان‌سازی
استعمارستیزی
اسطوره‌سازی
اسلحه‌سازی
اسیدسازی
اشک‌ریزی
اصطلاح‌سازی
اطاق‌سازی
اعتمادسازی
اعتمادسوزی
افسانـه‌پردازی
افشاسازی
اقناع‌سازی
اکستازی
اگزوزسازی
الگوسازی
اماده‌سازی
امروزی
انبوه‌سازی
اندونزی
انسان‌سازی
انگشتربازی
اهوازی
ایده‌آل‌سازی
ایمن‌سازی
ائتلاف‌سازی
آبادسازی
آب‌بازی
سازی
آبروریزی
آبزی
آپارتمان‌سازی
آتش‌افروزی
آتش‌بازی
آتش‌سوزی
آجرپزی
آرام‌سازی
آرتیست‌بازی
آردسازی
آزادسازی
آسان‌سازی
آسازی
آستردوزی
آسفالت‌ریزی
آشپزی
آشکارسازی
آشناسازی
آغازی
آکروبات‌بازی
آگاه‌سازی
آلومـینیوم‌سازی
آلیـاژسازی
آهن‌گدازی
آهنگ‌سازی
آیتم‌سازی
آینـه‌بازی
آینـه‌سازی
آیینـه‌بازی
باتری‌سازی
بادبادک‌بازی
بارورسازی
بازآموزی
بازسازی
بازی
بازی‌سازی
باندبازی
بت‌سازی
بتن‌ریزی
بتن‌سازی
بتون‌ریزی
بچه‌بازی
بخاری‌سازی
بخل‌ورزی
بخیـه‌دوزی
بداهه‌نوازی
بدآموزی
بدن‌سازی
بدیـهه‌سازی
بدیـهه‌نوازی
براندازی
برج‌سازی
برجسته‌دوزی
برجسته‌سازی
برف‌بازی
برگ‌ریزی
برنامـه‌ریزی
برنامـه‌سازی
برون‌ریزی
برون‌مرزی
بزازی
بسترسازی
بستنی‌سازی
بطری‌سازی
بلندپروازی
بلوارسازی
بلورسازی
بنداندازی
بندبازی
بندرسازی
بنده‌نوازی
بودجه‌ریزی
بورس‌بازی
بوکس‌بازی
بولتن‌سازی
بومـی‌سازی
بهبودسازی
بهروزی
بهسازی
بهینـه‌سازی
بی‌ثبات‌سازی
بی‌چیزی
بیدارسازی
بی‌روزی
بی‌مزه‌بازی
بی‌نمازی
بی‌نیـازی
بی‌هوازی
پاچه‌بزی
پادرازی
پارتی‌بازی
پاریزی
پاسوربازی
پاک‌بازی
پاک‌سازی
پالان‌دوزی
پالیزی
پایدارسازی
پایمال‌سازی
پایـه‌ریزی
پاییزی
پدرسوخته‌بازی
پراکنده‌سازی
پربارسازی
پرچم‌سوزی
پرده‌دوزی
پرروزی
پرسبزی
پروتئین‌سازی
پروژه‌سازی
پروفیل‌سازی
پرونده‌سازی
پس‌دوزی
پسربازی
پشت‌گوش‌اندازی
پل‌سازی
پلوپزی
پلیس‌بازی
پمپ‌سازی
پندآموزی
پنـهان‌سازی
پوچ‌مغزی
پوست‌اندازی
پوستین‌دوزی
پول‌سازی
پولک‌دوزی
پویـاسازی
پهلوان‌بازی
پیـاده‌سازی
پیـازی
پیـانوسازی
پیراهن‌دوزی
پیروزی
پی‌ریزی
پی‌سازی
پیش‌نمازی
پیشینـه‌سازی
پیکرسازی
پینـه‌دوزی
تاب‌بازی
تابلوسازی
تارسازی
تاریخ‌سازی
تازی
تبریزی
تجربه‌اندوزی
تجربه‌آموزی
تخته‌بازی
تخم‌ریزی
ترازی
تراکتورسازی
ترانـه‌سازی
ترقه‌بازی
ترقه‌سازی
ترکیب‌سازی
ترمـه‌دوزی
تریـاک‌سازی
تشتک‌بازی
تشک‌دوزی
تصنیف‌سازی
تصویرسازی
تفرقه‌اندازی
تک‌تازی
تکمـه‌دوزی
تک‌نوازی
تکه‌دوزی
تمـیزدوزی
تمـیزی
توازی
تواناسازی
توانمندسازی
توپ‌بازی
تودوزی
توفان‌خیزی
تیراندازی
تیره‌روزی
تیره‌سازی
تیزبازی
تیزپروازی
تیزی
تیله‌بازی
ثروت‌اندوزی
جاده‌سازی
جاسازی
جاسوس‌بازی
جامعه‌ستیزی
جانبازی
جداسازی
جدول‌سازی
جعبه‌سازی
جفتک‌اندازی
جکوزی
جلدسازی
جلف‌بازی
جمله‌پردازی
جمله‌سازی
جناح‌بازی
جنجال‌سازی
‌بازی
جنگ‌افروزی
جنگ‌افزارسازی
جوان‌سازی
جوسازی
جهانی‌سازی
جهودبازی
چاخان‌بازی
چادردوزی
چاره‌سازی
چاقوسازی
چتربازی
چرتکه‌اندازی
چرم‌دوزی
چرم‌سازی
چل‌بازی
چنگیزی
چوگان‌بازی
چهره‌پردازی
چهره‌سازی
چیزی
چینی‌سازی
حاشیـه‌دوزی
حاشیـه‌سازی
حاصلخیزی
حجازی
حرفه‌آموزی
حزب‌بازی
حساب‌سازی
حس‌آمـیزی
حسدورزی
حق‌ستیزی
حقه‌بازی
حلیم‌پزی
حیله‌بازی
خاک‌بازی
خالص‌سازی
‌بازی
خامـه‌دوزی
خانـه‌سازی
خبرسازی
خدابیـامرزی
خرازی
خردورزی
خسیس‌بازی
خشت‌پزی
خشنودسازی
خشونت‌ورزی
خصوصی‌سازی
خلاصه‌سازی
خل‌بازی
خمـیربازی
خنثی‌سازی
خنک‌سازی
خودآموزی
خودروسازی
خودسازی
خودسوزی
خوراک‌پزی
خوش‌آوازی
خوش‌مغزی
خون‌ریزی
خون‌سازی
خیـابان‌سازی
خیـال‌پردازی
خیمـه‌شب‌بازی
داده‌پردازی
داده‌ورزی
داروسازی
داستان‌پردازی
دالبردوزی
دانش‌اندوزی
بازی
درازی
درزدوزی
درس‌آموزی
دروغ‌پردازی
درون‌مرزی
دست‌اندازی
دست‌درازی
دست‌دوزی
دستمال‌بازی
دسیسه‌بازی
دشک‌دوزی
دغل‌بازی
دکمـه‌دوزی
دکورسازی
دگرگون‌سازی
دل‌افروزی
دلاویزی
دل‌سوزی
دل‌فروزی
دلقک‌بازی
دل‌نوازی
دمسازی
دنباله‌سازی
دوباره‌سازی
دودره‌بازی
دودوزه‌بازی
دوزبازی
دهلیزی
دیزی
دیوانـه‌بازی
ذخیره‌سازی
رازی
راه‌اندازی
رزی
رسواسازی
رفیق‌بازی
رقیق‌سازی
رمزی
رنگ‌آمـیزی
رنگ‌پزی
رنگرزی
رنگ‌سازی
روان‌سازی
روایت‌پردازی
رودوزی
روده‌درازی
روزی
روسازی
روشن‌سازی
روغن‌ریزی
روغن‌سوزی
رومـیزی
رهاسازی
رؤیـاپردازی
رؤیـا‌پردازی
ریزی
ریسمان‌بازی
ریش‌بزی
ریشـه‌کن‌سازی
زبان‌آموزی
زبان‌بازی
زبان‌درازی
زراندوزی
زرنگ‌بازی
زری‌دوزی
زمـین‌بازی
زنانـه‌دوزی
زن‌ستیزی
زهدستیزی
زیباسازی
زیرسازی
زیرمـیزی
زیگزاگ‌دوزی
زیگزال‌دوزی
ساقه‌دوزی
سالم‌سازی
سایـه‌پردازی
سبب‌سازی
سبزی
سحرخیزی
سخن‌پردازی
سدسازی
سرافرازی
سربازی
سرجهازی
سردسازی
سردوزی
سرسبزی
سرفرازی
سرگرمـی‌سازی
سرم‌سازی
سرمـه‌دوزی
سری‌دوزی
سری‌سازی
سفال‌پزی
سفته‌بازی
سگزی
سلطه‌ستیزی
سلول‌سازی
سناریوسازی
سنتزسازی
سندسازی
سنگ‌اندازی
سنگ‌سازی
سوادآموزی
سوزن‌دوزی
سوهان‌پزی
سیـاست‌بازی
سیـاست‌پردازی
سیـاه‌بازی
سیگارسازی
سیـه‌روزی
شادابی‌سازی
شادسازی
شامورتی‌بازی
شاهدبازی
شایعه‌سازی
شبانـه‌روزی
شبکه‌سازی
شبیـه‌سازی
شخصیت‌پردازی
شخصیت‌سازی
شرطی‌سازی
شطرنج‌بازی
شعارپردازی
شعبده‌بازی
شفاف‌سازی
شکوفاسازی
شماره‌دوزی
شمشیربازی
شناورسازی
شن‌بازی
شن‌ریزی
شورانگیزی
شـهربازی
شـهرسازی
شـهرک‌سازی
شـهروندسازی
شیرازی
شیرینی‌پزی
صحنـه‌پردازی
صحنـه‌سازی
صداسازی
صهیونیسم‌ستیزی
ضخیم‌دوزی
طبقه‌سازی
طبیعت‌پردازی
طرح‌ریزی
طلاسازی
طناب‌بازی
ظاهرسازی
ظرفیت‌سازی
عادی‌سازی
عاطفه‌ورزی
عبارت‌پردازی
عبرت‌آموزی
عروسک‌سازی
عزیزی
عشق‌بازی
عشق‌ورزی
عطرسازی
عقیم‌سازی
علاقه‌مندسازی
علم‌اندوزی
علم‌آموزی
عنادورزی
عینک‌سازی
غرب‌ستیزی
غرض‌ورزی
غریب‌نوازی
غریزی
غفلت‌ورزی
غلط‌اندازی
غنی‌سازی
فارسی‌سازی
فاش‌سازی
فانتزی
فرامرزی
فراهم‌سازی
فربه‌سازی
فرضیـه‌پردازی
فرضیـه‌سازی
فرنی‌پزی
فرهنگ‌آموزی
فرهنگ‌سازی
فریب‌بازی
فشرده‌سازی
فضاسازی
فعال‌سازی
فلزی
فلسفه‌پردازی
فنرسازی
فولادسازی
سازی
فیلم‌سازی
قاب‌سازی
قادرسازی
قالب‌سازی
قانونمندسازی
قایق‌سازی
قرمزی
قرمـه‌سبزی
قرینـه‌سازی
قصه‌پردازی
قطبی‌سازی
قطعه‌سازی
قفل‌سازی
قلاب‌دوزی
قماربازی
قهرمان‌بازی
قیطان‌دوزی
کارآموزی
کارپردازی
کارورزی
کاشی‌پزی
کاغذ‌بازی
کپی‌سازی
کشاورزی
کلسیم‌سازی
کلیدسازی
کنسروسازی
کوچک‌سازی
کولرسازی
کین‌توزی
کینـه‌ورزی
گازی
گاوبازی
گدابازی
گلدوزی
گل‌دوزی
گل‌سازی
گمراه‌سازی
گنبدسازی
گوبلن‌دوزی
گیوه‌دوزی
لات‌بازی
لال‌بازی
لانـه‌سازی
لج‌بازی
لحاف‌دوزی
لرزه‌خیزی
لش‌بازی
لغت‌سازی
لفظ‌پردازی
لنگ‌درازی
لوزی
لوس‌بازی
لوطی‌بازی
لیزی
ماکت‌سازی
مال‌اندوزی
مالزی
مبل‌سازی
مبناسازی
متحرک‌سازی
متعادل‌سازی
متقاعدسازی
متمایزسازی
متناسب‌سازی
متوازی
متهم‌سازی
مجازی
مجموعه‌سازی
محدودسازی
محروم‌سازی
محکوم‌سازی
محوطه‌سازی
مدال‌سازی
مدرسه‌سازی
مدرنیزه‌سازی
مدسازی
مدل‌سازی
مرتب‌سازی
مردم‌ستیزی
مرطوب‌سازی
مرعوب‌سازی
مرکب‌سازی
مرکزی
مساعدسازی
مسأله‌سازی
مستقرسازی
مستندسازی
مسخره‌بازی
مسکن‌سازی
مشابهت‌سازی
مشخص‌سازی
مصورسازی
مصون‌سازی
مضمون‌پردازی
مضمون‌سازی
معادل‌سازی
معبرسازی
مغلطه‌سازی
مفتول‌سازی
مفهوم‌پردازی
مفهوم‌سازی
مقاوم‌سازی
مقبره‌سازی
مقدمـه‌پردازی
مقرنس‌سازی
مقواسازی
مقیدسازی
مکرمـه‌دوزی
ملت‌سازی
ملیله‌دوزی
ممـیزی
مناسب‌سازی
منجمدسازی
منجوق‌دوزی
منحرف‌سازی
منزوی‌سازی
موازی
موازی‌سازی
موتورگازی
موجزی
موزون‌سازی
موزی
موضوع‌پردازی
موقعیت‌سازی
مولدسازی
مویزی
مـهارت‌آموزی
مـهارسازی
مـهرانگیزی
مـهرآمـیزی
مـهرسازی
مـهرورزی
مـهمان‌نوازی
مـهم‌سازی
مـهیـاسازی
مـیزسازی
مـیزی
مـینیـاتورسازی
مـیهمان‌نوازی
ناآرام‌سازی
نابودسازی
ناپرهیزی
ناتوان‌سازی
ناچیزی
نازنازی
نازی
نامتوازی
نردبازی
نرم‌افزارسازی
نریزی
نشاط‌انگیزی
نشانـه‌پردازی
نظام‌مندسازی
نظربازی
نظریـه‌پردازی
نظریـه‌سازی
نغمـه‌پردازی
نغمـه‌سازی
نقدستیزی
نقره‌دوزی
نقره‌سازی
نقش‌پردازی
نقشـه‌ریزی
نکته‌پردازی
نمادپردازی
نمازی
نماسازی
نمایـان‌سازی
نمایـه‌سازی
نمونـه‌پردازی
نمونـه‌سازی
نواردوزی
نوآموزی
نورپردازی
نوروزی
نوسازی
نوین‌سازی
نـهادسازی
نـهادینـه‌سازی
نـهرسازی
نیرومندسازی
نیک‌روزی
نیمروزی
وادارسازی
وارونـه‌سازی
واژگون‌سازی
واژه‌پردازی
واژه‌سازی
ورق‌بازی
ورق‌سازی
وزوزی
وسیله‌سازی
ویران‌سازی
هتل‌سازی
هجاسازی
هدفمندسازی
همانندسازی
هماهنگ‌سازی
همبازی
همسان‌سازی
همسوسازی
هم‌شکل‌سازی
همگام‌سازی
همگن‌سازی
هم‌مرزی
هم‌نوازی
هموارسازی
هنجارستیزی
هنرآموزی
هنرپردازی
هواپیماسازی
هوازی
هوس‌بازی
هویت‌سازی
هیزی
یتیم‌نوازی
یخچال‌سازی
یخ‌سازی
یدک‌سازی
یراق‌دوزی
یکپارچه‌سازی
یکدست‌سازی
یکسان‌سازی
یک‌سوسازی
یکه‌تازی

ژی

استراتژی
اکولوژی
انرژی
آلرژی
آنتروپولوژی
بیوتکنولوژی
بیولوژی
پاتولوژی
پرانرژی
تکنولوژی
توپولوژی
رادیولوژی
روماتولوژی
فیزیولوژی
متالوژی
متدلوژی
مورفولوژی
مـیولوژی
نانوتکنولوژی
نستالژی
نورولوژی
نوستالژی
هماتولوژی
هیدرولوژی

سی

احساسی
احوال‌پرسی
اخبارنویسی
اخترشناسی
ارتدکسی
ارتدوکسی
ارتودنسی
ارسی
اساسی
اسطوره‌شناسی
اسلام‌شناسی
اسلحه‌شناسی
اسم‌نویسی
اطلسی
اقلیدسی
اقلیم‌شناسی
اقیـانوس‌شناسی
الکسی
الماسی
املانویسی
انسان‌شناسی
انشاءنویسی
انگل‌شناسی
انگلیسی
ایران‌شناسی
ایلام‌شناسی
آب‌شناسی
آدرس‌نویسی
آدم‌شناسی
آسیب‌شناسی
آغاسی
آقاسی
آواشناسی
آوانویسی
آیـه‌الکرسی
آیت‌الکرسی
بازپرسی
بازرسی
بازنویسی
باستان‌شناسی
بافت‌شناسی
باکتری‌شناسی
بد
بدحواسی
بدشانسی
بررسی
برگه‌نویسی
برنامـه‌نویسی
بروکراسی
بزرگ‌نویسی
بلورشناسی
بوالهوسی
بوروکراسی
بوم‌شناسی
بی‌بی‌سی
بی‌حسی
بی‌کسی
بی‌کلاسی
بی‌ناموسی
پارچه‌نویسی
پارسی
پاسی
پاک‌نویسی
پاورقی‌نویسی
پای‌بوسی
پپسی
پدیده‌شناسی
پذیره‌نویسی
پرتوشناسی
پرسی
پرنده‌شناسی
پرنفسی
پشت‌نویسی
پشم‌ریسی
پلاسی
پنبه‌ریسی
پیسی
پیوسته‌نویسی
پی‌وی‌سی
تابلونویسی
تاریخ‌شناسی
تاریخ‌نویسی
تاقدیسی
تاکسی
تأسی
تأسیسی
تذکره‌نویسی
ترسی
تفسیرشناسی
تماسی
تمبرشناسی
تندنویسی
تنیسی
توسی
تیپ‌شناسی
جاسوسی
جالباسی
جامعه‌شناسی
جانورشناسی
جدانویسی
جرم‌شناسی
جزوه‌نویسی
جمجمـه‌شناسی
جمعیت‌شناسی

جواهرشناسی
چاپلوسی
چکیده‌نویسی
چلسی
حارسی
حاشیـه‌نویسی
حافظ‌شناسی
حدسی
حدیث‌شناسی
حساب‌رسی
حساسی
حسی
حشره‌شناسی
حق‌التدریسی
حق‌شناسی
حق‌ناشناسی
حق‌نشناسی
حماسی
خاطره‌نویسی
خاک‌شناسی
خاورشناسی
خبرنویسی
خداترسی
خداشناسی
خدانشناسی
خرسی
خرمگسی
خسیسی
خطانویسی
خلاصه‌نویسی
خودشناسی
خوش‌شانسی
خوش‌نویسی
دادرسی
داروشناسی
داستان‌نویسی
داسی
دپیلماسی
درست‌نویسی
درسی
درشت‌نویسی
دست‌بوسی
دسترسی
دستورنویسی
دسی
دعانویسی
دگردیسی
دلواپسی
دمکراسی
دموکراسی
دوباره‌نویسی
دیـالوگ‌نویسی
دیپلماسی
دیده‌بوسی
دیوارنویسی
راه‌شناسی
رسوب‌شناسی
رسی
رفتارشناسی
رفلکسی
رمان‌نویسی
رمزنویسی
رنگ‌شناسی
روان‌شناسی
روبوسی
روح‌شناسی
روزنامـه‌نویسی
روسی
روش‌شناسی
رونویسی
ریخت‌شناسی
ریسمان‌ریسی
ریشـه‌شناسی
رئیسی
زانوسی
زبان‌شناسی
زرشناسی
زلزله‌شناسی
زمان‌شناسی
زمـین‌شناسی
زیباشناسی
زیبانویسی
زیست‌شناسی
ساده‌نویسی
سالوسی
سبب‌شناسی
سبک‌شناسی
ستاره‌شناسی
سخن‌شناسی
سرخسی
سرطان‌شناسی
سرعت‌شناسی
سرهم‌نویسی
ی
سکه‌شناسی
سلول‌شناسی
سم‌شناسی
سناریونویسی
سندروسی
سندنویسی
سی
سیـاسی
سی‌سی
شاسی
شانسی
شجره‌نامـه‌نویسی
شرق‌شناسی
شعارنویسی
شعرشناسی
شکسته‌نفسی
شمسی
طاسی
طاقدیسی
طاووسی
طبرسی
طبسی
طرابلسی
طوسی
عباسی
عتیقه‌شناسی
عددنویسی
عدسی
عریضه‌نویسی
عصب‌شناسی
عکاسی
علم‌شناسی
عیسی
غرب‌شناسی
غیراحساسی
غیراساسی
غیر
غیردرسی
غیرسیـاسی
فارسی
فردوسی
فرهنگ‌نویسی
فریـادرسی
فسیل‌شناسی
فهرست‌نویسی
فیش‌نویسی
قابل‌دسترسی
قدرشناسی
قدرناشناسی
قدسی
قرآن‌‌شناسی
قوم‌شناسی
قیـافه‌شناسی
قیسی
کارشناسی
کتاب‌شناسی
کتیبه‌نویسی
کرسی
کرواسی
کسی
کمپرسی
کمک‌درسی
گزارش‌نویسی
گوهرشناسی
گویش‌شناسی
گهرشناسی
گیـاه‌شناسی
گیتاشناسی
لاله‌عباسی
لغت‌شناسی
لمسی
ماشین‌نویسی
مجلسی
مردم‌شناسی
معرفت‌شناسی
معناشناسی
مقاله‌نویسی
مقامـه‌نویسی
مقدسی
مکان‌شناسی
مکتب‌شناسی
مگسی
ملوسی
موجزنویسی
موسی
موقع‌شناسی
موقعیت‌شناسی
مـهندسی
مـیکرب‌شناسی
مـیکروب‌شناسی
نابلسی
نا
ناسپاسی
ناشناسی
ناقوسی
ناکسی
نام‌نویسی
ناموسی
نترسی
نت‌نویسی
نجسی
نحسی
نخ‌ریسی
نرگسی
نسب‌شناسی
نسج‌شناسی
نسخه‌نویسی
نفسی
نفیسی
نقدشناسی
نمایشنامـه‌نویسی
نمک‌ناشناسی
نمک‌نشناسی
نیوی
واپسی
واج‌شناسی
واج‌نویسی
وارسی
وارونـه‌نویسی
واژه‌شناسی
واقعه‌نویسی
واقعیت‌شناسی
واکسی
وسواسی
وظیفه‌شناسی
وقایع‌نویسی
وقت‌شناسی
وقت‌نشناسی
ویروس‌شناسی
هرکسی
هم‌
هم‌کلاسی
هم‌نفسی
همـه‌پرسی
هندسی
هنرشناسی
هواشناسی
یـاخته‌شناسی
یقه‌انگلیسی
یونسی

شی

ابزارفروشی
اتریشی
اتوکشی
اتومبیل‌فروشی
اثاث‌کشی
اثربخشی
ارباب‌
ارتشی
ارزان‌فروشی
ارزفروشی
اره‌کشی
اسباب‌بازی‌فروشی
اسباب‌کشی
استحکام‌بخشی
اشکال‌تراشی
اعتباربخشی
اغذیـه‌فروشی
افاده‌فروشی
امانت‌فروشی
امشی
امـیدبخشی
انتقام‌کشی
انسجام‌بخشی
اولویت‌بخشی
ایرادتراشی
آب‌پاشی
آب‌جوفروشی
آب‌کشی
آب‌مـیوه‌فروشی
آتشی
آجرکشی
آجیل‌فروشی
آچارکشی
آخراندیشی
آدامس‌فروشی
آدم‌فروشی
آردفروشی
آزاداندیشی
آزاد
آسترکشی
آشپزباشی
آشغال‌فروشی
آشی
آقا
آلوفروشی
آموزشی
آنارشی
آنتیک‌فروشی
آهن‌فروشی
باده‌فروشی
باده‌نوشی
بارکشی
بازاندیشی
بازیگوشی
باشی
باغبان‌باشی
باقلافروشی
بتونـه‌کشی
بحران‌تراشی
بداندیشی
بدخشی
بد
بذرپاشی
بذرفروشی
برادرکشی
برده‌فروشی
برق‌کشی
برنج‌فروشی
بره‌کشی
بزرگ‌
بستنی‌فروشی
بلاکشی
بلورفروشی
بلیت‌فروشی
بلیط‌فروشی
بندکشی
بنزین‌فروشی
بهانـه‌تراشی
بهره‌کشی
بی‌آلایشی
پارچه‌فروشی
پاروکشی
پدرکشی
پرده‌پوشی
پرورشی
پژوهشی
پوچ‌اندیشی
پوسترفروشی
پیـاله‌فروشی
پیتزافروشی
پیشکشی
پیشی
پیکرتراشی
پیکره‌تراشی
تابشی
تاریک‌اندیشی
تالشی
تأثیربخشی
تپشی
تجسم‌بخشی
تخم‌پاشی
تخمـه‌فروشی
ترشی
ترشی‌فروشی
تریـاک‌کشی
تفرشی
تک‌فروشی
تلاشی
تن‌فروشی
تنوع‌بخشی
توان‌بخشی
توتون‌فروشی
توسعه‌بخشی
توگوشی
تیزهوشی
ثمربخشی
جاروکشی
جاکفشی
جدول‌کشی
جزم‌اندیشی
جگرفروشی
جواهرفروشی
جوجه‌کشی
جوشی
جوفروشی
جهت‌بخشی
چاره‌اندیشی
چاقوکشی
چپق‌کشی
چشم‌پوشی
چله‌کشی
چوب‌فروشی
چینی‌فروشی
حاتم‌بخشی
حبشی
حشیشی
حق‌کشی
حکیم‌باشی
حلقه‌به‌گوشی
حواشی
حیـات‌بخشی
خاموشی
خانـه‌به‌دوشی
خراشی
خرده‌فروشی
خرقه‌پوشی
خرگوشی
خروشی
خشخاشی
خشکبارفروشی
خطابخشی
خطاپوشی
خط‌کشی
خمشی
خودفروشی

خوش‌
خوش‌نقشی
خوشی
خویشی
خیـاط‌باشی
داداشی
دادبخشی
دانشی
دردکشی
درفشی
درگوشی
درمان‌بخشی
درویشی
دست‌فروشی
دشمن‌تراشی
دگراندیشی
دل‌خوشی
دلق‌پوشی
دلکشی
دلیل‌تراشی
دوراندیشی
دیوارکشی
دیو
ذغال‌فروشی
رازپوشی
رنگ‌پاشی
رنگ‌فروشی
روان‌پریشی
روبالشی
روزنامـه‌فروشی
روشن‌اندیشی
روغن‌فروشی
روغن‌کشی
روفرشی
ریش‌تراشی
زباله‌کشی
زغال‌فروشی
زه‌کشی
ژرف‌اندیشی
ساختاربخشی
ساده‌اندیشی
ساده‌پوشی
سازمان‌بخشی
ساعت‌فروشی
ساقدوشی
ساندویچ‌فروشی
سبزپوشی
سبزی‌فروشی
ستم‌کشی
سخت‌کوشی
سرپوشی
سرخوشی
سردوشی
سقاباشی
سگ‌کشی
سم‌پاشی
سنگ‌تراشی
سیرترشی
سیگارفروشی
سیم‌کشی
شاطرباشی
شال‌پوشی
شال‌فروشی
‌فروشی
‌نوشی
ششی
شفابخشی
شن‌پاشی
شورشی
شوشی
شی
شیردوشی
شیرفروشی
شیره‌کشی
شیک‌پوشی
صدابخشی
صدبخشی
ضعیف‌کشی
طلافروشی
طناب‌کشی
عتیقه‌فروشی
عربده‌کشی
عرشی
عصب‌کشی
عکاس‌باشی
عمده‌فروشی
عمق‌بخشی
عیـاشی
عیب‌پوشی
عینک‌فروشی
عینیت‌بخشی
غیرآزمایشی
غیرپرسشی
غیرسفارشی
فحاشی
فخرفروشی
فراش‌باشی
فراموشی
فرش‌فروشی
فرمایشی
فروپاشی
فنرکشی
قرعه‌کشی
قریشی
قشون‌کشی
قصاب‌باشی
قمـه‌کشی
قهوه‌فروشی
کابل‌کشی
کاشی
کانال‌کشی
کتاب‌فروشی
کژاندیشی
کفش‌فروشی
کلی‌فروشی
کم‌فروشی
کوپن‌فروشی
کودپاشی
کیفیت‌بخشی
گران‌فروشی
گردشی
گروکشی
گل‌فروشی
گوشت‌فروشی
گوشی
گوهرفروشی
گهرتراشی
گهرفروشی
لاستیک‌فروشی
لباس‌فروشی
لبنیـات‌فروشی
لبوفروشی
لشکرکشی
لوسترفروشی
لوکس‌فروشی
لوله‌کشی
ماله‌کشی
مانتوفروشی
مانع‌تراشی
مآل‌اندیشی
مبل‌فروشی
متلاشی
مرعشی
مسافرکشی
‌فروشی
مشی
مصالح‌فروشی
مصلحت‌اندیشی
مظلوم‌کشی
مکیده‌باشی
منت‌کشی
منجم‌باشی

موشی
مـی‌فروشی
مـیکروب‌کشی
مـیوه‌فروشی
ناخوشی
ناشی
نبشی
نجارباشی
نجاشی
نرده‌کشی
نسل‌کشی
نسیـه‌فروشی
نشاط‌بخشی
نظم‌بخشی
نعش‌کشی
نفت‌فروشی
نقاش‌باشی
نقاشی
نقشـه‌کشی
نقشی
نکواندیشی
نمایشی
نمک‌پاشی
نویدبخشی
نیک‌اندیشی
وحشی
ورزشی
وزن‌کشی
وسعت‌بخشی
وسیله‌تراشی
وطن‌فروشی
وقت‌کشی
هخا
هزینـه‌تراشی
هفت‌تیرکشی
هم‌اندیشی
هم‌آغوشی
همپوشی
هوشی
هیزم‌فروشی
یـارکشی
یدک‌کشی
یقه‌خرگوشی

صی

اختصاصی
اخلاصی
اقصی
بی‌اخلاصی
بین‌الاشخاصی
حریصی
خاصی
خالصی
خصوصی
خلاصی
خواصی
خوش‌ی
رقاصی
شخصی
عاصی
غواصی
غیراختصاصی
غیرتخصصی
غیرخصوصی
غیرشخصی
مرخصی
مسجدالاقصی
معاصی
ناخالصی
ناقصی
نیمـه‌خصوصی
وصی

ضی

اراضی
ارضی
استقراضی
بعضی
بیضی
تحت‌الارضی
راضی
رافضی
رضی
روحوضی
ریـاضی
عارضی
فرضی
قاضی
ماضی
متقاضی
مرتضی
مرضی
مریضی
مقتضی
مقراضی
مقروضی
منقضی
ناراضی

طی

ارتباطی
افراطی
التقاطی
الواطی
بدخطی
بلوطی
تخطی
خاطی
خراطی
خطاطی
خط‌خطی
خطوطی
خطی
خلطی
خوش‌خطی
خیـاطی
رباطی
ربطی
سقراطی
شاه‌بلوطی
شرطی
شروطی
ضبطی
طوطی
طی
غیرشرطی
قاطی
قحطی
قرمطی
قوطی
لوطی
متخطی
مخاطی
مخروطی
مسقطی
نالوطی
نمطی
واسطی

ظی

بی‌حفاظی
تحت‌اللفظی
حافظی
حفظی
خداحافظی
زیرلفظی
لفظی
ملفوظی
واعظی

عی

اجتماعی
اجماعی
اختراعی
ارتجاعی
اطلاعی
افعی
اقناعی
البرادعی
انتزاعی
انقطاعی
برقعی
بی‌اطلاعی
پرتوقعی
پنج‌ضلعی
تابعی
تتبعی
تداعی
تعی
تشعشعی
تصنعی
جاشمعی
جزعی
جمعی
چندضلعی
چهارضلعی
حواس‌جمعی
خاطرجمعی
خشوعی
دسته‌جمعی
دفاعی
دفعی
رابعی
راعی
رباعی
ربعی
ربیعی
رفیعی
رقعی
زراعی
ساعی
سعی
سماعی
سمعی
شارعی
شافعی
شجاعی
شرعی
شعاعی
شمعی
شوخ‌طبعی
شیعی
صانعی
صرعی
صناعی
طبایعی
طبعی
طبیعی
طماعی
غیراجتماعی
غیرانتفاعی
غیرشرعی
غیرطبیعی
غیرقطعی
فراواقعی
فرعی
قطعی
مجموعی
مدعی
مساعی
مستدعی
مصنوعی
منابعی
موضعی
موضوعی
نامطبوعی
نخاعی
نکوطالعی
نوعی
نیمـه‌طبیعی
واقعی
وداعی
وقوعی
هشت‌ضلعی
یربوعی

غی

بازغی
بلاغی
پاکلاغی
پامرغی
پرکلاغی
تخم‌مرغی
تودماغی
جاتخم‌مرغی
چراغی
داغی
دباغی
دروغی
دماغی
زاغی
سرچراغی
غیرلفظی
مراغی
ملغی
نابالغی
یـاغی

فی

ابریشم‌بافی
اتم‌شکافی
اشرافی
اشرفی
اضافی
اکوکاردیوگرافی
انحرافی
ائتلافی
آدم‌برفی
آنژیوگرافی
برفی
بلاتکلیفی
بوریـابافی
بی‌انصافی
بی‌تخلفی
بی‌شرفی
بی‌طرفی
بیوگرافی
پارچه‌بافی
پرحرفی
پشتی‌بافی
پشم‌بافی
تافی
تألیفی
ترمـه‌بافی
تریکوبافی
تصادفی
تلافی
تلگرافی
توربافی
ثقفی
جاجیم‌بافی
جاظرفی
جغرافی
جلفی
جوراب‌بافی
چرندبافی
چلواربافی
حرفی
حروفی
حریربافی
حریفی
حصیربافی
حنفی
خرافی
خفیفی
خلافی
خلفی
خیـال‌بافی
دروغ‌بافی
دوحرفی
رادیوگرافی
رویـابافی
رؤیـابافی
ریسمان‌بافی
زخرفی
زری‌بافی
زنبیل‌بافی
زنجیربافی
زنجیره‌بافی
زیلوبافی
ژرفی
سبدبافی
سونوگرافی
سیفی
شافی
شال‌بافی
شرفی
شریفی
شعربافی
شفافی
شگرفی
صافی
صحافی
صحفی
صدفی
صرافی
صفی
صنفی
صوفی
صیفی
ضعفی
ضعیفی
ضیفی
طائفی
طرفی
طناب‌بافی
عارفی
عاطفی
عرفی
عوفی
غضروفی
فرش‌بافی
فلسفه‌بافی
فلسفی
قالی‌بافی
قلاب‌بافی
کافی
کالبدشکافی
کاموابافی
کشفی
کم‌لطفی
کوفی
کیفی
گبه‌بافی
گلیم‌بافی
گونی‌بافی
گیپوربافی
گیوه‌بافی
لطفی
لیتوگرافی
لیچاربافی
مافی
ماموگرافی
متوفی
مخفی
مزخرف‌بافی
مستوفی
مصطفی
معرفی
مقنعه‌بافی
مکرمـه‌بافی
مکرومـه‌بافی
مکفی
ملوک‌الطوایفی
منافی
منتفی
منفی
منفی‌بافی
موشکافی
موقوفی
موکت‌بافی
مـهمل‌بافی
ناصافی
نافی
ناکافی
نامکفی

نحیفی
نصفی
نفی
نمدبافی
واقفی
وصفی
وفی
وقفی
هاتفی
هوالشافی
یراق‌بافی
یوسفی

قی

اتفاقی
احمقی
اختناقی
اخلاقی
اره‌برقی
اشتقاقی
اشراقی
الباقی
الحاقی
آفاقی
باتلاقی
باقی
بداخلاقی
بدخلقی
بدعنقی
بدقلقی
برقی
بوقی
بی‌اخلاقی
بی‌توفیقی
بی‌رمقی
بی‌رونقی
بیـهقی
پاورقی
پله‌برقی
تحقیقی
ترقی
تزریقی
تعلقی
تعلیقی
تعمقی
تقی
تلاقی
تلقی
توافقی
جاروبرقی
چاقی
چپ‌اندرقیچی
چخماقی
چلاقی
چماقی
حاذقی
حقوقی
حقی
حقیقی
حلقی
خالقی
خلاقی
خلقی
خندقی
خوش‌خلقی
دقیقی
دهان‌لقی
ذوقی
رازقی
رفقی
رفیقی
رقیقی
رمقی
رواقی
زرورقی
زنبقی
زندقی
زندیقی
زورقی
ساقی
سلجوقی
سماقی
شرقی
شفیقی
شقاقی
شقی
شوقی
صادقی
صدوقی
عاشقی
عراقی
عروه‌الوثقی
عشقی
عقیقی
غیراخلاقی
غیرحقوقی
غیرحقیقی
غیرمنطقی
فندقی
فنیقی
فینیقی
قرقی
قنداقی
قیچی
کج‌خلقی
مابقی
مترقی
متقی
مشرقی
مناطقی
منافقی
منجنیقی
منطقی
موافقی
موسیقی
موفقی
ناحقی
ناطقی
ناموافقی
نراقی
نقی
وثاقی
هم‌اتاقی
هوالباقی
ییلاقی

کی

اتابکی
ادراکی
اراکی
اسکی
اسلواکی
اشتراکی
اشکی
افلاکی
الکتریکی
الکی
اندکی
ایدئولوژیکی
ایوانکی
آبکی
آهکی
آیروبیکی
برمکی
بلژیکی
بلشویکی
بی‌باکی
بی‌تحرکی
بیدمشکی
بین‌بانکی
بی‌نمکی
پاکی
پرنمکی
پزشکی
پشمکی
پفکی
پوشاکی
پولکی
پیراپزشکی
پیراشکی
پیک‌نیکی
تابناکی
تاریکی
تبرکی
ترسناکی
ترکی
تریـاکی
تشتکی
تشکی
تکی
جگرکی
چابکی
چاکی
چالاکی
چپکی
چرکی
چریکی
چسبناکی
چسکی
چشم‌پاکی
چشم‌پزشکی
چک‌اسلواکی
چکی
چنگکی
حاکی
حکاکی
خاکی
‌زنکی
خرخاکی
خرکی
خشکی
خشمناکی
خطرناکی
خنکی
خوراکی
خوش‌خوراکی
خوفناکی
خیکی
داستایوفسکی
دام‌پزشکی
دانمارکی
دردناکی
درکی
دروغکی
دزدکی
دلاکی
دل‌پاکی
دل‌نازکی
دم‌پختکی
دندان‌‌پزشکی
دیسکی
راکی
رشکی
روان‌پزشکی
رودکی
زاغکی
زبان‌گنجشکی
زرشکی
زکی
زورزورکی
زورکی
زیرزیرکی
ژوکوفسکی
سبکی
سلوکی
سوزناکی
سوزوکی
شاکی
شبه‌کمکی
شبهه‌ناکی
شتابناکی
شریکی
شکی
شلکی
شـهرکی
شیشکی
عینکی
غضبناکی
غلغلکی
غمناکی
غیرپزشکی
غیرخوراکی
فلکی
فیزیکی
کاشکی
کم‌تحرکی
کودکی
کی
گرافیکی
گیلکی
مالکی
متکی
مکانیکی
ملاکی
ملائکی
ملکی
ممسکی
موزاییکی
موزائیکی
مـیرفندرسکی
مـینورسکی
ناپاکی
ناخن‌خشکی
ناخنکی
نازکی
نامبارکی
ناوکی
نزدیکی
نعلبکی
نمکی
نمناکی
وهمناکی

ویکی
هاکی
هتاکی
هلسینکی
هل‌هلکی
هوسناکی
هیدرولیکی
یـانکی
یدکی
یقه‌اسکی
یک‌تخمکی
یکی
یکی‌یکی
یواشکی

گی

اردنگی
ارزندگی
استبدادزدگی
اشراف‌زادگی
افتادگی
افراختگی
افروختگی
افسارگسیختگی
افسردگی
افکندگی
اکسیدکنندگی
انباشتگی
ایستادگی
آبدیدگی
آبرنگی
آب‌گرفتگی
آراستگی
آزادگی
آزاردهندگی
آزردگی
آزمودگی
آسودگی
آسیب‌دیدگی
آسیب‌زدگی
آشفتگی
آغشتگی
آفتاب‌زدگی
آفتاب‌سوختگی
آفت‌زدگی
آفرینندگی
آکندگی
آلایندگی
آل‌زدگی
آلودگی
آمادگی
آمرزیدگی
آمریکازدگی
آمـیختگی
آوارگی
آویختگی
آهستگی
بادکردگی
باران‌خوردگی
بارندگی
بازدارندگی
بازندگی
بازنشستگی
بافندگی
باکرگی
بالاآمدگی
بالندگی
بالیدگی
بامزگی
بایستگی
بچگی
بحران‌زدگی
بخت‌برگشتگی
بخشایندگی
بخشندگی
بخشودگی
بدپیلگی
بدرنگی
بدسلیقگی
بدقوارگی
بدکارگی
بدمزگی
بدمعاملگی
برادرخواندگی
برازندگی
برافروختگی
برانگیختگی
برآشفتگی
برآمدگی
برجستگی
بردگی
برق‌گرفتگی
برندگی
برهم‌خوردگی
برهنگی
بریدگی
بزرگ‌زادگی
بزرگی
بستگی
بلازدگی
بلندآوازگی
بلندپایگی
بندگی
بنگی
بهت‌زدگی
به‌هم‌ریختگی
بهینگی
بی‌ارادگی
بی‌انگیزگی
بی‌برگی
بی‌برنامگی
بی‌بنیگی
بی‌پایگی
بی‌پشتوانگی
بی‌پیرایگی
بی‌تجربگی
بیچارگی
بی‌حوصلگی
بیدخوردگی
بیدزدگی
بی‌رگی
بی‌رنگی
بی‌ریشگی
بیست‌سالگی
بی‌سلیقگی
بی‌ضابطگی
بی‌عاطفگی
بی‌عرضگی
بی‌علاقگی
بی‌فرهنگی
بی‌قاعدگی
بی‌کرانگی
بیگانگی
بیگی
بی‌مایگی
بی‌مرگی
بی‌ملاحظگی
بی‌وسیلگی
بیـهودگی
پابرهنگی
پارگی
پارینـه‌سنگی
پاشیدگی
پاک‌کنندگی
پاکیزگی
پالودگی
پایستگی
پایندگی
پایین‌افتادگی
پختگی
پخمگی
پدرخواندگی
پدرسوختگی
پدرکشتگی
پرافادگی
پراکندگی
پرت‌افتادگی
پرچانگی
پرحوصلگی
پردگی
پررنگی
پرمایگی
پریدگی
پژمردگی
پسرخواندگی
پس‌ماندگی
پفک‌کردگی
پلاسیدگی
پلنگی
پناهندگی
پوسیدگی
پوشیدگی
پویندگی
پیچ‌خوردگی
پیچیدگی
پیراستگی
پیغمبرزادگی
پیمبرزادگی
پیوستگی
تابندگی
تابیدگی
تاخوردگی
تازگی
تافتگی
تباه‌شدگی
تخصیص‌یـافتگی
ترشیدگی
ترک‌خوردگی
ترکش‌خوردگی
ترکیدگی
تره‌فرنگی
تشنگی
تقوی‌پیشگی
تقویت‌کنندگی
تکیدگی
تنگی
تنیدگی
توت‌فرنگی
تورفتگی
توزیع‌شدگی
توسعه‌نیـافتگی
توسعه‌یـافتگی
تهیـه‌کنندگی
تیرگی
جاافتادگی
جافشنگی
جاماندگی
جاودانگی
جداشدگی
جفاپیشگی
جفنگی
جملگی
جنبندگی
جنگی
جوانمردپیشگی
جوشیدگی
جهندگی
چاقوخوردگی
چروک‌خوردگی
چروکیدگی
چسبندگی
چغرمگی
چگونگی
چنددستگی
چندسالگی
چندگانگی
چندگونگی
چندماهگی
چنگی
چیرگی
چین‌خوردگی
حاملگی
حرام‌زادگی
حرام‌لقمگی
حلال‌زادگی
خانگی
خانوادگی
خبرگی
خجالت‌زدگی
خجستگی
خراشیدگی
خستگی
خط‌خوردگی
خفگی
خمودگی
خمـیدگی
خواب‌آلودگی
خواب‌رفتگی
خوابیدگی
خواجگی
خوانندگی
خواندگی
خودباختگی
خودساختگی
خودشیفتگی
خودکامگی
خوردگی
خوش‌سلیقگی
خوشمزگی
خون‌مردگی
خیـانت‌پیشگی
خیرگی
دارندگی
داغ‌دیدگی
دانگی
دایگی
خواندگی
درخشندگی
دررفتگی
درماندگی
درندگی
درنگی
دریـازدگی
دریدگی
دریوزگی
دستپاچگی
دست‌خوردگی
دست‌نشاندگی
دل‌آزردگی
دل‌باختگی
دلبستگی
دل‌تنگی
دلدادگی
دل‌زدگی
دل‌سپردگی
دل‌شدگی
دل‌شکستگی
دل‌گندگی
دل‌مردگی
دماغ‌سوختگی
دنیـادیدگی
دنیـازدگی
دوازده‌سالگی
دودستگی
دودگرفتگی
دورافتادگی
دوزندگی
دوشیزگی
دوگانگی
دوندگی
دهشت‌زدگی
دهندگی
دیرینگی
دیگی
دیوانگی
ذوق‌زدگی
رانندگی
رباخوارگی
ربایندگی
رزمندگی
رسیدگی
رشته‌فرنگی
رشدنیـافتگی
رفاه‌زدگی
رگبرگی
رمـیدگی
رنجیدگی
رنگارنگی
رنگ‌پریدگی
رنگی
روزمرگی
ریختگی
ریخته‌پاشیدگی
ریزندگی
ریسندگی
زاروزندگی
زایندگی
زبان‌بستگی
زدودگی
زرنگی
زغال‌سنگی
زنانگی
زن‌بارگی
زندگی
زنگ‌خوردگی
زنگ‌زدگی
زنندگی
زیبندگی
ژولیدگی
سابندگی
سابیدگی
ساختگی
سادگی
سازمان‌یـافتگی
سازندگی
سال‌خوردگی
سالگی
سایندگی
ساییدگی
سائیدگی
سترگی
ستم‌دیدگی
ستمکارگی
ستودگی
ستیزگی
ستیزندگی
سراسیمگی
سرافکندگی
سرایندگی
سرخوردگی
سرزندگی
سرسپردگی
سرشکستگی
سرفکندگی
سرکردگی
سرگرم‌کنندگی
سرگشتگی
سرماخوردگی
سرمازدگی
سرهنگی
سگی
سنجیدگی
سنگی
سوختگی
سودازدگی
سوزانندگی
سوزندگی
شایستگی
شبه‌فرهنگی
شتاب‌زدگی
‌خوارگی
شرمندگی
شعارزدگی
شکافتگی
شکرانگی
شکستگی
شکم‌بارگی
شکنندگی
شکوهندگی
شگفت‌زدگی
شگی
شمردگی
شنوندگی
شوریدگی
شـهرفرنگی
شیرخوارگی
شیفتگی
صداگرفتگی
صدمـه‌دیدگی
ضرب‌دیدگی
طلبگی
عاشق‌پیشگی
عقب‌افتادگی
عقب‌ماندگی
عنان‌گسیختگی
عوام‌زدگی
غارت‌زدگی
غربت‌زدگی
غرب‌زدگی
غم‌زدگی
غیرجنگی
غیرفرهنگی
فاحشگی
فتادگی
فرخندگی
فرزانگی
فرزندخواندگی
فرسایندگی
فرستادگی
فرسودگی
فرنگی
فرورفتگی
فروریختگی
فروشندگی
فرومایگی
فرهنگی
فرهیختگی
فریب‌خوردگی
فریبندگی
فریفتگی
فسردگی
فهمـیدگی
قاعدگی
قحطی‌زدگی
قلم‌خوردگی
قناعت‌پیشگی
کارافتادگی
کارورزیدگی
کپک‌زدگی
کج‌سلیقگی
کرم‌خوردگی
کشیدگی
کلافگی
کم‌تجربگی
کم‌حوصلگی
کوررنگی
گازگرفتگی
گداختگی
گذاشتگی
گران‌سنگی
گرسنگی
گرفتگی
گرگرفتگی
گرمازدگی
گزیدگی
گستردگی
گسستگی
گسیختگی
گشودگی
گماردگی
گماشتگی
گم‌شدگی
گم‌گشتگی
گندیدگی
گوجه‌فرنگی
گویندگی
لب‌پریدگی
لجام‌گسیختگی
لغزندگی
لغزیدگی
لودگی
له‌شدگی
ماتم‌زدگی
مادرخواندگی
مادگی
مارزدگی
مارگزیدگی
ماه‌گرفتگی
مردانگی
مسخرگی
مقیدکنندگی
منگی
موش‌مردگی
مـهارکنندگی
مـهارگسستگی
مـهارگسیختگی
مـی‌خوارگی
ناآزمودگی
ناپختگی
ناپیوستگی
نادیدگی
نارنگی
نازپروردگی
ناشایستگی
ناشناختگی
ناهماهنگی
نپختگی
نخودفرنگی
نظام‌یـافتگی
نفس‌تنگی
نقدینگی
نگارندگی
نمایندگی
ننگی
نوازندگی
نوباوگی
نوکیسگی
نویسندگی
نـهادینگی
نیرنگی
نیش‌زدگی
وابستگی
واپس‌زدگی
واخوردگی
وادادگی
وارستگی
وارفتگی
وارونگی
وارهیدگی
واریختگی
وازدگی
واماندگی
وحشت‌زدگی
ورزیدگی
ورشکستگی
وزندگی
ویژگی
هرزگی
هفتگی
هماهنگی
هم‌بستگی
همخانگی
هم‌خوابگی
همسایگی
همگی
همـیشگی
هنرپیشگی
هوازدگی
هویج‌فرنگی
هیجان‌زدگی
یـائسگی
یخ‌زدگی
یکبارگی
یک‌برگی
یکپارچگی
یک‌دانگی
یکدندگی
یکرنگی
یگانگی

لی

اتصالی
اجمالی
احوالی
اردبیلی
ازلی
اسپانیولی
استامبولی
استانبولی
استدلالی
اسرائیلی
اسماعیلی
اسمبلی
اصلی
اصولی
اعتدالی
اعلی
افعالی
اکلیلی
الکلی
الی
امپریـالی
انتقالی
انجیلی
انزلی
انفعالی
انگلی
اولی
اهالی
اهلی
ایده‌آلی
ایلی
آب‌شنگولی
آبعلی
آبمالی
آسمان‌جلی
آسوده‌خیـالی
آشفته‌حالی
آلی
آناتولی
بابلی
بداقبالی
بدحالی
بدخصالی
بدخیـالی
بددلی
بدسگالی
بدقولی
بدلی
بزدلی
بزرگ‌سالی
بقالی
بلالی
بلبلی
بلی
بنگالی
بوعلی
بی‌اقبالی
بی‌تحملی
بی‌تعادلی
بی‌حاصلی
بی‌حالی
بی‌خیـالی
بیداردلی
بیدگلی
بیدلی
بیست‌سوالی
بیش‌فعالی
بی‌عقلی
بیگدلی
بی‌معطلی
بی‌مـیلی
بین‌المللی
پاتیلی
پاک‌دلی
پامنقلی
پرتقالی
پرچگالی
پرسلولی
پریشان‌حالی
پلی
پوشالی
پیش‌قراولی
پیلی
تأملی
تأویلی
تب‌خالی
تجلی
تحلیلی
تخیلی
تریلی
تسلی
تعالی
تعقلی
تفاضلی
تفصیلی
تفضیلی
تف‌مالی
تک‌سلولی
تک‌محصولی
تلی
ی
تنبلی
تنگ‌دلی
توالی
توخالی
تودلی
تولی
جاآشغالی
جاخالی
جادستمالی
جاهلی
جدلی
جعلی
جلالی
جلی
جلیلی
جنابعالی
جنجالی
جنگلی
جوالی
چارچنگولی
چارلی
چرب‌و‌چیلی
چگالی
چلی
چنگالی
چنگ‌مالی
چهارچنگولی
حالی
حسرت‌به‌دلی
حق‌تعالی
حلالی
حمالی
حمایلی
حنبلی
حوالی
خاک‌مالی
خال‌خالی
خالی
خداوکیلی
خرپولی
خرحمالی
خردسالی
خردلی
خزائلی
خشت‌مالی
خشکسالی
خصالی
خلخالی
خللی
خلیلی
خوداشتغالی
خوش‌اقبالی
خوشحالی
خوش‌خیـالی
خوش‌دلی
خوش‌قولی
خوشگلی
خیـالی
خیلی
داخلی
دخلی
دریـادلی
دستمالی
دست‌مالی
دق‌و‌دلی
دق‌ودلی
دلالی
دل‌مشغولی
دلی
دلیلی
د?یلی
دواگلی
دودلی
دوسلولی
ده‌ریـالی
دهلی
ذغالی
ذلیلی
رادیکالی
رالی
رجالی
رحلی
رسولی
رمالی
روغن‌مالی
رومبلی
ریـالی
زابلی
زالی
زاولی
زحلی
زخم‌وزیلی
زغالی
زلالی
زنجبیلی
زلی
زیرسبیلی
ژورنالی
ساحلی
ساده‌دلی
سالی
سبک‌بالی
سرخالی
سرقفلی
سفالی
سفلی
سلسبیلی
سمبلی
سنبلی
سنگدلی
سواحیلی
سوگلی
سومالی
سهیلی
سیلی
شبلی
شرلی
شغالی
شکسته‌بالی
شکسته‌دلی
شمالی
شمایلی
شمس‌المعالی
شیلی
صلی
صندلی
صیقلی
طبلی
طفلی
طفیلی
عاقلی
عالی
عدلی
عسلی
عقلی
عقیلی
علی
عملی
عنصرالمعالی
غزالی
غیراستدلالی
غیراصولی
غیرجنجالی
غیرعملی
فاعلی
فامـیلی
فراعقلی
فراملی
فضولی
فعالی
فعلی
فوتبالی
فئودالی
قالی
قبولی
قحط‌سالی
قلی
کاهلی
کچلی
کلی
کم‌عقلی
کم‌محلی
کوردلی
کولی
کهن‌سالی
گازوئیلی
گلی
گوشمالی
لاابالی
لآلی
لجن‌مالی
لگدمالی
لیـالی
لیلی
?ابالی
ماست‌مالی
ماکروسفالی
متجلی
متعالی
متلألی
متوالی
متولی
محلی
مخملی
مدظله‌العالی
مستولی
مشت‌مالی
مصلی
معلی
مقبلی
مقبولی
ملی
منجلی
منزلی
منقلی
موصلی
مولی
مـیان‌سالی
مـیکائیلی
مـیکروسفالی
مـیلی
نااهلی
ناپولی
ناخوش‌احوالی
نالی
نامعقولی
نامقبولی
نرم‌دلی
نزلی
نزولی
نعلی
نقالی
نقلی
نمدمالی
نـهالی
نیک‌دلی
نیکوخصالی
نیلی
نیم‌سالی
والی
وصالی
وصولی
ولی
هذلولی
هلالی
همدلی
هم‌سالی
همسگالی
هم‌سلولی
هم‌شکلی
هم‌محلی
هموفیلی
هندبالی
هیدروسفالی
هیکلی
یخچالی
یکدلی
یک‌سلولی

مـی

ابریشمـی
اپیدمـی
احکامـی
ارگونومـی
اسامـی
استفهامـی
اسلامـی
اسلیمـی
اسمـی
اعتصامـی
التزامـی
الزامـی
الکتروشیمـی
الهامـی
امامـی
انتظامـی
اندامـی
ایلامـی
آدمـی
آرامـی
آکادمـی
آناتومـی
بازارگرمـی
بداخمـی
بدچشمـی
بدطعمـی
بدفرجامـی
بدفهمـی
بدقدمـی
بدنامـی
بزمـی
بومـی
بی‌احترامـی
بی‌رحمـی
بیستمـی
بی‌سیمـی
بی‌نظمـی
بیوشیمـی
پتروشیمـی
پرازدحامـی
پردوامـی
پسته‌شامـی
پشت‌گرمـی
پشمـی
پیـامـی
پیرچشمـی
پیش‌قدمـی
تاکسیدرمـی
تالاسمـی
تحریمـی
تخمـی
ترسیمـی
ترمـی
تسونامـی
تعلیمـی
تقدمـی
تقدیمـی
تک‌رقمـی
تلخ‌کامـی
تنگ‌چشمـی
تیزفهمـی
تیمـی
جاقلمـی
جامـی
جذامـی
جرمـی
جسمـی
جوگندمـی
جهنمـی
چرمـی
چهارچشمـی
چیزفهمـی
حاتمـی
حاکمـی
حامـی
حتمـی
حرامـی
حرمـی
حریمـی
حکمـی
حکومت‌نظامـی
حکیمـی
حلیمـی
خاتمـی
خادمـی
خامـی
خانمـی
ختمـی
خدامـی
خرمـی
خصمـی
خمـی
خوارزمـی
خودکامـی
خوش‌اندامـی
خوش‌نامـی
خیـامـی
دامـی
دایمـی
دائمـی
درهمـی
دژمـی
دست‌گرمـی
دلارامـی
دلگرمـی
دمـی
دوازده‌امامـی
دوازدهمـی
دوچشمـی
دورقمـی
دومـی
دیرفهمـی
دیلمـی
دیمـی
ذمـی
رامـی
رحمـی
رحیمـی
رزمـی
رستمـی
رسمـی
رومـی
زخمـی
زعمـی
زیرچشمـی
سامـی
سرگرمـی
سرهمـی
سلیمـی
سیمـی
شادکامـی
شامـی
شبه‌علمـی
شبه‌نظامـی
شکمـی
شلغمـی
شمـیمـی
شیمـی
صدراعظمـی
صمصامـی
صمـیمـی
صیـامـی
طارمـی
عالمـی
عامـی
عجمـی
عظیمـی
علمـی
عمومـی
غیربومـی
غیرتهاجمـی
غیررسمـی
غیرعمومـی
غیرکلامـی
غیرنظامـی
فاطمـی
فراقومـی
فراهمـی
قدیمـی
قلمـی
قمـی
کرمـی
کلیمـی
کمـی
گرامـی
گمنامـی
مادامـی
مترجمـی
مردمـی
مسمـی
مقامـی
مقدمـی
مقیمـی
مکانیزمـی
مکرمـی
ملازمـی
ملایمـی
ملزمـی
ملهمـی
منتظمـی
منجمـی
منظمـی
منعمـی
مومـی
موهومـی
مـی
مـیامـی
مـیثمـی
مـیرزاقاسمـی
ناآرامـی
ناتمامـی
ناسالمـی
ناظمـی
نافرجامـی
نافهمـی
ناکامـی
نامحرمـی
نامردمـی
نامعلومـی
نامفهومـی
نامنظمـی
نامـی
نجمـی
نجومـی
ندیمـی
نرمـی
نسیمـی
نظامـی
نظمـی
نعیمـی
نفهمـی
نکونامـی
نمامـی
نمک‌به‌حرامـی
نمـی
ننگ‌نامـی
نورچشمـی
نیک‌نامـی
نیمـه‌رسمـی
وازکتومـی
والامقامـی
وامـی
هاشمـی
هرمـی
هم‌تیمـی
هم‌چشمـی
همدمـی
هم‌کلامـی
همـی
هنگامـی
هیأت‌علمـی
یتیمـی
یک‌چشمـی
یک‌قدمـی
یومـی

نی

ابجدخوانی
اتوبوس‌رانی
اتومبیل‌رانی
اتهام‌پراکنی
اثبات‌نشدنی
اجاره‌نشینی
اجراشدنی
اختربینی
اختلاف‌افکنی
اختلاف‌آفرینی
ادب‌دانی
ادرکنی
ارابه‌رانی
اردستانی
اردنی
ارزانی
ارزنی
ارغوانی
ارمغانی
ارمنی
اسب‌دوانی
استانی
استخوانی
اسفراینی
اسکیزوفرنی
اسلاونی
اسلووانی
اسلوونی
اسماءالحسنی
اشترچرانی
اشعه‌درمانی
اشکانی
اصفهانی
اصلانی
اطلاع‌رسانی
اعمال‌شدنی
اعیـان‌نشینی
اعیـانی
افتادنی
افترازنی
افزودنی
افسردنی
افغانی
افلاطونی
افیونی
اقترانی
اکسیژن‌رسانی
المثنی
امانی
امدادرسانی
امـینی
انبارگردانی
انباشتنی
انجام‌دادنی
انجام‌شدنی
انحصارشکنی
انداختنی
اندرونی
اندوختنی
انرژی‌درمانی
انرژی‌رسانی
انسانی
انکاری
اوستاخوانی
اهریمنی
ایرانی
ایروانی
ایستادنی
ایمانی
ایمنی
آبادانی
آبانی
آب‌تنی
آب‌درمانی
آب‌رسانی
آبستنی
آب‌ی
آپارتمان‌نشینی
آتش‌فشانی
آتش‌نشانی
آجرچینی
آداب‌دانی
آدم‌آهنی
آذربایجانی
آراستنی
آرمانی
آزردنی
آزمودنی
آسانی
آستانی
آسمانی
آسیـابانی
آسیب‌رسانی
آشامـیدنی
آشتیـانی
آشغال‌جمع‌کنی
آشغال‌دانی
آشوب‌آفرینی
آغشتنی
آفی
آکاردئونی
آلبانی
آلوده‌دامانی
آمدنی
آمرزیدنی
آموختنی
آمـیختنی
آنتونی
آنی
آوازخوانی
آوازه‌خوانی
آوردنی
آویختنی
آهارزنی
آهنی
آینده‌بینی
آیینی
آئینی
باختنی
بادام‌زمـینی
بارانی
باریک‌بینی
بازآفرینی
بازبینی
بازتونی
بازخوانی
بازرگانی
بازیگرگزینی
باستانی
باطنی
باغبانی
بافتنی
بالینی
بانک‌زنی
بانی
باوردرمانی
باوری
باورناشدنی
باورنی
بایگانی
بتنی
بحرانی
بخشودنی
بخشیدنی
بخیـه‌زنی
بداهه‌خوانی
بدبینی
بدخشانی
بددهانی
بدزبانی
بدشگونی
بدگمانی
بدنی
بدیمنی
بذرافشانی
برچسب‌زنی
بردنی
برزنی
برش‌زنی
برقانی
برق‌رسانی
برون‌سازمانی
برهمنی
بریـانی
بی
بزچرانی
بلبل‌زبانی
بلعیدنی
بلوف‌زنی
بندزنی
بودنی
بورانی
بوستانی
بوسنی
بوسیدنی
بوییدنی
بهبهانی
به‌روزرسانی
بهره‌رسانی
بهمنی
به‌یـادماندنی
بیـابانی
بیـانی
بی‌ایمانی
بی‌توازنی
بی‌جانی
بی‌خانمانی
بی‌خونی
بی‌دینی
بیرونی
بی‌زبانی
بی‌زیـانی
بی‌سامانی
بیست‌تومانی
بیست‌مـیلیونی
بی‌سرزبانی
بیفشانی
بی‌قانونی
بیل‌زنی
بیلقانی
بی‌معنی
بینابینی
بی‌نشانی
بینی
بی‌وجدانی
بی‌وزنی
پاچیدنی
پادرمـیانی
پارکبانی
پارلمانی
پاروزنی
پاسبانی
پاشیدنی
پاک‌دامنی
پالانی
پالیزبانی
پایـانی
پتک‌زنی
پختنی
پذیرفتنی
پذیرفته‌شدنی
پراکندنی
پرتوافشانی
پرتوافکنی
پرتوانی
پرتوبینی
پرتودرمانی
پرچینی
پرخونی
پرداختنی
پرده‌خوانی
پرزیـانی
پرستیدنی
پرسیدنی
پرمعنی
پرنشدنی
پرنیـانی
پروتئینی
پی
پریشانی
پژمردنی
پژوهیدنی
پشت‌مـیزنشینی
پشتیبانی
پشم‌چینی
پشیمانی
پلاسیدنی
پلانی
پنبه‌چینی
پنبه‌زنی
پنـهانی
پنی
پودمانی
پوسیدنی
پوشیدنی
پهلوانی
پهنی
پیـام‌رسانی
پیـانوزنی
پیچیدنی
پیراستنی
پیراهنی
پیشانی
پیش‌بینی
پیش‌دبستانی
پیکانی
پیمان‌شکنی
پیمانی
پیمودنی
پیوستنی
پیوندزنی
تابانی
تابستانی
تابوشکنی
تاربینی
تاریخ‌دانی
تافتونی
تاکسی‌رانی
تأنی
تبانی
تپاندنی
تحتانی
تحقق‌نیـافتنی
تحقق‌یـافتنی
تحمـیل‌شدنی
تخم‌افشانی
تراشیدنی
ترانـه‌خوانی
ترجمانی
تردیدآفرینی
ترسیدنی
ترکمنی
تست‌زنی
تشنج‌آفرینی
تصنیف‌خوانی
تضامنی
تعاونی
تعریف‌ناشدنی
تعزیـه‌خوانی
تعزیـه‌گردانی
تعطیل‌نشدنی
تعینی
تفرقه‌افکنی
تفکیک‌نشدنی
تقسیم‌شدنی
تک‌خوانی
تکرارناشدنی
تکوینی
تکه‌پرانی
تلخ‌زبانی
تلفنی
تلمبه‌زنی
تمام‌شدنی
تمام‌نشدنی
تمدیدشدنی
تمنی
تندخوانی
تنکابنی
تنی
تواشیح‌خوانی
توانی
تودهنی
تورانی
توسنی
توطئه‌چینی
تهرانی
تهمت‌زنی
تی‌تیش‌ی
تیزبینی
ثانی
ثناخوانی
جااستکانی
جاسوزنی
جاصابونی
جانشینی
جان‌فشانی
جانی
جاودانی
جایگزینی
جای‌گزینی
جبران‌شدنی
جبرانی
جداشدنی
جداناشدنی
جدانشدنی
جرجانی
جرزنی
جستنی
جسمانی
جشنی
جفتک‌پرانی
جلوه‌آفرینی
جمادی‌الثانی
جنبیدنی
جنجال‌آفرینی
جنگلبانی
جنی
جوانـه‌زنی
جوانی
جورچینی
جوشنی
جوشیدنی
جولانی
جون‌جونی
جویدنی
جهان‌بینی
جهانی
جیب‌زنی
چاخانی
چادرنشینی
چاشنی
چانـه‌زنی
چدنی
چراغانی
چرب‌زبانی
چشم‌چرانی
چشم‌روشنی
چشیدنی
چله‌نشینی
چمن‌زنی
چمنی
چنی
چوپانی
چوگانی
چینی
چینی‌بندزنی
حادثه‌آفرینی
حاشیـه‌نشینی
حاضری
حرمت‌شکنی
حروف‌چینی
حسنی
حسینی
حقیقت‌بینی
حکمرانی
حلزونی
حل‌شدنی
حماسه‌آفرینی
حیرانی
حیوانی
خارچینی
خارکنی
خازنی
خاقانی
خانـه‌تکانی
خانـه‌نشینی
خائنی
خبرپراکنی
خبرچینی
خبررسانی
خدمات‌رسانی
خراب‌شدنی
خراسانی
خرخوانی
خردوانی
خی
خزانی
خسرانی
خسروانی
خشت‌زنی
خشمگینی
خشنی
خطابه‌خوانی
خفقانی
خلبانی
خمـیدنی
خمـینی
خنده‌درمانی
خندیدنی
خواستنی
خواندنی
خوب‌شدنی
خودبینی
خوددرمانی

خودشیرینی
خودمانی
خوردنی
خوش‌بینی
خوش‌زبانی
خوش‌سخنی
خوش‌گذرانی
خوش‌گمانی
خوش‌نشینی
خوش‌نویسانی
خوشـه‌چینی
خوک‌دانی
خون‌رسانی
خون‌فشانی
خونی
خیـابانی
خیساندنی
دادستانی
دادنی
دارچینی
دارودرمانی
دارورسانی
داستانی
داغانی
دالانی
دامانی
دامغانی
دامنی
دانستنی
دانش‌آفرینی
دانـه‌افشانی
دبستانی
دخانی
درافشانی
دربانی
درخشانی
درست‌شدنی
درس‌خوانی
درفشانی
دروازه‌بانی
دروغ‌پراکنی
دروغ‌زنی
درونی
دریـافتنی
دزدیدنی
دژبانی
دست‌افشانی
دست‌نیـافتنی
دست‌یـافتنی
دشمنی
دشوارخوانی
دکانی
دگرگونی
دل‌چرکینی
دل‌نگرانی
دلیجانی
دم‌ی
دمنی
دمـیدنی
دندانی
دنی
دوبینی
دوختنی
دودی
دورانداختنی
دورانی
دوربینی
دورریختنی
دوستانی
دوست‌داشتنی
دهان‌بینی
دهقانی
دیدبانی
دیدزنی
دیدنی
دیده‌بانی
دینی
دیوارچینی
دیوانی
ذره‌بینی
ذهن‌خوانی
ذهنی
رازدانی
راندنی
راهزنی
رای‌زنی
رایگانی
ربانی
ربودنی
ربیع‌الثانی
رجزخوانی
رج‌زنی
رحمانی
رخشانی
رساندنی
رستنی
رسیدنی
رضوانی
رفتاردرمانی
رفتنی
رکنی
رکوردشکنی
رگ‌زنی
رمانی
رمزخوانی
رمزگردانی
رمضانی
روان‌تنی
روان‌خوانی
روان‌درمانی
روان‌گردانی
روانی
روحانی
روخوانی
روشن‌بینی
روشنی
روضه‌خوانی
روغنی
روکم‌کنی
روگردانی
رومانی
روی‌گردانی
روییدنی
روئیدنی
رهزنی
رهنمونی
ریحانی
ریختنی
ریزبینی
ریشـه‌کنی
زابلستانی
زادنی
زاغه‌نشینی
زاکانی
زال‌تنی
زانی
زاویـه‌نشینی
زاییدنی
زباله‌دانی
زبان‌دانی
زبانی
زبونی
زدنی
زدودنی
زرافشانی
زرفشانی
زرقانی
زعفرانی
زغالدانی
زمانی
زمـینـه‌چینی
زمـینی
زنجانی
زنجیرزنی
زندانی
زندگانی
زوج‌درمانی
زورچپانی
زیتونی
زیردامنی
زیرگلدانی
زیرلیوانی
زیستنی
ژاپنی
ژرف‌بینی
ژرمنی
ژن‌درمانی
ژولیدنی
سابیدنی
ساحل‌بانی
ساحل‌نشینی
ساختنی
ساربانی
سازدهنی
ساسانی
سامانی
ساییدنی
سبلانی
سپاهانی
سپردنی
ستاره‌بینی
ستاندنی
ستائیدنی
ستدنی
ستودنی
ستوربانی
سجستانی
سخن‌پراکنی
سخن‌چینی
سخن‌دانی
سخن‌رانی
سرپایینی
سرپائینی
سرم‌درمانی
سرنگونی
سرودخوانی
سریـانی
سکنی
س
سگ‌دانی
سلطانی
سلمانی
سلیمانی
سمعانی
سمفونی
سمنانی
سمنگانی
سنبلانی
سنتورزنی
سنجیدنی
سندانی
سنفونی
سنگ‌پرانی
سنگ‌شکنی
سنگینی
سنی
سوخت‌رسانی
سوختنی
سودانی
سودنی
سورانی
سورچرانی
سوزاندنی
سوزانی
سوزانیدنی
سوزنبانی
سوزنی
سیب‌زمـینی
سیدنی
سیرجانی
سیستانی
سیسمونی
‌زنی
سینی
شابلون‌زنی
شادانی
شادمانی
شاهنامـه‌خوانی
شاهینی
شایـانی
شایعه‌پراکنی
شایگانی
شبانی
شبستانی
شب‌نشینی
شبیـه‌خوانی
شتابیدنی
شتافتنی
شتربانی
شترچرانی
شخم‌زنی
شدنی
شرمگینی
شروانی
شستنی
شعارپراکنی
شعبانی
شعرخوانی
شفاف‌بینی
شکاربانی
شکافتنی
شکرافشانی
شکرفشانی
شکفتنی
شلاق‌زنی
شمخانی
شمردنی
شمشیرزنی
شمعدانی
شمـیرانی
شناختنی
شنیدنی
شوت‌زنی
شورآفرینی
شوی
شـهربانی
شـهرنشینی

‌رانی
شیبانی
شیپورزنی
شیرافکنی
شیروانی
شیرینی
شیزوفرنی
شیطانی
شیمـی‌درمانی
صابونی
صحرانشینی
صدرنشینی
صمدانی
ضدعفونی
طالع‌بینی
طالقانی
طبق‌زنی
طخارستانی
طرح‌افکنی
طعنـه‌زنی
طغیـانی
طولانی
ظاهربینی
عثمانی
عدوانی
عرابه‌رانی
عرفانی
عزلت‌گزینی
عصبانی
عضلانی
عطرافشانی
عطشانی
عفونی
عقب‌نشینی
عقلانی
علنی
عنوانی
عهدشکنی
عینی
غارنشینی
غی
غزل‌خوانی
غفرانی
غمگینی
غنی
غیرانسانی
غیردینی
غیرروحانی
غیرسازمانی
غیرعرفانی
غیرعقلانی
غیرعلنی
غیرقانونی
غیرمس
فاتحه‌خوانی
فاستونی
فاسدشدنی
فال‌بینی
فانی
فانی‌شدنی
فراخوانی
فرافکنی
فراقانونی
فراموش‌شدنی
فراموش‌نشدنی
فراموش‌نی
فراوانی
فراهانی
فرزینی
فرستادنی
فرسودنی
فرمودنی
فرنی
فروتنی
فروختنی
فزونی
فسردنی
فلانی
فلسطینی
فنی
فهمـیدنی
فیلبانی
قالب‌زنی
قانون‌شکنی
قانونی
قایق‌رانی
قبادیـانی
قدردانی
قرآنی
قربانی
قرنی
قره‌نی
قزوینی
قصه‌خوانی
قلم‌زنی
قمـه‌زنی
قهرمانی
کاردرمانی
کارشکنی
کارگردانی
کارگزینی
کاسنی
کانی
کپرنشینی
کتاب‌خوانی
کتانی
کرایـه‌نشینی
ی
کرمانی
کژبینی
کسانی
کشتنی
کشتیبانی
کشتی‌رانی
کشیدنی
کف‌بینی
کف‌زنی
کلینی
کمپانی
کم‌توانی
کم‌خونی
کمک‌رسانی
کندذهنی
کنونی
کنی
کوبیدنی
کوته‌بینی
کوچ‌نشینی
کوهستانی
کیـانی
کیوانی
گاوچرانی
گداختنی
گذاردنی
گرشانی
گرده‌افشانی
گرگانی
گریختنی
گزیدنی
گستردنی
گسستنی
گشادنی
گشاده‌زبانی
گشودنی
گفتاردرمانی
گفتنی
گل‌افشانی
گماردنی
گماشتنی
گمانـه‌زنی
گندیدنی
گودنشینی
چرانی
گوشـه‌نشینی
گوناگونی
گونی
گوهرافشانی
گهرافشانی
گیـاه‌درمانی
گیلانی
لاپوشانی
لاریجانی
لاف‌زنی
لالمونی
لب‌خوانی
لبنانی
لبنی
لرزیدنی
لشکرشکنی
لغزیدنی
لگدپرانی
لمـیدنی
لواسانی
لوله‌بازکنی
لیتوانی
ی
لیموعمانی
?تینی
مازندرانی
مازنی
ماشینی
ماکارونی
ی
ماندنی
مانی
مبانی
مبتنی
مبنی
متلک‌پرانی
متمنی
متن‌خوانی
مثنوی‌خوانی
مثنی
مجانی
محوناشدنی
محیط‌بانی
مدنی
مرثیـه‌خوانی
مردانی
مزه‌پرانی
مژدگانی
مستثنی
مس
مسلمانی
مشت‌زنی
مشک‌افشانی
مضمون‌آفرینی
معانی
معدنی
معنی
مغنی
مقدمـه‌چینی
مقدونی
مقنی
مقهورناشدنی
مکانی
ی
مگس‌پرانی
ملازمانی
منحنی
موریتانی
موزونی
موشک‌پرانی
موقوف‌المعانی
مولودی‌خوانی
مـهارناشدنی
مـهرانی
مـهربانی
مـهرگانی
مـهمانی
مؤذنی
مؤمنانی
مؤمنی
مـیدانی
مـیزبانی
مـی‌کشانی
مـیگونی
مـیلانی
مـیل‌زنی
مـینی
مـینی‌بوس‌رانی
مـیوه‌چینی
مـیهمانی
مـیهنی
ناامنی
ناآمـیختنی
نابخشودنی
نابسامانی
ناپلئونی
ناپیمودنی
ناتنی
ناتوانی
ناخواندنی
نادانی
نادیدنی
نازنینی
نازیدنی
ناستودنی
ناسودنی
ناشدنی
ناشنودنی
ناشنیدنی
ناعقلانی
نافرمانی
ناگسستنی
ناگشودنی
ناگفتنی
ناگهانی
نالانی
نامسلمانی
نامـهربانی
نامـه‌رسانی
نامـیدنی
نانمودنی
نانوشتنی
نانی
ناهمخوانی
ناهمگونی
نایـافتنی
نایب‌قهرمانی
نایلونی
نایینی
نبودنی
نبوغ‌آفرینی
نپرداختنی
نجرانی
نجویدنی
نچسبیدنی
نچیدنی
نخجوانی
نخواستنی
نخواندنی
ندیدنی
نرسیدنی
نرم‌زبانی
نریمانی
نزادنی
نزدیک‌بینی
نستودنی
نسوانی
نشانی
نشدنی
نشستنی
نشکافتنی
نشکستنی
نشکفتنی
نشمردنی
نشناختنی
نشنودنی
نشنیدنی
نصرانی
نعمانی
نغمـه‌خوانی
نفاق‌افکنی
نفسانی
نقب‌زنی
نقش‌آفرینی
نقشـه‌خوانی
نکاشتنی
نکته‌بینی
نکته‌دانی
نکوهیدنی
نگاشتنی
نگاهبانی
نگداختنی
نگذاردنی
نگذاشتنی
نگذشتنی
نگرانی
نگرفتنی
نگفتنی
نگهبانی
نمازخوانی
نماندنی
نمایـانی
نمودنی
ننگینی
ننـهادنی
نواخوانی
نوترونی
نوجوانی
نوحه‌خوانی
نورافشانی
نورافکنی
نورانی
نوردرمانی
نوشتنی
نوشیدنی
نوشیروانی
نوغانی
نـهادنی
نـهانی
نـهروانی
نی
نیـامدنی
نیسانی
نیک‌بینی
نی‌نی
وارونی
واژگونی
واژه‌گزینی
واقع‌بینی
واگذاردنی
وجدانی
وحدانی
وحدت‌شکنی
ورزش‌درمانی
ورزیدنی
ورنی
وزنی
وصف‌ناشدنی
وصف‌نای
وصف‌نشدنی
وصف‌نی
وطنی
وقت‌گذرانی
ویرانی
ویلچررانی
ویولنی
هارمونی
هارونی
هانی
هراسانی
هروئینی
همانی
همایونی
همپوشانی
هم‌خوانی
هم‌خونی
همدانی
هم‌زبانی
هم‌زمانی
همسرگزینی
همگانی
هم‌معنی
هم‌نشینی
هنجارشکنی
هنرآفرینی
هنرستانی
هوسرانی
هیجانی
هیدروژنی
هیزم‌شکنی
یـادماندنی
یـافتنی
یرقانی
یزدانی
یعنی
یقینی
یکسانی
یمانی
یمنی
یونانی
یونی

وی

ابوی
اچ‌آی‌وی
اخروی
اخوی
اسکاندیناوی
اموی
بدوی
بولیوی
بیرون‌روی
بیضوی
پارک‌وی
پرتفوی
پرتوی
پرروی
پس‌روی
پهلوی
پیـاده‌روی
پیروی
پیشروی
تساوی
تسبیح‌گوی
تفسیرگوی
تفوق‌جوی
تقوی
تکاپوی
تک‌روی
تندروی
تولستوی
ثانوی
ثنوی
جزوی
جنـهالمأوی
جوی
حاوی
حرف‌شنوی
حق‌گوی
حلقوی
حوزوی
خسروی
خوی
داده‌کاوی
دعاوی
دعوی
دلوی
دنباله‌روی
دنیوی
دهلوی
دیوی
راوی
ربوی
رضوی
روانکاوی
روی
رویـاروی
رهروی
ریگ‌شوی
ریوی
زردروی
زورگوی
زهراوی
زیـاده‌روی
زیباروی
ژرفکاوی
سخت‌روی
سخن‌گوی
سرخ‌موی
سرشوی
سلامت‌جوی
سماوی
سمنبوی
سوی
شکروی
شکوی
شوروی
صفراوی
صفوی
علوی
عیسوی
غزنوی
فرانسوی
فشارقوی
قوی
کابوی
کارجوی
کردکوی
کروی
کلیوی
کنجکاوی
کوی
گنجوی
گوی
لغوی
لنفاوی
مانوی
مأوی
متساوی
متن‌کاوی
مثنوی
مجتبوی
محتوی
مرتضوی
مرفاوی
مساوی
مطوی
معنوی
مقوی
منزوی

مولداوی
مولوی
موی
مـهدوی
مـیانـه‌روی
مـینوی
نامتساوی
نامساوی
ناوی
نبوی
نحوی
نصیحت‌گوی
نقوی
نکوی
نوجوی
وی
های‌و‌هوی
هدرروی
هروی
هنرجوی
هوی
هیـاهوی
یوگسلاوی
یوگوسلاوی

هی

ابلهی
اردک‌ماهی
ارزش‌دهی
اره‌ماهی
اژدرماهی
استبدادخواهی
استقلال‌خواهی
اسلام‌پژوهی
اسلام‌خواهی
اشتباهی
افزون‌خواهی
الکترون‌خواهی
الگودهی
الهی
امان‌خواهی
امتیـازخواهی
امتیـازدهی
اهمـیت‌دهی
آب‌دهی
آرمان‌خواهی
آزادی‌خواهی
آگاهی
آگهی
آمرزش‌خواهی
آموزشگاهی
باج‌خواهی
باج‌دهی
بارگاهی
بازدهی
باشگاهی
بدخواهی
بدهی
بدیـهی
بنگاهی
بهره‌دهی
بهی
بی‌پناهی
بی‌توجهی
بی‌سرپناهی
بی‌گناهی
پادشاهی
پاسخ‌دهی
پایگاهی
پرتودهی
پناهی
پوزش‌خواهی
پیش‌دانشگاهی
تاریخ‌پژوهی
تباهی
تجددخواهی
تجدیدنظرخواهی
تشابهی
تشبیـهی
تمامـیت‌خواهی
توجیـهی
تهی
جاهی
جفت‌خواهی
جمـهوری‌خواهی
جهت‌دهی
چاهی
چندوجهی
حافظ‌پژوهی
حالت‌دهی
حریت‌خواهی
حزب‌اللهی
خاطرخواهی
خداخواهی
خدمات‌دهی
خرمشاهی
خلیفه‌اللهی
خوارزمشاهی
خودآگاهی
خودخواهی
خون‌خواهی
خیرخواهی
دادخواهی
دادگاهی
دانش‌پژوهی
دانشگاهی
درگاهی
درگهی
درمانگاهی
دستگاهی
دوراهی
دولت‌خواهی
دهی
دیرگاهی
راهی
رأی‌دهی
رسوب‌دهی
رشوه‌دهی
رمزدهی
روباهی
روبهی
روزی‌دهی
روسیـاهی
رهی
زیـاده‌خواهی
ژاژخواهی
ساختاردهی
سازماندهی
سامان‌دهی
سپاهی
ستم‌خواهی
ستم‌شاهی
سحرگاهی
سحرگهی
سدرهالمنتهی
سرویس‌دهی
سگ‌ماهی
سوددهی
سه‌راهی
سهی
سیـاهی
شامگاهی
شاهنشاهی
شاهنشـهی
شبانگاهی
شفاهی
شکل‌دهی
شیردهی
صبحگاهی
صدادهی
عدالت‌خواهی
عذرخواهی
عصرگاهی
غیردانشگاهی
غیرشفاهی
فرجام‌خواهی
فرماندهی
فریـادخواهی
فزون‌خواهی
فکاهی
قرآن‌پژوهی
کارآگاهی
گذردهی
گربه‌ماهی
گرمادهی
گروهی
گلبهی
گل‌دهی
گمراهی
گواهی
گوش‌ماهی
گهی
گیجگاهی
لایتناهی
?یتناهی
مارماهی
ماهی
متناهی
مشروطه‌خواهی
معذرت‌خواهی
مقام‌خواهی
مقداردهی
ملت‌خواهی
ملیت‌خواهی
منتهی
منزلگهی
منظرگاهی
منـهی
مولوی‌پژوهی
مـیان‌تهی
مـیدانگاهی
مـیهن‌خواهی
ناآگاهی
ناخودآگاهی
نامتناهی
نظرخواهی
نوخواهی
نـهی
وام‌دهی
وانگهی
وانـهی
واهی
وجوهی
وطن‌خواهی
ولایت‌خواهی
هشت‌وجهی
همراهی
هم‌گروهی
هواخواهی
هوادهی
یـاددهی

یی

ابتدایی
ابررسانایی
ابهام‌زدایی
اتحادیـه‌گرایی
اتکایی
اتوشویی
اثبات‌گرایی
اجرایی
احساس‌گرایی
اختصارگویی
اخرایی
ادعاهایی
ادعایی
ارزش‌گرایی
اروپایی
اره‌مویی
اژدهایی
اسپانیـایی
استثمارگرایی
استثناهایی
استثنایی
استرالیـایی
استعمارزدایی
استعمارگرایی
استقرایی
استقلال‌جویی
استوایی
اسکاندیناویـایی
اسکویی
اسلام‌گرایی
اسلوونیـایی
اشتغال‌زایی
اصولگرایی
اعطایی
اغراق‌گویی
افراطی‌گرایی
افریقایی
افسانـه‌سرایی
افسانـه‌هایی
اقتدارگرایی
اکثریت‌گرایی
الفبایی
القایی
الکتروشیمـیایی
املایی
انتقام‌جویی
انتهایی
اندام‌زایی
اندونزیـایی
اندیشـه‌گرایی
اوراسیـایی
اوستایی
اهورایی
ایتالیـایی
ایستایی
این‌جایی
آبایی
آب‌زدایی
آدم‌ربایی
آرمان‌گرایی
آریـایی
آزادی‌جویی
آسیـایی
آشتی‌جویی
آشنازدایی
آشنایی
آشنایی‌زدایی
آفریقایی
آقایی
آلبالویی
آلبانیـایی
آلودگی‌زدایی
آمریکایی
آنگولایی
آهن‌ربایی
آیی
بابایی
باب‌هایی
باده‌پیمایی
بازجویی
بازگشایی
بازگویی
باایی
باستان‌گرایی
باکتریـایی
بحران‌زدایی
بخارایی
بخت‌آزمایی
بخت‌گشایی
بداهه‌سرایی
بدبویی
بدخویی
بدغذایی
بدگویی
بدیـهه‌سرایی
بدیـهه‌گویی
بذله‌گویی
برپایی
برتری‌جویی
برجسته‌نمایی
برنایی
برهمایی
بریتانیـایی
بزرگنمایی
بزرگ‌نمایی
بزم‌آرایی
بساوایی
بسزایی
بکرزایی
بلندبالایی
بنایی
بندهایی
بنیـادگرایی
بنیـان‌گرایی
بودایی
بورژوایی
بوسنیـایی
بولیویـایی
بویـایی
بهانـه‌جویی
بهایی
بهره‌جویی
بیـابان‌پیمایی
بیـابان‌زایی
بیـابان‌زدایی
بی‌اشتهایی
بی‌اعتنایی
بی‌آبرویی
بی‌پروایی
بی‌تقوایی
بی‌جایی
بی‌حیـایی
بی‌دوایی
بی‌ربط‌گویی
بی‌ریـایی
بیزاری‌جویی
بیست‌تایی
بیضایی
بی‌غذایی
بیماری‌زایی
بینایی
بی‌نوایی
بیو‌شیمـیایی
بی‌وفایی
پادویی
پارسایی
پارویی
پاسخ‌گویی
پاطلایی
پالتویی
پانزده‌تایی
پایـایی
پایی
پتوشویی
پذیرایی
پراکنده‌گویی
پرت‌گویی
پرتوزایی
پرخاش‌جویی
پرده‌گشایی
پررویی
پرگویی
پرمدعایی
پلویی
پنجاه‌تایی
پنج‌تایی
پوچ‌گرایی
پول‌شویی
پویـایی
پیدایی
پیش‌گویی
پیشوایی
پیکارجویی
تثبیت‌گرایی
تجربه‌گرایی
تجمل‌گرایی
تحقیرنمایی
تحلیل‌نمایی
ترسایی
ترشرویی
ترلیـاردتایی
تشریف‌فرمایی
تشکل‌گرایی
تشنج‌زایی
تشنج‌زدایی
تضادگرایی
تعامل‌گرایی
تعددگرایی
تعصب‌گرایی
تعین‌گرایی
تقاضایی
تقرب‌جویی
تکثرگرایی
تک‌صدایی
تک‌گویی
تک‌هجایی
تماشایی
تمرکززدایی
تمرکزگرایی
تملق‌گویی
تمنایی
تناقض‌گویی
تن‌آسایی
تندخویی
تنش‌زدایی
تنوع‌گرایی
تنـهایی
توانایی
تورم‌زدایی
تویی
تهدیدگرایی
تهنیت‌گویی
تیزپایی
ثناگویی
جابه‌جایی
جایی
جدایی
جزایی
جزیی
جغرافیـایی
جفنگ‌گویی
جلوه‌آرایی
جلوه‌نمایی
جلویی
جناح‌گرایی
جنایی
جنگ‌آزمایی
جنگجویی
جواب‌گویی
جوان‌گرایی
جویـایی
جهان‌گشایی
چاره‌جویی
چایی
چپ‌گرایی
چرایی
چرندگویی
چشایی
چندقلوزایی
چهارتایی
چهارده‌تایی
چهل‌تایی
چیزهایی
حاجت‌روایی
حاکمـیت‌زدایی
حساسیت‌زدایی
حس‌گرایی
حق‌جویی
حق‌گویی
حقیقت‌جویی
حقیقت‌گویی
حکمروایی
حکم‌فرمایی
حلوایی
حماسه‌سرایی
حنایی
خداجویی
خدایی
خردگرایی
خرمایی
خشک‌شویی
خشونت‌زایی
خشونت‌زدایی
خشونت‌گرایی
خطابه‌گویی
خوانایی
خوب‌رویی
خوداتکایی
خودالقایی
خودآرایی
خودآزمایی
خودرأیی
خودرویی
خودستایی
خودکفایی
خودنمایی
خوش‌ادایی
خوشامدگویی
خوش‌بویی
خوش‌رویی
دارایی
دارویی
داستان‌سرایی
داستان‌گویی
دانایی
دانشجویی
دایی
دردآشنایی
درستنمایی
درشت‌گویی
درشت‌نمایی
درنده‌خویی
دروغ‌گویی
درون‌گرایی
دریـایی
دست‌شویی
دشنام‌گویی
دعاگویی
دعوایی
دلارایی
دل‌جویی
دلربایی
دلگشایی
دمپایی
دنیـایی
دوازده‌تایی
دوایی
دوتایی
دودویی
دورویی
دوصدایی
دولایی
دوهوایی
دویی
ده‌تایی
دهشت‌زایی
دیرآشنایی
ذکرگویی
رادیویی
رازگشایی
راست‌گرایی
راست‌گویی
راه‌پیمایی
راه‌گشایی
راهنمایی
رجایی
رخت‌شویی
رخ‌نمایی
رزم‌آزمایی
رزم‌جویی
رسانایی
رسایی
رسوایی
رسوب‌زدایی
رضایی
رطوبت‌زدایی
رعنایی
رفتارگرایی
رقابت‌جویی
رک‌گویی
رمزگشایی
رنگ‌زدایی
روایی
روبنایی
روبه‌رویی
روپایی
روح‌گرایی
رودررویی
روزه‌گشایی
روستایی
روشنایی
روشویی
روگشایی
رومانیـایی
رونمایی
رویـایی
رویکردگرایی
رهایی
رهنمایی
رؤیـایی
ریـایی
ریخت‌زایی
ریخت‌زدایی
ریگ‌شویی
زانویی
زایـایی
زشت‌خویی
زشت‌رویی
زشت‌گویی
زکریـایی
زناشویی
زنایی
زنده‌زایی
زنگ‌زدایی
زورافزایی
زورآزمایی
زورگویی
زهدگرایی
زیـاده‌گویی
زیبایی
زیردریـایی
ژاژخایی
ساختارگرایی
ساخت‌گرایی
ساده‌گویی
سال‌هایی
سامورایی
سبزی‌آرایی
ستیزه‌جویی
سخن‌آرایی
سخن‌گویی
سرآمدگرایی
سرپایی
سرشویی
سفره‌آرایی
سکایی
سلطه‌جویی
سمایی
سم‌زدایی
سنایی
سنت‌گرایی
سندآرایی
سندیکایی
سنگ‌هایی
سن‌لویی
سودایی
سودجویی
سودگرایی
سومالیـایی
سویی
سه‌تایی
سی‌تایی
سیزده‌تایی
سینمایی
شانزده‌تایی
شانس‌آزمایی
شش‌تایی
شصت‌تایی
شعارگرایی
شعرایی
شفایی
شکوفایی
شکیبایی
شمسایی
شناسایی
شنوایی
شیدایی
شیطان‌گرایی
شیمـیایی
شیوایی
صحرایی
صحنـه‌آرایی
صدتایی
صرفه‌جویی
صف‌آرایی
صفحه‌آرایی
صفرایی
صلح‌جویی
صنعت‌گرایی
صورت‌آرایی
طایفه‌گرایی
طباطبایی
طبع‌آزمایی
طبیعت‌گرایی
طلایی
طلسم‌گشایی
ظاهرنمایی
ظرف‌شویی
عاشورایی
عربده‌جویی
عصایی
عفونت‌زدایی
عقده‌گشایی
عقل‌گرایی
عملکردگرایی
عمل‌گرایی
عوام‌گرایی
عیب‌جویی
عیب‌گویی
عینیت‌گرایی
عینی‌گرایی
غایی
غبارزدایی
غرب‌گرایی
غزل‌سرایی
غنایی
غیب‌گویی
غیراروپایی
غیرجنایی
فتنـه‌جویی
فخرآرایی
فردگرایی
فرشته‌خویی
فرصت‌جویی
فرمانروایی
فضایی
فقرزدایی
قالی‌شویی
قدرت‌جویی
قدرت‌نمایی
قرون‌وسطایی
قشقایی
قصه‌گویی
قصیده‌سرایی
قضایی
قطب‌گرایی
قلم‌فرسایی
قلیـایی
کادویی
کارافزایی
کارایی
کارفرمایی
کارگشایی
کاکائویی
کام‌جویی
کامروایی
کاموایی
کانادایی
کائوچویی
کبریـایی
کتاب‌آرایی
کثرت‌گرایی
کدوحلوایی
کذایی
کربلایی
کسمایی
کشورگشایی
کشویی
کف‌زدایی
کلی‌گویی
کمال‌گرایی
کم‌رویی
کنایی
کوه‌پیمایی
کهربایی
کیلویی
کینـه‌جویی
گدایی
گردویی
گردهمایی
گرمایی
گره‌گشایی
گزافه‌گویی
گشاده‌رویی
گل‌آرایی
گندزدایی
گنده‌گویی
گوارایی
گویـایی
گویی
لالایی
لایی
لباس‌شویی
لذت‌جویی
لشکرآرایی
لشکرگشایی
لطیفه‌گویی
لغت‌آرایی
لویی
لیتوانیـایی
لیچارگویی
لیمویی
ماجراجویی
مادی‌گرایی
مافیـایی
مالزیـایی
مالیخولیـایی
مامایی
مانتویی
ماورایی
مبارزه‌جویی
مبالغه‌گویی
مبهم‌گویی
متلک‌گویی
مثال‌هایی
مجلس‌آرایی
مجیزگویی
محرومـیت‌زدایی
مددجویی
مدرک‌گرایی
مدگرایی
مدیحه‌سرایی
مدیحه‌گویی
مرثیـه‌سرایی
مرده‌شویی
مزاح‌گویی
مزخرف‌گویی
مشایی
مشکل‌گشایی
م‌گرایی
مصرف‌گرایی
مطلق‌گرایی
مظلوم‌نمایی
معمایی
مقام‌جویی
مقتدایی
مقصودجویی
مقوایی
ملایی
ملت‌گرایی
ملیت‌گرایی
ملی‌گرایی
مملکت‌آرایی
منطق‌گرایی
موتورشویی
موجزگویی
موریتانیـایی
موسیقایی
موسیقیـایی
موعودگرایی
مولایی
مومـیایی
مویی
مـهمل‌گویی
مـیکرب‌زدایی
مـیکروب‌زدایی
مـی‌گرایی
مـیلیـاردتایی
مـیلیونتایی
مـینایی
مـینویی
مـیوه‌آرایی
ناآشنایی
نابینایی
ناپیدایی
ناخدایی
نارسانایی
نارسایی
ناروایی
نازایی
نازیبایی
ناسزاگویی
ناشتایی
ناشکیبایی
ناشنوایی
نافه‌گشایی
ناگوارایی
نام‌جویی
نامریی
نانوایی
نبردآزمایی
نخبه‌گرایی
نرم‌خویی
نزاع‌جویی
نسبیت‌گرایی
نغزگویی
نغمـه‌سرایی
نقیضه‌گویی
نکورویی
نکویی
نگویی
نمادگرایی
نماشویی
نمک‌زدایی
نوایی
نوجویی
نوحه‌سرایی
نودتایی
نوزایی
نوزده‌تایی
نوگرایی
نـهایی
نـه‌تایی
نیرویی
نیک‌خویی
نیکویی
نیمایی
نیمـه‌نـهایی
واپس‌گرایی
واج‌آرایی
واسطه‌جویی
واقع‌گرایی
واقع‌نمایی
واقعه‌گویی
واگرایی
والایی
وفایی
ویدئویی
ویلایی
هاگ‌زایی
هجاگویی
هجایی
هجده‌تایی
هجوگویی
هذیـان‌گویی
هزارتایی
هزل‌گویی
هشتادتایی
هشت‌تایی
هفتادتایی
هفت‌تایی
هفده‌تایی
همایی
هم‌آوایی
همتایی
هم‌جنس‌گرایی
هم‌سرایی
هم‌صدایی
همگرایی
هم‌نوایی
هنجارگرایی
هنرآزمایی
هنرنمایی
هواپیماربایی
هواپیمایی
هوایی
هوش‌آزمایی
هویت‌جویی
هیجان‌گرایی
هیچ‌گرایی
هیولایی
یـارایی
یـازده‌تایی
یـاوه‌سرایی
یـاوه‌گویی
یحیی
یخ‌زدایی
یغمایی
یکتایی
یک‌جانبه‌گرایی
یک‌صدایی

جدول کامل هم قافیـه ها

همراهان عزیز درون صورتیکه قافیـه ای درون لیست بالا قید نشده ، اهنگ عربی هله بل خمی درون قسمت دیدگاه (پایین صفحه) مطرح فرمایید که تا لیست بروز رسانی شود. از اینکه با نظرات و پیـامـهای خود بنده را همراهی مـیکنید بی نـهایت سپاسگذارم . اهنگ عربی هله بل خمی . اهنگ عربی هله بل خمی : اهنگ عربی هله بل خمی




[اهنگ عربی هله بل خمی]

نویسنده و منبع: Majid Fazeli | تاریخ انتشار: Mon, 26 Nov 2018 08:35:00 +0000



اهنگ عربی هله بل خمی

متن نوحه های ترکی و فارسی

احوالات یعقوب کندی

شاه اقلیم وفا عاشق پرشور حسین

لَله سی روح الامـین جاریـه سی حور، اهنگ عربی هله بل خمی حسین

جدّینون طاق جبینینده اولان نور حسین

سوزی ا... اهنگ عربی هله بل خمی سوزیدور، دستی خدانون دستی

جرعه نوش ازلی جام الستون مستی

متن منشوری چراغ ره ابنای بشر

فوج کفر و ظُلمـه نـهضتی مبنای خطر

لحمـی لحم نبوی، چهره سی سیمای ظفر

آستان شرف افزاسی اولان ایمن گاه

خامس اهلا مرتبه سی ثارا...

وسعت دایره ی معدلتی دامنـه دار

پند پیرانـه سی احراری ایدن مست و خمار

اهل عرفانـه سوزی گوهر پر ارج و عیـار

یتمـیش عاشقله اولان کنگره ی کبراسی

لیلة القدره دونن لیله ی عاشوراسی

تیغ منطقله کَسن یـاوه سرالر دهنین

خونی سرسبز ایلین دائمـی دینین چمنین

باغبان تک بجرن لاله لرین یـاسمنین

بزمـیدن بزمـه سوزی درد و بلاسی چکیلن

هر محرّمده سماواته قراسی چکیلن

مـهر مکنونی دل مومنـه پر شعله سراج

صله ی مرحمت و جودینـه عالم محتاج

باشینون قانی یـارالی باشنا قرمزی تاج

تالانان خانـه سی، اهل حرمـی خانـه بـه دوش

عندلیبان پَر آشفته سی کاشانـه بـه دوش

مُفتی کوفه شریحون قلمـی ایتدی فسا

ابی عبدالَلهه قویدی او دنی خارجی آد

پخش ایدوب یـازدیقی فتواسین اونون ابن زیـاد

خانـه بـه خانـه ویروب مردمـه جنگ اخطاری

یخدی زهرانون ایوین کوفه نین استانداری

اسلحه سازلری ویردی او ظالم پیغام

گرم اولون صنعتیزون اوسته ایدون سعی تمام

نیزه شمشیر دوزَلدون بیز اوچون صبحیله شام

مرکز صنعتینی باغلاسا هر اسلحه ساز

ایلسون گوشـه ی زنداندا گرک سوز و گداز

کوفه نین اولدی جری ملّت پست افکاری

بی اراده بشرون مقصدی اولماز آری

دولدوروب اسلحه نون مشتریسی بازاری

تنگه بیربیرلرینی مردم نادان سالدی

ویردی موجود پولون اسلحه ی جنگ آلدی

هره بیر آلت ظلم و خطر آلدی اوزونـه

بیری نیزه بیری امّا سپر آلدی اوزونـه

اوچ عدد حرمله تیر سه پر آلدی اوزونـه

اوخلارا سالدی نظر گَلدی او ظالم سخنـه

هدفه دگسه بو اوخلار دیدی کافیدی منـه

خطری چوخدی نشانـه ایلسم من هایـانی

داغ دیده ایده جاق هر بیر اوخوم بیر آنانی

هر قوی مرده توخونسا چخاجاق فوری جانی

پرلریندن هر اوخون فکر ایدورم قان سوزولر

شیرخواره اوشاقا دگسه بوغازی اوزولر

الغرض زاده ی مرجانـه او خونخوار و لعین

گَلدی هر قدری قوشون اسلحه ایتدی تامـین

کربلا دشتینـه هر گون یولا سالدی نچه مـین

بیر اولمادی دیسون بو سوزی اول فتنـه گره

نـه قدر گوندروسن قاتل او یتمـیش نفره

بیر قبیله واریدی اهلی بصیر و هشیـار

کوچری خیمـه نشین کوفه دن البتّه کنار

اوردا بیر عورت دیندار و برازنده شعار

باشـه یِتمـیشدی بیـاباندا گئجِیله گونوزی

مرتضی شیعه سی، چوخ یـاخشی حسینچیدی اوزی

طائر روحی پریشانیدی افسرده خیـال

شـهر عشقه گیده بُلموردی او شایسته خصال

آرزومندیدی لطف ایلیـه حیّ متعال

قلبیده سو سَپیله نایره ی حسرتینـه

شـهر یثربده حسینون یتیشـه خدمتینـه

هی دیوردی منـه یـارب سن اوزون ایله کرم

گوگلوم ایستور آقامـی حال حیـاتیمده گورم

گورمـه مـیش صورتین انصاف دگول قبره گیدم

ا... اهنگ عربی هله بل خمی ا... ایله زائل بو اورک درد و غمـین

تیز نصیب ایله او سلطانین اُپوم من قدمـین

کوفه اشراری یـازوب نامـه او مـهر شرفه

حرکت ایلیوب حتماً گله جاق بو طرفه

کوفیـه گَلسه مسلّم یترم من هدفه

اولالار شـهرنشین خیمـه مـیزی ترک ایدرم

ایوینـه خدمت اوچون هفته ده بیر یول گیدرم

بو خیـالاتیله سرگرمـیدی اول پاک خصال

اوغلی یعقوب گَلوب گوردی اونی غرق ملال

دیدی دردون ندی ای مام گرامـی بو نـه حال

ندن اوتری بو قدر قلبیده فکر ایلورسن

منـه باخمورسان حسین آدینی ذکر ایلورسن

دیدی هجران گور نـه خوشدی وصال اولسون اوغول

چاره ایله، من اوچون رفع خیـال اولسون اوغول

ویردیقیم صود سنـه که تا اینکه حلال اولسون اوغول

آقامـین عشقی ووروب باشیمـه گوزیـاشیم آخور

بیر علاج ایله اماندی منـه، قلبیم داریخور

دیدی ای عالم هجرانیده بی تاب آنا

عشقینون قیمتی گوهر کیمـی نایـاب آنا

وضع مالیم ایلمور گیتماقا ایجاب آنا

خرج راه سفره اولسا گر امکان گیدرم

گوزومون اوسته آپارّام سنی الآن گیدرم

دانشور اهل قبیله آنا بیر تازه خبر

یتیروم محضریوه ایله سن اظهار نظر

مفتی کوفه ایدوب ملّته اعلان خطر

ضدّ اسلامـه یـازوب خارجی ایلوبدی قیـام

کوفه نون اهلی مسلّحدی مجهّزدی تمام

سیل تک کرب و بلا دشتینـه لشکردی گیدور

یـاغلیوب پیر و جواب یکسره خنجردی گیدور

تک نـه شـهر اهلی قبایلده مکرّردی گیدور

گور صلاح اولسا آنا محضریوین ترکین ایدوم

اجری وار خیر عمله هامّی گیدور منده گیدوم

اولسا هم دست اگر دست طبیعت الیمـه

اُلمـه سم دوشسه منیم جنگیده نصرت الیمـه

ویرورم قول شرف گَلسه غنیمت الیمـه

سهم تاراجیمـی بازاریده دینار ایدرم

نگران اولما ح سنی زوّار ایدرم

اوغلینون سوزلرینی درک ایلین وقته آنا

وار امـیدیم دیدی اللهه یـاتان بخت اویـانا

گیت گوروم جنگیده منجر اولاجاق ایش هایـانا

تاپاسان کاش بو گیتماقدا سعادت گَله سن

الده سهمـیّه ی تاراج سلامت گَله سن

بیرده بیر سوز سنـه اظهار ایدورم قلبیوه یـاز

لنگدور کوفه لیلر راه دیـانتده بیر آز

صدق گفتار او منافق کیشیلرده اولماز

دللرینده اولارین نور وفا فوری سونر

دینیدن گورسه طلانی چوخی بیر گونده دونر

کربلایـه یتیشن وقتیده قیل اخذ کمال

گیت امـیر سپهین محضرینـه ایله سوال

دینـه گور کیمدی خروج ایلین آدین خبر آل

کورکورانـه گیدوب رزمگهه قان توکمـه

غارت خاطر اوغول بیره خنجر چکمـه

زندگیده بشرون فکری گرکدور دوز اولا

چشمـه ی حقّی تاپا ساغر آمالی دولا

آنادان درس ادب آلدی اوغول دوشدی یولا

عصر عاشور گَلوب چاتدی بلانون چولینـه

باخدی دقّتله بیر آز کرب و بلانون چولینـه

گوردی لشکر دایـانوب دشت و بیـابان دولوسی

کشته لر یرده پراکنده دی مـیدان دولوسی

قان ایدوبدور او یرین چاله لرین قان دولوسی

باخوسان هر یره اندوه بلا صحنـه سیدور

قانلی خنجردی، سنق اوخدی، کمان پاره سیدور

ولی بیر یـاندا دوتوب نچّه حرمخانـه قرار

او حرمخانـه لری خندق ایدوب دوره حصار

مقتل و خیمـه آراسیندا اوجا تلّیده وار

بیر خانم اوردا ایدور ناله توکور گوزدن یـاش

سسلنور هارداسان آخِر نگرانم قارداش

دیدی یعقوب اولوب کوفه لیلر فارغ عمل

نـه مبارز گورونور عرصه ده نـه اهل جدل

هامـی حیران دایـانوب پنجه ده شمشیر اجل

او چوخور یرده نـه وار چوخدی تردّد او یره

اوردا حتماً یخیلوب خارجی دوشموش خطره

قتلی واجبدور اودور هامّی بیله شرکت ایدور

اوخچیلار اوز عملینده نجه گور سرعت ایدور

داش آتانلار داش آتور بیربیرینـه سبقت ایدور

اَُلسه اول شخص یقیناً گله جاق مقصد اله

یـا کـه لشکر ایلیور غارته خاطر عجله

یوخدی اقبالیم اودور اولدی منیم تاخیریم

باتمادی قانـه بو صحرادهن شمشیرم

سهم تاراجه نـه وار نقشـه نـه وار تدبیریم

آنامون بختی منـه ایتمدی بیر ذرّه کمک

دست خالی قِییدم خیمـه مـیزه ایمدی گرک

محضر زاده ی سعده یتیروم صحبتیمـی

چاره یوخدور اونا تشریح ایلیوم نیّتیمـی

نظره شاید آلا گَلماقیمـی زحمتیمـی

واگذار ایتسه هر ایش حکمـینی اجرا ایدرم

ایتدیقیم خدمتیمـی خوشلاسا دلخوش گیدرم

گَلدی سعد اوغلونا اوز مطلبین اظهار ایلدی

عذریله علّت تاخیرینی گفتار ایلدی

او زنازاده ده تقدیر سزاوار ایلدی

ناامـید اولما دیدی کوکب اقبالوندان

قصد خدمتله گَلوبسن گورونور حالوندان

مردسن ایله عمل امرینـه مردانـه بو گون

نائل اول جایزه و فدیـه ی شایـانـه بو گون

الیوی فوری یتور خنجر برّانـه بو گون

سعی و کوشش ایله وور سینوه خدمت داشینی

اور چوخور یرده دوشَن خارجینون باشینی

گیدرم قتلینـه واردور دیدی بیر شرطی امـیر

منی اول خارجینون آدینـه سن ایله خبیر

آیریلیق وقتی آنام ویردی منـه پند کبیر

بوشلا گر شیشـه ی جام عملوز صاف دگول

کورکورانـه گیدوب باشم انصاف دگول

دیدی سعداوغلی عجب مطلبی واهی سانوسان

بیر نفر خارجینون حالینـه بیجا یـانوسان

دی گوروم کوفه ده یعقوب، شریحی تانوسان

کوفیـانون اونا کـه فقهیده تابعدی چوخی

مُفتی اعظموزون آل اله فتواسین اوخی

جانب مقتله یعقوبی غرض ایتدی روان

ایستموردی گیده امّا او جوان بخت جوان

الده خنجرگوداله یتیشدی نگران

گوردی بیر یـاره لیدور سی پیکان دولوسی

ایکی زیبا گوزینون کاسه لری قان دولوسی

تیر و پیکان الینـه ویرموش اجل نامـه سینی

داغیدوب نیزه لر اگنینده اولان جامـه سینی

تاج یـاقوتی ایدوب قان یـاشیل عمّامـه سینی

هر یریندن یـارالی ده وار چوخ یـاراسی

قلبینون جعبه سینی پارچالیوب اوخ یـاراسی

ساق الینده قلجی یوخدی صول الده سپری

آچیلوب پاره لنوب بِلده کی بند کمری

بیربیریندن آرالانموش زرهین حلقه لری

تار موی رُخی خوش منظرینـه قان دوزولوب

شطّه شطّه ایله بُل نظمـیله مرجان دوزولوب

سوز گرمای بیـابان نفسین تنگه سالور

ایستی یل پیکرینـه دگدوقیجا عطر اوجالور

دورا بُلمور ایـاقا چاه بلاده چابالور

یـاخشی لحنیله گوزل سوز او دل آگاه دیور

تک نـه قانلی دوداقی قلبیده ا... دیور

ایتدی یعقوبه اثر حال غم افزای امام

قتلینـه اولسا دیدی منده بونون روح قیـام

آنامون شیر بهاسی من اوچون اولسون حرام

منـه اثبات دگول بو یـارالی مجرمدور

گوزین آچسِیدی دانیشسِیدی بُلردیم کیمدور

ذات حقّین عجبا بنده ی زیباتری وار

حیف اولا قامت زیبا قان بستری وار

لهجه سیندن کـه حجاز اهلینـه چوخ بنزری وار

گوردی مـهمانینی آواره رئیسُ الثّقلین

جدّی پیغمبر اُپن گوزلرینی آچدی حسین

گُل کیمـی لبلری گولدی ایدوب آغاز سخن

دیدی یعقوب گَلوبسن باشیمـی کَسماقا سن

ذبح ایله فکر ایلمـه مانع اولام فعلیوه من

تیز قِییت منتظرون وار ایدور السّاعه دعا

ابن سعده باشیمـی ویرمـه، آپار ویر آناوا

قویدی یعقوبی تحیّرده امامون سخنی

قلجی آتدی یره، برگ تک اَسدی بدنی

سن گوروبسن دیدی آیـا دی گوروم هاردا منی

اورک آئینـه سینون گردینی سیلدون یـارالی

دل آچوب من دیمـه مـیش آدیمـی بُلدون یـارالی

دیدی هر مقصد و منظوره گَلوبسن بُلورم

آناوین خاطرینـه شوره گَلوبسن بُلورم

فکر خدمتله او مـهجوره گَلوبسن بُلورم

نیّتوز وار گهر عشقوزه قیمت ویره سوز

شـهر یثربده حسن ابن علینی گوره سوز

گیتمـیون یثربه تغییر مکان ایتدی حسین

تاپدی مـیقاتینی ترک سر و جان ایتدی حسین

عترتین چوللره سالدی نگران ایتدی حسین

او حسین کـه توکولور ظلمـیله قانی او منم

آدی اولموش آناوین ورد زبانی او منم

کمکیم قارداشیم اوغلوم هاموسی قانـه باتوب

بیر ردیفه دوزولوب خیمـه قباقینده یـاتوب

دلسیز اوغلومدا بو چولده بِشیگین گوزدن آتوب

آتش ظلمـیله زهرا آنامـین قلبی یـانوب

تلّین اوستونده الی باشدا باجیمدور دایـانوب

او چادرلار کـه نماسی گورونور محنتیله

عترتیم دالدالانوب اوردا نـه کیفیّتیله

قیزلاریم اللری بوینوندا دوروب وحشتیله

گوزلرین یولدا قویوب حال پریشان گَلدیم

نـه اولار دویدی نـه من دویدوم اولاردان گََلدیم

بیر قیزیم وار سارالان گلشنیمـه گُل سیـاقی

سوسوزوندان قوروموشدی او قیزین دل دوداقی

یـالواروردی منی ایله باباجان سو قوناقی

من دوشنده یولا سو جامـین الیندن آتدی

بوینونی چیگنینـه قویدی منی چوخ آغلاتدی

چوخ تلاش ایتدی آنان گورمدی دنیـاده منی

جریـانـه گیدوب آگاه ایله اول پیره زنی

کربلا دشتی دینـه اولدی حسینین وطنی

کاش ایستَکلی سن یتیرِیدون آناوی

یولداش ایلیِیدون اوزونله گَتیرِیدون آناوی

دیدی یعقوب تانیتدوردون آقا سن اوزیوی

جدّون احمددی، آنان فاطمـه، بُلدوم سوزیوی

دگولم لایق اُپم قانیله دولموش گوزیوی

یـا جسارتدی منـه قانلی دوداقوندان اُپوم

اورگیم یـاندی، اجازه ویر ایـاقوندان اُپوم

درک ایدِیدی آقا ای کاش اجل یولدا منی

یـا گوزوم کور اولِیدی بیله گورمِیدی سنی

من یتورّم آناما بو جریـانی علنی

دیرم آغلا آنا مشتری وار گوزیـاشوا

انتظار اولما آقام اُلدی کول اولدی باشوا

شاعر : اهنگ عربی هله بل خمی مرحوم انور




[اهنگ عربی هله بل خمی]

نویسنده و منبع: Majid Fazeli | تاریخ انتشار: Mon, 26 Nov 2018 08:35:00 +0000



اهنگ عربی هله بل خمی

Shams3 - Rumi - | RumiSite.com

��ࡱ�>�� 35����$%&'()*+,-./012������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������_� ��0j�bjbj ;@

. اهنگ عربی هله بل خمی . اهنگ عربی هله بل خمی : اهنگ عربی هله بل خمی ، اهنگ عربی هله بل خمی




[اهنگ عربی هله بل خمی]

نویسنده و منبع: Majid Fazeli | تاریخ انتشار: Thu, 03 Jan 2019 01:59:00 +0000



اهنگ عربی هله بل خمی

متن نوحه های ترکی و فارسی - انور اردبیلی

احوالات یعقوب کندی

شاه اقلیم وفا عاشق پرشور حسین

لَله سی روح الامـین جاریـه سی حور، اهنگ عربی هله بل خمی حسین

جدّینون طاق جبینینده اولان نور حسین

سوزی ا... اهنگ عربی هله بل خمی سوزیدور، دستی خدانون دستی

جرعه نوش ازلی جام الستون مستی

متن منشوری چراغ ره ابنای بشر

فوج کفر و ظُلمـه نـهضتی مبنای خطر

لحمـی لحم نبوی، چهره سی سیمای ظفر

آستان شرف افزاسی اولان ایمن گاه

خامس اهلا مرتبه سی ثارا...

وسعت دایره ی معدلتی دامنـه دار

پند پیرانـه سی احراری ایدن مست و خمار

اهل عرفانـه سوزی گوهر پر ارج و عیـار

یتمـیش عاشقله اولان کنگره ی کبراسی

لیلة القدره دونن لیله ی عاشوراسی

تیغ منطقله کَسن یـاوه سرالر دهنین

خونی سرسبز ایلین دائمـی دینین چمنین

باغبان تک بجرن لاله لرین یـاسمنین

بزمـیدن بزمـه سوزی درد و بلاسی چکیلن

هر محرّمده سماواته قراسی چکیلن

مـهر مکنونی دل مومنـه پر شعله سراج

صله ی مرحمت و جودینـه عالم محتاج

باشینون قانی یـارالی باشنا قرمزی تاج

تالانان خانـه سی، اهل حرمـی خانـه بـه دوش

عندلیبان پَر آشفته سی کاشانـه بـه دوش

مُفتی کوفه شریحون قلمـی ایتدی فسا

ابی عبدالَلهه قویدی او دنی خارجی آد

پخش ایدوب یـازدیقی فتواسین اونون ابن زیـاد

خانـه بـه خانـه ویروب مردمـه جنگ اخطاری

یخدی زهرانون ایوین کوفه نین استانداری

اسلحه سازلری ویردی او ظالم پیغام

گرم اولون صنعتیزون اوسته ایدون سعی تمام

نیزه شمشیر دوزَلدون بیز اوچون صبحیله شام

مرکز صنعتینی باغلاسا هر اسلحه ساز

ایلسون گوشـه ی زنداندا گرک سوز و گداز

کوفه نین اولدی جری ملّت پست افکاری

بی اراده بشرون مقصدی اولماز آری

دولدوروب اسلحه نون مشتریسی بازاری

تنگه بیربیرلرینی مردم نادان سالدی

ویردی موجود پولون اسلحه ی جنگ آلدی

هره بیر آلت ظلم و خطر آلدی اوزونـه

بیری نیزه بیری امّا سپر آلدی اوزونـه

اوچ عدد حرمله تیر سه پر آلدی اوزونـه

اوخلارا سالدی نظر گَلدی او ظالم سخنـه

هدفه دگسه بو اوخلار دیدی کافیدی منـه

خطری چوخدی نشانـه ایلسم من هایـانی

داغ دیده ایده جاق هر بیر اوخوم بیر آنانی

هر قوی مرده توخونسا چخاجاق فوری جانی

پرلریندن هر اوخون فکر ایدورم قان سوزولر

شیرخواره اوشاقا دگسه بوغازی اوزولر

الغرض زاده ی مرجانـه او خونخوار و لعین

گَلدی هر قدری قوشون اسلحه ایتدی تامـین

کربلا دشتینـه هر گون یولا سالدی نچه مـین

بیر اولمادی دیسون بو سوزی اول فتنـه گره

نـه قدر گوندروسن قاتل او یتمـیش نفره

بیر قبیله واریدی اهلی بصیر و هشیـار

کوچری خیمـه نشین کوفه دن البتّه کنار

اوردا بیر عورت دیندار و برازنده شعار

باشـه یِتمـیشدی بیـاباندا گئجِیله گونوزی

مرتضی شیعه سی، چوخ یـاخشی حسینچیدی اوزی

طائر روحی پریشانیدی افسرده خیـال

شـهر عشقه گیده بُلموردی او شایسته خصال

آرزومندیدی لطف ایلیـه حیّ متعال

قلبیده سو سَپیله نایره ی حسرتینـه

شـهر یثربده حسینون یتیشـه خدمتینـه

هی دیوردی منـه یـارب سن اوزون ایله کرم

گوگلوم ایستور آقامـی حال حیـاتیمده گورم

گورمـه مـیش صورتین انصاف دگول قبره گیدم

ا... اهنگ عربی هله بل خمی ا... ایله زائل بو اورک درد و غمـین

تیز نصیب ایله او سلطانین اُپوم من قدمـین

کوفه اشراری یـازوب نامـه او مـهر شرفه

حرکت ایلیوب حتماً گله جاق بو طرفه

کوفیـه گَلسه مسلّم یترم من هدفه

اولالار شـهرنشین خیمـه مـیزی ترک ایدرم

ایوینـه خدمت اوچون هفته ده بیر یول گیدرم

بو خیـالاتیله سرگرمـیدی اول پاک خصال

اوغلی یعقوب گَلوب گوردی اونی غرق ملال

دیدی دردون ندی ای مام گرامـی بو نـه حال

ندن اوتری بو قدر قلبیده فکر ایلورسن

منـه باخمورسان حسین آدینی ذکر ایلورسن

دیدی هجران گور نـه خوشدی وصال اولسون اوغول

چاره ایله، من اوچون رفع خیـال اولسون اوغول

ویردیقیم صود سنـه که تا اینکه حلال اولسون اوغول

آقامـین عشقی ووروب باشیمـه گوزیـاشیم آخور

بیر علاج ایله اماندی منـه، قلبیم داریخور

دیدی ای عالم هجرانیده بی تاب آنا

عشقینون قیمتی گوهر کیمـی نایـاب آنا

وضع مالیم ایلمور گیتماقا ایجاب آنا

خرج راه سفره اولسا گر امکان گیدرم

گوزومون اوسته آپارّام سنی الآن گیدرم

دانشور اهل قبیله آنا بیر تازه خبر

یتیروم محضریوه ایله سن اظهار نظر

مفتی کوفه ایدوب ملّته اعلان خطر

ضدّ اسلامـه یـازوب خارجی ایلوبدی قیـام

کوفه نون اهلی مسلّحدی مجهّزدی تمام

سیل تک کرب و بلا دشتینـه لشکردی گیدور

یـاغلیوب پیر و جواب یکسره خنجردی گیدور

تک نـه شـهر اهلی قبایلده مکرّردی گیدور

گور صلاح اولسا آنا محضریوین ترکین ایدوم

اجری وار خیر عمله هامّی گیدور منده گیدوم

اولسا هم دست اگر دست طبیعت الیمـه

اُلمـه سم دوشسه منیم جنگیده نصرت الیمـه

ویرورم قول شرف گَلسه غنیمت الیمـه

سهم تاراجیمـی بازاریده دینار ایدرم

نگران اولما ح سنی زوّار ایدرم

اوغلینون سوزلرینی درک ایلین وقته آنا

وار امـیدیم دیدی اللهه یـاتان بخت اویـانا

گیت گوروم جنگیده منجر اولاجاق ایش هایـانا

تاپاسان کاش بو گیتماقدا سعادت گَله سن

الده سهمـیّه ی تاراج سلامت گَله سن

بیرده بیر سوز سنـه اظهار ایدورم قلبیوه یـاز

لنگدور کوفه لیلر راه دیـانتده بیر آز

صدق گفتار او منافق کیشیلرده اولماز

دللرینده اولارین نور وفا فوری سونر

دینیدن گورسه طلانی چوخی بیر گونده دونر

کربلایـه یتیشن وقتیده قیل اخذ کمال

گیت امـیر سپهین محضرینـه ایله سوال

دینـه گور کیمدی خروج ایلین آدین خبر آل

کورکورانـه گیدوب رزمگهه قان توکمـه

غارت خاطر اوغول بیره خنجر چکمـه

زندگیده بشرون فکری گرکدور دوز اولا

چشمـه ی حقّی تاپا ساغر آمالی دولا

آنادان درس ادب آلدی اوغول دوشدی یولا

عصر عاشور گَلوب چاتدی بلانون چولینـه

باخدی دقّتله بیر آز کرب و بلانون چولینـه

گوردی لشکر دایـانوب دشت و بیـابان دولوسی

کشته لر یرده پراکنده دی مـیدان دولوسی

قان ایدوبدور او یرین چاله لرین قان دولوسی

باخوسان هر یره اندوه بلا صحنـه سیدور

قانلی خنجردی، سنق اوخدی، کمان پاره سیدور

ولی بیر یـاندا دوتوب نچّه حرمخانـه قرار

او حرمخانـه لری خندق ایدوب دوره حصار

مقتل و خیمـه آراسیندا اوجا تلّیده وار

بیر خانم اوردا ایدور ناله توکور گوزدن یـاش

سسلنور هارداسان آخِر نگرانم قارداش

دیدی یعقوب اولوب کوفه لیلر فارغ عمل

نـه مبارز گورونور عرصه ده نـه اهل جدل

هامـی حیران دایـانوب پنجه ده شمشیر اجل

او چوخور یرده نـه وار چوخدی تردّد او یره

اوردا حتماً یخیلوب خارجی دوشموش خطره

قتلی واجبدور اودور هامّی بیله شرکت ایدور

اوخچیلار اوز عملینده نجه گور سرعت ایدور

داش آتانلار داش آتور بیربیرینـه سبقت ایدور

اَُلسه اول شخص یقیناً گله جاق مقصد اله

یـا کـه لشکر ایلیور غارته خاطر عجله

یوخدی اقبالیم اودور اولدی منیم تاخیریم

باتمادی قانـه بو صحرادهن شمشیرم

سهم تاراجه نـه وار نقشـه نـه وار تدبیریم

آنامون بختی منـه ایتمدی بیر ذرّه کمک

دست خالی قِییدم خیمـه مـیزه ایمدی گرک

محضر زاده ی سعده یتیروم صحبتیمـی

چاره یوخدور اونا تشریح ایلیوم نیّتیمـی

نظره شاید آلا گَلماقیمـی زحمتیمـی

واگذار ایتسه هر ایش حکمـینی اجرا ایدرم

ایتدیقیم خدمتیمـی خوشلاسا دلخوش گیدرم

گَلدی سعد اوغلونا اوز مطلبین اظهار ایلدی

عذریله علّت تاخیرینی گفتار ایلدی

او زنازاده ده تقدیر سزاوار ایلدی

ناامـید اولما دیدی کوکب اقبالوندان

قصد خدمتله گَلوبسن گورونور حالوندان

مردسن ایله عمل امرینـه مردانـه بو گون

نائل اول جایزه و فدیـه ی شایـانـه بو گون

الیوی فوری یتور خنجر برّانـه بو گون

سعی و کوشش ایله وور سینوه خدمت داشینی

اور چوخور یرده دوشَن خارجینون باشینی

گیدرم قتلینـه واردور دیدی بیر شرطی امـیر

منی اول خارجینون آدینـه سن ایله خبیر

آیریلیق وقتی آنام ویردی منـه پند کبیر

بوشلا گر شیشـه ی جام عملوز صاف دگول

کورکورانـه گیدوب باشم انصاف دگول

دیدی سعداوغلی عجب مطلبی واهی سانوسان

بیر نفر خارجینون حالینـه بیجا یـانوسان

دی گوروم کوفه ده یعقوب، شریحی تانوسان

کوفیـانون اونا کـه فقهیده تابعدی چوخی

مُفتی اعظموزون آل اله فتواسین اوخی

جانب مقتله یعقوبی غرض ایتدی روان

ایستموردی گیده امّا او جوان بخت جوان

الده خنجرگوداله یتیشدی نگران

گوردی بیر یـاره لیدور سی پیکان دولوسی

ایکی زیبا گوزینون کاسه لری قان دولوسی

تیر و پیکان الینـه ویرموش اجل نامـه سینی

داغیدوب نیزه لر اگنینده اولان جامـه سینی

تاج یـاقوتی ایدوب قان یـاشیل عمّامـه سینی

هر یریندن یـارالی ده وار چوخ یـاراسی

قلبینون جعبه سینی پارچالیوب اوخ یـاراسی

ساق الینده قلجی یوخدی صول الده سپری

آچیلوب پاره لنوب بِلده کی بند کمری

بیربیریندن آرالانموش زرهین حلقه لری

تار موی رُخی خوش منظرینـه قان دوزولوب

شطّه شطّه ایله بُل نظمـیله مرجان دوزولوب

سوز گرمای بیـابان نفسین تنگه سالور

ایستی یل پیکرینـه دگدوقیجا عطر اوجالور

دورا بُلمور ایـاقا چاه بلاده چابالور

یـاخشی لحنیله گوزل سوز او دل آگاه دیور

تک نـه قانلی دوداقی قلبیده ا... دیور

ایتدی یعقوبه اثر حال غم افزای امام

قتلینـه اولسا دیدی منده بونون روح قیـام

آنامون شیر بهاسی من اوچون اولسون حرام

منـه اثبات دگول بو یـارالی مجرمدور

گوزین آچسِیدی دانیشسِیدی بُلردیم کیمدور

ذات حقّین عجبا بنده ی زیباتری وار

حیف اولا قامت زیبا قان بستری وار

لهجه سیندن کـه حجاز اهلینـه چوخ بنزری وار

گوردی مـهمانینی آواره رئیسُ الثّقلین

جدّی پیغمبر اُپن گوزلرینی آچدی حسین

گُل کیمـی لبلری گولدی ایدوب آغاز سخن

دیدی یعقوب گَلوبسن باشیمـی کَسماقا سن

ذبح ایله فکر ایلمـه مانع اولام فعلیوه من

تیز قِییت منتظرون وار ایدور السّاعه دعا

ابن سعده باشیمـی ویرمـه، آپار ویر آناوا

قویدی یعقوبی تحیّرده امامون سخنی

قلجی آتدی یره، برگ تک اَسدی بدنی

سن گوروبسن دیدی آیـا دی گوروم هاردا منی

اورک آئینـه سینون گردینی سیلدون یـارالی

دل آچوب من دیمـه مـیش آدیمـی بُلدون یـارالی

دیدی هر مقصد و منظوره گَلوبسن بُلورم

آناوین خاطرینـه شوره گَلوبسن بُلورم

فکر خدمتله او مـهجوره گَلوبسن بُلورم

نیّتوز وار گهر عشقوزه قیمت ویره سوز

شـهر یثربده حسن ابن علینی گوره سوز

گیتمـیون یثربه تغییر مکان ایتدی حسین

تاپدی مـیقاتینی ترک سر و جان ایتدی حسین

عترتین چوللره سالدی نگران ایتدی حسین

او حسین کـه توکولور ظلمـیله قانی او منم

آدی اولموش آناوین ورد زبانی او منم

کمکیم قارداشیم اوغلوم هاموسی قانـه باتوب

بیر ردیفه دوزولوب خیمـه قباقینده یـاتوب

دلسیز اوغلومدا بو چولده بِشیگین گوزدن آتوب

آتش ظلمـیله زهرا آنامـین قلبی یـانوب

تلّین اوستونده الی باشدا باجیمدور دایـانوب

او چادرلار کـه نماسی گورونور محنتیله

عترتیم دالدالانوب اوردا نـه کیفیّتیله

قیزلاریم اللری بوینوندا دوروب وحشتیله

گوزلرین یولدا قویوب حال پریشان گَلدیم

نـه اولار دویدی نـه من دویدوم اولاردان گََلدیم

بیر قیزیم وار سارالان گلشنیمـه گُل سیـاقی

سوسوزوندان قوروموشدی او قیزین دل دوداقی

یـالواروردی منی ایله باباجان سو قوناقی

من دوشنده یولا سو جامـین الیندن آتدی

بوینونی چیگنینـه قویدی منی چوخ آغلاتدی

چوخ تلاش ایتدی آنان گورمدی دنیـاده منی

جریـانـه گیدوب آگاه ایله اول پیره زنی

کربلا دشتی دینـه اولدی حسینین وطنی

کاش ایستَکلی سن یتیرِیدون آناوی

یولداش ایلیِیدون اوزونله گَتیرِیدون آناوی

دیدی یعقوب تانیتدوردون آقا سن اوزیوی

جدّون احمددی، آنان فاطمـه، بُلدوم سوزیوی

دگولم لایق اُپم قانیله دولموش گوزیوی

یـا جسارتدی منـه قانلی دوداقوندان اُپوم

اورگیم یـاندی، اجازه ویر ایـاقوندان اُپوم

درک ایدِیدی آقا ای کاش اجل یولدا منی

یـا گوزوم کور اولِیدی بیله گورمِیدی سنی

من یتورّم آناما بو جریـانی علنی

دیرم آغلا آنا مشتری وار گوزیـاشوا

انتظار اولما آقام اُلدی کول اولدی باشوا

شاعر : اهنگ عربی هله بل خمی مرحوم انور




[اهنگ عربی هله بل خمی]

نویسنده و منبع: Majid Fazeli | تاریخ انتشار: Wed, 02 Jan 2019 11:40:00 +0000



اهنگ عربی هله بل خمی

انایوردم خطبه سرا - مطالب آذر 1393

یکشنبه 30 آذر 1393-11:00 ب.ظ


 

یکی از معجزات حضرت محمّد(ص)، اهنگ عربی هله بل خمی شقّ القمر، یعنی بـه دو نیم ماه، بوده است. اهنگ عربی هله بل خمی قرآن، بـه عنوان کهنترین و معتبرترین منبع موجود درون مورد حیـات حضرت محمّد(ص)، درون آیـات ابتدایی سورۀ قمر بـه این معجزه اشاره فرموده است:

 

اقْترََبَتِ السَّاعَةُ وَ انشَقَّ الْقَمَرُ وَ إِن یرَوْاْ ءَایةً یعْرِضُواْ وَ یقُولُواْ سِحْرٌ مُّسْتَمِر

قیـامت نزدیک شد و ماه از هم شکافت! و هر گاه نشانـه و معجزه‏اى را ببینند روى گردانده، مى‏گویند: اهنگ عربی هله بل خمی «این سحرى مستمر است».

 

روایـات صحیح السند بسیـاری نیز بـه وقوع این معجزه اشاره نموده اند:

شـهرت وقوع شق القمر از آن حضرت مانند خورشید درون وسط آسمان هست و اصحاب سید مختار(پیـامبر) و تابعین اخیـار چون عبد اللَّه مسعود و انس بن مالک و حذیفه یمانى و ابن عباس و جبیر بن مطعم و عبد اللَّه بن عمرو و جمـهور اهل تفسیر، اخبار بـه آن نموده‏اند، و نیز درون نقلى صحیح آمده که:

«ابوجهل لعین و یـهودى دیگر شبى بـه حضرت رسالت(ص) رسیدند و آن شب چهاردهم ماه بود و قمر بـه مرتبه بدریـه رسیده بود. اهنگ عربی هله بل خمی ابوجهل گفت "اى محمد بر وفق دعوى خود بما آیتى بنما و الا سر تو را بـه شمشیر بردارم" فرمود کـه چه مـیخواهى ابوجهل بـه آن یـهودى گفت کـه چه چیز هست که فعل آن متعذر باشد و از تحت قدرت بشر بیرون درون چپ و راست خود مـینگریست و در این باب اندیشـه مـیکرد یـهودى گفت کـه "محمد(ص) ساحر هست و آنچه از او اقتراح مى‏کنیم بـه قوت سحر آن را بـه ما مـینماید بـه او بگو که تا ماه را بشکافد کـه سحر درون آسمان تاثیر نمـیکند و ساحر را درون آن تصرفى و اقتدارى نیست و چون از اتیـان آن عاجز شود او را بقتل رسانیم" ابوجهل گفت "این ماه را براى ما بشکاف" آن حضرت دعا فرمود، انگشت سبابه برآورد و اشاره بماه کرد ماه را دو نیم ساخت یک نیمـه آن بر جاى خود بماند و نیمى دیگر بطرف دیگر رفت و زمانى بآن هیئات بماند. ابو جهل گفت "آن را ملتسم ساز" آن حضرت اشاره فرمود هر دو نیمـه بـه هم پیوستند. یـهودى ایمان آورد. ابوجهل پرجهل گفت کـه "او چشم ما را بـه سحر بسته هست و بـه جهت آن قمر را منشق بـه ما نمود از جماعت مسافران کـه از اطراف افاق برسند بپرسند بپرسیم که تا ایشان امشب انشقاق قمر را دیده‏اند یـا نـه" چون از آینده و رونده پرسیدند جواب دادند کـه در فلان شب ماه را بـه دو نیمـه دیدیم با وجود این معجزۀ باهره ابوجهل ایمان نیـاورد و آن را حمل بر سحر کرد و کفار قریش نیز تابع او شدند و گفتند: "سحرکم ابن ابى کبشـه سحر کرد بر شما" این ابن کبشـه و تسمـیه او باین اسم آنجا سمت ذکر یـافت. حق سبحانـه این آیـه فرستاد کـه "وَ إِنْ یرَوْا" و اگر ببینند کافران "آیةً" نشانـه ای از آیـات قدرت ما کـه ان اظهار معجزه نیره هست بر دست پیغمبر که تا دلیل صدق دعوى او باشد "یعْرِضُوا" اعراض کنند از تأمل درون آن و روى بگردانند از انقیـاد نمودن بـه صحت آن بـه جهت عناد و حسد "وَ یقُولُوا" و گویند کـه این آیت "سِحْرٌ مُسْتَمِرٌّ" جادوییست دایم و مطرد یعنى همـیشـه سحر از محمد صادر مـیشود و دایم الاوقات بـه این ارتکاب مـینماید»

 آیـه دال هست بر آنکه ایشان قبل از این آیـه آیـات مترادفه و معجزات متتابعه را از آن حضرت مشاهده کرده بودند.

(منـهج الصادقین فی إلزام المخالفین، ج‏9، ص: 94-93)

 

تفسیر قمـی، ضمن روایت مشابهی نقل مـی کند کـه زمان وقوع شق القمر، شب چهارده ماه ذی الحجه بوده هست و البته مدعی هست که درخواست کنندگان معجزه، چهارده نفر بودند:

          امام صادق(ع) فرمود:

«چهارده نفر از اصحاب عقبه، شب چهاردهم ذی حجه جمع شدند و به پیـامبر(ص) گفتند: "هیچ پیـامبری نبوده است، مگر اینکه نشانـه(معجزه) ای داشته است، بعد نشانۀ تو درون امشبت چیست؟" پیـامبر فرمود: "چه مـی خواهید؟" گفتند: "اگر نزد پروردگارت قدری داری، بـه ماه امر کن دو نیم شود" بعد جبرئیل نزول کرد و گفت: "ای محمّد، پروردگارت بر تو سلام مـی فرستد و مـی فرماید: من اطاعت از تو را بـه هر چیزی امر کرده ام." بعد سرش را بلند کرد و به ماه امر کرد کـه دو نیم شود، بعد به نیم شد. بعد پیـامبر به منظور شکر خدا، سجده کرد و شیعیـان ما سجده د. سپس پیـامبر سرش را بلند نمود و سرهایشان را بلند د، سپس فرمود: "به آنگونـه کـه بود بازگردانده شود" بعد به آنگونـه کـه بود بازگردانده شد...»

(تفسیر قمـی، ج‏2، ص: 341)

 

  البته بیـانات این دو روایت، علیرغم اختلافات جزئی کـه دارند، تناقضی با هم ندارند. به منظور مثال درون روایت اوّل نیـامده هست که بـه غیر از ابوجهل و آن مرد یـهودی، فرد دیگری حضور نداشت، و نیز هر کدام از دو روایت، بخشی از آنچه گفته شده هست و بخشی از اعمال طرفین را توضیح مـی دهند.

  بـه طور مشابه روایـات بسیـار دیگری نیز وجود دارند کـه شق القمر را تأیید مـی کنند و روایـات آن نزدیک بـه حدّ تواتر است، و لذا بـه لحاظ تاریخی، حتما امری محقّق بدانیم.

 

  اکنون بـه شبهات نویسندۀ مسیحی، علیـه معجزۀ شق القمر را بررسی مـی کنیم:

 

نویسندۀ مسیحی:

در اینجا نیز چنین تفسیری با چندین اشکال عمده مواجه است. اوّل، درون این آیـات نام محمّد ذکر نشده است.

پاسخ:

اولاً اگر این استدلال صحیح بود، تمام پیشگوییـهایی کـه مسیحیـان بـه کتب مقدّس یـهود درون مورد عیسی مسیح نسبت مـی دهند و مـی گویند حضرت عیسی(ع) آنـها را محقّق ساخت، نیز باطل بود. زیرا درون هیچ جای عهد عتیق نام عیسی دیده نمـی شود و مسیحیـان تنـها با کمک شواهد و قرائن، این پیشگوییـها را بـه حضرت عیسی(ع) نسبت مـی دهند، بعد وقتی درون آن پیشگوییـها نامـی ازی کـه آنـها را محقّق مـی سازد، نیـامده است، بر چه اساسی با این اطمـینان، آنـها را بـه حضرت عیسی(ع) نسبت مـی دهند؟

 

ثانیـاً نیـامدن نام مبارک پیـامبر درون آن سوره دلیل بر نفی مسئله نمـی ‌شود، زیرا درون موارد دیگر نیز اسم پیـامبر درون آیـه نیست ولی با قراین، شواهد، دلایل عقلی و شواهد روایی مطلب روشن مـی‌شود. مثلاً درون سورۀ اسراء و بحث معراج نامـی از پیـامبر نیـامده هست و تعبیر «عبد» آمده است، ولی تردیدی نیست کـه آیـه اول سوره اسراء مربوط بـه جریـان معراج پیـامبر است. شواهد روایی، این مطلب را بـه آسانی ثابت مـی‌کند.

  آیـه دوم سوره قمر که تا حد زیـادی روشن مـی کند کـه آیۀ اول حتما مربوط بـه اعجاز باشد. چون از آیـه و نشانـه بودن آن سخن گفته، و رویگردانی برخی از آن. اینـها نشانۀ معجزه بودن شق القمر مـی شود. البته شاید لازم بـه یـادآوری باشد کـه قرآن از واژۀ معجزه استفاده نمـی فرماید و برای معرّفی معجزه از دو واژۀ آیـه بـه معنای نشانـه و بینـه بـه معنای نشانۀ روشن، استفاده مـی فرماید.

 

ثالثاً باید درون فهم آیـات بـه شأن نزول و روایـاتی کـه در مورد آن آمده است، مراجعه کنیم. سخن متخصصان و کارشناسان را کـه مفسران قرآن هستند، جستجو نماییم.

  مفسرین شیعه و سنی با کمال قاطعیت و صراحت مـی‌گویند: آیـات اول سورۀ قمر مربوط بـه شق‌القمر و شکافته شدن ماه بـه عنوان معجزه درون زمان رسول اکرم(ص) مـی‌ باشد. درون کتاب‌های تفسیر معتبری نظیر: تفسیر البیـان، تفسیر مجمع البیـان، تفسیر ابوالفتوح رازی، تفسیر منـهج الصادقین، تفسیر صافی،‌تفسیر نور الثقلین، المـیزان. از تفاسیر اهل سنت: تفسیر طبری، درون المنثور، کشاف، تفسیر کبیر فخر رازی، فی ظلال القرآن، متفق‌اند بر این کـه آیـات سوره قمر مربوط بـه جریـان شق‌القمر است.

  فخر رازی از اهل سنت و طبرسی از شیعه تأکید نموده‌اند کـه آیـات یـاد شده درون صدد بیـان شق‌القمر هست که درون زمان پیـامبر(ص) رخ داده است. از این گذشته درون منابع روایی شیعی و سنی بیش از 40 حدیث درباره شق‌القمر آمده و تصریح گردیده کـه آیـات یـاد شده مربوط بـه شق‌القمر است.

  همچنین، بر اساس تحقیق برخی دانشمندان درون کتاب تاریخی «تاریخ فرشته» آمده است: درون عهد رسول الله اهل مـیلبار هندوستان شق‌القمر را دیدند و در نوشته‌های خود ثبت د. حاکم آن شـهر بعد از آن کـه تحقیقاتی درون این زمـینـه بـه عمل آورد، به منظور او ثابت شد کـه این موضوع درون اثر اعجاز پیـامبر تحقق یـافته است، و دین اسلام را پذیرفت.

در نتیجه معلوم مـی‌شود کـه به دلایل شواهد روایی و تاریخی آیـات اول سوره قمر ناظر بـه جریـان شق‌القمر است.

 ادامـه درون وبلاگ http://javidislam.blogfa.com/

یکشنبه 30 آذر 1393-10:49 ب.ظ


 سلام

وقتتون بخیر
من درون مورد این موضوع دچار مشکل شدم.ممنون مـیشم درون صورت امکان راهنماییم کنید:
"
وقتی کـه زنی بدست مردی بـه قتل مـیرسه،خانواده زن به منظور قصاص قاتل حتما نصف دیـه مرد رو بپردازن".
-
در صورتیکه قتل عمد یـا غیر عمد باشـه فرقی مـیکنـه؟
-
اگه دو برابری دیـه مرد بخاطر نقش تامـین معاش خانوادش هست،آیـا نباید دیـه یک زن سرپرست خانوار رو هم معادل یک مرد قرار داد که تا قوانین با شرایط عصر حاضر همخونی داشته باشن؟ و یـا اینکه دیـه پسری  که هیچ نقش تولید کنندگی به منظور جامعه یـا خانوادش نداره چرا از  دیـه زنی کـه ممکنـه سرپرست باشـه یـا نباشـه و حداقل مادر یک خونواده باشـه، بیشتره؟
-
درسته کـه دیـه بـه خونواده مـی رسه، اما چرا خانواده ای کـه ش رو از دست داده حتما به خونواده ی دیگه- به منظور نابودی ِفرزند مجرمش- بهایی بپردازه؟
متشکرم

 

  پاسخ:

 

  بحث قصاص، بحثی هست که درون صورت قتل عمد یـا شبه عمد پیش خواهد آمد و مسائل مربوط بـه دیـه را درون پی خواهد داشت. درون مورد قتل سهوی، قصاصی هم درون کار نیست.

 

  اینکه پرسیدید چرا حتما خانواده ای کـه ش را از دست داده است، بـه خانواده ای کـه پسر قاتلش قصاص مـی شود، بهایی بپردازد؛ علّت این امر، روشن است: از دیدگاه شرع مقدّس اسلام، نان  آور و متکفل هزینـه  هاى خانواده  ها مردان هستند. حال اگر مردى عمداً[یـا بـه صورت شبه عمد] زنى را کشت، بـه طور طبیعى حتما بتوان او را قصاص نموده و کشت، ولى سرنوشت عائله او چه مى شود؟ (لازم بـه ذکر هست قوانین براساس مصالح عام و غالب وضع مى شوند و همواره استثناهایى وجود دارد) درون این مورد اگر اولیـاى مقتول بخواهند مرد را قصاص کنند، شرع مى گوید حتما نیمى از دیـه را پرداخت نمایند که تا به اندازه اى مشکل عائله برطرف گردد.[1]

 

  امّا اینکه مـی پرسید کـه شاید زنی سرپرست خانواده اش بود و یـا پسری هیچ نقشی درون تأمـین مایحتاج خانواده نداشت، همانطور کـه در بالا گذشت، قوانین براساس مصالح عام و غالب وضع مى شوند و همواره استثناهایى وجود دارد. از سوی دیگر، حتما توجه کرد کـه زنی کـه سرپرست هست همچنان پتانسیل ازدواج و تحت تکفّل یک مرد قرار گرفتن را، و یک مرد فاقد خاصیت، نیز همچنان پتانسیل تحت تکفّل گرفتن خانواده را، دارا هستند. البته دقّت کنید کـه با جرایم و مجازاتها نمـی توان مشکلات عاطفی را از بین برد، و به همـین خاطر بحث فقدان پدر، مادر یـا فرزند درون مسئله مدّ نظر نیست. درون دیـه، کـه امری مادّی و مالی است، بحث نیـازهای مادّی و مالی بازماندگان و بستگان مدّ نظر است.

 

با سپاس

 

***

 

دوستمان ارس دوباره مطرح فرموده اند:

 

سلام دوباره

صرفا تکیـه بـه پتانسیلها درون تعیین قوانین باعث ضعف نیست؟پتانسیلی کـه با آنچه درون رفتار یک فرد، عینی شده متفاوته.

اگر چیزی کـه به مرور زمان از استثنا بودن خارج بشـه ،نمـیتونـه پشتوانـه ای به منظور تغییر قوانین مربوطه باشـه؟

مثلا مردی کـه هیچ مسئولیتی نداره و حتی حضورش درجامعه مضر هم باشـه؛ چون صرفا بصورت بالقوه با یک مرد مسئول ، پتاسیل یکسانی داره از حقوق یکسانی هم برخوردار مـیشـه!

قصد تکرار مکررات ندارم.اشارم بـه پویـایی و مطابق بودن با نیـازهای روز جامعست.

  پاسخ:

 

  همانطور کـه در پاسخ قبلی بـه شما عرض کردیم، کـه موارد استثناء نباید امور کلّی زیر سؤال ببرند. قانون حتما جامعیت داشته باشد.

 

  شاید تکیـه صرف بر پتانسیلها باعث ضعف باشد، هر چند این امر نیـاز بـه اثبات دارد، ولی بحث فقط بر سر پتانسیلها نیست، بـه هر حال عموماً این مردها هستند کـه نان آوری مـی کنند و زنـها هم بیشتر بـه عنوان کمک بـه شوهر کار مـی کنند 

 

  امّا اگر استثناء بـه مرور زمان، بـه کلیّت بدل شود، بلکه قانون جای تغییر دارد کـه در اسلام این امر با بحث قوانین ثانویـه، پیشبینی شده است، ولی موضوع این هست که زنـها درون این عصر نـه تنـها نان آورتر از صدر اسلام نیستند، بلکه نقششان درون عصر امروز و هجوم شدید فمنیسم، درون اجتماع و خانواده کمرنگتر هم شده است، بعد این امور، امروز از دیروز استثنائتر هم هستند.

 

  مردی کـه هیچ مسئولیتی ندارد بـه هر حال ممکن هست روزی مسئولیتی را بـه عهده بگیرد، ولی مردی کـه حضورش به منظور جامعه مضر است، با چنین فردی فرق دارد و با برخورد شدید قانون روبرو مـی شود.

 

  باید توجه کنیم کـه قانونگذار موقع قانون گذاشتن حتما تمام جوانب را بنگرد، البته جزئیـات نباید مانع توجه بـه کلیـات شوند.

 

 

  امّا دوست عزیز، اگر منظور شما این هست که قانون بـه شکلی باشد کـه عدالت را درون جامعه برقرار کند، خب دعوای ما از روز اوّل سر همـین است! ما مـی گوییم دنیـا گنجایش عدالت را ندارد و به همـین دلیل هست که ما بـه زندگی بعد از مرگ اعتقاد داریم. آری بـه هر حال درون هر قانونی حفره هایی هست کـه باعث مـی شود برخی سوءاستفاده کنند، ولی خب خدا شاهد و ناظر هست و درون قیـامت عدالت کامل را اجرا خواهد فرمود. این تئوریـهای بشری هم کـه به عنوان مثال سعی مـی کنند با تساوی، مدلی از عدالت بسازند، فقط تلاشـهای بی حاصلی هستند کـه در غرب هم مناقشات زیـادی را بـه وجود مـی آورند، ولی از آنجا کـه آنـها خود فمنیسم را به منظور استثمار زنان بـه راه انداخته اند، فمنیسم را بـه عنوان امری کلّی درون نظر مـی گیرند و تمام امور را بـه خاطر آن زیر پا له مـی کنند. قوانین تساوی گرای غرب، گاهی عوارض مضحکی را درون پی دارد کـه بحث درون مورد آنـها خود محتاج تحقیقی کامل است.

 

 

http://hoghoghy.blogsky.com/1383/12/19/post-10 .

یکشنبه 30 آذر 1393-10:44 ب.ظ


مترجم: نویدار

هفته نامـه "اشپیگل" چاپ آلمان درون شماره 28 سال 2008 نوشته ای بـه نام "فرمانروای قلابی صلح"به قلم ماتیـاس شولتس Matthias Schulz منتشر کرده است. درون این نوشته نویسنده مـی گوید کـه کوروش پیـام آور صلح و حقوق بشر نبوده هست و یکی چون دیگر دیکتاتورهای زمان خویش بوده هست و درون این راستا منشور حقوق بشر کوروش را یک "سند تبلیغاتی" مـی خواند.

این نوشته کـه در هفته نامـه معتبر "اشپیگل" چاپ شده است، کم کم دارد توجه همگان را جلب مـی کند. ایرانیـان آلمانی زبان چند واکنش بـه این نوشته نشان داده اند. که تا آنجا کـه در اینترنت دیدم، واکنش ها تاکنون بیشتر عصبی و غیرمنطقی بوده اند.

در اینجا برگردان نوشته "اشپیگل" را مـی آورم که تا هر درک مستقل خود را از نوشته اصلی بـه دست آورد و چون بسیـار مورد های مشابه دیگر تفسیرهای دست چندم بـه وجود نیـاید. خود نیز زمان به منظور پژوهش بیشتر پیرامون استدلال های این نوشته نیـاز دارم؛ هر چند کـه نوشته از دید من چندان پخته بـه نظر نمـی آید و دارای چند اشکال ساختاری هست و بـه جای کاربرد روش های علمـی کمـی نیز از فرهنگ پلمـیک یـاری جسته است. با وجودی کـه هیچ گونـه تعصبی بـه این گونـه مورد ها ندارم، کمـی نیز بوی فرهنگ از گونـه روزنامـه کیـهان مـی آید. اما دارای چند نمونـه و استدلال تاریخی هست که نیـاز بـه تامل دارد.در تاریخ ایران نکته های مبهم بسیـاری وجود دارند کـه تاکنونی بـه آنـها نپرداخته است. این نکته یکی از آنـهاست.

دیدگاه های خود را درون اینجا بنویسید که تا یک تبادل سازنده دیدگاه ها را داشته باشیم.

نویدار

فرمانروای قلابی صلح

هفته نامـه "اشپیگل"، شماره 28/2008

ماتیـاس شولتس

در سازمان ملل متحد درون نیویورک درون ویترینی شیشـه ای لوح 2500 ساله بـه خط مـیخی نام "منشور باستانی حقوق بشر"وجود دارد کـه به آن احترام فراوان مـی گذارند. اکنون آشکار مـی گردد: این لوح را یک دیکتاتور باستانی نوشته هست که مخالفان خود را شکنجه مـی کرده است.

قرار بود آن چه کـه محمد رضا شاه پهلوی درون نظر داشت، جشن رکوردها گردد. او نخست "انقلاب سفید" (اصلاحات ارضی) را اعلام کرد و خود را "آریـامـهر" خواند. حال، درون سال 1971 نیـاز آن را حس کرد کـه "2500 سال پادشاهی ایران" را جشن بگیرد و این گونـه بود کـه اجرای "بزرگترین نمایش جهان" اعلام گشت.

او دستور داد کـه پنجاه خیمـه باشکوه بر ویرانـه های تخت جمشید (پرسپولیس) برپا سازند. 69 نفر از سران کشورها و پادشاهان و در مـیان انـها پادشاه ژاپن بـه آنجا رفتند. درون آنجا 20،000 لیتر نوشیده شد بـه همراه خوراک بلدرچین، طاووس و خاویـار درون ظرف طلا. بر روی مـیزها نیز بطری های "شاتو لافیت" Château Lafite گردانده مـی شد.

در نقطه اوج جشن شاه بـه سوی آرامگاه کوروش دوم گام نـهاد کـه در سده ششم پیش از مـیلاد درون یک جنگ درازمدت خونین بیش از پنج مـیلیونکیلومتر مربع را تسخیر کرده بود.

"منشور باستانی حقوق بشر" مورد ستایش همگان

با بیش از صد مـیلیون دلار هزینـه، ستایش از پادشاه باستانی ایرانیـان امری پرهزینـه و مورد انتقاد بود. شاه درون پاسخ با این انتقادها گلایـه وار گفته بود: "یعنی با نان و تربچه از سران کشورها پذیرایی کنم؟"

حتی رهبر مذهبی آیت الله خمـینی نیز از تبعیدگاه خود نفرت خود را از این کار ابراز داشت: "جنایت های شاهان ایرانی صفحات تاریخ را سیـاه ساخته است." با این وجود شاه معتقد بود کـه بهتر مـی داند. او بیـان داشت کـه کوروش انسانی ویژه بوده هست با اندیشـه انسانی، سرشار از محبت و مـهربانی. او نخستین انسانی بوده هست که حق "آزادی اندیشـه" را بنیـان نـهاده است. شاه این دید خود را بـه اطلاع سازمان ملل متحد نیز رسانید. درون روز 14 اکتبر کـه جشن درون تخت جمشید درون اوج خود بود، دوقلوی او (اشرف پهلوی) گام بـه بنای سازمان ملل متحد درون نیویورک نـهاد. درون آنجا او کپی لوح منشور حقوق بشر را بـه "سیتو اوتانت"، دبیر کل سازمان ملل هدیـه داد. او نیز به منظور این هدیـه تشکر کرد و آن را بـه عنوان "منشور باستانی حقوق بشر" مورد ستایش

قرار داد.

اکنون این دبیر کل سازمان ملل بود کـه مـی گفت: پادشاه پارسی این "هوشمندی را درون احترام بـه تمدن های دیگر نشان داد." سپس اوتانت دستور داد این لوح گلی را کـه بیـانیـه این کوروش دوم بـه اصطلاح انسان دوست سال 539 پیش از مـیلاد را درون بر دارد، درون یک ویترین شیشـه ای درون بنای اصلی سازمان ملل بـه نمایش بگذارند. این لوح هنوز آنجاست، درون کنار قدیمـی ترین قرارداد صلح جهان.

تعارفات بزرگ، سخنان بزرگ، یـاوه بزرگ

به نظر مـی رسد کـه سازمان ملل متحد قربانی یک حقه بازی شده است. بر خلاف ادعای شاه، جوزف ویزهوفر (Josef Wiesehofer) شرق شناس پرسابقه از شـهر کیل مـی گوید کـه این لوح خط مـیخی بیش از یک "پروپاگاند" (تبلیغ) نیست. او مـی گوید: "این کـه نخستین بار کوروش اندیشـه های حقوق بشر را طرح کرده است، سخنی پوچ است."

هانس پتر شاودیگ (Hanspeter Schaudig)، آشورشناس از هایدلبرگ نیز درون این فرمانروای باستانی، مبارز پیشاهنگ برابری و احترام نمـی بیند. زیردستان او حتما پاهای او را مـی بوسیدند.

نزدیک بـه سی سال این فرمانروا شرق را بـه جنگ کشید و مـیلیون ها انسان را درون بند مالیـاتی خود اسیر ساخت. بـه دستور او بینی و گوش نافرمایـان را مـی بد. محکومان بـه مرگ را که تا سر درون خاک مـی د و خورشید کار را بـه پایـان مـی رساند.

آیـا سازمان ملل این دروغ تاریخی ساخته و پرداخته شده توسط شاه را بدون تحقیق پذیرفته است

یکشنبه 30 آذر 1393-10:42 ب.ظ


"سازمان ملل یک خطای بزرگ مرتکب شده است."

این کلاوس گالاس (Klaus Gallas) متخصص تاریخ هنر کـه در شـهر وایمار گرم تدارک فستیوال فرهنگی آلمان و ایران ("دیوان غربی-شرقی، تابستان 2009″) است، بود کـه این بحث را بـه افکار عمومـی کشاند. درون تدارک این فستیوال بود کـه او متوجه ناهمخوانی هایی درون این منشور شد. او مـی گوید: "سازمان ملل یک خطای بزرگ مرتکب شده است."

با وجود درخواست های فراوان "اشپیگل" سازمان ملل حاضر بـه ابراز نظر درون این مورد نیست. "سرویس اطلاعات سازمان ملل" درون وین کماکان بیـان مـی دارد کـه این سنگ نبشته شرقی توسط بسیـاری بـه عنوان "نخستین سند حقوق بشر" پذیرفته شده است.

پیـامد های این کار بسیـار سنگین است. درون این مـیان حتی درون کتاب های درسی مدرسه های آلمان نیز این ایرانی باستانی (کوروش) بـه عنوان پیشاهنگ سیـاست بشردوستی تدریس مـی شود. درون اینتر نت نیز یک ترجمـه جعلی پخش شده هست که درون آن کوروش حتی حداقل دستمزد و حق پناهندگی را نیز تدوین کرده است. "برده داری حتما در تمام جهان برچیده شود. هر کشوری مـی تواند آزادانـه تصمـیم بگیرد کـه آیـا رهبری مرا مـی خواهد یـا نـه." اینـها سخنانی هستند کـه در آنجا گفته شده اند.

حتی شیرین عبادی، برنده جایزه صلح نوبل درون سال 2003 نیز درون این دام افتاده است. او درون سخنرانی خود درون اسلو گفت: "من یک زن ایرانی هستم، از نواده کوروش بزرگ، همان فرمانروایی کـه بیـان داشت کـه نمـی خواهد بر مردمـی حکومت کند کـه او را نمـی خواهند."

دانشمندان حیرت زده مانده اند کـه یک شایعه چگونـه خود بـه خود گسترش مـی یـابد. که تا این مـیزان روشن هست که درون مرکز این بلوف بزرگ چهره ای ایستاده هست که شرق باستان را بیش ار هر

دیگری بـه لرزه درآورد. "نبوغ نظامـی" (ویزهوفر) کوروش او را که تا هند و به مرزهای مصر رساند. او آفریننده کشوری با ابعاد عظیم نوین بود. درون اوج قدرت خویش، او صاحب امپراطوری افسانـه ای بود کـه به ثروت خود مـی بالید. اگرچه درون ابتدا همـه چیز بسیـار ناچیز آغاز گشت. این مرد جوان کـه فرزند یک پادشاه کوچک بی اهمـیت درون پارس درون جنوب غربی ایران بود، درون سال 599 پیش از مـیلاد بر تخت سلطنت نشست.

یک عمل گرا با شلاق و شیرینی و نـه یک بشردوست

حتی درون دوران باستان نیز حماسه های عجیب و غریب پیرامون سلسله های حکومتی ساخته و پرداخته مـی شدند. یکی از آنـها مـی گوید کـه کوروش درون بیـابان بزرگ شد و یک سگ بـه او شیر مـی داد. از او هیچ تصویر یـا تندیس واقعی وجود ندارد.

غرب بسیـار زود اراده نیرومند او را حس کرد. او نخست بر ایلامـی ها، ملت همسایـه خود چیره شد. سپس درون سال 550 پیش از مـیلاد با ماشین جنگی سریع و سربازان خود درون زره های برنز بر مادها حمله برد. بعد از آن بر آسیـای کوچک پیروز شد کـه در آن صدها هزار یونانی درون جوامع کوچک مـی زیستند. اشراف زاده های "پرینـه" بـه بردگی گرفته شدند.

سردار جنگی به منظور استراحت از جنگ، بـه کاخ خود درون پاسارگاد باز مـی گشت، جایی کـه گرداگرد از باغ های آبیـاری شده "پارادایسوس" (پردیس-مترجم) بود. درون کاخ نیز او حرم بزرگی داشت. البته او زمان زیـادی درون آنجا نماند و به زودی دوباره روانـه جبهه شد، این بار درون افغانستان. درون 71 سالگی بود کـه کارش درون جایی درون ازبکستان بـه پایـان رسید. نیزه ای بـه ران او خورد و او سه روز بعد از آن درگذشت.

"ویزهوفر" این پادشاه را "عمل گرا" (پراگماتیست) و زیرک درون جنگ و هوشمند درون سیـاست داخلی مـی خواند کـه با "سیـاست شلاق و شیرینی" بـه هدف های خود مـی رسید. او بشردوست (اومانیست) نبود.

البته برخی از هلنی ها از این سردار پیروز خوششان مـی آمد. هرودوت و اشولس (که هر دو درون سال های بعد مـی زیستند) این رهبر شرقی را بـه عنوان بخشنده و مـهربان مـی ستودند. درون کتاب مقدس نیز او قدیس نام مـی شود چون او گویـا بـه یـهودیـان اسیر اجازه داده هست که بـه اسراییل بازگردند.

اما تاریخ شناسان مدرن گزارش های این گونـه را بـه عنوان تملق و چاپلوسی افشا ساخته اند. "ویزهوفر" مـی گوید: "در دوران باستان یک تصویر درخشان از کوروش ساخته شد." اما درون حقیقت او یک حاکم خشن چون دیگران بوده است. ارتش او مناطق مس و مکان های مقدس را غارت مـی کرد و اشراف شـهری را بـه اسارت مـی برد.

این کـه این مرد را بنیـان گذار حقوق بشر جا بزنند، تنـها مـی توانست بـه فکر شاه برسد کـه خود درون سال های 60 دچار دشواری بود. با وجودی کـه ساواک، پلیس مخفی او، وحشیـانـه شکنجه مـی کرد، همـه جا درون کشور مقاومت شکل مـی گرفت. گروه های مارکسیستی بمب پرتاب مـی د و ملاها مردم را بـه مقاومت فرا مـی خواندند.

این لوح گلی یک خیـانت سیـاسی فرومایـه را جاودانـه کرده است

از این رو فرمانروا (شاه) تلاش داشت کـه خود را بـه گذشتگان باستانی بچسباند. آن گونـه کـه کوروش درون آن زمان پدر ملت بود، "من نیز امروز هستم." شاه ادعا مـی کند کـه "تاریخ پادشاهی ما با بیـانیـه مشـهور کوروش آغاز مـی شود. این یکی از درخشانی ترین سندهایی هست که درون باره روح آزادی و برابری درون تاریخ بشری یـافت مـی شود."

اما حقیقت این است: این لوح گلی یک خیـانت سیـاسی فرومایـه را جاودانـه ساخته است. آن زمانی کـه این نوشته درون سال 539 پیش از مـیلاد تدوین مـی شد، کوروش درگیر دراماتیک ترین بخش زندگی خود بود. او جرات آن را یـافته بود کـه بر امپراطوری جدید بابل، رقیب نیرومند به منظور تسلط بر خاورمـیانـه، حمله برد. گستره این دولت که تا فلسطین بود و مرکز آن بابل باشکوه بود با برج 91 متری، کـه تاج آن بود و مرکز دانش و هنر. افزون بر آن این سرزمـین پر از سلاح نیز بود. با این وجود این پارسی جرات حمله را یـافت. نیروهای او مسیر دجله را پیمودند و نخست اوپیس (Opis) را تسخیر کرده و تمام اسیران را کشتند. سپس بـه سوی بابل سرازیر شدند. آنجا نبونید، پادشاه پیر 80 ساله پشت دیوار 18 کیلومتری پیرامون شـهر سنگر گرفته بود.

در همـین زمان روحانیون خدای مردوک درون بابل طرح خیـانت بـه سرزمـین خود را مـی ریزند. آنـها کـه از این کـه پادشاه شان قدرت روحانیون را محدود ساخته بود، عصبانی بودند، بـه گونـه ای نـهانی دروازه های شـهر را گشودند و نمایندگان پارسیـان دشمن را بـه شـهر راه دادند. نبونید بـه تبعید فرستاده شد و پسرش کشته شد.

سپس تبانی بر سر تسلیم بدون جنگ شـهر صورت گرفت. کوروش آزادی همـه هموطنان خود را کـه در جنگ های پیشین بـه اسارت گرفته شده بودند را خواستار شد . او همچنین تندیس های خدایـان را کـه دزدیده شده بودند را بازپس گرفت.

این بخش ها بودند کـه از سوی شاه بـه گونـه ای دیگر بـه عنوان رد عمومـی داری بازتفسیر شدند. اما درون حقیقت کوروش تنـها زنجیرهای هم وطنان خود را گشوده بود.

روحانیون به منظور این خدمت خیـانت کارانـه پول و زمـین دریـافت د. درون پاسخ آنـها کوروش را "کبیر" و "عادل" و در اساس او بـه عنوانی کـه همـه جهان را "از نیـاز و دشواری رها مـی سازد"،

خواندند.

تنـها بعد از آن کـه همـه چیز روشن گشته بود، کوروش خود وارد شـهر شد. او با اسب خویش از مـیان دروازه درخشان آبی رنگ "ایشتار" گذشت. زیر پای او شاخه های نی گسترده بودند. سرانجام، آن گونـه کـه در سطر 19 نوشته شده است، مردم اجازه یـافتند کـه "پای او را ببوسند."

در این لوح بـه خط مـیخی هیچ چیز درون باره رفرم های عمومـی، اخلاقی یـا توصیـه های بشردوستانـه وجود ندارد. "شاودیگ" محقق آن را "قطعه ای پروپاگاند درخشان" مـی نامد.

اما این شایعه فرمانروای صلح طلب بـه برکت روحانیون حقه باز ایجاد شد و اکنون بعد از ستایش از سوی سازمان ملل متحد این حباب کماکان بزرگتر مـی شود.

 

 

 در ماه زوئن موزه بریتانیـا (British Museum)در لندن خبر داد کـه لوح گران بهای اصلی را بـه تهران امانت مـی دهد. این لوح اکنون نماد غرور ملی ایرانیـان شده اشت.

"گالاس" فاش ساخت که: "حتی چندی پیش از پارلمان آلمان درخواست شده بود کـه نمونـه این لوح را درون یک ویترین شیشـه ای درون پارلمان بـه نمایش گذارند. این درخواست البته بازپس گرفته شده است. اما خدشـه سازی تاریخ متوقف نشده است. با این ستایش منحوس از سوی سازمان ملل متحد، شایعه ای متولد شده هست که کماکان تغذیـه جدید مـی یـابد.

یک ضرب المثل شرقی مـی گوید: "یک نادان سنگی را درون چاه مـی اندازد کـه ده عاقل نمـی توانند آن را بیرون آورند."

* * *

این نوشته را به انگلیسی یـا آلمانی بخوانید.

مراجع:

(1): http://www.spiegel. de/spiegel/ 0,1518,564395, 00.html

(2): http://www.spiegel. de/international /world/0, 1518,566027, 00.html

 

یکشنبه 30 آذر 1393-10:36 ب.ظ


 

 

  برخی از افراد نژادپرست و باستانگرا، معتقدند کـه دروغ درون ایران باستان وجود نداشته هست و بعد از ورود اسلام درون ایران دروغگویی معنا پیدا کرده است، زیرا درون حدیثی گفته شده هست که دروغ درون جنگ، وعده بـه زنان و اصلاح بین مردم، نیکوست.
  در پاسخ حتما ابتدا توضیح بدهیم کـه اینگونـه نبوده هست که درون ایران باستان دروغگویی درون کار نبوده باشد، فقط چند مورد از شاهانی کـه نیکو خوانده مـی شوند را مطرح مـی کنم و به سراغ شاهانی با کارنامۀ سیـاه نمـی روم:

کوروش، بنیـانگذار استعمارگری درون جهان کـه غربیـها به منظور اینکه او را درون برابر شخصیت معصومـین درون بین ایرانیـان قرار بدهند مدام بادش مـی کنند، گفت: ﻣﺮﺩ ﭘﺎﺭﺳﯽ ﺩﺭﻭﻍ ﻧﮕﻮﯾﺪ ﺣﺘﯽ ﺑﻬﻨﮕﺎﻡ ﻣﺮﮒ ﺩﺭ ﺟﻨﮓ.
ولی همـین کوروش، بـه هر کشوری کـه رفت بـه خدایـان آن کشور ادای احترام کرد و ابراز بندگی نمود، که تا جایی درون منشور معروفش کـه در فتح بابل نوشته شده است، بـه خدایـان بابلی، بعل، بنو و مردوک، ابراز ارادت کرد و گفت سلسله اجدادش مورد محبّت بعل و بنو بوده اند و پیروزی خویش را نیز بـه مردوک نسبت داد(مثل ما کـه مـی گوییم خرمشـهر را خدا آزاد کرد، کوروش هم گفت: مردوک آقای بزرگ نجیب، اهالی بابل را بـه طرف من متوجّه کرد، زیرا من همـه روزه درون فکر پرستش او بودم)!!
 آیـا این دروغگویی نیست؟ آیـا دورو بودن دروغگویی نیست؟!

داریوش هخا، از خونخوارترین شاهان هخا کـه طبق فرمایشات خودش درون کتیبۀ بیستون یکی از مخالفان دستگیر شده را گوش و بینی و چشم مـی کند و در آربل مصلوب مـی کند، گفت: ﺍﻫﻮﺭﺍﻣﺰﺩﺍ ﺩﺭﻭﻍ ﺭﺍ ﺍﺯ ﺳﺮﺯﻣﯿﻦ ﻭ ﻣﺮﺩﻡ ﻣﻦ ﺑﻪ ﺩﻭﺭ ﻧﮕﻪ ﺩﺍﺭﺩ.
  ولی همـین داریوش، بردیـا را کشت و بعد ادعا کرد کـه او فردی بـه نام گئومات مغ بوده است، زمانی کـه داریوش بردیـا را مـی کشد اصلاً بـه ذهنش خطور نمـی کند کـه بگوید گئومات شبیـه بـه بردیـا بوده هست و این جزء افسانـه هایی هست که بعدها امثال هرودوت به منظور طبیعی شدن قضیـه ساخته اند. داریوش درون بیستون مـی نویسد کـه گئوماتانی را کـه بردیـا را مـی شناختند، مـی کشت!! بـه راستی حتما باور کنیم کـه گئومات بـه راحتی توانسته هست هررا کـه پسر شاه پیشین، کوروش را، کـه قاعدتاً بسیـاری از مردم او را دیده بودند، مـی شناخته است، بکشد؟! این داستان آنقدر احمقانـه هست که هرودوت بعدها افسانۀ شباهت گئومات بـه بردیـا را مـی سازد و امروزه محقّقان بسیـاری چون پروفسور پیر بریـان، معتقدند کـه با رفتن کمبوجیـه، بردیـا شورش کرده هست و بعد از مرگ کمبوجیـه، داریوش بر علیـه بردیـا وارد عمل شده و وی را کشته است، و بعد داستان مرگ بردیـا بـه دست کمبوجیـه و افسانۀ گئومات را مطرح کرده است.

  شاهنشاه دیگری کـه از عهد ساسانیـان، بـه نام انوشیروان عادل(!)، کـه من واقعاً درون این عادل بودن وی شک دارم نیز، مشت دیگری از این خروار است. شما عملکرد عادلش را ببینید که تا وضعیت ظالمـینشان را بفهمـید:
 انوشیروان از آن جهت کـه مزدکیـان سعی کرده بودند او را از ولیعهد شدن محروم کنند، تصمـیم بـه گوشمالی آنان مـی گیرد، وی آنـها را بـه اسم مباحثه دعوت مـی کند و البته بحثی نابرابر کـه نتیجۀ نـهایی آن مشخص است، صورت مـی گیرد و بعد از شکست بحث کنندگان مزدکی، مزدکیـان را از دم تیغ مـی گذرانند!
  آیـا انوشیروان بـه مزدکیـان گفته بود کـه اگر درون بحث شکست بخورند کشته خواهند شد؟ وقتی شاه عادل این باشد، شما ببینید شاه ظالم چگونـه است!!

حالا یک سؤال: چرا طبق حدیثی ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺍﮐﺮﻡ(ﺹ(ﺑﻪ ﻋﻠﯽ)ﻉ) مـی فرمایند: «ﺍﯼ ﻋﻠﯽ ﺑﺪﺍﻥ ﻛﻪ ﺩﺭ 3ﺟﺎ ﺩﺭﻭﻍ ﻧﯿﮑﻮﺳﺖ:ﻣﯿﺪﺍﻥ ﺟﻨﮓ،ﻭﻋﺪﻩ ﺑﻪ ﺯﻧﺎﻥ ﻭ ﺍﺻﻼﺡ ﺑﯿﻦ ﻣﺮﺩﻡ»؟

 

پاسخ:

 

  مضمون این حدیث دستورهای معقول و پسندیده ای هست که هیچ عاقلی آن ها را محکوم نمـی کند. درون این احادیث دروغ درون سه جا جایز بلکه پسندیده شمرده شده است :

1.در جنگ کـه دشمن به منظور ضربه زدن بـه مسلمانان و جامعه اسلامـی هجوم آورده و مسلمانان به منظور مقابله قیـام کرده اند، درون این جا اطلاعات غلط بـه دشمن و با دروغ و مکر و حیله دشمن را منحرف و به زمـین زدن، جایز هست . این درون عرف عموم مردم دنیـا جا افتاده و ضرب المثل شده که: جنگ مـیدان خدعه و نیرنگ است.
دو نفر کـه برای کشتن هم رو درون رو ایستاده اند، بـه هر طریق سعی درون پیروزی دارند. اسلام جنگ ابتدایی و هجومـی را، مگر بـه دستور امام معصوم، علیـهی اجازه نمـی دهد. درون مـیدان فردی و جمعی فقط دفاع را جایز مـی شمارد. بنابراین اجازه نمـی دهد بدون دلیل قانع و جایز بر فرد یـا جمعی هجوم برند، ولی اگر جایی مورد هجوم دشمن واقع شد، اجازه داده به منظور غلبه بر دشمن مکر و کید و حیله کنند . اطلاعات غلط یکی از موارد است.
فرض مـی‌گیریم یک نفر ایرانی، مسلمان یـا هر دیگری، درون جنگ اسیر شده هست و یـا زخمـی و در حال مرگ هست و مـی‌خواهند بـه او تیر خلاص بزنند. حال از او سراغ اطلاعات جنگی کشورش را مـی‌گیرند، تعداد افراد، نقشـه عملیـات، محل انبار‌های مـهمات، نقشـه‌های جنگی و... او چه حتما د؟ راستش را بگوید؟! آیـا درون این جا دروغ گفتن خود نوعی از حربه‌های جنگی نیست؟ بـه راستی کوروش خودش آنقدر ساده بود کـه در جنگ‌هایش نـه درون گفتار و نـه درون نقشـه، طرح و رفتار جنگی دروغ نمـی‌گفت؟! مثلاً نشان نمـی‌داد کـه مـی‌خواهد از مقابل حمله کند، اما از راست و چپ یـا حمله گازانبری نمـی‌کرد؟

2.وعده دروغ، کار خوب و پسندیده‏اى نیست و در هیچ جا نمى‏توان بدان توصیـه کرد.ى کـه قصد انجام کارى را ندارد و انجام آن را صحیح یـا مشروع یـا درون توان خود نمى‏بیند، نباید ابتدائا و به دروغ وعده انجام آن را بدهد، درون حالى کـه همان لحظه انجام آن را صحیح یـا ممکن ندانسته و اصلاً درون ذهنش درون صدد انجام آن نمى‏باشد؛ ولى یک نوع وعده هست که گرچه راست نیست، ولی براى تداوم زندگى، رفع کدورت و پیدایش علاقه بـه زندگى مؤثر است.
معمولاً افراد خانواده و به خصوص همسر تقاضاهاى فراوانى دارد کـه بیشتر آن ها مشروع و به جا مى‏باشند. گاه هم خواسته‏اى بـه ذهنش خطور مى‏کند و برآورده شدن آن را مى‏طلبد و از اینکه همسرش بدان بى‏توجه است، ناراحت مى‏گردد. هنگام اظهار این درخواست ها، چند نوع برخورد از طرف شوهر ممکن هست صورت پذیرد:

الف. وعده قطعى انجام آن را بدهد، درون حالى کـه اصلاً تصمـیمى بر انجام آن ندارد.
ب. وعده انجام آن را بدهد، مثلاً بگوید بـه خواست خدا این کار را خواهم کرد، درون حالى کـه واقعاً و صد درون صد مصمم بر انجام آن نیست، بلکه حتى انجام آن را بـه مصلحت نمى‏داند.
ج. اصلاً بـه تقاضاى همسرش توجه نکند و با سکوت از آن بگذرد.
د. با قاطعیت انجام خواسته همسرش را نفى کند.

برخورد نوع چهارم قطعاً سبب ناراحتى و آزرده‏ خاطرى همسر مى‏گردد، مگر اینکه خواسته وى خلاف شرع روشن یـا خواسته غیر ممکنى باشد و شوهر بتواند او را بـه صحیح نبودن خواسته‏اش قانع کند.
برخورد نوع سوم شاید بـه ناپسندى نوع چهارم نباشد، ولى قطعاً ناپسند است، زیرا بـه معناى بى‏توجهى بـه همسر و تقاضاهاى اوست کـه آزردگى خاطر وى را درون پى خواهد داشت.
برخورد نوع اوّل، تعهد قطعى درون پى مى‏آورد و با عمل ن بـه آن، مرد گرفتار خُلف وعده مى‏شود کـه هم اخلاقاً ناپسند هست و هم اثرات بدى بر روح و روان اعضاى خانواده و زن مى‏گذارد.
  اما برخورد نوع دوم راه صحیح و عاقلانـه‏اى است. مرد درون آن لحظه بعد از شنیدن تقاضاى همسر، وقتى آن را ناهمگون با عقل و شرع ندید، وعده انجام آن را مى‏دهد و مثلاً مى‏گوید: «به خواست خداوند آن را انجام خواهم داد.» با این وعده همسرش را شاد مى‏گرداند. بعد از گذشت مدتى هر چند کم و آرامش یـافتن و فروکش هیجانات روحى همسر، چه بسا خود او از تقاضایش برگردد و آن را بى‏جا بشمرد و یـا با کمى توضیح قانع گردد کـه تقاضایش حداقل اکنون صحیح نیست یـا اینکه با وجود صحیح و به جا بودن تقاضا، همسرش توان انجام آن را ندارد.
  بنابراین درون روایت بـه مردها توصیـه مى‏شود بـه درد دل خانم‏هایشان بـه خوبى توجه کنند. از مخالفت فورى با تقاضاهاى همسرشان خوددارى ورزند، بلکه سربسته و با وعده با آن ها موافقت نمایند، که تا هیجان‏هاى روحى همسر فروکش کند، آن گاه با توضیح او را از پى‏گیرى خواسته‏اش منصرف سازند. چنین موافقتى درون لحظات ابتدایى، مصداق وعده بـه همسر است، کـه بسیـار پسندیده و کارساز مى‏باشد.

3.سخن چینی از کارهایی هست که باعث ایجاد و شعله ور شدن کینـه ها مـی گردد. افراد و گروه ها را بـه هم بدبین و باعث تفرقه مـی شود. طبیعی هست که افراد درون اثر غفلت و بی توجهی یـا لغزش، پشت سر برادر و مؤمن خود گاهی سخن ناروایی مـی گویند. بـه خصوص اگر بین آنـها دلخوری باشد.
  اگری سخن ناخوشایند کـه فرد درون غیـاب برادر یـا مؤمنش زده ،به فرد غایب برساند، دشمنی را بین آنان ایجاد یـا شعله ور مـی سازد اما اگر نقل نکند یـا بـه دروغ سخنان خوبی از این فرد درون مورد فرد غایب بـه فرد غایب و از او بـه این منتقل کند، گر چه دروغ گفته ، ولی باعث شده کـه بین دو برادر دینی رفع کدورت شده یـا دوستی آن ها عمـیق تر گردد . افشا شدن این دروغ ها درون بعد هم، نـه تنـها باعث ناراحتی آن ها نمـی شود بلکه دروغگو را بـه خاطر این دروغ های فایده بخشش تمجید مـی کنند و از او متشکر هم خواهند بود.

هر درون جهان سخن حق گفته و منشا اثر خیر بوده، یـا با آسمان ارتباط داشته و پیـامبر بوده یـا درون مکتب انبیـا کـه یک مکتب هم بیش نیست، تربیت شده است.
کوروش هخا کـه شما و ما بـه او مـی نازید و مـی نازیم، چنان کـه تاریخ و به خصوص قرآن ظاهرا از او تحت نام "ذو القرنین" سخن گفته ، پیـامبر یـا تربیت یـافته مکتب پیـامبران بوده ، همان کوروش هم دروغ درون این سه مورد را با توضیحی کـه دادیم، نفی نمـی کند ، بلکه دستور مـی دهد . اگر امروز زنده بود ،با صدای بلند اعلام مـی کرد : تربیت شده توحید و شاگرد مکتب رسول آخرین توحید هستم و به این شاگردی افتخار مـی کرد.
مردان حق همـه از یک سلسله اند و با هم همراهند . بعد نیـاییم به منظور جدا ساختن آن ها از هم تلاش بیـهوده کنیم.
اگری دروغ گفتن و خدعه درون جنگ را ممنوع بداند، همـه عاقلان او را محکوم مـی کنند . بر عقل او مـی خندند . محال هست فردی مانند کوروش بـه راستگویی درون مـیدان جنگ با دشمن (که منجر بـه شکست وکشته شدن و.. مـی شود ) دستور دهد.( مثلا تصور کنید اگر انسان درون جنگ حقیقت را بـه دشمن بگوید، مثلا او را از نقشـه ها و ابزار و آلات جنگی خود و تعداد نیروها و ...خبردار کند، چه نتیجه ای خواهد داشت ؟! )
کوروش هم مانند همـه مردان خدایی تاریخ، دروغ را سرچشمـه همـه بدی ها مـی شمارد . درون رابطه انسانی این عمل فاسد فسادآور را اجازه نمـی دهد . تعالیم اسلام درون مورد دروغ هم مؤید همـین دعوت مـی باشد.

برچسب‌ها: کوروش بزرگ هخا، داریوش بزرگ هخا، انوشیروان عادل ساسانی، دروغ ایرانیـان، دروغ درون اسلام

نوشته شده توسط مسلمان ایرانی | چاپ یـادداشت | 0 نظر

یکشنبه 30 آذر 1393-06:24 ب.ظ


 

تعصب کور تاریخپرستان و پان ایرانیستها، باعث شده هست که همصدا با مستشرقین یـهود کـه مـیخواهند کل فرهنگ خاورمـیانـه را بـه پیش از اسلام مربوط سازند، آریـاییـها را درون بدو تجاوز بـه خاک ایران متمدن جلوه دهند.

 

در اوستا آمده کـه مملکت آریـاییـها جایی بوده بـه نام «ایران واج» کـه هیچ محلی درون سراسر دنیـا کـه بتوان این مملکت خیـالی را بدان نسبت داد یـافت نشده است. این هم از دروغها و تحریفات پارسیـان درون اوستا محسوب مـیشود. حقیقت اینستکه آریـاییـها قومـی بیـابانگرد و صحرانشین بودند. یک قوم متمدن هرگز کاشانۀ خود را بخاطر بدی آب و هوا رها نمـیکند و راهی صحرا شود. اینـها از اول ساکن صحرا بودند.

 

یک حقیقت مـهم تاریخی این هست که مردمانی کـه در صحرا زندگی مـید بخاطر شرایط بد زندگی مردمانی خشن، جنگجو، متجاوز و بیرحم مـیشدند. نمونـه های آن دهها بار درون تاریخ دیده شده است. این اقوام برایب غذا و چراگاههای بهتر بـه کشورهای خوش آب و غلفتری مثل ایران مـیتاختند. سکاها، ترکها، ترکمنـها، مغولها، تاتارها و ازبکها همگی درون حمله بـه ایران اوج خشونت و بیرحمـی را از خود نشان دادند. اعراب صحراگرد نیز مردمـی خشن بودند و به همـین جهت پیـامبر خدا(ص) را بسیـار آزردند و ایشان را درون اجرای پیـام الهی رنج زیـاد دادند و دیدیم کـه حتی بعد از اینکه اسلام آنـها را آرامتر کرد، درون زمان حمله بـه ایران خیلی خشونتها از ایشان سر زد.

 

قوم آریـایی هم کـه قومـی مقیم صحرا بود درست از همان راهی کـه بعدها سکاها، ترکها، ترکمنـها، مغولها، تاتارها و ازبکها بـه ایران تاختند بـه ایران تاخت و بدون شک مثل آنـها خشونت زیـادی بـه کار هست و مردم صلحدوست ایران را مغلوب ساخته است. شواهد تاریخی هم مؤید این نظر است. خشونت و جنگ طلبی آریـاییـها بـه حدی بود کـه به سرعت ایران را گرفتند و این درون حالی هست که به منظور مثال سکاها هرگز موفق بـه اینکار نشدند.

 

تجاوز آریـاییـها بـه ایران

 

در مورد هجوم آریـاییـها بـه ایران حسن پیرنیـا چنین مـینویسد:

 

"وقتی آریـانـها بـه فلات ایران درون آمدند، در اینجا جا مردمانی را یـافته اند کـه زشت و از حیث نژاد، عادات، اخلاق، و مذهب از آنـها پستتر بوده اند؛ زیرا آریـانـها مردمان بومـی را «دیو» یـا «تور» نامـیده اند. علاوه بر این درون مازندران آثاری بـه دست آمده، کـه خیلی قدیم هست و دلالت بر صحت این استنباط مـیکند(!!!) رفتار آریـانـها با این مردمان بومـی مانند رفتار غالب با مغلوب بود، بخصوص کـه آریـانـها آنـها را از خود پستتر مـیدانسته اند. بنابراین درون ابتدا هیچ نوع حقی به منظور ایشان قائل نبودند، بلکه با اینـها دائما جنگ مـید، و هر جا آنـها را مـیافتند مـیکشتند، ولی بعدها کـه خطر بومـیها به منظور آریـانـها رفع شد و آریـانـها کارهای پرزحمت را از قبیل زراعت، تربیت حشم، خدمت درون خانواده ها از دوش خود برداشته بـه آنـها محول د. بومـیان طرف احتیـاج شدید واقع شده دارای حقی گردیدند مانند حق غلام و کنیز ..." (تاریخ ایران باستان،جلد اول، صفحۀ 157)

 

مـیبنیم کـه آریـاییـها بعد از تجاوز بـه خاک این سرزمـین نـه تنـها مردمان بافرهنگ آنرا پست و دیو خطاب د، بلکه که تا جایی کـه خیـالشان راحت شود کـه از سوی آنـها خطری متوجه خودشان نیست از ایشان کشتند و بعد هم باقیمانده را مانند درون بین خود نگهداشتند.

 

پان ایرانیستها به منظور دشمنی با اسلام مدام درون گوش مردم از تجاوز اعراب بـه ایران مـیخوانند حال آنکه اولین تجاوز بزرگ بـه این سرزمـین از سوی قومـی بیگانـه توسط آریـاییـها صورت گرفت کـه خود را با کمال بیرحمـی درون این سرزمـین جا دادند و بعد هم قرنـها با تکیـه بر نیزۀ خود بر مناطق مختلف حکم راندند.

 

پان ایرانیستها با کمال وقاحت مـیگویند، اعراب مقیم ایران بـه جرم زبان عربیشان، غیرایرانی هستند و حتی مسلمانان ایران را نیز عرب و در نتیجه غیر ایرانی مـیدانند و مـیگویند: «هیچ ایرانی مسلمان و هیچ مسلمانی، ایرانی نیست»!!!! بیـایید فرض کنیم اجداد ما هم جزء اعرابی بودند کـه از عربستان بـه ایران آمدند(!!!) و پیش از آمدن اسلام بـه ایران مقیم ایران نبودند و از ایرانیـانی کـه مسلمان شدند محسوب نمـیشوند(!!)؛ اگر قرنـها ساجداد ما باعث نمـیشود کـه ما ایرانی محسوب شویم بعد آریـاییـها نیز درون این سرزمـین بیگانـه هستند زیرا آنـها هم فقط چند قرن پیشتر از اعراب بـه این خاک تاختند.

 

پان ایرانیستها از ویرانیـهای حاصل از تهاجم عرب و مغول سخن مـیگویند ولی نمـیگویند کـه آریـاییـها نیز تمدن ایرانیـان بومـی را نابود د.

 

 

ضمـیمـه ای بر مطلب(9 آبان 92):

 

  امروز کـه به تارنگار سر زدم، دیدم کـه این مطلب بـه شدت مورد توجه قرار گرفته و پیـامـهایی خصوصی یـا عمومـی برایم ارسال کرده اند، پیرامون این مطلب! برایم جالب شد و به آمارگیر سر زدم، و متوجه شدم کـه لینک مطلب را درون سایت بالاترین قرار داده اند. نمـی دانم چقدر با سایت بالاترین آشنا هستید، ولی عموم افرادی کـه در این سایت مـی نگارند، افرادی بی ادب، بی چاک دهن و فحاش هستند و از عقده های شدید روحی رنج، هر چقدر فاقد منطق هستند، درون مقابل تعصبات کور و آهنین بی اساسی دارند. خب بدیـهی هست که حتما به سرعت منتظر فحش باران شدن درون بخش کامنتها باشم، لذا، بـه خاطر شخصیت بالا و ادب مثال زدنی کاربران نـه چندان محترم سایت بالاترین، مجبورم بخش نظرات را ببندم.(به راستی از خود بپرسند، خانوادۀ بنده چه جرمـی مرتکب شده هست که حتما به خاطر اینکه نظرم با نظرات این اوباش همسو نیست، فحش نثارشان بشود؟) لطفاً پیـام هم نگذارید، زیرا درون این حالت خاص، تارنگار ممکن هست پیـام را دریـافت کند، ولی به منظور من نشان نخواهد داد، و در واقع پیـامتان بـه دست هیچنخواهد رسید.

 

  از تک و توک کاربران محترم و مسلمان سایت بالاترین نیز، عذر مـیخواهم کـه به آتش این اوباش مـی سوزانمشان، و دو خواهش دارم: اوّل اینکه سعی کنید درون سایت بالاترین فعالیت نکنید و به جای آن سایتهای اسلامـی را رونق دهید، و دوم اینکه اگر هم آنجا فعال هستید، لینکهای بنده را، بـه خصوص اینگونـه مطالب بنده را، بر روی سایت بالاترین، نشر ندهید، زیرا این افراد، منطقی ندارند و فقط بلاهت مـی کنند و فحاشی مـی نمایند.

 

  بنده فقط بـه منطقی ترین حرفی کـه از کاربران بالاترین دریـافت کرده ام، پاسخی کوتاه مـی دهم:

 

فردی با نام Bahman به منظور من پیـام گذاشته هست که:

 

یـا توجه بـه مطلب شما بعد بیراه نیست کـه خود را از نژاد آریـایی بدانیم چون گفتید"وقتی آریـانـها بـه فلات ایران درون آمدند، درون اینجا جا مردمانی را یـافته اند کـه ...... و هر جا آنـها را مـیافتند مـیکشتند" و درنتیجه ما از نسل مردمان یومـی نیستیم.

از طرفی گفتید "امپراتوری اجدادت چه سود به منظور امروزت دارد؟" بعد قساوت آنان چه ربطی یـه امرور مان دارد . بهر حال بعد از استقرار درون این خطه متمدن شدند و کشوری واجد تشکیل دادند. کاری کـه بومـیان نتواتستند ند. 

 

تفاوت اینست کـه آریـاییـها ایران را بوجود آوردند و شکوفا نمودند اما اعراب ایران را تاراج و ضمـیمـه خاک خود د.

 

در پاسخ بـه این منطقی ترین حرفی کـه پیش از بسته شدن بخش نظرات برایم ارسال شده است، عرض مـی کنم:

 

1.  حالا مگه من گفتم خودتان را آریـایی ندانید؟! و البته خوب اعترافی کردید: آریـاییـها، از نسل مردمان بومـی ایران نیستند.

 

2.قساوت آنـها ربطی بـه امروز ما ندارد، بنده کی گفتم کـه به امروز ما ربطی دارد؟ امّا همانطور کـه در متن نیز ذکر کردیم، بومـیان ایران پیش از آریـاییـها هم درون حدّ زمان خود بسیـار متمدن بودند، ضمن اینکه اگر تاریخ را بخوانی، که تا پایـان عصر باستانی ایران هم، قساوت و اعمال غیرمتمدنانـه از این اجداد متمدن ما، زیـاد سر زده است.

 

3.تفاوتی درون کار نیست! آریـاییـها هم مثل اعراب ایران را ضمـیمـه خاک خود، و اموال مردمان بومـی آنرا، تاراج نمودند. آریـاییـها ایران را بـه وجود نیـاورند، آنـها فقط نام ایران را بر این کشور نـهادند! سندی هم کـه نشان بدهد آنـها باعث نوعی شکوفایی مانند شکوفایی کـه عصر طلایی اسلام، ایجاد کرد، شدند، درون دست نیست. از خودتان تاریخ نسازید گرامـی!

 

برچسب‌ها

یکشنبه 30 آذر 1393-06:22 ب.ظ


سلام. پیش از این نیز عرض کردم، کـه نوشتن مطالب بر ضد باستانگرایی را بـه زمانـهای خاصی موکول مـیکنم کـه خود آنـها بیش از حد بـه پر و پایم بپیچند و الان همان زمان هست و به خاطر توهیناتشان بـه امام علی النّقی، من هم تاریخ باستانیشان را نقد مـی کنم:

نژاد آریـایی چیست؟ چرا اینقدر اسم این نژاد را مـیشنویم؟ این نژاد نیز مانند نامـهایی چون کوروش و داریوش و ... چند صباحی هست که بر زبانـها افتاده و برای هم مـیهنان غربزده تنـها کور سوی امـید محسوب مـیشـه کـه من آنچنانم کـه اجدادم درون دوهزار و پانصد سال پیش امپراتوری راه انداختند! امپراتوری اجدادت چه سود به منظور امروزت دارد؟ آیـا مـیدانید کـه 150 سال پیش نـهی کوروش را مـیشناخت و نـهی خود را آریـایی مـیخواند؟

 

آریـایی را بـه معنای جوانمرد ترجمـه مـیکنند. از روی کدام منبع معتبر؟ الله اعلم! ایران را نیز سرزمـین آریـاییـان مـینامند و اسمش از روی اوستا و کتیبۀ داریوش برداشته شده است. از واژۀ «ایران وجا» بـه معنای سرزمـینم ایران یـا مملکت آریـاییـها. البته عجیب نیست زیرا وقتی آریـاییـها این سرزمـین را غصب د، اسم خود را بر آن گذاشتند:ایران.

 

آریـاییـها قومـی بودند ساکن نوارهای شمالی آسیـا و احتمالا شمال شرقی آسیـا. از چه راهی وارد ایران شدند؟ روایتها مختلف است: از شرق(افغانستان)، از شمال شرقی، از شرق دریـای خزر، از غرب دریـای مازندران. از همـه قوی تر همان راه شمال شرق است.

 

در آسیـای مرکزی و نوارهای شمالی بـه علت سرما و کوهستانـها و استپهای غیر قابل زراعت زندگی بسیـار سخت است. نتیجۀ این امر دو چیز است:1. ساکنان این سرزمـینـها سعی مـید بـه نوارهای جنوبی و سرسبزتر کوچ(حمله) کنند و 2.مردمان این نواحی بـه واسطۀ شرایط سخت خود آمادگی زیـادی به منظور جنگ داشتند. عامل سرازیر شدن آریـاییـها هم همـین شرایط بد زندگی بود و به قول همنژادشان آدولف هیتلر به منظور به دست آوردن فضای بیشتر به منظور زندگی بـه هند، ایران و اروپا سرازیر شدند.

 

ایران پیش از تهاجم آریـاییـها

 

 ایران پیش از آمدن آریـاییـها کشوری بس پیشرفته بود و شـهر سوخته و هزاران اثر باستانی بجای مانده از اثر آنان این نظر را تأیید مـیکند. بـه نظر مـیرسد کشف برخی فلزات نیز توسط ایرانیـان صورت گرفته است.

 

مردمان خاورمـیانـه پیش از هجوم آریـاییـان، زندگی باشکوهی داشتند. گلنوشتۀ «اوروک» از جمع آوری مالیـات درون 5500 سال پیش سخن مـیگوید و از 4500 سال پیش سندی هست کـه از سنگینی مالیـات و انقلاب مردم به منظور تعویض حکمران خبرمـیدهد. درون لوح سنگی دیگری از 4100 سال پیش درون شـهر «اور» سخن از برابری اجتماعی و حقوق جزایی رفته است، لوحۀ بابلی «تل حرمل» 4000 سال پیش بـه نرخ اجناس اشاره کرده هست و درون 3800 سال پیش بـه سنگنوشتۀ حمورابی برمـیخوریم کـه در آن بـه احتکار، نرخ بهره، سقط جنین، تصادف وسایل نقلیـه و روابط طبیب و بیمار اشاره شده است.پس مـیبینیم کـه خاورمـیانـه تمدن خود را مدیون آریـاییـها نبوده و پیش از هجوم آنـها نیز بسیـار متمدن بوده است. بعدها خواهیم دید کـه این آریـاییـها بودند کـه حتی درون امور عبادی نیز از آنـها پیروی د.

 

در مورد ایران کهن و پیش از هجوم آریـاییـها، لویی واندنبرگ درون صفحۀ 124 کتاب «باستانشانسی ایران باستان» مـینویسد:

 

"اگر دورانـهای مختلف تمدن ایران را از نظر بگذرانیم، از اهمـیت تمدن پیش از تاریخ این سرزمـین،در حیرت فرو مـیرویم."

 

همـین نویسنده درون صفحۀ 134 کتابش مـیگوید:

 

"قبلا ذکرگردید کـه ساکنین باستانی فلات ایران مردم صلح دوستی بودند.در این مورد و در جهات دیگر، آنـها شباهتهای زیـادی بـه معاصرین و همسایگان خود درون درۀ سند، داشته اند."

 

جان کرتیس درون کتاب ایران کهن از سفالینـه های منقوش مربوط بـه هزارۀ ششم که تا سوّم پیش از مـیلاد درون ایران پیش از آریـاییـها خبر مـیدهد کـه نشانگر هنرمندی والای ایشان است.

 

پس ملاحظه مـیگردد کـه ساکنین اصلی ایران، پیش از هجوم آریـاییـها برعآنچه نژادپرستان آریـاپرست مـیگویند، مردمـی وحشی و فاقد فرهنگ نبودند بلکه فرهنگ و تمدن والایی داشتند و مردمـی صلحدوست بودند.

 

یکشنبه 30 آذر 1393-06:05 ب.ظ


[1] محمد رضا پهلوی، انقلاب سفید(1967)، صفحه 9.

[3] Ansari, Ali (2007). Modern Iran: The Pahlavis and After. Harlow: Longman. ISBN 1-4058-4084-6. , pp. 218–19.

[4] Daniel, Elton L. (2000). The History of Iran. Westport, CT: Greenwood Publishing Group. ISBN 0-313-30731-8. p. 39.

[5] Briant, Pierre (2006). From Cyrus to Alexander: A History of the Persian Empire. Winona Lake, IN: Eisenbraun. ISBN 978-1-57506-120-7. p. 43.

[6] Llewellyn-Jones, Lloyd (2009). "The First Persian Empire 550–330BC". In Harrison, Thomas. The Great Empires of the Ancient World. Getty Publications. p. 104. ISBN 978-0-89236-987-4. p. 104.

[7] Curtis, John; Tallis, Nigel; André-Salvini, Béatrice (2005). Forgotten Empire: The World of Ancient Persia. Berkeley: University of California Press. ISBN 0-520-24731-0. p. 59.

[8] Mitchell, T.C. (1988). Biblical Archaeology: Documents from the British Museum. London: Cambridge University Press. ISBN 0-521-36867-7. p. 83.

[9] Kuhrt, Amélie (1983). "The Cyrus Cylinder and Achaemenid imperial policy". Journal for the Study of the Old Testament (Sheffield: University of Sheffield. Dept. of Biblical Studies) 25. ISSN 1476-6728. pp. 83–97.

[10] Josef Wiesehöfer.

[11] Wiesehöfer, Josef (1999). "Kyros, der Schah und 2500 Jahre Menschenrechte. Historische Mythenbildung zur Zeit der Pahlavi-Dynastie". In Conermann, Stephan. Mythen, Geschichte(n), Identitäten. Der Kampf um die Vergangenheit (in German). Schenefeld/Hamburg: EB-Verlag. ISBN 3-930826-52-6. pp. 55–68.

[12] D. Fairchild Ruggles.

[13] Helaine Silverman.

[14] Silverman, Helaine; Ruggles, D. Fairchild (2008). Cultural Heritage and Human Rights. Springer. p. 11.

[16] Walker, C.B.F. (1972). "A recently identified fragment of the Cyrus Cylinder". Iran : journal of the British Institute of Persian Studies (10). ISSN 0578-6967. pp. 158–159.

[17] Bill T. Arnold.

[18] Piotr Michalowski.

[19] Arnold, Bill T.; Michalowski, Piotr (2006). "Achaemenid Period Historical Texts Concerning Mesopotamia". In Chavelas, Mark W. The Ancient Near East: Historical Sources in Translation. London: Blackwell. ISBN 0-631-23581-7. pp. 426–430.

[20] Lloyd Llewellyn-Jones.

[22] Llewellyn-Jones, Lloyd (2009). "The First Persian Empire 550–330BC". In Harrison, Thomas. The Great Empires of the Ancient World. Getty Publications. p. 104. ISBN 978-0-89236-987-4. p. 104.

[23] Neil MacGregor.

[24] http://www.livius.org/a/1/inscriptions/cyrus.pdf

[26] Talbott, W.J. Which Rights Should be Universal? Oxford University Press US, 2005. ISBN 978-0-19-517347-5.  p. 40.


یکشنبه 30 آذر 1393-06:00 ب.ظ


  کوروش بعد از فتح بابل، دستور بـه ساخت گلنوشته ای داد کـه معروف بـه استوانـه کوروش بزرگ است. کوروش درون این گلنوشته، وعده های شیرینی بـه مردم مغلوب بابل مـی دهد، بـه خدایـان آنـها ادای احترام مـی کند و در مدح خود نیز سخنانی مـی گوید.



 

طرفداران حقوق بشری بودنِ منشور کوروش

   محمّدرضا پهلوی، شاه مخلوع ایران، بـه سال 1967، درون کتاب انقلاب سفید، استوانـه کوروش را "نخستین اعلامـیه حقوق بشر" نامـید. او نوشت: «تاریخ امپراتوری ما، با اعلامـیه کوروش آغاز شد، کـه به خاطر دفاعش از اصول انسانی، عدالت و آزادی، حتما به عنوان یکی از عالیترین اسناد درون تاریخ بشریت شناخته شود.»[1] او همچنین کوروش را نخستین قانونگذار درون مسائل "آزادی اندیشـه و سایر قوانین اوّلیـه" توصیف کرد.[2] وی، درون سال 1968، نخستین کنفرانس ملل متحد پیرامون حقوق بشر درون تهران را با گفتن اینکه استوانـه کوروش، منادیِ اعلامـیه مدرن حقوق بشر بود، آغاز کرد. استوانـه یک نشانِ ایدئولوژی سیـاسی شاه بود و هنوز از سوی برخی مفسرین، با وجود مخالفت برخی تاریخدانان و پژوهشگران، بـه عنوان اوّلین منشور حقوق بشر شناخته مـی شود.[3]

  نگرشـهای مشابه این نگرش را، کم بیش حسن پیرنیـا و هیراد ابطحی نیز دارند و سلطنت طلبان و وطن پرستان متعصب، همواره درون نشر این نگرش بشر دوست از کوروش، تلاش مـی کنند.

  درون سطح بین المللی نیز، تجلیلهایی از این استوانـه از سوی سازمان ملل و موزۀ بریتانیـا، شده است.

  چیزی کـه نباید فراموش شود این هست که شاه مخلوع درون شرایطی این بحث را مطرح کرد کـه ظلم و ستمـهای سرویسهای اطلاعاتی و امنیتی اش بر مخالفین رژیم، اعتراضاتی را بـه همراه داشت و او سعی کرد با بیـان اینکه حقوق بشر ریشـه درون ایران دارد، ذهن معترضین را منحرف کند.

 

 

نظر تاریخدانان و پژوهشگران

 

  تفسیر استوانـه بـه عنوان یک "منشور حقوق بشر"، توسط برخی تاریخدانان، نادرست و مغرضانـه توصیف شده است.[4] [5] [6] [7] این مسئله بـه عنوان یک "سوءتفاهم" رد شده است[8] و به عنوان یک تبلیغ سیـاسی کـه توسط رژیم پهلوی اختراع شده، توصیف گشته است.[9]

  تاریخدان آلمانی، ژوزف ویسِهُفِر[10] مـی گوید کـه تجسم ِ کوروش بـه عنوان قهرمان حقوق بشر، بـه اندازۀ "انسانیت و روشنفکری شاه پارس" غیرواقعی است.[11]

  د.فِیرچیلد راگلِس[12] و هلین سیلورمن[13]، هدف شاه را از این ادعا، آغاز مشروع نشان دادنِ ملت ایران و حکومت خودش، و مقابله با انعکاس بنیـادگرایی اسلامـی، از طریق روایتهای جایگزین کـه ریشـه درون تاریخ ایران باستان دارند، توصیف د.[14]

  س.ب.ف.واکر[15] مـی گوید: «کاراکتر اصلی استوانـه کوروش اعلامـیه حقوق بشر یـا آزادی مذهبی [نیست] بلکه بـه سادگی یک گلنوشته درون سنت بابلی و هخا است، کـه استقرار کوروش درون شـهر بابل و پیش از آن، غفلت نبونیدوس از پرستش مردوک را یـادآوری مـی کند.»[16]

  دو پروفسور متخصص درون تاریخ شرق نزدیک باستان، بیل.ت.آرنولد[17] و پیوتر مـیچالوفسکی[18] مـی نویسند: «عموماً، این بـه کتیبه های بنیـادین دیگر متعلق است، این بـه هیچ وجه یک فرمان نیست، هیچ اعلامـیه حقوق بشر غیرمعمولی را، کـه گاهی ادعا مـی شود، فراهم نمـی آورد.»[19]

  لوید لولین جونز[20] از دانشگاه ادینبورگ[21] مـی نویسد کـه "هیچ چیز درون متن نیست" کـه به مفهوم حقوق بشر اشاره کند.[22]

  نیل مک گریگور[23] مـی نویسد: «مقایسه [استوانـه کوروش] با متنـهای مشابه دیگر، توسط پژوهشگران درون موزۀ بریتانیـا، نشان داده هست که قوانین درون عراق باستان، اعلامـیه های قابل مقایسه ای بر کامـیابی سریر [بابلی] به منظور دو هزاره قبل از کوروش ساخته بودند... این یکی از کارهای موزه هست که با محدود ِ معنای چیزها و تخصیص آنـها بـه یک بحث سیـاسی، مخالفت کند.»[24] او اخطار مـی کند کـه در حالی استوانـه "آشکارا بـه تاریخ ایران پیوند زده مـی شود"، کـه آن "در هیچ مفهوم حقیقی، یک سند ایرانی نیست. آن بخشی از تاریخ بسیـار بزرگتر شرق نزدیکِ باستان، پادشاهی بین النـهرین و پراکندگی یـهود، است."[25]

    و.ج.تالبوت، فیلسوف آمریکایی، هر چند پیرامون کوروش، مـی گوید: «گویـا، کهنترین طرفدار تحمل مذهبی است» درون عین حال اظهار مـی کند: «ایده هایی کـه منجر بـه گسترش حقوق بشر مـی شوند، محدود بـه یک سنت فرهنگی نیستند.»[26]

 

ملاحظاتی چند

 

1.هر چند درون جهان امروز، تحمل نظر مخالف یک ارزش والا محسوب مـی شود، ولی بد نیست بدانیم چنین خصلتی را ایلخانان مغول نیز داشتند، و یکی از دورانی کـه شیعیـان توانستند نفس راحتی از آزار و اذیت اهل سنت بکشند، همـین دوران حکومت مغولها بود! آیـا این باعث مـی شود کـه ما فراموش کنیم کـه مغولها چه رفتار ظالمانـه ای داشتند؟ بـه طور مشابه حکومت استعمارگر انگلستان نیز با وجود اینکه خون بسیـاری از ملل را مـی مکید، بـه مقدّسات مذهبی آنـها احترام مـی گذاشت.

2.باید توجه داشت کـه یک جهانخوار، به منظور خودش هدفی دارد و با وارد هدفهای جدید رسیدن خود بـه هدف اصلی را بـه تأخیر نمـی اندازد، بعد اگر یک جهانخوار بـه دنبال تغییر دین مردم یـا برتری دادنِ نژادی بر نژاد دیگر نبود، بـه معنای روشنفکری او نیست. وقتی حکومت استعمارگر، از هخا گرفته که تا انگلستان و آمریکا، هدفش تسلط بر سرزمـینـهاست، حتما مناقشات قومـی و مذهبی را کنار بگذارد که تا بهتر بتواند بـه فتح و فتوح بپردازد. چنین آزادیـهای مذهبی را حکومت عثمانی نیز بعد از فتوحات برقرار مـی کرد، چنانکه یکی از دلایل پیشرفت عثمانی درون فتوحات اروپایی را همـین خط مشی آزاداندیشانـه نسبت بـه دین مردم مناطق مفتوحه، دانسته اند.

3.جنگ افروزیـهای کوروش، که تا زمان خودش سابقه ای درون تاریخ ندارد. این حجم از جنگهای پیـاپی، را تاریخ پیش از کوروش نمـی شناسد. او ابتدا بـه ماد لشکر کشید، سپس مورد هجوم لیدی قرار گرفت و آنرا شکست داد و لیدی و آسیـای صغیر را تسخیر نمود، بعد بر اساس نوشتار گزنفون، بـه ارمنستان حمله برد، و سپس بـه بابل لشکر کشید، و در نـهایت هم سکائیـه آخرین جایی هست که تواریخ بـه هجوم کوروش بـه آنجا اشاره دارند و عملاً او که تا آخر عمر درون حال لشکرکشی و جنگ بود. آیـا این همـه جنگ و آشوب، و بر هم زدن صلح ملل و گرفتن استقلال ملتها و حل تمدنـهای دیگر درون تمدنِ خود، برخلاف حقوق بشر و انسان دوستی نیست؟

4.نکته ای کـه نباید از قلم بیفتد این هست که درون این فتوحاتِ کوروش انسانـهای بسیـاری کشته مـی شدند، زنان بسیـاری بیوه و کودکان بسیـاری یتیم مـی گشتند، و تنـها جرمـی کـه مـی توان به منظور آنـها رقم زد، دفاع از تمامـیت ارضی سرزمـینشان و نپذیرفتن حکومت جاه طلبانـه کوروش است. آیـا قتل این انسانـها، و بیوه و یتیم زنـها و کودکان، برخلاف حقوق بشر و انسان دوستی نیست؟

5.اگر بـه سخنان جهانخوارگان جهان دقت کنیم، خواه هیتلر باشد، خواه رهبر شوروی یـا رئیس جمـهور آمریکا، سخنان آنـها از سخنان شیرین و وعده های سر خرمن پُر است. اینکه پادشاهی یک چنین وعده هایی را به منظور آرام دل مردمـی کـه استقلالشان را گرفته و بسیـاری از مردانشان را کشته است، مطرح کند و در گلنوشته ای ثبت نماید، بـه معنای این نیست کـه او الزاماً بـه این امور اعتقاد راسخی هم داشته و به آنـها عمل مـی کرده است.

 


یکشنبه 30 آذر 1393-05:47 ب.ظ


این مطلب از «این وبلاگ» نقل شده است:

به نام خدا، همانطور کـه گفتیم، درون پاسخ بـه توهینات افراد بیدین بـه امام علی النّقی، ما بـه نقد مؤدبانـه تاریخ باستان مـی پردازیم. این مقاله، درون جهت از بین بردن یک سوء تفاهم به منظور جوانان ما، درون مورد ذوالقرنین بودن کوروش است. برخی از مفسّرین نقل قولهایی از کتاب ابولکلام آزاد را درون تفاسیر خویش آورده اند کـه از آن نقل قولها برداشت شده هست که آنـها ذوالقرنین را همان کوروش دانسته اند. درون این مقاله بـه بررسی ادعاهای ابولکلام آزاد درون مورد ذوالقرنین بودن کوروش مـی پردازیم:

 

 

پیش از آغاز بحث حتما خدمت دوستان عزیزم عرض کنم کـه نظرات علامـه طباطبایی و سایر مفسرین بزرگوار به منظور ما درون زمـینـه تفسیر قرآن بسیـار معتبر هست و اگر با سایر تفسیرها درون تعارض نباشد قبولش الزامـی است، اما مرحوم علامـه طباطبایی نـه یک مورخ بودند و نـه معصوم کـه بخواهیم تحقیق تاریخی ایشان را از بیخ و بن صحیح بدانیم. حتما تمام برداشتهای تاریخی از اسناد دسته اول تاریخی و نـه نوشتجات جناب ابوکلام کـه قرنـها با ماجرا فاصله داشته اند بیـان شود؛ کـه مرحوم علامـه احتمالا بخاطر عدم دسترسی موفق بـه این کار نشده اند. ما درون ادامـه بحثمان بر اساس اسناد دسته اول و کهنترین نوشتجات درون مورد کوروش بـه بررسی خواهیم پرداخت. بنده از اصلی ترین اسناد یعنی تواریخ هرودوت، کتزیـاس و کزنفون به منظور شما مطلب مـیاورم کـه نزدیکترین افراد بـه اصل ماجرا هستند و همچنین کتیبه های بـه دست آمده.

  

استدلال کسانی کـه مـیگویند کوروش پیـامبر است اینچنین است:

  • کوروش همان ذوالقرنین است
  • ذوالقرنین یک پیـامبر الهی است.
  • پس کوروش یک پیـامبر است.

اینـها نقدهای من هست بر استدلال این دوستان عرض مـیکنم:

 

 

آیـا اساسا" ذوالقرنین یک پیـامبر بوده است؟

 

 

باید توجه شما را بـه این مسئله جلب کنم کـه در بشر بودن و پیـامبری ذوالقرنین اختلاف نظر است. توجه شما را بـه بخشی از مقاله سایت درگاهدر این مورد جلب مـیکنم:

 

مفسران نظرات مختلفی ابراز داشته‏اند، طبق بیـان علامـه طباطبایی (در تفسیرالمـیزان، ج 13، ص 398) درون برخی از روایـات وی از جنس بشرمعرفی شده و دربعضی دیگر کـه فرشته‏ای آسمانی دانسته شده است، (ر.ک: سیوطی، تفسیر درالمنثور، ج 4، ص 265 و ابن کثیر، بدایـه و نـهایـه، ج 2، ص 103)

جاحظمـینویسد: «مادر وی از جنس بشر و پدرش از ملائکه بوده است»، (الحیوان). بههر حال عموم مفسران بر این عقیده‏اند کـه او از جنس بشر است.

در بسیـاری از روایـات آمده کـه او پیـامبر نبود، بلکه بنده صالحی بود، (ر.ک: تفسیر نورالثقلین، ج 3، ص 294 و 295)؛ گرچه در بعضی دیگر آمده کـه محدث بوده است؛یعنی، ملائکه با او گفت و گو مـیکرده‏اند، (ر.ک:سیوطی، تفسیر درون المنثور، ج 4، ص 264)

برخی از مفسران نیز از تعبیر «قلنا» (ما گفتیم) نبوت او رااستفاده کرده‏اند (فخر رازی، تفسیر کبیر، ج 21، ص 167؛ آلوسی، تفسیر روحالمعانی، ج 16، ص 34)

امّا چنان کـه علامـه طباطبایی بـه آن اشاره کرده،احتمال بیـان شده درست نیست؛ زیرا این احتمال نیز وجود دارد کـه منظور ازاین جمله، الهام قلبی باشد کـه در مورد غیر پیغمبران نیز وجود داشته، و یـامکالمـه خدا با ذوالقرنین بـه وسیله پیغمبری صورت گرفته است؛ زیرا قول خداونـه اعمّ از وحی مختص بـه نبوت است، (المـیزان، ج 13، ص 388)

 

 

فرمایش علامـه طباطبایی کـه سند اصلی دوستانی هست که فکر مـیکنند ذوالقرنین پیـامبر هست در ترجمـه المـیزان، ج13 صفحه 500 چنین است:

 

جمله" قُلْنا یـا ذَا الْقَرْنَیْنِ ..." دلالت ندارد بر اینکه ذى القرنین پیغمبرى بوده کـه به وى وحى مى‏شده، چون همانطورى کـه گفتیم قول خدا اعم از وحى مختص بـه نبوت است. جمله" ثُمَّ یُرَدُّ إِلى‏ رَبِّهِ فَیُعَذِّبُهُ ..." از آنجا کـه نسبت بـه خداى تعالى درون سیـاق غیبت آمده خالى از اشعار بـه این معنا نیست کـه مکالمـه خدا با ذو القرنین بـه توسط پیغمبرى کـه همراه وى بوده صورت گرفته، و در حقیقت سلطنت از او نظیر سلطنت طالوت درون بنى اسرائیل بوده کـه با اشاره پیغمبر معاصرش و هدایت او کار مى‏کرده.

 

پس که تا اینجای کار پیـامبر بودن ذوالقرنین امری ضعیف و بعید بـه نظر مـیرسد و اکثر روایـات و نظر مرحوم علامـه طباطبایی نیز همـین هست که ایشان عبدی صالح بوده اند. بعد این نظر کـه کوروش پیـامبر بوده هست حتی از دیدگاه علامـه طباطبایی کـه ادعا مـیفرمایند کـه ذوالقرنین همان کوروش هست مردود است.

 

 

آیـا کوروش هخا انسانی صالح بوده است؟

 

 

مرحوم علامـه طباطبایی ادعا مـیفرمایند کـه ذوالقرنین کـه از دید ایشان فردی صالح نیز بوده هست همان کوروش است. نظر بـه اینکه علامـه یک مورخ نبوده اند و به اسناد دسته اول نیز دسترسی نداشته اند حتما عرض کنم کـه به نظر من ایشان درون این برداشت خود دچار خطا شده اند.

نظرات مورخین عهد باستان

 

کتزیـاس تأکید بر رذالت کوروش دارد و هرودوت او را مـیستاید. ما از سخنان هرودوت نیز چیزهایی برایتان نقل مـیکنیم کـه صالح بودن کوروش را زیر سؤال ببرد ولی عجالتا سخنان کتزیـاس را بنگرید:

 

کتزیـاس در کتاب فوتیوس مـیگوید:

 

کوروش پسر چوپانی بود از ایل «مردها» کـه از شدت احتیـاج مجبور گردید راهزنی پیش گیرد. کوروش درون ایـام جوانی بـه کارهای پست اشتغال ورزید و از این جهت مکرر تازیـانـه خورد. او با آستیگاس، آخرین پادشاه ماد، هیچگونـه قرابتی نداشت و از راه حیله و تزویر بـه مقام سلطنت رسید. دوست او «اوبارس» هم از حیث تقلب و نامردی معروف بود. درون ابتدا آستیگاس نسبت بـه کوروش فاتح شد و حتی درون پارس درون آمده او را تعقیب کرد ولی کوروش بـه واسطه دخالت زنان نجات یـافت و پس از آن پادشاه ماد با پدر کوروش بـه مسالمت رفتار کرده آزاری بـه وی نرسانید. بعد کوروش باز بر ضد آستیگاس قیـام کرده فائق آمد. درون این حال پادشاه ماد فرار کرده بـه همدان پناه برد و ش آمـی تیس و دامادش «سپی تاماس» او را پنـهان د.کوروش درون حال درون رسید و گفت و داماد آستیگاس را با اطفال آنان و دو نفر درباری موسوم بـه «سپی تاسس» و مگابرن شکنجه کنند که تا بروز دهند آستیگاس کجاست. پادشاه ماد چون نمـیخواست اولاد او را زجر کنند خود نزد کوروش رفت و ابارس او را درون زنجیر کرده بـه محبس انداخت ولی کوروش بـه زودی پشیمان شده او را رها کرد و نسبت بـه او احترامات پدر را بـه جا آورد،درباره آمـی تیس نیز همان احترامات را مرعی داشت. اما سپی تاماس را از جهت اینکه گفته بود، نمـیداند آستیگاس کجاست و این حرف دروغ بود امر کرد کشتند و آمـی تیس را ازدواج کرد...

(اصل متن را درون کتاب ایران باستان مرحوم پیرنیـا جلد1 صفحه 215 بـه بعد ببینید)

 

 

هرودوت و کزنفون برعکوروش را نوۀ پادشاه ماد مـیدانند. هرودوتماجرایی مثل ماجرای ضحاک و فریدون را به منظور پادشاهی کوروش نقل مـیکند با این تفاوت کـه کوروش نوه پادشاه ظالم عصر خود بوده است. برعکس کزنفون هم پادشاه ماد را فردی عادل مـیداند و هم کوروش را، و معتقد هست کوروش بدون جنگ پادشاهی را از دایی خود بـه ارث برد.(از آنجا کـه این سخنان مورد نظر شماست و من هم قبولشان دارم متنـهای طولانی را کـه مؤید این سخن باشند را نقل نمـیکنم.)

امروزه مـیدانیم کـه سخنان کزنفون درون این مورد افسانـه سازی بوده و کوروش از طریق جنگ مادها را سرنگون کرد و خود پادشاه شد زیرا کتیبه های معاصر کوروش این مسئله را گوشزد مـیکنند. بدبختانـه کتیبه ها خیلی خلاصه بوده و در مورد شخصیت و اخلاق کوروش بـه خوبی سخن نمـیگویند.

 

نظر کتزیـاس صحیحتر هست یـا هرودوت؟سؤال مـهم این هست که با توجه بـه این تضاد بین سخن این دو، سخن کدامـیک ارجح است؟

 

برتری های نظر هرودوت بر نظر کتزیـاس:

1. هرودوت از کتزیـاس بـه زمان کوروش نزدیکتر بوده است(هر چند بـه مـیزان خیلی کم)

2. گزارشات هرودوت بـه کتیبه های کشف شده از هخاان خیلی نزدیک است. بعد ممکن هست گزارشاتش درون مورد اخلاق و منش کوروش هم صحیحتر باشد.

 

ضعف های نظر هرودوت بر نظر کتزیـاس:

1.هرودوت هرگز درون ایران نبوده هست و هر آنچه شنیده سخنانی بوده کـه در یونان از کوروش گفته مـیشده است، درون حالی کـه کتزیـاس درون ایران نیز بـه سر و قادر بوده هست روایـات خود ایرانیـان را کـه خیلی نزدیکتر هست را نیز دریـافت کند.

2.قرابت گزاراشات هرودوت بـه کتیبه های هخاان، این احتمال را بالا مـیبرد کـه نظر بـه اینکه او هرگز درون ایران نبوده کـه این کتیبه ها را بخواند و از روی آنـها بنویسد، هرودوت از طرف دولت هخا و اردشیر درازدست مأمور بـه نوشتن تاریخ خود بـه این نحو بوده است.

 

کوروش اجازه غارت لیدیـه را مـیدهد و سربازان خود را مـیفریبد.

 

هرودوت در کتاب اول خود ضمن گزارش نبرد کوروش با کرزوس(شاه لیدی)، ضمن اینکه گزارش مـیدهد کوروش ابتدا تصمـیم بـه اعدام کرزوس مـیگیرد ولی بعدا پشیمان مـیشود، درون بند 87-95 مـیگوید:

 

کرزوس ... چون دید کـه پارسیـها خانـه های مردم را غارت مـیکنند، رو بـه کوروش کرده گفت:«شاها آیـا اجازه دارم بگویم درون چه باب فکر مـیکنم یـا حتما خاموش بنشینم؟» کوروش جواب داد:«هر چه خواهی بگو»کرزوس پرسید این جمعیت با این جد چه مـیکنند؟ کوروش:«شـهر تو را غارت مـیکنند و خزانۀ تو را مـیربایند» کرزوس:«نـه شـهر مرا غارت نمـیکنند و نـه خزاین مرا مـیربایند، من دارای چیزی نیستم، آنچه مـیکنند با مال و منال توست» کوروش از این جواب متنبه شد و اطرافیـان خود را دور کرده بـه کرزوس گفت:«عقیده تو درون باب این اوضاع چیست؟»... درون ادامـه کرزوس پیشنـهاد مـیکند کـه عشر اموال غارت شده را بـه بهانـه نیـاز خدا بگیرند وجالب اینکه کوروش نیز این فریبکاری را مـیپذیرد!!

(اصل متن درون کتاب ایران باستان مرحوم پیرنیـا صفحه 250)

 

حالا جای سؤال هست که آیـا چنین اعمالی از یک انسان صالح سر مـیزند؟

 

آیـا کوروش پادشاهان دشمن را نمـیکشت؟

 

یکی از سخنان خیلی معروفی کـه دهان بـه دهان درون مورد کوروش مـیگردد بحث نکشتن پادشاهان دشمن است. درون این مورد دو بحث وجود دارد:

 

1. این سخن کـه در تواریخ هرودوت و کتزیـاس و کزنفون ذکر شده چقدر صحت دارد؟

 

پاسخ این سؤال این هست که اسناد کهنتر از این تواریخ یعنی کتیبه های موجود این ادعا را نقض مـیکنند. مثلا درون مورد کرزوس شاه لیدیـه کـه مورخین فوق ادعا مـیکنند کـه کوروش او را نکشت، ولی درون اسناد بابلی سال نـهم سلطنت نبونید بابلی نوشته شده است:

«در ماه نیسان، کوروش شاه درون نزدیکی آربل از دجله عبور کرده درون ماه ایـار بـه طرف مملکت لودی رفت و پادشاه آن را کشت، ثروت او را ربود و ساخلوی درون آنجا گذاشت»

 

 مرحوم پیرنیـا درون مورد این بخش مـیفرمایند کـه وقایع نگاران بابلی اشتباه کرده اند زیرا یونانیـها خلاف این را مـیگویند ولی معلوم نیست کـه چرا ایشان نظر مورخین یونانی کـه سالها با زمان کوروش فاصله داشته اند را بر اسناد معاصر کوروش برتری مـیدهد، حال آنکه روش مورخین این هست که معمولا سند کهنتر و معاصر واقعه بیشترین اعتبار را دارد.

 

با قبول سخن این کهنترین سند درون مورد جنگ لیدی، حتما بپذیریم کـه اقلا این قانون همـیشگی نبوده هست و گاهی هم کوروش پادشاهان عصر خود را مـیکشته است.

 

2.آیـا با فرض صحت، این سخن چیز مثبتی از کوروش را بیـان مـیکند؟

 

پاسخ این سؤال منفی است. با فرض اینکه کوروش یک مرد صالح باشد(فرض خلف) جنگهای او نیز جنگهای عادی نبوده وبرای سرکوبی مستکبرین زمان خویش بوده است. درون این جنگها افراد زیـادی کشته مـیشدند که تا این فرد مستکبر سرنگون شود و بعد افرادی مثل پادشاه ماد را کـه به قول هرودوت فرد ظالمـی بوده هست را بنا بـه اتفاق نظر اسناد(به غیر از نظر کتزیـاس کـه کتزیـاس هم شاه ماد را فرد خوبی مـیداند) نمـیکشد. خب چرا کوروش این جنگ را بـه راه مـیندازد ولی ام الفساد را نابود نمـیکند؟

 

شاید برخی بخواهند این ماجرا را بـه ماجرای فتح مکه تشبیـه کنند کـه منزل ابوسفیـان مکان امن اعلام شد ولی درون ماجرای فتح مکه برعفتوحات کوروش درون ماد و لیدی، فتح از طریق جنگ بـه دست نیـامد و ابوسفیـان نیز اظهار اسلام کرد؛ حتما فتوحات کوروش را بـه روالی کـه هردودت نقل مـیکند و مـیگوید این لیدیـه بود کـه آغازگر جنگ بود، و با فرض خلف کـه کوروش صالح بوده بـه نبرد بنی قریضه تشبیـه کرد کـه در آن نیز دشمن که تا آخرین دم جنگید و پس از تسلیم سران دشمن بـه قضاوت سعد بن معاذ اعدام شدند. بعد این عمل کوروش نشان مـیدهد که:

 

کوروش به منظور کشورگشائی مـیجنگید و سران دشمن را زنده مـیگذاشت که تا شورشی، برای انتقامگیری، بر علیـه خودش نشود زیرا اگر بخاطر ظلمشان با آنـها مـیجنگید آنـها که تا آخرین دم سر جای خود ایستاده بودند و لایق این نبودند کـه رها شوند.

 

باز اگر کوروش این شاهان را زندانی مـیکرد هم جای این عمل قابل قبول بود ولی کوروش بنا بـه نظر مورخین این افراد را بـه حال خود را ها مـیکرد(مثل شاه ماد) یـا بـه مشاوران خود تبدیل مـیکرد(مثل کرزوس)

 

کوروش و آزادسازی یـهودیـان؛ کوروش: نجات بخش یـا امپراتور؟

 

مورخین اتفاق نظر دارند کـه کوروش یـهودیـان را از زندگی سخت و اسارت بابلیـان نجات داد و به آنـها حق این را داد کـه به سرزمـین خویش بازگردند و یـهودیـان درون عهد عتیقشان خیلی از او تعریف مـیکنند و او را دست خدا مـیدانند.

 

دو مسئله پیش مـیاید:

 

1. اگر کوروش مرد صالحی بود و هدفش کشورگشائی نبود، چرا یـهودیـان را درون به حال خود وا نگذاشت و فلسطین را ضمـیمۀ پادشاهی خویش کرد؟

 

2. نظر بـه تحریفات فراوان عهد عتیق، آیـا نباید درون صحت این سخنان شک کنیم و بپذیریم کـه ممکن بوده کـه یـهودیـان این ستایشـها را بـه سفارش حکومت مرکزی درون کتاب خویش آورده باشند؟

 

کوروش چرا بـه ارمنستان حمله کرد؟

 

از بین مورخین تنـها کزنفون ادعا کرده کـه کوروش بـه فرمان کیـاکسار به ارمنستان لشکر کشید، اما علت چه بود؟ آیـا ارمنستان هم بـه کوروش اعلان جنگ داده بود؟

 

طبق فرمایشات این مورخ، درون فصل 4 از کتاب 2 کوروش بدان جهت حمله بـه ارمنستان را بـه کیـاکسار پیشنـهاد مـیکند کـه وی از خراج بـه موقع خودداری کرده است:«چندی قبل تو مـیگفتی کـه پادشاه ارمنستان، از وقتی شنیده دشمنانت بـه تو حمله مـیکنند، اعتنایی بـه تو ندارد: نـه قشون مـیفرستد و نـه باج خود را مـیفرستد»

 

در ادامـه این ماجرا کوروش بـه ارمنستان حمله مـیکند و پس از شکست شاه ارمنستان پسر او را (به عنوان گروگان) با خود بـه ایران مـیاورد. البته کزنفون تأکید دارد کـه پسر شاه با خواست خود آمد.

 

آیـا درون نبرد بابل، کوروش مورد تهاجم قرار گرفته بود؟

 

در اسناد تاریخی هیچ جا نمـیبینیم کـه از سوی شاه بابل بـه کوروش حمله شده باشد. بلکه این کوروش هست که بـه بابل حمله مـیکند. بـه نظر مرحوم پیرنیـا «شاهی مانند کوروش نمـیتوانست درون همسایگی خود دولت مستقلی را مانند بابل تحمل کند»(ایران باستان، ص333)

 

پس باز هم بحث آغازگر نبودن کوروش درون جنگها زیر سؤال مـیرود. برخی مـیگویند بابل بدون جنگ فتح شد ولی این مـهم نیست مـهم این هست که آغازگر جنگ کوروش بود.

 

آیـا درون فتح ماد کوروش آغازگر جنگ بود؟

 

به غیر از کزنفون کـه معتقد بـه وراثتی بودن پادشاهی کوروش هست و این خلاف اسناد معاصر کوروش است(در کتیبه ها) کتزیـاس، هرودوت و کتیبه های بابلی همگی تأکید دارند کـه این کوروش بود کـه به ماد حمله کرد و آغازگر جنگ بود.

 

در نبرد شمال شرق ایران آغازگر چهی بود؟

 

تمام مورخینی کـه از جنگ کوروش درون شمال شرق خبر مـیدهند معتقدند کـه این کوروش بود کـه نبرد را شروع کرد.

 

***در کدام جنگها کوروش آغازگر جنگ نبود؟

  الان درون پی سؤالات فوق بـه یکی از اشتباهات مرحوم علامـه درون مورد شخصیت تاریخی کوروش مـیرسیم. ایشان مـیفرمایند کـه کوروش درون جنگهایش آغازگر نبوده و مورد تهاجم قرار مـیگرفته هست ولی حقیقت این هست که کوروش تنـها درون جنگ با لیدیـها مورد تهاجم قرار گرفت و در فتح ماد، بابل و ارمنستان و هجوم به سکاهای شمالشرق او آغازگر نبرد بوده است.

 

آیـا کوروش موحد بوده است؟

 

اینجا ببینید کـه کوروش درون گلنوشتۀ معروفش کـه منشور حقوق بشر نیز نامـیده مـیشود چه مـیگوید:

 

منم کوروش پادشاه افواج، پادشاه عظیم الشأن، پادشاه مقتدر، پادشاه بابل، پادشاه سومر و اکد، پادشاه چهار اقلیم، پسر کامبوزیـا پادشاه سوزیـان نتیجه سیسپیر پادشاه عظیم الشأن پادشاه سوزیـان که سلسله اش مورد محبت «بعل» و «بنو» هست و حکمرانیش بـه قلب اینـها نزدیک کـه من بی جنگ و جدال وارد شـهر بابل شدم با مسرت و شادمانی مردم درون قصر پادشاهان بر سریر سلطنت نشستم. مردوک آقای بزرگ نجیب اهالی بابل را بـه طرف من متوجه کرد، زیرا من همـه روزه درون فکر پرستش او بودم...

 

مـیبینیم کـه جناب کوروش درون لوحه خود دو بت را محبتگر سلسله خانوادگیش و نیز عامل پیروزی بدون نبردش بر بابل مـیداند. باز مـیبینیم کـه کوروش توجه مردم بابل بـه خودش را حاصل این مـیداند کـه هر روز درون فکر پرستش مردوک رب النوع دیگر عهد باستان بوده است.

 

پس نمـیشود کوروش را یک بنده به منظور خدای یگانـه دانست. درون تورایخ هم مواردی از قربانی کوروش به منظور زئوس بود کـه پیدایش نکردم.

 

ممکن هست دوستانی بفرمایند کـه شاید توحید درون آن موقع بـه حد کنونی نرسیده بوده هست که فورا این سؤال پیش مـیاید کـه پس قوم نوح چرا عذاب شد؟ چرا حضرت نوح 950 سال از قومش خواست دست از پرستش بتها بردارند؟ آیـا نوح پیشتر از کوروش نبوده است؟

  از سوی دیگر حضرت ابراهیم، مدت کمـی درون برابر معبود این اقوام بـه عبادت پرداخت و به محض غروب گفت من خدایی کـه غروب مـیکند را نمـیپرستم و برخواست. بعد کل این زمان نیم روزی بیش نبوده هست و با این کار مردم را بر ضعف خدای مورد پرستششان آگاه مـیکرده هست ولی کوروش درون لوح مشـهور خود کـه به دست ما نیز رسیده هست این ادعا را کرده هست و مـیگوید همـیشـه درون فکر پرستش مردوک بوده هست و درون هیچ جای این لوح هم از سخنان پیشین بازگشت نمـیکند و نکته آخر اینکه عمل حضرت ابراهیم بدان خاطر بود کـه قدرت مقابله و به هم زدن بساط شرک را نداشت و گرنـه مثل ماجرای فتح مکه یـا مانند زمانی کـه بتخانـه را خالی دید، بساط این فسق و فجور را بـه هم مـیزد؛ کوروش کـه مقتدرترین شاه زمان خود بود چرا با این اعمال مشرکانـه مقابله نمـیکرد؟ 

 


ممکن استی بگوید کـه این عمل کوروش مثل این هست که حضرت ابراهیم به منظور تنبیـه قوم خود بـه عبادت ستاره و خورشید پرداخت؛ حتما عرض کنم کـه خب با این حساب حتما در کافر بودن فرعون هم شک یم و بگوییم فرعون مـیخواسته مردم غرق شدنش را ببینند که تا به صورت مستدل بفهمند کـه او خدا نیست! 
از سوی دیگر حضرت ابراهیم، مدت کمـی درون برابر معبود این اقوام بـه عبادت پرداخت و به محض غروب گفت من خدایی کـه غروب مـیکند را نمـیپرستم و برخواست. بعد کل این زمان نیم روزی بیش نبوده هست و با این کار مردم را بر ضعف خدای مورد پرستششان آگاه مـیکرده هست ولی کوروش درون لوح مشـهور خود کـه به دست ما نیز رسیده هست این ادعا را کرده هست و مـیگوید همـیشـه درون فکر پرستش مردوک بوده هست و درون هیچ جای این لوح هم از سخنان پیشین بازگشت نمـیکند و نکته آخر اینکه عمل حضرت ابراهیم بدان خاطر بود کـه قدرت مقابله و به هم زدن بساط شرک را نداشت و گرنـه مثل ماجرای فتح مکه یـا مانند زمانی کـه بتخانـه را خالی دید، بساط این فسق و فجور را بـه هم مـیزد؛ کوروش کـه مقتدرترین شاه زمان خود بود چرا با این اعمال مشرکانـه مقابله نمـیکرد؟

 

  با توجه بـه مطالب فوق صالح و موحد بودن کوروش هخا بـه شدت زیر سؤال مـیرود و در نتیجه با توجه بـه نظر مفسرین کـه ذوالقرنین یـا پیـامبر و یـا عبدی صالح بوده هست در تناقض است. همچنین درون نبوت ذوالقرنین شک زیـادی وجود دارد و لذا بنده این ادعا کـه کوروش ذوالقرنین قرآن هست و از این گذشته پیـامبر هست را قبول ندارم.

 

 

پاسخ بـه چند شبهه:

 

 

1. نیکیـهای کوروش را چه مـیگویید؟

 

باید عرض کنم کـه هر نیکوییـهایی دارد و بدیـهایی. ما منکر نیکیـهای کوروش نیستیم ولی چنانکه گذشت عمل کوروش و به خصوص ابراز ارادتش بـه بتهای زمان خیلی دور از عمل یک عبد صالح است.

 

2.اینکه کوروش داری را درون ایران متنفی کرد را چه مـیگویید؟

 

این مسئله هم از مواردی هست که جزء موارد مثبت محسوب مـیشود البته فورا این سؤال بـه وجود مـیاورد کـه کوروش با اسرای جنگی چه مـیکرد؟ درون آن زمان کمپی به منظور نگهداری اسرا نبود و بدون شک رها دشمن خلاف عقل بود، بعد دو راه باقی مـیماند: یـا اسرا کشته شوند و یـا شوند. آیـا گزینـه بهتری بـه ذهن شما مـیرسد؟

در عین حال حتما عرض کنم کـه در برابر این عمل، اعمال بد دیگری هم هست کـه از ایشان سر زده مثل این همـه جنگ طلبی کـه مانند آن درون عصر باستان که تا زمان کوروش یـافت نمـیشود. این آقا دمـی از جنگ و تجاوز بـه خاک همسایگان باز نمـی ایستد.

حقیقت باستان: درون هیچ کجای تاریخ بـه برانداختن داری توسط کوروش اشاره نشده است،آنچه درون منشور کوروش آمده هست نیز تنـها بـه آزادی یـهودیـان اشاره مـی کند نـه برانداختن داری درون ایران.

 

3.سد معروف کوروش را چه مـیگویید؟

 

اما سد کوروش، اولا این روایت فقط از سوی کزنفون ذکر شده هست که بـه روایـاتش نمـیشود اعتماد چندانی کرد. ثانیـا اگر این سد با این عظمت ساخته شده هست این مسئله حتما در تاریخهای دیگر یعنی هرودوت و کتزیـاس و کتیبه ها ذکر مـیشد درست مثل دیوار چین؛ چگونـه هست که کتزیـاس کـه معاصر کزنفون هست و ایران را نیز از نزدیک دیده هست از این ماجرا خبر ندارد؟ نظر بـه اینکه کزنفون درون مورد کوروش افسانـه های زیـادی ساخته هست بعید نیست این هم یک افسانـه باشد.

این را نیز اضافه مـیکنم کـه اگر دقت کنید ماجرای سد ذوالقرنین و سدی کـه کزنفون ادعا مـیکند خیلی با هم فرق دارند. سدی کـه کزنفون ادعا مـیکند بـه خواست دو قوم کـه مدام با هم درون جنگ بودند و از کوروش درخواست کمک به منظور صلح د بین آنـها ساخته شد ولی ذوالقرنین این سد را درون برای قومـی ساخت کـه از سوی دو قوم جنگجو مورد تاخت و تاز بود و با این سد راه حمله مجدد آنـها بسته شد.

 

4.اگر کوروش ذوالقرنین نیست، بعد ذوالقرنین کیست و سدش کجاست؟

 

اینکه ذوالقرنین کیست و سدش کجاست را شاید ندانیم ولی دلایل کافی آوردیم کـه بگوییم کـه حداقل با اطمـینان نمـیتوان گفت کوروش همان ذوالقرنین است. 

یکشنبه 30 آذر 1393-05:34 ب.ظ


پیشانی یی بلند داشت و دست و پای درشت. مـیانـه بالا بود و فراخ شانـه. رنگی روشن داشت آمـیخته بـه سرخی و چشمانی سیـاه و گشاده با مژه های پرمو. موی سرش غالبا که تا بناگوش و به روایتی که تا شانـه ریخته بود. ریشی داشت انبوه کـه در نزدیک چانـه و بنا گوش بـه سپیدی گراییده بود.

واپسین جمله ای کـه بر زبان حضرت محمد (ص) نشست
در مـیان کتاب های بسیـاری کـه درباره پیـامبر گرامـی اسلام و زندگی نامـه ایشان نوشته و منتشر شده شاید درون کمتر کتابی مانند «بامداد اسلام» بـه قلم دکتر عبدالحسین زرین کوب (انتشارات امـیرکبیر وابسته بـه سازمان تبلیغات اسلامـی) بـه ظرایف تاریخی اشاره شده و استناد بـه آن مورد وثوق همـه باشد زیرا قدر مشترک چند کتاب معتبر تاریخی را با نثر شیرین پارسی بازگفته است.

به بهانـه سالروز ارتحال حضرت محمد (ص)- کـه پس از 1400 سال همچنان بیش از یک مـیلیـارد انسان نامش را عاشقانـه بر زبان مـی آورند و دیگران نیز درون صورت آشنایی با احترام یـاد مـی کنند و بیش از هر شخصیت مذهبی تاریخ بشر لحظه لحظه زندگی او درون تاریخ ثبت شده- بخشی از فصل « بیماری و مرگ» بامداد اسلام از منظر تاریخ و بی هیچ تعصب مذهبی و مسلمانی خواندنی است:

....بیماری پیغمبر اندک اندک رو بـه شدت نـهاد: تب و سردرد. قوای او نیز درون این زمان تدریجا بـه کاستی مـی رفت؛ موهایش سپیدی گرفته و قامتش بـه خمـی گراییده بود. پیش از وقت، پیری بـه سراغش آمده بود و البته مرارت های گذشته او آن مایـه بود کـه پیش از وقت، وی را پیر کند. درون این هنگام با آسایش و رضایتی کـه از حُسن ختام رسالت خویش داشت بی دغدغه و بی تزلزل، تن بـه مرگ داد.

در آغاز بیماری بـه رسم همـیشـه بـه نوبت درون خانـه زن های خویش بـه سر مـی برد. زن های وی درون این دوران 9تن مـی شدندکه جز عایشـه همـه پیش از ازدواج [با پیـامبر] بیوه شده بودند.  از آن جمله سوده زمعه و ام حبیبه ابی سفیـان کـه شوهران شان درون مـهاجرت حبشـه نصرانی شده و مرده بودند. صفیـه و مـیمونـه پیش از وی دو بار شوهر کرده بودند. جویریـه و حفصه نیز وقتی بـه خانـه پیغمبر مـی آمدند بیوه بودند.

ام سلمـه نخست زن ابو سلمـه خویشاوند و صحابی پیغمبر بود و چون او وفات یـافت محمد –ص- زنش را بـه سرپرستی گرفت. زینب بنت حبش هم درون آغاز درحباله [عقد نکاح] زید بن حارثه پسر خوانده پیغمبر بود و ازدواج با او کـه در قرآن نیز بـه آن اشارت رفته است، منشاء حکمـی شد درون باب مساله زنان پسر خواندگان. محبوب ترین زنان پیغمبر [بعد از خدیجه] عایشـه بود؛ ابوبکر کـه در هنگام وفات پیغمبر 18 ساله بود و ی 9 ساله بودکه بـه خانـه وی آمد.... پیغمبر درون خانـه مـیمونـه بیمار شد و با اذن و رضایت دیگر زنان درون خانـه عایشـه بستری شد..... وقتی او را بـه خانـه آوردند بر دوش علی ع و فضل بن عباس تکیـه داشت. سرش را بسته بود و پاهایش را بر زمـین مـی کشید....

پیغمبر درون تب داغی مـی سوخت چنان کـه از شدت حرارتی دست بر دست وی نمـی توانست نـهاد. ظرف آبی کنار بسترش بود کـه گاه از آن بـه صورت خویش مـی زد و ناله ای مـی کرد. فاطمـه یگانـه فرزندش درون نزدیک بستر پدر مـی گریست. وقتی محمد –ص- بی تابی او را دریـافت را پیش خواند و چیزی آهسته درون گوش او گفت. فاطمـه گریست. پیغمبر دیگر بار او را پیش خواند و باز پنـهانی چیزی درون گوش او گفت. این بار بخندید. بعدها وقتی عایشـه از وی پرسید کـه آن گریـه و خنده چه بود، گفت: آن روز پدرم اول بـه من گفت کـه مـی مـیرد و من از درد گریستم. بعد گفت کـه تو هم بـه زودی بـه من مـی پیوندی و من از شادی خندیدم.

بدین گونـه بیماری پیغمبر شدت یـافت. آخرین روز اما درون حالش اندکی بهبودی پدید آمد. مردم شادمان شدند و گمان د کـه از بیماری برخاسته است. ... این بهبود اما ظاهری و بی دوام بود. پیغمبر باز درون صدد برآمد کـه به مسجد برود و نتوانست. نزد عایشـه بازگشت و به بستر افتاد. زن، سرش را درون کنار گرفت و پیغمبر محتضرانـه دعایی چند خواند. بعد از آن ساکت شد و گویی بـه خواب رفت. هنوز ظهر نشده بود کـه حرکتی خفیف کرد. بر پیشانی اش عرق نشست و نفسی کشید. آخرین کلماتی کـه گفت اینـها بود: بل الرفیق الاعلی/ بل آن یـار برترین....

پس از آن خاموشی گزید و سرش بر عایشـه افتاد... و عایشـه آن را بر بالش نـهاد که تا بر خیزد و با دیگر زن ها بر مرگش شیوه کند.

وفات محمد درون دوازدهم ربیع الاول اتفاق افتاد بـه سال یـازدهم هجرت. قولی هم هست کـه 28 ماه صفر بود. اقوال دیگر نیز گفته اند کـه ضعیف است. هنگام وفات 63 سال داشت و جز فاطمـه از وی فرزندی نماند. پسرش ابراهیم کـه از یک کنیزک مصری - ماریـه قبطیـه - یـافته بود و هنوز دو سالش بـه پایـان نیـامده بود کـه درگذشت و پیغمبر نیز بعد از او یک سالی بیش نزیست. دو دیگرش کـه به نوبت درون حباله عثمان درآمدند پیش از پدر از جهان رفته بودند.

چون پسران خدیجه نیز هم درون کودکی فرو شده بودند جز فاطمـه ع/ و فرزندان وی از محمد هیچ درون جهان باقی ماند.ان دیگرش عبارت بودند از عمش با فرزندان او و همچنین فرزندان ابوطالب: علی [ع] و عقیل. اما علی درون حقیقت هم پسر عم وی بود و هم دامادش و هم بر خلاف عباس درون اسلام سابقه قدیم داشت. علی بن ابی طالب [علیـه السلام]، اسامـه بن زید، عباس بن عبدالمطلب، فضل بن عباس و شقران غلام محمد درون غسل و کفن او را یـاری د. بعد از آن چند روزی بر وی نماز گزارده شد. مردم مـی آمدند و دسته دسته بر وی نماز مـی خواندند. بعد هم جنازه مقدس را درون خانـه او و عایشـه دفن د.

در وصف سیما و بالای محمد-ص-

پیشانی یی بلند داشت و دست و پای درشت. مـیانـه بالا بود و فراخ شانـه. رنگی روشن داشت آمـیخته بـه سرخی و چشمانی سیـاه و گشاده با مژه های پرمو. موی سرش غالبا که تا بناگوش و به روایتی که تا شانـه ریخته بود. ریشی داشت انبوه کـه در نزدیک چانـه و بنا گوش بـه سپیدی گراییده بود.

 لباسش بیشتر دو پاره بود کـه یکی را بر مـیان مـی بست و آن دیگر را بر دوش مـی افکند. گاه نیز پیرهن مـی پوشد و مـی گویند پیرهن را دوست مـی داشت. بعضی اوقات عمامـه بر سر مـی نـهاد و گاه قلنسوه [نوعی کلاه خانگی].  سر را کمتر بالا مـی گرفت و بیشتر بـه زمـین مـی نگریست. نـه کم سخن بود و نـه پرگو.

خنده اش هم مختصر بود و به تبسم مـی مانست. هرگز با تمام دهان نمـی خندید. شیرین سخن بود و در آوازش کمـی گرفتگی داشت. درون هنگام خشم روی خویش برمـی گاشت [برمـی گرداند] و در وقت راه رفتن مثل آن بود کـه از صخره کنده مـی شود یـا چون آبی بود کـه از کوه فرود آید.

به شست و شو و خوش بویی و پاکیزگی علاقه تمام داشت و در این کار چنان بود کـه غالبا درون هر جا کـه مـی گذشت پیش از آن کـه خودش دیده شود آمدنش را از بوی خوشی کـه همواره با حضور او همراه بود مـی دانستند. با این همـه درون غایت سادگی مـی زیست. روی زمـین مـی نشست و روی زمـین غذا مـی خورد. درون بازارها راه مـی رفت. عبا بر تن مـی کرد و با بینوایـان مـی نشست.

مـی گفت من بنده ام و مثل بنده مـی نوشم. درون معاشرت مـهربان و در غذا ساده و قانع بود. با این همـه پرهیز رهبانان را دوست نمـی داشت. وقتی چند تن از یـاران پیش از او سخن از زهد و پرهیز خویش مـی گفتند. یکی گفت: من زن نگرفته ام. دیگری گفت: من گوشت نمـی خورم. سومـی افزود کـه من بر زمـین خشک مـی خوابم و چهارمـی گفت من پیوسته روزه دارم و محمد گفت: من اما هم روزه مـی گیرم و هم مـی خورم. هم شب زنده داری مـی کنم و هم مـی خوابم و زن هم دارم و هر کـه ازسنت من پیروی نکند از من نیست...

-------------------------------------------------

 *کلمات داخل کروشـه[] درون متن اصلی کتاب نیست و بیشتر به منظور معنی واژه های کمتر مصطلح آورده شده اند. 

- کتاب "بامداد اسلام" نوشته عبدالحسین زرین کوب - انتشارات امـیرکبیر (وابسته بـه سازمان تبلیغات اسلامـی) 

* دکتر زرین کوب درون پاورقی برخی منابع مورد استفاده را چنین بر شمرده است:
(السیره النبویـه/ابن هشام) - (تاریخ الامم و الملوک/ طبری) - (انساب الاشراف /بلاذری) - (کامل/ابن اثیر) - (تاریخ الخمـیس/ حسین بن محمد دیـار بکری) - (السیره الحلبیـه / علی ابن برهان الدین حلبی) و (تاریخ یعقوبی)

منبع: عصرایران

یکشنبه 30 آذر 1393-05:31 ب.ظ


هماهنگ‌کننده «هیـات تنسیق» وابسته بـه معارضان داخلی سوریـه ضمن اعلام سفر روز شنبه این هیـات بـه قاهره، با وزیر خارجه مصر دیدار و درباره را‌ه‌حل‌های سیـاسی بحران سوریـه بدون شرط کناره‌گیری بشار اسد گفت‌و‌گو کرد.

صراط: هماهنگ‌کننده کل هیـات «تنسیق سوریـه» وابسته بـه معارضان داخلی سوری با وزیر خارجه مصر درباره تحولات سوریـه و منطقه گفتگو کرده و طرح‎های روسیـه و «استیفان دی مـیستورا» فرستاده سازمان ملل درون امور سوریـه به منظور رسیدن بـه حل سیـاسی بحران این کشور را مورد بحث و بررسی قرار دادند.

«حسن اسماعیل عبدالعظیم» بعد از دیدار امروز خود با سامح شکری وزیر خارجه مصر اعلام کرد کـه این دیدار «مثبت و سازنده» بوده است.

وی تاکید کرد: هیـات «التنسیق» متشکل از چندین حزب چپگرا از جمله حزب بعث و احزاب کردها هست که امـید زیـادی بـه نقش مصر درون حل بحران سوریـه دارند.

به گزارش خبرگزاری دولتی کویت«کونا»، هماهنگ کننده کل هیـات «التنسیق» کـه به معارضان داخلی سوریـه وابسته است، اعلام کرد کـه «ما مـی خواهیم مصر نقش سازنده‌ای درون امت و وطن بزرگ عربی درون چارچوب طرح ملی و قومـی داشته باشد زیرا مصر کشور بزرگی هست و ما بـه نقش مـهم این کشور و اتحادیـه عرب امـیدواریم».

وی ضمن تاکید بر حمایت از طرح نماینده سازمان ملل درون امور سوریـه، خواستار توضیح بیشتر درباره طرح دی مـیتسورا شد و گفت: بر اساس طرح مـیتسورا توقف درگیری‎ها درون حلب به منظور گام برداشتن بـه سمت حل سیـاسی بحران کافی نیست اما طرح توقف درگیری ها درون حلب حتما مقدمـه ای به منظور توقف درگیری ها درون چندین استان سوریـه باشد.

به گفته منابع دیپلماتیک غربی، آمریکا و اروپا درباره حمایت از طرح استفان دی مـیستورا فرستاده ویژه سازمان ملل درون امور سوریـه به منظور توقف درگیری‎ها درون شـهر حلب توافق د.

واشنگتن و اروپایی‌ها خواستار تعیین مجازات هایی به منظور نقض توقف درگیریـها درون شـهر حلب و صدور قطعنامـه ای از شورای امنیت درباره آن هستند.

این درون حالی هست که دمشق موافقت اولیـه خود را با طرح دی مـیستورا درون ارتباط با توقف درگیری‌ها درون حلب اعلام کرده و قول داد آن را مورد بررسی قرار دهد، بـه این شرط کـه این طرح برنامـه ریزی روشن و شفافی داشته باشد.

عبدالعظیم خاطرنشان کرد: مشکل ما درون سوریـه شخص نیست بلکه با کل نظام هست که مخالفان را بـه رسمـیت نمـی شناسد.

وی افزود: ما مـی خواهیم گفتگو را بر اساس توافق منطقه ای و عربی و بین المللی آغاز کنیم بـه گونـه ای کـه حل سیـاسی بدون پیش شرط شروع شود.

خبرگزاری الشرق الاوسط مصر درون این باره گزارش داد کـه هیـات «تنسیق سوریـه» از مصر مـی‌خواهد که تا بحران سوریـه را بدون شرط کنار رفتن بشار اسد از قدرت حل کند.

منابع خبری گزارش دادند کـه هیـات «تنسیق» امروز (شنبه) بـه دعوت وزیر خارجه مصر وارد قاهره شدند این درون حالی هست که یک هیـات سوریـه بـه ریـاست پسر عموی بشار اسد نیز چهارشنبه گذشته وارد مصر شدند.

«سامح شکری» وزیر خارجه مصر درون نیز دیدار با هیأت هماهنگی معارضان ملی سوری تأکید کرد کـه باید هرچه سریعتر راهکاری به منظور بحران سوریـه کـه نزدیک بـه 4 سال از عمر آن مـی‌گذرد پیدا کرد.

پایگاه «اخبار مصر» گزارش داد کـه شکری درون مقر وزارت خارجه مصر درون دیدار با هیأتی از معارضان داخلی سوریـه آخرین تحولات بحران سوریـه و تلاش‌های بین المللی و ایده‌های مطرح شده به منظور رسیدن بـه راهکاری به منظور حل این بحران را بررسی کرد.

«خالد العیسی» نماینده حزب اتحاد دموکراتیک سوریـه تاکید کرد کـه مصر یک کشور بزرگ درون منطقه هست و حتما در هر راهکاری بـه منظور حل بحران سوریـه حضور داشته باشد و امنیت ملی مصر و سوریـه باهم درون ارتباط است.

وی اعلام کرد کـه در دیدار با وزیر خارجه مصر آخرین تحولات سوریـه و گفت‌وگوها با «استفان دمـیستورا» فرستاده ویژه سازمان ملل به منظور حل بحران سوریـه را مورد بررسی قرار گرفت.

منبع: فارس

مطالب مرتبط

یکشنبه 30 آذر 1393-05:28 ب.ظ


صاحب نظران گفته اند کـه شرایط دشواری درون انتظار کشورهای جنوب خلیج فارس کـه 17 مـیلیون و 500 هزار بشکه درون روز تولید مـی کنند خواهد بود. این کشورها 350 مـیلیـارد دلار درون سال از دست مـی دهند

گروه اقتصادی - بـه دنبال ارزان فروشی نفت توسط عربستان و برخی کشورهای هم پیمان آن، قیمت نفت آمریکا بـه 54دلار، و قیمت نفت برنت بـه 59 دلار کاهش یـافته است. 
به گزارش بولتن نیوز، درون عین حال کـه برخی کارشناسان معتقدند، این روند درون 10 ماه آینده تغییر خواهدکرد و آمریکا و عربستان قادر بـه حفظ قیمت نفت درون زیر 60 دلار نخواهند بود، اما برخی دیگر از صاحب نظران نسبت بـه  عواقب کاهش درآمد نفت کشورهای نفت خیز حاشیـه خلیج فارس هشدار داده اند. 

این صاحب نظران گفته اند کـه شرایط دشواری درون انتظار کشورهای جنوب خلیج فارس کـه 17 مـیلیون و 500 هزار بشکه درون روز تولید مـی کنند خواهد بود. 

این کشورها احتمالا نیمـی از دلارهای نفتی خود را یـا بـه عبارت دیگر 350 مـیلیـارد دلار درون سال بـه قیمت های کنونی از دست مـی دهند و این 350 مـیلیـارد دلار عدم النفع، ارزان فروش نفت بـه زیـان کشورهای نفت خیز و مسلمانان و جهان اسلام هست و موجب تضعیف کشورها و ملت های مسلمان خواهد شد. 

با توجه بـه اینکه درآمدهای نفتی که تا 90 درصد درآمد اغلب این کشورها را تشکیل مـی دهند، دولت هاری بودجه هایی را به منظور سال 2015 پیش بینی مـی کنند و باید بودجه خود را انقباضی ببندند و تنـها بـه بودجه جاری توجه کنند و از برنامـه های عمرانی و توسعه ای خود بکاهند. 

این موضوع باعث کاهش فعالیت عمرانی شرکت ها و پیمانکاران بسیـاری درون کشورهای نفت خیز خواهد شد. 

با توجه بـه کاهش قدرت خرید کشورهای صادر کننده نفت بـه دنبال کاهش قیمت آن، شرکت های بزرگ کشورهای غربی از جمله خودرو سازان، صنایع الکترونیک و... نیز با کاهش قابل ملاحظه فروش مواجه خواهند بود. اثرات متقابل کاهش قیمت بر صنعت و تولیدات کشورهای خریدار نفت اثرات منفی و هشدار دهنده بسیـاری خواهد داشت و بسیـاری ازشرکت های آمریکایی و اروپایی نیز از برنامـه کاهش قیمت نفت متضرر خواهند شد. 

همچنین بیکاری پیمانکاران و نیروی کار درون این کشورها نیز باعث ایجاد نارضایتی درون کشورهای مختلف خواهد شد.

بنابراین کاهش هزینـه ها و نیز عوارض و مالیـات های جدیدی حتما پیش بینی شود کـه این مسئله ممکن هست موجب نارضایتی های مردمـی و احتمالا کندی اقتصادی این کشورها شود.

در نتیجه کشورهای نفت خیز حتما منتظر برخی نارضایتی ها باشند و آنـها کـه تصور کرده اند کاهش قیمت نفت را مدیریت مـی کنند حتما بدانند کـه همپیمان شدن و همراهی با عربستان و آمریکا بـه زیـان دولت های آنـها خواهد بود و تحولات اجتماعی را بـه زیـان آنـها مدیریت خواهد کرد. 

بررسی وضعیت کشورهای عربستان،کویت و اندونزی، نشان مـی دهد کـه نوسان، کاهش و تکانـه قیمت نفت مـهمترین منبع نوسانات تولید ناخالص داخلی و واردات در

این کشورهاست. 

 در حالی کـه کویت و اندونزی تکانـه واردات مـهمترین منبع تغییرات این دو متغییر مـیباشد. همچنین وابستگی و آسیب پذیری اقتصاد نسبت بـه درآمدهای نفتی درون عربستان بیشتر از دو کشور دیگر است. 

محققان با استفاده از داده های ماهانـه دوره زمانی 1/1995 که تا 12/2006 هفت کشور از اعضای اوپک (ایران، عربستان سعودی، کویت، نیجریـه، الجزایر، اندونزی و ونزوئلا) دریـافته اند کـه قیمتهای نفت ممکن هست منبع عمده نوسانات نرخ های ارز باشند و بین نرخ ارز و قیمت نفت رابطه بلند مدت وجود دارد همچنین وابستگی اقتصادی بـه درآمدهای نفتی سبب اتکای اقتصادی این کشورها بـه دریـافت منظم و فزاینده درآمدهای نفتی گردیده است.

در چنین حالتی کاهش قیمت نفت موجب مشکلات فراوانی از جملهری بودجه، تورم و کاهش ارزش پول داخلی مـی گردد از این رو استفاده از صندوق ذخیره ارزی بـه عنوان یک ابزار اقتصادی هست که بـه منزله ذخیره حائل نـه به منظور تثبیت قیمت کالاهای اولیـه، بلکه درون جهت تثبیت نرخ واقعی ارزپیشنـهاد مـیگردد. 

بر اساس اعلام بانک دویچه آلمان، 6 کشور وابسته بـه نفت بیشترین تاثیر را از کاهش قیمت مـی‌بییند.

بر اساس گزارش این بانک، قیمت نفت پایین تر از 99.2 دلار عربستان را امسال باری بودجه مواجه مـی‌کند و کشورهای ونزوئلا، بحرین، نیجریـه، عمان و روسیـه بـه ترتیب بیشترین آسیب را از کاهش قیمت خواهند دید.

بانک دویچه آلمان اعلام کرده هست اگر قیمت نفت درون سال آینده کمتر از 104.4 دلار باشد، عربستان باری بودجه مواجه خواهد شد.

بر اساس آمار این بانک هر قیمتی پایین‌تر از 100.1 دلار به منظور نفت خام درون سال جاری کشور روسیـه را بهری بودجه هدایت مـی‌کند و اگر سال آینده قیمت نفت روسیـه بـه کمتر از 105.2 دلار برسد این کشور نخواهد توانست بودجه جاری را تأمـین کند.

بانک دویچه آلمان همچنین اعلام کرده هست بودجه و اعتبارات کشور بحرین طوری هست که اگر قیمت نفت امسال کمتر از 136.2 دلار و در سال 2015 کمتر از 138.1 دلار باشد این کشور باری بودجه مواجه مـی‌شود.

آمارهای بانک دویچه آلمان درباره کشور عمان نیز حاکی از این هست هر کاهش قیمت کمتر از 100.7 دلار درون سال جاری و 110 دلار درون سال آینده این کشور را باری بودجه مواجه مـی‌کند.

دویچه آلمان اعلام کرده هست نیجریـه کشوری هست که تنـها قیمت نفت خام 126.2 دلار و بالاتر از آن اعتبارات هزینـه‌های این کشور را تأمـین خواهد کرد و هر قیمت پایین‌تر از آن این کشور را باری بودجه مواجه خواهد کرد.

دویچه آلمان همچنین درباره کشور ونزوئلا اعلام کرده هست که بودجه‌های جاری این کشور طوری بسته شده هست که اگر قیمت نفت خام 162 دلار باشد آنـها قادر خواهند بود کـه بدونری بودجه کشور را تأمـین کنند و این قیمت به منظور سال آینده 117.5 دلار هست که هر گونـه کاهش از این قیمت‌ها کشور ونزوئلا را باری بودجه مواجه خواهد کرد.

بر اساس گزارش بانک دویچه آلمان، نرخ نفتی کـه 6 کشور تولیدکننده عمده نفت حتما داشته باشند که تا مواجه باری بودجه نشوند حداقل 99.2 که تا 162دلار هست اما اکنون قیمت جهانی نفت حدود بشکه‌‌ای 87 دلار هست که با قیمت‌های مطرح شده فاصله بسیـار زیـادی دارد.

بر اساس گزارش بیزینس اینسایدر اگر قیمت همچنان کاهشی باشد کشورها یـا با قرض بیشتر یـا افزایش درآمد مالیـاتی نفتی خواهند توانست بـه تعهداتی کـه در قبال کشورشان دارند عمل کنند.

کاهش هزینـه‌ها به منظور دولت‌ها مـی‌تواند دردسرساز باشد همچنین درون کشوری مانند روسیـه و ونزوئلا ارائه اوراق قرضه به منظور تأمـین مالی مـی‌تواند به منظور این کشور هزینـه‌ساز باشد. ضمن اینکه هر دو کشور اکنون درباره سرمایـه‌گذاری‌های خارجی با مخاطرات جدی مواجه هستند.

مسئله دیگر این هست که سازمان کشورهای صادر کننده نفت ممکن هست دیگر قادر بـه کنترل قیمت نفت همانند گذشته نباشند. 

پیشتر اعضای اوپک با کاهش تولید نفت به منظور جلوگیری از کاهش بیشتر قیمت موافقت د کـه این رویـه اکنون بـه دلیل جهش تولید درون نفت شل آمریکا کـه اکنون بـه طور فزاینده‌ای ذخیره نفت دنیـا را افزایش داده تغییر یـافته است.

وزارت نفت عراق نیز (شنبه ١٧ آبان ماه) اعلام کرد کـه بودجه این کشور، ٢٧ درصد از درآمد پیش بینی شده به منظور سال ٢٠١٤ را بـه دلیل کاهش قیمت نفت، از دست داده است.

به گزارش شبکه خبری الجزیره، کاهش شدید قیمت نفت درون بازارهای جهانی بـه طور قابل توجهی بودجه عراق را تحت تاثیر قرار داده است.

وزارت نفت عراق درون بیـانیـه ای آورده هست که قیمت جدید به منظور هر بشکه نفت درون بودجه سال ٢٠١٤، مطابق با مطالعه هدفمند و در نظر گرفتن تحولات و چشم انداز بازار جهانی و کاهش قیمت نفت پیش بینی شده است.

بر اساس این بیـانیـه، درآمدهای نفتی عراق از ابتدای امسال که تا ماه سپتامبر ٦٧ مـیلیـارد و ٥٤١ مـیلیون دلار، گزارش مـی شود و این درون حالیست کـه سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک)، انتظار دارد صادرات نفت عراق درون سال جاری بـه ٨٩ مـیلیـارد و ٤٠٢ مـیلیون دلار برسد.

عراق کـه به شدت بـه درآمد حاصل از صادرات نفت، وابستگی دارد درون تلاش هست به منظور تامـین هزینـه های زیرساخت و پوشش هزینـه پروژه ها بـه افزایش صادرات نفت خود بپردازد.

با توجه بـه تمامـی مطالبی کـه گفته شد، کاهش شدید قیمت نفت درون عرصه جهانی کشورهای وابسته بـه این ماده را تحت تأثیر قرار داده هست و لازم هست هر کشور با توجه بـه شرایط ویژه خود درون راستای مقابله با این پدیده گام بردارد.

صادرات غیر نفتی تابعی از نرخ موثر ارز، تولید ناخالص داخلی، شاخص قیمت کالاهای صادراتی، شاخص قیمت عمده فروشی و صادرات غیر نفتی دوره قبل درون نظر گرفته شده است. نتایج نشان مـیدهد کـه کشش صادرات غیر نفتی نسبت بـه تغییرات نرخ ارز تنـها درون صادرات صنعتی بیش از واحد مـی باشد 

یکشنبه 30 آذر 1393-05:25 ب.ظ


آمار‌ها از دورن جامعه‌ی امریکایی، چه واقعیتی را برملا مـی‌کنند؟

گستردگی تبلیغات، بزرگ‌نمایی نقاط مثبت و پنـهان عمدی نقاط ضعف جامعه‌ی امریکایی سبب شده که تا رویـایی گرین کارت امریکایی و یـا سیتیزن امریکا شدن، ذهن برخی را بـه خود مشغول کند. اما آیـا واقعیت امریکا، همانی‌ست کـه گفته مـی‌شود؟ درون ادامـه بـه برخی از آمارهای عمدتا امریکایی اشاره مـی‌کنیم که تا ببینیم بهشت امریکایی چقدر واقعیت دارد؟

گروه بین‌الملل - امریکا به منظور خیلی‌ها همان بهشت موعودی‌ست کـه در کتاب‌های آسمانی وعده داده شده است. بخصوص به منظور بخشی از مردم کشورهای موسوم بـه جهان سوم، امریکا سرزمـینی‌ست کـه ورود بـه آنجا مـی‌تواند جبران کننده‌ی بسیـاری از ناداشته‌های نسلی و تاریخی یک فرد باشد. گستردگی تبلیغات، بزرگ‌نمایی نقاط مثبت و پنـهان عمدی نقاط ضعف جامعه‌ی امریکایی سبب شده که تا رویـایی گرین کارت امریکایی و یـا سیتیزن امریکا شدن، ذهن برخی را بـه خود مشغول کند. اما آیـا واقعیت امریکا، همانی‌ست کـه گفته مـی‌شود؟ درون ادامـه بـه برخی از آمارهای عمدتا امریکایی اشاره مـی‌کنیم که تا ببینیم بهشت امریکایی چقدر واقعیت دارد؟

به گزارش بولتن، موسسه‌ی ایکستریم اینکوالیتی، درون مقطع زمانی بین پایـان جنگ جهانی دوم و اواخر دهه 70، رشد درآمدها درون ایـالات متحده آمریکا همگرا بود، بـه بیـان دیگر درآمدهای افراد طبقه ضعیف سریعتر از افراد طبقه مرفه افزایش مـی یـافت. اما از اواخر دهه 70 تاکنون این روند بر عشده است. این بدان معناست کـه اکنون درآمد طبقه مُرفه درون آمریکا بسیـار سریعتر از طبقه ضعیف و متوسط جامعه آمریکا افزایش مـی یـابد.

بنابراین گزارش، درون سال 1976 پردرآمدترین خانوارهای آمریکایی (یک درصد دارای بیشترین درآمد)، 8.9 درصد از درآمدهای این کشور را درون اختیـار داشتند، اما درون سال 2007 این مـیزان بـه 23.5 درصد رسید. همچنین بین سالهای 1979 که تا 2008، درآمد پردرآمدترین خانواده های آمریکایی (5 درصد بالای درآمدی) 73 درصد افزایش یـافت، این درون حالی هست که درون این مقطع زمانی، درآمد کم درآمدترین خانواده های آمریکا (یک پنجم پایین درآمدی)، 4.1 درصد کاهش یـافت.

در 1980، متوسط درآمد 5 درصد بالای درآمدی، 10.9 برابر متوسط 20 درصد پایین درآمدی بود. این مـیزان درون 2008 بـه 20.6 درصد رسید. بـه این ترتیب، مشخص مـی شود کـه تفاوت سطح درآمدها درون جامعه آمریکا درون حال افزایش هست و این موضوع به منظور اقتصاد این کشور خطرناک بـه شمار مـی رود.

یکی دیگر از تحقیقات جدید و در خور تأمل درون مورد شکاف طبقاتی را یکی از اساتید علوم سیـاسی دانشگاه‌های امریکا انجام داده است. " لری بارتلز" استاد علوم سیـاسی دانشگاه پرینستون بـه این نتیجه مـی رسد کـه شکاف بین غنی و فقیر بـه شدت درون دوران زمامداری جمـهوریخواهان افزایش یـافته است؛ درون زمانی کـه دولت واشنگتن درون دست حزب دموکرات بوده است، این تفاوت کمتر شده است. بـه نظر وی، جامعه امریکایی بسیـار نابرابر هست و دلیل این امر نیز تنـها عوامل اقتصادی نیست، بلکه حتما نابرابری ها را حاصل گزینـه های سیـاسی درون نظام سیـاسی زیر سلطه ایدئولوژی حزبی و منافع ثروتمندان دانست.

بارتل نشان مـی دهد کـه مقامات منتخب بـه نظرات و دیدگاه های ثروتمندان توجه مـی کنند، اما نظرات مردم فقیر را نادیده مـی گیرند. وی نشان مـی دهد کـه به ویژه سیـاست های روسای جمـهور جمـهوریخواه، همواره به منظور خانواده های طبقه متوسط و کارگر فقیر بسیـار کمتر از خانواده های ثروتمند رشد درآمد بـه ارمغان آورده هست و که تا حد زیـادی بـه افزایش نابرابری کمک کرده اند. وی مثال هایی از سیـاست های ایجادکننده نابرابری بیشتر درون دوران بوش، از جمله کاهش مالیـات درسال های ۲۰۰۱ و ۲۰۰۳ و همچنین کاهش مـیزان حداقل دستمزدها مطرح مـی کند.

درحالی کـه 46 درصد از مردم آمریکا معتقدند کـه نظام اقتصادی درون کل منصفانـه نیست، 62 درصد معتقدند کـه نظام اقتصادی به منظور شخص آنـها منصفانـه است. جالب تر آن کـه 46 درصد مردم معتقدند کـه ثروتمندان بـه دلیل تولد درون خانواده ای ثروتمند و یـا داشتن روابط خاص ثروتمند شده اند. این داده ها بـه خوبی تناقض درون نگاه مردم آمریکا بـه جهان خارج را نشان مـی دهد.

اما آخرین آمار و تحلیل‌ها درون مورد شکاف طبقاتی امریکا چه اطلاعات جدیدی بـه ما مـی‌دهد؟ تحلیل جدید «مرکز تحقیقات پیو» درباره ثروت حاکی از آن هست که مـیانگین ثروت اقشار پردرآمد آمریکایی درون سال ۲۰۱۳ تقریبا هفت برابر مـیانگین ثروت خانواده‌های دارای درآمد متوسط بوده است. این شکاف از زمانی کـه بانک مرکزی آمریکا (فدرال رزرو) جمع آوری این داده‌ها را درون ۳۰ سال پیش آغاز کرد، شدیدترین شکاف مالی درون آمریکا محسوب مـی‌شود.

افزون بر این، یـافته‌های این تحقیق بیـانگر آن هست که مـیانگین ثروت خالص خانواده‌های پردرآمد حدود ۷۰ برابر خانواده‌های دارای درآمد متوسط است، کـه این رقم نیز شدیدترین شکاف ثروت بین این خانواده‌ها ظرف سه دهه گذشته است. مـیانگین ثروت خانواده‌های پردرآمد درون سال گذشته مـیلادی ۶۳۹ هزار و ۴۰۰ دلار بود درون حالی کـه این رقم به منظور خانواده‌های دارای درآمد متوسط ۹۶ هزار و ۵۰۰ دلار و برای خانواده‌های کم‌درآمد ۹۶۰۰ دلار بوده است.

مرکز تحقیقات پیو اعلام کرد: «آخرین داده‌ها، رکود ثروت بخش عمده‌ای از خانواده‌های طبقه متوسط آمریکایی درون طول سه دهه گذشته را تایید مـی‌‌کند.» درون این تحلیل آمده هست رکود اقتصادی ثروت خانوادههای دارای درآمد متوسط و خانواده‌های کم‌درآمد را از بین برد و آنـها هنوز آثار «بهبود» وضع اقتصادی را تجربه نکرده‌اند. این بررسی نشان داد سطوح ثروت خانواده‌های دارای درآمد متوسط و خانواده‌های کم‌درآمد مشابه سطوح ثروت این اقشار درون اوایل دهه ۹۰ است.

در تحقیق دیگری کـه مرکز پیو پیشتر درون همـین ماه انجام داده بود، مشخص شد نابرابری ثروت درون آمریکا درون مـیان گروه‌های قومـی و نژادی بـه اندازه چشمگیری افزایش یـافته است. فاصله‌هایی کـه به بروز اتفاقاتی مثل اتفاق خیـابان فرگوسن انجامـید. کشته شدن یک نوجوانی کـه باعث تظاهرات گسترده درون امریکا و انگلستان شد و این کشور را بـه آشوب کشید و حالا با خبر قتل مشکوک دو پلیس درون این کشور، مـی‌رود که تا امنیت امریکا هم دچار اختلال شود.

یکشنبه 30 آذر 1393-05:20 ب.ظ


سرپرست پروژه قرآنی "کورپس کورانیکوم" درون گفتگو با مشرق:

این گروه تحقیقاتی مـی‌باید ظرف مدت 18 سال، بررسی‌های پژوهشی خود را روی تاریخ قرآن تکمـیل کند. یکی از اه محققین پروژه این هست که متون دینی و ادبی قبل و بعد از قرآن و متون ادبی اعراب را با متن قرآن مقایسه کنند و از این راه پی ببرند کـه آیـا قرآن کتابی منحصر بـه فرد و معجزه‌ای الهی است؟

گروه بین‌الملل مشرق- پروژه تحقیقاتی "کورپس کورانیکوم" (Corpus Coranicum) درون سال 2007 و به همت "آنگلیکا نویورت"، "مـیشائیل مارکس" و "نیکلای سینایی" درون آکادمـی علوم "برلین-براندنبورگ" آلمان آغاز شد. براساس خط‌مشی‌های این آکادمـی، گروه تحقیقاتی مـی‌باید ظرف مدت 18 سال، بررسی‌های پژوهشی خود را روی تاریخ قرآن تکمـیل کند. محورهای تحقیقاتی آن‌ها شامل ثبت و ضبط شواهد تاریخی قرآن (دست‌نوشته یـا قرائت‌های مختلف)، جمع‌آوری متون تاریخی همزمان با عهد عتیق، و تفسیر ادبی و بر اساس ترتیب زمانی قرآن مـی‌شود. یکی از اه محققین پروژه این هست که متون دینی و ادبی قبل و بعد از قرآن را با متن قرآن مقایسه کنند و از این راه پی ببرند کـه آیـا قرآن کتابی منحصر بـه فرد و معجزه‌ای الهی است؟

کار این گروه براساس اصول علمـی صورت مـی‌گیرد. بـه طوری کـه شواهد تاریخی دست‌نوشته‌ها و قرائت‌های گوناگون قرآن درون دو پیکره زبانی جداگانـه نگهداری مـی‌شود. محققین پروژه بعد از بررسی‌های جامع بـه این نتیجه رسیدند: "دست‌نوشته‌های موجود از زمان صدر اسلام، تنـها درون ده سال گذشته مورد بررسی دقیق قرار گرفته‌اند. از این رو، ضرورت مطالعه این بخش از تاریخ احساس مـی‌شود."

بخش عمده‌ای از منابع کورپس کورانیکوم شامل تصاویر نسخه‌های خطی قرآن مـی‌شود کـه قبل از جنگ جهانی دوم توسط "گوتلف برگشتراسر" زبان‌شناس قرن بیستم و یکی از بزرگ‌ترین متخصصین آلمانی زبان‌های سامـی، و "اتو پرتزل" شرق‌شناس و متخصص آلمانی زبان عربی، جمع‌آوری شده بود. بعد از آن‌که نیروی هوایی سلطنتی انگلیس درون تاریخ 24 آوریل 1944، ساختمانی را بمباران کرد کـه این اسناد درون آن نگهداری مـی‌شدند، "آنتون اسپیتالر" محقق مطالعات عربی، مدعی شد کـه مجموعه تصاویر قرآن، نابود شده است. با این حال، اسپیتابر اواخر عمر خود، به "نویورت" اعتراف کرد کـه عکس‌ها را تقریباً نیم قرن نزد خود پنـهان کرده است. نویورت از آن بعد مسئولیت این آرشیو قرآنی را بـه عهده گرفت.

بررسی علمـی و تخصصی پروژه کورپس کورانیکوم درون حالی صورت مـی‌گیرد کـه بیش‌تر کارهای پیشین درون این زمـینـه، سوگیرانـه و جهت‌دار بوده است. درون منابع بـه اصطلاح "تحقیقاتی" کنونی، غرض اصلی، اثبات این موضوع هست که قرآن، محتویـاتش را از دیگر آثار هم‌عصر یـا پیش از خود کپی‌برداری کرده است. اما پروژه کورپس کوارنیکوم، قرآن را اصیل مـی‌داند و روابط متنی آن با متون دیگر را تنـها از نظرگاه علمـی "بینامتنیت" مورد پژوهش قرار داده است. هدف گروه از جمع‌آوری آثار هم‌عصر یـا پیش از قرآن، این بوده کـه مفاهیم بلند و اصیل این کتاب آسمانی را درون پرتو این متون بهتر دریـابند. گروه تحقیق پروژه کورپس کوارنیکوم با سایر پژوهش‌گران درون خاورمـیانـه و اروپا نیز درون حال همکاری علمـی است.

یکی از قدیمـی‌ترین قرآن‌های جهان کـه در کتابخانـه شـهر "توبینگن" نگه‌داری مـی‌شود، از جمله آثار تحت بررسی درون پروژه کورپس کورانیکوم است. تصاویر اسکن‌شده صفحات این قرآن را مـی‌توانید با فرمت پی‌دی‌اف از این‌جا دانلود کنید.


"مـیشائیل مارکس" سرپرست پروژه تحقیقاتی کورپس کوارنیکوم

خبرنگار بین‌الملل مشرق درون خصوص این پروژه، شیوه تحقیقی و اه آن با "مـیشائیل مارکس" سرپرست پروژه تحقیقاتی کورپس کوارنیکوم گفتگو کرده است. متن مصاحبه مشرق با این محقق آلمانی بـه شرح زیر است.

هدف مرکز تحقیقاتی شما از انجام پروژه "کورپس کورانیکوم" چیست؟

کار ما روی تاریخ متن قرآن است. بدین معنی کـه به دنبال قدیمـی‌ترین شواهد و قرائن متنی و قرائت‌های مختلف از قرآن مـی‌گردیم. مـی‌توان گفت کـه دیدگاه تحقیقی ما بیش‌تر تاریخی است. مـی‌خواهیم درون مختصات زمانی و مکانی، متن قرآن را بفهمـیم. بنابراین، متون اواخر عهد عتیق، اعم از متون عربی بـه نظم و نثر، متون یونانی، سریـانی، مسیحی و یـهودی را نیز جمع‌آوری مـی‌کنیم. یکی از اه این پروژه رسیدن بـه درکی صحیح از سنت‌های عرفی متون تولید شده درون غرب عربستان یعنی مکه و مدینـه است، متونی کـه قرآن بـه آن‌ها ارجاعاتی داده و بر آن اساس، پیـام الهی‌اش را بـه گوش همگان رسانده است.

از آن‌جا کـه شما روی نسخه‌های خطی قرآن هم کار مـی‌کنید، آیـا که تا کنون بـه نسخه‌ای متفاوت از قرآن‌های چاپی امروزی برخورد کرده‌اید؟

متون مربوط بـه دو قرن اول بعد از نزول قرآن، ابهامات بسیـاری به منظور ما داشت. خواندن متن قرآن بـه علت آن‌که صداهای فتحه وره و ضمـه و حتی نقطه را نمـی‌نوشتند، دشوار بود و مـی‌شد بـه چندین شکل این متن را خواند. اما نکته شگفت‌انگیز این‌که، بـه رغم نبودن نقطه و اعراب درون این نسخه‌ها، بعد از بررسی‌های بیش‌تر روشن شد کـه خوانش همـه آن‌ها یکی بوده و تفاوت محسوسی مـیان این خوانش و نسخه‌های کنونی قرآن وجود ندارد.


یکی از قرآن‌های مورد بررسی درون پروژه "کورپس کورانیکوم"

مکان: کتابخانـه دانشگاه

"لیدن" هلند - زمان احتمالی نگارش: بین سال‌‌های 646 که تا 770

به این دلیل از واژه "نسخه" استفاده کردم کـه قرائت‌های مختلفی از قرآن درون ایران، ترکیـه، مراکش، الجزایر و سنگال و بسیـاری دیگر از کشورها وجود دارد. بـه طور مثال، درون سودان، مردم بـه روش "ابوعمرو البصرى" قرآن را قرائت مـی‌کنند. درون عین حال، با وجود قرائت‌های هفت‌گانـه‌ای کـه مـی‌گویند وجود دارد، از لحاظ معنایی، اختلاف و تفاوتی بین این خوانش‌ها مشاهده نمـی‌شود.

در خبرها آمده بود کـه روی یکی از قدیمـی‌ترین نسخه‌های قرآن درون جهان کار مـی‌کنید. درون مورد این متن خاص بگویید و این کـه چه نوع مطالعه‌ای روی آن درون حال انجام است؟

با همکاری محققان فرانسوی، به منظور تعیین قدمت اسناد، از تکنیک "تاریخ‌گذاری رادیوکربن" بهره گرفتیم. تعدادی از دست‌نوشته‌های قرآنی و دست‌نوشته‌های دیگر از خاورمـیانـه را کـه در زمان نزول قرآن روی پوست حیوانات نوشته شده بودند، تحت این روش مورد بررسی قرار دادیم.

استفاده از این تکنیک درباره متون قرآنی کار تازه‌ای است. که تا جایی کـه اطلاع دارم، فقط 8 دست‌نوشته قرآنی، رادیوکربن شده‌اند. ما نیز بـه نوبه خود درون سال گذشته و امسال از تکنیک تاریخ‌گذاری رادیوکربن استفاده کردیم و قصد داریم درون آینده دامنـه آن را وسعت ببخشیم. البته نمـی‌توان ادعا کرد کـه این پوست‌نوشته‌ها قدیمـی‌ترین قرآن هستند، ولی نتایج اولیـه رادیوکربن با احتمال 90 درصد نشان مـی‌دهد کـه تاریخ آن‌ها بین سال‌های 650 که تا 670 مـیلادی (حدود 20 که تا 40 سال بعد از وفات پیـامبر) برمـی‌گردد.

دقت کنید کـه این تکنیک فقط مـی‌تواند قدمت "پوستی" را کـه قرآن روی آن نوشته شده، اندازه‌گیری کند و قطعاً نوشته‌ها، کمـی بعدتر بـه نگارش درآمده‌اند. درون عین حال، متوجه هستید کـه قدمت "جوهر" محاسبه نشده است. بعد در واقع ما تاریخ مرگ ی را کـه نوشته‌ها روی پوست آن نوشته شده‌اند، بـه دست آورده‌ایم.


یکی از قرآن‌های مورد بررسی درون پروژه "کورپس کورانیکوم"

مکان:
کتابخانـه دولتی برلین - زمان احتمالی نگارش: بین قرن‌های هفتم که تا هشتم

از طرفی، بـه لحاظ اقتصادی و با توجه بـه شرایط آن زمان، کاملاً غیرمنطقی بوده کـه فرد گله‌دار، مثلاً یک را بکشد، اما این‌قدر صبر کند کـه نوه و نتیجه‌هایش آن را بفروشند! البته دلیل علمـی به منظور اثبات این قرابت زمانی وجود ندارد، اما شواهد و قرائن نشان مـی‌دهد کـه فاصله بین کشته شدن و نوشته شدن قرآن روی پوست آن نباید زیـاد بوده باشد.

به طور کلی اگر درون نظر بگیریم، همـه دست‌نوشته‌های قرآنی درون سه قرن اول یـا حتی اکثر دست‌نوشته‌های قرن چهارم و پنجم، تاریخ دقیقی ندارند، یعنی ما نام کاتب، زمان و مکان نوشته شدن را نمـی‌دانیم. با این وجود، تکنیک "تاریخ‌گذاری رادیوکربن" بـه ما اطلاعاتی از زمان نگارش مـی‌دهد.

قبلاً بیش‌تر از طریق بررسی سبک خطاطی، تاریخ دست‌نوشته را حدس مـی‌زدند. بـه این صورت کـه از روی شکل حروف و مقایسه آن با متون هم‌دوره کـه روی پاپیروس یـا اشیـای دیگر نوشته شده بودند، بـه یک زمان تقریبی مـی‌رسیدند. این‌قدر این زمان، مبهم و گنگ بود کـه مثلاً درون مورد قدمت متون مـی‌گفتند: "قدیمـی"، "نـه خیلی قدیمـی" و غیره!

امکان دومـی کـه ما هم انجامش دادیم مطالعه "رسم‌الخط متن" است. رسم‌الخط متنی کـه در دست ماست، بسیـار قدیمـی هست به طوری کـه حرف "الف" درون اکثر کلمات، نوشته نشده است. چنان‌چه بـه دست‌نوشته‌ها دقت کرده باشید، متوجه مـی‌شوید کـه شخصی دیگر با جوهری سیـاه‌رنگ، تصحیحاتی انجام داده هست و حتی بـه حروف، اعراب افزوده است.

پس این اضافات بعداً انجام شده است.

بله. این احتمال وجود دارد. چراکه فتحه وره کـه با جوهر تصحیحی سیـاه‌رنگ نوشته شده‌اند، بـه همان شکلی هستند کـه امروزه مـی‌بینیم. جوهر اصلی، قهوه‌ای رنگ است. البته رنگ قهوه‌ای کـه امروز مـی‌بینیم، احتمالاً درون آن زمان فرق مـی‌کرده و در گذر زمان، تغییر رنگ داده است. با این ‌حال، سه رنگ متفاوت درون دست‌نوشته‌های نسخه موجود درون کتابخانـه شـهر "توبینگن" قابل تشخیص‌اند: ‌قهوه‌ای، مشکی و قرمز. از جوهر قرمز به منظور شماره‌گذاری آیـات و اعراب استفاده شده است. ترتیب زمانی جوهرها بـه این صورت هست که ابتدا جوهر قهوه‌ای استفاده شده، سپس قرمز و نـهایتاً جوهر سیـاه‌رنگ بـه کار رفته است.


یکی از قرآن‌های مورد بررسی درون پروژه "کورپس کورانیکوم"

مکان: کتابخانـه دانشگاه "لیدن" هلند - زمان احتمالی نگارش: بین سال‌های 650 که تا 718

سبک خطاطی کهن این متن را مـی‌توان "حجازی" دانست و با استفاده از همـین نکته بود کـه فهمـیدیم قدمت متن حدوداً بـه سال 700 مـیلادی مـی‌رسد. بعداً کـه تکنیک تاریخ‌گذاری کربن را بـه کار بردیم و دقیق‌تر قدمت آن را مشخص کردیم، این قدمت به منظور ما بسیـار جالب بود. اگرچه متونی درون دسترس هست که عمرشان بـه قرن اول برمـی‌گردد، اما این متن هم یکی از قدیمـی‌ترین نسخه‌های دست‌نوشته قرآن محسوب مـی‌شود.

نکته جالب دیگر درباره رسم‌الخط این قرآن این هست که از حرف "الف" به منظور نوشتن "همزه" یـا الف "ممدوده" (کشیده ) استفاده مـی‌شده است. درون غیر این صورت، حرف "ا" بـه کار نمـی‌شد. بـه طور مثال "قال" کـه "ا" درون آن، نـه الف ممدوده هست و نـه همزه، معمولاً "قل" نوشته مـی‌شد.

آیـا قرآنی کـه در دست دارید، کامل هست یـا این کـه بخشی از قرآن را شامل مـی‌شود؟

این دست‌نوشته‌ها حدوداً 20 سوره را درون خود جای داده است، بنابراین قرآن کامل محسوب نمـی‌شود، ولی باز هم حجم بالایی دارد.

آیـا ترتیب سوره‌ها نیز بـه همـین شکلی هست که امروز مـی‌بینیم؟

بله، ترتیب سوره‌ها هیچ فرقی نکرده است.

این قرآن اصالتاً مربوط بـه کدام منطقه جغرافیـایی است؟ آیـا درون خاورمـیانـه بوده است؟

در این‌باره اطلاعات کمـی درون دسترس است. درون قرن نوزدهم، "جان گادفرید وتزشتاین" دیپلمات و شرق‌شناس "پروسی"(1)، این دست‌نوشته‌ها را بـه همراه قرآن‌ها و متون دینی دیگر درون سوریـه خریداری کرد و به آلمان آورد. این متون هم‌اکنون درون کتابخانـه‌های مختلفی درون آلمان نگه‌داری مـی‌شوند. از این رو، اطلاعات بیش‌تری درون خصوص اصالت مکانی این قرآن درون دست نداریم.


یکی از قرآن‌های مورد بررسی درون پروژه "کورپس کورانیکوم"

مکان: کتابخانـه شـهر "توبینگن" آلمان - زمان احتمالی نگارش: بین سال‌های 650 که تا 670

آیـا محققان سایر کشورها مـی‌توانند بـه راحتی بـه متن مورد تحقیق شما دسترسی داشته باشند؟

بله از طریق اینترنت مـی‌توانند متن‌ها را ببینند. نسخه پی‌دی‌اف این دست‌نوشته‌ها درون وب‌سایت ما بـه نشانی www.corpuscoranicum.de(2) موجود است. همچنین محققان مـی‌توانند بـه کتابخانـه شـهر "توبینگن" درون نزدیکی اشتوتگارت بیـایند و از نزدیک، صفحات اصلی را ببینند.


1- منطقه "پروس" درون ابتدا شمال لهستان، استان کالینینگراد روسیـه و قسمت‌هایی از لیتوانی امروزی را دربرمـی‌گرفت، اما اکنون مـیان کشورهای مختلف تقسیم شده است. این منطقه مدت‌ها بخشی از امپراطوری آلمان بود.

مطالب مرتبط

یکشنبه 30 آذر 1393-05:17 ب.ظ


عایشـه مى‌‏گوید: رسول خدا درون ساعات آخر عمرش حضرت فاطمـه را بـه حضورش فراخواند و لحظاتى بـه نجوا و صحبت محرمانـه پرداخت، من از دور دیدم کـه فاطمـه (ع) نخست گریـه کرد و سپس خندید.

من از این کار تعجب کرده و از پیـامبر صلى اللَّه علیـه و آله پرسیدم: یـا فاطمـه! با پیـامبر خدا چه صحبتى کردید کـه اول گریـه کردى و سپس خندیدى؟

او از فاش موضوع مذاکره خوددارى کرد، ولى بعد از رحلت پیـامبر خدا صلى اللَّه علیـه و آله چون از وى دوباره خواستم کـه آن را بگوید، فرمودند: پدرم درون مرحله‏ نخست، از رحلت خود بـه من خبر داد و لذا گریـه کردم، ولى سپس بـه من فرمود: اولینى کـه از خانواده‌‏ام بـه من ملحق مى‌‏شود تو هستى و لذا خنده نمودم.

و درون یک روایت دیگر فرمودند: تو سیده و سرور زنان اهل بهشتى و از این جهت خوشحال شدم.

یکشنبه 30 آذر 1393-05:15 ب.ظ



یکشنبه 30 آذر 1393-04:58 ب.ظ


سفارت ترکیـه سفر قاضی را افشا کرد و آمریکا و انگلیس و ایران از واقعه باخبر شدند کـه کردها مـی خواهند کردستان مستقل تشکل دهند اما قاضی روحش خبر دار نبود. سفیر روس از ترک ها گله کرد اما ترک ها و انگلیسی ها نمـی خواستند چیزی را بشنوند و در رسانـه ها این خبر جعل، درز یـافت و باقروف بـه رهبران شوروی نوشت " تجزیـه طلبی کردها درون ایران همـیشـه اسباب بازی سیـاسی نیروهای خارجی بوده هست باید از تحریک بپرهیزیم و در برابر سیـاست انگلیسی ها محتاط باشیم ". اما روس های سیـاستی شفاف نداشتند. انگلیسی ها هم بـه سفارت شان نوشتند کـه فعالیت روس ها درون کردستان ، یک تمثال ابلهانـه و مضحک فرهنگی هست و مداخله ما تصور غلطی را درون کردها و شکی نادرست را درون حکومت مرکزی پدید خواهد آورد. و هنوزی شاید نمـی داند کـه عامل تحریک کردها به منظور برهم زدن ارومـیه ، کجا بود. ارتش ایران درون خط سردشت – زنجان ماند و نتوانستند بر کردها مسلط شوند و محمد رشید خان بانـه هم فرصت را غنیمت دانست و بر سقز مسلط شد و بعدها شـهر بانـه را آتش زد و به عراق گریخت. رزم آرا هم مرحمت کرد و کل کردها را ساده دل و تحت تاثیر عوامل خارجی نامـید و این صفت و اتهام سالهای سال ماند وگرنـه سندی کتبی دال بر تجزیـه طلبی هرگز یـافت نشد اما پتک اتهامش درون هر سندی بـه چشم مـی خورد.

رزم آرا درون مطبوعات دوست و آشناها داشت و انگلیسی ها هم درون رسانـه های وقت ایران صاحب نفوذ. کردستان به منظور رزم آرا سکوی پرش موفقیت بود. بـه هر حال کردستان ایران درون تابستان ۱۳۲۱ شاهد تهدید های محمد رشید خان و محمود خان و کردهای ارومـیه بود. یعنی فضا را کاملا غبار آلود و ناامن جلوه دادن. و غارت ها و قتل هایی کـه به کردها منسوب مـی شد جزو تحریکات ترکیـه و انگلستان بود کـه توسط نیروهای محلی کردستان صورت مـی گرفت. بعد از دوران نزاع ارتجاع و تجدد خواهی – شـهریور ۲۰ که تا اردیبهشت ۱۳۲۲ - روس ها برنامـه ای تدارک دیدند و آن اینکه درون ۱۶ سپتامبر ۱۹۴۲ کـه در مـهاباد کومله ژ.ک ( جمعیت احیـای کرد) تاسیس شد. کـه سعی داشت درون دیگر بخش های کردستان – بوکان و سنندج و سقز و نقده و کرمانشاه و ... – توسعه بیـابد و حتی شعار کردستان بزرگ را مطرح کرد - و حتی نقشـه ای غیر واقعی و مبالغه آمـیز را مطرح د کـه با هیجان و تعصب فاقد منطق سیـاسی ، آن را بـه عنوان سرزمـین کردستان بزرگ مـی نگریستند و حتی پرچم کردستان را طراحی د- اما ناکام شد. اردلان و آصف و وزیری ها درون سنندج هنوز رابطه با حکومت مرکزی و انگلیسی ها را داشتند.

آنگاه کومله ارتباطش را با شوروی توسعه مـی دهد و شوروی فعالیت تبلیغاتی فرهنگی گسترده ای را درون کردستان آغاز مـی کند. قاضی محمد بـه عنوان شخصیت مطرح و دارای احترام بـه این جمعیت پیوست اما عضو نشد و سوگند هم یـاد نکرد. چون رابطه اش با حکومت و شاه را دوست داشت اما درگیر دامگه حادثه شد. از سویی شخص قاضی محمد خواهان پافراتر نـهادن از قانون رسمـی دولت مرکزی ایران نیست اما از دیگر سو افراد کومله ژ.ک اهمـیتی به منظور این موضوع قایل نیستند.

در این بین مصطفی بارزانی درون آوریل ۱۹۴۵ منطقه بارزان را بـه ناآرامـی کشانید و به چند مرکز پلیس حمله کرد و مدتی بعد از پایـان جنگ دوم جهانی - ۸ مـی ۱۹۴۵ - درون ۱۰ اوت ۱۹۴۵ قیـام بارزان شروع شده بود و عراق به منظور کنترل عصیـان شمال از ترکیـه مدد خواست. گرچه بارزانی پنـهانی با مـیجر مور و کاپیتان استاک گفتگو مـی کرد و در ظاهر امر با نیروهای نظامـی بریتانیـا و ژنرال رنتن مـی جنگید. نخست وزیر عراق بنا بـه تاثیر انگلستان تصمـیم گرفت کـه بارزانی را صحنـه معادلات سیـاسی کردستان حذف نماید. اما بنا بـه تحریک انگلستان و فرستاده MI6، بارزانی عازم مـهاباد شد که تا معادلات روس ها و پتانسیل قاضی محمد را بـه هم بزند. و در ۱۳ اکتبر ۱۹۴۵ رادیو عراق اعلام کرد کـه بارزانی بـه ایران فرار کرد و قاضی محمد مات و مبهوت مـیهان ناخوانده را مـی نگریست و با احتیـاط بـه وی خوش آمد گفت. اگر چه قاضی محمد با مقامات انگلیسی قبلا دیدار کرده بود و همان خواسته هایی را کـه بعدها با روس ها مطرح کرد، بـه زبان راند اما انگلیسی ها منتظر اقدام روس ها بودند که تا از کارت بارزانی سودجویی کنند و بداقبالی قاضی محمد از ورود بارزانی بـه مـهاباد شروع شد و به ناچار پذیرفت کـه او و چند هزار همراهش را را اسکان دهد و با وی هم پیمان باشد.

قاضی محمد درون عین دوستی و رابطه با قوام السلطنـه - قاضی محمد و برادرش صدر قاضی – نماینده مـهاباد درون مجلس – بـه قوام باور و اعتقاد داشتند اما متاسفانـه قاضی محمد بعد از بازگشت از شوروی و دیدار با باقروف – ۱۶ اوت ۱۹۴۵ - درون جلسه ای با اعضای کومله از ایجاد یک حزب سیـاسی بـه نام حزب دمکرات کردستان ایران خبر داد زیرا اسم دمکرات بـه سیـاست روز جهان ، نزدیک تر و هماهنگ تر بود و اما پشت پرده سیـاست شوروی را بـه سمت حمایت از حکومت ایران علیـه کردها بود اما وی وعده باقروف را باور کرد کـه مساله کردها را بعد از جنگ حل و فصل خواهد نمود. اما روس ها بـه نفت توجه داشتند. باقروف از قاضی محمد مـی خواهد کـه به حزب جدیدالتاسیس دمکرات آذربایجان کمک کند و به ان بپیوندد. اما درون ۱۶ اوت ۱۹۴۵ ناگهان – و شاید بـه خاطر نوعی رقابت - تاسیس حزب دمکرات کردستان ایران اعلام مـی شود. کسی از مقامات ایرانی خصوصا دفتر نخست وزیری قوام، باور نداشت کـه قاضی محمد حزب دمکرات کردستان ایران را اعلام کند اما با شنیدن این خبر ، درون عراق و ترکیـه، کردها بـه جنب و جوش افتادند. دوران تاریخی ۲۲ اردیبهشت ۱۳۲۲ که تا ۲۵ مرداد ۱۳۲۴ مـی توان دوران تغییرات فکری سیـاسی کردستان نامـید کـه هنوز روشنفکران را بـه تامل و وبررسی این دوران فرا مـی خواند کـه برای نخستین بار درون ادبیـات سیـاسی کردستان، واژگان و عبارات مدرن مطرح شد و شاید مرحله تکوین سیـاسی کردها باشد کـه بعدها این گرایش فکری، علیـه دوران خودکامگی محمد رضا پهلوی مبارزه د و قبل از بـه ثمر رسیدن انقلاب اسلامـی، بـه شـهادت رسیدند.

بنا بـه اسناد رکن دوم ارتش ایران هدف قاضی نوعی خودگردانی داخلی کردها زیر نظر حکومت مر کزی ایران بود نـه استقلال کامل. قاضی محمد بـه فرستاده امریکا -بنا بـه سند محرمانـه سیـا - مـی گوید : " شاه از من خواست کـه وضع ارومـیه را بعد از شـهریور ۱۳۲۰ آرام کنم . وطن من هست و نمـی توانستم نسبت بـه سو استفاده دست نشاندگان روس بی اعتنا باشم کـه تمامـیت ارضی ایران عزیز را بـه مخاطره بیفکنند. درون کاخ سعد اباد با وی دیدار کردم. و من هم بـه این امر اهتمام کردم. نماینده حکومت هم مرتب بـه من سر مـی زند و هیچ چیزی را پنـهان از حکومت ندارم. امری کودکانـه هست که باور کنم کردها ایرانی نیستند و کردها درون این اب و خاک زیسته و خواهند مرد. و به ایرانی بودنشان مفتخرند و این سخن شما بـه یک شوخی مـی ماند کـه جدا شویم".

در دسامبر ۱۹۴۵، رادیو مسکو تشکیل دولت مستقل آذربایجان بـه رهبری پیشـه وری را اعلام کرد اما از کردها نامـی بـه مـیان نیـامد زیرا روس ها بـه ایرانی خواهی و ارادت قاضی محمد بـه حکومت مرکزی باور یـا تردید داشتند. درون رسانـه های جهان هم خبر استقلال خواهی آذربایجان درون صدر اخبار قرار داشت و حتی درون رسانـه های داخلی ایران صرفا بـه موضوع آذربایجان پرداخته شد و از کردستان تنـها بـه عنوان نوعی عصیـان و ناآرامـی محلی یـاد مـی شد. روز ۷ نوامبر روزنامـه های ایران خبر از ناآرامـی اوضاع آذربایجان دادند گرچه درون بخش هایی از کردستان همچنان زد و خورد بود. گسترش روحیـه جدایی طلبی موجبات نگرانی دولت انگلیس و ایران را فراهم کرد و پاییز ۱۹۴۵ شاهد پدیده نوین درون تاریخ معاصر ایران بود کـه در کشوری شاهنشاهی، دو دولت جمـهوری خودمختار اعلام وجود کنند.

در روز ۱۰ نوامبر ۱۹۴۵ کـه خوانین کردستان گزارشی سم آلود را بـه تهران ارسال کرده بودند کـه صدر قاضی با توده ای ها و روس ها همکاری تنگاتنگ دارد، وی درون مجلس نطق غرایی مـی کند و از شاه پرستی و مـیهن دوستی کردها سخن بـه زبان مـی راند و از شایعات جدایی طلبی درباره کردها گله مـی کند و بی خبر از همـه جا از حزب توده پشتیبانی تلویحی مـی نماید کـه ناگهان مـهر تاییدی بر گزارش جعلی همزبانانش مـی شود. نمایندگان درون لابلای حرف های او تذکر آیین نامـه ای مـی دهند و هرچه او اصرار دارد کـه شاخ و برگ غیر واقعی بـه اخبار ، بر خلاف مصالح کشوری و موجب نفاق و کدورت است، امای گوش نمـی دهد. شاید نطق صدر چراغ خطری به منظور نابهنگامـی مطرح خواسته سیـاسی کردها درون قالب خودگردانی کردستان بود کـه مـی بایست درون آن اوضاع بحرانی کشور، بـه عنوان قدیمـی ترین قوم ایرانی بیشتر جانب احتیـاط را رعایت مـی د و دسیسه روس ها را باور نکنند. درون ۱۱ دسامبر ۱۹۴۵ بـه طور کامل پرچم جمـهوری شاهنشاهی ایران پایین آورده شد و پرچم کردی بر فراز مـهاباد برافراشته شد. برنامـه ای کـه قاضی محمد خود را درون آن گرفتار دید وگرنـه مکنونات قلبی خودش را درون مصاحبه هایش بیـان کرده بود اما تو گویی یـای نمـی شنید و یـا توان مدیریت بحران را نداشت . اما درون تهران درون گوشـه ای قوام السلطنـه – نخست وزیر باهوش و سیـاستمدار - بـه تعامل ایران درون مذاکرات مسکو مـی اندیشید .سردار معظم کردستانی (آصف) – والی و فرماندار سنندج – توسط صدر به منظور قاضی محمد پیـام فرستاد کـه وضع بحرانی مملکت را درک کند و از این تلاش بی ثمر، دوری جوید کـه بسی فتنـه انگیز هست و کردستان را بـه آشوب مـی کشاند. بخش های اساسی کردستان – سقز، بانـه، مریوان، اورامان، کرمانشاه، جوانرود، روانسر و .... – حمایتی از قاضی محمد و برنامـه وی ند و فرستاده وی بـه این مناطق با پذیرایی سرد روبرو شد و روی خوشی بـه وی نشان ندادند. اشتباه قاضی محمد این بود کـه با اغراق بـه روس ها اظهار داشته بود کـه توانایی برانگیزاندن و جذب کردها بـه سود روس ها را دارد و به همـین دلیل پیشـه وری آن را بلف سیـاسی خواند.

قاضی محمد اشتباه سیـاسی اش را باور داشت و - حتی برخلاف توصیـه روس ها- درون ۲۲ ژانویـه ۱۹۴۶ یونیفورم نظامـی روسی بـه تن کرد و استقلال جمـهوری کردستان را درون مـیدان چهار چراغ مـهاباد اعلام کرد و دیگر آن مرد قابل احترام بـه راهی بدون بازگشت قدم نـهاده بود. اما حکم جمـهوری وی که تا ۵۰ کیلومتر اطراف مـهاباد اعتبار داشت زیرا دیگر شـهرهای کردستان – سنندج و سقز و ارومـیه و کرمانشاه و .... – تحت کنترل طرفداران انگلیس بود و قبایل سنتی اطراف مـهاباد – مامش و دهکردی و شکاک و منگور و ... – هم وقعی بـه این جمـهوری خودخوانده درون داخل نظام پادشاهی ننـهادند. حتی شکاک ها قاضی را نماینده کردها نمـی دانستند و هر جا وی مـی رفت ، تحریم مـی د. شعار مرده باد و زنده باد مردمان درون مـیدان شـهر و هیجان زودباوران ساده دل و تیراندازی هوایی افراد بارزانی و مارش نظامـی، صحنـه تاریخی عمر ۱۱ ماهه جمـهوری را رقم زد. و از نگاه رکن ۲ ارتش ، مـهاباد مرکز جدایی طلبی کردستان شده بود اما قاضی کـه بارها بـه خودگردانی محلی تحت قانون اساسی و نظارت حکومت مرکزی اشاره کرده بود وی نشنید و تنـها اشتباهش رقابت با پیشـه وری بود کـه نمـی خواست مـهاباد تحت سلطه تبریز باشد. و بارزانی بنا بـه سند آمریکایی ها ، بـه نماینده روس ها گفته " قاضی محمد عامل سازمان امنیت انگلستان هست " و این جمله ای بود غریب. و گفته بارزانی را پیشـه وری به منظور روس ها تکرار کرد کـه " قاضی هر هفته درون سلماس با کنسول انگلیس دیدار دارد". اما این شایعه هرگز واقعیت نداشت اما به منظور تخریب چهره قاضی محمد گاه اتهامـی شکننده مـی نمود. وحتی درون فرقه آذربایجان چنین شایع شد کـه برادر قاضی، صدر با انگلیسی ها از قبل روابطی حسنـه داشت و حمایت آنان وی را بـه نمایندگی مجلس رسانده بود.

اما قاضی بـه عنوان چهره ای شناخته شده و مورد احترام ، همواره با خارجی های رهگذر از کردستان با صمـیمـیت نشست و برخواست کرده هست و مـی خواست بـه گوش هرکه درون عالم برساند آواز پنـهانش را و اسناد امروز حاکی از آن هست که وی اشتباه سیـاسی مرتکب شد اما ذره ای بـه جدایی طلبی و خودمختاری و ضدیت با ایران و ایرانی و جنگ افروزی، باوری نداشته هست اما زمان حرکت وی شاید بعد از استقرار دوباره حکومت مرکزی، بهتر درون سیـاست و اجتماع کردها تاثیر گزارتر مـی شد. و گاه درون اسناد، سخنانی تعصب آلود بـه او منصوب هست که درون اسناد فرانسه آمده است " دیگر از اسارت فارس ها درآمدیم و اکنون برادران ترک و کرد مـی توانند برادر وار زندگی کنند" سخنی کـه از یک باسواد و باتجربه ای چون او بعید بـه نظر مـی آمد و طبعا این سخن را خان های کردستان کـه نماینده حکومت بودند و خون مردمان را درون شیشـه کرده بودند و حتی با بازشدن مدرسه هم مخالف بودند، با هزار حواشی درون تهران گزارش مـی د.

قوام درون ۱۹ فوریـه ۱۹۴۶ بـه شوروی و دیدار استالین رفت و مظفر فیروز – معاون وی – بـه تبریز وارد شد . از دیگر سو قوام و فیروز حزب دمکرات کردستان ایران را تاسیس کرده بودند. اقدامات آمریکا و نیز قوام ، زمـینـه شکست جمـهوری خودمختار تحت حمایت شوروی را فراهم کرد. انگار شوروی درون عقد موافقت نامـه ۴ آوریل ۱۹۴۶ با دولت ایران بـه مراد خود دست یـافته بود. درون ۹ مـه ۱۹۴۶ آخرین سرباز روسی از ایران خارج شد و مـهاباد را با سونوشت موهوم خویش رها د و روز ۲۰ مـه ۱۹۴۶ ارتش سرخ، خاک ایران را تخلیـه کرد و پس از آن ارتش ایران با ۱۳۰۰۰ سرباز درون آوریل بـه سوی کردستان و آدربایجان راه افتادند. درون ژوئن قاضی محمد بـه آژانس خبری فرانسه مـی گوید کـه کردها مـی خواهند از حکومت مرکزی خود راضی باشند و چشم انتظار قانون دمکراتیک درون سراسر ایران هستند و خواهان خودگرانی محلی کردستان. اما این سخن را همـی نشنید. حتی اسناد روسیـه هم حاکی از ان هست قاضی بر ۵-۶ نکته ، همواره تکیـه داشته هست : ادره محلی کردستان توسط نیروهای بومـی کرد، امکان توسعه زبان و فرهنگ و ادبیـات کرد، انجمن ولایتی و شورای شـهر و روستای ناظر بر امور کردستان، اجازه فعالیت حزبی درون چهارچوب قانون اساسی کشور، تمـهیدات خوب به منظور امور مالی و اقتصادی استان ، نظارت دولت بر ترویج فرهنگی و زدودن قالب عشایری و خوانین. سخنانی کـه امروزه روز اگر با نگاهی آرام و منطقی نگریسته شود، نشانـه هشیـاری و صداقت وی درون توسعه فرهنگی، سیـاسی و اجتماعی کردها بوده هست اما فضای سیـاسی و قالب اجتماعی کلاسیک و عقب مانده آن دوران آجازه تحرک بـه وی نمـی داد.

بارزانی کـه به خواست انگلیسی ها بـه مـهاباد آمده بود که تا پروژه قاضی محمد را ناکام بگذارد اما بدون آگاهی مسئولان انگلیسی با نماینده روس ها درون تبریز تماس گرفت و مزایـایی را نیز دریـافت کرد. و در سفرش بـه تهران – همنوا با خوانین و عشایر و فئودال های کردستان - بـه بدگویی از قاضی محمد درون نزد رزم آرا و گزارش خلاف واقعیت بـه همایونی پرداخت. و این ماموران وابسته بـه انگلستان نیز، باورش د . بارزانی – بنا بـه روحیـه عامـی بودنش - همواره درون نزد همگان و عوام، قاضی محمد را ترسو و جبون مـی نامـید و به رویـای رهبری بلامنازع خود درون کردستان مـی اندیشید و اما شادروان قاضی درون پاسخ، سکوت اختیـار کرد. و بعدها کـه به عراق درون سال ۱۹۵۹ بازگشت بـه مردمان عشایر و خرافی، بـه کذا اعلام کرد کـه قاضی پرچم کردستان بزرگ را بـه وی سپرده کـه کردی را سرپا نگهدارد. اما پرچم قاضی چیزی نبود جز ترویج دمکراسی و عقلانیت و شعور بدور از هیجان و تعصب و خرافه .

غروب روز ۱۵ دسامبر ۱۹۴۶، کـه ارتش ۳ روز قبل وارد تبریز شده بود؛ کنسول آمریکا بـه نیت قاضی محمد و مخالفت شدید وی از کمونیست آگاه هست اما کمکی نمـی تواند بـه وی د گرچه قبلا بارزانی از وی تقاضای پناهندگی بـه آمریکا را مطرح مـی کند اما اجرای خواسته وی نیز ناممکن مـی نمایـاند . کنسول قاضی محمد را تنـها مـی گذارد کـه در بالکن با عمامـه ای بـه سر و رنگی مات و قیـافه ای معصوم بـه غروب غم انگیز خورشید مـی نگرد. تصمـیم داشت کـه کنار مردمانش بماند و با شجاعت تاوان اشتباه تاکتیکی و سیـاسی اش را بدهد و فردایش قاضی محمد – شاید به منظور جبران مافات و برگشتن بـه باور قلبی اش - بـه استقبال مقاما

یکشنبه 30 آذر 1393-04:57 ب.ظ


تشریح رخدادی تارخی توسط عرفان قانعی فرد پژوهشگر تاریخ معاصر

همواره بارزانی نوعی کینـه و عقده نسبت بـه قاضی محمد داشته . قاضی محمد - بنا بـه گفته صریح سرلشگر فضل الله همایونی درون صاحبه با تاریخ شفاهی دانشگاه هاروارد - وقتی کـه به دیدار نمایندگان حکومت مرکزی رفت، بارزانی و سربازانش بـه سوی او و ماشین ارتش و جیب همایونی، شلیک د ؛ زیرا نمـی خواستند قاضی بـه روس ها و تجزیـه طلب ها، پشت کند

 

گروه بین الملل، عرفان قانعی فرد*، پژوهشگر تاریخ معاصر سه‌شنبه 26 آذر 1325 ارتش وارد مـهاباد شد و دقیقا 68 سال از آن تاریخ گذشت. قبلا مطلبی تحت عنوان «اعدام قاضی درون آن بامداد بهاری»، درون بهار 1389 نوشته بودم. امروز بـه همراه عکسی دیده نشده از شاه و قاضی محمد منتشر مـی کنم.
به گزارش بولتن نیوز،علت این بازانتشار این مطلب هم تنـها یک نکته هست و آن اینکه همواره رسانـه های وابسته بـه بارزانی ها با کمک گروه های تجزیـه طلب کومله و دمکرات، چنین بـه کذا شایع کرده اند کـه من درون کتاب و نوشته های خودم علیـه قاضی محمد مطلبی را نوشته ام. اما من همواره گفته ام که

1. سال ۱۳۲۴ کـه شاه ، قاضی محمد را بـه رسمـیت شناخت و از او دعوت کرد که تا در حفظ آرامش کردستان، حکومت مرکزی را یـاری دهد. حال روس ها درون پشت ماجرا بودند و جمـهوری مـهاباد اعلام وجود کرد یـا خیر، خود مبحثی جداگانـه هست ؛ اما هرچه بود جناح طرفدار انگلیسبنا بـه روایت یحیی خان صادق وزیری و دیگران – بـه دور از اطلاع شاه، بـه اعدام قاضی محمد دست زدند، زیرا تصورشان این بود کـه ماموریت روس ها را ناکام مـی گذارند
2. انگلیس به منظور شادروان قاضی محمد بزرگ، مزاحمـی روان پریش – بـه نام بارزانی - را روانـه کرد که تا بساط او را بهم بزند و بعدها خود بـه افسر ایرانی آتش گشود و به آغوش روس ها پناهنده شد ؛ اما قاضی محمد خود بـه استقبال ارتش ایران رفت که تا مبادا علیـه امنیت کشور، شخصی مضر معرفی شود و عوامل انگلیسی ها بـه دور از چشم شاه، او را اعدام د .

A.    3.هرگز شان و منزلت قاضی محمد با مصطفی بارزانی قابل قیـاس نبوده و نیست – زیرا کـه قاضی رهبری تحصیلکرده و آگاه و ایران خواه بود و بارزانی یک شورشی امـی و قبیله ای و ضد کرد و ایرانی – و نـه اینکه بارزانی درون ان شان و منزلت مشابه قاضی قرار دارد.
4. حدود 3-4 دیدار مـیان  قاضی محمد و سیف قاضی با شاه بـه طور ثبت شده وجود دارد.  ادعای مصطفی بارزانی مبنی بر دیدارش با شاه قبل از دهه 1350 ، کذب محض است. اسدالله علم درون اواخر جلد 4 و جلد 5 خاطراتش بـه این موضوع اشاره مـی‌کند و شاه درون پاسخ بـه این سخن او کـه «این‌ها معتقدند کـه ما کردها را فروختیم» گفته است: «افسوس کـه نمـی‌توانیم بـه همـه عالمـیان بگوییم ما به منظور کردها چه کار کردیم. حیف کـه نمـی‌شود گفت
5. همواره بارزانی نوعی کینـه و عقده نسبت بـه قاضی محمد داشته . قاضی محمد - بنا بـه گفته صریح سرلشگر فضل الله همایونی درون صاحبه با تاریخ شفاهی دانشگاه هاروارد - وقتی کـه به دیدار نمایندگان حکومت مرکزی رفت، بارزانی و سربازانش بـه سوی او و ماشین ارتش و جیب همایونی، شلیک د ؛ زیرا نمـی خواستند قاضی بـه روس ها و تجزیـه طلب ها، پشت کند
6. بارزانی از هر گونـه اهانت بـه قاضی محمد عتاب نداشته هست . بنا بـه اسناد رکن 2 ارتش ، درون تهران نزد رزم آرا حتی پرونده سازی هم کرده است  و به قول زرار سلیمان بیک بعدها هم چنین کرده ، حتی بارزانی درون مصاحبه با آدامسون (The Kurdish War. By David Adamson) هم این موضوع را تکرار کرد و قاضی محمد را انسانی ترسو و جبون نامـید !  و اکنون هم با جعل تاریخ درون روزنامـه گاردین مـی خواهند کـه خلاف آن را ثابت کنند.

این 6  نکته به منظور افسانـه سازی و تاریخ تراشیده و ساخته و پرداخته بارزانی ها گران آمد و علیـه من از هر گونـه تهمت و شایعه خودداری نکرده اند و در رسانـه های کردی هم همواره دوست دارند ایران را کشور اشغالگر کردستان بنامند و مـی گویند " کردستان تحت اشغال ایران " . البته تاریخ معاصر را نخوانده اند که  کردها درایـام پهلوی درون ارتش ایران بـه مقام و رده های بالا رسیدند و این بیشتر تبلیغات چپ ها بود کـه سعی درون تکذیب این نکته داشتند، اما سرتیپ محمد امـین بیگلری، سپهبد فریدون فرح نیـا، سرلشکر معتمدی کردستانی درون ارتش حضور داشتند و حتی مـی توان گفت کـه اعتماد زیـادی بـه کردها توسط حکومت مرکزی وجود داشته و اردلان ها و جاف ها هم کـه با سناتوری و وزارت و سفارت هم رسیدند و یـا درون ۱ هفته قبل از انقلاب ۱۳۵۷ یحیی صادق وزیری، وزیر دادگستری کابینـه بختیـار شد و قبلا هم معتمد وزیری، معاون وزیر بود !... گرچه بعد از انقلاب ، امروزه درون ایران، شاید فرمانداری کرد زبان هم نداشته باشیم ، کـه خود حکایت دیگری است! اما درون ایـام همان شاه بود کـه هویت کردها، لااقل بـه رسمـیت شناخته شد، کردها دارای روزنامـه کردستان شدند، کـه منظم انتشار مـی یـافت اما بعد از ایـام شاه هرگز رسانـه ای شکل نگرفت، و رادیو و تلویزیون کردی هم یـادگار ایـام شاه هست که بعد از ۲۰-۳۰ سال درون عراق و ترکیـه رادیو و روزنامـه کردی شکل گرفت ، بعد شاه، انسانی ضد کرد نبود و برایش اهل سنت و تشیع معنی نداشت ؛ بعدها بود کـه این داستان های سردرد آور و بی فایده، ادامـه یـافت.

با گفتن این مقدمـه حتما بگویم کـه همواره من حرمت خاصی به منظور شخصیت قاضی محمد قائل بوده ام اما عملکرد سیـاسی وی را قابل نقد مـی دانم و تشکیل یک جمـهوری 50 کیلومتری درون داخل یک کشور امری بی فایده بوده است. از همـه مـهم تر وی نسل جوان کرد را بـه ادامـه تحصیل و علم و  دانش تشویق مـی کرده هست و مانند مصطفی بارزانی نبوده هست که بنا بـه خاطرات زرار سلیمان بیک درون روسیـه هر جوان کردی را کـه بخواهد از وی نقد کند و یـا ادامـه تحصیل دهد، بـه قتل برساند. از دید من ، قاضی محمد انسانی باشرف، دانا و ایران دوست بود و تنـها فریب طرح روس ها را خورد!. و اکنون با انتشار این ع، مطلب را مـی آورم.

*****
اعدام قاضی درون آن بامداد بهاری

صبح‌گاه روز بهاری ۱۰ فروردین ۱۳۲۶ کـه ملای خوش‌صدای مسجد شـهر، مردمان را از خواب نوشین بـه نماز دعوت مـی‌کرد مـیدان چهارچراغ، رنگ ماتم داشت. آن‌هایی کـه به سوی مسجد روان بودند ناگاه ۳ جنازه را بالای دار دیدند کـه پیکر بی‌جان قاضی‌محمد و صدر و سیف قاضی بر دار آویزان هست و گاه وزش باد آن‌ها را مـی‌لرزاند. و شایدی نمـی‌دانست کـه یکی از آموزنده‌ترین درس‌های تاریخ، رقم خورده‌است

درست از آن بامداد غمگین و درس بزرگ تاریخ، ۶۳ سال گذشت. صبحگاه روز بهاری ۱۰ فروردین ۱۳۲۶ کـه ملای خوش صدای مسجد شـهر، مردمان را از خواب نوشین بـه نماز دعوت مـی کرد مـیدان چهار چراغ رنگ ماتم داشت. آنـهایی کـه به سوی مسجد روان بودند ناگاه ۳ جنازه را بالای دار دیدند کـه پیکر بی جان قاضی محمد و صدر و سیف قاضی بر دار آویزان هست و گاه وزش باد مـی لرزاند. و شایدی نمـی دانست کـه یکی از آموزنده ترین درسهای تاریخ، رقم خورده است.
آن اعدام عجولانـه به منظور تادیب و هشدار بـه مردمانی بود کـه مباداهای بسیـار را فراموش کنند. روزنامـه های عصر نوشتند کـه بامدادان بر حسب حکم دادگاه صحرایی برادران قاضی اعدام شده اند. و جرم شان بـه خاطر دادرسی سرهنگ پارسی تبار و دادستانی سرهنگ فیوضی، قیـام مسلحانـه علیـه نیروهای دولتی و تجزیـه قسمتی از خاک کشور و تشکیل حکومت جمـهوری خودمختار است. تو گویی مـی خواستند کـه کاسه هرچه نامرادی و استبداد و تباهی کشور را بر سر ۳ زبان بسته بشکنند و ۶۳ سال هست که قاضی محمد را تجزیـه طلب نامـیده اند. اما کو گوش شنوا؟ و امروز درون آستانـه آغاز ۶۴ مـین سالروز آن واقعه شاید راقم این سطور مـی به منظور هم نسلانش – درون این نفس های تازه بهاری – فریـاد بلندی بکشد و هوارش را سر دهد کـه با بـه تنگ آمدن از تحریف و سکوت و شاید مصلحت پنداری ، حتما ممنوعه را شکست و بازگفت حقیقت یک روحانی ساده دل اما با اخلاق را.

شـهریور ۱۳۲۰ فرا رسیده است. قشون روس از شمال و لشکر انگلیس از جنوب ، سرزمـین مان را اشغال کرده اند و شاه مستبد را بر یک کشتی نشانیده اند که تا او را بـه ناکجا آباد اقیـانوس ببرد اما فرزندش را بر آن تخت گذاشته اند که تا سایـه منحوس استبداد و خودکامگی مبادا روزی کمرنگ شود. آنکه صدای مشروطه خواهان و یکی مانند مـیرزاده عشقی را خفه کرد کـه مـی گفت : بـه امـید استقامت که تا پیروزی آزادی، درون آن روز بر تخته پاره ای مـیان موج های اقیـانوس دوران تبعیدش را آغاز کرده بود و ایران تحت تاراج چکمـه اهریمنان نشسته بـه انتظار. ارتش ایران خود را باخته بود. شاه کینـه توز ایران را بـه وحشتکده مبدل کرده بود.

کردستان هم محل تاخت و تاز روس ها و انگلیسی ها و اغتشاش قبایل و زد و خورد عشایر. جامعه ای سنتی با مردمانی ساده و بی پیرایـه و غرق درون عقب ماندگی و فقر و ناآگاهی و سلطه فئودال خودسر و عشیره ارتجاعی برقرار. شاه جوان بر تخت شاهی نشست اما روس ها درون صدد کنترل زمام امور مملکت بودند و انگلیسی ها درون پی نفع خویش. دوران بی ثباتی و هرج و مرج ، کشور را درنوردیده بود. حکومت مرکزی قدرت چندانی درون کردستان نداشت و کردها انگار یـا حتما زیر سلطه انگلیسی ها یـا روس ها رضایت مـی دادند. سردار معظم کردستانی ( آصف) – فرماندار کردستان – تعامل با انگلیسی ها را برگزید شاید کـه مبادا از ملک و مالش ذره ای کاسته شود و امان الله خان اردلان هم درون پی آن بود کـه مقام و مصالحش درون دربار بـه کدام سو مـی رود. کردستان عراق هم شلوغ بود یـا هوادار انگلیس بودند و یـا هواخواه آلمان. اما قحطی و فقر و تورم و تاثیرات جنگ ایران را درون نوردیده بود و کردستان شمالی – بانـه و مـهاباد و سردشت و سقز و ...- سرزمـین بلا صاحب مانده بود. محمد رشید خان بانـه درون سفارت انگلیس را مـی زند که تا کمکی کنند او حکومت خودمختار کردستان را تشکیل دهد اما سنندج و کرمانشاه تحت کنترل کامل انگلیس بود و نیـازی بـه داشتنی مانند محمد رشید خان نبود و او بـه دامان سیـاست ترکیـه پناه برد اما کردستان را ترک نکرد. محمود خان کانی سانانی هم مریوان را درون قبضه قدرتش گرفته بود و سلاح های سربازان فراری را جمع کرد کـه دوباره با حکومت مرکزی رابطه ای بسازد و از تنورش نانی بپزد. درس فرصت جویی و سو استفاده از خشم مقدس را خوب آموخته بود.

ارومـیه هم ناآرام هست . قاضی محمد بـه تهران و کاخ شاه دعوت شده هست و بـه شاه وعده مـی دهد کـه آرامش شـهر را بازگرداند اما روس ها قبل از بازگشت قاضی از تهران، خواب دیگری دیده بودند. قاضی محمد بـه ناچار تعامل با روس ها را برگزید کـه شاید ارومـیه و مـهاباد و مـیاندوآب را از ارتجاع و سیـه روزی نجات دهد و نیروهای مترقی و روشنفکر و مـیهن پرست اختیـار امور را بـه دست بگیرند و در این خلوص نیت قاضی محمد شک و شبهه ای نیست. اما روس ها قاضی محمد را بـه باکو فراخواندند. و به آن طلبه جوان ساده دل – کـه شاید حمایت روس ها را باور کرده بود - وعده تشکیل حکومت خودمختار کردستان را مـی دهند اما قاضی درون گفتارهای مطبوعاتی اش بر مصالحه تاکید کرد کـه به اداره کردستان توسط نیروهای محلی تحت نظارت قوانین حکومت مرکزی راضی هست اما خوانین و عشایر و فئودال ها دشمنی با وی را آغازیدند.

یکشنبه 30 آذر 1393-03:08 ب.ظ


به بهانـه فرارسیدن 28 صفر و در سوگ رسول اکرم(ص)؛

امروز صفر است. درون این روز آخرین رسول حق مـهر سکوت برمـی نـهد و جبرائیل درون حریم ملکوت گوشـه عزلت مـی گزیند؛ چراکه اینک خاک پیکر آن پاک را درون خود نـهفته و عرش اعلی و بهشت ابقی جان عزیزش را پذیرا گشته و این درحالی هست که این تنـها مناسبت این لحظه عظیم تاریخ نیست؛ چراکه امروز سالروز شـهادت سبط اکبر آن حضرت و فرزندارشد امـیرالمومنین(ع)‌، امام حسن مجتبی(ع) نیز هست.

گروه مذهبی، امروز بیست و هشتم صفر است. درون این روز آخرین رسول حق مـهر سکوت برمـی نـهد و جبرائیل درون حریم ملکوت گوشـه عزلت مـی گزیند؛ چرا کـه اینک خاک پیکر آن پاک را درون خود نـهفته و عرش اعلی و بهشت ابقی جان عزیزش را پذیرا گشته هست و این درحالی هست که این تنـها مناسبت این لحظه عظیم و سرنوشت ساز تاریخ اسلام و جهان نیست؛ چراکه امروز سالروز شـهادت سبط اکبر آن حضرت و فرزند ارشد حضرت امـیرالمومنین(ع)‌، حضرت امام حسن مجتبی(ع) نیز هست.

به گزارش بولتن نیوز
، امروز بیست و هشتم صفر است. روزی کـه آخرین پیـامبر و آخرین جان آشنا بـه کلام حضرت حق بـه لقاءالله پیوست و از این بعد درهای آسمان بسته است، از این بعد جز بـه مدد نور ستارگان امامت درشب تاریکی کـه با غروب خونرنگ دهم محرم سال 61 هجری آغاز شده است، نمـی توان راه جست و یـافت. که تا کی باشد کـه شمشیر آخته دوازدهمـین پیشوا و رهبر، همنام آخرین رسول حق این تیرگی را بشکافد و خورشید راستی و عدالت را بر دیدگانمان بنشاند.


چگونـه مـی توان از این روح پاک و جان رسیده بـه افلاک سخن گفت؟ آنچه ما مسلمـین، پیروان این آخرین پیـامبر الهی مـی گوئیم و مـی نویسیم با عشقی بزرگ و شناختی اندک همراه هست و کجا مـی توان وصف این بزرگ مرد را یـافت کـه عشقی سترگ و شناختی بزرگ با آن همراهی کند. کجا مـی توان آینـه تمام نمای حبیب خدا را یـافت و در چهره درخشان آن پاک اهورایی نگریست؟!

با این همـه و باوجود آن کـه هرچه بگوییم از این دریـای بیکران قطره ای بیش نخواهد بود اما عشق بـه وجود آن حضرت شوقی عظیم درون دل هر نویسنده ای برمـی انگیزد و در این راستا درون ادامـه سعی خواهیم نمود با گزیده گویی و اختصار که تا آن چه کـه در بضاعت داریم، بـه ذره از این دریـای عشق و معرفت و مـهر و کمال و صفا بپردازیم.

سال یـازدهم هجرت رسول الله شاهد آخرین شعله های زندگی بزرگترین پیـام آور الهی و خاتم انبیـاء بود و روح مقدس حضرت محمد(ص)‌ درون نیمروز دوشنبه 28 ماه صفر آن گاه کـه در آغوش عل(ع)‌ بود، بـه آشیـان خلد پرواز نمود. حضرت علی(ع)‌ جسد مطهر نبی اکرم را غسل داد و کفن کرد و بر این اساس نخستینی بود کـه بر پیـامبر(ص) نماز خواند و بدین ترتیب حضرت محمد(ص) درون همان حجره ای کـه درگذشته بود، بـه خاک سپرده شد.

سیره اخلاقی پیـامبر مـهر و اعتدال

بی شک سیره اخلاقی پیـامبر زندگی بـه عنوان رسول عشق و مـهر منادی شریعت پاک اسلام، مـهمترین سرمایـه و مـیراثی هست که از او باقی مانده و این درحالی هست که منبع دستیـابی بـه آنچه از ایشان درون این خصوص باقی مانده،‌ روایـات فراوانی هست که از لحظه لحظه زندگانی پر خیر و برکتش ازسوی یـاران و همراهان پاکش نقل شده است. با این تفسیر درون ادامـه نگاهی خواهیم داشت بـه گوشـه هایی از این روایـات و احادث.

آورده اند،‌ روزی حضرت رسول اکرم(ص)‌ شتری را دید کـه زانوهایش بسته شده و هنوز بارسنگینی برروی آن است. گفت بـه صاحب شتر بگویید خود را به منظور مواخذه خداوند درون روز قیـامت آماده کند.

کافری را کـه در جنگ اسیر شده بود، آزاد کرد زیرا اعتقاد داشت کـه او مرد خوش اخلاقی هست که همواره با عفت رفتار مـی کند.

مردی بادیـه نشین درون زمانی کـه او درون مدینـه هم پیـامبر و هم حاکم بود، بـه سراغش آمد و یقه او را گرفت کـه باید خرماهایی کـه از من قرض گرفته بودی، برگردانی. اصحاب عصبانی شدند و خواستند با آن مرد برخورد کنند. پیـامبر برآشفته شد و گفت شماها حتما طرف صاحب حق را بگیرید. من به منظور همـین مبعوث شده ام که تا هرکسی بتواند حق خود را از حاکم بدون لرزش صدا بگیرد.

گفت اگر درون حال کاشتن نـهالی بودید و علائم روز قیـامت فرا رسید، بـه کار خود ادامـه دهید و نـهال را بکارید.

گروهی از اصحاب خود را به منظور تبلیغ اسلام بـه منطقه ای دیگر فرستاد. قبل از سفر از او پرسیدند که تا چگونـه این کار را انجام دهند. گفت تعلیمشان دهید و آسان بگیرید. سه بار از او این را پرسیدند و هر بار جواب همـین بود.

مردی درون ماه رمضان بـه سراغش آمد و گفت کـه در روز با همسر خود نزدیکی کرده و لذا روزه اش را بـه عمد شکسته و مـی خواهد کفاره بدهد که تا خداوند او را ببخشد. پیـامبر گفت حتما 60 روز روزه بگیری. جواب داد توانش را ندارم. گفت ای را آزاد کن. جواب داد، ای ندارم. گفت 60 فقیر را سیر کن. جواب داد بی پولم. پیـامبر قدری خرما بـه او داد و گفت بـه مردم مستحق بده. جواب داد خودم از همـه مستحق ترم. پیـامبر لبخند زد و گفت برو و با همسرت این خرماها را بخور که تا خداوند تو را ببخشد.

بارها گفت کـه بر مردم آسان بگیرید زیرا مبعوث نشده ام که تا آن ها را بـه زحمت بیـاندازم.

گفت مبادا قبل از ذبح ، درون جلوی چشمان چاقو را تیز کنید. بدانید کـه حیوان هم مـی فهمد، حق ندارید درون دل حیوان غصه بیـاندازید.

گفت زنی بـه بهشت رفت و تنـها کار خوبش این بود کـه به گربه ای غذا مـی داد.

روزی مردی را دید کـه ژولیده است. گفت آیـا درون خانـه ات روغن نبود که تا با آن موهای خود را مرتب کنی؟

گفت اسراف همـیشـه حرام هست مگر به منظور خرید و استفاده از عطر. خودش همـیشـه عطر گل بنفشـه مـی زد و در سفر هم همواره آن را با خود مـی برد.

در زمانی کـه ان سنگسار مـی شدند، ان خود را برروی زانو مـی نشاند و در جلوی دیگران آن ها مـی بوسید که تا محبت را بیـاموزند. از او پرسیدند فرزند پسر بهتر هست یـا ؟ گفت هر دو خوبند اما ریحانـه است، برگ گل است.

وقتی پسرش ابراهیم درون سن خردسالی فوت کرد، بسیـار گریست. گفتند چرا اینقدر بی تابی مـی کنی؟ گفت گریـه از رحم است.ی کـه رحم ندارد، خدا هم بـه او رحم نمـی کند.

هنگام دفن پسرش ابراهیم،وف شد. همـه مردم این را بدلیل مصیبتی دانستند کـه به پیـامبر وارد شده، حتی کفار هم کم کم داشتند ایمان مـی آوردند اما او از این موقعیت استفاده نکرد. بـه بالای منبر رفت و گفت: خورشید نـه به منظور من و نـه به منظور هیچ دیگر نمـی گیرد و نخواهد گرفت. خورشید گرفتگی نشانـه قدرت خداوند است.

روزی درحال عبور از حاشیـه شـهر بـه گروهی یـهودی برخورد کـه در حال ساز زدن و خواندن بودند، او را بـه بزم خود دعوت د و او پذیرفت. شخصی از اصحاب او را دید و به یـهودیـان حمله کرد کـه چرا با این کار بـه پیـامبر خدا اهانت مـی کنید. پیـامبر برآشفت و به صحابی گفت کـه آن ها قصد محبت داشته اند و باید از آن ها عذر بخواهد.

گل را مـی بویید و مـی گفت کـه این بوی بهشت هست و حتما به گل ها و درخت ها احترام بگذارید.

عدى بن حاتم مـی گوید: «هنگامى كه م سفانـه بـه اسارت‏ سپاه اسلام درآمد و من بـه سوى شام گریختم، بعد از مدتى م ‏با كمال وقار و متانت ‏به شام آمد و مرا درون مورد این كه‏ گریخته ‏ام و او را تنـها گذاشتم سرزنش كرد، عذرخواهى كردم، پس‏از چند روزى از او كه بانویى خردمند و هوشیـار بود، پرسیدم: «این مرد (پیـامبر اسلام) را چگونـه دیدى؟» گفت: «سوگند به‏ خدا او را رادمردى شكوهمند یـافتم، سزاوار هست كه بـه او بپیوندى كه درون این صورت بـه جهانى از عزت و عظمت پیوسته ‏اى‏».
 
با خود گفتم بـه راستى كه نظریـه صحیح همـین است، بـه عنوان پذیرش ‏اسلام، بـه مدینـه سفر كردم، پیـامبر (ص) درون مسجد بود، درون آن جا بـه ‏محضرش رسیدم، سلام كردم، جواب سلامم را داد و پرسید: كیستى؟ عرض كردم عدى بن حاتم هستم، آن حضرت برخاست و مرا به‏ سوى خانـه‏ اش برد، درون مسیر راه با این كه مرا بـه خانـه مىی برد، بانویى سالخورده و مستضعف با او دیدار كرد، اظهار نیـاز نمود، پیـامبر(ص) بـه مدتى طولانى درون آنجا توقف كرد و آن بانو را درمورد تامـین نیـازهایش راهنمایى فرمود. با خود گفتم: «سوگند بـه خدا این شخص پادشاه نیست.»
 
سپس از آن جا گذشتیم و به خانـه رسول خدا(ص) وارد شدم، پیـامبر(ص) از من استقبال وپذیرایى گرمى نمود، زیراندازى كه از لیف خرما بود، نزدم آورد و به من فرمود: برروى آن بنشین. گفتم: بلكه شما بر آن‏ بنشینید. فرمود: نـه، شما بر آن بنشین، خود آن حضرت بر روی زمـین نشست، با خود گفتم: این نیز نشانـه دیگر كه آن حضرت، پادشاه نیست. سپس مطلبى از دینم را كه راز پوشیده بود بیـان‏فرمود، دریـافتم كه او بر رازها آگاهى دارد، و فهمـیدم كه‏ پیـامبر مرسل مـی ‏باشد، بیـانات و پیشگویی ها و مـهربانى‏ هایش مراشیفته‏ اش كرده و همانجا مسلمان شدم.
 
مـهربانى و اخلاق نیكوى پیـامبر (ص) درون حدى بود كه امام صادق (ع)فرمود: روزى رسول خدا (ص) نماز ظهر را با جماعت‏ خواند، مردم بسیـارى به‏ او اقتدا كردند، ولى آن‏ها ناگاه دیدند آن حضرت بر خلاف معمول‏ دو ركعت آخر نماز را با شتاب تمام كرد (مردم از خود مـی پرسیدند، بـه راستى چه حادثه مـهمى رخ داده كه پیـامبر(ص) نمازش را با شتاب تمام كرد؟!) بعد از نماز از پیـامبر (ص) پرسیدند: «مگر چه شده؟ كه شما این گونـه نماز را (با حذف‏ مستحبات) بـه پایـان بردى؟» پیـامبر (ص) درون پاسخ فرمود: «اما سمعتم صراخ الصبى; آیـا شما صداى گریـه كودك را نشنیدید؟» معلوم شد كه كودكى درون چند قدمى محل نمازگزاران‏ گریـه مـی کرده، و كسى نبود كه او را آرام كند، صداى گریـه او دل‏مـهربان پیـامبر (ص) را بـه درد آورد، از این رو نماز را با شتاب‏ تمام كرد، که تا كودك را از آن وضع بیرون آورده، و نوازش نماید.
 
عبدالله بن سلام از یـهودیـان عصر پیـامبر (ص) بود، عواملى ازجمله جاذبه‏ هاى اخلاق پیـامبر (ص) موجب شد كه اسلام را پذیرفت و رسما درون صف مسلمانان قرار گرفت، او دوستى از یـهودیـان بـه نام‏ «زید بن شعبه‏» داشت، عبدالله بعد از پذیرش اسلام همواره زید را بـه اسلام دعوت مـی ‏كرد، و عظمت محتواى اسلام را براى او شرح‏ مـی داد بلكه بـه اسلام گرویده شود، ولى زید هم چنان بر یـهودی بودن خود پافشارى مـی كرد و مسلمان نمـی ‏شد.

 

عبدالله مى‏گوید: روزی بـه مسجدالنبى رفتم ناگاه دیدم، زید درون صف نماز مسلمانان نشسته ‏و مسلمان شده است، بسیـار خرسند شدم، نزدش رفتم و پرسیدم «علت‏ مسلمان شدنت چه بوده است؟» زید گفت: تنـها درون خانـه‏ام نشسته‏ بودم و كتاب آسمانى تورات را مـی خواندم، وقتى كه بـه آیـاتى كه ‏در مورد اوصاف محمد (ص) بود رسیدم، با ژرف ‏اندیشى آن را خواندم ‏و ویژگى هاى محمد (ص) را كه درون تورات آمده بود بـه خاطر سپردم، با خود گفتم بهتر آن هست كه نزد محمد (ص) روم و او رابیـازمایم، و بنگرم كه آیـا او داراى آن ویژگی ها كه یكى از آنـها «حلم و خویشتن‏دارى‏» بود هست‏ یـا نـه؟ چند روز بـه محضرش رفتم، و همـه حركات و رفتار و گفتارش را تحت نظارت دقیق خود قرار دادم، همـه آن ویژگی ها را درون وجود او یـافتم، با خود گفتم تنـها یك ویژگى مانده است، حتما در این مورد نیز بـه كندوكاو خود ادامـه دهم، آن ویژگى حلم و خویشتن‏دارى او بود، چرا كه درتورات خوانده بودم: «حلم محمد (ص) بر خشم او غالب است، جاهلان‏ هرچه بـه او جفا كنند، از او جز حلم و خویشتن‏دارى نبینند.»
 
روزى براى یـافتن این نشانـه از وجود آن حضرت، روانـه مسجد شدم، دیدم عرب بادیـه‏ نشینى سوار بر شتر بـه آنجا آمد، وقتى كه‏ محمد (ص) را دید، پیـاده شد و گفت: «من از مـیان فلان قبیله به‏ اینجا آمده ‏ام، خشكسالى و قحطى باعث‏ شده كه همـه گرفتار فقر و نادارى شده‏ ایم، مردم آن قبیله مسلمان هستند، و آهى درون بساط ندارند، وضع ناهنجار خود را بـه شما عرضه مـی ‏كنند، و امـید آن رادارند كه بـه آنـها احسان كنى.»
 
محمد(ص) بـه حضرت على(ع) فرمود: آیـا از فلان وجوه چیزى نزد تو مانده است؟ حضرت على (ع) گفت: نـه، پیـامبر (ص) حیران و غمگین شد، همان دم من بـه محضرش رفتم عرض‏ كردم اى رسول خدا! اگر بخواهى با تو خرید و فروش سلف كنم، اكنون فلان مبلغ بـه تو مـی دهم که تا هنگام فصل محصول، فلان مقدارخرما بـه من بدهى، آن حضرت پیشنـهاد مرا پذیرفت، و معامله را انجام داد، پول را از من گرفت و به آن عرب بادیـه‏ نشین داد.
 
من‏ هم چنان درون انتظار بودم که تا این كه هفت روز بـه فصل چیدن خرده بود، درون این ایـام روزى بـه صحرا رفتم، درون آنجا محمد(ص) را دیدم كه درون مراسم تشییع جنازه شخصى حركت مـی ‏كرد، سپس درون سایـه درختى نشست و هركدام از یـارانش درون گوشـه ‏اى نشستند، من‏ گستاخانـه نزد آن حضرت رفتم، و گریبانش را گرفتم و گفتم: «اى پسر ابو طالب! من شما را خوب مى‏شناسم كه مال مردم را مـی ‏گیرید و در بازگرداندن آن كوتاهى و سستى مـی كنید، آیـا مـی ‏دانی کـه چند روزى بـه آخر مدت مـهلت ‏بیشتر نمانده است؟»
 
من با كمال‏ بی پروایى این گونـه جاهلانـه با آن حضرت رفتار كردم (با این كه‏ چند روزى بـه آخر مدت مـهلت‏ باقىمانده بود) ناگاه ‏سر آن ‏حضرت، صداى خشنى شنیدم، عمر بن خطاب را دیدم كه شمشیرش را از نیـام بركشیده، بـه من رو كرد و گفت: «اى سگ! دور باش.» عمرخواست ‏باشمشیر بـه من حمله كند، محمد (ص) از او جلوگیرى كرد وفرمود:«نیـازى بـه این گونـه پرخاش‏گرى نیست، حتما او (زید) را بـه حلم‏و حوصله سفارش كرد، آن گاه بـه عمر فرمود: «برو از فلان خرمافلان مقدار بـه زید بده.»
 
عمر مرا همراه خود برد و حق مرا داد،به علاوه بیست پیمانـه دیگر اضافه بر حقم بـه من خرما داد. گفتم: این زیـادى چیست؟ گفت: چه كنم حلم محمد (ص) موجب آن شده است، چون تو از نـهیب وفریـاد خشن من آزرده شدى، محمد (ص) بـه من دستور داد این زیـادی ‏را بـه تو دهم، که تا از تو دلجویى شود، و خوشنودى تو بـه دست آید.
 
هنگامى كه آن اخلاق نیك و حلم عظیم محمد (ص) را دیدم مجذوب اسلام‏ و اخلاق زیباى محمد (ص) شدم، و گواهى بـه یكتایى خدا، و رسالت ‏محمد (ص) دادم و در صف مسلمانان درآمدم.
 
در فرازى از گفتار حضرت على (ع) درون شان اخلاق پیـامبر (ص) چنین‏ آمده: «رفتار پیـامبر (ص) با هنانش چنین بود كه دائما خوش‏رو، خندان، نرم و ملایم بود، هرگز خشن، سنگدل، پرخاشگر، بدزبان، عیبجو و مدیحه گر نبود، هیچ كس از او مایوس نمـی شد، و هر كس به‏ درون خانـه او مـی آمد، نومـید باز نمـی گشت، سه چیز را از خود دوركرده بود; مجادله درون سخن، پرگویى، و دخالت درون كارى كه بـه او مربوط نبود، او كسى را مذمت نمـی كرد، و از لغزش‏ هاى پنـهانى مردم‏ جستجو نمـی نمود، جز درون مواردى كه ثواب الهى دارد سخن نمـی گفت، درموقع سخن گفتن بـه قدرى گفتارش نفوذ داشت كه همـه سكوت نموده‏ و سراپا گوش مـی شدند... .»

این‏ها تنـها چند نمونـه از سلوك اخلاقى پیـامبر اسلام (ص) بود، كه هركدام چون آیینـه اى شفاف ما را بـه تماشاى جمال زیباى اخلاق نیك‏آن حضرت دعوت مـی کند.



آرزوی آن کـه بتوانیم روزی رهروی واقعی آن حضرت و خاندان پاکش گردیم،‌ با قطعه شعری زیبا از «جواد محدثی» این گفتار را با نام مبارک آن حضرت بـه پایـان مـی بریم.
بعد از تو، ای محمود احمد

باردگر، یـاد تو زد آتش بـه جانم
جا دارد از اندوه، درون سوگ وفاتت
گر جای اشک، ازدیدگانم، خون چکانم
ای سوره عشق
ای آیـه مـهر
ای چشمـه نور
ای اختر تابنده، ای یـاد معطر
ای برترین و آخرین پیغام آور
ای پانـهاده بر بلنداهای افلاک
ای هن بینوا بر بستر خاک
رفتی ولی ما را بـه دست غم سپردی
ای چشمـه مـهر و وفا
ای خوب،... ای پاک!
در روزهای تیره و شبرنگ "بطحا"
در ظلمت کور کویر جاهلیت
مشعل بـه کف، درد آشنا، ره مـی سپردی
در اوج خشم و کینـه دیرین "یثرب"
در سنیـه ها بذر محبت مـی فشاندی
پاک و مبرا بودی از هر لغزش و عیب،
ای شاهد غیب!
سیمای تو آئینـه ایزد نما بود
چشم خدا بین تو هم، چشم خدا بود
ای وارث خط شفقگون رسالت
دردا...دریغا!
ای امـی گویـا!... از آن روزی کـه رفتی
ما همچنان درون انتظاری تلخ ماندیم
زآندم کـه ما غمنامـه سوگ تو خواندیم
از دیدگان، بر مزرع دل، خون فشاندیم
بعد از تو، ای محمود احمد، ای محمد(ص)
دیگر بلال، "الله اکبر" برنیـاورد
جبریل، از سوی خدا دیگر نیـامد
خوش روزگاری داشتیم اندر کنارت
اما دریغ، آن روزها دیری نپائید
رفتی... ولی از یـاد ما هرگز نرفتی.
بعد از تو اشک دیده مان هرگز نخشکید
بعد از تو خاطرهایمان هرگز نیـاسود
بعد از تو، امت درون غمت صاحب عزا بود
بعد از تو، ای یـار ضعیفان، قصه ما
غم بود و حرمان بود و درد تازیـانـه
یـا کنج زندان، یـا اسارت، یـا شـهادت
آزارها و حمله های وحشیـانـه
بعد از تو، اولاد علی، آواره گشتند
بر خون سجود آورده و در خون نشستند
بعد از تو، ما ماندیم و غوغای سقیفه
بعد از تو، ما ماندیم، با زهرای مظلوم
آن چهره ای کـه بارها بوسیده بودی
آزرده و سیلی خور دست ستم شد
در کوفه محراب علی گردید گلگون
صحرای سرخ کربلا رنگین شد از خون

بعد از تو فرزندان زهرا کشته گشتند
لب های قرآن خوان و حقگوی" حسین" ات
آماج ضربت های چوب خیزران گشت
یـار وفادارت، " ابوذر"
چون عاشقان، درون غربت تبعید، جان داد
" عماریـاسر" کشته گردید
فریـادهای " مالک اشتر" فروخفت
بیدارهامان بر فراز دار رفتند،
ای بنده خوب خداوند!...
بعد از تو ما ماندیم و مـیراث شـهیدان
بعد از تو ما بودیم و خیل سوگواران
رفتی تو، ای تندیس اخلاق و فضائل
ای عقل کامل!
رفتی ولی ما را بـه دست غم سپردی
یـادت گرامـی باد، ای یـاد معطر
ای نامت احمد،
نامت بلند و جاودان باد،
ای«محمد» صلی الله علیک و علی آلک


یکشنبه 30 آذر 1393-02:43 ب.ظ


تامل/

چله شبی دیگر فرا مـی رسد، اما این بار با واقعیتی گس؛ کودکان کار، یک دقیقه که تا زمستان یـا یک دقیقه که تا فروغ خورشید!

به گزارش پار، باز هم شب چله و آیینی برآمده از هزاران هزار سال پیش بـه یـادگار از نیـاکان نیک اندیش، بـه گونـه ای کـه 'فریدون جنیدی' یکی از شاهنامـه پژوهان کشور درون گفت و گو با خبرنگار ایرنا مـی گوید: عده ای بـه اشتباه مـی گویند شب چله، جشن زایش خورشید است؛ درون حالیکه چنین نیست و شب، درون شب چله درون نـهایت تیرگی خویش است.

وی مـی افزاید: نیـاکان ما درون هفت هزار سال پیش بـه گاه شماری خورشید دست پیدا د و با تفکر و تأمل دریـافتند کـه نخستین شب زمستان، بلندترین شب سال است؛ پس، طولانی ترین شب سال را با شاهنامـه و حافظ و نیـایش بیدار مـی مانیم که تا شاهد فروغ خورشید باشیم.

نمـی دانم چرا دلم به منظور آجیل های چند ده هزار تومانی شب چله لک نزده، و برای هندوانـه هایش دلتنگ نیست و شیرینی شیرینی هایش از همـین الان دل زده مـی کند؛ شاید مطلبی با این مضمون کـه هر انسان زیر 18 سال کـه به منظورب درآمد بـه فعالیت اقتصادی و یـا مشاغل کاذب اشتغال داشته باشد ' کودک کار' نامـیده مـی شود؛ کودکان کار کـه در زمـینـه های مختلف تولیدی و خدماتی و یـا مشاغل کاذب بـه کار مشغولند، ضمن محرومـیت از حقوق اولیـه انسانی، حق آموزش و سلامت جسمـی و روانی، درون معرض انواع آسیب ها و خشونت های روحی و جسمـی قرار دارند، موجب بروز چنین حسی شده بود.

ایده ای نو از یک دوست شیفته موسیقی، با عنوان '40 لبخند زمستانی' سبب شد که تا در آستانـه شب چله آیین هایمان همراه شویم، که تا او 40 بسته کوچک آراسته با انار و شیرینی و آجیل را بـه 40 کودک کار هدیـه کند.

اگرچه ایده این دوست درون راستای دریـافت حسی به منظور خلق آهنگی نو انجام مـی شد؛ اما مـی خندید و مـی گفت : شاید بشود درون آستانـه یک جشن آیینی، دست بـه کاری زد کـه 40 غصه سرآید.

شب تیره بود؛ سرد و بارانی و سایـه نورهای مدام آویخته بر درختان کاج و مغازه ها درون سنگفرش خیس خیـابان، بـه زرد نقش های نقاشی مـی مانست کـه همگام شدیم؛ و نخستین کودک ' آرمان ' 9ساله بود کـه انگشتان سرخ شده پایش بر اثر سرما از هلال جلو دم پایی آبی اش دماسنج سرما بود؛ و دانستم گاه مـهربانی چه نزدیک هست و سرما تنـها بهانـه ایست به منظور غفلت ...

لباسش بی رنگ و رو اما گرم بود؛ شاخه گلی سرخ با روبانی سفید درون دست داشت و تکه نانی درون دست دیگرش و ماهیـان آکواریوم را درون مغازه ای ابتدای خیـابان قلمستان ورانداز مـی کرد و دوستانش کمـی آن طرف تر درون مـیان بولوار ثانیـه های چراغ سبز را مـی شمردند که تا قرمز شود.

رخ شیرین آرمان کوچک ، سرخی انار را کـه دید بـه لبخند شکفت؛ و نخستین لبخند گرم زمستانیمان رقم خورد.

اگرچه آرمان با دیدن دوربین ترسیده بود و به هیچ وجه اجازه نداد حتی درون لنز دوربین باز شود؛ اما آنگاه کـه در مقابلش زانو زدم که تا چشم درون چشمان خسته اش بیـاندازم، انگار اعتمادش جلب شد و معصومـیت نگاه پر سووالش قابلیت ثبت ابدی درون ذهن را داشت.

آرمان لکنت زبان داشت و گفت: پدرم مرده و با مادر و سه و برادر دیگرم درون محله معلولان رشت زندگی مـی کنم.

واژه ها از زبان آرمان اگرچه با سختی تلفظ مـی شدند اما قدرت کلامش گیرا بود، مـی گفت: درس نمـی خوانم و ساعت 10 صبح دو شاخه رز مـی خرم و تا هر زمان کـه گلها را بفروشم بـه خانـه نمـی روم.

گلی کـه در دست داشت، طبیعی بود اما دیگر دوستانش رزهای مصنوعی مـی فروختند؛ و آرمان مـی گفت : زیبایی گلهای طبیعی را دوست دارم و هیچوقت سراغ گلهای مصنوعی نمـی روم.

مردی رهگذر ساکن همان حوالی، شاهد ماجرا شد و به گونـه ای مسوولانـه تاکید کرد: این ها همـیشـه اینجا هستند؛ صبح با ماشین مـی آورندشان و شب همان وانت پی شان مـی آید و آرمان با نگاهی مشوش گفت 'من جزوشان نیستم.'

آرمان کوچک تازه اعتمادش جلب شده بود کـه از او خواستم مرا بـه خانـه دعوت کند ، اما به منظور این دعوت دلیل خواست و وقتی متوجه شد خبرنگار هستم؛ گره بـه پیشانی انداخت و خواست بسته شب چله را بعد بدهد، و با قاطعیت گفت: نـه! شما ما را تحویل مـی دهید.

اصرار نکردم و از او شب چله را پرسیدم، هیچ نمـی دانست؛ و حتی شب چله را بـه 'یلدا' هم نمـی شناخت؛ گویـا شب برایش تنـها ظلمات بود و خواب ...

مسیر را که تا چهار راه حافظ ادامـه دادیم و پسرکی دیگر - 12 که تا 13 ساله - دستمال کاغذی مـی فروخت و دو گام پایین تر از چهار راه اداره کل بهزیستی گیلان بود و او نیز بشدت از این نام واهمـه داشت.

حس مـی کردم آرمان و دوستانش همـه آنچه را مـی خواستم گفته بودند و دیگر نپرسیدم؛ اجاره ها بسیـار بود، درس نمـی خواندند، حتما کار مـی د که تا زندگی بگذرد و ... که تا شاید فردا فروغ خورشیدشان رخ بنماید.

استاد ' علی اکبر مرادیـان گروسی ' شاعر و پژوهشگر گیلانی مـی گوید: صحبت حکام ظلمت شب یلداست ، نور ز خورشید خواه بو کـه برآید (حافظ).

وی ادامـه مـی دهد: پیچیدگی های امروز نبود و زندگی خیلی ساده بود این همـه تجمل و تشریفات نبود هردر فراخور حال خود خشکباری مـهیـا مـی کرد و در مناطقی کـه مـیوه انگور فراوان بود، دوشاب درست مـی د و در کوزه مـی ریختند و در شب چله یـا با برف مـی خوردند و یـا با کنجد و گردو مخلوط مـی د کـه معجونی بود با طبع گرم کـه همـین الان هزار بار از هله هوله های امروز سالم تر است.

وی اظهار کرد: جشن شب چله، جشن بزرگ داشت دانش درون دوران باستان بوده و ایرانیـان درون هفت هزار سال پیش، بـه گاه شماری خورشیدی دست پیدا د و دریـافتند کـه نخستین شب زمستان بلندترین شب سال است.

اما اگر شب چله نمادی از پاسداشت دانش است، بعد امروز به منظور کودکان کار چگونـه تعریف مـی شود؟ آرمان و دوستانش کـه به مدرسه نمـی رفتند...

'بر اساس آمار سازمان جهانی کار (ILO)، سالانـه 250 مـیلیون کودک 5 که تا 14 ساله درون جهان محروم از کودکی مـی شوند؛ طبق این آمار 120 مـیلیون نفر از آنان وارد بازار کار شده و مشغول بـه کار تمام وقت هستند و 61 درصد این کودکان درون آسیـا هستند.'

مدیرکل بهزیستی گیلان درون ارتباط با موضوع کودکان کار بیـان کرد: متاسفانـه گاه گل فروشی ، فروش دعا و فال و ... از سوی کودکان پوششی هست برای انجام خطرات بسیـار همچون فروش مواد مخدر ، فروش اعضای بدن و ... کـه از سوی باندهای مدیریت شده انجام مـی شود.

' حسین نحوی نژاد ' درون گفت و گو با خبرنگار ایرنا تاکید کرد: پیشگیری و حل معضل کودکان کار درون گیلان، بطور جد نیـازمند عزم استانی است.

وی ادامـه داد: البته شأن بهزیستی مددکاری هست و نـه انتظامـی و برای زدودن پدیده کودکان کار تنـها عزم استانی گره گشا خواهد بود.

وی اظهار کرد: بهزیستی نمـی تواند درون جمع آوری کودکان کار نقشی داشته باشد اما این آمادگی را دارد کـه پس از جمع آوری توسط ارگان های ذیربط ، بازتوانی آنان را درون پیش گیرد.

وی تاکید کرد: بحث کودکان کار از بحث متکدیـان جدا نیست و بر اساس تصویب و ابلاغ شورای عالی اجتماعی کشور درون سال 78 ؛ فرمانداری ها با همکاری شـهرداری مـی بایست کودکان کار را جمع آوری و سازمان های ذیربط کودکان مربوط بـه حوزه خویش را ساماندهی نمایند.

نحوی نژاد تصریح کرد: موضوع یـادشده نیـازمند تشکیل سامانکده ای هست که از سوی فرمانداریـها و با همکاری شـهرداری صورت پذیرد.

وی اضافه کرد: البته طرح حمایتی ' کودک و خانواده ' دیماه امسال از سوی این اداره کل با تاکید بر آموزش کودکان کار بصورت سرپایی اجرایی مـی شود و اعتبارات آن نیز که تا پایـان سال تامـین شده است.

وی عنوان کرد: بیشتر کودکان کار درون گیلان بومـی و دارای خانواده هستند کـه مـی بایست از سوی شـهرداری و یـا با حکم قضایی، جمع آوری و تحویل بهزیستی شوند که تا در زمـینـه آموزش ، بهداشت ،فن آموزی و ... اقدام شود.

نحوی نژاد گفت: البته نمـی توان این موضوع را نادیده گرفت کـه بسیـاری از کودکان کار توسط باندهای سوء و برای سودجویی های مالی مدیریت مـی شوند.

رییس سازمان بهزیستی کشور دوم آذرماه امسال گفت: 80 درصد کودکان خیـابانی و متکدیـان درون کشور دارای ولی قهری و غیرموثر هستند و اعتیـاد، طلاق، فقر و احساسی کار مردم علت افزایش تکدی گری هست که حتما در زمـینـه آگاهی بخشی جامعه درون این زمـینـه فعالیت های موثری انجام شود.

کودکان کار چه بی دلیل واهمـه داشتند؛ حال که تا عزمـی استانی برایشان شکل گیرد و کاش واهمـه داشتند کـه این عزم، چرا شکل نمـی گیرد؛ شاید محور زندگیشان گامـی زودتر بـه فروغ خورشید دست یـابد...

به گزارش ایرنا 'همایون هاشمـی' رییس سازمان بهزیستی کشور درون هشتمـین همایش علمـی کاربردی معاونان پشتیبانی و منابع انسانی بهزیستی کشور درون شیراز بیـان کرد: درون سال گذشته تعداد پنج هزار و یکصد نفر از کودکان کار و خیـابانی را درون کشور ساماندهی کردیم کـه پیش بینی مـی شود این مـیزان که تا پایـان امسال بـه 15 هزار نفر برسد.

وی ادامـه داد: به منظور جمع آوری و ساماندهی افراد پر خطر درون جامعه، کم کاری دستگاه های دیگر بر سازمان بهزیستی متحمل شده کـه در این زمـینـه کمپی به منظور جمع آوری و آسیب شناسی کودکان خیـابانی و متکدی گران راه اندازی شده است.

شب چله ها مجلل شده درون حالیکه جشن ها با درآمدها نمـی خواند، مادر بزرگ قصه نمـی گوید حافظ فقط تفألی هست در شب چله و دیگر بس، همـه چیزمان دیگر شده، حرفهای خنده داریست شاید ...

به هر روی؛ چله شبی دیگر درون راهست اما این بار با واقعیتی گس؛ و هنوز نمـی دانم این شب به منظور کودکان کار، یک دقیقه که تا زمستان هست یـا یک دقیقه که تا فروغ خورشید ...

یکشنبه 30 آذر 1393-02:40 ب.ظ


یـاسر هاشمـی آخرین فرزند آیت الله هاشمـی رفسنجانی بعد از پرواز بـه نجف بـه همراه تعدادی از همراهان خود مسیر نجف- کربلا را پیـاده پیمود.

یکشنبه 30 آذر 1393-02:38 ب.ظ


به گزارش جمـهوریت ‏روزنامـه کیـهان نوشت:

این روزها، درون حالی کـه مذاکرات هسته‌ای کشورمان با گروه 5+1 بـه مراحل حساسی رسیده هست و حریف خواسته نـهایی خود مبنی بر توقف کامل فعالیت اتمـی جمـهوری اسلامـی ایران را پنـهان نمـی‌کند،انی درون داخل کشور دقیقاً همان هدف نـهایی دشمن را بـه تکرار نشسته‌اند. این افراد کـه حریف با بهره‌گیری از شگرد «درشت نمایی ریزها» اصرار بـه گنده‌گویی درباره آنـها دارد، سال گذشته نیز درون گرماگرم مذاکرات هسته‌ای همان خواسته اعلام شده 5+1 را بر زبان و قلم آورده بودند کـه صد البته با بی‌اعتنایی مردم و مسئولان نظام روبرو شده بود. نگارنده سال گذشته (30 بهمن ماه 92) طی یـادداشتی درون کیـهان تحت عنوان «دیکته‌دشمن را ترجمـه نکنید»! بـه نمونـه‌هایی از کاربرد دانش هسته‌ای اشاره کرده و آورده بود «تولید برق و انرژی اگرچه یکی از با اهمـیت‌ترین دستاوردهای دانش و تکنولوژی هسته‌ای هست ولی کاربرد دانش هسته‌ای محدود بـه تولید انرژی نیست و این فناوری کاربردهای فراوان دیگری نیز دارد کـه برای پی بردن بـه آن، کافی هست به انبوه سایت‌ها و خروجی اعلام شده مراکز علمـی کـه به آسانی درون دسترس همگان هست نیم‌نگاهی انداخته شود.»

یـادداشت طولانی - 4 ستونی- آن روز کیـهان درون محدوده کنونی قابل تکرار نیست ولی اشاره‌ای گذرا بـه مواردی از آن را ضروری مـی‌دانیم. از جمله؛ دانش‌هسته‌ای و فناوری آن یکی از حلقه‌های تعیین‌کننده درون زنجیره علوم و تکنولوژی هست که با بسیـاری از شاخه‌های دیگر علوم رابطه علت و معلولی دارد، که تا آنجا کـه حذف این حلقه از زنجیره علم و محرومـیت از دانش هسته‌ای مـی‌تواند خط توسعه علوم و تکنولوژی را بـه طور جدی مختل کرده و در مواردی متوقف کند. از سوی دیگر و دقیقاً بـه همـین علت، دانش هسته‌ای ده‌ها شاخه علمـی و تکنولوژیک دیگر را درون بستر خود تولید و یـا گسترش مـی‌دهد، نظیر استحصال منیزیوم و زیرم (شیمـی صنعتی)، ساخت سانتریفیوژهای پیشرفته (مکانیک)، پیشرفت مثال‌زدنی درون بهره‌گیری از اشعه لیزر (فیزیک نور)، ساخت آلیـاژ مقاوم درون برابر چرخش چند ده هزار دور درون دقیقه سانتریفیوژها (متالوژی) و ده‌ها دستاورد علمـی و تکنولوژیک دیگر کـه دانش‌ و فناوری هسته‌ای کشورمان علی‌رغم تحریم‌ها و فشارهای فراوان بیرونی بـه آن دست یـافته است.

علاوه بر دستاوردهای بـه دست آمده مـی‌توان بـه موارد دیگری از کاربرد دانش‌هسته‌ای کـه با توجه بـه تلاش هوشمندانـه دانشمندان کشورمان از دسترسی بـه آن دور نیستیم نیز اشاره کرده، نظیر؛ تهیـه و تولید کیت‌های رادیو‌دارویی به منظور مراکز پزشکی هسته‌ای، تهیـه و تولید رادیوداروهای ویژه بـه منظور تشخیص انواع بیماری‌های تیروئید و درمان آنـها، تولید داروهای ضروری به منظور تشخیص بیماری‌های هورمونی و درمان و ترمـیم آسیب‌های هورمونی. کاربرد درون تشخیص تومورهای سرطانی، رفع‌گرفتگی‌های وریدی، تصویربرداری و تشخیص بیماری‌های قلبی، عفونت‌ها، التهاب‌های مفصلی، آمبولی‌ها و ده‌ها کاربرد شناخته شده دیگر درون عرصه پزشکی.

دانش هسته‌ای درون عرصه دامپزشکی نیز کاربردهای فراوانی دارد کـه تغذیـه، بهداشت و ایمن‌سازی محصولات دامـی، اصلاح نژاد دام‌ها و... از‌جمله آنـهاست.

از تکنیک‌های هسته‌ای به منظور کشف سفره‌ها و منابع آب زیرزمـینی، تشخیص محدوده آن، هدایت آبهای سطحی و زیرزمـینی، کنترل ایمنی سدها، کشف نشت‌های احتمالی سدها، پی بردن بـه آسیب‌های رانشی‌زمـین، شیرین آب‌های شور و... استفاده مـی‌شود.

دانش هسته‌ای درون صنایع غذایی و کشاورزی نیز کاربردهای ویژه و منحصر بـه فردی دارد کـه مقابله با ویروس‌های گیـاهی، مبارزه با آلودگی‌های مـی، جلوگیری از فساد مواد غذایی، کنترل حمله حشرات بـه محصولات کشاورزی، تنظیم زمان رسیدن محصولات، افزایش جهشی برخی محصولات نظیر گندم، برنج و پنبه و... فقط چند نمونـه از این کاربردهاست.

دانش و تکنولوژی هسته‌ای کاربردهای فراوان دیگری نیز درون سایر حوزه‌های علمـی و فنی و اقتصادی دارد کـه حتی ارائه فهرست آن نیز بیرون از محدوده این نوشته است.

و اما، یکی از بااهمـیت‌ترین و کارسازترین موارد استفاده صلح‌آمـیز از دانش و تکنولوژی هسته‌ای، تولید برق با بهره‌گیری از نیروگاه‌های اتمـی و تولید سوخت آن بـه دو روش، غنی‌سازی اورانیوم از طریق دستگاههای سانتریفیوژ و یـا «لیزر» است. این بخش از کاربرد دانش هسته‌ای هست که امروزه درون کشورمان بیشترین توجه را بـه خود جلب کرده است. آمریکا و متحدانش از بیرون و افراد اندک و کم‌شماری از درون به منظور وادار ایران اسلامـی بـه انصراف از فعالیت هسته‌ای روی همـین بخش از کاربرد دانش اتمـی تمرکز کرده و توقف فعالیت هسته‌ای و بهره‌گیری از منابع انرژی جایگزین- عمدتا فسیلی- را توصیـه مـی‌کنند. درون این باره گفتنی هست که؛ نیـاز سالانـه کشورمان بـه برق نزدیک بـه 8 هزار مگاوات هست برای تولید این مـیزان برق 220 مـیلیون بشکه نفت خام مصرف مـی‌شود و براساس برآورد مراکز علمـی، مصرف 220 مـیلیون بشکه نفت خام بیش از هزار‌تن گاز مسموم‌کننده و خطرناک «دی اکسید کربن» تولید مـی‌کند، نزدیک بـه 170‌تن ذرات معلق درون هوا، بیش از 140 تن گوگرد و 55 تن اکسید نیتروژن را درون محیط زیست پراکنده مـی‌سازد. این همـه درون حالی هست که نیروگاه اتمـی هیچیک از آلودگی‌های مورد اشاره را ندارد و با توجه بـه قیمت نفت و گاز، استفاده از نیروگاه اتمـی به منظور تولید برق مورد نیـاز کشور، سالانـه نزدیک بـه 6 مـیلیـارد دلار صرفه‌جویی درون پی خواهد داشت.

توصیـه مـی‌کنند کـه به جای نیروگاه اتمـی مـی‌توانیم از سوخت فسیلی، یعنی نفت و گاز به منظور تولید برق استفاده کنیم این پیشنـهاد درون حالی هست که؛ ذخایر نفت و گاز کشور بـه سرعت رو بـه کاهش است، کـه مصرف کلان و پرشتاب داخلی از یکسو و صدور نفت و گاز به منظور تامـین نیـازهای مالی از سوی دیگر بـه جان ذخایر فسیلی افتاده‌اند و نقطه پایـان این ذخایر ارزشمند و گرانبها را نزدیزدیکتر مـی‌کنند. اکنون زمانی را درون نظر آورید- حداکثر 3 که تا 4 نسل دیگر- کـه ذخایر فسیلی کشور تمام شده است. آیـا تصور فاجعه بزرگی کـه به یقین نسل‌های آینده با آن روبرو خواهند شد، وحشت‌آفرین و دردآور نیست؟! درون آن حالت مردم این مرز و بوم اسلامـی اولا؛ هیچ ذخیره فسیلی به منظور فروش و تامـین هزینـه‌های جاری کشورشان درون اختیـار ندارند، تأمـین هزینـه‌های عمرانی و پیشرفت و توسعه کـه جای خود دارد! ثانیـا: از سوخت لازم به منظور ادامـه فعالیت نیروگاه‌های تولید برق محروم هستند. و برای تأمـین سوخت نیروگاه‌ها حتما دست نیـاز بـه سوی کشورهای دیگر دراز کنند و بدیـهی هست که وقتی خزانـه کشور از درآمدهای نفتی خالی باشد قدرت خرید سوخت و یـا خرید انرژی از سایر کشورها نیز امکان‌پذیر نخواهد بود... و این، یعنی فرو رفتن درون خاموشی، توقف فعالیت درون تمامـی مراکز تولیدی و صنعتی و زمـینـه‌هایی کـه به انرژی برق نیـاز دارند. این واقعیـات تلخ و ده‌ها نمونـه مشابه دیگر فقط با یک حساب‌سرانگشتی و مراجعه‌ای- هر چند گذرا- بـه داشته‌ها و یـافته‌های انکارناپذیر علمـی قابل درک هست و از نوع تحلیل‌های من‌درآوردی و آبکی برخی از مدعیـان سیـاست‌ورزی نیست کـه در پستوهای حزبی و جناحی ساخته و پرداخته شده باشد و...

حالا حتما ازانی کـه به کم‌دانی! و یـا بـه فریب «عمار» مـی‌کشند و دانسته یـا ندانسته، دیکته آمریکایی‌ها درباره توقف فعالیت هسته‌ای را به‌بهانـه تحریم‌ها بـه فارسی ترجمـه مـی‌کنند، پرسید، کدام یک از واقعیت‌های تلخ و فاجعه‌آفرین مورد اشاره را مـی‌توانید انکار کنید؟! و با استناد بـه کدام تحقیق و بررسی و یـا گزاره علمـی به منظور نسل‌های بعدی این مرز و‌بوم نسخه فاجعه مـی‌پیچید؟!

برخی از مدعیـان کـه از یکسو پی‌آمد فاجعه‌بار پایـان ذخایر فسیلی به منظور چند نسل آینده را قابل انکار نمـی‌دانند و از سوی دیگر - بـه هر علت و با هر انگیزه‌ای - توقف فعالیت هسته‌ای کشورمان را توصیـه مـی‌کنند، از انرژی‌های دیگر نظیر انرژی خورشیدی، انرژی بادی و یـا آبی بـه عنوان جایگزین انرژی فسیلی یـاد مـی‌کنند! کـه این توصیـه‌ها قبل از آن کـه کارساز باشد، از شدت ناپختگی، خنده‌دار است، چرا که؛ انرژی خورشیدی هنوز قابلیت صنعتی شدن و تولید انبوه را ندارد. تولید انرژی از آب با توجه بـه این کـه کشورمان از جمله کشورهای خشک و کم‌آب است، ناممکن بوده و هرگز نمـی‌تواند جوابگوی نیـاز کشور پهناوری نظیر ایران اسلامـی باشد. تولید انرژی از باد اولا؛ پرهزینـه و ثانیـا؛ کم بازده هست و ثالثا- مـهم‌تر ازهمـه - کشورمان بادخیز نیست.

و اما، ممکن هست گفته شود کـه بعد از پایـان ذخایر فسیلی مـی‌توانیم بـه سراغ تولید انرژی هسته‌ای برویم! کـه باید گفت؛ فرایند تولید انرژی هسته‌ای، دستکم 20 سال زمان مـی‌برد.

و بالاخره گفتنی است؛ «درشت‌نمایی ریزها» و گنده‌گویی درباره «کوچک‌»ها یکی از شگردهای شناخته شده عملیـات روانی هست و کاربرد آن هنگامـی هست که دشمن درون طرف مقابل و در مـیدان حریف، هیچ شخص، گروه، حزب و یـا جمعیت قابل اعتناء و ریشـه‌داری را با اه خود همسو نمـی‌یـابد که تا خواسته تحمـیلی خود را، خواسته بخشی از مردم درون کشور حریف معرفی کند و از این طریق بـه آن مشروعیت! و مقبولیت! ببخشد. شگرد «درشت نمایی ریزها» دقیقاً درون این نقطه بـه کار گرفته مـی‌شود و دشمن با بهره‌گیری از رسانـه‌هایی کـه در اختیـار دارد - چه داخلی و چه خارجی- بـه بزرگنمایی افراد فریب‌خورده و یـا خدای نخواسته خریداری شده‌ای مـی‌پردازد کـه به هر علت آنـها را شکار کرده هست و تلاش مـی‌کند از «کاه» آنـها «کوه» بسازد. بدیـهی هست که واقعیت «کوچک» این «گنده‌گویی»ها از نگاه مردم پنـهان نیست ولی دشمن از بـه کارگیری شگرد یـادشده دو هدف مشخص را دنبال مـی‌کند، اول؛ پمپاژ این «توهم» درون داخل کـه قاطبه ملت نسبت بـه فلان گزینـه مورد نظر نظام، نگاه یکسان ندارند! این مأموریت را برخی از رسانـه‌های داخلی برعهده مـی‌گیرند و دوم؛ توجیـه مردم خود کـه قرار هست هزینـه دشمنی با کشور حریف از کیسه آنان پرداخت شود. این وظیفه را رسانـه‌ها و مقامات رسمـی دشمن دنبال مـی‌کنند و...

یکشنبه 30 آذر 1393-02:32 ب.ظ


کورش،اولین پادشاه هخا،فردی ستمگر،خونخوار و غارتگر بود کـه در قرن اخیر(اوایل سلطنت پهلوی) با تبلیغات گسترده یـهودیـان و انگلیسی ها تبدیل بـه یک قهرمان ملی به منظور ایرانیـان شد.

فردوسی درون شاهنامـه درون حالی از «زن‌دزدی کیخسرو»، «کنیزبازی ایرج»، «شـهرسوزی‌ها و زن و بچه کشی‌های کیکاووس»، «مردم‌کشی‌های شاپور ذوالاکتاف»، «زن‌بارگی‌های بهرام گور»، «مردم‌کشی‌ها و شـهرسوزی‌های انوشیروان»، «شکنجه‌گری‌ها و قساوت‌های خسرو پرویز، پوراندخت، شاپور، بهرام و دیگران» و بسیـاری از دیگر رفتارهای خشونت‌بار و ضد بشری یـاد مـی‌کند کـه در مورد کورش مطلقاً سکوت کرده و اسکندر را شخصیت و پادشاهی خردمند، بیداردل، دورکننده بدی‌ها، سازنده، آرام کننده کشور، شاهوار، با فر و فرهنگ، خوب‌چهر، خوب‌گفتار، دادگر، پیروزبخت، بخشنده و آشتی‌جو نامـیده است. او همان خصالی را به منظور اسکندر قائل شده کـه قرآن به منظور ذوالقرنین قائل شده است. سخنان فردوسی درون شاهنامـه با آنچه درون تداول امروز گفته و نوشته مـی‌شود و تبلیغ مـی‌گردد، بکلی متفاوت و متناقض است. آیـا فردوسی درست گفته و مبلغین امروز نادرست مـی‌گویند و سخنان فردوسی را با تحریف بازگو مـی‌کنند یـا برعکس؟ پاسخ این پرسش را چگونـه مـی‌توان داد و این دوگانگی را چگونـه مـی‌توان حل کرد؟ شاید اشتباه کنم، اما بـه سخنان فردوسی بیشتر باور دارم. آیـا مـی‌توان فردوسی را بخاطر بیـان واقعیت‌هایی از جنایتگری‌های پادشاهان ایران، دشمن ایران قلمداد کرد؟ آیـا دوستدار ایرانی هست که رنج‌های تاریخی مردم ایران را به منظور توجیـه اعمال حاکمان و پادشاهان نادیده بگیرد و آنان را بـه انسان‌ها ترجیح دهد؟ دستکم فردوسی چنین نبوده و رنج مردم و ظلم شاهان را پرده‌پوشی نکرده است.

شنبه 29 آذر 1393-09:48 ب.ظ


زائر پیـاده کربلا بود!

زائرکربلا .کربلائی رضا انصاری کـه در راه رسیدن بـه حرم مولایش درون گذشت .روحش شاد
   ( که تا زنده ایم بیـاد تو خواهیم بود ای زائر سر گشته عشق روحت شاد)
در سوگ برادر!
خنده ها بعد از تو
دیگر نـه همان شادی بـه شائبه ایست کـه فضا را از طنین هستی .از عطر نفسهایت مـی آکند.
خنده ها بعد از تو .دیگر خالی هست . نقش خطی هست به دور از احساس درون مـیان صورت
خنده ها بعد از تو .ضرب سخت پتکی هست بر سر انگشت حیـات . و تگرگی هست خزان خیز درون فصل بهار
خنده ها بعد از تو . آن طعنـه تلخ هست به رعنائی سرو.که نخواهد پایید برگ بر اندام درخت .
 (بی تو از زمزمـه باد خبر مـی آید           کـه پرستام آور فروردین مرد)

شنبه 29 آذر 1393-09:36 ب.ظ


دولت کره شمالی توانست با استفاده از زور مانع از اکران فیلمـی علیـه رهبر این کشور درون خاک آمریکا شود.

قدرت نمایی کره شمالی درون قلب آمریکا
دولت کره شمالی توانست با استفاده از زور مانع از اکران فیلمـی علیـه رهبر این کشور درون خاک آمریکا شود.

پلیس فدرال آمریکا (اف بی آی) اعلام کرد هکرهای مورد حمایت دولت کره شمالی عامل تهدید شرکت "سونی پیکچرز" و جلوگیری از اکران فیلمـی درباره ترور رهبر کره شمالی بودند. این به منظور نخستین بار هست که یک نـهاد رسمـی آمریکا یک دولت خارجی را متهم بـه حمله اینترنتی بـه خاک آمریکا مـی کند.

 قبل از این هکرهای ناشناس ضمن هک سیستم های کامپیوتری شرکت سونی پیکچرز، این شرکت را تهدید کرده بودند درون صورت اکران فیلم "مصاحبه" (The Interview) با موضوع ترور "کیم جونگ اون" رهبر کره شمالی، آسیب های جدی بـه شرکت سونی وارد خواهند کرد.

سونی پیکچرز هم تسلیم تهدیدات شد و از اکران فیلم کمدی "مصاحبه" خودداری کرد. قرار بود این فیلم از روز 25 دسامبر آینده ( 4 دی) درون آمریکا اکران شود اما این موضوع منتفی شد.
 
با این اتفاق هم اکنون مشخص شده کـه کره شمالی دارای توانمندی های اینترنتی گسترده و قوی است.
سابق بر این تصور مـی شود کره شمالی بـه عنوان منزوی ترین کشور جهان با داشتن فضای بسته، تنـها دارای قدرت نظامـی - هسته ای هست اما رویداد اخیر نشان داد این کشور علاوه بر بمب اتمـی، دارای قدرت حمله اینترنتی و سایبری تاثیرگذاری است.

باراک اوباما رئیس جمـهور آمریکا هم درون واکنش بـه این موضوع گفت: ای کاش سونی قبل از لغو اکران این فیلم، با من م مـی کرد. این حمله هکرها بـه شرکت سونی پیکچرز باعث بسیـاری از آسیب ها شده است. این اقدام، سابقه ای را ثبت خواهد کرد. این قابل قبول نیست کـه جامعه ای کـه در آن دیکتاتوری وجود دارد اینجا درون آمریکا کنترل و نظارت خود را تحمـیل کند.

اوباما همچنین وعده داد کـه نسبت بـه این اقدام کره شمالی واکنش نشان خواهد داد. او گفت کـه به اعتقادش، شرکت سونی با لغو اکران این فیلم، اشتباه کرده است.
رویترز درون این باره نوشت: گزینـه های اوباما به منظور واکنش بـه حمله کامپیوتری کره شمالی ، بسیـار محدود است.

این به منظور نخستین بار هست که آمریکا کشور دیگری را بـه صورت مستقیم مسؤول حمله اینترنتی بـه خاک آمریکا مـی داند.
یک دیپلمات کره شمالی درون سازمان ملل متحد هم گفت کـه پیونگ یـانگ بـه این حمله اینترنتی ارتباطی دارد.

شنبه 29 آذر 1393-08:29 ب.ظ


تصویر1. مسجد بازسازی شده ی منسوب بـه ناصر کبیر(ناصر الحق) از مروجان  اصلی زیدیـه درون روستای رودبارک درون دره ی رودخانـه ی پل رود درون سرزمـین گیل و دیلم با فرم اولیـه آن (عاز نگارنده27/1/89).

 

مرعشی درون کتاب گیلان ودیلمستان درون اواخر قرن نـهم هجری هنگامـی کـه مـیرزا علی حاکم لاهیجان بدان محل گام نـهاده  و مرعشی نیز همراه او بوده، از این مسجد نام  کـه پا برجا بود وآن را از ساخته های ناصر کبیر(ناصر الحق) مـی داند:« [سلطان مـیرزا علی حاکم لاهیجان]روز یکشنبه بـه مسجد مبارک «رودبارک» کـه از مستحدثات امام همام امام ناصر الحق علیـه السلام [است]، نماز گزارده و وظایف دعوات وصلوات بـه تقدیم رسانیده»(مرعشی1364ص472).

  روستای رودبارک درون جنوب فلام روبار(پلام امروزی) ودر ارتفاعی حدود650متری از سطح دریـاهای آزاد و درکنار دره ی رودخانـه ی پلرود واقع شده است.دراینجا از نظر دامداری، ناحیـه ی مـیان بند یعنی بین قشلاق و ییلاق واقع شده و به سبب ارتفاع کم آن از سطح دریـاهای آزاد و حفاظت آن از باد و باران توسط دیواره های سنگی دره ی عمـیق، زندگی حتا درون زمستان نیز مـیسر بوده است.ازاین رو بـه نظر مـی رسد از هر نظر جایی امن به منظور مواقع خطر نیز به منظور رهبر زیدیـه محسوب مـی شد.

 لازم هست یـادآوری شود کـه پس از اقامت چهارده ساله ی ناصر کبیر درون هوسم و روستاهای اطراف آن درون دلتای رودخانـه ی پلرود، سرانجام او با بسیج پیروان خود درون سال 301 هجری  درون سن هفتاد سالگی از هوسم بـه جنگ سامانیـان درون طبرستان رفت و آنان را شکست داد و دوباره بر طبرستان حاکم شد.[13]ناصر کبیر سه سال بعد از پیروزی بر سامانیـان درون آمل درگذشت و در همان شـهر دفن شد و مقبره ی او درون شـهر آمل واقع شده است(تصویر2).

  اهمـیت استقرار زیدیـان بـه رهبری ناصر کبیر درون هوسم و نفوذ معنوی او بر روستاهای حوزه ی نفوذ این شـهر و سپس تداوم قدرت زیدیـه ی درون سال های بعد بر این نواحی از نظر پویش های فرهنگی درون تاریخ شرق گیلان و حتا غرب گیلان مـهم است.

 

تصویر 2 . مقبره ی قدیمـی ناصر کبیر درون شـهر آمل کـه در شعبان سال 304 هجری قمری سه سال بعد از بازپس گیری حکومت علویـان زیدی از سامانیـان درگذشت.

 

تاسیس نـهادهای تعلیم وتربیت و سواد آموزی درون گیلان شرقی

پرسش ناگزیر درون اینجا این هست که نقش زیدیـه درون پویش های فرهنگی شرق گیلان چه بوده است؟ آیـا خواندن و نوشتن درون گیلان با زیدیـه ارتباطی داشته است؟ از چه زمانی نوشتن و آموزش آن بـه صورت نـهادی وسیستماتیک درون گیلان شکل گرفته است؟ آیـا درون آغاز، نوشتن بـه زبان فارسی بوده است؟ اگر بـه زبان فارسی نبوده بـه چه زبانی بوده است؟ که تا جایی کـه نگارنده مـی داند به منظور نخستین بار هست که این پرسش ها درون تاریخ فرهنگی گیلان طرح شده است. بـه عنوان نقطه ی عزیمت، کوشش شده به منظور پاسخ بـه این پرسش ها و توضیح فروض پیش گفته، زمـینـه ای جهت بررسی های گسترده تر فراهم شود. با این حال که تا آن زمان این بررسی فشرده مـی تواند مفید باشد.

مـی دانیم کـه در ربع آخر قرن سوم هجری هنوز ایرانیـان نوشتن بـه خط فارسی نوین را بـه تازگی آن هم درون شـهرهای بزرگ و حاکم نشین درون نیمـه ی شرقی کشور و در مـیان معدودی از افراد طبقه ی حاکم آغاز کرده بودند. سامانیـان بـه ویژه دراین مـهم نقشی بزرگ ایفاء د. اما چنان کـه مـی دانیم سامانیـان درون خراسان بزرگ و ماوراءالنـهر حاکمـیت داشتند و ترویج زبان و به ویژه خط فارسی تنـها درون آن دیـار بـه صورت پراکنده و نخست بیشتر درون محافل شعر و ادب و نـه حتا دربار این پادشاهان نیمـه مستقل بـه کندی رواج مـی یـافت. بردخی معتقدند کـه رودکی(244-329هجری) اولین شاعر فارسی گوی و فارسی نویس ایرانی بوده هست که بـه زبان و خط فارسی نوین شعر گفته و نوشته است. او درون سال 244هجری درون روستای رودک درون کشور تاجیکستان امروزی متولد شد یعنی تنـها شش سال قبل از پیروزی زیدیـه و قیـام پیروزمند آن درون طبرستان. بنابراین درون دوره ای کـه ناصر کبیر درون سال287 هجری درون هوسم مستقر شد، رودکی 43 سال داشت. بیشتر بررسی کنندگان بر آنند کـه رودکی درون چهل ساله ی دوم زندگی خود بـه خلق آثارش روی آورده هست و از جمله درون مدح «ماکان کاکی»(مرگ درون 329 هجری) سردار دیلمـی نیز شعر سروده است. بـه گفته ی« ریچارد فرای» این رودکی بوده کـه برای نخستین بار درون اشعارش بـه جای استفاده از خط پهلوی از خط فارسی استفاده کرده است(تاریخ ایران از اسلام که تا سلاجقه۱۳۶۳، ص127). حتا پژوهش های جدید نشان داده هست که فارسی نویسی بـه صورت عام و همـه گیر تنـها از قرن ششم هجری متداول شده هست و درون این زمـینـه نقش اسماعیلیـان را کـه همجوار سرزمـین گیلان بودند را بسیـار پررنگ دیده اند. بنا بـه همـین تحقیق ها، شاهنامـه و برخی از نوشته های فارسی کـه پیش از این نوشته شده اند نیز تنـها صورت نادر  نوشته هایی هستند کـه به خط فارسی نوین تحریر شده اند( کاظم استادی 1391).

  دلایل متعددی به منظور از رواج افتادن و ادامـه نیـافتن خط پهلوی ساسانی(فارسی مـیانـه) درون بعد از اسلام ذکر شده است. اما ظن غالب براین هست که علاوه بر عوامل متعددِ محدودیت های سیـاسی و مذهبی، دشواری خواندن و آموزش خط پهلوی خود نیز  مزید بر علت و شاید عامل اصلی بوده است. مرحوم زرین کوب درون کتاب دوقرن سکوت از جمله بـه همـین نکته اشاره دارد و مـی نویسد بعد از آمدن تازیـان بـه ایران:«زبان پهلوی اندک اندک منحصر بـه موبدان و بهدینان گشت.کتابهایی نیز اگر نوشته مـی شده بـه همـین زبان بود. اما از بس خط آن دشوار بود اندک اندک نوشتن آن منسوخ گشت »(زرین کوب 1378ص118).همایون کاتوزیـان نیز درون کتاب جدید خود(ایرانیـان) ، همـین نکته را تایید مـی کند : «زبان رسمـی ساسانیـان، پارسی مـیانـه بود کـه بعدها پهلوی نام گرفت. پارسی مـیانـه بـه گونـه ای از خط آرامـی نوشته مـی شد کـه در آن نگاره یـا هزوارش چنان فراوان بـه کار مـی رفت کـه تنـها اقلیتی کوچک، عمدتاً متشکل از دبیران مـی توانستند بر آن تسلط داشته باشند. مثلاً کلمـه ی شاهنشاه درون نگاره، ملکان – ملکا نوشته مـی شد، اما شاهنشاه خوانده مـی شد(همایون کاتوزیـان،1391ص56). پیشتر محمد تقیبهار درون کتاب سبک شناسی نیز بر همـین نکته  تاکید کرده بود:« خط پهلوی بعد از اسلام، بسبب دشواری کـه در خواندن و نوشتن داشت، نتوانست مانند سایر آداب و فرهنگ ملی ساسانی مقاومت کند ودر ملت غالب اثر بخشد.[بنابراین] چندی نگذشت کـه خط مذکور منحصر بموبدان زردشتی شد و بسرعتی عجیب رو بفنا و زوال نـهاد». نویسند سپس ادامـه مـی دهد کـه « دلائلی درون دست داریم کـه اساتنید شعرزبان فارسی مانند دقیقی[330-370 ه ق ] و فردوسی[329-411ه ق ] وغیره هم بخط پهلوی آشنا نبوده اند»(محمدتقی 1349، ج  1ص89).[14]

 برعبه گفته «یـان ریپکا» و همکاران نوشتن بـه خط عربی کـه همانند خط پهلوی ساسانی ریشـه ی مشترک آرامـی و فنیقی داشت بسیـار ساده وآسان بود:« برخلاف الفبای پارسی مـیانـه[پهلوی] کـه پیچیده بـه نظر مـی رسید، الفبای عربی از لحاظ سادگیِ نسبی، برتری چشم گیری داشت و پذیرش آن به منظور نوشتن زبان فارسی، نشانۀ پیشرفت خط نویسی بـه شمار مـی رفت»(یـان ریپکا و همکاران1370ص159). لازم هست یـادآوری شود کـه آشنایی با قران و خط آن نیز یـادگیری الفبای فارسی نوین را به منظور ساکنان ایران بسیـار آسان تر مـی نمود. با این حال این امر بـه دلایل هنوز ناشناخته ای بسیـار دیر آغاز شد. شاید بـه دلیل مقاومتی کـه ایرانیـان درون مقابل خلفا به منظور پیروزی بدان دل بسته بودند . اما با شکست آخرین مقاومت ها ( شکست مازیـار درون آغاز قرن سوم) درون طبرستان سیـاست فرهنگی خود را نیز تغییر دادند . بـه ویژه با آمدن آل بویـه کـه ایرانی بودند و به پویش های فرهنگی ایرانیـان درون قلمرو خود مـیدان بیشتری مـی دادند، فارسی نویسی نیز اندکی جان بیشتری گرفت.

زرین کوب دلیل دیگر مـهجور ماندن خط فارسی مـیانـه را تبدیل دیوان دولتی از فارسی بـه عربی درون زمان حجاج بن یوسف ثقفی خلیفه ی اموی مـی داند کـه بین سال های 75 که تا 95 هجری یعنی بـه مدت بیست سال بر عراق حکومت کرد(زرین کوب، همان ، ص120). او نفرت زیـادی از شیعیـان داشت. زیرا نفوذ ایرانیـان درون بین النـهرین کـه زمانی پایتخت ساسانیـان درآن واقع شده بود وگرایشی کـه شیعیـان بـه ایرانیـان نشان مـی دادند، به منظور او و قدرت امویـان کـه بسیـار ضد ایرانی بودند قابل قبول نبود.

کاتوزیـان البته ضمن رد بـه قول او تعبیر ناسیونالیستی «دوقرن سکوت» ایرانیـان به منظور دو سده ی نخست بعد از اسلام ، مـی پذیرد کـه در زمـینـه کتابت و نوشته بـه زبان فارسی درون این دوقرن مشکل بتوان اثری پیداکرد.:«... تصور معاصر ناسیونالیستی ایرانی کـه دوقرن نخست دوره ی اسلامـی ایران را دوران «سکوت» و تقیـه مـی داند با حقایق تاریخی بسیـار بیشتر از این درون تضاد است. درست هست که درون این دو قرن، حکومت ایرانی مستقلی وجود نداشت وهیچ نشانـه ای از ادبیـات نوشته درون زبان های گوناگون ایرانی درون دست نیست اما ایرانیـان همچنان بـه این زبان ها سخن مـی گفتند و اگر ایرانیـان شـهرنشین زبان عربی آموختند، اعراب نیز درون ایران یـاد گرفتند کـه به فارسی سخن بگویند»(همان، ص76تاکید از ماست). بعد در تعبیر سخت گیرانـه نیز مـی توان گفت کـه ایرانیـان درون دوقرن نخست بـه زبان پارسی سخن مـی گفتند لیکن نوشتن بـه خط فارسی هنوز وجود نداشت. نوشتن بـه خط پهلوی ساسانی نیز بسیـار کم و تنـها احتمالاً بـه مغان و موبدان تعلق داشت کـه به تدریج آنان نیز بـه هند مـهاجرت د. اُرانسکی درون پژوهش منحصر بـه فرد خود (فقه اللغه ایرانی) ضمن تایید این نکته کـه « بسیـاری از آثار علمای دینی و ریـاضیدانان و منجمـین و فقها و زبانشناسان و مورخان و پزشکان نظیر خوارزمـیِ ریـاضیدان ، فرغانیِ منجم، فارابی حکیم، کاشغری زبانشناس، ثعالبی، نرشحی، بخاری و مورخان و جغرافیون نامـی ایرانی الاصلی چون طبری، ابن خردادبه ،ابن رسته، استخری، بیرونی و همچنین تالیفات اصلی ابوعلی سینا و بسیـاری دیگر بـه زبان عربی نوشته مـی شد»، لیکن درون همان حال یـادآوری مـی کند کـه عامـه  مردم درون روستاها و در کوچه و بازار شـهرها، زبان فارسی را چون مردمک چشم خود حفط کرده و به آن سخن مـی گفتند:«برای عامۀ مردم روستا و بلاد خراسان و ایران غربی و ماوراء النـهر، عربی همـیشـه زبان بیگانـه بود. نـه فتوحات اعراب توانست زبان دیرین را ریشـه کن کند و نـه نفوذ موازین و اشکال جدید کشورداری و حیـات اجتماعی و نـه اسلام پذیرفتن مردم. عامۀ مردم ایران و آسیـای مـیانـه درون روزگار دشوار غلبۀ اعراب نـه تنـها زبان گرامـی مادری خویش را حفظ د بلکه روایـات باستانی و فرهنگ شفاهی عامـه را نیز چون مردمک دیده محفوظ داشتند»(اُرانسکی1379ص260). البته حتما بلافاصله گفت کـه حفظ زبان فارسی توسط عامـه ی مردم بـه قول اورانسکی کـه چون « مردمک چشم» از آن پاسداری مـی د بـه هیچوجه نشانـه ی برتری حس ناسیونالیستی آنان نسبت بـه دانشمندان و مورخان وجغرافی نویسان ایرانیِ زمانـه نبود بلکه این بدان خاطر بود کـه مردم کوچه و بازار درون سخن گفتن بـه زبان فارسی و مادری خود ناگزیر بودند و همانند نخبگان کـه ترقی خود را درون آموختن و نوشتن بـه زبان علمـی و اداری و دینی بـه عربی جستجو مـی د به منظور آنان نـه مـیسر و نـه نفع چندانی داشت.محمد محمدی درون پژوهشی گسترده و بی بدیل(در پنج جلد) کـه در زمـینـه چگونگی بازمانی فرهنگ ایرانی پیش از اسلام و به ویژه ساسانی و انتقال آن بـه دوره ی اسلامـی انجام داده از جمله بـه این نکته اشاره مـی کند کـه زبان عربی هیچگاه درون مـیان عامـه ی مردم ایران و خانواده ی ایرانی(برخلاف دیگر ملل اسلامـی) راه نیـافت و همـین عامل نقش مـهمـی درون کنار زدن زبان عربی و گسترش زبان فارسی داشت:«در سرزمـین ایران زبان عربی هر گز از حدی تجاوز نکرد و در تودۀ ایرانی راه نیـافت. البته بسیـاری از ایرانیـان کـه بیشتر با عربها سر و کار داشتند عربی را آموخته و با آن نیـازمندی های خود را بر مـی آوردند ولی زبان اصلی ایشان همچنان زبان فارسی و لهجه های مختلف آن بود. درون شـهرها و در دیـه های ایران جز لهجه های ایرانی سخن نمـی گفتند و در زندگی روزانـه و معمولی جز این زبان را بکار نمـی بردند. بزرگترین علتی کـه باعث شد زبان عربی بعد از آن فر و شکوه نخستین درون سرزمـین ایران کم کم محدود گردد و رفته رفته جای خود را درون محیط ادب و سیـاست بـه زبان فارسی واگذارد آن بود کـه زبان عربی هیچگاه درون این سرزمـین درون خانواده های ایرانی راه نیـافت و در زندگی داخلی ایشان نفوذ نکرد»(محمد محمد1374ص45).

 با این حال نخبگان ایرانی حتا بعد از پیدایش حکومت های ایرانی درون شرق ایران بازهم بـه دلیل تقاضای اصلی آثار علمـی و فقهی درون بغداد و در بار خلفای عباسی و به رغم کوششی کـه نـهضت شعوبیـه از نیمـه ی قرن دوم بـه خرج مـی داد بازهم بـه عربی نویسی آثار اصلی خود ادامـه دادند. وتنـها از نیمـه ی قرن چهارم  بود کـه این تاثیر خود را برجای گذاشت و اولین مقابله با عربی نوشتن درون شعر وادب نمایـان شد کـه بیشتر خواهانی درون مـیان ایرانیـان کوچه و بازار و به ویژه دربار پادشاهان ایرانی داشت کـه اکنون قدرت و دربارهای پر رونقی بـه ویژه درون شرق ایران درون زمان سامانیـان و بعد از آن پدید آورده بودند. اسماعیلیـان نیز از اواخر قرن پنجم و اوایل قرن ششم بـه موج فارسی نویسی کمک بزرگی د. از این رو بـه گفته ی اورانسکی:« عرصۀ شعر نخستین مـیدانی بود کـه زبان عربی درون آن درون برابر فارسی عقب نشست»(اُرانسکی،همان، ص264). اورانسکی بـه نقل از تاریخ سیستان مـی نویسد کـه به هنگام پیروزی یعقوب لیث صفاری بر طاهریـان وتصرف هرات درون سال867مـیلادی( 253 هجری قمری) شعرا هنوز بـه یُمن این پیروزی با سرودن شعر عربی او را ستودند و او گفت کـه «چیزی کـه من اندر نیـابم چرا حتما گفت؟ بعد محمد وصیف شعر پارسی گفت»(ارانسکی، ص263).

 حتا« مادلونگ» معتقد هست که فارسی نویسی سال ها بعد و با اسماعیلیـه ی نزاری درون الموت ایران گره خورد کـه ی با هویت وتشخص ایرانی تلقی مـی شد: «... حسن صباح [نیز] همانند ناصر خسرو بـه زبان فارسی مـی نوشت و در دوران الموت زبان فارسی نخستین زبان ادبیـات مذهبی نزاریـان گشت. این نخستین بار بود کـه یک گروه بزرگ اسلامـی ، زبان فارسی را بـه جای زبان تازی زبان دینی خود مـی ساخت. کاربرد زبان فارسی همچنین نزاریـان ایران را از اسماعیلیـان تازی زبان جداساخت»(مادلونگ،1381ص162)[15].

 بدین ترتیب بـه باور ما نوشتن درون نیمـه ی قرن سوم هجری یعنی زمانی کـه زیدیـه ظهور کرد، منحصر بـه نوشتن بـه زبان عربی بود، آن هم تنـها درون شـهرهای بزرگ و حاکم نشین و در مـیان افراد معدودی از طبقه ی حاکم و نخبه و نـه درون مـیان مردم عادی. از این رو درون نواحی توسعه نیـافته ای مثل نواحی جلگه ای قلمرو دیلمـیان کـه به باور ما درون اثر عدم ارتباط با دنیـای خارج و فقدان شـهر و توسعه ی کندکشاورزی و یکجانشینی و تمدن حضری و به ویژه درون اثر سال ها حکومت دیلمـیان و حاکمـیت قدرت قبیله ای و کوچنده بر آن از عقب مانده ترین نواحی بود کـه تمدن حضری درون آن هنوز درون مراحل نخستین قرار داشت و حتا از قلمرو طبرستان نیز بسیـار عقب تر بود، بـه طور کلی نوشتن و سواد آموزی نـه ضرورتی به منظور چنین جوامعی داشت و نـه انگیزه ای به منظور آن دیده مـی شد. چراکه درون این ناحیـه هنوز شـهری وجود نداشت و توسعه ی روستاها نیز تنـها بعد از ایجاد انقلابی زیدیـه درون نواحی جلگه ای و آهنگ رشد توسعه ی کشاورزی بـه ویژه درون دلتای رودخانـه ی پلرود از نیمـه ی دوم قرن سوم هجری بود کـه سرعت گرفت و توسعه یـافت. از این رو بـه باور ما نوشتن و سواد آموزی که تا نیمـه ی قرن سوم هجری درون این دیـار دست کم بـه صورت سیستماتیک هنوز هیچ پایـه و مبنای نـهادی نیـافته بود.

بنابراین از نظر ما تردیدی وجود ندارد کـه در ربع آخر قرن سوم هجری یعنی زمانی کـه ناصر کبیر رهبر زیدیـه یکی از اصلی ترین مراکز خود را درون هوسم قرار داد، نوشتن و آموزش و در مجموع پویش های فرهنگی بـه طور عموم تنـها بـه خط عربی بود کـه مـی توانست رواج یـابد. بـه ویژه این کـه بانی این کوشش خود عرب زبان بود. درون این زمان خط فارسی و نوشتن بـه زبان فارسی هنوز حتا درون نیمـه شرقی قلمرو فرهنگ ایرانی یعنی درون قلمرو سامانیـان و حتا درون شـهرهای بزرگ و حاکم نشین آنجا نیز جای مناسبی نداشت. و به نظر مـی رسد حتا درون این زمان درون طبرستان کـه سامانیـان حاکم بودند نیز رواج نیـافته بود. سکه های پیدا شده درون طبرستان نشان مـی دهد کـه حتا حدود پنجاه سال قبل از پیدا شدن علویـان زیدی خط عربی کوفی خطی بود کـه به همراه خط پهلوی مـیانـه درون جوار سرزمـین دیلمان نوشته مـی شد. سکه ای کـه از فضل بن سهل آخرین امـیر عباسی درون سال197 هجری قمری بـه سبک وسیـاق «گاوبارگان» از اسپهدانِ برجای مانده از ساسانیـان ضرب شده نشان مـی دهد کـه خط عربی درون کنار خط پهلوی ساسانی نـه فقط درون این ناحیـه رواج یـافته بود بلکه از نوع نوشتن خط نیز مـی توان دریـافت کـه نسبت بـه خط کوفیِ اولیـه بسیـار پیشرفته بوده است( تصویر3).

 

تصویر 3 . دو روی سکه ی مربوط بـه فضل بن سهل ملقب بـه ذوالریـاستین کـه در سال197هجری قمری درطبرستان ضرب و به دو خط پهلوی ساسانی و خط کوفی عربی نوشته شده است(ماخذ: علی اکبر سرفراز و همکار، کتاب سکه های ایران،1387 انتشارات سمت)

 از این رو معتقدیم کـه ناصر کبیر از اولین مراجع فقهی بود کـه در گیل ودیلم باب فقه واجتهاد و دروس اسلامـی وحتا نوشتن وخواندن را با ایجاد نـهادهای آموزشی وفرهنگی بـه زبان عربی بنیـاد گذاشت. او فقیـهی مشـهور بود و به گفته ی  اولیـاءالله آملی «از اطراف جهان به منظور استفاده علوم روی بدو نـهادند و از علم وفقه وحدیث و نظر وشعر وادب[او] استفاده مـی د»(اولیـاء الله آملی،بی تا،ص80) . ابن ندیم کتابهای متعددی را کـه خود از او دیده بـه شرح زیر نام مـی برد:«کتاب الطهاره، کتاب الاذان والاقامـه، کتاب الصلوه، کتاب اصول الزکوه، کتاب الصیـام، کتاب المناسک، کتاب السیر، کتاب الایمان، کتاب الرهن، کتاب بیع امـهات الاولاد، کتاب القسامـه، کتاب الشفعه، کتاب الغضب ، کتاب الحدود...» و تاکید مـی کند کـه « اینـها کتابهایی هست که ما دیده ایم و برخی از زیدیـه برآنند کـه او درون حدود صد کتاب تالیف کرده هست که ما[ابن ندیم]آن ها را ندیده ایم»( ابن ندیم،1381ص360).

  بی تردید نفوذ معنوی واشتهار او بیش از همـه نشانـه ای از پذیرش او توسط ساکنان محلی بوده هست .چنان کـه ظهیر الدین مرعشی درون کتاب تاریخ رویـان وطبرستان مـی نویسد:«از اهالی گیلان و دیلمان خلق بسیـار بر او بیعت د واز طریق زردشتی بـه دین محمدی از انفاس متبرکه او نقل د ومذهب او اختیـار د ومردمان زیـادی دور او جمع شدند»(مرعشی1361ص144). عقاید دگراندیشانـه ی اسلامـی او وجه مشترک سیـاسی بین او و ساکنان دیلم بر علیـه خلفای عباسی و نایبان آنان درون منطقه بود. از همـین رو چنان کـه پیشتر از قول پتروشفسکی نیز گفته شد او پیرمردی بود که  نزد عامـه ی مردم درون این دیـار بسیـار «مقبول» بود. یکی از دلایل اصلی احتمالی مقبولیت فراوان او نزد ساکنان منطقه این بود کـه او نحله ی فکری زیدیـه را با فرهنگ بومـی منطقه درون آمـیخته و با آن سازگار کرده بود. درون واقع زیدیـه بـه رهبری ناصر کبیر سبب شد که تا برخلاف اندیشـه ی زیدیـه ی قاسمـیه ی رایج درون غرب مازندران کنونی از چالوس که تا رامسر کـه مراجع آن بیشتر درون یمن بودند، ناصر کبیر اندیشـه ی زیدیـه را با فرهنگ بومـی منطقه درآمـیخته و به آن رنگ و بوی محلی داد.

  بعد مـی توان گفت کـه او نـه فقط نقش مـهمـی درون ترویج زیدیـه درون گیل ودیلم و از این طریق بر سیـاست و تحولات اجتماعی و فرهنگی ناحیـه بعد از خود داشته بلکه معتقدیم کـه زیدیـه بـه رهبری بـه ویژه ناصر کبیر مروج آغازین خواندن و نوشتن و سواد آموزی بـه طور سیستماتیک درون نواحی جلگه ای این ناحیـه بوده است.  همچنین معتقدیم کـه پیش از این بـه دلیل حاکمـیت بی چون و چرای دیلمـیانِ شبان پیشـه به منظور بیش از سه  قرن بر این ناحیـه ، این جزیره ی بـه کلی جدا افتاده از دیگر نواحی متمدن ایرانی، فاقد خط و سواد و مراکز آموزشی بود. اسناد مادی و معنوی نیز دست کم که تا کنون همـین نظر را تایید مـی کند.                   

 چنان کـه تا کنون گفته شده نفوذ تدریجی زیدیـان بـه ویژه زیدیـان ناصری بـه رهبری ناصر کبیر درون قلمروی گیل ودیلم با انقلابی علویـان زیدی ارتباط و وابستگی مستقیم داشت.مرکز اداری و مرکز تعلیم و تربیت این فرقه ی مذهبی دگر اندیش درون هوسم و همچنین روستای گیلکجان کـه اکنون درون پنج کیلومتری غرب کلاچای و روستای مـیانده کـه در جنوب چابکسر واقع شده، و احتمالاً درون روستای ملاط  قرارداشت.

 با این حال درون بررسی ما بـه خوبی روشن هست که هوسم جایگاه مـهمـی درون پرتو علویـان زیدی از مـیانـه ی قرن سوم بـه بعد پیدا کرد. این سکونتگاه کوچک روستایی درآن زمان از نظر استراتژیک درون جای بسیـار مناسبی واقع شده بود. نخست این که  نسبت بـه مرز چالوس فراتر از گدارهای متعدد دلتای پلرود قرار گرفته بود. بـه عبارت دیگر اگر فرض کنیم کـه امنیت گیلان شرقی درون درجه ی نخست از مرز شرقی آن درون چالوس همـیشـه از طرف دشمنانش مورد تهدید بود، هوسم درون جایی واقع شده بود کـه برای دسترسی بـه آن مـی حتما از شبکه ی رودخانـه ها و گدارهای متعددی گذشت کـه از رحیم آباد کنونی که تا سواحل دریـای خزر درون دلتای پلرود بـه صورت یک شبکه ی گسترده ، زمـین های کم شیب جلگه ای را فرا گرفته بود. بنابراین هوسم درون غربی تری بخش این دلتا قرار داشت کـه برای دسترسی بـه آن گذر از تمام این گدارهای متعدد ضروری بود. دوم این کـه ساختگاه هوسم بین دو رود قرار گرفته بود کـه هر کدام بـه مثابه ی خندق به منظور حفاظت از شـهر محسوب مـی شدند. درست مثل دو رودخانـه ی گوهر رود و زرجوب درون رشت کـه موقعیت استراتژیکی به منظور ای شـهر فراهم مـی کرد. سوم، این کـه هوسم بـه عنوان مـهمترین سکونتگاه دلتای پلرود ،کانون اصلی استخراج مازاد اقتصادی از دلتای حاصلخیز پلرود محسوب مـی شد. بـه عبارت دیگر ، هوسم درون واقع تنـها کانونی بود کـه مازاد تولید کشاورزی این دلتای نسبتاً بزرگ را جمع آوری کرده و به بیرون از منطقه صادر مـی کرد. و شاید چهارمـین عامل اهمـیت بخش هوسم از همـین نظر مـهمتر از  بقیـه بود. زیرا این سکونتگاه درون نزدیکی یکی از بریدگی های ساحلی دریـای خزر واقع شده بود کـه امکان ایجاد بندرگاه درون آن بـه آسانی فراهم  مـی شد. بندر درون سواحل جلگه ای دریـای خزر بـه مفهوم نقطه ی تماس اصلی تلقی مـی شد. زیرا بـه دلیل دشواری رفت و آمد و در نتیجه دشواری حمل و نقل درون خشکیِ سواحل بارانی و باتلاقیِ جلگه ی ساحلی، بندرگاه ها امکان مـی دادند کـه روابط تجاری و ارتباطات بین ساحلی بـه آسانی فراهم شود. درون نتیجه این نقطه ی تماس امکان مـی داد کـه تبادلات اجتماعی – فرهنگی و مـهمتر از همـه تبادلات اقتصادی و تجاری با دیگر نقاط ساحلی کناره ی دریـای خزر ممکن و مـیسر گردد. از همـین رو بود کـه لاهیجان کـه بعدها اهمـیت یـافت بـه دلیل  دوری از سواحل شمالی خود ،ترجیح مـی داد لنگرود بـه خاطر بندرگاهش همـیشـه درون اختیـارش باشد.تصویر 4موقعیت هوسم را بین دو رود و بریدگی ساحلی دریـای خزر نشان مـی دهد.

 

تصویر 4. موقعیت هوسم(رودسر بعدی) درون مـیان دو رود و دسترسی مناسب بـه دریـا به منظور ایجاد بندرگاه. بـه نظر مـی رسد کـه نام رودسر از اتصال همـین دو رود درون مصب این رودخانـه ها بـه هم  و موقعیت قرارگیری شـهر درون مـیان آن ها باشد.  احتمالا بخشی از زمـین های اطراف رودخانـه ای کـه از بـه هم پیوستن دو رود تشکیل شده و به دریـا مـی ریزد و زمـین های آن امروزه بین شـهر رودسر و دریـا واقع شده درون هزار سال اخیر از آب خارج شده است.تصویر از گوگل ارت بـه تاریخ 16/11/1391

 

 با توجه بـه موقعیت مکانی و موقعیت کانونی هوسم درون علویـان زیدی، بـه تدریج این سکونتگاه اهمـیت منطقه ای و سپس با استقرار رهبران و حکام زیدی مذهبِ ناصری، درون جهان اسلام و به ویژه درون روابط با شـهر ری و مدارس آن نیز به منظور خود اهمـیتی دست و پا کرد. ما مـی دانیم کـه این اهمـیت زمانی روی داد کـه در گیلان هنوز هیچ نقطه ی سکونتی مـهم به منظور این کـه توسط جغرافیدانان بـه عنون نقطه ی شـهری درون نقشـه هایشان ذکر شود، وجود نداشت. آنـها عموماً وقتی بـه محدوده ی گیلان امروزی به منظور ثبت نقاط درون نقشـه ی خود مـی رسیدند جایی را ذکر نمـی د وتنـها مجبور بودند اگر لازم باشد کلمـه ی گیل یـا گیلان(جیلان) و یـا دیلم و البته درون برخی مواقع هوسم را بنویسند. بنابراین حتا درون قرن چهارم تنـها نقطه ی جمعیتی کـه در نقشـه ی جغرافی نویسان عرب و ایرانی منعشده همـین هوسم است.

ما همچنین مـی دانیم کـه در طول قرون بعد از قرن چهارم هجری(وقبل و بعد از از ظهور اسماعیلیـان)، هوسم پیش از لاهیجان همواره یکی از مراکز بزرگ علمای فقه و کلام زیدی بوده و در این دیـار مدارس پر اهمـیتی برپا شده و در آن دانشمندان فقه وکلام بزرگی تربیت شده و یـا رفت و آمد مـی کرده اند. فراموش نباید کرد کـه از سال 320 هجری حکومت علویـان طبرستان به منظور همـیشـه سقوط کرد و پس از هفتاد سال حکومت ناپیوسته ی زیدیـه بر طبرستان، حاکمـیت زیدیـه سرانجام دوباره بـه دست سامانیـان به منظور همـیشـه برافتاد. از این بعد این تنـها هوسم بود کـه به عنوان تنـها جایگاه مـهم شـهری درون تمام سواحل دریـای خزر و شاید درون تمام  ایران به منظور مذهب دگراندیش زیدیـه بـه استقرار و توسعه ی خود تداوم بخشید. از سکه های موجود درون ضرابخانـه های دوره ی آل بویـه(320-440ه ق) یکی هم سکه هایی هست که درون شـهر هوسم ضرب شده است(سرفراز و همکار1387ص197) . درون حالیکه هنوز هیچ سکه ای  با ذکر مرکزشـهری درون نقاط جلگه ای دیگر درون گیلان درون این دوره ها پیدا نشده است. و این مـی تواند نشانـه ای از اهمـیت یـاقتن این شـهر بعد از روی کار آمدن آل بویـه از اوایل قرن چهارم هجری باشد.

  بررسی ما نشان مـی دهد بـه رغم این کـه خاندان آل بویـه درون قرن چهارم هجری بیشتر بـه عنوان شخصیت های ایرانی شـهره بودند و در خارج از سرزمـین گیل و دیلم بـه اداره ی کشور اشتغال داشتند لیکن بـه گفته ی ابن مسکویـه رازی کـه معاصر آل بویـه بود، آنان هنوز روابط نزدیکی بـه ویژه با هوسم داشتند و معزالدوله سردار بزرگ آل بویـه درون آن دیـار به منظور خود خانـه ی دومـی درون این شـهر ساخته بود کـه احتمالاً به منظور استراحت و تفریح بدانجا مسافرت مـی کرد. بـه عنوان مثال درون جایی کـه ابن مسکویـه شرح وقایع سال369 هجری قمری را مـی نویسد و از جمله  اختلافاتی کـه فخرالدوله یکی از فرماندهان و سرداران خاندان دیلمـی بین عضدالدوله و دیگر برداران ایجاد  کرده بود را شرح مـی دهد، اشاره مـی کند کـه فخرالدوله درون اثر حمله ی نیروهای عضدالدوله شکست مـی خورد و به هوسم فرار مـی کند و در آنجا بـه داعی حاکم  زیدی وقت پناه مـی برد و در خانـه ی معزالدوله دیلمـی اقامت مـی کند:«دستگاه فخرالدوله از هم پاشید. او ناگزیر شد از زیستگاه خود بیرون رفته بـه دیلمان برود[و] درون خانـه ای کـه معزالدوله درون «هوسم» ساخته بود فرود آید و داعی علوی[زیدی] کـه بر آن منطقه چیره بود، پناهند شود»(ابن مسکویـه،1376ج 6ص49).

  درون همان تاریخ نخستین سال های پا گرفتن  هوسم بـه عنوان یک پایگاه حکومتی به منظور علویـان زیدی ناصری، بین شـهر کوچک هوسم و شـهر ری یعنی بزرگترین و متمدن ترین شـهر ایرانی آن زمان ارتباط و تعامل گسترده ای درون زمـینـه ی آموزش فقه و کلام زیدیـه ی ناصری وجود داشت. چرا کـه مـی دانیم کـه ری یکی پایگاه های اصلی زیدیـه بوده است. بـه ویژه با پیدایش آل بویـه این تعامل بـه طور وسیعی گسترده شد(نگاه کنید بـه یـافته های حسن انصاری قمـی درون اسناد نو یـافته اش درون باره ی زیدیـان ایران، سایتwww.kateban.com). بنابراین تردیدی نمـی توان کرد کـه منظور از سواد آموزی و پویش های فرهنگی توسط زیدیـان ناصری درون این زمان درون گیلان شرقی، درون درجه ی نخست ترویج متون مذهب زیدیـه و به زبان و خط عربی بوده هست که بـه احتمال زیـاد زبان عربی تنـها مرجع سواد آموزی درون این زمان درون ایران نیز محسوب مـی شد.

   بـه باور نگارنده تنـها بعد از حضور همـین مدارس  در هوسم بود کـه سواد وخط بـه طور سیستماتیک درون این ناحیـه رواج یـافت وسپس بـه سمت غرب آن گسترش یـافت. واقعیتی ناگفته درون مـیان است. که تا آن زمان مردم این ناحیـه بنا بـه نوشته ی اکثر منابع هنوز یـا بـه دین زردشتی بودند و یـا البته احتمالاً هنوز بـه دین مشخصی نگرویده و پرستنده ی پدیده های طبیعی بودند. پتروشفسکی درون همـین رابطه مـی نویسد کـه «گیلان و دیلمستان هرگز زیر فرمان عربان درون نیـامدند و مردم آن سامان لااقل که تا اواسط قرن سوم هجری[زمان پیروزی علویـان زیدی درون طبرستان] بت پرست یـاقی مانده بودند» (پطروشفسکی1363ص265). ابن اثیر نیز از توسعه ی نـهادهای مذهبی درون سرزمـین گیل و دیلم و تنـها بعد از استقرار ناصر کبیر درون این ناحیـه از احداث مسجد خبر داده است:«حسن بن علی اطروش[عموماً دشمنان ناصر کبیر بـه وی لقب اطروش داده بودند] بعد از کشته شدن محمد بن زید بـه دیلم درون آمد و سیزده سال[از 287 تا301 هجری] درون مـیان ایشان ماندگار شد و آن ها را بـه اسلام فرامـی خواند و به گرفتن ده یک دارایی ایشان[که درون آن زمان درون قیـاس با مالیـات ها و خراج سنگین مقدار اندکی محسوب مـی شد] بسنده مـی کرد. بعد بسیـاری از این مردم بـه اسلام گرویدند وپیرامون حسن بن علی[ناصر کبیر] گرد آمدند و در دیـار خود مسجدها بنیـان نـهادند»(ابن اثیر 1382ج11ص4663)

  بنابراین با زیدیـه بود کـه به ویژه مردمان جلگه نشین سرزمـین گیل و دیلم بـه دین اسلام دگراندیش زیدی گرویده بودند و از این رو اشتیـاق زیـادی به منظور نودینان به منظور آموزش مذهب نوین وجود داشت. بنابراین همـین اشتیـاق مـی توانست سبب و انگیزه ای به منظور سوادآموزی وترویج خط و سواد بـه عربی باشد. چنان کـه همـین قاعده به منظور ایرانیـان کـه به اختیـار یـا بـه اجبار، دین نوین را پذیرفتند درون آموزش وترویج خط و زبانِ دین جدید رخ داده بود.

  لازم هست یـادآوری کنیم کـه در این زمانـه ترویج سواد آموزی و نوشتن بـه صورت گسترده از دو انگیزه اصلی منشاء مـی گرفت. اولین انگیزه آگاهی وخواندن کتاب مقدس و ترویج آن بین پیروان و دومـی نامـه ها و دستورالعمل های اداری به منظور حکومت و به ویژه حساب دخل و خرج حکومت ها بود.این هر دو انگیزه درون هوسم بـه ویژه بعد از استقرار ناصر کبیر فراهم  شده بود. هم مذهب نوین بـه منظور پایـه های ایدئولوژیک حکومت جدید زیدی تمایل بـه ترویج و گسترش داشت و هم این کـه حکومت های جدید انقلابی زیدی نیـاز بـه نظم ونسق درون قلمرو قدرت خود پیدا کرده بودند. زمانی بین سال های 287 که تا 301 هجری کـه ناصر کبیر درون هوسم و روستاهای دلتای پلرود تمام تلاشش به منظور بسیج نیرو جهت بازپس گیری قدرت از دست رفته ی زیدیـان درون طبرستان مصروف تبلیغ و تهییج بود، آموختن خط و سواد بـه زبان عربی یکی از ابزارهای این تبلیغ محسوب مـی شود.

  ناصر کبیر درون سال 304 هجری یعنی سه سال بعد از شکست سامانیـان و بازپس گیری قدرت سیـاسی طبرستان از آنان فوت کرد اما مـیراث فرهنگی او توسط جانشینانش درون بخش جلگه ای گیلان یعنی جایی کـه تنـها قلمرو گسترش زیدیـه بـه حساب مـی آمد بعد از سقوط حکومت زیدی درون طبرستان  ادامـه یـافت. بـه عبارت دیگر اگر که تا سال 320 هجری هنوز طبرستان و شـهر مـهم آمل بـه عنوان پایگاه اصلی و قدیمـی زیدیـه درون سواحل دریـای خزر بـه حیـات خود ادامـه مـی داد و رقیب اصلی هوسم بـه عنوان دومـین جایگاه این محسوب مـی شد، از سال 320 هجری کـه برای همـیشـه حکومت زیدیـان توسط سامانیـان برافتاد، این هوسم بود کـه جایگاه اصلی این درون تمام این منطقه و حتا ایران بـه حساب مـی آمد. تقریباً تمام نخبگان این بعد از سقوط دولت زیدی درون طبرستان درون سال 320هجری یـا بـه شـهری ری رفتند و یـا بـه هوسم مـهاجرت د.  نخبگان زیدی کـه از دست حاکمان متعصب سامانی بـه شـهر ری مـهاجرت کرده بودند نیز قبله ی ایدئولوژیکشان درون این منطقه تنـها هوسم بود کـه هنوز درون پرتو امنیت سرزمـین گیل و دیلم همچنان از تعرض حکومت سامانیـان درون امان مانده و پایگاه زیدیـه را بـه عنوان تنـها سکونتگاه مـهم منطقه ی ساحل خزر حفظ کرده بود. همـین امر بود کـه روابط مستحکمـی بین شـهر ری و هوسم درون سال های بعد برقرار مـی کرد و به وجه فرهنگی این شـهر کوچک گیلان اهمـیت سیـاسی و فرهنگی ویژه ای مـی بخشید. البته حاکمـیت داشتن آل بویـه درون شـهر ری نیز بـه این روابط استحکام بیشتری مـی بخشید. از این رو که تا آغاز قرن ششم هجری یعنی که تا دست اندازی اسماعیلیـان بـه این ناحیـه از سرزمـین گیل و دیلم، هوسم همچنان مرکز مـهمـی به منظور زیدیـان ناصریث بـه حساب مـی آمد و اسناد بـه جای مانده نشان مـی دهد کـه در این شـهر علمای بزرگ علم و کلام و فقه با پسوند هوسمـی بر خاسته بودند. از آغاز قرن ششم بود کـه به تدریج لاهیجان درون اثر نا امن شدن هوسم توسط اسماعیلیـان نزاری جای هوسم را گرفت.

    مـی توان گفت کـه ترویج سواد درون شرق گیلان درون این زمان با غلبه ی کامل اشتغال کشاورزی و با سدائمـی و تولد اولین شـهر درون جلگه ی گیلان نیز همسو و هم راستا بوده است.«مادلونگ» نیز تایید مـی کند کـه هوسم با توجه بـه زیدیـه چه اهمـیت محوری درون منطقه ی خزر و ایران و برای زیدیـان درون جهان پیدا کرده بود:« درون گیلان مقر فرمانروایـان علوی [ زیدی ] که تا اواخر سدۀ پنجم هجری قمری درون هوسم یـا رودسر کنونی بود. پیش تر، وقتی اطروش[ناصر کبیر] اسلام را بـه گیل ها عرضه کرد، درون همـین شـهر مستقر شد. از آن بعد هوسم پایگاه علمای ناصری باقی ماند. درون سال 320 هجری بعد از سقوط قطعی حاکم علوی طبرستان[به دست سامانیـان]، ابوالفضل جعفر الثائر فی الله، نوۀ برادر اطروش، حکومت دائمـی علوی[زیدی] را درون این شـهر[هوسم] بر پا کرد... از روابط نزدیک اطروش و حکام ناصری هوسم چنین بـه نظر مـی رسد کـه آنـها ناصری بوده اند هر چند هیچ جا بـه این امر اشاره نشده است»(مادلونگ1385 ص162). البته این نکته کـه اسنادی درون خصوص حاکمان ناصری مذهب هوسم موجود نیست، نمـی تواند مورد پذیرش باشد. اسناد زیـادی درون دست هست که نشان مـی دهند مذهب زیدی ناصری از اوایل قرن چهارم که تا سقوط بـه قول مرعشی ناصروندیـان بـه دست کیـائیـان زیدی مذهب درون اواخر قرن هشتم نـه فقط حاکمان هوسم یـا ناحیـه رانکوه بلکه بعدها ناحیـه حکومتی لاهیجان نیز که تا آن زمان ناصری مذهب بوده اند(نگاه کنید: ناصر عظیمـی،1391 ).   حتا مادلونگ نیز درون نوشته ای دیگر

شنبه 29 آذر 1393-08:16 ب.ظ


  حتا مادلونگ نیز درون نوشته ای دیگر این نکته ی خود را ردمـی کند: « بعد از آخرین شکست حکومت زیدی درون آمل، هوسم مرکز تعلیم و تعلم ناصریـه شد و جعفر‌بن‌محمد الثائر فی الله، نوه یکی از برادران الناصر للحق، محلی به منظور خاندان علوی بنا نـهاد. هر چند حکومت آنـها درون هوسم غالباً توسط بازماندگان الناصر للحق و دیگران مورد تردید قرار مـی‌گرفت و به چالش کشیده مـی‌شد، آنـها ادارة شـهر را دائماً درون اختیـار داشتند. هنگامـی کـه لاهیجان بـه عنوان شـهر اصلی گیلان شرقی درون قرن ششم هجری جایگزین هوسم شد، فرزندان الثائر فی الله به منظور حکومت بـه آنجا رفتند»(مادلونگ، زیدیـه، سایت تبیـان).

 

...............................................................................................................................................................................

*این مقاله در  شماره های 126، 127، 128 و 129 مجله ی گیله وا چاپ رشت انتشار یـافته و اکنون متن کامل  و ویرایش شده ی آن انتشار مـی یـابد.

منابع:

. اُرانسکی  ای .م.(1379)، مقدمۀ فقه اللغه ایرانی، ترجمـه کریم کشاورز، انتشارات پیـام

.  ابن اثیر  عزالدین ( 1382 )، تاریخ کامل(الکامل)، ج 10 و 11، ترجمـه ی حمـید رضا آژیر، انتشارات اساطیر

. ابن اسفندیـار(1366)، تاریخ طبرستان، بـه کوشش عباس اقبال،  انتشارات پدیده

. ابن طقطقی( 1389)، تاریخ فخری، ترجمـه ی محمد وحید گلپایگانی، انتشارات علمـی و فرهنگی

.   ابن ندیم  محمد بن اسحاق(1381)، الفهرست ، تصحیح رضا تجدد، تهران، گفتگوی تمدنـها و اساطیر،

.    استادی  کاظم(1391)، گاهشماری شمسی؛ تغییر خط فارسی( از قرن اول هجری که تا کنون)،  پیـام بهارستان ، شماره 15، مرداد، کتابخانـه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامـی

انصاری قمـی حسن(1387)، یک منبع تاریخی به منظور شمال ایران، www.kateban.com).

  • بهار  محمد تقی(1349)، سبک شناسی، ج 1، کتاب های پرستو(جیبی)

. پطروشفسکی  ای. ب(1363)، اسلام درون ایران ، ترجمـه ی کریم کشاورزی، انتشارات پیـام

.  ‌حدودالعالم من المغرب الی مشرق (1340)،به کوششمنوچهر ستوده، دانشگاه تهران

. حقیقت  عبدالرفیع(1363)، زیدیـه درون ایران،انتشارات فلسفه

 . خان  م.س(1366)، تاریخ صدر تشیع زیدی درون دیلمان و گیلان، مجله ی فرهنگ شماره ی 1، پاییز

 . دینوری  ابوجنیفه(1381)، اخبار الطوال، ترجمـه ی محمود مـهدوی دامغانی، نشر نی

   . ریپکا  یـان و همکاران(1370)،تاریخ ادبیـات ایران، ترجمـه ی کیخسرو کشاورز، انتشارات گوتنبرگ . جاویدان خرد

 .  زرین کوب  عبدالحسین(1378)، دو قرن سکوت، چاپ سخن

 . طبری  محمد بن جریر(1375)، تاریخ طبری، ج12 ، ترجمـه ی ابوالقاسم پاینده، انتشارات اساطیر

 . طبریمحمد بن جریر(1375)، تاریخ طبری، ج14 ، ترجمـه ی ابوالقاسم پاینده، انتشارات اساطیر

  . عظیمـی  ناصر(1388)، جغرافیـای انسانی و اقتصادی گیلان، ایلیـا

 . عظیمـی  ناصر(1391)،نظریـه ی نظام آسیـایی و یک مطالعه ی موردی درون ایران، نشر ژرف

  . عظیمـی  ناصر(1386)، فقدان شـهر،ویژگی اصلی تاریخ قدیم گیلان، خط مـهر ، شماره 18، چاپ رشت

 . فرای  ریچارد(1363)،تاریخ ایران از اسلام که تا سلاجقه، ترجمـه ی حسن انوشـه، امـیر کبیر

 . فرمانیـانمـهدی و سید علی نژاد(1386)،زیدیـه

  . قدامـه بن جعفر(1370)، کتاب الخراج، ترجمـه حسین قره چانلو،نشر البرز

  . کاتوزیـان  همایون(1391)، ایرانیـان، نشر مرکز

  . کولسینکف( 1355)، ایران درون آستانـه سقوط ساسانیـان، محمد رفیق یحیـایی،آگاه،و نسخه جدید 1389

  . مادلونگ  ویلفرد(1381)، فرقه های اسلامـی، ترجمـه ی ابوالقاسم سری، انتشارات اساطیر

 . مادلونگویلفرد(1385)، فرمانروایـان علوی طبرستان، دیلمان و گیلان، ترجمـه محسن جعفری

 . مادلونگویلفرد (1388)، فرقه ی زیدی، ترجمـه سید محمد مناقیـان، دایره المعارف اسلام

 . مادلونگویلفرد(1372)، تشیع امامـی و زیدی درون ایران، ترجمـه ی رسول جعفریـان، کیـهان اندیشـه ، شماره 52 ، مرداد و شـهریور 1372

 . مادلونگ  ویلفرد(؟)، زیدیـه، ترجمـه ی سید محمد منافیـان، سایت «تبیـان»

محمدی  محمد(1374)، فرهنگ ایرانی پیش از اسلام، توس

 . مرعشی  ظهیر الدین(1364) ، تاریخ گیلان و دیلمستان، انتشارات اطلاعات

  . مرعشی  ظهیر الدین(1361) ،  تاریخ طبرستان و مازندران و رویـان، بـه کوشش محمد حسین تسبیحی،انتشارات شرق

  . مسعودی   ابوالحسن(1370)، مروج الذهب، جلد دوم، ترجمـه ی ابوالقاسم پاینده، انتشارات علمـی و فرهنگی

. مسکویـه رازی  ابوعلی(1376)، تجارب الامم، ج6، ترجمـه ی علینقی منزوی، انتشارت توس

 

1. درون این زمـینـه بـه کتاب بی بدیل کالسنیکف تحت عنوان « ایران درون آستانـه سقوط ساسانیـان»، انتشارات کند و کاو1389مراجعه شود.

2 .  دیلم بـه طور عام محدوده ی بسیـار وسیعتری را درون بر مـی گرفت. تاریخ نویسان و جغرافی نویسان این دوره بـه تناسب قدرتی کـه دیلیمان درون این سه قرن داشتند و تسلط آنان برمحدوده البرز سبب شده بود که تا عموماً از نواحی گرگان که تا آذربایجان را بـه طور عام دیلم بنامند. حتا این نام گذاری با قدرت آنان درون منطقه رابطه داشت لیکن محدوده ی چالوس که تا سفیدرود دیلم واقعی یـا همان دیلم خاصه محسوب مـی شد.

3.برای مفهوم مازاد اقتصادی و نقش آن درون پیدایش شـهر درون تاریخ نگاه کنید به  کتاب« پویش شـهرنشینی و مبانی نظام شـهری» تالیف نگارند کـه اکنون درون فضای مجازی نیز قابل دسترس است.

4. به منظور تفصیل این بحث نگاه کنید بـه مقاله ی نگارند  تحت عنوا ن «فقدان شـهر ویژگی اصلی تاریخ قدیم  گیلان ، درون سایت انسانشاسی و فرهنگ و همچنین مجله ی خط مـهر شماره 18 چاپ رشت.

5. از جمله نگاه کنید بـه نامـه هایی بـه گیلان (معرفی کوتاه مجلدی دیگر از سیره منصور بالله) ، درون سایت کاتبان  از همـین نویسنده. لازم هست یـادآوری شود کـه این اسناد به منظور شناخت بخش تاریک تاریخ گیلان بسیـار مـهم هست . بـه عبارت دیگر درون تاریخ گیلان تقریبا هیچ سند معتبر محلی به منظور قرون قبل از قرن ششم وجود ندارد. بنابراین کوشش به منظور شناخت این بخش از تاریخ گیلان بـه گفته ی حسن انصاری قمـی ،در بررسی دقیق همـین اسناد نـهفته هست که تماماً بـه زیـان عربی نگاشته شده است.  

6 باید توجه داشت کـه در تمام مواردی کـه در بررسی این از گیلان و یـا دیلمان دراین دوره ذکری بـه مـیان مـی آید منظور همان سرزمـین گیل  و دیلم بود کـه از چالوس که تا سفید رود را درون بر مـی گرفت.

. لنکا یـا لنگا هم اکنون درون شرق شـهر تنکابن و در هشت کیلومتری جنوب عباس آباد واقع شده است7   7

8. درون این زمـینـه نگاه کنید بـه تاریخ طبری و ابن اثیر زیروقایع سال های 248 که تا 250 هجری. ابن طقطقی نیز مـی نویسد کـه یحیی درون کوفه قیـام کرد و شـهر را درون اختیـار خود گرفت و « بیت المال را تصرف نمود و آن را مـیان طرفداران خود قسمت کرد و زندانیـان را از زندان آزاد و عامل کوفه را بیرون کرد»(ابن طقطقی 1389ص332).

9- طبری مورخی هوشمند درآمل درون سال224هجری یعنی حدود26سال قبل از قیـام علویـان درون طبرستان بـه دنیـا آمد. بـه عبارت دیگر او درون زمان قیـام زیدیـان درون طبرستان 26 سال داشت. او بعد از آن کـه دوره ی ابتدایی تحصیل خودرا دراین شـهر بـه پایـان برد بـه ری و سپس بغداد و واسط رفت اما درسال290هجری یعنی چهل سال بعد از قیـام زیدیـه دوباره بـه آمل بازگشت و ظاهراً این نقل قول از مردم محل را درون همـین زمان یعنی چهل سال بعد از قیـام شنیده است. ازاین رو حتما پذیرفت کـه او با توجه بـه آشنایی بـه زبان محلی ، فرهنگ و جغرافیـای دقیق محل و دسترسی بـه منابع گوناگون محلی، دقیق ترین روایت را ازاین واقعه بـه دست داده است.

  10 . درون منابع گوناگون با کتابت مختلف نوشته شده است.      

  11. درون این زمان لشکریـان خلیفه ی عباسی معتقد بودند کـه ساکنان دیلمـی جزو کفار محسوب مـی شوند وبنابراین گرفتن از آنان مجاز ومباح است.

12. که  بین تنکابن وچالوس امروزی واقع شده بود( نگاه کنید بـه کتاب جغرافیـای انسانی و اقتصادی گیلان، ناصر عظیمـی، نشر ایلیـا).

13. بر پایـه ی کتاب فرهنگ معین و همچنین دیگر منابع، تولد ناصر کبیر درون بین سالهای225تا230هجری بوده است.براین اساس او هنگام پیوستن بـه حسن بن زید درقیـام سال250هجری درون طبرستان ، حدود بیست که تا بیست پنج و در سال301هجری 70تا75سال داشت.

. درون جای دیگری ، بهار علاوه بر این، دلیل دیگری نیز ذکر مـی کند. از جمله مـی نویسد که« دیگر آن کـه زبان و خط  عربی صد سال بعد از فتح تازیـان بواسطه ترجمـه هایی کـه از کتب علمـی سریـانی، یونانی و هندی و ایرانی بعمل آمد ونیز بسبب آنکه زبان دولتی و درباری بود، قوت گرفته، از طرفی بیشتر مورد احتیـاج قرار داشت و از طرف دیگر زیـادتر رفع احتیـاج مـینمود. بنابراین بالطبع هر ایرانی کـه مـیخواست بزبان علمـی یـا ادبی سخن گوید و در کشور ایران و اسلام معروف شود و باصطلاح امروز با مردم زندگی د، ناچار از روی مـیل وبخواهش طبع و بحکم عقل و همچنین از نظر کثرت اشتهار و انتشار زبان عرب،بدان زبان مـینوشت ومـیگفت»(همان، ص144).

14.  سید جواد طباطبایی معتقد هست که ماندگاری زبان فارسی درون مقابل  زبان عربی و ترکی بـه توانِ اندیشـه ی ایرانشـهری بوده:« ایران شناسان با شگفتی توضیح داده اند کـه ایران، کـه در همسایگی عربستان قرار داشت، بـه خلاف بسیـاری از کشورهای دور دیگر عرب زبان نشد– البته همـین امر درون سده های متأخر نیز جالب توجه هست که ترکان سلجوقی از ایران گذشتند و روم شرقی را ترک زبان د درون حالی کـه ایران ترک زبان نشد – و ایرانیـان توانستند زبان ملی خود را حفظ کنند. ایران شناسان و بسیـاری از اهل ادب ایرانی سبب این تداوم ایران را پایداری زبان فارسی درون برابر چیرگی زبان عربی دانسته اند، اما مشکل این هست که اگر زبانی حامل اندیشـه ای نباشد نمـی تواند تداوم داشته باشد. بـه نظر من زبان فارسی از این حیث درون دوره اسلامـی تجدید شد و باقی ماند کـه حامل اندیشۀ ایرانشـهری بود و در واقع آن چه درون برابر عربی مآبی دستگاه خلافت پایداری کرد اندیشۀ ایرانشـهری بود کـه در قالب زبان فارسی بیـان مـی شد. زبانی کـه اندیشـه ای را بیـان نمـی کند، یعنی بیـان فرهنگی گسترده و پیچیده نیست، حتی اگر بتواند درون برابر زبان مـهاجمان مقاومت کند نمـی تواند پایدار بماند و اهمـیت پیدا کند»(سید جواد طباطبایی، کجا ایستاده ایم، بخش دوم،اندیشـه ایرانشـهری(www. gofte-goo.com .

برای خواندن مقاله کامل همراه با عها درون زیر کلیک کنید:

ویژه نامـه ی «هشتمـین سالگرد انسان شناسی و فرهنگ» 
http://www.anthropology.ir/node/21139

پیوست: 

 

 

پیوست: 

شنبه 29 آذر 1393-07:53 ب.ظ


   تحول مـهم دیگری نیز روی داد کـه تاثیر آن درون این زمان بر گیلان شرقی اندک نبود. شکست موقتی علویـان وحاکمـیت یـافتن سامانیـان بر طبرستان بـه معنی بازگشت مذهب اهل تسنن بر این سرزمـین و پیش زمـینـه های تحولات اجتماعی دیگری درون سرزمـین گیل و دیلم نیز بود. احمد بن اسماعیل سامانی،  سنیِ متعصبی بود و پس از پیروزی بر زیدیـان درون سال 287 هجری نـه فقط مذهب اهل تسنن را دوباره مانند زمان حاکمـیت عباسیـان برطبرستان بر قرارکرد بلکه املاکی را کـه علویـان زیدی بـه نفع طرفداران خود از کارگزاران و طرفداران  محلی خلفای عباسی گرفته بودند، دوباره مصادره کرده و به صاحبان اولیـه آن بعد داد. از نوشته ی اولیـاء الله آملی مـی توان این نکته را بـه خوبی دریـافت:«املاکی کـه سادات بتغلب[پس از چیره شدن] از مردم ستانده بودند بـه صاحبان رد کرد . از آنجمله پانصد هزار درهم محصول غلات اصفهبد کلار بود کـه به او رد د. از آن دیگر ننوشته ام از ترس اطالت[کلام]«(اولیـاء الله آملی، ص75). اما ابن اسفندیـار بـه تفصیل این املاک را کـه مصادره شده و به نزدیکان احمد بن اسماعیل سامانی و طرفداران محلی آن ها واگذار شده بر شمرده است. از جمله او مـی نویسد کـه :«[احمد بن اسماعیل ]جمله املاک قدیمِ معارف طبرستان کـه مدت پنجاه سال سادات ودیگران تصرف گرفته بودند با خداوندانِ حق داد: بنواحی آمل برین جمله: اولاد ابراهیم خلیل ، هزار هزار درهم، ابراهیم بن اسحق الفقیـه ششصد هزار درهم، ...»(نک: ابن اسفندیـار، همان،ص259).

 پیداست این اقدامات(ایدئولوژییـاسی –اقتصادی) احمد بن اسماعیل سامانی اقدامـی خصمانـه علیـه همـه ی علویـانی تلقی مـی شد کـه سی و هفت سال بعد از استقرار دولت علوی درون طبرستان صاحب قدرت و املاک و ثروتی شده و موقعیت خود را درون این دیـار تثبیت کرده بودند. این بدان معنی بودکه  بعد از سال 287هجری دیگر امنیت مالی وجانی و عقیدتی پیروان زیدیـه و ناصر کبیر و دست کم نخبگان اصلی این درون طبرستان بـه جدّ درون خطر افتاده بود. بنابراین طبیعی بود کـه هواخواهان و طرفداران علویـان کـه پس از قدرت گیری شان درون طبرستان قدرت اصلی را درون دست داشتند و تعداد آن ها نیز درون این دیـار کم نبودند، دست بـه مـهاجرت و فرار بـه سرزمـین گیل ودیلم بزنندکه اکنون رهبر جدید زیدیـه بـه کمک حاکم دیلمـی درون آن دیـار استقرار یـافته و تلاش داشت که تا دو باره بـه طبرستان باز گردد. ازاین رو اقدامات حکومت ساسانی درون مصادره ی اموالِ سران و وابستگان علوی کـه به رسم زمانـه با کشتار نیز همراه بوده مـی توانست خلقی عظیم از مـهاجران علوی وطرفداران آن ها را بـه سوی تنـها جایی کـه آنان سرزمـینی امن مـی شناختند یعنی سرزمـین گیل ودیلم بـه مرکزیت هوسم روانـه کرده باشد کـه محل استقرار رهبر سیـاسی و ایدئولوژیک این قرار گرفته بود. بی تردید این فرار بعد از دست مایملک شان مـی توانست محرک نیرومندی به منظور بازگشت از سرزمـین گیل ودیلم و باز بعد گیری اموال خود درون طبرستان نیز باشد.  همـین امر سبب شد که تا ناصر کبیردر شرایط بوجود آمده درون راس چنین  ی بـه کانون توجه تبدیل شده و بتواند مقاصد ایدئولوژییـاسی خود را بـه آسانی پیش ببرد. همـین شرایط بود کـه به قول پتروشفسکی او مقبولیت عام یـافت و «پیرمردی بسیـار جدی ومقبول العامـه شد»(پطروشفسکی1363ص266).

   از این رو ناصرکبیر(ناصرالحق) ازاین فرصت هیجانی به منظور تبلیغ وترویج بـه خوبی استفاده کرد که تا فراریـان وساکنان محلی را بـه کیش خود یعنی زیدی ناصری فراخوانده و در سازماندهی آنان به منظور باز گشت بـه قدرت درطبرستان بکوشد و در این راه چنان کـه مـی دانیم موفقیتی عظیمب کرد. از نکات جالب این تحول جنگی این بود کـه احمد بن اسماعیل سامانی با همـه ی قدرت نظامـی خود درون پشت مرزهای سرزمـین دیلمـیان یعنی سرزمـین گیل و دیلم درون چالوس متوقف شد و پای بـه غرب رودخانـه ی چالوس نگذاشت کـه اکنون مشترکاً درون اختیـار دیلمـیان و ناصر کبیر قرار داشت کـه دست کم رهبری ایدئولوژیک نواحی جلگه ای را نیز بـه دست گرفته بود.

  بدین ترتیب چنان کـه تمام منابع بـه طور مشترک اعلام مـی دارند، ناصر کبیر بعد ازشکست محمد بن زید و ترک طبرستان ، این بار چهارده سال بـه طور مستمردر گیل و دیلم و در سرزمـین جستان وهسودان دیلمـی بـه سر برد. جستان که  او را همسنگر خود درون مقابل کارگزار خلیفه ی عباسی(سامانیـان) درون طبرستان مـی دید ، ناصر کبیر را درون سرزمـین خود بـه نیکی پذیرفت و او را درون اقدامات ترویجی اش مـیدان عمل داد. هر چند اولیـاء الله آملی درون مورد پیروان او غلو بسیـار مـی کند و تعداد مردان او را که تا یک مـیلیون نفر اعلام مـی کند لیکن این نشانـه ی آن هست که پیروانش قابل توجه بوده اند :« چون اسماعیل بن احمد [سامانی] بطبرستان آمد، سید[ناصر کبیر]به دیلمان شد واز جستان بن وهسودان مکر کـه مرزبان دیلم بود، اجازت طلبید کـه ما را داعی طلب کند و بگیلان شد و در سنـه 287هجری خروج کرد. اهل گیلان و دیلمان برو بیعت د. گویند کـه هزار بار هزار[یک مـیلیون نفر امروزی] مرد اهل بیعت او بودند»(همان، ص75).

 چنان کـه مـی دانیم ناصر کبیر سرانجام درون سال 301 هجری سامانیـان را شکست داد و طبرستان را دوباره از نایبان خلیفه باز ستاند. امادر بین سالهای 287تا301هجری کـه او  بـه مدت چهارده سال بـه طور مستمر درون نواحی جلگه ای دیلمان یعنی همان ناحیـه ای از دیلمان کـه نویسنده ی حدود العالم آن را«برکران دریـا»نامـیده هست و بی تردید ناحیـه ی مرکزی آن همان دلتای رودخانـه ی پلرود و شـهر مرکزی آن هوسم بود، پیروان او چنان افزون شده بودند کـه پادشاه دیلم، جستان وهسودان کـه خود ترس بر دل بسیـار کرده بود، اکنون بـه ناگاه از نفوذ او سخت هراسناک شده و حتا بـه قول اولیـاء الله آملی بین آنـها«حرب بکرات واقع شد»، لیکن ارزیـابی تعادل قوا ، حاکم دیلمـی وهسودان را متقاعد کرد کـه بهتر هست عاقل باشد:« استظهار سید[ناصر] زیـاد شد وگیل و دیلم روی بدو نـهادند.جستان بن وهسودان بترسید وتمرد نمود و بعد از مخالفت تمام وحرب کـه بکرات واقع شد، بآخر مصالحه کرد و بدو پیوست»(اولیـاء الله آملی ، هما،ص77).

پیداست کـه جستان بن وهسودان بـه خوبی دریـافته بود کـه در پرتو فرایند مردمـی پنجاه ساله ی  زیدی و روابط متقابل و نزدیک ساکنان جلگه ی سرزمـین گیل و دیلم  با طبرستان ، زمـینـه ی گسترش کشاورزی و تمرکز جمعیت کشاورزان با ایدئولوژی یکپارچه و متحد و البته نو و جذاب زیدی ، قدرت او را بـه چالش گرفته هست لیکن جبر تحولِ اقتصادی و اجتماعی- سیـاسی بـه ناگزیر شرایط متحول نوینی را رقم مـی زد کـه مقاومتِ سنتی بـه سبیـاقِ دیلمـی درون برابر آن رنگ مـی باخت. کشاورزان کـه تا این زمان از حاکمـیت جوامع دام دارِ شبان پیشـه کوه نشین بر نواحی جلگه ای بـه اکراه و اجبار تن داده بودند، اکنون با فزونی گرفتن تعدادشان و توسعه ی کشاورزی درون جلگه بـه ویژه با داشتن رهبری ایدئولوژیکِ مصممـی چون ناصر کبیر با سابقه ی شـهری و با چشم انداز نوینی کـه در پیش رو داشتند ازتن بـه قدرت دیلمـیان کوه نشین سرباز زدند. بـه نظر مـی رسد درون این زمان حضور طبری های جلگه نشین کشاورز کـه در زمره فراریـان بـه این سرزمـین آمده بودند هم درون تقویت قوای ناصر کبیر موثر بودند و هم درون تثبیت و تنسیق معیشت کشاورزی درون جلگه ی سرزمـین گیل و دیلم  نیز نقشی بـه عهده داشتند. درون واقع از این زمان بود کـه تدریجاً قدرت از کوهستان بـه جلگه هبوط کرد و کشاورزی بـه ویژه کشت برنج کـه تا این زمان درون چنبره ی قدرت دیلمـیان کوه نشین بر این نوار جلگه ای بـه آرامـی درون جلگه نفوذ مـی کرد، گسترشی روزافزون و سریع پیدا کرد و تمدن حضری و یکجانشینی بـه سرعت درون نواحی جلگه ای تفوق وغلبه یـافت و به دنبال آن شـهر مرکزی آن هوسم  نیز کـه تنـها سکونتگاه مـهم این ناحیـه بـه حساب مـی آمد بـه کانون تمرکز جغرافیـایی مازاد اقتصادی دلتای پلرود درون آمد.

  نفوذ فرهنگی زیدیـه درون جلگه و نواحی کوهستانی

تا کنون نشان داده شده کـه دیلمـیان درون حدود سه قرن نخستین اسلامـی بـه زیرکی با بهانـه قرارمبارزه با اعراب و تحریک حس وطن گرایی  و دشمن سازی مصنوعی و در نتیجه با اعمال یک حکومت نظامـی – امنیتی با  فرهنگ قبیله ای توانستند درون این مدت طولانی ساکنان محدوده ی بزرگی از رودخانـه ی چالوس که تا سفیدرود را بـه گروگان خود گرفته و با پیروی از پست ترین منافع خود هر گونـه تحول درون زمـینـه ی کشاورزی و تمدن حضری را  درون جلگه ی این قلمرو بزرگ بـه تعویق بیندازند. از این منظر بـه نظر مـی رسد دیلمـیان نقش مثبتی درون تاریخ گیلان ایفاء ند. اما با پیدایش علویـان زیدی، دیوارهای این قلعه ی بزرگ تحت حاکمـیت دیلمـیانِ شبان پیشـه،  بـه ناگزیر فروریخت و در مقابل ساکنان جلگه نشین کـه هنوز بـه دلیل واپس ماندگی کشاورزی و ضعف تمدن حضری چندان پر شمار نیز نبودند، افق های جدیدی پدید آمد. 

  ما مـی دانیم کـه مرکز اداری و پایتختی آل وهسودان درون نواحی کوهستانی دیلمان درون رودبار سفیدرود و رودبار شـهرستان(در شمال استان قزوین امروزی درون دره ی شاهرود و نزدیک شـهر امروزی رازمـیان) قرار داشت، بـه طوری کـه «مادلونگ» پژوهشگر متخصص زیدیـه درون ایران، آل وهسودان را با پسوند «رودبار» ذکر مـی کند. آنان بـه رغم تسلط کاملِ دست کم سه قرن بر قلمرو وسیعی از محدوده ی امروزی گیلان و غرب مازندران هیچ کوششی درون جهت پویش فرهنگی بـه دست نداده اند. هیچ اثری از این دوره کـه نشانـه ای از توسعه و گسترش فرهنگ باشد حتا درون نواحی کوهستانی یعنی جایگاه اصلیشان نیز از خود بر جای نگذاشته اند. بـه طوری کـه حتا بعد از سه قرن حاکمـیت مقتدارانـه درون قرون نخستین اسلامـی ما با نام سه تن از فرمانروایـان این حکومت نیز آشنا نیستیم و حتا مطمئن نیستیم کـه مرکز این حکومت درون طول این سه قرن درون رودبار الموت بوده یـا رودبار سفیدرود. از این رو پیداست کـه با نفوذ روز افزون ناصر کبیر رهبر زیدیـه درون ناحیـه ی جلگه ای هوسم یعنی همان دلتای حاصلخیز رودخانـه ی پلرود درون شمال رحیم آباد کنونی کـه فاصله ی زیـادی از مرکز اداری آل وهسودان داشت(چه مرکز آن ها را درون رودبار سفیدرورد فرض کنیم وچه رودبار الموت درون شمال قزوین)، بیش از پیش ترس تجزیـه ی قلمرو تاریخی آل وهسودان درون دل این خاندان، جدی تر تلقی مـی شد.  بیـهوده نیست کـه اولیـاء الله آملی درون زمـینـه ی نفوذ سریع ناصر کبیر درون نواحی جلگه ای سرزمـین گیل و دیلم تصریح مـی کند که:« استظهار سید[ناصر] زیـاد شد وگیل و دیلم روی بدو نـهادند.جستان بن وهسودان بترسید وتمرد نمود و بعد از مخالفت تمام وحرب کـه بکرات واقع شد، بآخر مصالحه کرد و بدو پیوست».

  یـادآوری کنیم درون زمانیکه ناصر کبیر رهبر زیدیـه یِ ناصری خود را به منظور دستیـابی بـه قدرت دوباره درون طبرستان و دیلمان آماده مـی کرد، هنوز فرمانروایـانی درون نواحی کوهستانی دیلم و حتا رویـان بر دین زردشتی خود کـه از ساسانیـان بـه ارث بودند، باقی مانده لیکن نواحی جلگه ای کـه محل فعالیت مداوم پنجاه ساله ی علویـان بود درون اکثریت خود پیروی از علویـان مـی د. این را ناصر کبیر درون خطبه ای خطاب بـه مردم این ناحیـه گفته است: «ای مردم، من بـه دیلم آمدم و شما مشرک بودید، درخت و سنگ مـی پرستیدید...من شمار را بـه اسلام دعوت کردم ...شما پذیرفتید و توحید و عدل را شناختید. خداوند بـه وسیله من حدود دویست هزار نفر از شما را خداشناس ومسلمان نمودم..»(مـهدی فرمانیـان وهمکار1386ص103 بـه نقل از کتاب «الحدائق الوردیـه فی مناقب ائمـه الزیدیـه»،نوشته ی حمـید بن علی المحلی»). اولیـاء الله آملی نیز درون جایی کـه از همدستی حسن بن قاسم با فرمانروایـان دیلمـی بر علیـه ناصر کبیر درون سال301هجری یـاد مـی کند، نام هایی از ملوک کوهستانی دیلمان کـه محرک قاسم بر علیـه ناصر کبیر بودند بـه دست مـی دهد مثل «هروسندان بن تیدا»، «خسرو فیروزبن جستان»، «لیشام بن وردازاد» کـه همگی نام های خانواده های ایرانی و زردشتی بوده است.

  درون اینجا مجدداً یـادآوری این نکته ضرورت دارد کـه تا این زمان یعنی که تا ربع آخر قرن سوم هنوز سرزمـین گیل و دیلم کـه مرز شرقی آن درون رودخانـه ی چالوس قرار داشت بـه دست هیچ نیروی خارجی گشوده نشده بود ودیلمـیان با زیرکی توانسته بودند با دشمن سازی ماهرانـه هر گونـه تحرک اقتصادی، اجتماعی وفرهنگی مستقل از قدرت را بـه بهانـه ی همسویی با دشمن سرکوب نمایند. بنابراین درون طول دست کم سه قرن این ناحیـه و از جمله نواحی جلگه ای آن که  پتانسیل کشت و کار و فعالیت کشاورزی درون آن فراوان وجود داشت بـه کندی  بـه زیر کشت رفته و یکجانشینی و تمدن حضری درون آن  درون قیـاس با بیرون از مرزهای دیلمـی یعنی حتا طبرستان نیز بسیـار عقب مانده تر بود. درون واقع بر خلاف جلگه ی طبرستان کـه در این زمان ساکنان آن بـه طور کامل با کشت برنج نـه فقط آشنا کـه به تخصص درون آن دست یـافته و توسعه ی یکجانشینی و شـهر نشینی پیشرفته ی خود را درون درجه ی نخست مدیون  توسعه ی کشاورزی و صنایع مرتبط با آن بودند، درون جلگه ی پهناور و حاصلخیز دلتای پلرود درون شمال رحیم آبادِ امروزی کـه مـی توانست بـه پشتیبانی از رودخانـه ی پرآب پلرود بـه آسانی بـه کشت و کشاورزی اختصاص یـابد، هنوز کشت برنج چندان توسعه نیـافته بود. پیداست درون نواحی غربی تر یعنی درون جلگه ی شمال لاهیجان کـه دسترسی بـه آب نیز بـه دشواری فراهم مـی شد، توسعه کشاورزی عقب مانده تر بود.اما شرایط جدید یعنی شرایطی کـه در طول حدود پنجاه سال بین سال های 250تا300 هجری کـه زیدیـه مرز دیوار شرقی سرزمـین دیلم را درون پرتو بحران های متعددِ شکست و پیروزی، درهم ریخته و رفت و آمد بین جلگه ی طبرستان و گیلان شرقی بـه کلی از کنترل نظامـیان دیلمـی خارج شده بود، تجارب و فن آوری کشت و مزیت های آن درون این جلگه نیز بـه خوبی جای خود را باز کرده و مورد توجه و استقبال جلگه نشینانی قرار گرفت کـه به باور نویسنده هنوز درآخرین سال های قرن سوم هجری بسیـار پراکنده و اجتماعاتی سازمان نیـافته بودند. از این رو جلگه نشینان سابق این ناحیـه و مـهاجران طبری آنان کـه از پیروزی سامانیـان و نایبان خلیفه ی عباسی از طبرستان بـه این ناحیـه فرار کرده بودند و در مجموع تمام آنان از درون یک انقلابی پنجاه ساله با فراز و فرود بسیـار و شکست و پیروزی های متعدد بیرون آمده بودند، دیگر درون مقابل ستم گری های قبایل شبان پیشـه نمـی توانستند سر تسلیم فرود آورند. بـه ویژه این کـه معیشت و زندگی آنان درون جلگه با درکی کـه از تجارب زندگی اقتصادی و اجتماعی از طبرستان بدان آگاه شده بودند و چه بسا درون آن دیـار با آن زیسته و انس گرفته بودند، سر سازگاری نداشتند. بنابراین از این زمان اشتغال بـه کشاورزی و یکجانشین شدن، بـه سرعت توسعه مـی یـافت و از این رو بـه پیروی ازعقاید ناصر کبیر تمایل بیشتری نشان مـی دادند وآئین و روابط جدید را بر رفتار حاکمان دامدار و ایلی کوهستانـهای دیلمـی و به ویژه بر شعر و شعارهای نخ نما شده ی آنان ارجح مـی شمردند. ناصرکبیر نیز با هوشمندی این تضاد بین جوامع یکجانشین جلگه ای با گرایش بـه معیشت کشاورزی را با جوامع کوچنده ی شبان پیشـه بـه خوبی درک مـی کرد و از آنجایی کـه خود از مردم شـهر بود و در شـهرهای بزرگی چون ری و بغداد کـه متمدن ترین شـهرهای زمانـه درون تمام خاورمـیانـه ی آن زمان محسوب مـی شد زیسته بود، بـه خوبی درک مـی کرد کـه جوامع یکجا نشین جلگه ای کـه سال ها درون چنبره ی روابط ایلی و زورگویی های آنان اسیر بوده ، تمایل بـه جداسری از یوغ نظامـی گری های قبیله ای دارند.

    درون هرحال چنان کـه پیشتر نیز گفته شد، ناصر کبیر (که مخالفانش اورا  اطروش (کر)مـی نامـیدند) درحدود بیست سالگی بـه حسن بن زید درآمل پیوست و از فرماندهان او درون قیـام علویـان طبرستان برعلیـه طاهریـان بود ولی از سن حدود 55سالگی بـه مدت چهارده سال(از سال 287-301هجری) درون هوسم(رودسر) اقامت داشت و در آنجا بـه درس و بحث فقهی و شریعت مـی پرداخت: « سید الناصر مدت چهارده سال درون گیلان[منظور نویسنده سرزمـین جلگه ای دیلم شرقی کـه شـهر اصلی آن درون این زمان هوسم بوده است]به اجتهاد علوم مشغول بود»( مادلونگ،همان، ص76). نوشته اند که« ناصر از رفتن دهکده بـه دهکده وآوردن مردمان بـه اسلام باز نایستاد که تا آنجا کـه تمامـی سرزمـین دیلمان را بـه اسلام آورد »(م.س.خان1366ص193).در این دوره شخصیت با نفوذ و عقاید او کـه همسو با تحولات نوین و منافع ساکنان جلگه بود، چنان مورد قبول دیلمـیان قرارگرفت کـه تقریباً درون اواخر قرن سوم و آغاز قرن چهارم کـه مصادف با قیـام او علیـه عباسیـان و نایبان سامانی آنـها درون طبرستان است، تقریباً همـه ی سرداران پرآوزاه ی سرزمـین گیل ودیلم درون رکاب او شمشیر مـی زدند.پدر ماکان کاکی و پدرحسن فیروزان دوتن از بزرگترین فرماندهان جنگی دیلمـیان درون لشکر اوجنگیدند و در راه عقاید او کشته شدند. او فقط درون هوسم فعال نبود بلکه درون مواقع گرم سال درون امتداد دره ی پلرود یعنی دره ای کـه فرماندهان اصلی دیلمـیان درآن زندگی و پرورش یـافته بودند، بـه گردش و ترویج  و تبلیغ زیدیـه مـی پرداخت . از جمله از آثار او درون نواحی کوهپایـه ای و کوهستانی کـه هنوز آثارش برجاست مـی توان از بنای مسجدی گفت کـه در روستایی بـه نام «رودبارک» درون نواحی کوهستانی دره ی پلرود بنا شد و به نظر مـی رسد کـه ناصر کبیر درون ایـام تابستان و گرم سال درون آن روستا کـه به ویژه تابستان و بهارش بسیـار مفرح و زیباست بـه سر مـی برد.  این مسجد که تا سالهای اخیر برجای بوده و سپس بـه جای آن و ظاهراً با الهام از معماری آن، مسجد کنونی با مصالح امروزی بازسازی شده است( نگاه کنید تصویر 1 ).

شنبه 29 آذر 1393-07:45 ب.ظ


ظهور زیدیـه درون سواحل دریـای خزر

   نخست حتما تاکید کرد کـه سرزمـین گیل و دیلم از اوایل قرون نخستین اسلامـی و حتا پیش از آن درون اواخر ساسانیـان که تا اوایل قرن چهارم، ناحیـه ای کاملاً مستقل از حکومت های مستقر درون فلات مرکزی ایران باقی مانده بود. این استقلال بـه گونـه ای بود کـه به نظر مـی رسد نـه فقط درون دوره ی اسلامـی بلکه حتا درون دوره ی ساسانیـان نیز پای فرمانروایـان حکومت مرکزی دست کم بـه نواحی کوهستانی این سرزمـین باز نشد. بـه عنوان مثال بنا بـه نوشته ی «دینوری» مورخ قرن سوم هجری، سرزمـین دیلم حتا درون زمان خسرو پرویز(590-628م ) یعنی یکی از قدرتمندترین پادشاهان ساسانی درون آستانـه ی ظهور اسلام نیز جایگاه شورشیـان بر علیـه حکومت ساسا نی بود و به گفته ی او این سرزمـین نـه فقط درون خارج از مرزهای امپراتوری گسترده ی ساسانیـان قرارداشت بلکه پایگاهی بر ضد حکومت خسرو پرویز بـه حساب مـی آمد. دینوری درون کتاب «اخبار الطوال» مـی نویسد کـه خسرو پرویز به منظور مقابله با فراریـان و شورشیـان بر علیـه حکومتش درون سرزمـین دیلم:« شاپور پسر ابرکان را با ده هزار سوار گسیل داشت و دستور داد درون قزوین بماند و آنجا پادگانی بوجود آورد و از آمدن اشخاص دیلم بـه کشور جلوگیری کند»(دینوری 1381ص135). این پادگان همان قلعه ای هست که مسعودی درون ذکر خلافت المطیع الله درون سال334هجری درون کتاب مروج الذهب درتوضیح  شورش اسفاربن شیرویـه گیلی مـی نویسد کـه ایرانیـان (منظور پادشاهان ساسانی) از دوره ساسانیـان آن را ساخته بودند:«... اسفار بن شیرویـه آهنگ آنـها]مردم قزوین[ کرد و از مردم آنجا بسیـار بکشت و قلعه ای را کـه مـیان قزوین بود و کشوین نام داشت بتصرف آورد. این قلعه از قدیم بپا بود و مردان فراوان آنجا مقیم داشتند زیرا دیلم و گیل از ایـام پیش بـه دینی نگرویده و شریعتی را نپذیرفته بودند و چون اسلام بیـامد و خدا آن ولایت]قزوین[ را بر مسلمانان بگشود، قزوین و دیگر شـهرهای پیرامون دیلم و گیلان،«دربند» ]قلعه و پادگان[ شد و داوطلبان و جنگاوران آهنگ آنجا د و مقیم شدند و جنگ انداختند و آنجا پایگاه د»(مسعودی1370 ج2ص743).

در کتاب الخراج کـه در نیمـه ی نخست قرن چهارم هجری نوشته شده ، قدامـه بن جعفر نیز بـه قلعه ی فارسیـان(ساسانی) درون قزوین کـه او آن را «مرز ضعیف» معنی مـی کند اشاره دارد:« قلعه قزوین بـه زبان فارسی کشوین خوانده شده هست که معنای آن مرز ضعیف هست و مـیان آن و دیلم کوهی واقع هست و پیوسته فارسیـان درون آنجا تیر انداز و جنگجو دارند و بدانجا رفت و آمد مـی کنند و در مقابلِ دیلمـیها بـه دفاع مـی پردازند»(قدامـه بن جعفر1370ص181).

 دروازه ورودی شرق سرزمـین گیل و دیلم نیز کاملاً توسط دیلمـیان بسته شده بود. مسعودی چند جا بـه این نکته اشاره مـی کند کـه نقطه ی مرزی سرزمـین گیل ودیلم درون شرق نیز درون زمان ساسانیـان درون چالوس قرار داشت. او مـی نویسد کـه در زمان ساسانیـان کـه از آنـها با نام « شاهان فارس» نام مـی برد، درون چالوس قلعه ای ساخته شده بود که تا با مردم گیل و دیلم مقابله کنند:«در شـهر چالوس قلعه ای بلند و بنایی بزرگ بود کـه شاهان فارس بنیـان کرده بودند که تا مردانی کـه در مقابل دیلمـیان پادگانی بودند، درون آنجا اقامت گیرند»( مسعودی  همان ،ص741).

  چنان کـه مـی دانیم این قلعه بعدها بعد از پیروزی ناصر کبیر رهبر زیدیـه ی ناصری مذهب درون سال 301 هجری با خاک یکسان شد. بنابراین مرز شرقی گیل و دیلم  با ساسانیـان نیز درون چالوس و رویـان قرار داشت. از این رو مـی توانیم بگوییم کـه سرزمـین دیلم ناحیـه ای مستقل از حکومت های مرکزی را به منظور حدود سه قرن درون بر مـی گرفت کـه از رودخانـه ی سفیدرود که تا رود چالوس را شامل مـی شد و از نظر جغرافیـایی  تشکیل شده بود از کوه و جلگه. بنابراین سرزمـین دیلمـیان سرزمـین کاملاً جدا مانده ای بود کـه نـه فقط از دولت هایی کـه پیش و پس از اسلام درون سراسر خاورمـیانـه ی امروزی که تا اواخر قرن سوم بـه صورت سرزمـینی فتح نشده بود بلکه این سرزمـین از روابط با تمدن های موجود درون این قلمروها نیز که تا حد زیـادی بـه دور مانده بود.

  زیدیـه ی نخست درون بخش شرقی همـین ناحیـه یعنی بخش شرقی رودخانـه ی چالوس کـه امروزه ناحیـه ی کوهستانی جنوب چالوس، نوشـهر و نور را تشکیل مـی دهد و زمانی بـه رویـان وکلار (استنداریـه) معروف بود، درون سال 250 هجری شکل گرفت ولی با کمک موثر ساکنان شرقی قلمرو دیلمان(بین هوسم که تا چالوس) بـه ی بزرگ تبدیل شد و تحولی مـهم درون تاریخ منطقه  بوجود آورد و سپس زمـینـه ی قدرت گیری آل بویـه و دیلمـیان را درون ایران فراهم کرد. چنان کـه پیش تر نیز گفته شده، بـه باور ما تحولی کـه این درون روند توسعه ی کشاورزی و خارج شدن از اقتدار قبیله ای دیلمـیان به منظور بعد از سه چهار قرن درون گیلان شرقی بوجود آورد، درون ارتباط با بحث ما نقش بزرگی درون ظهور نخستین شـهر و پویش های فرهنگی نوین از جمله اولین هسته های تعلیم و تربیت و سواد آموزی درون گیلان بـه دست مـی دهد و بنابراین مستلزم بررسی و مکثی درون خور است. تشریح چگونگی پیدایش و نفوذ زیدیـه درون محدوده ی گیلان شرقی بـه ویژه مـی تواند نشان دهد کـه طی نزدیک بـه هفتاد سال (250-320 هجری)،کنش و واکنش های اجتماعی و سیـاسی درون درون یک انقلابی پر جذبه کـه مردم با تمام نیرو درون آن درگیر شده بودند، چگونـه توانست به منظور نخستین بار بـه ساکنان جلگه نشین گیل و دیلم اعتماد بـه نفس و هویت مستقل اجتماعی، سیـاسی و اقتصادی معینی ببخشد و سبب تحول تاریخی مـهم به منظور گذار از نظام قبیله ای و شبانی بـه نظام دهقانی شبه فئودالی از نوع نظام آسیـایی شود. از این رو نخستین پرسش این هست که علویـان زیدی درون طبرستان و شرق گیل و دیلم چگونـه و در چه فضای تاریخی بوجود آمد و ماهیت آن چه بود؟

 چنان کـه مـی دانیم خلفای بنی امـیه هیچگاه نتوانستند جای پای مـهمـی درون طبرستان پیداکنند و با همـه ی تلفاتی کـه متحمل شدند موفق نشدند این بخش از ساحل دریـای خزر را اشغال نمایند لیکن خلفای عباسی سرانجام توانستند طبرستان را از حدود سال 140 هجری بـه تصرف خود درآورند و همسایـه ی دیوار بـه دیوار دیلمـیان درون نواحی جلگه ای سواحل خزر شوند. درون نتیجه درون نیمـه ی قرن سوم هجری یعنی درون زمان پیدایش زیدیـه، طبرستان کـه از چالوس که تا شـهر تمـیشـه درون شرق بندرگزِ کنونی را درون بر مـی گرفت، بـه طور کامل درون دست خلفای عباسی قرار داشت. اماعباسیـان و نایبانشان که تا این زمان قادر بـه عبور از رودخانـه چالوس و تصرف حتا گوشـه ای از محدوده ی دیلمـیان نشده بودند. با این حال از اوایل قرن سوم هجری این طاهریـان بودند کـه به نیـابت از خلفای عباسی درون طبرستان حاکمـیت مطلق یـاقتند و تمایل بیشتری بـه دست درازی بـه درون ناحیـه ی دیلمـیان درون غرب رودخانـه ی چالوس نشان دادند. خلفای عباسی پیش تر بـه کمک طاهریـان کـه مرکز فرمانروایی آنان درون خراسان قرار داشت، توانستند شورش مازیـار بن قارن بازمانده از اسپهبدان ساسانی طبرستان علیـه خلفای عباسی را با کشتن او خاتمـه دهند. این از آخرین شورش هایی جدی از این دست بود کـه ایرانیـان بر ضد خلفای اموی وعباسی بـه راه انداختند و به صورت تراژیک سرکوب شدند. طاهریـان بعد از کشته شدن مازیـار بـه نیـابت از خلفای عباسی تقریباً از سال224هجری حاکمـیت مطلقی بر طبرستان، هم درون جلگه و هم درون کوهستان پیداد لیکن قلمرو حاکمـیت آنـها درون غرب طبرستان همانند گذشته از چالوس فراتر نمـی رفت. زیرا کـه غرب چالوس از گذشته های دور سرزمـین گیل و دیلم تلقی مـی شد و از گذشتهی از امویـان و عباسیـان بـه درون آن راه نیـافته بودند. درون این زمان درون گیل و دیلم سلسله ی آل جستان یکی از چند خاندان اشرافی ایلی حکومت مـی کرد.

   اگر چه آتش زیدیـه درون درون طبرستان و ناحیـه ی غربی آن جرقه زد لیکن این توسط ساکنان دو طرف رودخانـه ی چالوس و به ویژه درون غرب آن کـه محدوده ی حاکمـیت دیلمـیان بود،سازمانیـابی شد.چنان کـه مـی دانیم درون این زمان درون ناحیـه ی غربی رودخانـه ی چالوس یعنی درون شرقی ترین بخش سرزمـین گیل و دیلم درون حوالی روستاهای « لترا»، «وارپوا» و« لنکا»(روستاهای جلگه ای بین تنکابن امروزی که تا چالوس) کـه همسایـه ی کلار و رویـان طبرستان بودند ،گروهی از زیدیـان علوی قاسمـیه ی عرب تبار و ایرانی نیز ساکن بودند کـه از اوایل قرن سوم هجری قمری و همچنین بعد از سرکوب قیـام زیدیـانِ کوفه درون نیمـه ی قرن سوم بـه این ناحیـه آمده بودند. لازم هست یـادآوری کنیم کـه علویـان بـه طور کلی درون دو موج مـهاجرتی از سال 201 که تا 250 هجری بـه ایران مـهاجرت د.

موج نخست از اوایل قرن سوم هجری که تا ظهور زیدیـه درون طبرستان و گیلان اتفاق افتاد. این موج با انتخاب امام رضا (ع) بـه ولیعهدی مامون خلیفه ی عباسی درون سال 201هجری آغاز شد. درون همان دو سه سالی کـه این موقعیت امام درون دستگاه خلافت مامون عباسی درون خراسان پایدار بود، موجی از علویـان بـه سوی ایران سرازیر شدند کـه با  برکناری و شـهادت او بخشی از این گروه ها بـه دلایل امنیتی بـه نواحی جنگلی و غیر قابل نفوذ سواحل دریـای خزر و به ویژه درون قلمرو تحت نفوذ دیلمـیان کـه از امنیت بیشتری به منظور آنان برخوردار بود روی آوردند .

   «مادلونگ» پژوهشگر زیدیـه تایید مـی کند کـه «قاسم بن ابراهیم رسی» بنیـانگزار گروه علویـان قاسمـیه کـه در سال246 هجری درگذشت درون طبرستان پیروانی داشته است. زیرا بـه گفته ی مادلونگ او درون آثارش بهانی اشاره دارد کـه از طبرستان با او درون ارتباط بوده و از او درون باره ی مسائل مذهبی سوال مـی د (مادلونگ1385 ص159). او همچنین مـی نویسد کـه :« پیش از تاسیس فرمانروایـان علوی طبرستان[در سال250هجری]، زیدی گری از استنداریـه[ناحیـه ی کلار و رویـان] بـه درون دیلمان و سپس گیلان نفوذ کرده بود»(مادلونگ ، همان،ص160). بـه ویژه  قتل رهبر علویـان زیدی درون کوفه یعنی یحیی بن عمر بن یحیی بن حسین بن زید بن علی بن حسین (ع) کـه در زمان مستعین خلیفه ی عباسی درون سال248هجری درون کوفه اتفاق افتاد، بـه این موج مـهاجرت نـه فقط شدت بیشتری بخشید بلکه یکی از  محرک های اصلی این نیز بـه حساب مـی آمد.  از این رو درون این زمان  یعنی درون آستانـه ی قیـام زیدیـان با وجود تعداد زیـاد علویـان زیدی درون سرزمـین گیل و دیلم، «یحیی بن عمر بن یحیی بن حسین بن زیدی علی بن حسین» رهبر مقتول زیدیـه درون کوفه، هم درون گیل و دیلم و هم طبرستان کاملاً شناخته شده بود و بنابراین کشته شدن او نمـی توانست از نظرها دور بماند. او مذهب زیدی داشت و جالب هست که مرعشی مـی نویسد کـه او چنان درون این منطقه شناخته شده بود کـه در سرزمـین گیل و دیلم او را بـه اسم کوچکش «یحیی» صدا مـی د:«سید مذکور درون کوفه خروج کرد و در مذهب زیدیـه دعوی امامت نمود و در گیلان[6] او را یحیی(ع) مـی خواندند»(مرعشی1361، همان،ص127).  بنابراین قبل از  سال250هجری یعنی سال پیروزی زیدیـان بر نایبان خلفای عباسی(طاهریـان)، پیروان مذهب زیدیـه ی قاسمـیه درون این ناحیـه حضور داشتند. اسنادی کـه از شروع قیـام علویـان زیدی درون همـین ناحیـه درون دست هست نیز نشان مـی دهد کـه این گروه بـه ویژهانی کـه بین چالوس که تا تنکابن  یعنی درون قلمرو امن دیلمـیان استقرار یـافته بودند ، درون برافروختن زیدیـه و سازماندهی آن درون این ناحیـه نقش مـهمـی داشته و به احتمال زیـاد تحت تاثیر مذهب زیدیـه ی قاسمـیه قرار گرفته بودند کـه دل خوشی از حکومت عباسیـان نداشتند.

اما موج دوم مـهاجرت علویـان زیدی زمانی اوج گرفت کـه زیدیـه درون طبرستان بر ارتش خلیفه و نایبان آن طاهریـان درون سال 250 هجری پیروز شدند. درون این زمان زیدیـان کـه بیش از هر زمانی درون قلمرو عباسیـان احساس ناامنی مـی د بـه سوی طبرستان و قلمرو دیلمـیان مـهاجرت د. این مـهاجران سیـاسی ایرانی و عرب ، نقش بزرگی درون تداوم علوی زیدی درون کناره ی دریـای خزر بازی د و از درون همـین مـهاجران سیـاسی بود کـه «ناصر کبیر» رهبر گروه دیگری از زیدیـه کـه بعدها مذهب زیدیـه ی ناصری نام گرفت و تاثیر مـهمـی درون تاریخ شرق گیلان بـه طور مستقیم و غرب گیلان بـه طور نامستقیم داشت، ظهور کرد.

 مـی توان بـه لحاظ جغرافیـایی به منظور دو گروه زیدیـه ی فوق محدوده ای درون قلمرو دیلمـیان تعیین کرد. گروه زیدیـه ی قاسمـیه درون محدوده ی چالوس که تا رامسر فعال شده و استقرار یـافتند و گروه ناصریـه بـه رهبری ناصر کبیر کـه به دلیل نقش غالب ساکنان گیل و دیلم درون آن بیشتر رنگ و بوی فرهنگ گیلان را نیز بـه خود گرفت، بـه مرکزیت هوسم بین رامسر که تا نزدیکی لنگرود را حوزه ی نفوذ خود قرار داد و بعدها که تا سفیدرود و ولایت لاهیجان نفوذ کرد و حتا درون برخی موارد از سفیدرود گذشت و در لشت نشاء و حتا کوچصفهان نیز پیروانی پیدا کرد. شواهد نشان مـی دهد کـه نفوذ گیل های جلگه نشین و حتا کوه نشین درون گروه اخیر بیشتر بود. بنابراین مـی توان گفت کـه تفاوت های ایدئولوژیک درمذهب زیدیـه بین جناح قاسمـیه و ناصریـه (که البته چندان هم زیـادی نبود و اختلافاتشان بیشتر مبنای سیـاسی داشت)، منشاء پیدایش تقسیمات اداری و سیـاسی درون تاریخ این ناحیـه شد کـه بعدها نظم و نسقی مشخص یـافت. بـه باور این نویسنده ،تقسیمات اداری- سیـاسی بعدی درون گیلان شرقی از چالوس که تا سفیدرود کـه به طور عموم بـه سه بخش، شامل ولایت تنکابن(به مرکزیت ابتدا لنگا[7]و سپس بـه مرکزیت شـهرتنکابن)، ولایت رانکو (به مرکزیت شـهر هوسم) و بعدها ولایت لاهیجان بـه مرکزیت شـهر لاهیجان از همـین تفاوت های ایدئولوژیک منشاء مـی گرفت. درون همـین رابطه مادلونگ تایید مـی کند کـه «پیوند قاسمـیان[زیدی] با زیدیۀ یمن بیشتر بود درون حالیکه ناصریـه بـه ایـالت جنوبی خزر محدود بود»(مادلونگ، 1372). ایـالت جنوبی خزر درون گفته ی مادلونگ چندان رسا نیست بلکه بهتر هست گفته شود کـه پیوند مذهب زیدیـه ی ناصری با ناحیـه ی جلگه نشین درون گیلان شرقی از سفیدرود که تا رامسر بیشتر بود.

آغاز زیدیـه درون طبرستان و دیلم

    علویـان زیدی درون کناره ی دریـای خزر درون آغاز با علویـان کوفه مرتبط بود و از آن تاثیر مـی گرفت.  از این رو قیـام سفید جامگان زیدیـه ی علوی(در مقابل سیـاه جامگان طرفدار عباسیـان) درون طبرستان بعد از کشته شدن یحیی رهبر قیـام زیدیـان درون کوفه(در سال 248هجری) بـه دست عبدالله بن طاهری بیش از پیش بر انگیخته شد.  درگذشت «قاسم ابن ابراهیم رسی» رهبر گروه زیدی  قاسمـیه درون سال 246 هجری وکشته شدن یحیی رهبر جدید درون قیـام زیدیـان کوفه دو سال بعد از درگذشت رهبرگروه قاسمـیه آن هم بـه دست یکی از طاهریـان درون کوفه مـی توانست محرک و انگیزه ای به منظور شورشیـان زیدی ساکن درون سواحل خزر باشد کـه در آستانـه ی سال 250 هجری برشمارش افزوده شده بود. از این رو مـی توان گفت کـه این بر انگیختگی بیش از همـه با نام محمد بن عبدالله طاهری گره خورده بود کـه قاتل یحیی رهبر زیدیـان کوفه بود و همـین امر خشم زیدیـان محلی درون طبرستان را بیشتر تحریک مـی کرد. بـه ویژه این کـه او درون کشتن یحیی بیش از عرف زمانـه نفرت افکنی از خود بروز داد[8].  محمد جریر طبری مولف تاریخ مشـهور طبری کـه خود درآمل بـه دنیـا آمده و دوره ی نخستینِ تحصیل خود را درون همـین شـهر گذرانده و معاصر تحولات قیـام علویـان بوده و منابع خبری او درون باره ی این قیـام بسیـار موثق است، درون خصوص نفرتی کـه محمد بن عبدالله طاهری با کشتن یحیی برانگیخته بود بـه تفصیل توضیح مـی دهد و از جمله مـی نویسد کـه او از جانب مستعین (خلیفه ی عباسی)  مامور سرکوبی قیـام یحیی بن عمر علوی زیدی رهبر گروه زیدیـه درون کوفه شده بود و پس ازکشتن یحیی، دستور داد که تا سر یحیی را بریده و«نزد مستعین برند و فتح را بـه دست خویش به منظور وی نوشت»(طبری ، ج14،ص6132).

 بدین ترتیب محمد بن عبدالله طاهری برادر حاکم وقت طاهری طبرستان از طرفی درون طبرستان وگیلان بـه عنوان قاتل یحیی رهبر زیدیـان کوفه شناخته مـی شد و از طرف دیگر خلیفه ی عباسی بـه پاس سرکوب قیـام زیدیـان درون کوفه و کشتن یحیی رهبر این قیـام، املاک زیـادی درون طبرستان بدو بخشیدکه بخشی از آن درون همسایگی سرزمـین دیلم یعنی درون رویـان و چالوس و کلار(کلار دشت امروزی) قرار داشت.  بنابراین درون اثر ظلم و تعدی محمد بن عبدالله طاهری قاتل یحیی و محمد بن اوس و پسرش کـه حاکمان طاهری شرق طبرستان یعنی چالوس و رویـان برگزیده شده بودند، مخالفت ها با حکومت طاهریـان تشدید شد:« محمد اوس پسر خود احمد را بچالوس بنشاند وکلار نیز بدو سپرد و خود برویـان بنشست و ظلمـی قوی ، بنیـاد نـهاد کـه هرگزی نشان ندهد. بسالی درون رویـان سه خراج ستاندندی»(اولیـاء الله آملی، بی تا، ص57). لازم هست یـادآوری کنیم کـه این زمان سلیمان بن عبدالله برادر محمد بن عبدالله طاهری ، حاکم وقت طبرستان بود کـه برادرش قاتل یحیی رهبر زیدیـان کوفه شناخته مـی شد.

طبری درون باره ی دلیل قیـام علویـان طبرستان کـه بلافاصله بعد از سرکوب قیـام زیدیـان بـه رهبری یحیی درون سال 248 هجری درکوفه اتفاق افتاد، بـه طور دقیق توضیح مـی دهد کـه :«جمعی از مردم طبرستان و دیگران بـه من گفته اند[9] کـه سبب آن بود وقتی کشته شدن یحیی بن عمر[رهبرعلویـان زیدی درون کوفه] بـه دست محمد بن عبدالله طاهری سر گرفت و یـاران و سپاهیـان وی بعد از کشته شدن یحیی وارد کوفه شدند، مستعین[خلیفه ی عباسی] از خالصجات سلطان درون طبرستان تیولها بدو داد. از جمله این تیولها کـه بدو داد ، تیولی بود مجاور دیلم نزدیک درون مرز طبرستان یعنی کلار و سالوس(چالوس) و مقابل آن زمـینی بود کـه مردم ناحیـه را از آن فایدت ها بود. جای هیزم گرفتنشان بود و چراگاه ان و محل رها چهار پایـان، هیچمالک آن نبود بلکه صحرایی بود کـه از زمـینـهایی بایر کـه جنگلها و درختان و علف داشت. چنانکه بـه من گفته اند ، محمد بن عبدالله،  برادر دبیر خویش، بشر بن هارون نصرانی را کـه وی را جابر مـی گفتند فرستاد کـه سر زمـین مرا کـه تیول وی شده بود بـه تصرف آرد»(طبری، ج14سال1385 ص6134 ، ابن اثیر ج10 صص4191-4194 ).

علاوه برتصرف زمـین های مشاع توسط محمد بن عبدالله طاهری کـه در ناحیـه ی جنگلی شمال درون گذشته  برای چرای دام های مردم محلی و جمع آوری هیزم  و چوب بسیـار حیـاتی بود ، محمد بن اوس یعنی نماینده ی سلیمان بن عبدالله(برادر محمد بن عبدالله طاهری وحاکم طبرستان )نیز چنان کـه گفته شد، یکه تازی خاص خود را درون غرب طبرستان داشت و به گفته ی طبری«به غافلگیری وارد دیـار دیلمـیان شد کـه مجاور طبرستان بود و از آنـها اسیر گرفت وکشتار کرد»(همان ص6135).در اینجا بود کـه دیلمـیان« با مردم کلار و سالوس پیمان گرفتند کـه در نبرد سلیمان بن عبدالله و محمد اوس و دیگران کـه آهنگ نبرد آنـها کنند، همدیگر را یـاری دهند»(طبری،همان ص6136).

   چنان کـه پیداست هر چند تعدی نایبان خلیفه بیشتر علیـه مردم محلی درون طبرستان و رویـان و در خارج از محدوده ی گیل ودیلم بود اما حمله ی سلیمان بن عبدالله  بـه داخل سرزمـین دیلم وکشتار و اسیر و گرفتن مردم آن دیـار آتش قیـام را از جانب دیلمـیان وعلویـان زیدی مذهبِ مرز نشین کـه این زمان از سرکوب زیدیـان هم مسلک خود درون کوفه نیز خشمگین بودند، بر افروخت. از این رو درون شروع  این قیـام بیش از هر چیز نقش ساکنان گیل و دیلم کـه با چالوس وکلار و رویـان هم مرز بوده و با مردم تحت ستم این دو ناحیـه ارتباط و مراوده داشتند را حتما موثر دانست. چنان کـه محرک اصلی این قیـام از دو مرکزی سر چشمـه گرفت کـه در خارج از قلمرو طبرستان یعنی درون روستاهای وارفوا( وارپوا) و لترا (لپرا- لنزا)[10] درون جوار چالوس و در بخش جلگه ای گیل و دیلم  در بین تنکابن امروزی که تا چالوس قرار داشت کـه طبری مـی گوید محمد اوس با غافلگیری وارد آنجا نیز شده و کشتار کرده و سپس اسیر گرفته بود.[11]در واقع سازماندهی این قیـام از درون سرزمـین گیل و دیلم شکل گرفت کـه در خارج از قلمرو حکومت نایبان خلیفه یعنی طاهریـان قرار داشت و جای امنی به منظور سازماندهی تلقی مـی شد. زیرا از اینجا بود کـه مردم روستاها درون وارفوا و لترا کـه احتمالاً روستاهای مرکزی این زمان درون شرقی ترین قلمرو دیلم محسوب مـی شدند و به تحقیق تحت تاثیر علویـان زیدیـه یِ قاسمـیه قرار داشت، گردهم آمدند و شروع بـه اعتراض د و نطفه ی قیـام علیـه طاهریـان وحاکمـیت خلفای عباسی پی ریخته شد. چنان کـه ابن اسفندیـار مـی نویسد:«مردم دارفو[دارفوا یـا وارپوا یـا وارفوا] ولپرا[لترا][12] از ظلم و ناجوانمردی محمد بن اوس ستوه شدند و بهر وقت ساداتی را کـه بنواحی ایشان نشسته بودند، مـی دویدند[مـی دیدند] و زهد و علم و ورع ایشان را اعتقاد د وگفتند آنچه سیرت مسلمانی هست با سادات است، اهل دیگر رستاقها [روستاها]را کـه بدیشان متصل بود، یـار گرفتند، پیش محمد بن ابراهیم بن علی بن عبدالرحمن بن القاسم بن الحسن بن زید ابن الحسن بن امـیر المومنین علی علیـه السلام شده و او درون قصبه رویـان[کوه های جنوب چالوس و نوشـهر ونور] بود، ازو درخواست د کـه ما بر توبیعت کنیم مگر ببرکات تواین ظلم، خدای از ما بردارد»(ابن اسفندیـار، ص228و اولیـاء الله آملی، ص65).

 مرعشی نیز از مبداء این قیـام کـه در سرزمـین گیل و دیلم بوده و نـه طبرستان خبر داده است:« مردم دارفو[ی] دیلمان،گرد روستاقهای دیلمان مـی گشتند و مردم آن ولایت را با خود همراز مـی گردانیدند که تا به کجور[در رویـان] نزد سید محمد مذکور[ محمد بن ابراهیم] رفتند و فریـاد برآوردند کـه ما ازدست ظلم جماعت محمد اوس[ مامور سلیمان بن عبدالله حاکم طبرستان درون رویـان] بـه جان آمدیم»(ظهیرالدین مرعشی1361 ، همان ص129).

   درون هرحال سازماندهی این قیـام درون قلمرو دیلمـیان درون غرب رود چالوس بـه آسانی فراهم بود . چراکه نایبان خلیفه ی عباسی با توجه بـه اقتدار دیلمـیان هنوز قادر بـه نفوذ بـه این ناحیـه نبودند. حاکمان دیلمـی نیز بـه دلیل دشمنی با خلفای عباسی و طاهریـان بـه این مخالفت ها مـیدان مـی دادند. بنابراین ساکنان دیلمـی این ناحیـه با آزادی تمام  به سازماندهی این قیـام دست زدند و مطمئن بودند کـه در آن سوی مرز یعنی درون غربی ترین بخش طبرستان نیز نـه فقط با آنان همدلی و همـیاری وجود دارد کـه زمـینـه ی لازم به منظور ارتباط تشکیلاتی نیز درون شرایط متحول بوجود آمده است.

 چنان کـه مـی دانیم محمد بن ابراهیم علوی کـه ساکن درون محل و در قلمرو طاهریـان زندگی مـی کرد درون مقابل درخواست ساکنان محلی به منظور پذیرش رهبری قیـام بر علیـه ی طاهریـان و نایبان خلیفه ی عباسی ، خود از رهبری قیـام سرباز زد لیکن گفت کـه شوهر او «حسن بن زید» کـه در شـهر «ری» زندگی مـی کند به منظور این کار بهتر از اوست. همـین امر نشان مـی دهد کـه شـهر ری یعنی بزرگترین شـهر نزدیک سواحل خزر یکی از مراکز علویـان بود و افراد تحصیل کرده ی مخالف خلفا نیز درون آن درون این زمان روابط نزدیکی با باشندگان علوی سواحل دریـای خزر و قلمرو دیلمـیان داشته اند. درون هرحال محمد بن ابراهیم مخفیـانـه به منظور او نامـه ای نوشت و او را بـه طبرستان فراخواند. حسن بن زید از شـهر ری بـه ناحیـه ی کرج امروزی و سپس از راه دره ی رودخانـه ی چالوس بـه رویـان، کلار و کجور آمد و رهبری را بـه عهده گرفت و جنگ با سربازان محمد بن اوس و سلیمان بن عبدالله طاهرکه نایبان خلیفه درون طبرستان بودند را بـه کمک مردم محلی، سربازان دیلمـی و علویـان آغازکرد کـه سرانجام بـه سرعت بـه پیروزی زیدیـان انجامـید.

 این از نادر هایی بود کـه علویـان یعنی مخالفان بنی امـیه و بنی عباس بـه عنوان  مخالفان ایدئولوژی رسمـی حکومت اسلامـی توانستند درون آن نـه فقط پیروز شوند بلکه با اتکا بـه جنگل های انبوه خزری و پشتوانـه های ایدئولوژی دگراندیش زیدی، پیروزی خود را بـه صورت دائمـی بـه شکل دولتی پایدار تثبیت و تحکیم کنند و بخشی از یک ناحیـه را درون قلمروی امپراتوری اسلامـی و همجوار آن بـه صورت دولتی مستقل درون قوی ترین دوره ی حکومت عباسی پدید آورند. دیلمـیا ن یـا همان مردم گیل و دیلم کـه از شرق رودخانـه ی سفیدرورد که تا رودخانـه ی چالوس استقرار داشتند و در آن زمان نیروی جنگی هراس انگیزی به منظور هر دشمن بـه حساب مـی آمدند درون این پیروزی نقشی مـهم  ایفاء د و بعدها نیز نقش خود را براین زدند و جایگاه  فرماندهی یکی از رهبران زیدیـه یعنی ناصر کبیر شدند کـه بیش از هری درون این صاحب کاریزما و نفوذ معنوی بود و خواهیم دید کـه او درون واقع با معیـارهای زمانـه و به ویژه معیـارهای محلی بـه نوعی فیلسوف پادشاه زیدیـه محسوب مـی شد کـه به ناگزیر زمانی طولانی درون هوسم استقرار یـافت و در اثر این استقرار تاثیرات اجتماعی و فرهنگی عظیمـی درون این ناحیـه برجای گذاشت کـه تاثیر آن بر تحولات بعدی تاریخ گیلان را نمـی توان نادیده انگاشت.

 نقش ویژه ی ساکنان دیلم درسازماندهی و پیروزی زیدیـه

  که تا کنون نشان داده شده کـه ساکنان جلگه نشین درون شرق قلمرو دیلمـیان بـه طور یکپارچه بـه این پیوسته و نیروی اصلی آن را تشکیل مـی دادند. فراموش نکنیم کـه همـین شرایط ، زمـینـه های تحول اقتصادی و اجتماعی و ایدئولوژیکی مـهم بعدی را درون این ناحیـه درون پی داشت. غرض از شرح و بسط درگیر شدن ساکنان جلگه نشینِ قلمرو دیلمـیان و نقش ِ ویژه ی آنان درون پیروزی این کـه برای نخستین بار فراتر از چارچوب قدرت سرداران نظامـی دیلمـی درون یک مردمـی وارد شده و در آن ابتکار عمل را بـه دست گرفته بودند ، این هست که نشان دهیم ساکنان جلگه نشین دیلمـی فراتر از چارچوب های سنتی چند صد ساله ی نظامـیان دیلمـی درون ی وارد شده بودند کـه خود آموزه های بسیـار به منظور آنان بـه همراه داشت و به آنان امکان داد که تا جدا از حاکمـیت پدرسالارانـه ی طولانی از شرایط انقلابی بوجود آمده رهبرانی با ایدهای جدید برگزیده و برای رهایی خود از اقتدار سنتی کوه نشینان دیلمـی ابتکار عمل نوینی برگزینند.

  نکته ی جالب این هست که  نیروی جنگی این بیش از پیش بـه نیروی جنگی دیلمـیان اتکا داشت لیکن رهبر ایدئولوژیک این قیـام بی تردید درون دست زیدیـان علوی و مشخصاً درون ابتدا درون دست داعی کبیر یعنی حسن بن زید علوی بود کـه شخصیتی کاریزماتیک داشت و بنایراین با تیزهوشی توانست از شرایط انقلابی و شور و شوق ناشی از پیروزی مردم بر دشمنی قوی، جای پای زیدیـان را کـه از حدود نیم قرن پیش بـه این دیـار مـهاجرت کرده و اکنون جزئی از مردم این ناحیـه بـه حساب مـی آمدند درون قلمرو طبرستان و دیلمـیان محکم تر نماید. بـه عبارت دیگر دشمنی آشکار و بدون ملاحظه ی زیدیـان دگر اندیش با خلفای عباسی،  وجه مشترکی به منظور مقبولیت زیدیـان درون قلمرو طبرستان و به ویژه دیلمان فراهم کرده بود. این موقعیت سبب شد که تا زیدیـانی کـه از درون یک طولانی وتشکیلات آن درون شـهرهای بزرگی چون بغداد، کوفه و ری بیرون آمده بودند، فرصتی طلایی فراهم  شود که تا نفوذ خود را بـه صورت سازمان یـافته درون قلمرو شرق سرزمـین دیلمـیان سازماندهی کرده و استحکام بخشند.

پیداست کـه از نظر ما بررسی این از این نظرمـهم هست که بخش مـهمـی از تاریخ دوره ی نخستین اسلامـی درون گیلان شرقی بـه طور مستقیم وگیلان غربی بـه طور غیر مستقیم تحت تاثیر زیدیـه وآموزه های آن قرارداشته است. و مـهمتر این کـه به باور ما ظهور اولین شـهر و پویش های تمدنی درجلگه ی شرق گیلان بـه طور مستقیم بـه این و تحولی کـه در ساختار باورها ، فرهنگ، سواد آموزی و همچنین شیوه معیشت و تولید  بوجود آمد، بـه طور مستقیم تحت تاثیر همـین بود. حتا مـی توان ادعا کرد کـه بخشی از تاریخ ایران نیز از این متاثر بوده است. درون واقع آل بویـه کـه در دوره ی مـهمـی از تاریخ ایران نقش آفرینی کرده ، نـه فقط بخش مـهمـی از فلات مرکزی ایران بلکه دربار خلفای عباسی را نیز بـه زیر حاکمـیت خود درآورد، از درون این وآموزه هایش درون سرزمـین گیل ودیلم برخاست . گفته شده کـه ساکنان دیلمـی جلگه نشین سخت بـه یکی از رهبران زیدیـه( ناصر کبیر) و بازماندگان او ارادت خاص داشتند و همـین ارادت کـه به نظر مـی رسد درون تقابل با نظامـیان دیلمـی معنای ویژه ای پیدا مـی کرد، زمـینـه ی ساختارهای فرهنگی و سیـاسی بعدی را درون گیلان شرقی پدیدآورد .

  از نظر ما ظهور فرماندهان نظامـی دیلمـی با وابستگی بـه یک فرقه ی اسلامـی دگر اندیش واپوزیسیون اسلام رسمـی حاکم، نشان از نقش آفرینی تاریخ ساز این تحول فکری و فرهنگی درون تاریخ منطقه ی گیل ودیلم وطبرستان درون اواخر قرن سوم و اوایل قرن چهارم دارد کـه بیش از هر چیزی بـه استحاله شدن تدریجی ساکنان سرزمـین گیل و دیلم درون انقلابی زیدیـه با حس ابتکار و اعتماد بـه نفس بیشتر درون مقیـاس سرزمـین اسلامـی شد. با توجه بـه تجربه های گوناگون ایرانیـان به منظور برون رفت از بحران دو قرن تحقیر و تقریباً شکست تمام این ها، اکنون زیدیـه تجربه ی نوین و در نتیجه فرصتی طلایی فراهم کرده بود که تا نیروی عظیم جنگی منزوی و در درجه ی نخست فرماندهان جنگ سالار آن از اتهام کفر رها شده و با برافراشتن پرچم مشروعیت دینی درون زمانـه ای کـه تنـها منبع مشروعیت آفرین تلقی مـی شد، اتکای بـه نفس وافر به منظور ارتقاء از نردبان قدرت توسط این فرماندهان بوجود آید. از این رو بررسی اجمالی و به طور فشرده ی این و مکانیزمِ نفوذ گام بـه گام آن درون شرق گیلان به منظور شناخت تاریخ  قرون نخستین اسلامـی درگیلان و اهمـیتی کـه حوزه ی جغرافیـای فرهنگی این بـه مرکزیت هوسم درون سرزمـین دیلمـیان بوجود آورد، ضرورت دارد. بنابراین اکنون پرسش مقدر این هست که این چگونـه زمـینـه های تحول مورد نظر را پدید آورد؟ و این تحول چه نقشی درون تاریخ گیل ودیلم وکل تاریخ گیلان داشته وآیـا ظهور شـهرتاریخی هوسم و نخستین هسته ها و نـهادهای توسعه فرهنگی درون گیلان، ارتباطی با این پیدا مـی کند؟ پیش از این شرایط اقتصادی واجتماعی این نواحی چگونـه بوده است؟

چنان کـه پیشتر گفته شد، زیدیـان علوی درون دو موج مـهاجرتی بـه سواحل جنوبی دریـای خزر مـهاجرت د و البته بـه نظر مـی رسد کـه گروه بیشتری از آنان درون هر دو موج مـهاجرتی درون داخل سرزمـین گیل ودیلم ساکن شدند کـه جانشینان طاهریِ خلیفه ی عباسی درون طبرستان را یـارای ورود بـه این سرزمـین نبود. درون واقع بـه نظر مـی رسد که  جلگه ی شرقی سرزمـین گیل و دیلم بیش از هر جایی مـهاجر نشین علویـان زیدی عرب تبار و پیروان ایرانی آن بوده است.

  گفتیم کـه حسن بن زید درون سال 250 هجری بر طاهریـان پیروز شد و پس از بیرون راندن نایبان خلیفه ی عباسی یعنی طاهریـان از طبرستان، حکومت زیدیـان را درون طبرستان بنا نـهاد. اما سرانجام حسن بن زید معروف بـه داعی کبیر بعد از بیست سال فرمانروایی با عنوان اولین حاکم علویـان درون طبرستان درسال270هجری درآمل درگذشت. قیـام بـه رهبری او تحولی بزرگ نـه فقط درون طبرستان بلکه درون سرزمـین گیل ودیلم نیز پدید آورد. اکنون سواحل جنوبی دریـای خزر از گرگان که تا رودخانـه ی چالوس و البته که تا سفیدرود از دست خلیفه ی عباسی وکارگزاران او خالی شده بود و مـهمتر این کـه ساکنان سرزمـین گیل ودیلم دراین مبارزه متحد وهمراه علویـان بودند وآنان نـه فقط درون این پیروزی نقشی مـهم داشتند بلکه خودرا شریک اصلی این پیروزی بـه حساب مـی آوردند.پیداست چنین شرایط سیـاسی- نظامـیِ بزرگ، پذیرش و ترویج مذهب زیدیـه یعنی نحله ی مبارز و پیروز منطقه را درون سرزمـین گیل و دیلم تسریع مـی نمود و زمـینـه های پذیرش آن را دربستر این پیروزی بیش از پیش فراهم مـی کرد.

     بعد از حسن بن زید برادر او محمد بن زید معروف بـه داعی صغیر بنا بـه وصیت حسن جانشین او شد. او بـه طور مستمر بافرستاده ها و فرماندهان یعقوب لیث صفاری کـه این زمان درون خراسان جای طاهریـان را گرفته بودند،دائماً درون جنگ وگریز بود که تا این کـه سرانجام سامانیـان بر یعقوب لیث پیروز شدند و داعی صغیر از خلاء قدرت ایجاد شده درون سرزمـین خراسان کـه همـیشـه تمایل بـه تابع طبرستان وگرگان داشت، استفاده کرد و دوباره بر طبرستان حاکمـیت مطلق یـافت.اما چون طبرستان دارای خراج مناسب بود، سامانیـان یعنی جانشینان صفاریـان نیز به منظور تصاحب آن تلاش بسیـار د و از این رو بـه طبرستان لشکر کشیده و داعی صغیر درون جنگ با فرمانده سامانیـان درون سال287 هجری کشته شد و سرانجام پیرزوی از آن سامانیـان شدکه قدرتی بزرگ درون خراسان بـه هم زده بودند و بدین ترتیب طبرستان بعد از مدتی دوباره بـه دست کارگزاران خلیفه یعنی سامانیـان سنی مذهب افتاد. درون این شکست، ناصر کبیر یعنی رهبر بعدی زیدیـان سواحل دریـای خزر درون کنار محمد بن زید حاکم زیدی طبرستان بود ولی بعد از شکست کامل محمد بن زید و کشته شدن او  از صحنـه ی جنگ فرار کرد و  خود را بـه شـهر ری رساند کـه گویـا درون آن قبلاً نیز زیسته بود.

تحول مـهم درون شرق گیلان درون سال های287 تا301 ه ق

   چنان کـه گفته شد درون برانداختن حکومت خلیفه ی عباسی درسواحل دریـای خزر اتحادی نانوشته بین سه گروه یعنی مردم محلی درون طبرستان، علویـان زیدی و دیلمـیان درون سواحل دریـای خزر بر علیـه خلیفه و نایبان او شکل گرفته بود کـه سرانجام بـه پیروزی بزرگ و بر انداختن حاکمـیت خلفای عباسی بعد ازحدود بیش از صدسال حکومت مستمر خلفای عباسی درون طبرستان ختم شد. درون مـیان این سه گروه ، عنصر جدید یعنی علویـان زیدی و نقش آفرینی آنـها درون این تحول بسیـار مـهم بود. با پیروزی علویـان زیدی بـه عنوان مذهبی معترض و دگراندیش درون طبرستان وتشکیل حکومت درون نواحی جلگه ای طبرستان، پذیرش مذهب اسلام دگراندیش بـه ویژه درون سرزمـین گیل ودیلم بـه سرعت گسترش یـافت.

 اما چنان کـه گفته شد سرانجام علویـان زیدی از جانشنان طاهریـان و صفاریـان درون طبرستان یعنی سامانیـان شکست خوردند و آمل مرکز تشکیلات علویـان زیدی بـه دست سامانیـان افتاد و ناصرکبیر( ناصر الحق) بعد از کشته شدن محمد بن زید کـه ابتدا جنگجوی زیدی و سپس عالمـی برجسته شده بود ، خود را جانشین او نامـید. ناصر بعد از کشته شدن محمد بن زید بـه دست سامانیـان بـه دامغان گریخت و از آنجا بـه شـهر ری رفت کـه شـهری بزرگ وجایگاه مـهمـی به منظور زیدیـان دراین زمان بود و احتمالاً او قبلاً نیز درون آنجا زیسته و آشنایـانی داشت. جستان بن وهسودان حاکم دیلم کـه قبلاً با ناصر کبیر آشنایی و دوستی داشت و احتمالاً از آمدن سامانیـان بـه طبرستان بیمناک شده بود، او راکه درون ری اقامت داشت بـه سرزمـین گیل و دیلم دعوت کرد و وعده داد کـه به او کمک خواهد کرد که تا حاکمـیت علویـان زیدیـه را دوباره با رهبری او بـه طبرستان برگرداند. درون نتیجه «دیری نپایید که[ناصر کبیر] دعوت پادشاه جستانی کـه به او وعده یـاری درون بازپس گیری تبرستان را داده بود، پذیرفت»(مادلونگ ،1381 ص 143). از این زمان بود کـه تحول درون گیلان شرقی بـه مسیر جدیدی افتاد.

 با دعوت جستان بن وهسودان و پس از بازگشت ناصر کبیر بـه سرزمـین گیل و دیلم یعنی بـه نواحی جلگه ای دیلمان، او بـه یـاری پادشاه دیلمـی بلافاصله دوبار درون سالهای 289 و290 هجری بـه طبرستان لشکر کشید و هر دوبار از لشکر سامانی و نایبان خلیفه عباسی شکست خورد. بعد ازاین شکست ها ظاهراً با سرخوردگی از پیروزی های زود هنگام  و بازگشت سریع بـه قدرت ، ناصر کبیر بـه دیلم بازگشت و در هوسم(رودسر) مستقر شد و تمام همِ خود را صرف ترویج مذهب زیدیـه و پویش های فرهنگی خاص زیدیـه دراین منطقه کرد. بـه گفته ی مادلونگ«.آنگاه[ناصر] درون همانجا ماندتا دیلمـیان را کـه هنوز بـه کیش زیدی نپیوسته بودند ونیز مردم گیل خاورسفیدرود را بـه اسلام فراخواند» (مادلونگ 1381،همان،ص143). فراموش نمـی کنیم کـه او پیش از این نیز زمانی درون سرزمـین گیل ودیلم مـی زیست و در آنجا با توجه بـه شغل تبلیغی ومذهبی خود نفوذی زیـاد بـه هم زده بود.ازاین روچنان کـه گفتیم بعد ازدعوت جستان و با کمک او با جمع آوری جنگجویـان وپهلوانان بـه نام دیلمـی درون دوسال متوالی یعنی سالهای289 و290 هجری بـه جنگ احمد بن اسماعیل سامانی کـه با لشکری بزرگ بـه طبرستان آمده بود از سرزمـین گیل ودیلم و احتمالاً از هوسم یعنی جایگاه اصلی خود بـه سوی آمل حرکت کرد. و چنان کـه گفته شد ناصر کبیر دراین جنگ ها با احمد بن اسماعیل سامانی شکستی سخت خورد و چند تن از فرماندهان بـه نام دیلمـیِ او یعنی امـیر فیروزان اشکوری پدر حسن فیروزانِ معروف کـه بعدها درون سپاه آل بویـه خدمت کرد و امـیر کاکی گیلانی پدر ماکان کاکی معروف کـه در همـین نبرد درون کنار او بودند، کشته شدند. بودنِ این فرماندهان دیلمـی یعنی مـهمترین خاندان های اشرافی و نظامـی گر دیلمـی درون سپاه او بـه ویژه این کـه او تنـها یکسالی بود کـه در نواحی هوسم مستقر شده بود نشانـه ی آن هست که ناصر کبیر حتا توانسته بود درون نخستین سال های استقرار رسمـی خود درون سرزمـین گیل و دیلم رهبری ایدئولوژیک بخش اعظمـی از ساکنان گیل ودیلم را ازآن خود نماید. این تحول همچنین نشانـه ی آن هست که این خاندان ها درون شرایط متحول زمانـه ، نـه فقط ماندگاری وتوسعه ی قدرت خود را درون پذیرش ایدئولوژی جدید مـی دیدند بلکه بـه تدریج بـه این واقعیت پی بودند کـه راه توسعه ی قلمرو حاکمـیتی دیلمـیان نیز درون این هست که بـه گرایشی از اسلام کـه البته مبارز و مخالف خلفا و به گونـه ای دگراندیشانـه باشد نیز تمسک جویند. بدین ترتیب بود کـه در این زمان یعنی درون ربع آخر قرن سوم هجری، مذهب زیدیـه درون خاندان های قدرتمند گیل ودیلم بـه مرکزیت شـهر هوسم و به قول مادلونگ خاور سفیدرود پذیرفته شده بود و بی تردید این پذیرش را حتما نزد عوام نیز فرض نمود.





[اهنگ عربی هله بل خمی]

نویسنده و منبع: Majid Fazeli | تاریخ انتشار: Wed, 09 Jan 2019 12:22:00 +0000



تمامی مطالب این سایت به صورت اتوماتیک توسط موتورهای جستجو و یا جستجو مستقیم بازدیدکنندگان جمع آوری شده است
هیچ مطلبی توسط این سایت مورد تایید نیست.
در صورت وجود مطلب غیرمجاز، جهت حذف به ایمیل زیر پیام ارسال نمایید
i.video.ir@gmail.com