ولما قسمت شصت ودو

ولما قسمت شصت ودو لیست همـه کلمات فارسی (مجموعه کامل) – سایت آموزه ها و ... | خوشگلی مالیـات داره | صد داستان ی | آبجی کوچولوی حشری من | صد داستان ی | اماکن زیـارتی و سیـاحتی عراق | درباره عراق |گروه خدمات ... | تأويل درون قرآن و «تأويل قرآن» - مقالات - مقالات - مرکز جامع ... |

ولما قسمت شصت ودو

لیست همـه کلمات فارسی (مجموعه کامل) – سایت آموزه ها و ...

لیست تمام کلمات فارسی را درون یک مجموعه کامل و در یک صفحه مـی توانید ببینید :
او
نو
اى
یو
آد
نم
آز
آش
آل
آم
نص
نر
آه
آی
ند
ین
ب
نخ
نت
نا
ن
یم
مى
بخ
بد
مـه
مو
بس
بط
بع
بگ
بل
بم
بن
بو
مک
مع
بى
ات
پ
پا
پخ
پر
مس
پز
پف
پم
مد
ت
تأ
مچ
تب
تز
مت
ما
م
یس
تو
لی
له
لو
لم
لگ
لک
ته
لش
تی
لت
یر
لب
ثم
ید
ج
جا
جب
لا
جد
ل
ل–
ئو
جر
گی
گه
جز
جک
جم
گو
جو
گم
جه
جی
یخ
چ
چا
چپ
چت
چس
گس
چو
گز
یت
ح
حا
حب
حد
حر
حس
حک
حل
گر
اچ
گت
گپ
اح
خط
کی
خم
خو
خی
یـا
دا
کن
کف
کش
کس
کژ
کز
کر
دت
کج
کت
کا
قه
قل
قق
قش
دک
دل
دم
قد
قج
قت
قا
شـه
ده
فی
فن
فک
ذر
ذی
ی
ر
فع
رت
رخ
رس
رش
رک
رگ
رم
رو
ف
اد
غم
غش
ری
اذ
ار
زا
زد
زر
زل
عن
زو
زه
زی
عم
ژل
ژن
أر
س
سا
ست
سد
عج
عث
سر
سس
سط
عا
ع
هی
سگ
سل
ظن
ظل
سم
طی
طه
سه
سی
طب
ط
هو
ش
شا
شب
صف
شش
صد
شق
شک
شل
شن
ص
اب
شئ
شو
شی
ولد
أوا
اوت
اوج
اور
نیز
نیر
نید
اوف
نیت
نی
أخر
نـهی
اهم
اهن
نـهد
نـهج
‏ای
أبی
اِی
ایـا
ایت
نـها
یکى
نـه
نوه
نون
نوم
نوک
نوش
ایس
ایم
نور
نود
اخص
ننگ
ایـه
ایی
ائه
هئف
اخم
نمو
آبد
نمک
نمش
آبی
آتش
آتی
آخر
هیـه
آدک
آدم
ادا
آر
آرا
آرش
نگر
آری
ادب
نگا
نکه
نکو
نقی
نقل
نقض
آسم
آسن
هین
نقد
آشر
آفت
نفع
نفش
آفی
آقا
آقش
نفخ
نفت
نغز
نعش
نعت
آگه
ادر
آلت
آلل
آلن
آلو
آلی
ادم
نطق
نطر
نضج
آمر
آمل
نصر
نصب
ادی
نشو
نشر
نشد
نشت
آن
آنا
نسخ
نسج
نست
نسب
آند
نزن
نزد
آنف
آنم
آنـه
نرخ
آنی
آور
یکه
نده
آون
اذا
آهن
إذا
آیـا
آیت
آیش
آین
ندا
اذن
آیی
یکم
یئو
ﺁرا
هیج
هیث
هیپ
نحو
نحن
نجم
نجف
نجد
بات
نثر
باد
بار
هیـا
نبی
باز
نبض
نای
نان
ناک
ناف
باژ
باش
نار
ناج
ناب
نا]
اتا
هون
هوک
مـیو
مـین
مـیک
باغ
مـیس
مـیز
بال
مـیر
بام
مـید
بان
بای
مَی
ارج
مـی
بآن
ببا
بجا
بجز
مـهر
هوش
بخت
بخث
بخس
بخش
مـهد
ارز
موی
بدر
بدش
بدل
بدم
بدو
بده
موم
بدی
بذل
اتم
بر
برا
مول
برت
برچ
مور
موج
موت
برش
هنگ
منی
برق
منـه
منک
منع
برو
بره
بری
مند
بزم
بزن
بزه
منت
هنک
بسا
بست
بسر
بسط
بسم
بسی
منا
من
مِن
مَن
ارش
بضع
هنر
بطن
بطی
هند
بعد
بغد
بغض
بغل
بقا
بقی
أرض
ملى
بکر
ملل
ملک
بگو
ملت
همـی
بلا
بلخ
بلد
بلع
بلک
بلن
ملا
مگو
مگر
مگا
بله
بلی
بما
بمب
مکی
مکه
اره
بنا
مکن
مکش
مکس
بنگ
مکر
مکث
بنی
اری
أری
مقع
مقر
بوش
بوک
بوی
به‏
همن
–به
بها
مفی
بهر
مغز
بهم
اتو
بی
بیـا
بیت
معد
بیر
بیع
بیل
بیم
مطب
مضر
بیو
مصر
‏از
از
ازت
مشی
مشو
پار
مشک
مشق
مشت
پاس
مش
همت
پاک
پان
پای
مسن
پبش
مسخ
پتو
پخت
پخش
پدر
پدل
مست
هما
پُر
پرب
مسأ
مژه
مژک
مزه
مزن
مزد
پرر
مری
مره
مرو
مرگ
پرم
پرو
مرغ
مرض
مرز
مرج
پره
پری
همِ
مر
هم
یک‏
پس
مده
پسخ
پشم
ازل
هلن
پل
مدر
مدد
پلت
پله
هگل
پمپ
پند
پنس
پنل
پنـه
مدّ
پوچ
مخل
پول
پهن
یک
پی‏
پی
پیت
پیچ
پیر
محو
پیس
محل
محک
محق
محض
پیک
پین
پیـه
هفت
ازن
هضم
هشت
تا
تا۴
تاب
هـش
تاج
تار
تاز
تاش
تان
تای
اژه
تبت
تبع
تپد
تپش
تپه
تجر
تحت
متو
متن
تخت
تخم
یون
تر
ترس
ترش
ترم
متر
متد
اسا
تست
تسخ
تشد
تشک
متا
هست
تعب
مآل
مآء
مای
ماه
مان
ماز
اسب
تک
مار
تکه
تلخ
تلف
تم
تمر
ماء
هری
هرم
هرج
هرت
تن‏
تن
تند
لین
تنش
تنک
تنگ
لیک
تنـه
تنی
–هر
لیز
هر
لهو
لهم
لها
لهِ
هـر
لون
لوک
لوط
لور
لوح
تور
لوث
لوب
توس
اثر
لنز
لند
لنا
لمن
لمس
هذه
لله
لگن
هذا
لکن
لکم
لکس
لقد
لقب
لفظ
لغو
لعل
لعب
تون
هدر
لطف
لطب
یقه
لست
لری
تهم
لرز
تهی
لرد
هجی
لذت
تیپ
تیر
لذا
لده
لخم
لحن
تیز
تیغ
تیک
تیم
لجا
لثه
تین
هجر
لپه
لبه
هتل
لبن
لبق
لبة
هتک
ثقل
ثلث
هبه
ثمر
ثمن
ثنا
هب
هاى
ھای
هاو
جاء
لای
جاپ
جات
جاز
لان
جام
لام
لال
لار
جاه
جاى
هان
جبر
لات
جبس
جبه
هام
جتی
جثه
ل< جدا هاق هاج هاب جدب جدر جدل جدی جذب جرء جرج گیر گیج جرو جری یصف ها جزء جزا جزع جزم جزو جزئ جسب جسد جسم گوی جسی جشن گون جعل جغد جفت یسک جلب جلز جلو یوم گوش گور گود گوا یزد گنـه جنب گنج جنت گمـی جنی وین جوّ ویل جود جور جوش جون جوی گلی ویک گله گلو گلف جهد جهش ویر جیب گلد جین وید ویـا وی چاب چاپ چار گل یرض چاق چاک چاه وهم چپی وهر چتر چرا چرب چرخ ابق چسب چشد وول چک چلک چمن چن گشت گشا گسی گسن یدی چنگ ونـه چوب ونگ چه‏ چه گزل ونا چهر چهل ون چی چیز چین یدک ومـی ومن اسد حات حاج حاد گره گرو وما حبل حتک حتم حج حجت حجر ولو حدّ حدت حدس حدو حدی حذر ولس گرگ حرص حرف حزب حزم ولز حسب حسد حسی حشر حصر حصه حضر حظی ابن حقّ حق حقه حقی اسم گرد گرج گرت حگر ولت حلّ حلت حلق حلم حلی حمد حمل حوت حور گرا ولب حوض حول حهت حیـا حیث حیف حین اسن خاج خار گذر خاک خام خان گدا ولا یخی گان گال خبر ختم خدا گات یخل خرج خرد کیو کین کیل خزر خزن خشت خشک خشن کیف خشی کیس خصی خضر اشت خطّ خطا کید خطر کیت وکی کهن کهل خطی خفا خفت کهع خلا خلأ –که خلد خلط که‏ خلف کـه خلق خلل وکه خمر کـه وکن خنک اشد کوی کوهکول کوک کوش خوب کور کود کوچ کوب کو وکم کنی کنـه کنگ خور کنش خوش خوف خوک خون خوی اشک کنت خیز خیس خیل خیم اشل وکل کنا کنّ اصف کمـی کمر کما کم کله کلر کلد کلب کلا کل کلّ کفی کفش کفر وقف کشی کشش کشد کشت اجریرت اطع وفن کره کرم کرک داغ دال دان کرج وفق کذب کده داه دای کدا دآک کد وفر دبی کجی وفا وعظ کتو دخل اعم درون درا کتک کتر کتب یحب کپی کبد کای کاه کاو درب کان کام درة کاف کاش درج درس کاخ افت وظن قیم درک قیس قیر قید قهر افر قوۀ درم قوی قوه قوم قول قوس قوز قوا قند قمـی قمر قما قم وطن قلی قله قلو درو قلم قلع قلب قلّ وضع ققی وصل قفل دره قفس دری قطع قطر قطب دزد قضا قصه قصص قصد قشر وصف قسم قسط قره قرض قرص دص دط دعا قرب دفع دفن دقت وشن دکا دگر قذف دگم قدم دلت قدس دلش دلق دلم قدر دلو قدح دلی وشش دما دمح دمش وشد دمل دمم قحط یتن دمـی دنا اقل قبل قبض قبر وسو دو دوا قبح قبا دود دور قام دوز قال دوش دول قاب وسن وسط فیـه دون دوی وسر دهة فیض فیش فیس دهر افوه دهى دهۀ وزن دی فوت دیچ دید دیر دیس فنا وزش فما فلک فلز فلج فلپ فلا فکی فکن فدیم فکر دیو اکه ذات فقط اگر ذرت ذره ذکر ذلک ذمـه ذمۀ ذنب فقر ذوق فقد ذهن فعی ذهی یتس ذیل الا ینگ وری ورو را راا راإ فعل راب ورم فطر فضل فضا فسر فسخ فسا راز راس رأس فرو رام ران فرق فرع فرش رای رأی ربّ ربا ربط ربع ربق ربک ربه ربی ورق رجب رجم رحل رحم ورش رُخ رخت فرد رخم ورس رد فرخ ردل ردو فرح فرچ ردی فرج ورا رسد رسم رسن رسی فرا یبن وده فدا فخر فحص رشک رصد فحش فجر فثم فتی فته رضی رعد رغد رفت فتق فتح فای رفع فإن فان ودو رکن رگه ودر رُم رمز رمـی فال رنج رنک ابد روا فاش الک وحی غیر روت غیب غول غنی غنا وحل غلی روس غضب وحق غزل غرق غرش روم غرر غرب غذا غده غدد غدا وچه ره رها رهت رهق رهی وچک ریـا وچپ ریت ریج ریح ریز عین عیش عیب ریش عهد ریف عوض عود ریو ریـه وجه وجو زال زان زای عنـه زآب زتو زجر زچه عنف زخم وجز زدل زدن زده وجد عند زرد زره زشت زصد زعم اله زلف زمـی وتی زن زنا زند زنش زنگ زنی ابر زود عمق زور زون زهد زهر عمر ام زیب عما على علو زین ژاک ژان ژرف ژست امت امد ژنز ژنی علف امر وتر امن امـه ساب علا عکه عساز عقد عقب عفو عفب عطف عطش عطر عطا عصر عصب عشق عشر ساق عسی عسل سام عزل عزت عزّ سان عرق سای عرض عرش عرب سبب سبد عذر سبز سبع سبق سپر سپس امـی ستد ستر ستم ستن ستی عدل سج سجل سجن سحر سخا عدد عجز عجب وپل سده احد أحد عبد سرب سرخ سرد سرش سرف عاص سرو سره سری سز ان سست سصت انا عات سعد سعه سعی إنا سفت سفر وپس انت أنت سقط سقف سقم سکا سکو ظهر ظنی سکه وبه سگن وبر ظنّ وبا سلب ظلم یأس ظفر سلف ظرف سله ظام وآن سم‏ سمت طیف سمن سمـی طیب وآب سن سن≥ سنا وای سنت طول طوق سنج سند سنگ طور طنز طمع سنن واو سو سوء طلا طفل سوپ طعم سوت سوخ سود طرو طرق سوز طرز سوق سوگ طرد سون وان طبی سهل سهم سؤء طبق وام سیـا طبع طبخ طبا واگ طاق سیب سیپ وار ضیـا ضوء ضنی سید ضمن ضلع سیر سیس ضرر سیل سیم ضد سیـه یـاز یـار یـاد یأت شات شاخ ضجه ضبط شاد شار صیف صید شام صور صوت شان شأن صنف شاه صنع یـاب صمغ صمد صلح صلب شبی صفی صفه شتم شته صفر صفت شخم ابی شد… صفا اخذ شدة شدخ صغر صعب صص نئو شدو صرع صرح شدی شدۀ شرا شرب شرح شرط شرع شرف شرق صدم صدک شرم صدق شرو صدر صدد شست نین شصت صدا نیم شعب شعر شعف شعی صحه شفا شفق نیک شکت شکر صحت شکم شکی صبر انن شلی شما صبح شمع شمل انو صاف صاد صاح انـه أنـه انی إنی شنگ شیئ شنـه شنی أنی شوخ شیو شیر شید شیخ شیء أخذ شـهر او[ شور شوی شوش شوق شوک شوگ الی ملال بلاک یرند افرا وطول وطور وطنی بلند وطنم مگیر ارجا وطرح بلور بلوغ وضوح بلوک مکین بلوم وضعی وضعف بلیک بلیـه افزا وضعت مکید ارجح وضرب بمدت وضبط وصید ب‍ن وصیت وصول مکمل بنال بنام بنای بنحو ارجع بند بندد بندر مکفی بندم بندو بنده مکعب وصفی وصفر بنزو مکره بنظر بنفس بنفش بنفع یلدا مکرم مکرر وصرف وصحت وصال بنی! بنیس بنیـه افسر وشور مقیم مقید بوتا بوته مقوی مقوم اردن بود مقوا مقنن بودج وشکی مقطع مقصر بودم مقصد بودن مقرر مقرّ افشا بودو مقدی مقدس بورس بورگ مقدر بوری بوزا بوژه بوسه وشکل افضل بولد بولک بولن افعی بویر اردو افق افقی ارده بـه وشست افلا افمن افول بهای مقام بهتر مقال مقاس مفید وشدت یرتع مفصل مفرط مفرد مفاد مغزی وشاد مغرض مغذی بهشت معیت معیب معنى بهمن معما بهین وسین وسیف معلم معلق معظو بیـار معظم معطل معطر معضل معسر معرق معرف بیـای معدی معده اقدا بیت[ معدل وسوی بیجا بیچا معبد بیدل بیدی أقرب بیرز بیرو بیژن بیست معاف بیش اقصا معاش معاد اقصی مظهر بیشـه مظان مطیع هوای مطلق بیکر بیکن مطلع مطلب مطقی بیگر مطبق بیگی وسوم وسوء یرای مضیق هوا مضحک مضاف مصون بیمـه مصور بیمـی بینا مصمم بیند مصلح بینش بینم مصری بینـه وسعی مصرع مصرش مصرح بیوز وسعت مصدر مصاف بیوه وسطی وسطح یونس ھنوز مشیت پاتو مشـهد مشوق مشوش پاتی مشود پادش مشمو اکرز اکرم هنوز مشعل مشعر مشرک مشرق پارچ پارس مشتق پاره مشتر وسپس پازل وسپر مشاع مشار وسبک اکسی پاشش پاشی وسال پاکت پاکی مسیر پالپ وزیر مسیح پاول پاوه پاها وزنی پایـا مسند وزنـه مسمم پایة مسلک مسلط مسلح پایش مسکن پایی مسکر مسقل مسطح مسری پائی و پبلی پپسی پتاس مسخر ارزی مسجل مستی پترو وزغم پتوی یـهود وزرا پختن وزتک یدنی پدر! پدرش پدرم پدری اکید پدید پذیر اگاه یدکی مسبب پراگ ارشد پرتو پرچم وزات یوما ورید هندی مزیت وروم وروش مزمن مزمل مزمت مزله مزلو مزلم مزلچ مزلج ورود اپاک ورنـه پرس مزاح مزاج مرئی پرسد مریض همۀ الاغ مروی مروط مرور مروج پرسم مروت یکی‏ مرگت ورفت مرگ‏ الان پرند مرکز ورطه مرکب مرفه مرغی ورضا پروب مرضی ورشد مرشد مرسی مرسل مرزی الآن مردی مردن پرود مرد ارضا مرخص مرحل پروش مرچع أرضا مرتو مرتن مرتد ورژن پرها ورزی مرتب مربی پریش مربو مربع مربط التی پزان مراد پژوه مرات مرا ورزم ورزش مذهب مذمت مذکر مذاق ورزد پــس ورده ورثۀ مدیر الدم پست ورثه مدون پستی الذل الذی پسر مدلی پسری پسند مدل ورثر پسین ورای پشت مدعی پشته پشتی وراه مدعا پشین پطرس وران پگاه یـهدی ارضی پلات مدرن مدرک مدرس پلاک ارفع پلان ودوم پلپلور ودقت ودست پلی پلیت پلیس مدتی ودرک یکی مدت پناه مدّت پنبه الف پنج مدان پنجم مدام پنجه ودرس ودرد ودرج مدار مداد ودان وداع پنیر مخیر پنیک مخوف مخور پوچی پودر وخیم پور مخمد پورت وخوی مخفی پوست مخفف مخطط پوشک پوشی وخود مخزن پولی پوند پویـا پویش پهلو مخرب مخدر پهنک پهنـه وخطر وخطا وخشم پیـاز مختل مختص همـه پیتر وخاص پیچش پیچی پیدا مخاط محیل وحید محیز محیـا محول پیرو محور اروی محنت پیری یوفی وحکم پیش محمل محلۀ محله محلا محکم وحفظ محقق محقر وحشی محضر وحشت محصل محشر پیشـه پیشی پیفر الکل پیکت پیکر محرک محرز محدث الکی پینر الگو وحده وحدت وحجم وحتی وحبس یحسی محبی تابش تابع تابه تابی تاثر تأثر محبت ااست محال محاق وچون مجیط مجهز مجنی مجمل مجمع مجله وچند تاجر تاچر تاچه مجلل تاحد تاخر مجلس مجلة تادر اریک تارخ تاری مجسم مجزا مجری اپی مجرم تأسف تاسه تأسی مجرد وجهی مجرب تاشو تاص تاکر تاکی مجرا تالی وجهه مجدد تامل تأمل مجد وجهِ تامـه تامـی ارئه تانل تاون تاهل تأهل تاهم وجوه تایپ تایس تاین تائی تبار تباه تبحر مجال یجاد تبعه تبعی تبلی تبیس مجاز تبین مجاب و جو وجمع یتنی تترا مثمر مثلی تثبت مثله مثلث وجذب مثلا مثل یوضع مثبث مثال تجرد متیو متین تجسد تجسس تجسم متیل تجلی تجمع یکون تحدب تحرک متهب متول متوع متنی الهی تحکم متمم تحلف تحمل همگی تخته تختی تخصص تخطه تخطی تخلف متکی ئیـان متقی تخمک متقن تخمـی تخیص تخیل تداد تدری متفق تدیس تذهب وثوق وثقه متعه تراز تراش تراک تربت ترپن متصل متصف ترجع ترحم تردد الیت متسع ترست ترسد ترسش ترسم ترسو متری ترسی الیز ترشح ترشی ترقی ترک الیس ترکش ترکل ترکم ترکه ترکی الیک ترمن ترمـه ترمـی وتیپ متدل ازاء ترنج ترند تروت الیم تری تریم ترین الیـه متبع إلیـه تستی ازاد تسری تسلب تسلط تسلی تسمـی تسوی متان متال تشبث تشتت تشتک تشخص همگن ازای تشکر تشکل اما همکف مبین مبیع تشنج تشنـه تشوق تشیع مبیت مبهم تصدی مبنی تصرف مبنع مبنا مبلغ تصور مبرم مبرا مبدل مبدأ مبدا مبحث تضاد مبتا تضیع تطور تظلم مباش مبار مباح امام مآخذ وتنش تعجب تعدا مایـه تعدد تعرض تعرق مایل مایع تعصب امان تعقل تعلق تعلل تعلم تعمق ماهی ماهه تعین ماهر ازآن ماون ماور تغیر مانی مانم مانک مانع تفأل ماند امتک تفحص تفرج ماما ماله تفکر مالک تفنن تفوق ازبه مال تقال تقبل تقدس تقدم تقرب تقسم ماسک ماست تقلب ماسا تقوا تقوی امده همسو تقی وترس همسن تکان تکبر تکثر مارک تکدی مارس مارژ مارچ تکفا تکفل تکلف تکلم مارا امره مادۀ امری مادل تکیـه مادر امشب تلخی امضا تلفظ تلفن تلتلمذ مأخذ ماخذ امکا تماس تمدد تمدن مابه وتحت تمرد مابق املی همسر امنی تمسک تمکن تملک تمنا لئیم لئون تمـیز یوشر ازتک امـید تنبل تنبه لیون امـیر لینک تنزل وپیش وپنج تنشن لیلی تنفر تنفس همزن امـیل لیکن امـین لیفی تنگی تنور تنوع همره تنـها لیسی ازته تنیس همرا لیست اجرت لیری توام توأم توان لیدز لیپو لیبت همچو همتش انار انان لَهُ وپسی وپسر لویـه لویس همتا لومن لوله لولد لولا لواجزا لوقا توبر توبه توبی توبۀ توپر همة توپی لوزی وپدر لوحی توحش توحه توده لوحه وبیش لوچی ‏لوث یکصد تورا وبند تورج تورز لوپز تورش تورم وبعد توری توزی وبسط توسع لوای لواط وبرش لنگر ازسه توسل توسه توشـه لندن وبدل وبخش وبخث لمعه لمسی وبحث وباز ازشش للذی توقع للبر توقف للبث همای توکل لگت ازغم لکنت توکی أنتم وآرا لکان انجا وایت لقاح لفظی انچه لغوی انحا لغزش لغتی ازکل لغت لغات لعیـا لعنت ‎اند ‏اند لطیف ازکم توند تونگ تونل تونـه توهم تویی تهای تهدی لطفی لطفا تهرا لشـهر لشکر واهب یکسو لسان وانش لرزش واند تهمت ابصر تهوع واما تهیة أحبب لذتی واله والد تیبک اندر تیتر والا لذات واگر یـایک اندک ه واقف لحظه تیره لحظة تیری اندو تیزی تیشـه تیغه وافر تیلر اندی لجام واصل تیمز واست تیوب واژه تیول واژة انسا ثابت ثابث ثالث واز یـانگ ثانی ثبات واری ثبت ثبت‏ واره لباس ثبتی ثبوت ثروت لائی لایـه ثریـا ثغور وارد ثقلی وارث هلند وادی ثمره واده واحد ثورن لاین واجد انشا واجب واثر واتر واپس لایل لایز جابر جابه وابر لاهه ازگی یـان جادو لاوس جاده جاذب جاری انفس جاست جالب جامد لامپ یوسف و۶۹۰ لاک لاغر جامو جامـه جامـی جان جانب جانت جانش جانل جاوه هلال ازلی جاها جاهل لادن ازما جای جایز لاحق لاجد جایی هلاک جائز جائی یـاکو نئون اِنک اتاق جبنـه اتال جبهه انکه نیمم انگل هفده جداً جدار نیلی هفته جدال نیل جدای نیکی جدبد نیکو جدرد نیکل جدلی جدّی گینر انما إنما هفتا جرات جرأت گیرن جراح جرام جرای احدی جرجی احسن جرح انّه جرعت جرگه جرم احشا –جرم اِنـه گیجی انـها گیتی گیتس گیـاه گیـان أنـهم هشتم جروس احشر احصا انیم ازهر جزءا جزام جزای جزاى گویی گویـه جزبا اوان اوبه جزوه گویم ازهم جست ازیک جستم جستن جسته جستی اوجی ازین گویـا اورا جسمش گوهر جسور گونة احضا جشغل نیری اورد جعبه نیرو جعلی گوکز گوفر اوره جفری جلاء جلال اوری اوست جلد جلدی جلسة جلسه جلسۀ جلگه گوشی جلوس گوشـه جلوی گوشش جلیس جلیل گوشت جمال جمع جمعی اولا جملة گواه جملۀ جمـیع جمـیل جناب گوان جناح جنای نیّت هستة اولز گندم گنجی گنجه گنجد نیـات گنتی گنبد جنبی جنبۀ اولی جنتی جنجه جنحه جنحۀ جندی جنس اومن جنسن یـاسر جنگ اون جنگی جنوب جنون اونس جنین اوول اوهم جواب جوار جواز گمپل گمان اویل اوین نیـا جورج گلیم جوزف جوزه اسای جوشد جوشش جوشی یکدل جونز جونگ جوهر اسبی جویـا هزار جوید جویس جویی جوئی اهدف جهات جهاد جهال جهان گلها گلّه اهرم گلوک نـهم گلشن گلرخ جهـت اهل ‏جهت جهت گلدر جهتی هریس اهلی جهل اتکا جهلا جهله جهنم اهّم هرنی نـهضت جیبی جیره جیزی جیمز هرمن جیوه یـاری هرگز اسپه ‏است اسـت چاپی چادر است‏ چارت گلاس چارک گلاب چاره احمق چاری گقته چاقو چاقی گقتن ایـاب چاکی گفتی چاله چانل چاوش ایـاک چاهک چاهی ایـام چای استـ نـهای نـهان نـهال نـهار چراغ نـهاد چربی گفتن گفتم چرخة چرخد چرخش چرند چریک است! چشم گفت چشمک اید چشمـه چشمـی چطور چقدر هرسی ایدز چکاپ چمچه گشود نوین نویس چنان گشنی گشتی گشته نویز چند نوید گشای گشاد نویت گسیل هرسن نونـه گسست گستر هرزه چندی هردو چننی نولی هرچه چوبی چوست چون چونک نوعا نوع یـارب چهار گزند نوشی گزاف نوشت گریـه چهرن چهره چهرۀ احیـا ایزد ایزو چیده چیره هراس گرین گریک چیزى گریف ایست چینی گریز ایفا نورو ایـایکه گرید ایگو حاجب حاجت حاجی نورم حادث حارث حاضر گری ایلت گرها نورث حاظر حافظ هراز حاق حاکی حال یکجا حالا حالت حالی حامل نوده گرنـه گرمـی گرمن حامـی حاوی حایز حائز حائل نودر حبس یـاده حبسی ایمن حبیب نوبه نوبل حتما حتی نوبت حتّی گرما ایمـی نوبة حجاب حجّت حجره ایـن حجمـی ابدی حجیت حجیم ‏این این‏ گرم این نوای حدسی حدمـی نواک حدوث حدی‏ نوار گرگش حدید نواب اتمـی حذف حذفی اینچ گرکو حربه حرجی ننظر حرفا حرفة حرفی حرم حرمت حروف حریت حریف حریق حریم نمـیه حزبی نمـین حزنی حزین اینش حساس حسام نمـی حسبه حسبی اینک حسرت حسگر یـابم حسنِ حسن حسنا حسنش حسنـه حسنی نموی حسی– گردی اینم حشره حشمت حصار هدیـه حصری حصول ایـها أیـها حضرت حضور هدفی حفاظ حفره ایین حفظ حفـظ حفظی –هدف ائمـه هدف اخته گرده حقوث گردم گردش گردس ه حکم‏ یـابت حکمش گرجی آبان گرته یـابا گربه حکیم نملی آبرو هجوم حلال آبزی آبسه حلقة حلقه هجری آبله حمال گرای حمای یکتا گران حمزه نمره حملة حمله حمـید حنجه حواس گراف گراد نمرة آپنـه حوزة گراب نمده نمدن حوزۀ هجده آتشی حوله حومـه آتنی حیـاط هجدم حیدر گذشت حیرت گذری آتیـه حیلت حیله آثار گذرد آجیل خاتم آحاد هتما خارج گذرا خارح خارش خارق خاص آخرش خاصّ خاصه خاضع خاطر خاطی آخری خاکی خالص خالق خالی هتلی خامـه خامـی آداب خانم گدای گداز گدار آدام آدرس یـااو گاید گاهأ گاها گاه آدلرو ابقا گانـه نماز گامـی گاما خانـه گام گالن نماد خانۀ خاور خائن نما گاز یؤتی خبره گاری خبری یوری گارو خجلت خجول نلعب خدا! خداص خدای خدشـه نلسن گابی نگین خدمـه کیوی خراب خراش نگه هائی آذر کینـه یورک خرده خرقه خرمن خروج خروش خرید کیلو آذری آذین خزری خسات کیفی خسته خسرو هایم خشتی هایش کیفر آراء خشمِ خشم آرام خشوع نگشت آرای خصال خصلت خصور کیسه نگری کیدی آرزو کیدن آرست هایت آرشـه خطاء نگرد خطاب کیتر خطای آرنج آروغ کیـا آروم آرون کهنی کهنـه یوبی خطری خطور خطوط آریـا خطیر آریم آرین خفگی آریو خفیف خفیـه همدم خلاء خلاص کهدر کهتر خلاق خلال نگاه نگام نگار های‏ های آزار خلفا خلفی نکنی آزما خلقت خلقی خللی خلوت خلوص خلیج خلیل نکشد خمـیر نکتة کوئن خنثی خنده نکبت آزمن خواب کوین کویر کویچ کویت آزمو کوهی کوهن نکاخ خوار نکاح کولی کوله کولز کولر نکات خواص خوان کوفی کوشی خواه کوشد هاون کوزه کوری کورک کورش کورد نقوی اثار کودی خوبی خـود خود آژیر کودک خودب آسان کوچه خودت کوپن کوپر کوبا هانت آسای نقض‏ خودش کنیز نقصی کنون خودم کنمو کنم هانا یقین آسیـا کنشی خورد نقص کنسر کنره کندی خوره خوری کنده خوزه هامن خوشا کندو کندن خوشش خوشم خوشـه خوشی خوشۀ نقشی نقشـه خون>
خونش
خونم
خونی
کـند
نقش
کنتم
هئیت
خیـال
کنتِ
خیـر
نقره
خیر
نقرس
خیرا
کنبد
خیره
خیری
خیزد
آسیم
هاله
خیلی
هالا
خیمـه
آشتی
هال
داخل
داد
داد–
کنان
کنار
دادت
کناب
نقاد
نقات
آشنا
کمـین
کمـیت
کمّی
نقاب
کمند
کمکی
کمکم
کمک
نفیس
کمرو
نفی
کمتر
کمپل
کمان
کمال
ابرد
آشوب
آشور
کلیۀ
دادم
کلیـه
کلید
کلیت
کلّی
دادی
کلی
نفوس
آشیل
دار
دارا
کلهن
آغاز
کلوک
کلوپ
کلوب
کلمـه
کلمن
کلمة
کلسی
کلزا
نفوذ
آغوش
کلاه
کلان
کلام
کلاک
کلاً
نفعی
آفات
آفاق
هیئت
کفیل
کفیت
هاشم
کفن
هاست
نفسه
نفسک
کفاه
هاری
کعبه
کشیو
کشیک
کشیش
کشید
نفس
کشـها
کشند
کشکک
نفری
کشف
کشف‏
نفره
هادی
کشتی
کشته
استر
کشان
نفرت
کسیت
آقای
کسلی
کسلر
کسل
هاحق
کسری
نفر
اخلق
کسبه
هابه
کسب
آکرس
نفتی
هابز
کریم
دارئ
دازد
داست
کریس
داسل
نفاق
کروی
کرون
کرنس
کرمـی
آکنـه
نغوظ
کرسی
کرست
داشـه
داعی
هابا
داغی
آگار
آگاه
دام
دامن
دامـی
نعشی
دانت
داند
کردم
کردد
ینظر
کرد
کرخی
هااز
کرة
کربن
کران
دانم
دانـه
دانی
داود
داور
کراس
کرات
نظیف
نظیر
کدها
نظمـی
داون
نظم
یقنی
دایر
دایم
داین
دایـه
دایی
دائر
دائم
کدام
آگنـه
دائی
اخوف
دباغ
آگهی
اخوه
آلات
کچلی
دبیر
آلام
کجرو
دپار
آلان
دچار
کجای

کجا
آلبو
کثیف
کثیر
کثره
کثرت
کتول
اخوی
آلتا
دخور

دخیل
آلدن
نظرم
آلفا
نظرش
هیوم
یفرغ
آلود
کتان
دراد
دراز
نظر
دراک
کبیر
کبود
کبدی
نظـر
وینگ
درای
کاهد
یغفر
کاوی
کاوش
ویلز
کانی
درآن
آمار
کانت
کإنا
دربر
کامـی
کامن
کامر
کامپ
آماس
دربه
کالج
کالا
درپی
آمال
کافی
کافر
آمپر
کاغذ
کاظم
کاشت
نطقی
کاسۀ
کاسه
اداء
درجا
کاست
درجۀ
درچه
کاری
درحد
درحل
کارن
کارم
کارل
آمد
درد
دردت
دردش
کارش
دردو
دردی
کارر
کارد
درزی
ویکی
کارت
درسر
درسه
کارآ
درشت
کارا
کار
نطفه
کاذب
کادر
آمدش
کاتر
کاتد
درطی
کاپا
کابل
نطری
آمدن
قیود
قیمت
هینز
نضیر
ویعه
قیدی
آمدی
درکش
قیـام
درکل
قهوه
درکی
قهری
ویژۀ
آمره
نصیب
نصوص
قویـا
نصفی
قوّه
آمزش
قومـی
قومس
قوما
نصفه
قولی
قوطی
نصف
قوزه
ویژة
قورت
قوت
قوة
آملی
قوای
قوام
قواس
آمنـه
قندی
درمـی
ویزه
ویزا
قمری
نصاف
قمار
نصاب
قماـ
درنگ
ویره
نشئت
آمور
قلیل
نشین
قلنج
نشوز
قلمم
درود
دروس
دروغ
نشود
قلعه
ویرا
قلبی
قلبم
نشکن
نشست
نشری
اداه
دروه
دروی
قفلی
نشدن
درهر
قفسی
قفسه
ویـال
درهم
قطعی
آمون
دریـا
قطعه
قطعا
آمـیز
آمـین
قطبی
قطار
قضیـه
دریغ
دریک
دریو
نشاط
دزدی
ویـاد
دست
قضای
قضاص
دستت
دستش
قضات
قضاء
ادبا
قصور
ادبی
قصدی
قصدم
قصدش
نشأت
قصبه
قشنگ
دستم
قشری
نشات
نشاء
نسیـه
قسطا
نسلی
قزلی
قریـه
دسته
قرین
قریت
دستی
قریب
نسلح
قرون
نسل
قرن
وهیل
دسی
قرمز
دشمن
قرعه
دشوا
قرضی
نسخه
قرصی
قرچک
قربت
نُسخ
وهوش
دعای
دعوا
دعوت
نسجی
دعوی
دغلی
دفاع
وهنر
دفت
دفتر
نستب
دفعه
وهمـه
نسبی
دقتی
قران
نسبه
دکان
دکتر
دکمـه
نسبط
قرا
آنجا
آنجه
یعمر
دلار
قدیم
قدمـی
قدمت
قدسی
دلپی
وهله
آندر
قدری
قدره
نساء
قدرت
آنده
آنرا
نزول
دلو=
وهلة
دلوش
نزده
نزدک
وهفت
قدام
دمای
نزاع
نروژ
دمشق
آنست
نرود
نرمـه
نرمن
اثری
قتل
نرم
وهدف
دنتی
دنچر
دندا
ادرة
قبیل
قبیح
قبلی
قبلا
دنده
دنیـا
آنمـی
آنند
دنیس
نرفع
آنور
وویر
نرسد
دواج
نرست
قبای
قبال
دواس
نرخی
قآدم
قائن
دوبه
قائم
قائل
قائد
ادعا
قایم
دودی
قایل
نرتع
دورة
دورن
قانو
قانن
قانع
قامت
آنـهم
قالی
دوری
دورۀ
ووقت
دوزخ
دوزی
آنیم
قاطع
دوسی
آواز
قاصر
دوفک
قاصد
قاسم
قارۀ
دوکی
قاری
قاره
قارچ
آوای
قاثد
قاتل
دوم
ووضع
دوّم
نراق
ادعی
فیـها
ندید
دومـی
ندهم
فینل
دوند
دونز
دونـه
ندهد
ونیز
دهان
آورن
دهد
فیلم
فیلک
فیلد
فیکس
فیفه
فیضی
ندرت
فیصد
فیشر
ندای
آوری
دهدو
فیدل
دهده
ونیر
دهری
دهشت
آوند
دهم
فیبر
آونگ
فهمـی
فهمم
فهمد
فهم
آووت
ادلة
فونل
فونت
آهکی
دهه
دهها
ونوع
دهی
فولک
فوکت
فوقه
دهیم
آهنگ
ونوش
ونوس
آیـات
ونمـی
فوق
فوری
فورس
فورد
دیبا
فورا
فوجی
فوتی
فـوت
آیتی
دیدر
فوآو
دیدم
دیدن
دیده
فنی
فنی‏
دیدی
دیدۀ
آید
فنون
دیری
آیدو
دیسر
دیسک
ونقل
ونقش
آیند
فلیم
فلیپ
فلور
ندار
فلفل
فلزی
نداد
فلذا
آینـه
ونسل
فلبث
فلان
فلاح
فلات
ونرم
فکین
آیـه
فکور
فکنی
فکند
وند
آیـهو
ونام
دیمـی
دین
آیید
دِین
آییم
آیین
فکان
نخوا
فقیر
فقید
دیون
فقها
آئیم
دیـه
فقه
آئین
ذاتا
ذالک
ذانگ
نخبه
فقری
فقره
اثنی
ذرات
أدنی
ذروا
ذغال
ومـیل
ذکری
ذکور
استن
یعضی
ومـهر
نخاع
فقرا
وموم
فقدا
ذوفن
نحوۀ
ذهاب
نحوی
نحوه
فغان
نحوة
استو
ادیب
ذیحق
نجیب
ذیلا
فعلش
باآن
وملی
باب
بابت
ومضر
بابد
بابل

رااز
ومرج
بابی
رابا
رابر
هیچ
فطری
فطرت
نجار
رابط
فضلی
رابل
رابه
نجاد
فضای
فصیح
راتر
فصول
فصلی
فصلت
نجات
فصل
راجع
راحت
فشنگ
راحل
راحه
اسرع
راد
رادر
فشرد
فسفر
نثار
نتیج
فساد
باچه
فزون
فزود
فریک
فریب
فروم
نترس
رازی
نتجه
ومدل
فرود
راسخ
رأسی
راشد
راضی
راطی
راغب
رافا
بادر
فرنل
راکت
راکه
رالز
باده
فرنچ
فرمـی
بادی
راند
فرمت
رانگ
رانی
بادۀ
راه
فرما
فرم
باذن
فرقی
فرقه
ومحل
فرعی
بارت
راهم
فرضی
فرض
ومجب
بارز
راهی
بارش
اسکن
رایـا
فرست
فرسا
رایت
رأیت
رایج
راین
نبوی
باره
ربّا
رباب
رباط
ربته
باری
ربطی
بارۀ
اسکی
–باز
ربکا
ربکم
ربود
نبود
نبوت
یعرف
رتبة
رتبه
رجال
ولیّ
رجبی
نبش
رجوع
رجیم
نبست
نبرد
رحمت
فردا
رحمـه
رحمـی
نبات
نائل
نایل
نایت
نایب
رخنـه
ولی
ناو
یعرض
ردکس
نانو
ردمـی
یعجز
نامۀ
نامئ
رده
نامـی
بازر
فرجی
ردیف
رزرو
فرجه
رزمـی
نامم
نامش
رسا
فربه
رسام
رسان
فربخ
فرآه
فرای
رسته
رسد‏
رسـد
نامد
رسما
فراق
نام
رسند
فراز
رسوا
رسوب
رسوخ
رسول
ولمب
رسید
ناله
فر
رسیم
ولما
رشتة
ناقض
رشته
ناقص
فذعی
فدای
رشتۀ
ناقش
رشد
نافی
فخری
نافذ
رشدش
ولله
رشدی
بازو
رشکش
رشگن
رشوه
ناظم
بازه
رضا
فحشا
ناظر
رضای
ناطق
ولعل
ناصر
رضوی
رعبی

رعدو
رعیت
رغبت
فتوا
ناشر
رغم
یطلل
رفاه
فتنـه
فتلک
ناسخ
فتشر
نازل
فتار
فائق
فایل
نازک
فانی
فانـه
رفتن
نارس
رفعت
فانگ
رفیع
رفیق
فاند
رقاص
رقبا
نارا
یونگ
نادی
رقم×
رقم
رقمـی
رقیب
نادم
رقیق
نادر
رکاب
رکلس
ناخن
رکنی
رکود
رکوع
ناحق
فاما
رگرو
ناجا
ولذا
نابه
رمان
اذیت
رمزی
رموز
یشود
اسما
یشکر
رنجش
فاقد
رنجی
ولپی
یشاء
رنگ
فاعل
رنگی
رنیس
رنین
مـیهن
فاطر
رواج
روال
فاصل
مـیوز
فاسد
فاست
فاژی
فازی
اسمز
فارغ
فارس
فاذت
فإذا
فاخر
فاحش
مـینی
مـینا
غیور
غیره
روبه
اسمـی
باشذ
غیبی
غیبه
باشم
روح
روحی
باشن
‎رود
رود
غیـاث
غیـاب
مـیله
غوطه
غواص
رودک
روده
مـیلز
مـیلر
روز
غنچه
غنای
روزة
مـیلت
مـیل
ارات
غلظت
غلطی
غلط
باشی
غلبه
روزه
روزی
مـیکر
غلام
غلات
باطل
غصب
باطن
غشای
مـیکا
–روش
روش
غشاء
غسلش
روشن
اسنا
غریب
روشـه
غرور
غروب
غرقه
اراک
غرضی
غرض
روشی
روضه
روغن
باغی
روکش
بافت
بافر
مـیشل
غرته
روند
غربی
غربت
بافی
رونق
رونی
روی
رویـا
رویت
روید
غذای
مـیشد
رویش
غددی
مـیسر
ارام
غبار
غائی
غایی
رویم
رویـه
غایت
غایب
غالی
رویی
باکو
باگز
باگن
وگیر
رهان
رهبر
اسیـا
رهرو
غالب
مـیری
غافل
رهین
رؤیت
مـیرد
اسیب
ریـاء
ریـاض
بالغ
ریـال
ریـای
ریبو
بالن
ریتا
ریتز
ریتم
اسید
عیوب
بامر
ریخت
ریدر

وگنگ
عینی
عینک
ریزد
ریزش
عینا
بامن
اسیر
ریزى
ریسک
عیسی
عیبی
عیبه
مـیچل
باند
ریشة
ریشـه
عیـان
عهدۀ
عهدة
مـیچا
بانک
بانگ
ریکی
ریلی
عودت
رینگ
رینو
بانو
بانی
ریون
ریوی
باور
رییس
رئوس
رئوف
رئیس
باوی
باهر
باهم
زاد
عوان
زادی
زادۀ
زارت
زارع
زاری
ابوت
زالی
عوام
زانک
زانگ
زاوه
زاها
زاهل
مـیان
زاید
زایش
زایل
یسعد
زاین
زایی
زائی
وگاز
زبان
زبحر
زبده
زبیت
وکیل
زجان
هیپر
زجنگ
زجور
زچاه
بایک
زحمت
باین
مؤید
بأیـه
زدام
زدای
زدست
زدگی
عنصر
بایئ
بائن
زدند
ارپا
زدیم
اشته
زراه
ببار
مؤنث
زروی
ببرد
زرین
عنبر
ببرم
مؤمن
ببست
زفرو
زفقر
زکام
ببند
زلال
مؤفق
عنان
عناء
ببیش
ببین
زمر
زمرة
زمره
مؤظف
زمغز
زملک
زمنی
زموج
زمـها
مؤسس
زمـین
عموم
زمـیه
مؤخر
مـهین
مـهیج
مـهیب
عمو
مـهیـا
عممـی
زنای
زنبق
عمله
زنده
عملا
مـهمن
مـهمل
زنگی
زنند
زنـها
مـهمش
زنی=
زنیم
اشجر
زوار
زوال
بتا
زوج
زوجه
بتای
زوجی
عمل
عمـل
عمل‏
عمقی
یسری
عمری
عمرت
زودی
مـهم
مـهلک
مـهلت
زهاب
مـهره
بتول
زهرا
بتها
زهره
زهکش
هیأت
زیـاد
زیـان
عمدأ
عمدا
عمد
زیبا
بجرم
اشرف
زید
بچشم
زیر
عمان
عمال
بچگی
هیـات
بچه
علیۀ
علیـه
علیم
زیرش
علیک
علیع
علی
علّی
علِی
زیست
بحار
علوی
بحال
علنی
زیک
علمـه
اشعث
زینت
زیور
ژاپن
بحث
بحثی
ژانر
علمش
ژانگ
ژتون
بحدی
ژرفی
مَهر
اشعه
مـهذب
علما
بحرب
ژنزی
بحری
ژنو
علمِ
علم
مـهدى
عللی
بحکم
علل
ژنوم
ژنـها
اشقر
ژنیک
علکی
علقه
ژوزف
ژوئن
بخار
علتی
ابری
وکلی
بخرج
یزدی
اشیـا
سابق
علتش
علّت
علت‏
ساحت
علت
علام
علاق
علاج
وکلا
بخشش
سادة
عقیم
سارس
عقود
ساری
بخشض
سازة
عقلی
عقلم
عقلش
مـهتر
عقل
عقدی
عقده
عقدة
سازم
عقبی
بخشى
عقاب
عفوه
مـهار
بخور
عفت
بخیـه
عفاف
عظیم
عظمت
عطیـه
ههای
وکشف
بدار
عطار
عضوی
موید
عضله
وکسی
سازو
عصبی
سازه
مونی
سازی
سازى
عشقی
ساست
عشقم
مونـه
بدتر
ساعد
ساعه
ساعی
مونو
ساقة
ساقط
ساقه
ساک
عشاق
وکسب
ساکت
ساکن
مونث
بدری
سال
سالب
سالک
سالل
سالن
عزیز
سالی
بدست
عزم
بدسن
عزّت
مونت
سامـی
مومـی
عروق
عروس
عرفی
عرفا
عرف
بدمد
عرضی
اصل
عرضه
سایت
بدن
عرصة
عرشـه
ساید
سایر
عرش[
بدنة
سایز
سایق
بدنـه
سایـه
سایی
عراق
سائق
سببی
عذری
هونگ
بدور
عذار
سبزی
بدوی
اصلا
سبقت
ـسبک
بدهد
سبک
عذاب
سبیل
سپاس
عده
مومن
بدهی
سپری
وکرب
سپس‏
سپس]
سپهر
عدول
سپید
وکجا
ستاد
عدوّ
ستان
عدمـی
عـدم
بدید
بدیع
سترد
سترس
ستقل
بدیل
عدم
بذات
ستون
وکتل
ستیز
بذر
بذری
عدسی
سجده
بذکر
سجلی
وکار
سجود
بذلک
عدرم
بذور
عددی
سخت
اصلح
وقیع
سختی
عداد
سخطه
سخن
عجین
عجیب
مولر
مولد
عجاف
مولا
وقیح
موکل
برار
سدیک
سدیم
عتیق
موقع
سراج
عترت
عبوس
سراغ
عبور
عبری
سران
عبرت
سرای
عبدا
موقر
براق
سرپل
عباد
سرحد
عایم
سرخک
موفق
عاید
عامـه
سرده
سردی
عامم
موعد
سرشت
عامد
موظف
عامِ
عام
موطن
سرفه
سرکش
سرکه
عالم
براو
سرم
سرما
عاقل
سرمد
عاصی
سرمش
سرمـه
سرمـی
سرنخ
سرنگ
موضع
عاشق
عاری
سروش
سروی
موصی
سرهّ
موشی
سرّی
عارض
سریر
عادل
برآن
عادت
سزای
موش
سستی
موسی
موسع
سطح
موسس
سطحی
سطوح
عاجز
هونت
موزه
سعدی
سعود
برتر
برتن
سعید
عابر
برجا
اضاع
سفتی
برچه
برحس
مورس
برخت
سفقط
سفید
ظیفه
سفیر
سفیـه
ظهور
مورث
سقوط
سقیم
وقوف
سکته
مودم
ی
سکنـه
مودت
سکوت
مودب
ظنین
سکون
موجی
سکوی
وقوع
ظنوا
برد
سلاح
سلام
موجو
موجز
سلبد
سلبی
موجر
موجد
سلسه
ظریف
ظروف
سلطه
وقفه
سلفش
سلوک
سلول
موثو
موثر
ظاهر
سلیم
بردم
ظالم
سمان
سمبل
ظاعن
طیور
سمپل
طیفی
هونا
سمتی
بررد
سمعی
برزن
سموم
برسد
سمـیت
سمـین
طیبه
برسن
برسی
وقدر
برشی
سنای
سنبه
منیر
سنّت
سنتر
برصد
سنتز
طویل
سنته
طولی
برضد
طوقه
یزدک
سنتى
منـهم
سنجد
طوطی
سنجه
سنجی
برفک
سندم
سندی
طوری
برفی
‏طور
اطاق
طوبی
منـها
سنگی
طناب
منوی
طلوع
منوط
سنی
سنیف
سنین
برقی
وقت
برک
طلب
سواء
سواد
برکت
طلای
سوار
طلاق
منو
سوای
طفلی
ارتش
برکل
طفره
طعنی
طعمـی
ط
منگی
اطلا
سوتی
منکر
سوخت
هومو
سودا
طروب
منعی
طرفی
سوده
طرفه
سودی
سورش
طرف
سوره
سوری
برگه
وقـت
سوزد
سوزش
سوزن
سوسن
طرزی
برگی
سوکی
برلن
وقبل
سول
طرحی
طرح
برم
طـرح
طراز
سوم
منظق
سوم–
سومر
طراح
طبیق
سومـی
منظر
سوی
سویـا
سویس
سویـه
سویی
سوئد
سوئی
منطه
سهام
سهای
طبیب
طبقی
منضم
منصه
سهمـی
سهیم
منصب
سؤال

طبعی
برنج
برند
طبعا
سیـار
منشأ
طـبع
منشا
برنز
منش
طاهر
طالب
طاقت
وقال
طاعه
سیـاق
سیـال
سیـاه
وفهم
سیبی
طاعت
برود
بروز
بروس
سیتو
بروک
ضهور
بروی
سیتی
وفور
ضمـیر
ضمنی
ضمنا
برهم
ضمان
ضلعی
برهه
ضلال
سیده
وفنی
سیرت
سیرل
ضعفی
سیری
بریـا
سیست
ضعفا
ضعف
منزل
ضرور
ضروت
ضرری
ضررو
مندی
سیصد
مندل
سیف
ضربی
سیفی
سیکز
سیکل
ضربه
بریج
سیلی
بریچ
سیما
ضرب‏
سیمن
سیمـی
سینا
ضرب
ضدیت
سینک
سینگ

سینی
بریم
ضخیم
ضحاک
برین
بزاق
بزرگ
هومن
شابک
منحل
منجی
منجز
ضبطِ
ضایع
ضامن
ضارب
اطلس
ضابط
شادی
هوگز
شارژ
شارع
شاعر
شاغل
بزند
شاغی
شافر
شاقه
شاکی
وفصل
صوفی
صوری
منتج
صورت
وفرض
صوتی
بزهی
صواب
وفرح
اعبد
صنوف
صنفی
شانس
بساز
شانل
شانـه
بسبک
شاهد
صنعت
هوکت
شاهی
شاید
شایر
صنتع
شایع
شبان
صمـیم
بستر
صمدی
منان
صلیب
شبحی
منال
شبکة
شبکه
بستم
صلاح
بستن
شبه
شبها
شبهه
شبیـه
وفای
بسرز
شتاب
صفوی
شتات
صفرا
بسزا
وفاق
شجاع
شجره
شجیل
شخص
وفات
شخصا
شخصه
شخصی
بسمـه
صفتی
یلعب
مناط
شخوص
بسیج
بسیل
بشدت
وغیر
صفار
شدبا
بشـر
صغیر
بشرح
بشرو
شدت‏
شدت
شدّت
صغری
بشری
شددر
وغنی
صعود
شدکه
شدگی
وعلم
شدم
مِنَ
اعضا
شدن
اعطا
اعظا
صریق
صریح
شدنش
صرفه
شدنی
ممـیز
صرفع
بشود
شده‏
صرفا
صَرف
صرفِ
بصری
صرف
اعظم
اعلا
صربه
صراط
بطلب
شدیم
وعقب
بطنـه

شرار
صدیق
بطنی
شربت
شرجی
بطور
صدها
صدور
شرحی
مملو
شرطی
بطول
ارتو
شرفی
بطئی
شرقی
اعلم
بعثت
هوشی
صدقی
بُعد
صدری
بعدا
شروط
شروع
بعدم
شریف
صدای
شریک
شستم
شستن
شسته
بعضا
ششم
ممتد
بعکس
بعلت
صخره
شعاع
بعلل
صحیص
شعبی
بعمل
شعرا
شعری
بعید
شعله
شعلی
شعور
صحیح
اعّم
وعشق
شغل
شغلش
وعزت
صحنـه
صحفه
صحصح
بغیر
شفاف
شفای
بفرد
شفقت
شفیت
شفیع
اغلب
بقاء
شکار
شکاف
صحرا
بقاع
بقای
شکرا
شکری
شکست
صحّت
بقدر
شکل
بقصد
شکمـی
وعده
شکند
صبور
شکنی
شکور
صبرم
شکوه
صبرت
بقیة
بقیـه
شگرف
شگفت
بقیۀ
شلاق
شلوغ
اغما
شلیک
بکار
شمار
ممّا
صائب
شمال
صالح
شمرد
صافی
اغوا
شمس
شمسی
ملیم
بکام
شمول
ارث
بکرد
شنا
ملیت
صادق
صادر
صاحب
م
ملّی
یرید
شئون
شئول
شنای
ملی
شنبه
وعدم
شنوا
ملهم
شنود
شنوم
شیوۀ
ملنا
وعدل
شیون
شیوع
ملکی
شوار
شوان
شیور
شیوة
ملکه
ملکف
شود]
شیوا
ملکت
شیمـی
شیلی
شیفت
شیعی
شیعه
شیشـه
شیری
وعام
بگرد
ملقب
شیتی
شیـار
ملغی
ملزم
شـهین
شـهید
شـهود

شـهنی
شـهلا
شـهری
شـهرت
افتد
شـهدا
شودن
شودو
بگور
شویی
شویـه
شویم
ملحق
شورش
ملحد
شوری
ملجم
ملجا
وظیـه
شوؤن
ارثی
افتی
شوم
شومـی
شوهر
مارکس
تکامل
مارکز
تکانش
مارکر
تکانـه
ابسته
نشدنی
تکثیر
مارکت
نشدند
تکرار
هفتم
اخراج
آموزن
نشانۀ
تکفام
نشانی
آموزه
نشانـه
تکلمـی
تکلیف
تکمله
تکمـیل
آموزی
افشاء
نشانم
افشار
مادی
تکوین
نشانک
آمـیزد
مادون

تکیمل
مادگی
آمـیزه
تکئیر
تگزاس
آمـیزی
تلاش
تلاشش
مادرم
مادرش
هفتگی
تلاشی
تلاقی
نشانة
آمـینو
تلخیص
تلطیف
تلفات
افشای
آمـینـه
تلفنی
تلفیق
نشان
تلقی
تلقیح
تلقین
هفتصد
افعال
تلمود
هفتاد
مادام
افغان
وشقوق
ماحصل
تلیـال
تلیوم
وشغلی
وشعور
ماجرا
تماسی
تماشا
تمام
ازمون
تماما
اثناء
ماجد
تمایز
ماتیک
تمایل
ماتزا
مابین
تمثیل
تمجید
ازمـهم
نسلها
افکار
مابقی
تمدنی
تمدید
افکند
اخروی
تمرّد
تمرکز
هغتگی
آنان
تمرین
وشروع
نسخة
تمسخر
آنانی
تمشیت
آنبین
تمکین
هضمـها
وشروط
افلاک
یعقوب
اف نی
نستبق
تمـیمـی
تمـییز
اخرین
وشرکت
نسبیت
تناسب
تنافی
تناقض
لیویت
تناوب
لیونگ
اقامت
ازنرم
تنبیـه
آنتی
لیوان
تنتور
هشیـار
اقامـه
تندرو
لینتر
نسبتی
آن‏جا
آن جا
اقبال
تنصیف
نسبتأ
تنعّم
تنغیص
نسبتا
لیلا
تنفسی
وشخصی
وشبکه
آنچاپ
نسبت
لیکرت
وشاید
تنگنا
آنچه
وشامل
آن چه
آنحکم
لیشتن
تنوعی
ازنظر
هشدار
نسازد
نساخت
تنیده
نساجی
ﺁخرین
توارث
تواصی
توافق
نژندی
لیزین
لیزری
نژادی
توالت
نژادا
توالی
نژاد
وسیلۀ
تواما
نزولی
توانا
لیدیگ
لیختن
لیتیک
لیتری
آن را
لیپید
وسیلة
لیپاز
آن‏را
لیـاقت
وسیگل
هشتصد
نزدیی
تواند
آنزیم
نزدیک
وسیعی
اقتضا
لوئیس
لوئیز
لوییز
آنژلا
لوین
آنژین
توانش
لویزا
لوهان
هشتاد
نزاد
نرون
لولند
اثنان
اقدام
لوکمـی
وسیع
لوکاس
ازنوع
آنسوی
اقرار
نرمال
هشاری
توبیخ
آنقدر
آنکگه
اقساط
آنکه
توتال
لوسنت
توجه
آن‎که
توجّه
لوسمـی
آنگاه
لورای
اقسام
توجهی
اقشار
توجیی
نرگس
اخطار
توحید
هستیم
اقلاً
اقلام
اقلیت
تودیع
نرفته
آنومـی
تورات
آنووا
لوتوس
لوپوس
توران
هستی
آن ها
آن‏ها
تورشن
وسوسه
تورمـی
لوبار
آنـها
تورها
نرسید
وسواس
لوایح
توزین
اقلیم
ابیـات
توسط
نرخها
توسعة
اقناع
اقوال
لوازم
اقوام
اخفاء
اقویـا
توسعۀ
آنیون
توسّل
توسلی
وسنجش
وسنتی
توصعه
توصیف
هسته
آوران
آورتر
اخلاق
لمبرت
توصیـه
اکبر
وسلول
توضیح
للموت
للذین
توفیق
ندیده
ندیدن
ندیدم
وسکوت
توقیف
ندهیم
توکسی
ندهید
ندهند
توکلی
وسکته
ازهمـه
توکیو
تولبد
ندولر
تولد
آوردی
ندرود
هستون
آورم
اکبری
تولیت
ندرتا
ندراد
نددیم
اجارة
ازیکی
آورید
آوریل
لغایت
آوریم
توماس
تومان
ندانم
تومور
وسریع
لعلکم
وسرعت
اکتفا
تومـیک
آویسل
اخلال
تونسی
آهسته
نداند
تونلی
اکثر
اکثرا
لطمـه
ندامت
یگانـه
تهاجم
اکراه
أبیکم
تهدید
اسارت
لطمات
آیـاتا
لطفاً
آیـاتی
اکرمص
تهذیب
اکرمن
آیتم
لطایف
اکرمـی
‏اساس
اساس
لستاق
اخوان
لزومـی
لزوما
آیددر
لزوم
نداری
آیدکه
لرزان
تهرتن
آیدمـی
تهویـه
وسبرگ
آیفرت
تهیـه
وسائل
وسائط
لذّتی
وسایل
تهییج
آیندة
لذایذ
ندادن
تیپیک
تیتست
تیچنر
تیخیر
وسایر
اکسید
وسایـا
تیرگی
تیرگى
وسالم
اساسأ
نخوری
وساطت
آیـهیـا
وساخت
تیرها
وزیست
تیرهم
وزیری
آیین‏
تیزتر
لحظات
هستم
لحاظ
وزوال
آیینـه
نخست
اجازه
نخسپد
آئورت
تیلور
إخوتک
ابیلی
اکسیر
نخاعی
وزنان
تیمور
لترال
اکسین
وزکار
لپیدی
تئاتر
لپیبه
وزعذر
لپتین
لبیـال
هزینة
لبنان
وزرای
وزراء
ثابتی
اکناف
اکنون
ثالثا
اسامة
ثالثی
ثانوی
وزدلش
اسامـی
ثانیـا
وزبان
لبریز
ثباتی
اسانس
بااین
اکیپی
ثبتبه
لبخند
اجازۀ
لباسی
اجانب
نجوای
اسباب
اگرچه
اگردو
اگرنـه
لائوس
بابلی
ثروتی
وزارت
اگزوز
بابند
اگیلا
یونیت
نجاری
هزران
هزاره
هزارة
نجاتی
ثنایی
وریدی
الاثر
ثیرمـی
اسپرم
نتیجۀ
باتلر
اخیر
جاءهم
ورویـه
جابجا
باحجم
لایحه
نتوان
باخبر
باختن
باخته
باخرز
هریک
الاجل
اخیرا
لاودن
نتایچ
ورودی
جاذبه
جارحه
جاروب
بادقت
جاریـه
اجبار
وروحی
جاستر
جاغلب
لاواژ
جاکثر
جاکز
جاکوب
الارض
جالبی
الأرض
وروان
باران
جامع
لامسه
هیولا
ورنیـه
ورنیر
لاگان
لاکست
بارزی
نبیین
هرولد
لافتی
لاغیر
لاغری
نبینم
لاطمع
جامعی
لاضرر
نبیند
نبینا
بارکر
بارکو
بارگی
نبیـاً
جانبة
جانبه
جانبی
لازمۀ
جانسن
بارما
لازمة
لازم
ورنر
اسپرو
جانور
جانی
بارنت
بارور
جاوید
لارسن
نبودی
نبوده
باروش
جاهای
هرودت
بارها
جاهلش
جاهلی
هینکل
باریک
لاخیر
باریم
جایزه
إلاما
لاجرم
ورفتا
هرنوع
بازار
نبودن
الامل
ابطال
هرمزد
جبران
نبشته
لابرد
الاول
جبسها
بازال
بازان
الأهن
لااقل
نبسته
جتخصص
الاهی
ابطحی
نباید
نباشی
نباشد
نباتی
یوسف=
جداری
اسپنس
جداست
اسپور
نایبی
گینرو
جداول
بازتر
جدایی
بازجو
نایبش
البدل
البرّ
ناهید
ورسوم
البیت
جدول
البیع
نانسی
البین
جدیت
جدید
جدیدا
گیلیس
گیلان
گیفین
گیریم
گیری
جدیدو
نامـیم
جدیدی
نامـید
جذاب
جذابی
الترز
جذبکم
نامـه
نامـه
‏نامـه
ورزید
گیرم
جراتی
هرکس
جراحی
بازرس
جرامـی
ناموس
جراید
جرأیم
نامند
گیردو
گیرد
ادارت
گیرتس
گیران
جربان
نامزد
ورزند
نامة
جرحرا
الجنـه
الحاق
ادارک
نالین
الحال
بازگو
بازمـی
ناکام
جرمبه
ناقوس
الحزن
الحسن
گیتا
گیـاهی
جرمـی
اداره
ابعاد
الحق
الحکم
ورزد…
اداری
جروسی
بازوی
گهگاه
الحوت
جریحه
جریمـه
گوییم
بازهم
الحیل
بازی
ناظری
ادامة
ورجین
گویید
جزایر
جزائم
جزائی
الدار
باسبک
ادامۀ
ناشی
باسمـه
الدون
جزیره
الدین
جزیی
گویند
باسیل
یونـها
جزئی
الذکر
ناشتا
جستجو
گوید
گویچه
جستدر
ناشاد
جستند
جستوی
ناسود
ناسره
است[
الذمـه
گویـای
گویـان
نازکی
نازکت
ابتنا
ناروا
نارسی
جسمـی
گوهای
گونـه
نارسا
الذین
الذئب
استهم
ورتکس
ورایج
ادای
نادان
جعفر
جعفرى
ناخود
جعلکم
الرسل
ناخدا
گوگرد
ناحیۀ
ناحیـه
ادآور
ناچیز
ناچار
جکسون
جکمـیت
جگاهی
ناجنس
الروح
جلالت
جلالی
الزام
ناتنی
ناتال
ناپدر
ناپاک
جلسات
هرقدر
نابود
نابجا
ناباب
وراثت
ناامن
جلوتر
گوشـه‏
ورابط
هرفرد
ن١٣٨٥
جلوه
الزنی
هرصفت
جلوئی
وذرات
جلیقه
ودیگر
گوشزد
جلیلی
گوشتی
مـی هد
مـیوه
جمادی
جماعت
السان
جمالش
جمایت
جمجمـه
السجن
باشدو
ودیعه
جمعاً
گوستر
گوستا
استاء
گودین
مـینوس
مـینای
گوپتا
گوایر
گواهی
جملات
مـیناو
جملگی
جملـه
جمله
ودولت
باشدی
جمـهور
ودوست
مـیلین
جمـیله
السنة
السنـه
جنازه
مـیلی
گوارش
السوء
السون
استات
الشأن
ودقیق
مـیلاد
جنایى
جنائی
ابقاء
ودسته
جنبة
مـیگشت
مـیکنم
جنبه
الصاق
یسبّح
الصبر
ودرهر
باطن‏
باطنی
گناهی
الضیم
الطاف
باعث
باعدم
جنسبا
باعزت
جنسون

باعصر
ودرون
گناه
الطیر
باغات
باغلب
جنگل
جنگها
ودروس
الطین
بافتن
جنوبی
بافتی
جنیدی
هرزگی
گمشده
جنینی
العرب
العلا
العلم
گمرکی
جوابی
باقر
جواد
جوادی
باقری
جوارح
مـیشده
العمر
جوان
جوانا
گمراه
گمران
باقی
گمانی
گمانش
العمل
جوانب
گمارش
گمارد
مـی‏شد
جوانـه
جوانی
جواهر
جوایز
مـی شد
گلیوم
باکال
جوراب
العهد
العید
مـی
مـیزند
مـی زد
العیر
الغای
جولان
جولای
استاد
یکنوع
هردرس
ودرصد
جوهره
بالا•
الفاظ
جویـان
جویـای
مـیرها
مـیرود
مـیرند
گلهای
جویند
مـیرسد
مـیرزا
ودرسی
بالاش
جهاتی
مـیران
گل ها
مـیراث
جهالت
بالان
هرحال
گل‏ها
جهانت
بالای
بالبی
گلوله
جهانش
گلوکز
مـیدهم
مـیدهد
الفبا
استاز
گلزار
بالین
جهانم
جهانی
گلدیس
گلدهی
جهائل
مـیداو
ودرجه
بامپس
بامتد
بامدل
هرچیز
بامره
بامری
مـیدان
گلدان
الفبه
مـی خو
ودرپی
جهلسر
بامور
مـیخچه
جهنمـی
ابقای
بانان
گلدار
و
الفتی
جیدید
جیران
ودانش
مـیثاق
هرچند
مـیترا
بانکی
ادرار
بانگی
الفدر
وداده
ادراک
چاپار
گلبول
گلبرگ
مـیباد
باوری
وخیمـی
باهدف
گلاسر
الفقه
چارده
گلابی
الفکر
–چارک
مـیآید
چارلز
باهوش
هرپنج
بایپس
الفلک
چاشنی
باید
مـیانـه
مـیانت
وخیلی
بایست
مـیابد
چالاز
هربرت
چالش
گفتیم
چالشف
هربار
گفتهر
گفته
وخواص
چالشی
الفوت
چانچه
وخلاق
بایلس
چانـه
هراسی
القا
گفته‏
القاء
هیستو
چایچی
گفتنی
بائوم
چپاول
القای
مؤ ید
القدر
القدس
گفتند
ببارد
چراغی
چراکه
چرایی
بباشد
چربست
ببخشد
القرص
ادراه
ببرسم
چرخان
القطن
ببرند
القمر
چرخشی
چرخند
چرخه
ببرید
گفتگو
ببریم
ادرای
مؤلفة
چشایی
ببلعد
وخامت
ببندد
چشمان
گفتار
وخالی
چشمآب
یکصدو
وخارج
گشودی
گشوده
ببیند
چشمـها
ببینم
ببینی
چغندر
بپذیر
وحیطه
مؤسسه
چکامـه
چگالی
چگونگ
گشودن
وحیدی
مؤسات
ادریس
چمران
مؤثری
مؤثره
مؤثر
گشنیز
یزدان
مـهینی
هذیـان
چنانی
چنبرة
ادعای
وحقوق
چندان
گشتند
مـهیـای
گشایی
گشایش
گشاید
مـهیـاء
بپرسد
بپرسم
هذالی
مـهندس
مـهناز
گسسته
مـهمـی
گستره
گسترش
گسترة
مـهمند
وحضور
چندین
ابلاء
چنگال
وحشتی
ادغام
چنین
گزینی
چنینی
چنیین
وحسین
بتادی
مـهمتر
چورون
مـهمات
هدفها
وحساس
چونان
الکلی
چونکه
الکوی
بترسد
ادگار
بتقوی
بتنـها
گزینش
گزیند
گزیلن
گزیده
گزیدن
بتواز
گزلرش
بتوان
گزسند
مـهلتی
گزاری
گزاره
هیرست
مـهشید
مـهریـه
وحرفه
وحدیث
یک سو
وحدتی
چهمـهم
ادله
بجای
چیـانگ
بجران
چیدن
الگوه
چیرگی
هدایت
بجوید
هدایـا
چیزند
چیزها
الگوی
چیزی
ابلاغ
وحالت
بچیند
هیچیک
گریزی
الله
اللهم
چینیم
یرقان
مـهراب
المال
المان
بحران
ادنتو
وچنین
حاتم
حاتمـی
گریده
استبا
المثل
وچنان
یرفعه
حاجتی
هجران
بحمده
حادتر
وجیـهه
حادثه
حاشیـه
گریـان
حـاصل
مـهدیس
حاصل
حاصله
‏حاضر
بخاطر
هجدهم
استبر
گرهای
گرهام
ادوار
مـهدی
بخردی
وجوهی
حافظا
حافظی
هیچکس
وجودی
حاکثر
حاکم
وجود
حاکمـه
حاکمـی
بخشد
هجازه
هیچاه
حالات
گروها
وجوب
حالته
گروه
مـهجور
حالتی
الملک
گروند
بخشند
بخشود
بخشـها
مـهتاب
حامله
بخشی
مـهاری
اپیوم
بخصوص
بخواب
بخوان
هتلها
مـهاجم
حبیبک
حبیبی
مـهاجر
بخوبی
بخودی
حتماً
حتماٌ
گرمتر
وجنون
بخورد
ادوین
گرمای
الملی
حتییک
بداخل
ادویـه
وجرأت
حجاری
حجازی
بدارد
بدارو
المـهل
حجتی
بدان
حجرات
بداند
بدانم
حجم
استبه
النار
موهبت
حجیّت
بداهه
موهای
بدبخت
حداقل
الناس
گرلین
گرگور
بدبین
وجذاب
بدتان
النفس
الواح
بدتری
بدحال
حدود
بدخیم
وجدان
یرحسب
حدیث
بدرقه
گرگان
حدیثی
الوصف
مونته
بدرید
بدزدد
وجاهت
هبازی
حرارت
الهام
بدشان
حراست
گرفتی
حرام
الهدی
حرامـی
حربست
وثیقه
الهوی
بدلیل
ادیـان
الهه
استپن
یکسری
حرفه
ابداع
حرکات
الیـاس
حرکت
حرکتش
حرکتی
الیـاف
حرمتش
بدنیـا
هایی
بدواً
ابنبه
بـدون
حریمـی
بدون
‏هایی
الیری
هاینز
الیزا
وثاقت
حساب
مومان
حسابی
حسادت
بدهم
حسّاس
گرفت
بدهند
گرشام
حساسی
گرسنـه
گردین
هایند
بدهید
بدهیم
وثابت
حسبیش
حسبیـه
ابنتک
حسرات
اتاقی
بدیدم
هایتی
بدیعه
بدیعی
گردیم
یـهودی
الیوت
بدین
مولوی
حسودی
مولند
مولری
حسین
حسینع
الیوم
حشرات
هایپو
هایپر
بذرها
حصاری
الیـها
اذعان
اذغان
حصولی
استثن
حصیری
حضانت
اتامـی
بذوری
حـضور
اذهان
حضورِ
حضوری
یدعوک
حفاری
امّا
حفاظت
حفرات
امادر
اماده
مولتی
مولای
امارت
موکول
براثر
حقارت
گردها
برادر
موکوس
حقایق
وتوجه
موقیت
حقـوق
حقوق
حقوق]
گردن
برادی
گردشی
وتوان
برازش
حقوقش
گرددک
گردد…
گردد!
گردد
موقوف
گردان
موقعی
وتنوع
حکایت
موقتی
موقت
حکم
اماکن
موقّت
حکمت
موقت‏
گرچه
وتنفس
براند
موفیت
موفقی
حکمـی
موفقت
حکمـیت
اذیتی
موعود
گرائی
گرایی
امامت
حکیمـی
اتانل
هاوتن
براون
حلاوت
برای‏
امانت
برای
حلقوی
برایش
حل ها
حلهای
برایم
حماسی
موضعی
وتمدن
گراها
گرانت
موضحه
امانی
موصوف
موصوع
حملات
برایی
گرامـی
برائت
حملها
وتلاش
گرافی
حمـیده
حمـیدی
حنجره
برآرد
حوادث
موشـها
برآمد
حوالی
امپیم
یکسره
وتفکر
امترک
حـوزه
حوزه
موسوم
برباد
موسمـی
گذشته
هانیـه
حوصله
موسسه
موسسة
وتعهد
وتعلل
موزیک
وتصور
موزون
حیـا ت
حیـات
گذشتن
حیـاتی
وتصرف
حیـان
امثال
موزات
حیدری
گذشتة
وتشکر
برجای
حیطة
امحاء
حیطه
گذرند
برچسب
برچمن
امحای
موروث
هانس
گذرای
برحسب
مورفی
خاتمة
خاتمـه
هانری
خادمـی
موردی
خارجه
گذران
اتباع
مورد
امرار
مورخه
خارها
برخود
خاسته
مورخ
مورّخ
امراض
گذاشت
امربه
مورای
خاصی
خاصیت
امروز
یخچال
گذاری
گذارو
گذارم
خاطری
ارادة
مودّب
خاکها
گذارد
هامون
خاکیم
موحدی
ارادت
گذار
موجهه
وتخصص
خاموش
برخی
وتحول
وتحمل
خانگی
اراده
برداً
موجه
خانمـی
موجود
امضاء
امضای
امعان
هالمن
موجبی
گاهی
گاهها
گاهای
گاهان
گاهاً
موجب‏
هالدی
هالان
گاوان
گاواژ
موثری
گانیـه
موثره
موثّر
گانة
امگا
بردزن
گاماچ
موتور
بردگى
املاء
بردن
گالری
املاک
گاستر
بردند
بردوش
خانی
گازی
بردوی
برده
خایگی
ارادی
خبائث
بردها
گازها
اراست
خبرگی
خبرند
بردیم
خبره‏
امنای
موانع
ختلال
مواقع
ختیـار
خجالت
موافق
بررسى
مواعد
برروی
برزخی
گارسن
خداست
مواظب
گادین
برزگر
خدایـا
گادرا
خدایم
خدایی
امنوا
خدمات
برزیل
مواضع
خدمت
موازی
برسبک
کیـهان
خدمتی
اراضی
خدیجه
موارد
موادی
خرابی
مواده
کیوان
خرافه
خرافی
امنیت
برسند
کینیـا
مواد
کینزر
کیناز
اموات
کیمـیا
کیمبل
امواج
برسیم
خرگوش
کیلون
کیلوت
برشکل
خروجی
مواجه
هاگان
امور
برشیت
کیگان
خ
خزانة
خزانـه
خزایی
خزائل
خزائی
اُمور
اموزش
خزینـه
منیجه
برطبق
خستگی
برطرف
برعدم
امولی
امونز
خشکتر
برفرض
منـهدم
خشکی
منـهای
منـهاج
امویی
اتبعه
خشنود
امـهال
خشونت
هافمن
امـیال
بد
خصایص
هاضمـه
وتأمل
خصوص
امـیدش
خصوصا
خصوصأ
وتازه
خصوصس
خصوصی
کیستی
کیست
وتاچه
برکار
کیرنز
منوره
خصومت
منوال
خصیصه
وتابع
برکسب
یحیی
وپویـا
منگنز
برکیک
خطابی
خطاست
خطاطی
امـیرع
برگچه
خطائی
هاشان
خطبه
ارایـه
خطرات
منقول
منقطع
خطرزا
منقضی
منقسم
کهینـه
کهولت
امـیری
منفی
منفعل
منفعت
منفصل
منفرد
امـیرى
برگسی
برگشت
خطیری
منعکس
منعقد
استدر
برگها
منعطف
خفیفی
هاسپی
خقیفف
منظوم
منظور
کهسپر
منظمـی
خلاصه
خلاف
ارائة
خلافت
منظم
هاروش
خلافی
برلیم
کهپنج
خلاقو
خلاقی
که[در
برلین
هاروت
هاردن
منظقی
منظقه
منظری
خلفای
برمـی
اناطۀ
منطوق
منطقۀ
منطقة
برنا
اجحاف
برنام
خلیفه
منطق
خلیلی
منطفه
منطبق
اناند
خمـیده
منضبط
انبار
خمـینی
منصوص
منصور
خندان
کویین
منصوب
منصفی
خنیفه
منصفه
منصرف
استرا
منشئی
ن
اجداد
منشور
انبوه
خوابی
انبیـا
کوهلر
منشعب
خواجه
منشاء
ز
کونتز
هیترو
خواری
خواست
کولین
کولیک
کولیس
هاپاک
برنده
کولون
کولمن
ارائۀ
برنسخ
کولای
وپژگی
وپرسش
خواصی
منسوخ
خوانا
خواند
کوکبا
برنفس
منسوب
کوشید
خوانم
برنمـی
کوشند
خوانی
ارباب
کوششی
کوششش
کوشش
بروان
خواهد
وپاسخ
منسجم
کوزید
وبینش
بروزز
منژیت

کورفو
اتحاد
بروسل
خواهش
کورتی
کورتن
خواهم
خواهی
منزوی
خوبان
کوربا
وبیـان
بروکس
برون
برونت
بروند
منزلۀ
کودها
کودنی
خوداز
برونر
کـودک
کودال
برونش
منزلی
کوچکی
خودبه
کوچک
منزلش
کوثری
منزلة
کوثر
برونی
کوتها
کوتاه
ارتبا
بروید
خودرا
کوبلر
کوبان
برویم
وبلند
کوانگ
خودرو
برهان
وبلاگ
کنیمـی
کنیم!
کنیم
برهمن
برهمـه

کنید
وبلاک
وبعید
وبعضی
کنونی
کننند
کنندۀ
خودکه
مندیل
کنند
‏مندی
وبطور
مندند
هیـاهو
کنگره
خودور
وبستر
کنکاش
وبزرگ
خودی
وبروز
خوراک
کنعان
خوران
برید
مندرج
کنشگر
ب
خوردن
کنسول
کنسرت
بریده
خورده
مندتر
کندیک
خورند
هیأتی
بریس
وبرخی
خوریم
بریل
وبرای
یکسال
بریور
کندوی
وبدین
وبدیع
کندلر
کندکه
مندان
کنددر
وبدون
اجرا–
منحصر
منحرف
وبدست
کندتر
منجمد
منجزا
کندبه
کندبا
کندآن
کنداز
منجّز
اجرا
کند
منجر
منثور
منتهی
خونین
خوهای
منتها
بزرگی
خویش
منتقل
وینیل
منتفی
وباید
وبالغ
کنتری
بزنند
کنتذل
بزنید
خیـالی
خیـانت
منتفع
بزودی
وباعث
منتظر
منتصب
منتشر
منتسب
منتخب
وبازی
خیریـه
وبارش
اجراب
خیزند
هویدا
وآنـها
بسازد
منبعی
بسامد
بسان
وآنرا
داخله
کنایـه
داخیل
منبعث
وآنچه
وآنان
داداز
کناکش
کناره
دادبه
منّان
کناتی
ویلمز
وآشنا
وآسیب
بستگی
داددر
ویلعب
کمـیسر
کمـیتۀ
دادرس
کمـیته
کمـیتة
وآزاد
کمـیاب
انتها
بسته
کمورد
منافی
ویلسن
کم کم
هویتی
بسرعت
ویلرز
کمرنگ
دادسی
دادکه
کمتری
کم تر
واین
بسنجد
دادگر
کمبود
کمانی
بسنجم
بسنده
منافع
هویت
بسیـار
مناظر
مناطق
دادن
وایلی
کلیـهر
مناسک
کلیوی
کلینی
کلیشـه
دادور
داده
دادها
کلیسا
کلیدی
انجان
کلّیت
بسیطی
انجای
دادهو
کلیة
بشارت
وایده
بشاش
انجمن
دادیم
ویکین
انجیل
بشــر
داراب
اجراز
منازل
کلوین
کلونی
کلونل
بشراً
کلود
بشراز
منازع
بشرای
داران
ویکنز
بشرکه
بشرند
داربی
انحاء
دارد
کلمات
کللند
کلسیم
انحای
بشریت
کلرید
بشسته
کلخود
بشکند
کلاهک
وایبر
کلانی
ویکرز
کلامـی
بشمار
کلاله
واهمـه
کلاسش
کلاس
اتخاد
کلاژن
کلارک
کلاپس
اتخاذ
ویسله
ویستا
بشنود
بشنوی
ور
یجویی
بشوند
بشویم
بصدور
بصرته
کفروا
کفپوش
کفاین
کفایت
بصورت
کفالت
کفاشی
بصیرا
بصیرت
بضاضه
بضاعت
بضاعه
کشیده
داردو
کشیدن
وی‍ژه
بطلان
داردی
کشوری
دارسی
انداز
دارم
کشور
ویژه
کشنده
اتریش
کشمـیر
کشمکش
وامور
وامام
بطوری
کشسان
مملکت
اتساع
ویزیت
کشتن
ارتشا
کشتار
اندام
کشاند
والذی
کشاله
کشاکش
والدی
ارتقا
اندبر
بعداً
بعداز
ممکن
دارو
اندبه
ممککن
ممدود
اندبی
بعدها
والای
بعدی
والاس
کسالت
بعضاً
داروی
بعضی
انددر
والّا
داری
کرینگ
اتصال
کریگ
ویروس
واگیر
اندرو
بعهدة
بعهده
داسته
داسرا
واگرا
ویران
داشت
واگار
اجرای
کروهن
کرونر
اتفاق
بفردی
کرمان
بفرست
کرکها
بفروش
بفضله
داشتی
کرزنر
کردیم
داشند
بفکند
بفهمد
بفهمم
اندکس
عه
داکسی
واکشد
کردیک
واکسن
اندکه
داماد
دامان
ممالک
دامنة
کردی
دامنـه
اندکی
دامنۀ
بقرات
بقراط
اندکى
دانا
دانان
دانای
بقره
ویدئو
کرده
ویدیو
ی
دانست
ش
د

واقعه
واقعا
ـدانش
دانش
کردکه
کرددر
ویدال
کردبه
کردبا
کرداز
کردار
بک
واقع
وافقی
بکارت
ابزار
کرختی
واغلب
کرتها
ملیسا
کربنی
کربنـه
بکاری
کرباس
کرایـه
کرایب
کراهت
کراون
کرانی
واعلم
کرامر
دانشی
دانکن
دانلد
دانلی
بکاهد
کرامپ
کراما
کرالا
کراکل
ملیتی
بکایی
دانید
دانیل
دانیم
واضحی
کرافت
اندوه
اندوی
کراتی
کرّات
ویتنی
کرابی
بکشد
کذبوا
بکشند
کذاری
کدیور
کدهای
بکشیم
بکلیـه
کدورت
واضحا
داوود
د
اندیس
دایـان
ند
دایرة
اندیش
دایما
دایمـی
ید
بکوشد
دایـها
بکیرد
واضح
یکدست
دائما
اجرهم
دائمـی
واشود
ملونی
ملولی
واسید
دباغی
ملموس
واسعه
دبلیو
واسطۀ
ملکول
ملکوت
کجروی
واسطة
أجرهم
کجباف
واساس
بگذرد
کجایی
بگذشت
دخالت
اتقوا
اجزاء
انرژی
ملعبه
بگریی
کثیری
ملزوم
بگفته
وهیئت
انزلی
انزوا
کتمان
ی
بگوشـه
بگونـه
ملحوظ
بگوید
دداری
وازرت
اجزاب
بگویم
بگویی
انساج
بگیرد
بگیرم
کتبی
کتباً
ملّتی
ملتهب
کتابی
ملتها
کتابه
درادی
ملتزم
کتابش
درازت
درازی
دراست
کتاب
وهویت
کتاب‏
ملایی
ملایم
کپسول
ملایر
دراکر
واریز
کبریت
ملامت
درامد
درامر
کایدو
ملاکی
کاهند
دراند
کاهشی
دراهم
اجساد
وارم
درایت
بلاکس
ملاک
دراین
بلحاظ
کاوها
کاووس
وهمگی
وارگس
کانین
بلژیک
درآمد
کانسر
وارسی
کانجر
کانتی
کانتر
درآید
کانَت
واردی
دربار
کانال
وارده
بلکه
دربحث
دربخش
وهمسو
وهمان
ملاحظ
کاملی
کامله
کاملا
کامل
ارجاء
واذیت
دربزه
دربست
بلندی
دربند
کالوس
مگنوم
کالمن
کالری
دربین
بلوای
کالبد
کالای
یبوست
وادار
درپیچ
درپیش
کاگلا
بلوری
درتاج
کاکرد
کاکار
واحدی
واحده
واحدش
کاغذی
واحدة
کاظمـی
اجسام
کاشفی
کاشف
واجود
کاشته

کاشان
واجرا
وهستی
اجلاس
کاسلی
انشاء
یبندی
درجات
کاسکو
درجای
انشای
درجة
کاستی
کاسته
کاستن
درجرح
درجرم
درجمع
کاسپر
انشائ
درجه
کازاک
انصار
اردنی
بمرجع
درحال
کارون
درحبس
واتنس
کارول
درحکم
بموجب
کارند
درخت
بموقع
بمؤمن
کارمـی
کارما
بمـیرد
واتمن
کارگر
درخور
واترز
بنابر
دردرس
کارکد
مکوبی
وویژه
واتاق
دردها
دردهه
مکلّف
مـکلف
درراه
دررشد
کاردی
درروش
مکلف
کارتو
بنابی
درزیر
اجماع
درساز
کارتر
کارتا
انفاق
اردوی
درست
درستی
درسخن
بناها
کاربر
کاربد
ووکسل
درسها
بنایی
ووقتی
درسی
درسیر
کارای
کاراو
بنحوی
کاران
درشرع
درشکه
درشـهر
اجمال
یونان
ووسعت
درصد
ووجود
ارزان
درصدد
درصدر
ونیمـه
بندرت
مکفول
کاتلن
کاتلر
کاتز
مکفال
کاتدی
بندری
درصدی
کاتتر
کاتبی
درضبط
درطول
بندگی
درظرف
درعرف
کاپای
کاپاس
درعمل
هورمن
درعین
درغرب
درغیر
کابین
کابلی
هوائی
کابرد
هوایی
بندها
مکعبی
درقلب
قیمتی
ونوین
‏بندی
اجنبی
درکار
مکشوف
استکه
ارزش
مکزیک
قیـامت
بنشان
انکار
قیـاسی
قیـاس
مکرمـه
یـائسه
نیوکس
درگاه
قهریـه
درگرو
درگیر
بنفشـه
ونمره
ونماد
قویتر
نیمـی
قویـاً
بنگاه
مکررا
قوه ی
بنگرد
انگار
قونیـه
قومـیت
هواها
هواست
مکتوم
بنورا
مکتوب
درمتن
بنوعی
مکتبة
درمحل
درمدت
قوسین
مکتب
نیمـه
هوازی
قوتی
نیمکت
قوتست
بنیـاد
مکان
انگاه
بنیـام
بنیـان
مکارم
قواعد
مکاتب
انگشت
قنکاح
نیمرخ
قندها
قنداق
ونقاط
استلن
قناعت
مقیمـی
درنده
درنظر
انگلی
ونظری
نیلسن
ونظام
درنقش
بوجود
ونشیب
ونشان
انگیز
قلیلی
نیکوی
درنوع
بود}و
نیکور
قلویی
بوداز
ونسلن
مقنین
بودبر
مقننـه
دروسی
قلمرو
بودبه
دروقت
درون
اتکاء
نیکفر
نیکخو
بودجة
قلدری
نیکان
قلبمـی
بودجه
بوددر
مقطوع
مقطعی
ونژاد
ققنوس
نیفتد
مقصود
بودکه
نیشکر
درویش
انگین
اتکای
مقرون
مقرله
مقرره
احاطه
قطعیت
‏بودن
درهمـه
بودنِ
درهیچ
بودنت
مقررت
قطعات
قطعاً
ونحوه
مقربه
ونبات
بودنش
نیستی
بودنم
قضییـه
قضیّه
بودنی
دریـای
دریچه
دریده
انوای
دریکی
مقدور
نیستم
بوده
دژآگه
دژگام
دژهوش
بودهر
مقدمة
دستان
قضایـه
قضایـا
مقدم
قضاوت
استمک
قضاست
بودیک
دستة
بودیم
دستخط
دسترس
قضاتی
مقدسی
ارزشی
بورزد
استمن
دستکش
قصیری
مقدرا
بورنت
ابنیـه
انـهار
أنـهار
هنگفت
بوسما
یـایند
قصاص
ومـیشی
بوشـهر
بوضوح
بوعلی
دستور
قشایی
بوقوع
قسمتی
هنگان
قسمت
قسامـه
قزوین
بولگر
ومؤثر
بولوگ
دستها
قرینـه
بومـی
بوندی
بوهای
قرنـها
بوهلر
یـانـه
قرمزی
اواخر
بویژه
اواسط
دسینک
دشارژ
بویس
بویسن
دشمنی
اوامر
دشوار
وموفق
اوایل
اوائل
قرصها
قررات
ومورد
وموجب
وموثر
دعاوی
مقتصی
قربان
دعوای
نیست
بهار
دعوتی
مقتدر
دغدغه
بهاره
دفاتر
قرآنی
بهاری
دفاعا
دفاعی
مقبول
اوتان
دفتری
قرآن
مقبره
دفعات
بهائی
به آن
بهبود
قرائن
دقایق
مقاوم
مقامـی
دقیق
ومواد
دقیق‏
دقیقا
قرائت
قراین
ومنفی
قراری
دقیقی
بهتر!
مقالۀ
دکارت
دکامر
مقاله
مقالة
دکترا
دکتری
قرارد
بهتری
هنری
قرارا
قرار
به جا
قـرار
قراچه
قرابت
بهجتی
به جز
مقاطع
مقاصد
مقاسه
ارسال
دلاری
دلازر
قدیمـی
دلالت
مقارن
بهدار
دلایل
دلائل
دلبرت
مفیدی
مفیدش
اورات
اوراد
دلتان
قدسنج
دلخوش
دلربا
مفقود
دلسوز
نیزدر
مفعول
دلشان
قدرتی
بهرام
دلگرم
مفطعی
دلگیر
مفصلی
بهراه
بهردو
بهرگز
مفصلا
دلوها
دلهره
بهروش
بهرول
دلیلِ
دلیل
دلیلی
اوراق
بهره
دماغه
دماها
وممکن
مفسّر
دمایی
دمائی
دمبرگ
مفروض
دمزاج
مفروش
اتلاق
قداست
ومکان
مفتوح
مفتاح
دموقت
مفاصل
قجری
مفاسد
اوردن
مفابل
مغلوب
مغشوش
دمـیدن
بهزاد
دنبال
قتاله
مغزها
اورلپ
مغرور
دندان
قبیله
ومقرر
نیرنگ
قبولی
ومفید
قبول
قبلا˝
مغبون
مغبنی
مغایر
مغازه
معیوب
معینى
دنیـای
دنیـاى
معینی
دنیوی
معینـه
معین
معیّن
استوک
معیشت
استون
استوی
قبایل
معهود
معهذا
دواست
دواگر
اوریک
دوام
دوامـی
معنی
دوایر
دوبار
دوبخش
دوبرا
اوزان
معنوی
ومعنی
قائمـی
بهمان
دوتیپ
دوجنس
اوستا
دوچیز
دوختن
دوخته
معنا
دودلی
بهمـین
نیتز
معمول
قاهره
بهنشر
دورتر
دورده
معمای
معمار
اوستن
دوروش
معلوم
دوره
معلول
قاموس
معلمـی
به هر
معلمم
قالوا
قالبی
بهیـار
دورین
اوصاف
معلّم
اوضاع
دوسال
ومعلم
دوست
اوقات
قالب
استهر
قافله
قاعدۀ
دوستت
قاعدة
دوستم
دوستی
قاطعی
ومعرف
قاطبه
دوسو
معکوس
قاضی
دوسوم
بیـابد
بیـات
معقول
دوطرف
ومعاد
معظمـی
قاسمـی
ومطلب
معطوف
معطوب
معطلی
اول–
استیک
دولبه
دولپه
دولپی
اوّل
دولت
قادها
بیـامو
قادر
قاچاق
قاجار
معصیت
معصوم
دولتی
قابیت
بیـان
اول
معشوق
معشوش
دوماه
قابل
ارسطو
معروف
معرکه
اولاً
معرفی
دومـی‏
اولاد
دومـین
فیونا
بیـانی
فینیل
معرض
استیل
معراج
دونکن
معذلک
ومشخص
دویدن
دویست
نیـایش
دهانش
دهانـه
فیلمـی
دهانی
نیـاید
معدوم
معدود
دهدبه
نیـامد
اولری
بی تا
دهداز
معدنی

فیکون
معدلت
ومردم
اولسر
دهدتا
معجزه
دهددر
فیصله
معتمد
فیشمن
فیشـر
معتقد
فیسمن
معتصم
فیزیو
دهدکه
فیزیک
فیزکی
معترض
فیروز
فیدلر
نیـافت
بی جا
فیدبک
فیتنر
معتدل
اولص
فیتات
بیحسی
دهقان
دهکده
معتبر
معتاد
معبود
فیبری
بیدار
دهند
فیبرو
نیـازی
اولقم
فهیمـه
فهمـید
نیـازش
فهمند
نیـاز
ومرجع
معایب
بیرنگ
فهرست
ارسله
بیروت
فونتس
بیرون
فومشى
دهندۀ
معاون
اولها
ده ها
معانی
فومشی
دهه ی
أرسله
معالم
دهید
معالج
فولاد
اوّلی
معاصی
فوقدر
اولیـا
فوقاً
نیـابی
بیشتر
اولیة
معارف
معادن
فوستر
فوزیـه
دیـات
فوریۀ
فوریت
اولین
معابر
معابد
دیـانت
دیـانی
فوراً
مظهری
فودوی
بی شک
نیـابد
مظنون
مظلوم
مظفری
اولئک
دیدار
فوبیک
بیضگی
فوبیـا
بیضوی
فوبی
فوبوس
ومذهب
فوائد
فواید
فواصل
دیدگی
مظاهر
نیـابت
دیدند
دیدنی
مظان‏
دیـده
فواحش
هنرها
بیطرف
مطهری
اسدی
دیدیم
بیفتد
فنونی
دیرتر
دیررس
مطلقه
مطلقا
فنجان
بیکار
فناور
اونای
فناست
بیکس
فمسهد
دیکته
مطلعی
اسرار
دیگر
دیگرا
اوهام
مطلبی
فلولا
بیگاه
ومدیر
اوهیر
فلسفی
اسرای
فلزات
مطرح
مطبوع
یـانس
اویند
اسروه
بیلان
فلاشئ
فلاحی
بیلی
مطبعه
ارشاد
اهایی
بیمار
مطاله
فکندی
مطالب
مطابه
دیگرى
فکریو
فکری
مضئوا
مضیقی
مضیقه
مضمون
مضطرب
فکرمـی
فکربه
دینر
مضرات
اسفند
دینگ
مضحکا
دینی
فکاهی
ومخفی
مضایق
دیوار
ومحیط
دیوان
فقیـه
مضاعف
بیمای
مضارب
فقهیـه
مصیبت
فقهی
نـهمـین
فقهای
فقهاء
اهدای
ابواب
دیویی
دیوئی
مصوبی
اسقاط
اسکات
اهرمـی
ومحرک
ذاتاً
بی نا
ذاتی
اتمام
ذبیحی
ذحدود
ذخایر
ذخیره
مصوب
اسکان
مصنون
ومثبت
اهلیت
مصلحی
فقرای
فقرات
اسکلت
ذکاوت
ذکایی
ومبهم
ذکرمـی
مصفّی
بینشی
بینکم
اهمال
بیننا
بینند
مصروف
مصروع
مصرفی
ذهبنا
بیّنـه
نـهضتی
بینـهم
ذهنی
ذهنیت
فعلیت
فعلی
بینی
ومبحث
بینید
ذیربط
بینیم
مصرف
اهواز
ذیلاً
ذینفع
اسکله
یـامـین
مصرحه
مصرّح
رءیـاک
ومآخذ
ومادۀ
مصراع
وماده
مصدوم
فعلاً
اسکور
مصداق
فعالی
مصائب
مصایق
مصایب
فعال
هندسی
اسکیز
مصارف
بیـهوش
فضیله
ومادر
فضیلت
وماخذ
رابطۀ
نـهائی
فضایی
فضایل
ایـارن
رابیش
رابین
پاتل
یـامنع
راتحت
مشـهور
مشـهود
مشـهدی
نـهایی
مشوّق
ایـالت
ولیکن
راجرز
مشورع
راجعه
فشنگی
راچمن
راچند
راچون
م
راحتر
راحتی
راحفظ
پاداش
راحیل
فشرده
ولیدی
مشمول
فشردن
ولیتم
ایثار
فشاری
رادرس
ایجاب
رادرک
مشکوک
فسفات
فسرده
مشکلی
مشکل
فسادی
–مشکل
نـهانی
فزونی
مشقات
فریمن
نـهانت
رادیو
فریضه
فریزر
فرید
فریتز
فریبی
مشغول
فریـاد
فرهود
فرهاد
فروید
مشغله
فروکش
راذکر
راروی
هنجار
فروشی
فروشد
رازقی
مشعشع
احتیـا
مشروع
راساً
رأساً
فروش
راست
راستا
راستش
مشروح
راستی
ارشدی
نـهادی
راسل
مشدده
فروتن
مشخیص
راصرف
مشخصی
راضیـه
نـهاده
پارچه
نـهادن
فروان
رافع
مشخصه
مشخصا
راکسب
راکه‏
مشخّص
مشخص
شوندو
پارسی
فرناز
اتمـیک
راموس
پارک
رامـی
فرمول
رامـیل
پارکر
رانام
مشتمل
فرمود
نـه در
راندن
رانده
رانمـی
پارگی
راونس
ییلاق
مشترک
ارضاء
راهبر
فرماج
مشتاق
احداث
پاریس
مشبکی
ایحاد
پاژنگ
ایحال
پاستر
ارضای
فرضاً
پاسخ
فرصتی
مشاهد
فرصت
راهور
راهها
فرشته
فرشاد
مشاور
مشاغل
ینفعک
ارعاب
مشاده
رایـاد
فرستد
پاسخی
مشابه
پاسیو
احراز
نوینی
فرزین
فرزتد
رایجی
رایطه
فردیک
فردیت
پاشا
ولتاژ
ایده
پاشنـه
اسلحه
رباده
ربانی
رباید
ربایی
ربائی
نویسی
پاکان
نویسد
پاکوک
اسلوب
مسئلت
مسیرش
ارفـع
نویدی
پالوف
ربیع
ارقات
پانتو
رتبتش
مسیحی
فردی
مسیحش
فردوس
فردند
رتفار
رت ها
فرددد
فردبا
اسماء
رجایی
مسیـار
پانصد
رجحان
مسؤول
پانیک
پاوری
ارقام
پاولف
رحماء
رحمان
ایذاء
فردای
ایراد
پاهای
نووتل
رحیمـی
همـین
مسواک
پایـان
رخداد
رخسار
رخشان
ارکان
مسموم
مسموع
نومـید
ردپای
مسلوب
ردستی
مسلمـی
مسلما
مسلّم
اسمال
مسلم
ردوکس
مسلکی
ولایـه
نوگرا
احزاب
ردیـاب
مسلسل
رزاقی
پایدر
رزسمـی
نوعی
پاینی
فرجام
رزومـه
پایـه
رژیم
فرجاد
نوعاً
رژیمـی
فرتیز
پایـه☐
مسکوک
مسکوت
رسالة
فربهش
مسکنی
فربون
فربوس
ارگان
اسمـیت
رسانة
رساند
فرآهم
فرائض
ولایت
فراھم
رستمـی
رستنی
مسقلی
ولازم
همـیشـه
فرانک
فرامـی
نوشـهر
پائول
رسماً
نوشند
رسمـی
پائین
فراغت
نوشته
مسروی
نوشتن
پپتید
مسدود
پپتیک
فراری
رسولص
رسوله
رسولی
مسخره
رسوم
رسومـی
اسناد
ایرج
فرار
رسیدن
ولادت
رسیدو
رسیده
فراتر
نوسان
همـه ی
ایزدی
یـافکر
مستور
نوزده
رشته‏
اسنیت
پختگی
فدرال
ایستا
نوری
اسهال
پدرام
نورون
نوروز
ایشان
رشدص
فحشای
رشدمـی
ایفاء
مستند
مستمر
مستقر
ارمکی
فحشاء
پذیرا
مستعد
مسترد
مستدل
فجایع
پذیرد
فتیله
مستحق
رضایی
رضائی
فتوحی
رضوان
مستتر
فتوای
رضویـه
پذیرم
رطوبت
مستبد
نورمن
پذییر
همومـی
رغبتی
پراکس
وگواه
مساﺋل
رفاقت
رفاهی
رفتار
مساوی
فتمثل
اروپا
ایلات
فتدلی
فتحی
پرباد
پرتاب
فتاوى
فتاوی
فتاوا
فتاری
فتاحی
فائقه
پرتنش
فایول
اسیدی
فایدة
مسافر
مسافت
فانـها
فانّه
مساعی
رفتگی
پرتوی
رفتند
پرجوش
رفته
فانون
پرچرب
ایلام
رفعنا
رفلکس
مساعد
پرچین
مساحت
رقابت
فأنفخ
مساجد
رقابی
پرخطر
پرخون
رقبای
هموژن
ایلسر
نوردن
هموار
مزیتی
مزیّت
مزیـال
ایمان
وگریـه
رکبوا
رکتوم
پرداز
مزمنی
وگروه
اشاعة
رکورد
اشاعه
وگرنـه
فامـیل
نوپای
رگرفت
نوبی
ایمنی
رگ‏ها
رگ ها
رگه ی
اشباع
مزرعه
مزدوج
وگاهی
مزبور
رمورد
پرده
نوبتش
رمـیدی
پردیس
رنجبر
فأکله
یکبار
رنجور
فاقـد
پررنگ
مزارع
رندان
رندوم
وگاها
ایمـیل
مزاحم
فاعلی
اروین
فاطمـی
مزاجی
رنگین
وکیوم
وکیمز
فاطمـه
پرستم
پرستی
روابط
یکایک
وکیفی
پرسش
مریمـی
روان
مریم
وکیس
روانش
فاسیـا
فاسدی
ارهاش
احشای
مرهون
اینار
فاز
اینان
فارمر
فارلی
مرولی
نوآور
مروری
نوایی
فادوآ
روانـه
روانی
وکوهن
فاحشی

مروّت
روایت
فاحسن
فاجعه
فابین
روباز
روبرو
اباحه
پرسند
پرسنل
غیرِه
نواقض
پرسیم
روبین
روپسی
پرشدن
نواقص
پرشور
روتین
پرصور
مرموز
نوازی
نوازش
غیبت
روحنا
پرکار
روحیـه
نواری
اشتها
مرکزی
نواحی
نوابی
غیـابی
پرنده
رودبه
نوابع
پرواز
روددر
مرکبی
وکوشش
رودکه
رودکی
غنیمت
مرقوم
وکنند
اینجا
مرغوب
ننمود
غنایی
مرعشی
روزبه
همنوع
مرطوب
غمگین
مرضیـه
اشخاص
غلظتی
ایند
مرصاد
همنوا
روزنـه
ینتظر
مرسوم
پروتز
روزها
غلایق
اشراف
مرسده
روسای
روسپی
غلامـی
مرسان
ایندی
غفلتی
مرزها
روست
روستا
احصاء
غفلت
غضروف
اینرو
مردها
مرده
غشایی
اینست
روستر
روسو
روسیـه
مردو
مردند
اشرفی
مردمـی
مردمک
مردم!
وکمتر
غزنوی
مردم
اشعار
غزالی
غریزی
غریزه
غریزة
غریبه
پرور
غروری
احصای
روشـها
مردزن
غرقاب
مرداد
مرداب
پروری
پروزش
أبانا
پروژه
روغنی
روکرد
مرخصی
روگار
مرحوم
مرحلۀ
پروسس
رومـی
مرحلی
پروسه
مرحله
مرحلة
رونده
غرایی
روندی
غرایز
نمودن
مرجوع
مرجعی
احضار
غرامت
مرجع
رویـاء
غذائی
رویـان
رویـای
مرجدر
اینـها
مرتون
غذاها
ایوار
ایوان
پروند
رویشی
مرتکب
غددرا
مرتفع
مرتضى
غباری
اشغال
پرویز
رویـه‏
پروین
اشفقن
یـافتن
غامضی
مرتبط
غالبی
پرهیز
روئیت
روئین
مرتبا
ایـهام
احقاف
اشکال
رهاند
رهایی
رهائی
غالبا
پ
رهبرد
رهبری
پریرخ
پریشی
رهکار
رهگذر
رهنما
پرینـه
غالب‏
اشنیر
رؤسای
رؤیـای
یـافت
آالکس
اشیـاء
پزشک
ریـاست
وکلای
ریـاضت
ریـاضی
غارها
پزشک‏
مراکش
ریـالی
مراکز
ریـایی
مراسم
مرارت
مرادی
آب
ریجنت
ریجیو
ریچتر
ریچمن
اشیـای
عینیت
ریختن
ریخته
مراجع
مراتع
ریزان
مراتب
عیناً
ریزشک
ریزمن
ریزند
ریزوم
ریزی
مـُرّ
نمود
مذهبی
اصالت
عیسیع
ریسرچ
مذموم
وکلاس
اصحاب
مذبور
مذاهب
اصدار
مدیون
عیـانت
مدینـه
مدیری
مدیره
عهده
پژوهی
مدیرت
پژهان
ن
اصرار
آبدهی
ریگان
ریگرز
ریلکس
عوراض
وکلاء
ریمون
نمککم
رینز
اصطلا
مدیدی
مدیـان
پسامد
ریودی
مدیـال
ازادی
همگون
پستال
رییسه
وکفیل

رئـیس
مدونی
رئیسه
رئیسی
مدوّن
آبکشی
عوائد
زاپرت
پستچی
ابراز
عواید
آبوزن
زاده
آبهای
عوامـی
اتهام
مدنیت
زارچی
مدنی
زارعی
آبیدر
زاکیـه
زاگرس
مدنظر
پسرفت
پسرم!
وکسلر
پسرها
نمرود
ازاین
زاویة
زاویـه
آپلند
عواقب
زاهدی
همگرا
مدفوع
نمرات
زایدی
اصغر
عواطف
زایشی
زایگر
همگان
عوارض
نمایی
نمایـه
زاییو
زائد
آترزی
مدعو
نمایم
عنفاً
زبانی
نمایش
زبخشش
زبونی
آتروم
وکرسی
زتهمت
پطروس
وکرد
پکتین
پکسال
آتشین
همگام
زحمات
احمد
زحیلی
یـاسمـی
پلازی
عنصری
مدرنی
زخمـی
همکار
زداشت
مدرکی
اصلاً
زداین
زدایی
زدائی
آثاری
آجرلو
پلاکت
مددجو
زدنند
ابوّت
یقینى
آخرت
زراعی
ازبین
زرتشت
وکتاب
آخرها
عنبیـه
زردشت
زرگری
وکالت
آخرین
آخوره
وکاری
مدخلی
پلیسی
اصلان
زفرون
مدتها
آدامز
پمفلت
آدامس
زلزله
همسری
زلیخا
نماند
زمان‏
زمان
نمازی
زمانـه
عناصر
پناهی
همسرش
عمـیقی
عمـیقا
عمـیق
عمـید
یـازده
پنجاه
پنجره
زمزمـه
مداوا
آدمـها
زمقصد
آدمـی
مداقه
مع
پنجمـی
زمـیته
نمادی
عموها
عمومى
عموما
زمـینی
پندار
زمـینۀ
مداری
مدارک
مدارا
آدمـیت
ازپیش
زناست
عمودی
اصناف
اصوات
اتیـان
پنـهان
زنان
عملیـه
زنانم
زنانـه
زنانی
آدیپو
زنایی
اصول
زنجان
زنجیر
اصولا
زندان
عملی
نلرزد
عملی‏
اصولی
عملاٌ
زندگى
پوپر
نگیری
زنرتع
نگیرد
همسان
همسال
اضافة
زنندة
زننده
مخواه
زنـهار
زنـهای
اضافه
وقیـاس
آذوقه
مخملک
اتیسم
زواره
نگوید
زوایـا
زوایـه
پورتر
پورشب
مخلوط
مخلوب
مخلتف
زوجیت
زوجین
همساز
زودتر
پوریـا
وقفیت
پوستة
زودرس
پوستر
پوسته
پوستی
اضرار
زومال
پوشاک
آراست
پوشسش
پوشش
زهدان
نگونـه
مخصوص
زهراب
زهراس
زهرای
پوششی
اتیلن
پوشند
زهکشی
نگفتن
پوشید
زیـاد‚
عمدی
یقینی
زیـاده
عمده
زیـادی
پولاک
زیـاری
آرامش
عمدتا
عمدة
آرامم
عمداً
پولیپ
آرامـی
پوندی
زیـانی
نگسلد
مخروط
پویـان
زیبای
پویـای
مخربی
زیدان
آرانی
پویشی
زیرا
پویند
آراها
وقسمت
عمارت
عمار
پهلود
پهلوی
زیربه
آرایش
مخدوش
نگزند
علیـهم
علیـها
پهنای
وقرار
علیکم
نگرند
آرتور
نگرفت
علیدر
علیت
وقدرت
علیـاً
پیـاده
نگرشی
زیرین
پیـازه
پیـاژه
پیـاله
علومـی
علـوم
علوم
پیـام
علناً
علمـیه
زیستن
زیستی
علمـی–
علمـی
پیـامد
مختلط
احوال
مختصص
زیناب
علمنی
پیـامک
زینتی
مختصر
پیـامـی
ژاپنی
ژاسنت
آرزوی
نگرش
همرنگ
مختار
ازجمع
ژانوف
اطاعت
ژرژسل
نـگرش
علمای
علماء
ژریم
مخافم
آرشیو
پیداش
ژنتی
ژنتیک
مخاطب
ژنریک
آرگون
مخازن
مخارج
آرگیس
محیطی
محیطش
محیط
آرگیل
آرمان
نگردد
ازحال
ژنـهای
محوّل
پیران
پیرتر
اطاقک
آروده
ژوییـه
محوطه
ژوئیـه
محوری
اطاله
اطباء
محنتی
اطبای
پیرهن
نگران
سابقة
سابقه
سابقۀ
وقتی
وقتها
ساجدی
آریتی
محملی
آریکا
ساحلی
محمدص
ساخت
علائم
علائق
علایم
علایق
علامـه
علامت
محمد
علاقه
علاقع
محّمد
وقتاز
ازحدی
محلی
ساخته
محلّی
عکاسی
عقیوا
عقیمـی
ساختی
ازحیث
سادگی
سادنـه
سادوک
ساده‏
سـاده
پیشپس
ساده
پیشتر
عقیلی
عقیل
محلها
عقیده
محلّه
عقیدة
سارگل
آریور
محلول
ساریت
محلات
سازان
عقوبت
ازخود
آزاد
سـازد
سازد
محکوم
محکمـی
محکمـه
عقلای
اطفال
سازش
سازشی
نگذار
پیشرو
عقربه
محقون
پیشکش
محققی
محققِ
نگاهی
سازما
همراه
اطلاع
عقاید
محفلی
عفونی
عفونت
محفظه
محصول
محصور
عظیمـی
محصنـه
نگاری
عظام
نگارش
محسوس
محسوب
عطاری
محسن
عضویت
پیشوا
عضواز
یمـینی
عضلات
عصیـان
ازدقت
پیشین
عصبیت
محرم
نکوهش
سازها
محرکی
پیغام
سازید
سازیم
سازیی
وقایع
نکنیم
پیکار
ساعات
پیکان
ساعت
آزادى
ساعته
احیـاء
ساعتی
پیکرو
نکنید
وقاضی
پیکس
پیگرد
پیگیر
نکنند
پیلوت
پیلور
ساقی
محراب
پیمان
محدود
پیمود
ساکشن
محدّث
ساگار
آزاری
آزانس
آزرده
سالار
سالان
عسگری
محجوب
سالبه
پیوست
عزیمت
سالگی
محتوی
محتوا
سالم
سالمـی
محتمل
عزیزم
پیوند
ساله
سالها
عزوری
محترم
عزوجل
محتال
سالین
محتاط
سالیـه
وقابل
سامان
نکند
همدلی
تءکید
همدان
نکروز
عریضی
عروقی
ن
محتاج
نکرد
تاباو
عرفان
عرفاً
همخون
سانحه
نکتین
تابشی
نکته
سانگ
ساویت
سایبر
تابعی
محبوس
عرضنا
عرضة
محبوب
تابلو
محبتی
عرصه
محبتش
محّبت
وفنون
تابیر
محبّت
وفکری
اطلاق
یـارای
عربی
تاثیر
عراقی
تأثیر
سایـها
نکاهد
همجنس
ساییم
محاکم
سائقه
نکاحى
عراسی
محافل
سببیت
سبحان
محافظ
محاسن
محارم
نکاحی
سبزند
وفعال
مجیدی
عذابی
مجید
مجهول
نکاتی
مجوزی
مجوز
احیـای
سبکها
نقیـه
مجنون
سبیلا
سبییت
سپارد
سپاری
عدیده
سپاسی
وفشار
نقیصه
مجلّه
اطهرس
سپرد
سپردن
سپرده
سپرها
اظلاع
عدونا
نقلیـه
تاجفل
اظهار
آزوبل
سپهرت
آزیتا
آژانس
مجلسی
نقفوذ
ستادی
تاخیر
ستار
تأخیر
ستاره
آژنزی
وفروش
ستایش
ستبرگ
آسان‏
تأدیة
تأدیـه
وفرنک
تاراه
نقطه
تارخی
تارها
عدلیـه
ستمگر
همتای
ستوده
ستونی
مجلات
مجعول
ستیزد
عدلیة
وفردا
ستیزی
ستیکر
مجزای
مجزات
آسانی
مجریـه
اعاده
مجروح
تاریک
سجودش
آسایش
تازگی
مجرمـی
سخاوت
ازروش
تازه
نقصیـه
احیـائ
عدالت
عِداد
نقصها
آستان
سخصیت
تاسیس
مجرّد
نقصان
اخبار
سخنان
آسکین
یـاران
آسمان
عجایب
مجرای
تافرت
سخنی
تافلر
تاکدا
وفاقد
تاکسی
ازسبک
تاکید
تأکید
آسیـاب
سرابی
مجذور
سراچه
عتیبی
سراسر
مجذوب
عتابی
تالار
مجددا
سراغی
وفارغ
تالیف
عبرتی
تألیف
سرانة
آسیـای
عبدلی
سرانـه
مجدّد
سرایت
سرایش
سرآبی
همپای
عباسی
سرآمد
آسیب‏
سرباز
عباس
تأملی
عبارت
عبادی
عباده
عبادت
آسیب
عائله
وغیره
سرحدی
نقشـها
تامـیل
سرخجه
عایشـه
سرخچه
سرخرگ
عایش
عایدی
عایدش
ازسلب
سردرد
عامـها
مجتهد
مجتمع
نقشدر
تانین
سرزنش
عاملی
سرسبز
سرسخت
ازسند
سرشار
سرشان
تأویل
سرشتی
وغرور
سرطان
عامل
عامدا
اعتلا
وعینی
سرعت
سرعتی
اعتنا
نقدی
تایتل
وعملی
تایلر
سرقت
سرقتی
سرکار
عالیـه
عالیم
آسیبی
عالی
آسیش
سرکشی
سرکوب
عالمـی
تایید
عالما
سرگرم
تأیید
عاقلی
مجبور
مجاور
مجانی
عاقله
وعلوم
عاقبت
تائید
تأئید
نقدها
سرمشق
تبادل
مجامع
وعلمـی
سرمـیا
تبارک
سرنخی
مجالی
عاشقی
تباعد
تبانی
عاریـه
سرودن
سروده
سروری
نقداً
تباهی
عارفی
سروقد
عارفه
عارف
تباید
سرویس
مجالس
عارضی
تببین
ازسوی
سرهای
نقائص
تبحری
عارضه
سریـال
تبخیر
نقایص
عارصه
تبریز
سریع
سریعا
عادی
عادی‏
تبریک
سریعی
عادلی
تبرئه
تبصری
سزایی
تبصرۀ
آشپزی
تبعاً
تبعات
اعجاب
نقاله
تبعید
سطوحی
سعادت
تبعین
تبلور
اعداد
تبلیغ
سعودی
تبویب
مجازت
آشفته
عابری
سعیدی
سفارت
سفارش
نقاطی
عابدی
آشکار
مجاری
نقاط
نقاشی
سفرها
نقادی
اعراب
سفلیس
مثنوی
اعراف
ظهیری
ظهوری
سفیده
سفیدی
اعزام
تتقوا
تتمـیم
تتوری
اعسار
تثبیت
اعصاب
تجارب
تجارت
سکانس
تجاری
تجازت
تجانس
تجاوز
مثلثی
نفیـاً
مثلا”
تجدید
مثلا˝
مثلاً
اعصار
ظن ها
سکینـه
آشنای
یقینا
سگرین
مثقال
مثبتی
مثبته
سلامـی
سلانت
سلایق
سلائق
مثبت
مثانـه
سلسله
مثالی
مثاله
مثالش
سلطان
اعضاى
آشیـان
سلطنت
تجری
مثابه
تجریـه
سلمان
تجزبه
تجزیة
سلولز
ظرفیت
ظرافت
ظاهری
سلولی
ظاهرا
سلویـا
یـادمـی
سلیـاک
اعطاء
آغازش
نفوذی
اعطاه
سلیمـی
نفقه
تجسمـی
سماعی
آغازه
تجلّی
سمبول
تجلیل
طیوری
آغازی
تجمعی
سمپلر
تجملی
تجمـیع
تجویز
متهمـی
تجهیز
متهّم
تحارت
تحاری
طیراً
اعطای
سمـیرا
تحتان
آغشته
طیبات
تحدید
ازشغل
سمـیه
آغوشی
تحرکی
تحریر
متهم
همبند
سنایی
سنبله
تحریض
طهران
تحریف
متونی
سنتاز
تحریک
متون
اعظمص
تحریم
سنتزی
تحسین
طومار
سنتی
متولد
متوقف
متوقع
متوفی
سنجاق
اعلام
طوفان
سنجشی
آفتاب
طوسی
تحقـق
سنجید
سنخیت
تحقّق
سندرز
سندرم
تحقق
متوجه
تحقیر
طورکه
سنکوپ
وعقلی
ازعدم
متنوع
متنفذ
متنبه
آفرید
متمنع
طلیعه
اعلان
سنوات
همایی
متمکن
همایش
سنینی
متمدن
اعلی[
تحمّل
طلبی
تحملم
سوءآب
طلبد
تحمـیل
سوءظن
طلبان
آفرین
تحول
سوابق
سواحل
تحوّل
متلها
طلائی
طلایی
تحولی
سوادی
تحویل
سواری
طلاقی
سواسی
سوال
نفرین
یمکان
طلاست
ازغدی
طفیلی
سوالی
سوانح
تخریب
سوآرس
نفرمـی
متّکی
تخصصی
تخصیص
سوپر
اعماق
تخفیف
نفرزن
طعمش[
تخلّف
طریقۀ
طریقی
نفرتی
متکلف
تخلفی
تخلیـه
طریقه
سوختن
طـریق
سوخته
متکفل
ازغرب
متکثر
طریق
نفربه
اعمته
نفراز
طرفین
طرفیت
متقلب
آقایی
تخمـیر
تخمـین

سورال
یـاخطر
تخیفف
نفرات
تخیلی
سوریـه
متقدم
سوزان
تداخل
اعیـاد
تدارک
متقبل
سوزنی
متقال
تداعی
تداوم
سوغات
تدبیر
سوکور
تدثیر
تدراء
طردها
سوگند
تدربس
اعیـان
سولات
تدریج
طرحها
طرحوه
اغتنم
متفرق
طراوت
متغیر
تدقیق
تدلیس
متعیر
سومدر
اغراق
سومص
آکرمن
سومکه
تدین
اغلاط
سومـین
تذکر
تذکره
سونا
سونگر
آکریل
نفتول
اغلال
متعهد
سویسی
ترابی
ازفتق
سوییس
متعلق
سوئدی
تراخم
طبیعت
سوئیس
آکسون
ترازو
سهامـی
متعصب
تراست
هماهن
متعسر
طبقه
متعرض
تراضی
متعذر
ازفقر
سهمـیة
سهمـیه
سهولت
سهیل
سهیلا
تراکم
متعدی
متعدد
طبقات
متعجب
سؤالی
سؤنیت
تراما
متعال
طبعاً
سیـاحت
اغماء
متضمن
متضرر
نعمتی
طبایی
طبابت
متضاد
طاهری
طاهره
متصور
طالعی
طالبع
اغماض
آگانـه
متصرف
متصدی
آگـاه
ترجمة
سیـامک
طاعون
طاعمش
سیـاهه
طاعته
ترجمۀ
ترجیح
متشنج
ترجیع
اغنیـا
ترخان
ترخیص
ضیـائی
ضیـایی
ازفهم
تردید
متشکل
ازقبل
ضمـیمـه
متسون
افاده
افاقه
آگاهش
ضمناً
نظیری
ضمانت
ترسند
ازقرن
ترسها
سیدنی
افتاد
ضعیفی
همانا
سی دی
ترسید
سیران
ترسیم
ضعیف
ازکار
نظریۀ
سیرنی
سیروز
سیروس
سیرها
ترشحی
وعامل
سیریل
سیزده
ترعیب
سیسات
سیسای
ترغیب
سیستم
ترفند
مترقی
ترفیع
آگورا
وعامد
ضرروی
ترکشن
سی سی
سیسیل
همان
سیطره
ترکنا
آلارم
ترکیب
مترجم
مترتب
سیکلت
سیکلو
متربی
سیگار
ضربدر
ضربتی
ضربان
ضربات
سیگهن
ترکیت
سیلوا
ترکیـه
نظریة
ترموت
سیمان
سیمای
سیمبر
آلبرت
سیمون
ترمـیم
سیمـین
یـاحتی
متذکر
ضرایب
افتم
سینای
ضددرد
نظری
متخلف
سینگر
سینما
ضدبدر
ترنبر
سینوس
افتند
ازکشش
سیواک
آلتمن
سئوال
افخمـی
متخلص
ضخصیت
ضخامت
متخصص
متخذه
تروفی
تروما
متحول
متحمل
شاپور
متحلف
متحرک
شاخته
متحد
ترویج
شاخصه
آلدوز
ضایعه
ضایعة
نظرها
تریـاز
تریـاک
ضابطه
شاخصی
نظرمـی
شاخه
تریپ
شاداب
شادتر
تریپل
ض ü
تریتی
هماره
متجلی
شاردن
تریلر
آلرژن
آلرژی
شارف
شارکو
متبوع
صیقلی
شاعری
ابتلا
تزاید
تزریق
تزکیة
شاکرم
تزکیـه
تزلزل
شاگرد
صیـانت
صوفیـه
تزیین
تزئین
صورکم
صورتی
صورت‏
تسامح
تسامع
تساهل
شاملِ
تسبیب
تسبیح
آلفای
متبحر
آلفرد
نظربه
تسخیر
وظعیت
تسریع
شانسی
تسطیح
تسکین
آلمان
شاهان
نظران
شاهدی
تسلّط
تسلیم
شایـان
صندوق
یـابیم
صندلی
تسویـه
تسهیل
صنایع
صمـیمـی
شایعه
شایعی
شائبه
متأهل
شبابت
متاهل
شبانـه
متانت
شباهت
وطوطی
تسهیم
صلیبی
صلیبا
آلوده
تشبیـه
یـابید
نظــر
صلبیـه
یـابی
تشخصی
شبکیـه
تشدید
صلابت
متأخر
صقلیـه
تشریح
تشریع
متاخر
متأثر
متاثر
شتابد
صفویـه
تشریک
شتابی
تشعشع
شتران
نظایر
یـابند
تشکرو
وطریق
شجاعت
تشکیک
تشکیل
آماده
ابوهم
مبیّن
شخصاً
آماره
صفخه
شخصیت
صفحه
تشنجی
شخصیـه
تشنگی
وطبقه
شخصیی
نظام
تشویش
تشویق
تشیخص
تصاحب
صفایی
تصادف
شد
صفاقی
نظافت
صفاتی
شداین
صفات
تصادم
وضیعت
شدبخش
تصحیح
شدبنی
وضوحش
شدبین
تصدّی
تصدیق
نظاره
آمالی
آمایش
تصرفم
تصرفی
شدحجم
تصریح
تصفیـه
شدشکل
شدعدم
صعودی
مبنتی
شدگان
یـابدو
مبلغی
مبسوط
تصنعی
افرار
تصوّر
مبرهن
آمپول
تصوری
تصویب
صریحی
صریحا
افراز
شدندو
تصویت
شدنـهج
صرفکه
وضغیت
صرفاً
آمدتا
مبحثی
آمدتر
افردی
مبتلا
مبتدی
وضعیف
تضادی
تضایی
تضعیف
تضمـین
صرامـی
آمدکه
صراحت
شده ی
شدید
شدیدا
صدیقه
صدیقک
شدیدی
تطابق
تطبیق
تطمـیع
نطریـه
تظاهر
شرافت
شراکت
صدیقا
شرأیط
مبالغ
شرایع
شرائط
تظمـین
تعادل
مباشر
صدوقی
تعارف
مبارک
تعالی
آمدند
شرعاً
شرعی
مبادی
مبادر
صدمـه
مبادا
تعاون
مباحی
شرکاء
شرکای
آمدنم
شرکت
تعباً
شرکتی
تعبیر
ابهام
آمده
تعبیـه
شرودر
شروری
آمدها
شروطی
افریـا
شریعت
افرین
صدایی
مأیوس
مایوس
مایلی
شستشو
نصیری
تعددی
یـابد
تعدی
تعدّی
صداقت
صدارت
ششمـین
ازلحن
تعرفه
مایلم
شعار
افزار
شعاری
تعرقی
تعریف
شعاعی
شعائر
آمریک
شعبات
مایکل
مایعی
شعبة
صحیحی
نصیحت
شعبه
تعریق
تعزیر
مایر
شعرای
نصیبش
مایة
وضعبت
تعطیل
یوسفی
وضریب
یغیضک
تعلّق
ابزاز
وضایف
صحنـه‏
شغلی‏
تعلیق
تعلیم
تعلین
تعمدی
هلاکت
شفاعت
تعمـیر
شفاهی
ماهیت
شفایی
شفائی
تعمـیق
تعویض
تعویق
شفیعا
شفیعه
شفیعی
شفیلد
افزاش
شقایق
تعهّد
تعهد
شکارو
نصرنا
صحرای
شکافی
شکایت
نصرتی
ماهوی
ماهگی
تعهدی
شکرکن
نصرت
ازمان
وصولی
شکستم
شکستن
شکسته
صحبتی
شکستی
شکفتن
یعهدی
ماوقع
صحبت
صحافی
شکلند
صبوری
تغببر
شکلی
تغدیـه
آموان
شکنان
شکنجه
آموخت
شکنند
تغییر
مانیل
شکنیم
مانیز
شکوفا
مانید
شکوفه
وصنعت
مأنوس
شکوهی
مانور
ابهری
شگرفی
ازمتن
مانعی
صبحها
هگزان
شلدون
شلوغی
ماندن
تفاضل
شلینگ
تفاعل
افزود
شمارا
شمارة
شمارد
شمارش
هکتار
صانعی
شماری
شماست
صالحی
یعنی
شمالی
مأمور
شمایل
مامور
مامنی
شمردن
شمرده
صافون
تفاهم
وصدور
تفتی
شمشاد
شمشیر
صافات
تفتیش
آموز
تفخیذ
شمولی
شمـیسا
نشینی
نشیند
مالیـه
تفرقه
صاعقه
صارمـی
صادقع
تفریح
صادره
مالی
نشیمن
شناس
تفرید
صابون
صابری
شناسد
تفریط
شناسه
شناسی
تفسیر
شئونِ
تفصیل
تفضیل
شناسى
شناور
تفکبک
نشیب
تفکرش
وصحیح
تفکری
نشوید
تفننی
شنوند
مالزی
نشوند
تفوّق
شیوه
تفوه
شیوه‏
تفویض
شنیدن
شنیده
شیوعی
تفهیم
تقابل
تقارن
تقاضا
شواهد
مالای
مالاً
شوتون
شوحق
آموزة
آموزد
یوسفم
تقاوت
وصحبت
تقبیح
شوددر
افساد
شود !
شود
ماکرو
تقدیر
شوداز
شیمون
مافوق
شیلات
شیفتی
شیفته
شودبا
تقدیم
نشنان
تقریب
شیطنت
شودبه
شیطان
ماشین
شیرین
ماشل
شودتا
شیروی
شیرنی
شیران
شیراز
ماسن
تقریر
شیخی
نشناس
نشکوا
شیـانی
شودژو
شیـاری
تقسیط
ماسکی
هفدهم
نشسته
شـهودی
تقصیر
ماسبق
شـهوات
ماساژ
شـهنشـه
تقطیر
شودکه
شـهریـه
نشستن
شـهرها
شـهرنو
تقلّب
شـهرآب
شـهرام
تقلبی
شـهدای
تقلید
اثرها
شـهامت
تقلیل
تقنین
ماژور
شودهم
نشریـه
تقوای
نشریة
تقویت
شورا
شوراء
شوید
مازور
شورای
مازلو
مازاد
شوروی
وشیوه
تقویم
نشرنی
وشـهرت
تقیسم
شوکها
نشده
نشـده
شولر
تکاپو
ماریـا
شوهری
مارها
ماروت
شوند
شوهرش
مارکف
شوهای
شونده
محاوره
واجازه
خوانند
ناچیزی
افراطی
انشایی
خوانیم
افرایش
انشائی
مذکور
انشعاب
مذکرها
کوشدآن
ناثیری
ناتوان
باشدزن
مذاکره
واثرات
ناتمام
کوروش
ناتالی
کورکوم
مدیکال
کورشده
باشدسن
مدیرتی
ناپسند
ناپذیر
ناپدید
خواهند
کورتکس
کورپوس
خواهید
خواهیم
ناپدری
ازتمام
خوبانی
ناپخته
نابینا
واتیلن
نابودی
اباذری
نابسته
نابرده
کودهای
نابجای
همزمان
خوداری
نابالغ
خوداست
کودکی
واتصال
انصارى
خوداین
باشدکه
کوددهی
کودتای
ک
پست تر
باشدم
ناآگاه
کوچولو
پستهای
کوچکتر
ناآشنا
ناایمن
مدنیکه
کوچران
ناامـید
ناامنی
انصاف
پسران
پسرانـه
خودتان
پسرانی
کوتاهی
افروز
پسربچه
کوپریک
خودجلب
کوپروس
انصراف
کوبیده
کوبیدن
انضباط
مدّنظر
پسرعقب
پسرعمو
پسر
خودرنگ
انضمام
مى شود
باشدمن
انطباق
خودروی
وضعیتی
مدلهای
مـیهمان
مـی هده
کنیزکه
انعطاف
خودشان
وضعیت
کنیدتا
کنیداز
مدعیـان
خودغنی
پسوهای
ویورلی
ازتنوع
مـیورزد
خودکار
پشتکار
وابلاغ
انعقاد
وابعاد

خودکفا
کننده
خودکمک
انعکاس
کننـده
کنندگی
کننددو
کننددر
کنندتا
مـینوری
خودمان
کنندة
باشدهر
کنندبه
مـینایی
وابستة
پشیمان
احدیـان
خودنظم
انفجار
وابزار
باشدیـا
مـیماند
پکتینی
کنعانی
مـیلیون
مـیلینی
خودیـار
وابراز
کنعانم
بإشراف
اف
خوراکی
پلاتها
خوراند
پلاتین
افریقا
خوردار
کنش ها
پلاسبو
باشماز
خوردگی
استرس
ازتولد
پلاسما
باشند
مدرسه
باشند;
خوردید
خورشید
مدرسان
مـیلیـار
انفسکم
مدررسه
افریند
خورید
انفصال
کندهیچ
پلاکتی
مددکار
مددجوی
انفعال
پلامـین
کندوهم
کندولی
کندودر
خوشبخت
کندوبه
افرینی
خوشحال
کندنـهج
مـیلدرد
ادغامـی
پلکانی
مـیلبرن
خوششان
پلنتار
کندثبت
مـیلانی
خوشمزه
کندتری
پلورال
مـیلادی
خوصوصی
و
ویلیلم
مـیگیرد
مـیگوید
مـی‏گفت
ویلیـام
مدتهای
کندآیـا
مـیگزوم
کنداگر
مـیگرفت
کنداثر
مـیگردد
مـی‏گرد
خونشان
مـیکنیم
مـیکنند
انقباض
مداومـی
مـی‏کنم
مـیکند
مداومت
مداوما
باشندو
خویشان
مداوم
مداوای
پنتیوم
خویشتن
مـی‏کند
ازجانب
خویشند
کنترلی
پنجاهم
خیـابان
کنترل
مـی­کند
مـیکشند
مـی کشد
خیـالات
کنتالی
همرنگی
انقضاء
باشید!
مداقعه
معه
باشید
مـیکرون
خیر در
پنجمـین
مـیکروب
خیرباد
مـیکرو
خیرشان
باشیم
پندارد
انقضای
انقطاع
پنداره
پنداری
مدارسی
پنداشت
مدارس
مداران
مدارات
ویلسون
مـیکایی
وضرورت
داخلی
استرنر
مداخلۀ
باطناٌ
وضرایب
ازجدول
پنـهانی
احذرکم
کنارهم
دادبان
یورترا
افزاری
نیومان
نیوکسل
کنابها
دادپند
کناباد
انکاری
انکسار
پوتریت
استروش
نیوتون
افزاید
پودرها
مـیعادی
پودمان
پودینگ
انکور
مـیشوند
مـی شوم
کمـیابی
مـیشورد
مخلوقی
بافتها
کمنمره
مـیشود
مخلوق
کمکهای
مـی­شود
مخلوطی
کمکشان
ازجمله
مـی‏شود
کمسیون
کمرویی
همراهی
احرام
دادشکل
کمردرد
دادفرخ
کمربند
مـیشنای
مخفّفه
کمترین
کـمتری
پورهای
کمتراز
بافشار
همراهش
کمپوست
کمپلکس
کمپلسک
پوستان
کمپانی
باقدرت
کمبریج
وصندلی
وصنایع
مخففه
کماکان
کمابیش
پوستین
پوسچنر
مـی‏شده
انگاره
پوسیده
کلیـه ی
انگاری
اتکایی
مخصومـه
مخصوصی
مخصوصه
دادند
کلیــه
انگاشت
کلینیک
مـی شده
کلیلند
نیمکره
دادوبه
مخصوصا
پوششکه
افزایی
ویکتور
نیمسال
مـیسینگ
باکتری
ازحقوق
کلی تر
پوشیدن
دادهای
پوشیده
ازحیـات
کلیـاتی
دادهها
کلیـات
کلیـات
پولفکا
استرها
داده ی
مـی زند
دادیـار
مـیزگرد
باکلیت
مخروطی
دادید
انگلسی
مـیزبان
پویـاست
باکنیـه
احـساس
داراست
پویـایی
باکودک
پویـائی
پویدون
مـیزانی
کلولند
مـیزان
انگلیس
باگذشت
باگروه
نیلیـان
دارای‏
افزوده
دارای
دارایی
کلوارد
پهناور
نیلسون
ویستار
دارچین
استریپ
انگوری
انگیخت
بالااز
کلمبیـا
کلماتی
مـیروید
مـیرود…
کلسیمـی
پیـاپی
دارداز
افزون
کلستان
بالاتر
کلرینـه
کلریفل
مختومـه
مختنبی
مـی‏رود
پیـازها
کلجاهی
کل به
مختلفی
داردبر
مـی رود
مـیرنسب
داردبه
نیکوئی
داردبی
مـی رفت
پیـامبر
داردپس
مـیرشان
مختلف
کلاسیک
داردچه
کلاسی
دارددر
کلاسها
پیـامده
کلاسان
مـی‏رسد
مـی رسد
کلاژنی
بالاخص
بالادر
کلاداس
مختصری
پیـامـها
ازخانـه
مختصات
نیکولز
پیـامـیر
پی آمد
پی برد
بالاست
انگیزة
مـیرانی
مختاری
داردکه
پیترسن
پیترمک
نیکوست
هیدرات
کفایتی
انگیزد
بالانس
مخبرین
کفاره
مخالف
پیچیدن
پیچیده
انگیزس
کشیدند
مخاطره
مخاطرت
کشیدگی
مخاطبی
داردهر
مـیدهیم
پیدادر
پیداست
بالایی
بالائی
دارشدن
کشورها
کشورما
افزونی
مـیدهند
بالتبع
کشورکه
کشوربا
دارند
نیکلاس
بالسوء
پیدایش
کشندگی
پیدایی
کشمکشی
بالشتک
بالصدق
بالطبع
استریک
بالعکس
کشش ها
افسانـه
محوله
بالغین
بالفعل
پیراهم
پیراهن
بالقوة
پیرسون
پیرشدن
دارندف
کشاورز
کشانده
کشاندن
بالقوه
بالمرء
پیروان
پیروآن
کسینور
دارندو
محوریت
دارنده
مـی‏دهد
مـیدمور
بالنده
بالهای
داروان
داروتر
مـیدلند
بالیده
پیروی
نیکزاد
کسترول
بالینی
محمودی
داروست
استریل
مـیدانی
داروها
کسانی
محمود
ویژه ی
افسران
بامحیط
داروئی
نیفتاد
ازدانش
نیستیم
کریمـیت
محمدبن
دارید
کریمـی
انگیزی
پیشبرد
کریگان
مـیدانم
داریم
مـیداند
بامشکل
نیستید
مـیدارد
داستان
مـی داد
بامعنا
کره ای
پیشتاز
محلهای
انگیزۀ
داسنان
ازدحام
انلاین
وشواهد
محلولی
وشنیدن
پیشرفت
داشتبه
محلاتی
کرونری
مـیخانـه
داشتدر
کرونال
وشناخت
کروکوس
ازدرون
داشتم
کروبر
افسرده
داشتن
ازدست
داشتنو
کرنباخ
محکمـهی
کرمانی
مـیچایی
انواع
کرکهای
انواعی
کُرکُم
داشتنی
بانفوذ
داشته
داشتها
کرکدار
ویژگی
محققین
کرستال
پیشروی
پیشقدم
مـیتوان
پیشگام
داشتیم
داشنتد
بانکوک
پیشگاه
نیستند
مـی بود
یسطرون
همـراه
داگلاس
محفوظ
مـیبرند
استسطح
افشاری
افشانی
دامارا
مـی‏برد
کردید
محصولی
باواقع
مـی برد
باوجود
محصلین
دامنـه=
احساس
دامـهای
محسوسی
دامـی و
نیستدر
باورند
محسنی
باورها
دانانگ
مـی‏آید
دانایی
هیچوقت
پیشوای
داندان
محروم
باوضاع
یـا
باوگان
باه
دانستن
دی
دو
دش
دانسته
د!
پیشینة
پیشینـه
محرمات
انـهایی
کردگان
پیشینی
کردگار
انـهدام
همدیگر
ویروسی
پیغمبر
کردقره
کردروش
محرکها
مـی آمد
هیچوجه
کردبله
استشکل
کرداین
دانشجو
کرداما
کرداگر
پیکانی
وشطرنج
افغانی
محرکات
استشیخ
ویرانی
مـیانجی
بایدبه
پیکنوز
دانشگا
کرتهای
ویرانـه
پیگمان
کربنیک
نیستد
پیگیرد
کربنات
بایدها
ادنتوم
بایستد
کرایـان
پیلوری
نیستاز
محدویت
دانشـها
محدودۀ
محدودی
کرامتی
محدوده
پیمانی
دانلود
پیماید
پیمایش
کرامت
محدودة
افکارش
دانند
افکارو
محددیت
افکاری
بایستی
پیمودی
همدردی
مححقان
افکندن
محـجور
پیوپسی
مؤیدها
داوران
محجکوم
کراتین
همدانی
بایم
پیوستن
داوری
افکنده
محتملی
باینکه
محتسب
هیچگاه
داوریی
داوسدی
داوسون
پیوندد
داوطلب
اوپیوم
محترمـی
باینیم
کدگیری
افکنید
پیوندی
افکنیم
همخونی
یـاکاهش
همخوان
همچون
اوحاصل
دایره
دایرهء
کدبندی
کدامـین
دایسون
دایکیو
اودانل
اودیپی
دایماً
کدامـیک
ببارند
ویتنام
تاآنجا
ویتکین
تابانم
داییـها
ببخشند
تابحال
ادوات
دائماً
دائماٌ
دائماَ
افینتی
مؤمنین
ببردند
تابعان
محبوسی
تابعه
مؤمنید
ویـافته
دبستان
تابعیت
افیوژن
کحققان
اوراقی
محبّتی
دبیران
مؤمنان
کج روی
نیزجهت
تابلوی
دبیرکل
مؤلفه
تابوها
کجائید
ببرندو
دترسور
ببرهای
اوربیت
تابیده
دچارند
دحافظه
نیزبحث
دخالتی
کجاست
نیزاثر
اتکینس
اقامتش
تاثرات
ببشتری
اورتوز
کثیرند
همچنان
ببندید
محاکمـی
محاکمـه
ها
نیرویی
مؤظفند
محافظه
محافظت
محاصره
دخیلند
محاسنی
نیروی
محاسبه
محاسبة
وشخصیت
تأثیرش
محاربه
اقامتی
ببینند
اورمـیک
ببینید
ببینیم
کتایون
مجهولی
اورنگی
مجهزتر
کتابها
نیروها
کتابند
ازدیـاد
مؤسسة
همجوار
کتابچه
مؤسسات
دراسات
مجموعة
دراسرع
مجموعا
اقتباس
مجموع
تأثیرو
وهیلدا
اقتدار
همجنین
وشباهت
تاثیری
تأثیری
مؤثرند
درامان
کبراست
مؤثرتر
تاجران
اوریلی
اورئوس
کایرنز
درامور
مؤاخذه
اوزاکا
کاهنده
استعفا
تاحدود
درانند
کاهنان
اقتران
اقتصاد
مـهیـایی
وهیجان
نیتریک
بپرستم
تاخیری
تأخیری
وشاگرد
کاویـان
اوسنین
تأدیب
تادیبی
تأدیبی
درآزاد
بپرسند
بپرسید
بپرسیم
کانونی
وهویتی
بپرهیز
کانون
درآمدش
کانورو
کانورد
درآمده
کانوپی
کانکین
مـهندسی
درآمدی
کاندید
تارسال
درآنجا
درآنـها
درآورد
تارنما
اوصیکم
کانتور
مـهنامـه
کانتاس
یـافتیم
وسئوال
نیتریت
ادوارد
مجزایی
بپوشند
کانادا
نیتروس
نیترات
دربارۀ
کامـیون
دربالا
اوقاتی
مجریـان
وسیمون
وهنگام
مجرمـین
مجرمـیت
دربرخی
تاریخی
کاملا˝
کاملاٌ
مـهمتری
تاریکی
مـهم تر
دربرمـی
وسیله
کامکار
بتاریخ
کامپیو
استعلم
مـهمانی
مجرمان
کامبوج
کالینز
دربعضی
کالهون
ادواری
استفاد
دربیـان
ادونتو
بتدریج
کالدول
درپاره
درپاسخ
درپاها
تأسیس
کالبدی
بترتیب
کالایی
ازریشـه
کالاها
تاسیسی
تأسیسی
اقتضاء
بترسند
اقتضای
بتعداد
وسیعتر
وهمدلی
کاکتوس
کاکائو
اولآیـه
کافئین
کافیین
کافینت
اولبعد
کافمن
اززمان
کافران
بتواند
تاکنون
نیـایند
کاغذها
درتضاد
بتوانم
نیـایشی
تاًکید
اقتلوا
تأکیدش
نیـایدش
مـهرماه
مجددی‏
مجدداَ
درتمام
کاشانی
تاکیده
تاکیدی
مـهرشان
مجدداً
یـافته
تالکوت
نیـاورد
بثورات
درجاتی
نیـامده
ازساخت
درجایی
درجائی
یـافتـه
تامسون
کاستلز
کاسترو
بجرائم
وسیستم
تاملات
درجلسه
درجلوی
مجدچاپ
مجدانـه
تأملند
وسیـاسی
بجستان
کاسبرگ
کازئین
کازینو
درجهت
بجستیم
کازنیو
درجه ی
مـهرزاد
اولسون
کاریـها
کاریـاد
درچنین
مـهرداد
نیـافته
درحال‏
تامـین
کارهمـه
درحالی
کارها
نیـافتن
تأمـین
تامـینی
تأمـینی
درحدود
درحقوق
وسیـاست
تاندون
نیـاسین
کاروتن
مـهرتاش
درحین
درخارج
کاروان
درخانـه
مـهرپور
بچه ها
تاوان
درختان
درخدمت
درخرده
درخروج
درخشان
تاوانی
مـهربان
کارمند
مـهرابی
اقدامـی
درخلال
ازسایر
کارگری
مجتبی
یکهزار
درخوست
نیـازها
تایباد
درداخل
کارگاه
دردانش
کارکسب
کارکرد
اقراری
اولنشر
دردرشد
اولویت
کارشان
دردناک
تایلند
نیـازبه
کارسیل
کارسخت
دردوره
تایلور
دردهای
وهستند
تایوان
کارساز
دردیست
کارزار
مجبوری
کاردیف
احساسی
دررشته
مجبورم
کاردیـا
بحرانم
کاردها
درروان
همپتون
کاردان
درزمان
وهدایت
مجاوری
کارتنی
مجاورت
بحرانی
کارتلج
مجانین
درساحل
درساخت
یـافتند
تاییدی
کارتان
تأییدی
ازسطح
درسال
اَقضَا
درسایر
اولیـاء
مجامعی
کاربری
کاربرد
وویژگی
اولیـای
یوطنـها
اولیکی
استفاه
درسطح
اولین‏
درسمان
کارآئی
کارآمد
درسنین
مـهدیـان
اولیّن
درسهای
اوّلین
نیـابند
اقلامـی
کارائی
بخریدی
کارایب
اولیـه
ووهویت
کارانی
کارانـه
بخشاید
بخشایش
احسان
درشروع
احسانی
کارامد
کاراتر
تبدیل
وسواسی
مجاکمـه
مـهدوی
تبریزی
درصدبد
اوموثر
کاذباً
ازسویی
اتلاف
تبصرون
کاخکی
تبصره
اقلیما
کاتیون
استفیض
مـهترین
اقلیمـی
کاترن
درصدند
اقماری
درصدور
اوهایو
درصدها
تبعاتی
بخش ها
اوهلین
مـهتابی
درصورت
کاتبین
تبعیت
تبعیض
هیجدهم
تبعیضی
درعادی
کاپلند
احسنوا
کاپلان
همبندی
ووثیقه
درعلوم
ووایبر
بخشید
مجازی
کابینـه
مجازند
مـهبودی
بخشیدم
بخشیدن
ابتدای
درفضای
کابران
درفلان
مـهارتی
اهانت
قیمومت
درقبول
درقرار
درقرون
تبیین
مجادله
ازصدور
تبیینی
بخصوصی
اکابری
قیطاسی
بخوابد
تتّخدن
اکاذیب
قیدشده
درکاری
درکاهش
بخواند
مـهارت
اهتمام
درکشور
ونیزاز
درکلاس
درکلیـه
درکلیۀ
تتمـیمـی
درکنار
بخواهد
مـهاجری
مـهاجرت
اه
درکیست
درکیفر
قهفرخی
همبسته
تجاربی
درگرفت
ازطرف
درگروه
تجارتی
اهش
ونیـازی
بخورند
اهم
درگیری
قویتری
وسلامت
اهی
درمادة
قوی تر
درماده
درمادۀ
یزدانی
درمان
تجاوزی
ونومـید
بدارند
اهرمـها
تجرایی
تجربگی
قومـیتی

تجربه
هیجانی
مویزیک
ونوشتن
مویزلک
قول ها
درماین
احشایی
قولشان
بدانند
درمجلس
اکتبر
بدانـها
درمحیط
قوشلی
بدانید
نـهفته
اکتساب
تجربی
ابتلاء
درمسیر
اذکرنی
ونمونـه
اکتشاف
ابرازی
‏اهمـیت
درمعرض
تجریدی
بدبینی
اهمـیت
اهمـیت‏
درمقام
اهمـیّت
قواعدی
درمواد
تجزیـه
وسرطان
قوّادی
بدترین
درمورد
اهمـیتش
قنسولی
بدخشان
قندهای
بدخلقی
قندخون
نـهفتگی
بدخیمـی
درمـیان
اتمبیل
بدرستی
قنادف
اهمـیتی
اکتفاء
قملیکن
درنظام
اکتوپی
وسرشار
تجملات
اذهبوا
ازفارغ
استلال
متیغری
متهمـین
بدستور
تجویزی
استلذا
متهمان
اکثراً
وستیزه
قلیـائی
بدعاوی
تحبّون
مونتاژ
قلوهای
بدکاره
تحتانی
بدکاری
بدگمان
دروازه
قلمروی
قلمروو
وستایش
تحدیدی
بدگویی
تحرکات
أکثروا
دروغگو
قلمداد
ای نـهج
اکثریت
نَهْب
اتمسفر
اکرا
ازفرار
بدنامـی
تحریفی
بدنبال
هماهنگ
قلبشان
بدنتان
تحریکی
بدنتنـه
درونی
بدنشان
ونظریـه
تحصیل
متولی
ایـالات
احصایی
درویزه
مومنی
همانند
نـهایتا
ایـالتی
قفقازی
استماع
متوسّل
ونظارت
قطورتر
قطعیتی
درهریک
متوسل
متوسطی
درهمان
درهمـین
متوسطة
درهویت
اکساید
متوسط
متوجّه
دریـابد
هماندر
نـهایت
اکسپوز
دریـاچه
ونشانـه
مومنان
قطرهای
دریـافت
ازفضای
تحقیـات
ایجابی
متوالی
متواضع
بدهکار
تحقیق‏
قضائی
قضائی‏
دریـاها
تحقیق
دریـایی
دریـائی
متوازن
متواری
دریشان
یکتاست
ایجاد
متنوعی
متنوعش
متنوّع
هم اند
ازفورس
دژکام
وسایلی
دژمقشی
قضاییـه
قضایی
متناوب
تحقیقج
متناقض
متناظر
متناسب
دستابل
متنازع
قضایی‏
ونرمال
قضایـای
اپیدرم
قضاوتی
ون دکا
دستبند
نـهادها
تحکیم
بدیدیم
بدیشان
وندانی
تحلیل‏
دستخوش
نـهادند
دسترسی
تحلیل
دسترنج
متمعین
قضاتاز
تحلیلش
متمرکز
ازفیشر
تحلیلی
دست کم
متمایل
همانجا
ونتیجه
وساعات
ونتایج
تحمـیلی
ونباید
مولکول
مولفه
تحولات
دستگیر
متمایز
متمادی
ابزاری
دستماز
دستمزد
متلایی
قشرهای
مولرین
ازقبیل
تخاصمـی
بدیـهی
مولرها
وزیرات
تخریبی
ازقرار
متلاشی
یـافتن‏
ونارسا
وزنـهای
یـافتگی
دستوری
ازقیـاس
دست ها
ایدهآل
وزنعدم
قرینگی
وزندگی
تخلفات
دسته ی
نویسند
اکسیده
ایدهها
تخلقات
دستیـار
قرن ها
نویسان
برابر
مولرکه
تخمدان
دسندین
ازقیمـی
متکامل
اکسیژن
یکمـیته
تخمکها
دشتبان
دشدید
اپیدمـی
دشمنان
مولانا
دشنام
وزمـینـه
تخمـیری
وزمانی
تخمـینی
موکیلی
قرص ها
ومـیزان
قرصشان
هیجان
دشواری
تخیلات
براحتی
متقدمـی
تدابیر
موکوسی
موکوسل
استناد
دعاویی
نونئال
دعایی
موکلان
قربانی
ومـیانـه
موقیعت
دعوایی
دعوائی
متقاعد
متقاطع
تعی
متقاضی
ایرادی
برادلی
متقارن
تدبیری
احقاق
ایران
قرآنـهر
دفاعیـه
موقوفی
نوننال
تدریجی
تدریس
متقابل
متفرقه
دفعتاً
ومؤلفه
متغییر
متغیری
نومـیدی
یـافتدر
برافتد
موقتیـا
همالان
تدوین
دقیقاً
موقتاً
قراینی
ومـهارت
دقیقتر
ازکرمـی
دقیقند
نوکدار
دقیقه
وِزْرَ
تذکرات
یکباره
وموضوع
وزبورن
وزبانی
موفقم
و
قرارها
دکترای
قرارمـی
قراردی
متعلقه
دکترین
موفقتر
ازکشور
متعلق‏
دگرزنی
موعیتی
دگرگون
ترازوی
نوظهور
قراداد
تراژدی
نوشیدن
موظفین
موظفند
قَذْف
هماتوم
اکیداً
ترافیک
موضوعی
دلاروش
برانیم
تراکشن
ایرانو
براورد
قدیمند
تراکمـی
دلاور
متعددی
موضوعه
ازکفیل
دلایل‏
دلایلی
براهنی
متعاهد
قدم ها
متعامل
تراموا
دلبسته
متعالی
دلپذیر
احکام
ترانس
ایرانی
دلتنگی
دلخواه
متعاقب
تراویس
ترایوت
ترباشد
وزاویـه
دلسردش
دلسردی
تربرای
برایـان
دلسوزه
دلسوزی
تربیت
متعارف
دلشوره
متعارض
متعادل
دلگرمـی
مُوضوع
متضادی
موضوع
برایسس
دلواپس
نوشتار
ترتیب
اگراین
دلوهای
استنقد
دلهرهِ
ومنحصر
ایرلند
براین
ترتیبی
نوشابه
وزالاز
قدامات
ترجمة]
دلیلیت
ترجمـه
اگرکسی
ایرویز
دماوند
وزارتی
ترجیحا
متصالح
دمای°
ومناسب
ترجیحی
نوسازی
برائید
دمراحل
وزارت‏
موشـهای
نوزنده
متشکله
ایزوله
تردیدی
برآمدن
ترساند
برآمده
موش ها
متساوی
متزلزل
استنوع
برآنست
ترسریع
برآنند
ترسشان
دنباله
قتصادی
برآنـها
ترسناک
دنتیشن
برآورد
استنـهج
ترسوئی
اگزیـال
ترسهای
موسیقی
متروکه
متروزل
اگیران
دندانـه

ترسیده
نوزدان
قبلاًً
ترسیمـی
دندانی
قبلاً
ایستاد
برآیند
ترشحات
نوزادی
دنیـاست
نوزادن
برباید
نوزاد
دنیـایی
ترغیبی
برپایة
برپایـه
برپایی
مترقبه
ترفیعی
برپایۀ
یک بار
اگیلوی
موسسات
دوازده
استوار
نورونی
موزیکی
ایسکمـی
ومنابع
ینفعون
ایسنسن
برتری
یکطرفه
‎برتری
متراکم
ترکیبی
دوباره
برترین
ازکوچک
ارائه
دوبعدی
ترمبوز
برتوجه
ومقیـاس
مترادف
قائلین
قائلید
موریس
قائلند
قائلان
دوجلدی
الاجرا
دوچرخه
برجستة
ترمـیمـی
یک طرف
برجسته
متدهای
مورهد
متداول
دودسته
متداخل
دودمان
برجعلی
ایفای
ومقابل
ایکسید
قانوئن
موروثی
دوران
دورانت
قانونا
دورانی
دورانى
قانونِ
دوربین
استوبه
ترنر
ازگروه
دوردست
وروشنی
دورکمر
قانون
دورکیم
دورلاگ
برچهره
برچیدن
دورنگه
برحجّت
دوروبر
متخاصم
مورگان
متحیرم
متحولی
دورهام
ومفهوم
ترومای
بر حسب
استوده
مورفین
متحده
برحیـات
دوره ی
استوفی
الأحمق
قالبها
ترویجی
ایلیـاک
نوردهر
وروحیـه
دوزهای
الاخضر
نوربها
مورخین
دوستان
ومغلوب
تریتیب
وروائی
مورخان
قاعلند
متجاوز
متجانس
ایمان!
قاعده
قاعدگی
نوربخش
قاطنـها
قاطعیت
برخورد
ایمانی
مورتون
موربید
متبلور
وروایی
تزریقی
ایمپلت
یـاصحبت
دوسویـه
مودرای
یـاشاخص
وروایت
دوصورت
نوجوان
دوطرفه
دوعامل
دوعلوم
دوفقره
موحّدی
دوقطبی
تسامعی
متبرکه
تساوی
وروانی
استونر
موجهی
دوگانـه
دوگروه
وروابط
الاسرة
موجهای
دولان
متباین
استونی
ایمواد
برخیـاز
برخیزد
برخیزی
قادرند
قادربه
ومعیـار
دولتها
ازگونـه
قاحکام
تسکینی
یونیسف
تسلسلی
قاتلین
ومعمول
قاتدعا
موجهاً
ورمونت
الاصول
متبادر
موجودی
قابلیت
ومعلول
دومبعد
الاعظم
هیپوکس
دومچاپ
موجرها
برداری
ومعکوس
فئودال
ورفتار
دومنشر
دومنقش
دومورد
تشابه
ازلحاظ
متاعنا
تشابهی
موجبات
دونالد
ومعرفی
موجب
الامام
دوندیو
تشتکها
متارکه
فیلیپس
دوهزار
ابراهم
تشخصیص
ومعانی
تشخیص
تشخیصی
نوآموز
الامور
موثرند
تشریح‏
بردانش
دهخدا
فیلمـها
تشریحی
برداین
موثرتر
الأمور
بردرجه
اینترت
فیلسوف
متابعت
تشعشعی
بردسید
موتوری
بردشان
ورفاهی
فیضشان
بردگان
یـاسایی
بردگی
دهدروش
ورعایت
ومطمئن
ومطلوب
ورضایت
استیـاد
تشنجات
نوادای
استیأس
الایـام
الایزا
فیزیکی
فیزیکو
اپیکال
موتمنی
تشویقی
الآخره
دهدوبه
موبایل
تشیکیل
ننموده
ومطالب
تصادفا
این جا
تصادفی
تصاعدی
فیبریل
تصاویر
دهقانی
موانعی
دهگانـه
دهلیزی
تصبروا
بررسی‏
بررسی
ننمودن
موالم
مواقعی
فیبروم
فیبروز
استیفا
دهندبا
موافقت
دهندبر
ننمایی
فهمـیده
ننماید
دهندة
فهمـیدن
البارع
دهنددر
تصمـیم
ننگرید
مبنائی
مبنایی
دهندکه
اینحال
مبنای
دهندگی
فهرستی
دهندمـی
مبناست
مواظبت
الباطن
دهنده
فوندوس
ومطابق
تصمـیمـی
فومنیم
البته‏
تصوبیب
دهنیـات
البته
برزیلی
تصورات
برساخت
برساند
ایندکس
موازین
این دو
تصویبی
برسایت
برسایر
تصویر
استیفن
مبذول
اتونوم
برسدبه
فوقانی
موازنـه
موازات
تصویری
مواردی
استیکی
مبتنی
این‏رو
تضادها
برسلاو
البرتی
این رو
نمـیکند
نمـیشود
البرزی
برسوله
فورفوت
فورسیت
فورسپس
مباینت
مبانی
فوربس
دیـالوگ
تضمـینی
نمـی شد
تضییع
فورامن
ورسیدن
دیپلم
تضـییع
مواخهه
تضییق
مواجهه
تطابقی
نمـیزند
مبالغی
مبالغه
اینطور
دیدارش
فوبیـها
دیداری
برشانس
نمـیبرد
دیدگان
فوبیـای
برشمرد
نمـیآید
تظلمات
مواجعه
تعابیر
اینقدر
فوایدی
تعادلی
منیزیم
تعارض
مباشید
مباشرت
البلاء
دیدندی
احمدی
تعارفی
البلخی
مبارکی
مبارکه
البنان
مبارزه
تعالوا
این که
تعالیم
ارتباط
دیرباز
تعامل
این‏که
فنوتیپ
اینکه
فنلاند
مبادله
دیرینـه
مبادرت
دیستال
دیسترس
فنآوری
تعاملی
برعکس
برعلیـه
مباحثی
فمورال
مباحثه
مباحث
دیکران
برعنصر
فلینوس
برعهدة
برعهده
دیگــر
استیلا
دیگراز
برعهدۀ
تعبیرش
نمونة
برفتند
فلنیوس
فلنزین
فلکسور
تعبیری
ومشخصه
نمودیم
فلسفه
نمودید
نموده
تعداد
ورسانـه
نمودند
برقبول
مایلید
فلاوین
دیگربه
برقرار
مایلند
فلاسفه
تعدادی
دیگردر
استیلن
ازماسن
برقرای
نمودکه
بند
تعدیـات
اینورت
دیگرکه
تعدیل
دیگرند
اینوصف
این ها
ورزیده
نموددر
دیگری
التراث
منوسیت
ومستدل
منوپوز
مایعات
التزام
مایرز
تعریفی
فکرهای
برکاهش
ورزیدن
التعدد
استیون
تعزیری
التفاف
التوبه
تعصبات
برکلی
برکنار
ماهیچه
تعطیلی
دیوارة
دیواره
مننژیت
دیواری
التهاب
تعقیب
ماهیتی
فقیرند
فقیرتر
فقیران
ماهیتش
دیوانـه
تعقیبق
تعقیبی
ائتلاف
منگال
تعلقات
دیوهای
ماهیتا
دیوید
نمودبه
ومسائل
دیویس
برگ
تعلیقی
نمودبر
ماهیّت
دیوییو
تعلیمـی
منکران
تعمداً
منکرات
ورزنـه
ومساعد
الثواب
نمودبا
ومزایـا
تعمـیم
ماهیـات
تعمـیمـی
تعمـییر
تعمـییم
الجلیس
برگزار
الجمله
برگزید
تعهدات
مـنفی
ماههای
ماه ها
ازمایش
ماهونی
ماهواه
آباد
ماهشـهر
ذکراست
ذکرشده
منفردی
آبادان
تعیین
تعیین‏
هیبرید
ماهانـه
آبادی
الحاقی
برگشتن
فقدان
ماوسن
برگشته
ماوردی
برگشتی
برگگرم
ذهابمـی
ومرتبا
تغذیـه
ذهنتان
ذهنشان
ماورای
ماوراء
ورزشی
الحاکم
تغیرات
ذهنیـات
تغیردر
برگ ها
تغییرا
مانیول
اسحاقی
مانیکا
برگهای
ذی ربط
ذیصلاح
الحدود
منظومـه
یک سوم
ومراکز
ذی نفع
مانندی
ماننده
منظوری
منظورم
منظورش
الحساب
تغییرش
الحسبه
ومراحل
مانده
تغییرو
رااجرا
ماندند
ماندن‏
تغییری
راازهم
فعبدوا
فعایلت
نمکروز
راآغاز
ماندگی
تفاسیر
فعالتر
فعالان
راباید
رابدون
ومذهبی
الحصول
رابرای
آبستنی
رابرت
یـازاید
تفاوت
ماندبه
مانداز
اسدلال
رابرمـی
فضیلتی
مانجاک
رابطة
برمادر
رابطوا
رابطه
مأموری
برماده
فضولات
آبشوئی
رابعاً
یونیزه
تفاورت
نمرهای
مامائی
فضایلی
برمحیط
رابیـان
آبگیری
برمفاد
فضاهای
یـاریگر
رابینز
فضادار
راپوشش
راپیدا
آبماده
ازمحیط
مامایی
راتحمل
اسراء
آبهایی
مالیکت
فصلهای
مالیـات
الحیـاه
فصـــل
منطقی
آبیـاری
منطقه
راجرزی
اجتمای
راجعون
وررفتن
مالون
تفریحی
الخالق
راچنین
یـهودیت
برنارد
نمراتی
مالکین
تفسیری
برنامة
تفصیلی
نمراتن
تفعلوا
تفعلون
راخنثی
راخودم
الخصوص
تفکرات
فشردگی
رادبه
مالکیت
مالکی
تفکردر
فشارها
الخلقه
مالکان
اجتناب
الخنان
اتهامش
تفکیک
رادمـهر
رادوست
تفکیکی
رادیـال
تفلحون
تفندون
نمائیم
منصوری
منصوره
آپیکال
ازمعلم
تفویضی
فریفتن
اسطوره
منصبان
فریده
تقابلی
فن
الدنیـا
الدولی
فریبرز
نمایشی
احوالی
نماید…
فرهنگی
فرهنگش
فرهنگ
ماکیـان
تقاضای
ماکولر
ماکولا
نـماید
ومدارک
آتروفی
نماید
برندگی
اسفناک
هفتمـین
ومدارس
رازیست
اجتهاد
تقدیمـه
نمایـان
تقربوا
برنظام
راسانی
تقریبا
ماشینی
فرودین
فرودسی
راستچپ
راسترو
الذنوب
نماهای
فروخته
ماسویـه
فروتنی
تقریبی
اتهامـی
آتنیـان
منسجمـی
راشامل
راشتون
آتوژنز
برواتی
راشروع
فروبل
فروانی
تقسیم
یـارایی
بروجرد
ابتلای
یـارانـه
ورتوسی
الرّبا
ارتبطی
تقصیری
آجیلبه
تقلاها
ابتمنت
راکاهش
بروشور
ومجازی
بروقوع
نمانیم
تقلیدی
ارتداد
رامجزا
فرندان
اجدادی
تقنینی
ومتنوع
رامندی
رامنوز
رامورد
فرمـهای
فرم ها
ومتغیر
الزاما
ومتعدد
ورامـین
نمانید
آخوندی
مازلاک
مازلاچ
فرموده
منزله
نمانند
فرمایش
مارینی
فرماید
رانشان
منزله‏
تقویمـی
فرمان
الزامـی
راننده
منزلتی
ماریکا
منزلت
ماریـان
تقیینی
راهایی
فرماست
وراثتی
نمانده
راهبرد
نماندن
اسکرین
تکافوی
فرگردی
راهبری
راه حل

ورابطه
راه را
راهکار
ومتأهل
مارکوم
الزحمـه
فرضیـه
احیـائی
راهگشا
فرضیة
برهاند
راهنما
برهانی
فرضهای
تکاملی
آدرنال
مارکری
الزمان
فرصتها
ازمـیان
تکانشی
الزواج
الزهرا
اسکلتی
راه ها
نمادین
راههای
ومبنای
تک دوز
آدمـهای
فرسوده
مندیبل
مارشال
وذخیره
ودیوید
رایـانش
فرسدگی
مارژین
فرستاد
آدمـیان
فرسایش
ودیگری
مارجین
تکراری
رأیتهم
بریتون
رایجبر
بریتیش
فرزندی
فرزندش
فرزند
ارتشاء
نمادها
الساعه
ارتشاح
بریدگی
رایگان
تکلیفی
ارتعاش
فردیبر
اسکناس
مارتین
تکمـیلی
مارپیچ
تکنسین
بد
ودیررس
السلام
مادّی
اسکندر
ومباحث
ماده ی
مادهوا
مندانـه
تکنیک
ماده۴
ماده
ارتفاع
نگیرید
تکنیکی
ربودند
بریلها
وماهوی
نگیرند
ومانند
نگهبان
بزداید
اسکنیر
تکینیک
السنین
بزرگان
فردوسی
مادری
هشیـاری
فردکمک
بزرگتر
فردعمل
منحنی
رت های
فردریک
هوموسی
رتیزر
فردریش
رتینول
نگوییم
منحصرا
تلاشند
تلاشـها
آذرنوش
مادرها
آذرنیـا
السؤال
فردایی
منجمله
ومادری
منجلاب
یوسفان
الشباب
رحمانـه
اسکوئر
منجربه
رحمدل
بزرگند
الشعاع
الشعور
تلفنـها
مادة
الشمول
منتهای
تلفیقی
فرخنده
ودفاتر
بزرگها
آراسته
بزغاله
تلقینی
نگلیسی
ودشوار
ردجهان
تلگراف
فرحناز
تلگرام
ردکتاز
الشیعه
نگشتید
آرامتر
مادامـی
یـارانم
ومادرم
الصالح
اخباری
ودریکی
تلیـالی
بزهکار
منتظری
ردیـابی
منتظره
تماسند
ماجرای
هولینگ
منتشره
تماشای
آراهای
رزووشن
رزیدنس
الضمان
آرایـان
تماماً
ارتقاع
اسلاگ
تمامـی
نگریست
ودرونی
تمایزو
رسالت
بسادگی
ماتسون
رسالتی
آرپانت
رساله
تمایلی
مابینـه
بسازند
تمثیلی
نگرفته
فربورن
رساندن
منبعص
رساندو
رسانده
فرآیند
رسانند
نگرفتن
تمدنـها
رسانـه
الطریق
فرآوری
فرآنید
الطلاق
رسانی
رسانید
فرائضه
فرایند
فراهمـی
رسپشته
رستگار
آرزوست
فراهم
منبع
اسلام
نگرشـها
فراونی
فراوری
فراوان
هولناک
آرزوها
العاجز
تمرکزش
فرانکل
تمرکزی
فرانسه
فرامـین
العاده
رسدولی
رسدیگی
آرزویش
آرزویی
بستری
بستگان
العالم
آرژنین
فراموش
فراملی
رسمـیت
ودرگیر
فرامرز
فراگیر
فراگرد
اتیلیک
فرافکن
فراغتی
رسمـیکه
تملیکی
فراسوی
العامـه
تمنایی
مناقصه
مناقشـه
العباد
تمـیزها
نگردید
آرشیوی
تمـییزی
آرگایل
منافعی
بسزائی
تناسبی
ی
رسیددر
رسیدکه
رسیدگی
فراروی
فراراو
العربی
العرجه
رسیدند
ودرعین
تنالوا
ولیعصر
بسنجند
بسنجید
رسیدید
بسنجیم
العلاج
تنبیـهی
بسهولت
نگرانی
آرمانی
لیندسی
تندرنس
منافات
مناظره
نگرانش
مناطقی
العلیـه
فدارال
آرنولد
لیمونی
فخرایی
تنشـهای
لیمبیک
آرنیکا
رشدمرگ
تنظیفی
تنظیم
مناسبی
لیلیـات
مناسبت
تنظیمـی
بسیـاری
فحشاست
بسیـازی
ازوجود
العملی
تنفقوا
هستید
اتیلین
ولوازم
لیکوپن
رضـایت
رضایت
نگذشته
هوشیـار
تنگستن
الغایـه
آریـایی
رضایتی
آریتمـی
فتوشاپ
تنگنای
الغیبه
تننظیم
رضوانی
مناسب
ارتماب
تنوعات
اختران
منازعه
رطوبتش
رطوبتی
رعایت
اختصار
آریندل
ولگردی
تنـهادر
تنـهایت
تنـهایی
تنـهائی
هوشنگ
تنیدگی
مناجات
منابعی
آرییتی
لیسستر
تواتند
بشرمثل
توارثی
الفاظی
توازن
ولستاق
فتق =
ابوعلی
فتعادی
نگذاشت
رفتارش
نگذاری
فتحعلی
نگذارد
منابع
رفتاره
ازهمان
بشکنند
نگاهـی
تواماً
توأماً
فأینما
توامان
توأمان
فایده
نگاهها
بشمارد
اباذرى
فانّهم
بشناسد
ولتاژی
توانای
نگاشته
نگاشتن
لیتر
رفـته
آزادند
لیپیدی
هستند…
رفرانس
بشنوند
آزاده
لیبیدو
لیبرسن
لیبرال
اسلامى
فانکشن
رفیعی
ممنوعه
آزادی
اسلاید
رقابتی
فأنساه
بشیریـه
ممنوع
ودخوار
نگاران
یـادگار
توانست
یدن
ودپاک
بصورتی
وداوری
الفتوى
رقمـهای
لوینسن
اسلومن
بضاعتی
یـادشده
توانگر
ودامنـه
رکتجلی
توانم
یـادشان
بطریقه
توانمش
هستند;
لوموند
فامـیلی
وداشتن
ودارای
لولویت
الفسبک
آزردگی
یـاددهی
رگزایی
لوکمـیک
توانند
الفشغل
رگ های
فالوآپ
آزماید
مملکتی
الفصیل
توانی
رمزدار
فألقوه
توانید
رمضانی
یـادتان
توانیم
بطونکم
توبروس
فالقوه
ارجاع
نکروزه
اساتید
بعبارت
ممکنست
فاکتور
لوطیـان
نکردیم
نکردید
رنجوری
نکرده
الفقیـه
ند
نکردپس
توجهاً
فاقتبس
توجهات
ممکــن
لوژیکی
فاطمـهس
رنگریز
ارجاعِ
هوشمند
رنگینـه
بعدطول
توجّهی
توجیحی
اسمزی
توجیـه
ولایتی
روابطی
لوحهای
فاضلاب
توجیـهی
بعدهای
الفنمـی
ارجاعی
فاصله
آزمایی
فاصضها
تودارو
رواندا
روانسر
یـادآور
فاسیـال
ارجحیت
آزمودن
اساساً
بعقیده
توده ی
ولادتش
فازهای
بعلاوه
یـادآمد
فاریـاب
ارجمند
اساساٌ
توراکس
فارسی
بعنوان
بعوامل
هوشبهر
آزمون_
فادنوا
آزمون
وخشونت
روانی–
اختفای
تورفته
القدره
فاحشگی
اردبیل
القربه
اسنادی
روایتی
بفرستد
تورهای
روایی
ممتازی
لوآنیس
توزنده
روبرت
ممتاز
هوستون
بفرمای
توزیعی
بفرمود
القضات
غیرعمد
غیرعشق
غیرسمـی
توسادز
غیرچاق
بفروشد
ممانعت
بفسردی
وگوهای
توسعه
القعده
القلیل
روحانی
بفهمند
بفهمـید
ممالکی
بفهمـیم
روحیـات
لنقلاب
لنفاوی
اسنیپس
وخستگی
آژانسی
وخدمات
روداگر
روداین
بقایـای
هزینـهة
الکافی
الکتاب
آسانتر
وخجالت
رودررو
هوسباز
نقضهای
بقمـیصی
اساسی
وخارجی
اردشیر
هزینـه
للهآیـه
روزانة
روزانـه
وگلدهی
روزآمد
روزبزگ
للولاء
نقصهای
روزکار
آسپرین
روزگار
اسیدها
غمازیی
توضیحی
آستارا
وحوصله
توفیقی
توقدون
ملیشکل
توقعات
آستانة
آستانـه
آسفالت
وحمایت
روزهای
وگفتگو
توکسیک
بکاهند
روساست
بکاهید
اردکان
وحقیقت
غلامان
اساطیر
بکشاند
آسمانی
اسیران
آسودگی
اسیرند
تولداز
وگسترش
روستای
تولددر
آسیـاست
هورینگ
الکتیو
تولدها
آسیـایی
اشارات
آسیـائی
وگزینش
یدو
الکفار
بکوشند
بکوشیم
اشاره
اشاره‏
روشنان
روشنتر
الکلام
روشندل
غریقان
نقشـهای
اردلان
نقش ها
هورنیگ
روشنی
وحرکتی
روشوند
الکلیک
تومانی
روش ها
روش‏ها
مللتهم
روشـهاس
وگروهی
اختلاس
اختلاط
غرقابی
آسیبها
ملکوتی
توموری
اجراء
وگرایش
الگورا
یونسکو
بگذرند
نقدهای
اسپاسم
وحداقل
توونتی
هورنای
توهمات
بگریزد
توهین
رومـیان
الگوها
رونتگن
هورمون
بگسترد
اشتاین
تهاجمـی
تهاکان
نقایصی
اشتباه
هزاران
رونوشت
الگویی
یـاخارج
وحافظه
لطفعلی
آشفتگی
وچهارم
اللکام
تهدیدی
اللملی
غذایی
رویـاست
آشکارا
رویـانی
تهـران
بگویند
تهران
رویداد
اثبات
غذاهای
بگویید
اجرادر
بگوییم
بگیران
اللّهب
رویکرد
تهرانج
وکیفیت
بگیرند
الماسی
لزوماً
ابونیـا
آشکاری
ملت ها
اشتراس
لرستان
اشتراط
آشناست
تهرانی
اشتراک
المپیک
بگیرید
اجراست
بگیریم
وچندان
ابرهای
ملامـین
تهیدست
آشنایی
غالباٌ
آشنائی
اشتغال
بلاعوض
هرویتز
لذتبخش
رهبانی
بلافصل
رهبران
تؤاماً
وچگونـه
رهبریت
تیـاچاف
آشوری
رهسپار
بلامحل
تیأسوا
تیـالند
رهگذری
تیـامـین
اثباتی
ملاقات
رهنمون
تیپرها
رهیـافت
تیپهای
بلاوجه
بلایـای
غازیـان
وکوفته
آشیـانـه
المرکز
ملازمت
هرودوت
اختلال
بلعیده
تیرماه
غازانی
المزمل
بلــکه
نفوذها
اسپرون
المسلم
اشتهار
عیوبکم
ریبیرو
یـابنده
آغازین
تیره ی
وکنگره
بلندتر
اشتیـاق
وجوگری
وجودیت
ریچارد
وکنترل
اسپکتر
بلوتوث
ریحانـه
هواهین
ابوینا
ریختگی
اشخاصی
ریختند
وجوامع
آفتابی
لجستیک
هرنسلی
اتانلی
لجبازی
الملل
اشرافی
نفسانی
ریزسنج
تیماری
آفریده
لترالی
بلیخیر
تیمونز
تیموئی
آفریقا
نَفْس
وکمـیته
بماران
بماسبق
اشراقی
تیـهان
وجملات
عیدیـان
بماند
بمانند
تئوری
لپه‏ای
تئوریک
بمانید
آفریند
آفرینش
اشرشیـا
لبنیـات
بمراتب
یـابسات
بمعنای
بملالت
بمنابع
نفروشم
بمنظور
آفرینی
بموضوع
ثالثیـه
وجکسون
ریموند
ثانویة
ثانویـه
هوارد
هرگویـه
بمـیزان
ثانیـاً
نفرشان
ثانیـه
المنیـه
المـهذب
المؤمن
مکنید
هوادهی
آقایـار
لبخندی
مکلفند
آقایـان
اشعارش
اشعاری
هوادار
النجوم
آکادمـی
وجدیدی
زادگاه
ارزشـها
بناهای
لایـه ی
النفسه
النفقه
عواملی
عواملف
عوامل
مک گرا
زادیرو
النکاح
النـهار
وجدانی
هواخاک
زارعان
الواقع
بنداول
زارعین
ثمربخش
زاریغم
زاکرمن
لاینـها
الوانی
زاگرسی
لاینفک
هرگروه
الوجوه
ثنایـای
زاناکس
الوحده
لاینفع
اثرات
لاینحل
الودگی
عواقبی
الورید
بندگان
وجبران
هرگاه
الوفاء
بندورا
نعمتبا
الوقوع
اشکال‏
بندهای
یـابدگی
عوارضی
وکلیـات
زایمان
وجامعه
مکشوفه
عنوانی
بندیکت
زاینده
آگاهند
زاییده
الهامـی
آگاهی
زائران
مکزیکی
اثراتی
زائیدة
زائیدن
زائیده
جادویی
عنـوان
زباله
آگاهیم
اشکالی
عنوان
عنکبوت
بنشیند
لاوتون
بنشینم
الهموم
جارویس
الهنری
آگزیـال
زتقدیر
هنوزبه
جاسبی
اشلانت
‏ارزشی
جاسوسی
آگودگی
بنگارت
اشـهروا
جاکسون
مکرراً
لانگمن
نظریّه
نظریـه
زخمـهای
جالمعه
الهیـات
اختیـار
جامتین
بنگرید
بنگریم
یـابددر
جامعة
اجراها
جامعتر
زدستان
لامونت
بنماید
جامعهِ
جامعه
مکتوبی
هنگفتی
عندلیب
اشیـایی
اشیـائی
زراستی
لاگریج
زراعت
مکتسبه
الیـافی
زرپران
لاکتوز
ارزنده
آلایند
زردرنگ
نظریـات
اصالتا
یتغیره
لاغران
مکانی
مکانـها
زشتیـها
زشیطان
جامعیت
زعصاره
زعفران
مکاناً
عنایت
جاملگی
اصالتی
اصبروا
لاشریک
اصبعین
زکریـای
زگفتار
مکالمـه
آلپورت
مکافات
یتغمدک
لاسمعه
زلیخای
عناوین
لاستیک
مکارژی
مکاتبه
ارزیـاب
جاندار
زمانـها
بنیـانی
لازمـه
هرکدام
نظرهای
جانسون
زمانی
جانسین
اصراری
جانشین
لازمدر
بواسطه
وتومور
وتوضیح
آلدئید
زمره‏ی
اصطکاک
لاریجی
جانوری
مقیـاسی
اجرای‏
جاودان
لارکان
بوتوین
هنگامـی
بوته ی
هرکاری
بوتیوی
آلرژیک
زمـینة
نظرشود
زمـینـه
جاهایی
عمومـیت
جاهلان
عمومکی
عموماً
هنگام
جاهلها
وکفایت
جاهلیت
زمـیینـه
نظردرک
بود < بوداثر جایجای نظرتان جایزدر مقوله عموپسر جایشان اجرایی زناکار بوداگر بوداما لاتینی لاتین زنانگی مقولات لاتقصص جاینکه بودایی جاییکه هرطبقه اتانول زنجانی زنجبیل یـااصلا زنجیره جائیکه آلمانی نظراست جباری لاتغیر هرشفلد زندانی عملهای وتوسعه زندگان عملکرد عملشان ارساعد زندگی جبرانی زندگیش نظراتم زندگیم عملاً آلودگی امادگی نظرات عمل = اجرائی امارات زنشرکت وتوزیع اصفهان زنگنـه مقصودی جتماعی مقصودِ بودشکل آلومـین مقصرین مقصرم زن های زنـهایی هرسوال آلونسو آلوئول اماره اباصلت جداشدن جداشده اافراد زوایـای مقرّره مقـرره آلیستی بودمـیر زوج ها زوجهای آلیسون آلیسین آلیگار هرزمان مقررمـی زوجینی جدراین آمادگی جدگانـه جدلهای زود رس بودند آمادو زودرسی جدولها زودگذر عمران اتباعش نظامـی زورمند مقرارت اماری هرروزه نظامات اماکنی جدیداً آمارها گیلبوت گیلبرت یکسانی جدیدتر اصلاح جدیدحل گیریـها ا گیرید زه کشی اثرشان آماری مقدّمـه زیـادتر وتنظیم جدیدیـا عمده ی گیرنده هنرمند مقدمـه آماکوی جذابیت گیرندو گیرند عمدتاً مقدمات امامـی بودید وتنصیف هردانـه آمایشی نظارتی نظارتم وتنبیـه زیباتر اخرجوا زیباست جراحات زیبایی زیبنده جراحان جراحت نظارت وتناسب جراره مقداری هرچیزی زیرادر زیراست بورینگ زیراوتمجید جرایم آمداین بوستون امانتی استارت گیردمـی جرایمـی گیرددر علیـهذا بوسیلة بوسیله امایت گیرانـه علیعلی جرائم علیرغم علیرضا نطفهدر زیرلثه گیر]و[ علیـایی وتمایل زیرنظر آمدسطح وتلفنی آمدشکل مقدار زیرینش امبریـا بوکینگ مقتول ابریشم وتکنیک وتکلیف بولمن وتکامل وتقویت گیدنز بولیوی علمـی و علمـیبه وتقسیم جرم زا وتقدیم ارشادی بومـیان زیعقوب یعهدکم امتحان وتفویض جرمـهای گیـاهچه زینالی گیـاهان آمدهای اصلانی بویـایی امتداد مقتضی علمشان اتبیین اصلحوا آمرانـه امتناع وتفسیر جریـان‏ جریـان ژانویـه گهواره آمریکا امتنان جریـانی وتفاهم ژرمنی امتیـار جریمة وتغییر وتعیین اصلحیـه بـه ژنتیکی جزءجزء آمفیزم وتعلیم مقتضای بهادری هرجایی جزایری ژنوتیب ژنوتیپ جزایی وتعدیل وتعداد وتعبیر بهارلو وتعامل وتعارض مقبولی ژن های وتطبیق ژنیتال آمنوره بهانـه وتصویر بهایم گوینده وتصویب ارشدتر جزییـات جزیئات نصراله وتصمـیم مقایسة جزئیـات مقاومت سابقاً آموختم مقاوله بهبهان آموختن مقامات هندیـان جستجوی اجزای آموخته یکسان ساحل وتشریح گویـایی اصلی بهتردر آمودیو ساختار علائمـی مقالات بهترین علایمـی مقاطعی علاوه علّامـه اصلیتک علامتی بـه جای علامات اصلیما اصمخال علاقگی ساختگی وتشرحی علارغم ابهامـی گونیـای هرآنچه عها عکس‏ها مقارنـه ساختن ساختند جسمـی و به خود وتشدید امرایی مقاربت ساختیم سادات جشن ها سادلر مقابل وتشخیص گومپرز استاکر جعفری استاگر مفیدتر وتشبیـه بهداشی جعوامل بـه دست عقیدتی جغرافی وترکیب مفهوم عقوبتی ساروقی هنجاری بـه دقت مفقوده وترجیح سازانـه مفعولی جکوزیچ آمـوزش بهرامـی سازدبه سازدتا نشنیده سازددر عقلایی نشنوند بهربار بهرحال سازشگر وتربیت عقلانی عقلاست سازگار نشناسی جلساتی بهرمند نشناسد بهروز بهروزی اصولاً وتدریس هراسها عقایدی نشستنی نشستند مفسران هراسان نشستگی عفوبین امریکا عفتمـین وتداوم وتخفیف نشریـات ععاونت اجسادی استان مفاداً یعلمون جماعات امریکن وتحلیل امرئزه عطاران اجسامـی ارشدیت اخلاقه جمشید مغزتان جمشیدی عضلانی وتحقیق سازند عصرانـه بـه سان عصبیدر سازنده نشدشکل گورلین گوردون عصب‏ها عصبانی اضافی بـه سوی عصبانب سازهای گودوین امضائی سازیبه عصاره اخلاقی جمعیت گودرزی سازیمـی گودارد بهشتی عشقیـار آموزند گوپال بـه شدت ساعاتی یعقوبی جمعیتی جمعییت جمکران ساعتها مغایرت جملاتی امکان جملتان مغالطه اضالیل عشایری بـه طور یونانی وتجسمـی گواهان معیّنی وتجزیـه وتجربه ساکارز جمـهری معینم جمـهور! ساکروز جمـهوری آمـیختن ساکنان عسلویـه ساکنـها ساکنین جمـیعاً آمـیخته نشانگر ســـال معیشتی آمـیدها سالاری معیدفر بـه علت سالانـه وتثبیت گوارشی عسکری سالدست سالزمن وتبیین سالمعیـاری معیـارو آمـیزتر عزیزی نشانده بـه غیر جنایتی عزیزمـی جنایی امکانی گنجینۀ سال ها بـه فرد عزیزتر سالهای عزیزان بـه کار معولیت سالهدر سالیـان ی آمـیزند یکساله معنایی سالیون اتوپسی نشاندن معنای بهمراه سامانـه گنجایش گنجاند معنای‏ سامایی سامرست ساموئل ساموئی آمـیلاز اجمالا آمـیناز بهمنی معناست جنجالی سانتی معنادا وتبلیغ عرفانی وتبعات گناهان وقراین بـه نام ساندرز بهنامـی عرضیـات بهنجار معمولا عرضه ی جنسشان وتبصره ابتداً بهنگام سایبری وقدیمـی ارعابی ت اضظراب معلومـی سایتها تی گنادها جنکینز به‏وضح هدفهای معلولی امنیتی گنادای گناباد سایرین جنگلها معلمـین سایکرا جنگهای عربهای عرب ها سایمون اضمروا نشاسته هدف ها بههریک معلمان بـه یـاد ساییدن امواجی همـینکه گمنامـی اموال بهینـه اموالش نسلهای اموالی سبحانـه سبحانی جوابگو اموخته سبدهای گمرکات آنالوگ جوابیة سبزوار هدفمند معکوسی آنالیز سبزینـه گمراهی هدفدار بیـابند معقولی جوازیـا بیـابید جوامـع سبک تر سبکسری جوامع سبکهای جوامعی بیـابیم نسرین بی اثر جوانان سپارند بی‏اثر سپاریم اجمالی امورات وتبادل سپاهان عده ای وتایید اموری بیـارید جوانتر گماشته آنانکه گمارده گماردن ابلاغه آنآثار وتأمـین جوانـها بیـافتد آنپاسخ معضلات اموزان استانی بیـاموز اموزشی معصومـه گلینکی جورجیـا عدوانی اخوانی جوردان معشوقی آنتخصص گلیسین نسج‏ها بیـانات اتخاذی گلیسمـی جوشـهای استاین جوقاسم آنتروم معروفه جومتین ستمکار اطراف اطرافش ستمگری بیـانگر ستنبئک جوهایی معرفتی معرفت ستیزان وقتشان ستیزند جویـانـه امـیالش امـیالی گلهایی جویجلک بیـانی‏ سجایـای امـیتاز بیـاورد ارقامـی وتأملی نسبتاَ نسبتاٌ نسبتاً یکدیگر بیـایند بیـایید بیـاﺋید بی بند بیبیآی سختگیر عدالتی اچ هال وتأکید معدودی آنجاست اجابت گلوکوم وتاریخ آنجائی همـیشـه آ سخنچاپ وتأثیر سخنران گلستان وتاثیر گلرنتر سخنگوی ارگاسم آنچنان بیتلز جهانی” سداتیو معتقدم اخیتار امـیدی اطـلاع وپیوند اطلاعا وپیـامد جهت کـه گلدوست سرازیر بیچاره معتبری گلدانی استباط سراسری معتبرا جهرمـی همـیشگی معتادی سرالات بی خطر وپلیسی سرامـیک وقایعی نساآیـه بیداری بیدردی آندسته جهولاً سرایـان جهیزیـه بیدریغ همـیاری سرایی وقانون سرآزار یـائسگی جیبیـان بیراهه بیرجند معایبی سربالا سربسته نژادها عبارتی سرپایی سرپرست ابیـاتی عبارات امـینان همـه اش سرپناه سرپیچی سرتاسر امـینی عبادته اتریشی معاهده سرچشمـه معاویـه معاونت گلپرور آندیـان سرخابی معاوضه بیزاری گلاویز وفواید هیولای گلاسین سرخوشی آنرابه سردجنگ بیستم معامله معاملة سردرگم ارمغان سردسته بیسواد معالجه معالجة سرزمـین عاملین عاملی’ هتلهای معافیت وفلسفه معاضدت احاله نزدیکی سرشاری اطلاعی معاصر بیش­تر عاملان چاقویی سرشناس آنزیمـی بیش تر عامداً وفقدان چاکران سرطانی معاشرت هیوارد معارفه اروبای معاذیر انباشت معادله چالشـها وپسران معادل هتروژن سرقفلی اجاره انبوهی بیشتری عالیست وفضایی انبیـاء سر بیشضتر استبیش سرکلاس هپاتیک بیشمار سرکوبی اطوارا عالمـها عالمان سرگذشت عالماً وپژوهش سرگرمـی همولیز بیشینـه سرگیجه سرگیری سرلوحه بی ضرر آن قدر چایگاه عاقلان وپرسنل مظاهری عافیتت اظطراب عاطفی عاطفه وپذیرش عاطفة اروپای وپایین آنگونـه سرمدی چراغها بی طرف سرموعد وپایـان مطمئنی آنلاین مطمئنا انترنت مطمئن سرنسخه سرنشین گفتمان وفرهنگ سرنوشت عاشقان گفتگوی مطلوبی انتزاع سروتین مطلوب مطلقیت سرورها آنماده مطلقاً سروسری همولار بی کار انتساب سروکار وبیشتر عارفان بیکاری سروندی بیکران مطلعین گفتاری عارضه‡ گفتارش چسبیدن چسبیده آنندکه بیی احتباس وبیحسی مطلعان چشمانت نرسیده مطلپوب بیگانـه آنوکسی چشمگیر سریعاً نرسیدو سریعتر عــادی هائیتی نرسیدن وبهنام چشم ها مطروحی عادتا” سزادهی سزارین بیگمان مطروحه بیگناه وبهبود انتصاب آنـ ها سشنامـه وفرضیـه همواره چکیده انتطار انتظار عادات چگونگی وفرصتی آنـهابا چگونـه بیلیون سعادتی گشودگی وبلعاظهاری آنـهادر بیمـار آنـهارا چنانجه سعیده مطالعت مطالعة مطالبی سفالیک نرساند نردبان مطابقت مطابق آنـهاست احتجاج سفرهای چندانی چندبار گشتالت نرخهای سفیدان چندحسی استتار گشایشی ارومـیه مضمونی آنـهاکه سقراطی احتراز نرانده گسیخته آنـهایی اعتبار وبصیرت نراقی مضامـین مضافاً گسترد[ وبسیـار مضاعفی وفراهم مضاربه آوادیس سکولار آوارگی ادارات سمصونیت بیمناک وبزرگی وفتاوی ادارة استتحت وبررسی وبردگی ابلاغی سگ های وبرحسب بین سلاماً گزینـه آورد وبرتری سلامتی مصوبه وبراین احتراق گزینند مصوبة چونانا مصوبات سلجوقی ظلوماً وفادار بی نام بینانـه هایشان ظریفتر بینایی گزینشی وبدیعه بینائی مصنوعی سلطنتی چهارده گزیلوز احترام اعتراض سلنیوم سلوفان احتساب چهارصد سلولار سلولاز مصلحتی بیندیش سلولزی ظرف ها سلولها آوردن مصلحت اعتراف ظاهراً سلولیت آوردند چهارم– سلوین چهارم وبداند اعتصاب سلیقه گزارشی سلیگمن گزارش مصطلح گزارش‏ گزارده گزاران اعتقاد مصطفی سَماعی چه‏بسا سمانـه هایتان سمبلیک آوردوی وببیند ظابطین بینماک چهی آورده ندوشن احتکار ندریده سمتچاپ ابلهان سمرستم سمرقند بیننده وعینیت آورغیر انتفاء انتفاع انتفای آورند آورندة سمـینار چیزهای ندرتاً بینید! انتقاد اعتلاء اعتلای اعتماد چیست گریفین گریفیت اریلند سنبلات چیستان چیستند گریسته ندانند آورنده گریزان سنتتاز وآینده بیوپسی بیوتیک بیوتین وآهسته وعوامل سنتهای وعناصر استتیک ندانست مصداقی طولانی مصائبی وآنتی وعمومـی یـاهمان مصالحه مصالح بیوماس حاجیلو آویختن آویزان گریختن حادتری وآموزش وآگاهی گریبان بیـهوده آهستگی سنجیدن گریـانـه سنجیده طوریکه مصادیق سنخیتی بیـهوشی اعتیـاد انتقام سندروم وآزمون پابرجا حاضراز حاضران حاضربا مصادقه مصادره سنگسار پابلند مصاحبه مصاحبت سنگین مشی ها مشیمـیه پاپیلا سنگینی استثنا حافظان آهنربا حافظه گروهی پاتایـا طلبیدن مشـهوری پاتریک ادامـه پاتلار انتوبه حاکمان یک دهم مشـهودی حاکمـیت انتهای گروهها طلبانـه وآرامـی سوءظنی حاکیست سوءنیت وآرامش سوابقی اتصالی حالاتی سوادان گروهای انتیما مـی اعدادی سوادند نداشتد حالتها سواران ابدلهم پاداشش انجام حالکیـه انجام‏ حالیست انجـام حالیکه سوالها پاداشی طفولیت حاملان گروسمن پاداور نداشت پادشاه سوبسید اعدام مشکوکی حاملین حامـیان نداریم مشکلات گرمسار واینـها طریقیت گرمروز سوتریـا واینر یـانداو گرمدسی سوختگی حبسهای انجامش ندارم حبوبات ندارد سودابه سودانی سودآور وعلائم همگونی وایلند مشروطه طرفینی سودگان مشروط سودمند طرفین‏ وعلایم وایزلز طرف‏ها سودوکو ا سودهای هاوایی نداده انجماد آینده سوران طرفدار هاوارد وایجاد سورگرم پارچگی وعلایق اعشاری اتفاقا پارسا اعصابی مشخصة یگانگی مشخصات مشخصاً هانگرش انحراف نخورده وایبرو نخواهی نخواهم آیـهوفی اعضاء پارکها طردشده هانشان طردشدن سوگیری حداقلی حداکثر مشتقات واهمـیت سولانو نخواهد سولفات انحصار مشتری مشترکی حدسیـات سولومن حدفاصل پارونی اعضای حدواسط انحطاط انحلال سومالی پاریته سومایی طراحی سومچای پاریتی حدوداً سومروش طراحان حدودی نخستین واهمال سومنقش واه طبیعیم یکدفعه اعضایش آئروسل همگنان پاسبان آئورتی طبیعی ازاشیـا هانباس ازاصول طبیعتی مشایخ نخبگان پاسخگو طبیعتا گرفتیم سوییسی گرفتید مشاهدة مشاهدا ابتکار سوئیسی مشاوری مشاوره طبیبان مشاورت انداخت مشاغلی واوقات واوضاع حـِرُف پاسخها سهل تر طبقاطی اعطایی سهمگین سهمناک وانواع مشاجره گرفته طبقاتی انداخن حرفهای گرفتن مشابهی پاسکال سؤالاب سؤالات پاسگاه مشابهت انداره همگروی حرکتند گرفتگی اندازة باارزش اندازد وانگهی گرفتپس مسئوول سیـاست مسئولا نحوه ی همگروه وانسان واندوه پاشیدن پاشیده طایفگی استچنگ نچمـیاس طالبیـه طالبی سیـاستی مسئول سیـاسی مسئله طالبان گرفتاز گرفتار وانجام طاغوتی نجویـهم هامحیط وامـیدی سیـالیت حساستر پاکیزه واموری مسئلة سیـاهرگ پالایش حساسیت یـامعلم گرسنگی باباور بابایی سیپورد پالرمو سیترات واموال وامضاء پاناما پانامـه وامرار پانتیک ضوابطی ضوابط پانزده مسیحیت اعلام‏ اعلامـی ضمـیرما هالینگ اندازی والیوم والهام مسؤلین مسؤلیت سیدحسن حسودتر ضمائم سیدرضی سیدعلی سیدقاب مسولیت ضمایم ضمانتی ادبیـات اندام‏ حسیـاین استحتی باپزشک گردیدک انداما گردید والشمس والذین حسینی ضعیفتر پاهایش وعقاید نثرهای والدین پایـاتر هالواندامـی پایـان پایـانش مسن تر نتیجه سیزدهم ضعفهای استحدی انداین نتیجه‏ مسلمـین سیستان نتیجتا سیستمِ ضعف ها گردهما پایـانی نتیجة ضروری ضرورتی ضرورتا ضرورت سیستمـی باتوجه پایبند سیستول حفاظتی ضررهای باتهام ضرروتی سیستیک والتون سیسرون ضررعیب گردهای باتیست سیسیلی پایتخت پایدار باتینگ باثبات سیفعلی سیفلیس نتوانی سیفونی نتواند باجمال هالوژن پایگاه گردودن گردند ضربدرˣ مسگریو سیگاری سیگایـا پایلوت سیگما سیگمان پایمال سیگنال مس پاینده والبته حقــوق باحصول والایی هیلتون نتنیجۀ هالِدی همگانی هالبرت گرددمک گرددکه پایـه ی اعمال گردددر والاتر حقوقی گرددبه پاییز پاییزه اِعمال پایین سینایی سینرژی گرداند بادامـی بادانش اعمالش ضدتشنج ضدپیری حقیقت حقیقتا اندرزی سینوسی حقیقی حقیقیت مسعود حکالیت سئمتهم سئمونی بادرجه بادرون پایینی اندرسن پائولا استخدا سئوالی بادهای پائینی حکمتی اعمالی شابالا پبشرفت بادیدی بادیگر نتایجی یـامرنی پپتیدی اندروز ازآسیب اعوجاج حکمـیتی حکومت بارانم پتاسیم ضایعات مسخرات بارانـه بارانی ضابطین حکیمان گرایند ضابطان بارآور پترسون شادابی واگذار مستهلک مستولی گرایشی حلالیت پتگریو شارحین نتایج حل شده اندروش باردار پتیدین نتالیج شارکوت گرایش شاعران گرایش‏ نتابیم همگامـی شاغلان نپذیرد شاغلند شاغلین حل های ازآمار حلهایی پداران شاکری ح‍ل‍ی شاکیـان حماتیت شاگران حماتین مستودع بارزآن گرایـان بارزتر نپایید شاگردی صورّکم اندسبک شالوده حـمایت حمایت پدران گرانول شامپوی مستوجب حمایتی پدرانی مستنکف شامل پدرپدر پدرتان مستنطق واکیوم نبینند اندشیخ شانزده مستندی گرافیک گرافیت واکوئل واکنون پدیدار واکنشی مستنبط مستمری پدیدة شاهدآب صنعتی –صنعتی حوادثی اعینـهم –شاهدی شاهدیم شاهراه واکنش شاهرگ] شاهرود اغتشاش شاهسار صندوقی شاهین حوایجی مستقیم شایـانی مستقلی شایدبه هاگروه مستقل حوزوی شایسته صنایعی وعروقی شایعات شایعتر مستفاد صمـیمـیت مستغنی شایعند بارلو احتملا شایگان هاکینگ مستطیل هاکودک حوزه ی پذیرتر حوصلگی هاکتور بارنتو مستدام مستخرج مستخدم مستحکم نبودیم شباهتی بارنگی پذیرش شبستری پذیرفت مستحضر مستحدث مستجیز مستثنی شبکه ی مستثنا وا حیثیت باروری حیثیتی پذیرمـی پذیرند گذشتگی نبودید مستاجر حیدریـه واقوام شتابان واقوال پذیری پذیرید صفرسپس صفراوی مسبحون نبودنش واقلوا بارونی واقفند پراکسی هاکافه مسائلی حیوان شجاعی شجریـان باره ی حیوانی واقعیت مسائل مسایلی مسایل واقعی باریکه گذرانی مساوات پراکنش گذرانم صفحات خارجند مسامحه گذراند خـارجی نبودند خارجی پرامـین خارجیی مساله شدزیرا مسأله باریکی ادراری باریوم پربرکت هیستون پرتحرک همکاری گذاشتن مسالمت واقعه‏ پرتنشی بازاده مساقات خاصیتی گذاریم پرتوان مسافرت خاطرات هاشمـی شدجدول گذارند همکارن استخون مساعدی شدسیف خاقانی شدضریب مساعدت گذارده خاکزاد خاکستر خاکشان واقدام خاکهای گذاردن بازاری پرچربی خاکیـان وافورد وافکار گذاران پرچهره بازاشت خالقی مساحقه بـه صریحاً اندوده ازآنجا صــریح مسابقه خامساً شدنشان اندوزی صرفنظر خاموشی پرخطرو پرخوری وافساد خاندان خانعلی مسابقت خانمان وافراد خانمـها شده همکارش گداشته شدهاصل اجباری مژگان واعمال گداخته مژکدار شده ای نباشند همفکری شدهمان صراحتا واعضای نباتات مزیـالی گاههای بازپرس گاه ها واظهار شدیداً شدیدتر صدیقی نائینی اندولی بازتاب شدیددر واطراف پردازد هست در افتادن ازآنچه پردازش بازتری صدیقان بازجذب واضحاً شرایط گانگرن گانتری افتاده صدهزار مزروعی شرائین افتادی گامـهای افتتاح بازخور افتخار مزایده مزایـای صدمـه ی مزایـان مزایـا گالتون ناهمگن گاستون ناواکو ناوارا هاریجه اندیشة خانیـان ازآنـها پرزحمت مزارعه گازهای واصلاح مزاحمت صدماتی صدمات شرکتها هارولد واصفان خبرگان پرستار واشیـاء نأمـیدی صدزبان شرمسار مزاجند شرمندة صدربند شرمنده خبرویت نامـیده نامـیدن پرستلی وعاطفی نامـیات همشـهری شریـان نامـه ی صددرصد شریـانی خـجالت نامـهای شریعتی نام‏ها شریفه صدچربی خجالتی شریفی نـامـه همسویی بازده بازدهی گارسیـا شستشوی شستلند گارسون بازدید احتیـاج گاردنر گارتنر صداهای خداوند وظیفه ششمجمع ‏نامـه‏ پرسشـها شصتمـین خدایـار واسطه خدایـان اندیشی مرودشت وظیفة ناموفق خدماتش بازرسی خدمامت شعبانی واسترس نامنظم پرسنلو خدمتسن پرسنلی افتراق پرسیدن پرسیده ناممکن شعراوی پرشتاب شعرایی شعرحفظ شعرهای صحیحاً واسپین کیومرث نامعین خراسان کیوگرم مرندیز کیوانی خرافات مرموزی شغلبیش شغلتان شغلچاپ نامشخص شغلشان نامشان هارجی مرگ ها واژه ی خرداد نامدار ادراکی خردسال بازصید پرکاری شفابخش پر مرکوسر شفافیت پرگزند هارتر خردمند کیمبرل شفریتز کیلویی پرمایـه خرسندی مرکزیت یـامدیر مرکزکه خرمشـهر پرمصرف پرمولر واژگان هاربها وازنوع بازگشت خریدار شکافتن صحرایی اجتماع پروازک شکایـات ناگهان احتیـاط کیفیتی پروازی پرواضح ناگوار مرفیسم ناگفته کیفیت ناگفتن ناگزیر پروانة شکستها پروانـه ناکامل شکفتگی کیفیـات وازسوی صحبّت ادرکها خسارت خسارتش شکلهای پروبست کیفری‏ خسارتی بازنان شکمـیکه کیفری ناکافی انزوای خشایـار وازاین استراب شکننده افـراد افراد صبگاهی کیفرها نافذتر صبرشان پروتزی خشکیکم خشگناب انسان پروتکل هادسون خشمگین وظرافت خشن‏تر مرزهای خشنودی وظائفی واریته هادرمن خشونتی مردهای وظائف بازهیم خصایصی شماتیک صبحانـه وظایفی خصمانـه مردوزن وظایف ناظریـه شمارمـی شمارند ناظرین بازیچه شماره خصوصاً خصوصاٌ مردمکی هادچار شمارۀ مردمان کیستیک صالحان بازیست خصوصیت کیستها ناظربه بازیـها پرودون خصوصیج شمردند همسردر واررسی مردگان ناصواب خصییصه شمشادی شمشیـان مردانی شمشیری پروردن پرورده ناصری پرورش خطابات واردین شناخت خطاطان شناختم شناختن مردان خطاهای صادقی همسران باسایر خطایی شناختی ناصحیح صادرات هاثورن باستان صاحبها صاحبان واردتر واردار ناشنوا شناسان خطراتی باسرهت صابرین کیـامنش صابروا باسلام صابران شناسند واردات هاتوجه خطرساز خطرعقب ‏شناسی باسواد شئونات ناشناس مـرحله شناسیم ناشران یأکلهن شناوری ناشتای شنایـان ناشتا>
کهکشان
خطرهای
کهفوبی
شنوایی
شنوائی
وارائه
باشاخص
پروفیل
هاپاسخ
شنونده
شیوه ی
پروکام
وطغیـان
شیوهای
باشــد
مرجانی
هابهره
ادریسع
کهشرکت
شنیدند
باشد[
وادراک
پرولین
وادامـه
پروندة
پرونده
شوازی
باشد
ناشایع
ناشادی
کهریزک
مرتضی
واداشت
پروندۀ
مرتضوی
باشداز
وادارش
خلافیـا
مرتبه
اتفاقی
واخلاق
ناسالم
خلاقیت
کهبرای
نازنین
مرتبطی
شیمـی و
شیمـیای
واحوال
واحساس
مرتبة
وضیعتی
شوداگر
مرتباً
شیکاگو
واحدها
شوداما
شوداین
نازائی
نازایی
شیفتگی
مربیـان
شیعیـان
ناریـان
پریچهر
پریدگی
شودبنگ
شودبنی
ناروای
همسایـه
خلقیـات
شیرینی
پریسکو
شودپیش
نارنجی
پریشان
مربوطه
شیروان
انسجام
شیرگاو
شیرعلی
شیردهی
شیرخشک
مربوط
پرینتر
باشدبا
افرادی
انسداد
خمر به
شودذهن
شودروش
ناردیل
شیـاطین
باشدبر
مراوده
شودسپس
ناراضی
ناراحت
همسانی
هیرشی
باشدبه
خندانی
شـهودتش
شـهودات
پزشکان
مرانید
شودعزل

مراکزی
وضمائم
شـهناز
کویوشو
واجزای
پزشـکی
شـهریـار
خوابگی
شودلذا
شـهرهای
پزشکی‏
شـهروند
خوابم
شـهرناز
شـهرمان
شـهرکرد
شـهردار
مراقب
کوهورت
پزشکی☐
نادری
شَهِدَ
شـهبازی
مراعات
شـهادتی
شودنـهج
واجرای
شودوبه
شودوپس
شـهادت
خواران
شودهدف
نادرتر
ابتدا
خوارگی
شویمدر
پزوهش
نادانی
پزوهشی
کولینز
مراحلی
کولیکی
پژمردن
پژمرده
شورایی
خواستن
پژومند
خواسته
همسازی
پ‍ژوهش
شوشتری
ناخوشی
پژوهش
مراحل
انسوین
مراجعی
مراجعه
شولتز
واجبات
وضمانت
مراتبی
ناخالص
خواند]
کوکران
افراط
شــوند
ابزارو
ناحیـه‏
خواندن
کوفتگی
شوهران
خوانده
کوشینگ
شوندبا
باشددر
شوندبه
شوندکه
شونددر
شوندروش
اارتفاع
اباتمنت
شوندطبق
ییلاقات
ابتدائی
یـهودیـان
ابداعات
شوندگان
ابراهیم
یونیزان
ابریشمـی
ابزارها
یوسیولی
شونداین
یوسفعلی
شوندیکی
یوسفعان
شونداما
یوسفانـه
شوهردار
ابندایی
ابولمجد
شومپیتر
شوککرخی
شورشـهای
شوراهای
شوراها
ابومعین
شویدنـهج
شودیزدی
ابهامات
شودهمان
اپاسیته
اپراتور
یَکوُنُ
یکنواخت
اپیدرمـی
شـهادتین
اپیکالی
اپیوئید
شودنکته
اتانولی
یکسانند
یکسالگی
شودمواد
اتصالات
اتفاقا”
شـهربانو
اتفاقات
یکجانبه
شودمعلم
یکپارچه
شـهرداری
اابتکار
شـهردانش
اتومبیل
اتهامات
اثباتاً
اثربخش
شودمعرف
اثرگذار
اثرمثبت
اثناعشر
شـهرنشین
اجازه ی
اجبااری
اجباراً
شودمرکز
یَشـهِدُ
اجتماعت
اجتماعع
شـهروندی
یزلدایک
یدعلاوه
شودلازم
اجتماعى
شـهریـاری
یخبندان
اجتمائی
شودگروه
شـهریور
شودگرچه
اجتنابی
شـهسواری
یحملنـها
شودکشور
شودکدام
اجراشده
شودقورت
شودقناد
یَجُوزُ
اجراهای
اجراییـه
اجرائیـه
یپیشرفت
شودضریب
اجلاسها
شـهودشان
شودشکل
شـهودیدر
ش‍ه‍ی‍د
اجمالاً
یبعثون
اجنماعی
احادیث
شودسینگ
شودسیف
احترازی
شیـارهای
احتماعی
شودژانگ
شودزیرا
احتمال
احتمالا
احتمالأ
احتمالی
شودداور
احتیـاطی
احساسات
شیرازبه
یـافته ی
یـافتهای
شودخاصه
شیرازی
یـافتنـهج
شودحالت
شیرخوار
احضاریـه
یـافتشکل
یـافت < احکامـی اِحلافِ شودچنان احمدپور شیرکوند احمدعلی شودتورز شیرمادر یـازدهم احمدیـان احمدیصص شیروانی احمدیم احمقانـه شودپزشک یـارآمدن احیـاشده احیـاناً شیشـه ای اخبارها اختراع یـادیگری شودبلکه شودبدین اختصاری اختصاص شودآنـها شیفتهای اختصاصا اختصاصی یـادداشت شیلینگ یـادآوری اختلاف شیمـیایی شیمـیائی یـاتایید اختلافی یـابنددر شوایتزر شواهدی اختلالی یـابداما شنیدستم اختیـارت اختیـارش اختیـاری شیوه ای شیوه ها شیوههای أُخری ‘ اخطاریـه اخوانـهم اخیراً شیوه ی هیولانی ادبیـاات شنوایـان شنبلیله هیلگارد هیستونی شناسیدر شناسید ادراکات ‏شناسی‏ شناسنده هیسائو شناسائی ادعاهای شناسایی ادعایی ادگاریل هیدروسل هیدروژن ادله‏ای هیداتیک ادلّه ی هیچگونـه ادنتوما ادواردز هیچکدام ادینبرگ ادیورنـه هیجانـها صادراتی هیجانات صادرشده هیپوکسی ارائه ی هیپوفیز شناختی– اربطانى هیبریدی هیـالینـه شناخته صادقیـان ارتباطت هویداست ارتباطش ارتباطی شنـاخته شناختند ارتجاعی ارتقاء هولناکی ارتکاب ارتکابی هوشیضعف شماکمتر هوشیـاری ارجاعات هوشبهری ارجمندی اردکانی هورمونی صبحگاهی شلاتوور شکیبایی شکوه تر شکوفائی صبرکنید شکوفایی شکوائیـه شکنندگی صبورانـه شکل های هورمونا ارزانتر ارزش تر شکل دهی ارزشمند ارزش­ها ارزش ها شکستگی شکایتی هواپیما شکافنده شغلیـاین شغلی شغلهایی ارزیـابى شغل های ارزیـانی شعرهایی ارسنجان هندلینگ هنجارها شعارهای شظاهراً ارغوانی ششمبهار همـینطور همـیلتون صداهایی ارگانیک صدایـهای ارمـیدگی اروپاتا اروپایی هموطنان صددرصدی هموستاز اروپائی همنوعان شرمندگی صدرزاده اریبهشت شرمساری همنوایی هنی شرم آور هنم اریکسون شرکتهای شرکت ها ازاحساس ازاسترس همگروهی شرّخرها شرح حال صدورحکم صدوررأی همگرایی ازآزمون همگامان شرایطی همکلاسی ازآموزش شرایتون صدّیقاً همکارای ازبدیعه ازپایـان ازپژوهش شدیدتری ازپسران ازتحریک همسایگی صراحتاً شده ایم شدهاید ازتحلیل ازتدریس شده‏اند همسالان شدهاست شده هست شده]چون ازتعامل ازتلفیق همزیستی همزمانی صرف نظر شدن های صرف‏نظر ازتنظیم هم زمان صرفه تر ازجانبی ازحافظه همراهند ازحداین همراهست ازداشتن ازدواج همدلانـه شدنتایج همخوانی همخوابه همچنین شدعزیزی شدچندین هم چنین ازدواجی شدبراین همچنانم شدآخرین ازرسانـه همتایـان ازریـابی اززندان شد توجه ازسبکها شخصیـهیک ازشناخت ازطراحی شخصیتی ازطریق ازعضویت شخصی اش شترواری شتابنده همایونی همایندی ازعلومـی شتابزده هماهنگی ازفراغت شبهه ای شبه خطا هماهنـگ شبکه ها صلاحیت صلاحیّت هماننند همانندی همانقدر صلاحیتش همانطور ازقانون ازقطعیت صلاحیتی هماکران ازگذشت شبکه‏ای ازگروهی ازگزینـه هلسینکی هلستروم ازمباحث ازمترجم هفته ای هفتمشان صمـیمانـه ازمودنی ازموضوع ازمـهارت ازمـیثاق ازمـیزان شایستگی ازناحیـه ازنظارت شاهرودی شاهراهی هسیـائو شاهدسال شاهددار هستیمآن ازوایبر ازهرچیز هسته ها شاملوس شاملو شاملبین هسته‏ای هسته ای هستندکه صورتاگر هستنددر هستندبی هستندبه ازیـافته اژدهاست اساتیدی هستندِِ اساسا صورتگری هستنــد صورتهای هزینـه ی اسپانیـا صورتیکه اسپرمـین شاگردی‏ هرمزگان هرگونـه هرگنـهان اسپیرمن شاگردان اسپینال ای شاغلانی شاعرانی هرکودکی شادمانی شادکامـی استبدون شادترین شاخه ای هرعبارت هرسئوال استاتیک استادان هربارت ضایعاتی هراسهای هراسناک شاخص ها هدفهایی ضبط‏شده شاخص هدفهایش هدف­های هدف های استانلی سینمایی هدفمندی استانـها استایرن هدایتی هخا استباحه استبدین استبرای استبُعد سینماها استبعضی هتروژنی سینرژیک ضدسرطان ضدعفونی هاینریش سیناپسی هایمبرگ ها یشان سیمپسون سیلیکون استتعدد استتوجه استثمار سیگنالی ضربانات استثناء استثنای هاهپتون هاوکینز استثنئا استجدول استجنسن هامفریز استحالت ضررمادی سیستئین هامایـاک استحاله استحقاق سیستولی هالوتان سیستمـیک سیستمـی‏ استحکام هالفورد هست ضرورتاً ضرورتاَ هالاهان استخدام استخراج هاگرایش استخرها استخوان ضروریـات هافرهنگ ضروریست هاشمـیان هاستنـهج سیستمـها هاستاین استدراج استدلال هارولدو سیرهروش هارمونی هادسدان هادریـان استراحت ضعیف تر هاتحلیل سیدوحید هاآرمان استرانگ استرداد سیدمـهدی وینیکات ویلیـامز ویلسون¹ استرلین سیدحمزه سیدحسین استروژن ویشگایی سیدامـیر سیداکبر استرهای ویسکانت استریف ویژه ای سیتوکین ویژه‏ای استزیرا استژاوو ویژگیـها استسرمد ضیـاییـان استسیف ضیـائیـان استشرکت ویرجینا ویرایش استشیوه ویرانگر استضریب استضعاف ویدئویی ویدئویـا ویدیوئی استعارف استعاره استعاری استعانت ویتچیـا ویتامـین استعداد استعدوا وهیجانی استعلام سیـاستها وهنگامـی وهمـیاری استعمال وهمواره وهمکارش وهمچنین وهمچنان وهمپوشی وهمبسته وهکاران وهرهفته وهرگونـه وهرفکری سؤهاضمـه سؤالهای سؤالاتی وهرفردی وهدایتی استفادۀ سه گانـه استفانی وولفولک استفراغ استفهام سه شاخه سه بخشی استقامت استقبال استقراء استقرار سویدیگر وواینر ووایبرو وواقعیت ووابسته استقلال استکرمـی استکهلم استگاهی ونوآوری ونوآموز استگروه سومقیـاس سومشرکت ونمودار ونمرهای استگلاس ســــوم استلازم استلطفا استلمون استلیکن استماده استمداد استمرار ونزوئلا ونزدیکی وندیداد طرح های سولانان وندمحمد طردشدگی وناراحت سوگرایی ونابسته وناآشنا استمواد سوزاندن استموجب استناده استنادی وموقعیت طرفداری سود های سودمندی طرف های استنتاج وموسسات استنشاق وموافقت استنکاف سودجوئی ومنابعی استوارت وممانعت استواری استواژه طریقجدا ومکاتبه ومقررات استوانـه ومقدسی ومقایسه ومقالات استوتزل استودنت ومفاهیم استوقتی ومعمولا سوبرینی سوالهای سوال ها سوالاتی طلاچیـان استهریک سوالات طلاق ها ومعایبی ومطلعین ومطالعه استیعنی استیفاء استیگما سوءمصرف ومصاحبه ومشکلات استیلای ومشخصات استیناف ومشاهده ومشاوره سنینآیـه ومشارکت ومسولین ومسولیت ومستقیم اسثنایی سنگینتر ومربیـان طنزآمـیز سنگفرشی اسدالله سنگریزه طورضمنی ومراقبت طورکامل سنگاپور ومذاکره ومدیریت ومدیران ومدرسان طورمعنی اسفراین طوری کـه اسفنگتر سنجیدند سنجه ای ومحققین سنجش سنجدلذا طوفانـها سنتینشر ومحققان ومحسنی ومحتوای ومحاکمـه ومحاسبه ومحاربه ومجموعه طول موج اسکالپل ومجازات سنترتیب سنبه ای ومتوسطه طهوریـان ومتنوعی سمـیناری ومتعاقب ومتعارف اسکفورد اسکلتال اسکنرها ومامایی سمپاتیک اسکینر سمبولیک سلیمانی ظالمانـه سلیمان اسلامـی و لوازم ظاهرشان سلولهای ولگاریس سلول ها اسماعیل ظرف های اسموتیک اسمـیرنف اسنادها اسیدهای وگستاخی اشاراتی سلطانیـه اشاره ی اشاعه ی اشتالمن اشتباها اشتباهی سلامتدر سلامت سگالیده سکه های اشتراکی اشتغالی وکودکان وکوچکتر اشتهایم اشتهایی اشتیـاقی سفرهایی اشرافیت سفرانال وکمترین اشکالات اصالتاً اصطکاکی اصطلاح اصطلاحا وکسلردر اصفهانی اصلاحات اصلاحی عادلانـه اصلاحیـه عادلیـان وکارهای سریعتری وکاربرد سریع تر وکارآیی وکارآمد وقیـافیـه اضافیست سرویکال اضطرابی اضطراری اضمحلال عارفانی اطتباطی وقابلیت وفیزیکی وفمورال اطلاعتی عاشقانـه اطلاعیـه سرنوشت‏ اطمـینان وفعالیت سرمدنیـا وفرهنگی اظهارات وفرضیـات اظهاریـه اعاده ی وفرایند وفراوان وفراگیر اعتبارو سرمایـه اعتباری عاقلانـه وفاداری اعتداله سرگشتگی اعتدالی سرگردان اعتراضی عالمانـه سرگانی سرکوبگر اعتقادی اعتمادی اعتناست وعملکرد اعتیـادی اعرابی اعزازی اعلامـیه اعلامـیۀ سرفرانک اعلانات اعمالهم اعنقتکم سرطانـها افتادگی افتادند سرشماری وعبارات سرزمـینی افـتخار سرراستی سردرگمـی سردردها سردخانـه سرخورده عایدشان وعابدی افتدستر افتراقی افتصادی سرتیرنس سرتسلیم افرادبا افرادبه وضیعیتی عبادلله سرتاسری سرپرستی افرادمـی عباراتی وضمـیمـه افرایند افروخته عبارتند افروزید افزاایش افزارند سربلندی افزارها افزایش عباسعلی سرآغازی افزایشی سرآغازش افزایند افزایید افزاییم افزودن افزودنی افزونتر افسران‏ افکندند افکندیم افلاطون افینیتی عبدالهی وشخصیتی اقتباسی اقتصادی سرانجام وسیله ی سرامکان وسیعتری اقتضایی اقتضائی اقدامات سرازیرش وسوئیت سده های سداسیون سخنوران اقلیتها سخنرانی اقیـانوس سخندانی اکباتان سختی اش سختگیری اکبراگر وسلامتی اکبرسیف وسرمایـه سجادیـان اکتشافی اکتوپیک وستنبرگ اکسایشی ستمدیده ستثنایی اکسپوژر وسبکهای ستارگان ستارخان اکسترکت اکستوبه اکسفورد سپاهیـان اکسیداز وسازمان سبزیجات وسازگار سبریجات عذرموجه وسازاست وسارسون ساییدگی سایوکرا عربستان وزیران وزودرسی اکسیژنـه اکلامسی اکلوزال اکوادور اکولوژی اکومبنس سایتهای سایت ها اگرلازم الاتباع الاجاره الاجراء ورویکرد الاجساد وروشـهای الاحرار ساوالان الاحزان الأحزان الاحکام الاخلاق الإخوان الاراده الاسراء الاسرار الاسلام الإسلام الاطباء الاقتضا الاماره الامکان الانسان سانترال سانتراک الاولاد عزاداری سامانی الایمان ورشکسته عزرائیل البجیور سالیوان سالیـانی سالیـانـه البشاره سال های عزیزاله سال‏های سالهاست البلاغه سالنامـه التاسیس سالمتری التدریس ورزیدند التصویب عسکریـان ورزیدگی التعلیم التهابی ساگارنـه الجزایر الجسدیـه ساکارید الحاقیـه الحسینی ساعتهای الحُکمُ الحمـید ساژیتال ورجینیـا سازیچاپ الخمـینی الذخائر سازههای سازه‏ای الرابطة عصبانیت عصب گرا الرأیند الرّحمن سازوکار ورایـانـه الرّحیم الرعایـه الزاماً الزامات وراتجر سازندگی الزاهرا الزهراء عصیـانگر الزیـارة الساعات عضو السرائر السلامـی ودونیمـه ودوشاخص ودوستان السموات الشاملة ودگرگون الشریعه الشعراء الشویعر ودشواری الشیطان ودسترسی الصالحه ودریـافت الطبیعه الطرفین ودرمورد ودرمانی العالمـی ودرگروه سازمانش عفونتها ودرقالب العصریة ودرظاهر ودرصورت ودرخلال ودرخانـه عقایداز الفبجمـی ودرجلسه الفپولی سازمان ودربارۀ وان الفتنـها عقدمورد ودبیران عقده ها الفجره ودانترز الفحقوق الفخسته الفخیلی ودارویی سازدنـهج الفدیگر وخیم تر الفگاهی سازداین سازآسیب وخودمان وخودکار سارکوم وخودشان ساراسون وخواهان وخواندن وخلاقیت القاشده ساده تر ساده ای القاعده وخشنودی القصصاز القولند وخسارات وخردمند القیـامـه الکترو الکترود وخاطرات الکترون وحشیـانـه وحشتناک عکس‏های الکفاله الکل ها الکلیسم الگودهی وحدانیت ساختمان الگوهای علاقمند وحافظی اللرشاد المتقون المثانی وچنانکه المحرمـه وچگونگی المخلوق المروزی المروّه المسیـار المسیحی المشحون المصیرو المعارف المعاصر وجودشان ساختاری المقدمـه المقدور المکاسب المکتبة المللی المللیو ساخارین المنافع ساتیووس ساترلند ساپونین سابقه ی علت‏های علت های المنتهی ژئومتری المنفعه الناسان وجداناً ژنوتیپی الوسیله الولایـه الهرمپس الیزابت وتئودور ژرفترین علمداری ژان ژاک وتیپهای زینبارگ زیگموند علم‏های وتوقعات اماراتی زیستیسن امالیلی امامـیه امامـیّه وتمثیلی امبرژور علمـی درون وتکالیف امتحانی امتناعی امت های امتیـاز زیستعلی امتیـازت وتضادها امتیـازی امثالهم امرالجم وتشخیصی امروزبه امروزما وترحلوا امروزه زیرهریک زیرواحد وتربیتی امروزی زیرمخاط امروزین وتدابیر وتخیلات امریکای وتحیقیق امرینگن وتحصیلی امکانات اممطابق علیـرغم علی رغم علیزاده زیرگروه امورمـهم اموریکه زیرقرار زیرشاخه امـیدوار زیرستان امـیدهای علیمآیـه وپیمایش وپیشینـه وپیشرفت وپیروآن وپیچیده وپودروش امـیرکلا انباشتن انباشته انبیـاست وپژوهشی انتخاب وپزشکان وپرورشی زیربنای وپرورش وپردازش وپتیدین انتخابی وپایگاه زیـانـهای وپایـایی انتزاعی وبینائی وبیماری زیـانبار انتسابی انتشار وبهسازی وبهداشت عمده‏ای عمده ای وبهترین انتشاری انتصابش وبنگاهی زیـادتری انتصابی انتظارم انتظارو انتظاری انتظام زودرنجی زودترین وبرنامـه زودتراز وبرغنای وبرخورد زوج های وبرابر زنده ای وببینید وباورها وبالنده وبالاتر وباضریب عمل کرد زندگانی وباشگفت انتفاعی وبازتاب وباتوجه عملکردش انتقال وآموزشی وآموخته وآموختن عملکردی عملنـهاد وآشنایی وآسایشی انتگرال زندانـها وآزمایش زنبقیـان عملیـات انتهای[ انتهایی انتهائی انتیمای انجامد انجامـید انحرافی زناشوئى زناشوئی انحصاری اند زناشویی اند سبب انداختن انداخته زمـینـه ی واوستیم واوروین وانگیزه وانگیزش وانطباق وانزوای وانزجار واندیشـه اندازم اندازند وانحراف اندازه وانتهای وانتقال وانتقاد وانتخاب اندازها وامروزه وامتیـاز اندازیم عمومـیسن والگویی والظاهر والدینی والدینم والدینش والجبال اندبادی عمومـی و والترز زمـینـهای والادرک زمستان انددسته عمـیدجلد اندرسون واگرایی زمانیکه زمانیست عمـیق تر عمـیق‏تر اندروژن واگذاری واگذارد اندزیرا زمانـهای زمان ها اندسینگ واکنشـها واکنشگر عناصری اندکوهل واکتشاف عناوینی زعفرانش واکتساب زسرخواب زردچوبه اندلویت واقعیتی واقعیّت عندالله زده اند واقعیت‏ اندمعلم زخم های واقعیـات زبانـهای واقعاً اندوختن اندوخته وافزایش وافروز وافرادی واعمالی واعتقاد زایمانی اندونزی واضطراب اندیـافت زایشگاه اندیشان اندیشند زامتغیر زارعیـان اندیشـه واشنگتن واشتباه واسلاید اندیشید زابتکار واستشعر ریندفاس ریلکسین ریکاوری ریفلاواژینال اندیشیم عهدنامـه ریشـه ها ریشـه‏ها واژه‏ها واژه ای واژه‏ای ریشـه‏ای ریشـه ای عیـان تر ریسندگی وازطریق ریسک ها وازِرَه وازدواج انزوایی ریزیـهای واریـانس وارهیده انسانند انسانـها وارسته وارداتی وارتقای ریجسویک وارتقاء ریـاکاری وارتباط ریـاضیـات رؤیـاهای رهیـافتی رهنمودی انسـانی ره آورد غالباً انسانی‏ انسانی انسانی☐ وادبیـات رویـه ها رویـه ای روی های واداشته واداریم واخواهی واختلاف انستیتو انسجامـی رویدادی انسدادی واحترام انسولین واجرائی انشاءدر غذاهایی انصاری رویـاهای رویـاریی واتسون رویـاروی روی]به[ رونویسی انضباطی انطباقی روندهای غرباگری انعطلاف انعقادی روندگان وابسته رومـی ها انعکاسی وابتکار انفرادی انفعالی روشـهایی انفوزین انقباضی روش های انقلاب روشـهای روش‏های روشـهاست انقلابی نیویورک روشنگری انکساری نیندیشد روشن گر انکوریج انکیلوز روشنایی غزلّیـات غزلیـاتش انگارد انگارند انگاشتن انگاشته انگشتان روستائی انگلیسی انگلیسى روستایی انگیخته روستاها نیکوکار نیکوفال انگیزتر نیکوتین غلامحسن غلامرضا انگیزش انگیزشی روسپیـان انگیزه نیفتاده روزهایی نیشابور روزنـهان نیستنـهج انومالی نیستطفل انیمـیشن غلظتهای روزنامـه نیستاما روزمره اوتأثیر نیزممکن نیزمشخص اوراشدت اورایلی اورتزها اورژانس رودهایی نیروهای رودرروی نیرومند رودخانـه اوفراهم نیتروژن نیتاریخ نیـاورند نیـاورده روحانیت نیـاکان روتردام نیـافتنی غیراپاک نیـافتند اولشرکت نیـازهای نیـازمند اولندیک اولویتی اومنتین اویندند اهند اهریمنی نـه گانـه غیراصلی اهمـیتمـی نـهضتهای نـهصدیق غیرالهی نـهرهایی نـهراسیم اهورایی نـه تنـها نـهبندان ای ایبید ایتالیـا نـهاوندی ایجــاد ایجادبی نـهاریـات غیرپزشک نـهادینـه ایجادشد نـهادهاى نـهادهای نـهادهاو ایجادمـی روبینا غیرحرفه غیرحساس ایدتنـها ایده آل نویسنده نویسندة ایدهآلی ایده ها ایرادات ایراناز نوگرایی نوکلئیک نوکلییک غیرروان نوظهوری نوشیدنی غیرروشن نوشدارو غیرسالم نوشتاری ایروانی نوسانات نوزدهمص غیرشاهد غیرشربت غیرشرطی غیرشیفت نوزدهم ایزومری ایستابی غیرعادی روبه‏رو ایستادن غیرعلمـی روبه رو ایستاده ایستگاه نوروزی غیرفعال غیرقابل غیرقاصد غیرقاضی ایسکمـیک نوروتیک غیرقطعی ایفاءمـی غیرکافی نورنبرگ ایلافری نورکراس نوربالا نوراپی ایمپلنت نوجوانی نوجانان ایمن تر نوبه ای ایمـهارت نوآوری این هست نوامبر غیرمجاز غیرمخدر نوازادی نوارهای ننمودند اینجاست اینجانب غیرمعین غیرمقیم ننمائیم غیرممکن ننمایند اینجلدر اینچنین نمـی‏گشت غیرموثر غیرموجه غیرمؤثر این‏روش نمـی‏کند نمـی کند روبنایی نمـی کرد نمـی‏کرد نمـی‏شود اینصورت نمـی زند روبروست فأبدلنی نمـی رود نمـی‏رود نمـی رسد روایـاتی نمـی‏دهد روایـات نمـیدانم نمـی داد نمـیتوان نمـی برد نمـی‏برد نمـی آید نمونـهها نمونـه روانکار فارسلنا اینگونـه نمودهای فارسیبه این‏مدل نمودسند اینـهلدر ائتلافی نمودار آبادانی آب دوست نمره ای فارلین آپوپتوز نمائیمو نماییم نمایید آتاکسیک آتتوئید نمایندۀ نماینده نمایند نمایشگر فازبندی نمایدهر نمایددر نمایدبر آتروژنز آتروفیک نمایـاند آتلانتا نمای آخوندیم فاسیـالی فاسیـاها آدرسشان روانتری نمادهای نمادهاو نگهداشت نگهداری آراستگی آرامبخش نگریسته نگریستن نگرفتند آرتیفکت نگرشـهای فاصله ی نگرش ها آرزوهای آرشیتکت نگردیده نگردند آرمانـها رنگارنگ نگرانند رنجوران آرمـیدگی نگذاشته آزادانـه رنجودگی نگذارید نگذارده آزادگان نگاهشان آزادمنش فاکتوری آزادمـهر نگارینا نگارنده آزادیـها نکوداری آزارنده فألتقمـه رناشوئی آزمایش رمدلینگ فالکون رگه های نکته ای نکته‏ای فامسکها رگرسیون آزمایشی رقیبانی آزمونبه آزمونپس آزمونتی آزمونـها آزمونی نقطه‏ای آسان‏تر آسان تر نقض های آ نقصهایی رفتاریش نقص های آسفیکسی آسیـاییو نقشـهایی رفتاری فایده ی نقش های نقش‏‏ها نقشبندی آسیب ها آسیبهای نقدینگی نقدهایی آسیفکسی آسیمتری رفتارها آشامـیدن فتاوای رفتارما آشتیـانی آشکارتر آشکارسن نقادانـه آشناشدن آشنایـان نفهمـیده آغازعلی نفوذهای رفتارآن آفد آفریقای آفرینان رفتاران رغبتهای رضویچاپ رضائیـان فتوسنتز نفرمعلم نفرگروه آقابخشی نفردانش آقازاده نفربوده فتومتری آکاپلکو آکادمـیک آکریلیک نفتالین آکسفورد رضامندی آکوستیک آکهارست رشیدپور آگاهانـه نظیرعدم آگاهیـها آگلیکون فخرانی آگوستین آگونیست آلانین نظریـاتی آلاینده فداکار فداکاری آلبومـین نظرنخست آلدئیدی آلزایمر رشته‏ای نظرسنجی آلکالین نظراؤهم فرابنفش آلودگان آلوسیوس آلوگراف فراخوان آلوئولی نظامـیان نظامـهای نظامدار آمارهای آمالگام آمدپرمر آمدترین فراریـان آمدجدول آمریکای نصرآباد آموختته آموختند آموختنی آموزاتی آموزان آموزانی آموزش رسمـی تر آموزشص نشناسیم نشناخته آموزشـها آموزشی نشرنوین نشرقومس نشرسروش آموزشى نشدجدول آموزگار آموزنده آموزهای آمـیختگی نشانگری نشانگان فراگیری رسمـیّت رسمـی بـه آمـینـهای آناتومـی رسمـی از آناشغال نسنجیده فراموشی نسل های نسل‏های رسدعامل آنالیزی آنترجمـه فراندیش فرانسوی آنتروپی آنتونی نسبت ها رسدتنـها آنجایی آنچنانی آندروژن نژادهای نـژادها آندومتر آنرجحان فراورده نزدیکتر نزدیکان رستوران فراهانی رستمـیان رستگاری نریمانی نروئیده نروییده آنسترال آن گونـه رسانیده آنلاینی آنندراج فراینده آنورکیـا آنوریسم آنومالی نردبانی فرایندی رسانیدن آن هاست نرخ های فرآورده آنـهاعلم آنـهانیز آن هایی رساننده آورترین ‏فرآیند فرِآیند نراژدها آوردباز آوردنده آوردهای آورندگی آورندما ندانسته آوریـهای نداشتیم نداشته آیـاسایر رساندند رسانداز نداشتند نداشتن نداشت[ آیدبهتر رسالتها فرتودگی رژیونال رژیمـهای فرجاخدا ندارید رزولوشن رزکسیون آیدشاید رده های ردوکتاز ردریگرز ردرفورد آیدعارف رخدادها رحمدلم ندارند نداردزن رجیستری ندارداز فردپیدا آیزنبرگ آینداما آیـهانما رت هایی آیـهمتاع فردسالم رتنوئید نخواهیم نخواهند آییژچاپ نخواسته ‘نخستین آیین ها آئین ها با باالقای رتبه ای رتبه‏ای رباخوار بااه رای های باآموزش بابانیـا رایکسکی فرزانگی بابلیـان فرزانـه بابیحسی نجاریـان باتاینـه فرزندام باتجربه نتیجه ی باتشخیص باتمرکز نتیجتاً نتوانید باثباتی نتوانند نتوانست باجامعه باختصار بادبزنی باربارا نپردازد نپذیرفت بارفتار بارگیری بارمشان بارندگی نبــودن بازارها رایج تر نبایستی رایـانـهی نبایدها نباشدبا بازبینی بازپرسی فرستادن فرستاده بازتابی بازجویی فرستنده رایـانـه فرسودگی نایـافته راهیجهت راههایی راه‏های بازخورد فرشتگان راه های ناهنجار ناهمگون ناهشیـار ناواقعی فرصت ها بازدارد نانومتر نانوشته بازداری بازداشت نامـیدند نامـه ها نامـه‏ای نامـه ای راهنمای نام های بازردیف بازرسان فرضیـات بازرسین ناموزون فرضیـاتی راهگشای ناموجهی ناموافق نامنظمـی بازرگان نامناسب ناملموس نامقبول نامفهوم نامعلوم نامعقول نامطمئن نامطلوب نامطبوع نامشروع نامشروط راهبردی بازسازی نامساوی راهبران راهبدها فرمالین رانندگی نامساعد نامزدها نامرغوب نامرتبط نامربوط نامرادی نامداری فرمانـها نامحلول نامحدود راندوهی نامحتمل راندمان فرمایگی فرمایید بازگانی نامبرده فرمائید نامأنوس رانداشت فرمودلم فرمودند راندارد نامادری ناگهانی بازگشتم ناگواری ناکامـی بازندگی فرمولای بازنشته ناعملوم فرم های فرمـهینی رامنتشر رامنابع بازوندی رامحدود بازیـابی راقسمتی رافراهم بازیـافت بازی ها فروبردن بازیـهای فروپاشی باسابقه ناشیـانـه باستانی راستین ناشنوای راستگو باستناد راستای فرودگاه باسوادی ناشتایی باسیـاست باسیستم فروردین فرورفتن فروزان باشدآیـا رازودتر رازداری فروشگاه ناشایعی ناشایست باشداعم ناسالمـی فروشنده رازپوشی فروشیـها فروغان فروکتوز رادیویی رادیوها باشداگر باشداما فرومایـه باشداین نارواست فرونتال نارمنجی نار نارسائی نارسایی ناراحتی نادیده نادعلی نادرقلی فرهنگها نادرستی نادرست ناخوسته باشدجهت ناخشنود باشدچه‏ ناچاراً ناثوابی ناتوایی ناتوانی باشدروش ناپلئون باشدسند فریباند ناپذیری نابینان باشدعلی فریبنده نابنبوی نابرابر نابجایی ناآگاهی فریدریخ باشدمام ناآرامـی ناایمنی ناامـیدی مى شود’ مـی یـاشد مـی‏یـابد مـیهمانی مـیهمانم فزایندة فزاینده باشدمـهم مـیوکارد فزآینده مـیوزیوم مـی ورزد فزون تر مـینوچین مـی نمود مـینماید رادیکال رادیپلم مـی نگرد مـینامند مـی نامد فسفاتاز باشدهمـه مـی ماند مـی‏ماند فسفریله مـیلیونی فشار فشارآور مـیلیمتر فشارخون مـیلیگرم فشارزای مـیلیتوس رادربین فشارهای مـیلیـارد باشنداز مـیلوارد باشندبه راداشته رادارند راخلاصه مـیلتاون مـیگیریم راحت تر راچستر راتوضیح مـیگیرند راتوصیف راتوسعه راتمایل راتفسیر فصلنامـه فصلنامۀ راتشکیل راترغیب راترجیح باشنددر مـی‏گیرد مـیگویند مـی گویم رابیشتر فضاهایی رابیسون مـی‏گوید مـی گوید مـی گزید مـیگزوما مـی گرفت رابطه ی باشندکه مـی گردم مـی‏گردد مـی گذشت مـی گذرد رابررسی مـیگذارد مـی کوشد مـی‏کوشد مـی کنیم مـی‏کنیم مـیکنید فعالانـه مـی‏کنند فعال تر فعالتری مـی­کنند مـی کند مـی کند مـی کشند باشندهم فـعالیت فعالیّت فعالیت باشیداز مـیکروپی مـی مـی کرده مـید مـی کرد باطبیعت مـی کاهد باعتبار باعنوان مـی‏فهمد مـیفتادی بافاصله مـی طلبد مـیشیگان مـی شویم فعالیتی مـی­شوند راانجام مـی‏شوند راارائه ذینفعان مـی‎شوند ذی صلاح بافت ها ذهنمجال بافتهای مـی شود مـی شود ذوب شده ‏مـی‏شود بافرهنگ مـی شنود ذره گرا بافزایش باقرخان ذخیره ی باقریـان مـی شدند دئودنوم باکارین دیویسون مـی سنجد دیویدال یون مـیسازد دیوانـها دیوانگی مـی‏سازد مـی زیست مـی زنیم مـی زنند باکفایت باکیفیت مـیریزیم فقیـهان مـی‏ریزد مـی ریزد دینیعنی دینداری دینـدار دینامـیک مـی روید مـی روند بالابرد مـیرمحمد بالاتری دیگروت مـیرشاهی مـی رسید مـی رسند مـی‏رسند مـی رسد بالاخره بالأخره مـیرزایی بالادست بالاکار مـی دهیم مـی‏دهیم فلاونول مـی‏دهند مـی­دهند مـی دهند بالحجاز مـی دهد دیگربحث بالعراء فلجسازی دیگرانی مـی دهد بالندگی بالیدگی مـی دانی مـیدانند مـی دانم بامسایل فلکسیون دیگرانِ دیگـران فلوچارت دیگران مـی‏داند مـی‏داشت مـی داشت مـیدارند مـی دارد دیکشنری دیکسون مـی‏دارد مـیدادند بامقیـاس مـی خورد مـیخواهم مـیخواهد فناپذیر مـیخوانم مـیخائیل دیسفاژی بامـیزان بانتایج فنّاوری فناوری باندورا باندهای مـیتواند مـی‏توان مـیترهای فن آوری فنبذناه فنتانیل بانکهای مـی پرسد فنلاندی مـی بیند مـی‏بیند فنولوژی مـی‏بریم مـی بریم دیرآموز دیدهگان دیدهبزه بانگرشی مـی دیدگاهی بانیـانی باوجدان مـی بخشد مـی‏بخشد مـیبایست مـی حتما دیدگاه مـیباشد فوبیـایی مـی‏باشد فوبیـهای باورمند دیجیتال مِی آید مـی آید دیتابیس باورهای مـی‏آورد بایثاره مـیانـه ی مـیانکین مـیانسال مـیالاتی مـی افتد مـی‏افتد دیـاستول مـیازاکی فورمولا بایستگی فورنریس بایسته دیـازپین بایگانی باینم دیـابتیک دیـابتی بآیـاتنا مؤمنون ببستندش مؤلفان ببندیم! بپذیرد بپذیرند مؤسساتی بپرازند بپردارد بپردازد مؤدبانـه فولیکول بپردازم مؤثرتری مؤثربود دهه های مـهندسین دهندیکی دهنده ی مـهندسی☐ بپرهیزد مـهندسان مـهمـی کـه مـهمـی از بپندارد دهندوقت بپوشاند بپیوندد مـهمترین دهندگان مـهمانان بتائین بترساند بتصافیر ‏بتواند بتوانند بتوانید فهمـیدند بتوانیم بجنوردی بچسباند بچه دار مـهربرنا مـهربانی بچه های دهنداین فیبرات دهنداما بحثهای بخاریـان بختیـاری فیبروزه فیبروزی بخردانـه فیبروما فیبرهای بخشماست دهشیری بخشنامـه بخشـهای بخش های دهستانی بخشیدند بخشیده مـهارتها بخوانند بخوانید مـهاجرین دهدوقتی دهدوسپس بخواهند مـهاجرتی بخواهید مـهاجران بخواهیم بدادگاه دهدمثال بدانیم بدآموزی دهدلازم مونولوگ مونوسیت بدریختی مونترال بدگمانی بدلایلی موللیتر مولکولی مولرهای بدیـهیـات دهدقرآن دهدفضلی مولرسوم برابرکه برابرند دهدسوال مولاناء برابری براتلند براحساس برادران موکوپلی برازنده موقعیتی دهدبلکه موقعیتش دهدبرای موقعیت موقعیّت براساس براصولی ها براعمال موقتفرق موقتعدم فیلدروث فیلدهای موقتطرح برانجام فیلسوفی برانسون موفقیتی موفقیتش دهخداع فیلم ها فیلم‏ها موفّقیت دهانـه ی دونمونـه فیلیپین موفقیت فینستین فی نفسه فینکلهر موفق تر برانگیز موضوعیت دومؤلفه دومقیـاس دومقوله فئودالی مُوضوعی دومشرکت موضوعات دومدولت موضوعاً برایتان برایشان برایمان براینست براینکه موش های برآزادی برآموزش موشکافی برآوردن موسیلاژ برآورده برآوردی برآیداز قابلیّت بربهبود برپذیرش موسساتی برپرورش برتابید برتأثیر موزه ها برتاریخ برجامعه برجستگی دولتهای برجمعیت برچه‏ای برحدودی دولت ها مورفیسم برخاسته دولتشاه موردهای موردنظر دوگانگی دوقلویی موردخاص برخردار دوقلوها برخلاف برخواهد برخودار موراهان دوسوگرا دوسوکور مودبانـه برخوردی بردارد بردارند موجودیت موجودات موجرهای بردارها برداریم برداشت قاطعانـه موجباتی برداشتی دوستدار دوستتان موثرتری بردباری دوستانی دوستانـه دوستانم موتورها دوستانش بردفورد دوزپاسخ موتاژنزمان بـررسـی بررسیـها قالبهای موافقم دوره‏ها دورهعصر برزعلی دوره ای دوره‏ای قانگذار دورنمای دورنگار برزعلیم برسانند دورترین دور دورانی‏ برسانیم قانوناً مواردی‏ برسلیقه قانونگذ برسیـاست مواجهیم برسیدگی مواجهند برشمرده برشـهادت برضرورت برفاصله برفرهنگ برقراری ‏قانونی منویتنی قانونی‏ قانونی برقواعد منوچهر منوترپن منوآمـین دودیگری دودامنـه دوچندان برکسانی برکشایر برکناری قائلیم دوپامـین برکنترل دوبه دو دوبنیـان قآددعاک دوبرابر دوان پی قبادیـان برکوتیز منکراتی برگذشته برگردان برگردند برگرفتم برگرفته برگزاری منفورد برگزیدن برگزیده برگزیند قبلاًبر دندانـها قبلی اش برگ های برگهایی برگیرند منظورآن منظوراز منـظـور برلاینر برمبنای برمـهارت دنداانی برمـیزان منطقهای برنامـه منصوبات منصفانـه منصبانی منش های دمکراسی منشورات برندعدم دماهای دلیلروش برنشتین برنظریـه برنگشته قدجئتکم دلواپسی بروضعیت دلگشاست قدرتشان قدرتمند برونداد برونشیـا برونشیت قدردانی منزل‏اش دلربایی دلدادگی قدسرضوی مندیممک بریـانت مندماما دلبستگی دلبستکی مندرجات بزرگ‎تر بزرگ تر منحصربه منحصراً بزرگتری منحرفان بزرگراه بزرگسال بزرگوار منتقلشد بزگترین منتقدین بزمامـها بزه کار منتسوری دگرگشنی بزهکاری دگرسیون قراراست بسامانی بسپارد بسپارند دکسترین قرارداد بستانید بسترهای مناقشات بسزایی بسوزاند منافاتی بسیـارند مناسبتر مناسبات بسیـاری بشرارزش منازعات بشکافند بشلیده بشناسند بشناسیم ممنوعیت بطورکلی بطوریکه بعبارتی بعدازآن دکترحسن بعضی ها ممتازند بفرستند بفرستید بفروشیم ملیواقع بکارگیر ملیتوس بکشانید بکشانیم ندچه بگذارد ملوانان بگذارند بگذارید قرارهای بگذاریم بگرفتند بگریزند ملزومات بگفتندی دقیق تر دقیق‏تر بگویدکه دفیلیپس ملائکته دفرمـیته بلابیـان دفاعیـات بلاجهتِ ملازمـه دعواهای بلجامـها بلدرچین ملاحظه بلـــکه ملاحظات ملاحضات ملاباشی دشـواری دشوارند بلندیـها مگذارند قرص های مگاهرتز دشوارتر بلوکهای دشواربه دشمنانت بما سبق قرمزرنگ بمناسبت دسموتاز بنابران دستیـاری قرنطینـه مکملهای بنابرین دستیـابی بناکامش بنجامـین بند های بندهایی بندی ها دستهایش بنزیدین مکروهات بنشینند بنگارتز دستورها بنگاهها مکدیریت بنگلادش بنمایند بنوطبری مکانیکی مکانیسم قسمتهای مکانیزه مکانـهای بنیـادی مکان ها دستورات دستنایی قشردانش دستنامـه بنیـامـین دستگیری دستگاهی مکالمات مکافاتش مکارانـه مکاتبات بوالقوا بوألقوه بوالهری مقیـاسها دستگاه بوتیریک دستکاری مقولهاز بودجدول مقطرسطح بودشرکت دستشویی بودقابل بودکیست –دسترسی دستپاچه بودمحیط بودمعلم مقرراتی مقرّرات بودندبه مقررات مقرارتی دستاورد بودنشان بودواین مقدمـهای دسامبر بودهمان مقدماتی بودهومن بودیعنی بورچارت بوشارلا بوکوتیز بوکوسکی دریـافتی قضائیّه قضائیـه مقتولین بوگاتای بومـیستر مقتضیـات دریـافته بهاحساس دریـافتن بهادارا بهارانم مقبولیت مقایسهء مقایسه مقاومتی دریـابید دریـابند بهبودها مقامـهای درهنگام درهزاره درهرکجا مقاماتی بهتراست مقاله ی درهرحال درهدایت مقالاتی درویژگی بهتریـاد بـه حساب بـه خاطر بـه خصوص بـه خوبی درونمان درونگری قلبعروق مقاربتی بهداری مقادیری مقابله مفهومـی‏ مفهومـی درونداد مفهومـها دروضعیت بـه دلیل بـه دنیـا درواقع قلمرویی قلمستان بهراملو بهرنگی درنیـامد درنیـابد درنـهایـه درنـهایت بهره ای مفروضات مفاهیمـی مفاهیم مفادهای بهزیستس بهزیستی درنقاطی درنظریـه درنظرمـی مغزکودک قمامصوب بهسازی مغرضانـه بـه سختی بـه سرعت درنتیجه درناحیـه مغایرتی مغایربا به‏صورت درمـهلتی درمـهارت معیوبیت بهطوری درموقعی درموضوع معینجلد درمواقع بـه عمل درموارد درمکانی معیـاهای معیـارها قوانین بـه عهده بـه معنی معناهای معنادری قوانینی درمقاله درمقابل درمفهوم درمعنای معنادار بـه موجب بـه ناحق معمولیش قورباغه درمسئله قورجیـان قورچیـان درمردان درمرحله درمراحل معمولی درمدرسه درمدارس درمجموع معمولاُ معمولاً بـه نحوی بـه ندرت درمانی بـه نوعی معماران درمانـها بـه وجود درمانند معلومات به‏وضوح معلولین درمانگر معلولیت بـه وضوح معلولتی معلولان درمانجو به‏ویژه درلایحه معلمـینی قوی تری معلمشان قویترین معلمبچه معلمانی بـه همـین قهرآمـیز بیـابانی معقولیت قهرمانی بیـامدند درگذشته بیـاموزد بیـاموزم معصومان درکوتاه درکنترل قیـاسشان قیـاسهای معروفند درک شده بیـانگرد درکسانی بیـانگری بیـانیـه بیـاورند معذوریت بیـاورید بی پناه معدودند قیمت ها قیمتهای بیتفاوت درقلمرو معتمدین معتقدین درقالب معتقدیم معتقدند بی توجه معتقدان بیجسترا درفاصله معتبرتر معتادین معتادان بی درنگ درعرفبه کاپ های معاینـه‏ معاینـه معاینات کاتالاز کاتالوگ معایتات کاتالیز بیرچوود درصورتی بیرونی معاهدات معاونین درصدهای معاونتی معاونان بی رویـه بی سواد معاضدتی بیسوادی بیـشتـر بیشتراز بیشتربه بیشتردر معادلات بیشترمـی بیشترند بیشتـری کاتولیک بیشترین درصدفوق درصدفرض درصدشان درصدسهم کادرهای بی شمار بیشماری مظلومـیت بی شوهر ها بی طبقه درشورای بی طرفی بی‏طرفی مطمئناً بیعارضه مطلوبیت بیفزاید کارامدی درشرایط بی فنیل بیقراری بی کاری بیکلوئی بیگانگی درسیستم بیگدلی کارایی بیگلوئی بی گمان مطبوعات بیگناهی بی مأخذ بیماران مطالعه مطالبه بیمارای درسندرم بیماری‏ کارآمدی بیماری بی معنی درسنامـه کارآیی بیمناکی بیمـه ای بی مـهری بیناآیـه درسطوحی درسراسر کاربران بینابین بینایـان بینایید بینجامد کاربردن کاربرده بیندازد بیندیشد بین شان بینشـهای درستکار بی نظمـی بینوایی مصرفتان بینـه ای بینـهایت بینیـهای بیوسنتز بیوشیمـی مصدومـین مصدومان بیوکرات بیولوژی مصادیقی درزندگی درزمـینـه کارتوسط بی هوشی کارتهای کارحرفه پا کارخانـه پاپریکا پاپیلای پاپیلاى پاتوژنز کاردانی مشوق‏ها درروابط دررفتار دررضایت کاردیـاک کاردیـای پاجاریز دررابطه پاداشـها کاررفته دردیگری مشمولین دردوران دردوبخش پادشاهی مشکلاتی مشکلاتت پارادیم مشقتهای دردنیـای دردفاتر کارشکی مشغولیت کارشناس مشغولند پارامتر مشروطیت ات پارت ها مشخصاتی پارستون پارسوتر پارسونز پارکهای پارکینگ پارلمان کارعملی مشترکند کارفرما مشترکان مشترکات دردسترس مشترکاً پاریزی پاسخدهی کار مشاهدین مشاهده پاسخگوی مشاهدات کارکردی مشاورین کارکلاس مشاوران مشاغلدل پاسخ ها مشارکتی مشارکت پاسخهای کارکنیم مشاجرات مشابهین مشابه ی پاسداری مشابهتی پاسگویی کارگاهی پاسیفیک کارگران پاسیورا مسئولین مسئولان پاشیدگی کارگزار پافشاری پاکسازی مسئلهبر پاکستان کارگشای پاکوتاه پاکیزگی کارگیرى کارلسون پالاتال درخصوصی کارمچیز کارمدار درخصوص مسیرهای مسیحیـان کارمندی پانسمان پانسیون مسیـاربا درخشنده مسؤولیت درخشانی کارنامـه مسؤولان پانکراس کارنوبت مسوولیت مسوولان کاروانی درحوادث پایـاپای پـایـان مسمومـیت مسلمانی مسلمان کاروتنی مسلماً پایـایی پای بند کارورزی درحقیقت پایبندی مسلحانـه پایداری کارهاست پایمردی کارهای مسکوکات کارهایش پایـه ای کارهایم پایینبه کارهایی پایینتر پبشگیری پتانسیل پترونیو درحافظۀ پداگوژی پدربزرگ کاریشان مستنطق‏ کارینوع پدریتان کاریـهای درجه یک کازاکرا مستندات مستنداً پدیدآیی درجه ای مستمراً کاسپاز درجوامع درجریـان پدیده کاسترال مستلزم مستقیمـی مستقیما درجرائم درجرایم پدیدهای درجامعه مستقلاً درتهران درتوقیف درتوضیح مستفرغه درتمامـی درتکوین پدیده ی درتقویت درتقسیم مستغلات درتفهیم مستطیلی کاشمر درتعلیم پذیرایی درتعریف درتشدید کاغذهای درتشخیص درترجیح درتدریس مستحکمـی پذیرسبک پذیرفتن مستحبات کافه ها پذیرفته مستتراً درتجربه پذیرنده درتبصره مستأجره درتأمـین پراکسید درتاریخ پراکنده کاکستون پراکوهی پراوکسی پراهمـیت پرآوازه پرتحرکی پرتلاطم درپژوهش کالاهای مسافرین مسافرتی درپروژه درپرورش مسافران مسافرات پرتوهای پرجمعیت پرچمدار پرخاشگر پرداخت پرداخته درپایـان پرداختی پردازان دربیـانی پردازش‏ پردازند دربلژیک کالیبره پردازی پردازیم دربسیـار مزایـائی مزایـایی پرده ای پرزیدنت پرستاری پرستانـه پرسشگری مریستمـی پرسشـهای مروارید پرفشاری مرگ های مرگ‏های پرفیوژن کامرانی پرقریحه پرکننده پرمشغله دربررسی پرندگان پروازها کاملاً مرغوبیت پروبیشن پروپزال مرسومتر مرزهایی کاملتری پروتکلی کاملسطح مرزبندی پروتونی پروتئین کامن لا دربرابر کامـیابی کامـیریـا پروچسکا پرودگار مردعادل دربارهی مردانـه مردانگی درباره پرورشی پروستات دربارة درآینده پروسکشن درآوریم مرحله ی مرحله‏ی درآورده پروسیجر پروشگاه کانتوری درآوردن پروفایل پروفسور درآموزش پروگنوز مرتکبین مرتکبان کانسرها پرونئال مرتبه ی کانگروی کانگورو پرهزینـه پرهوایی مربیـانی درون آمده درآمدند پریشانی درآمدزا مراودات پزشکان‏ پزشکانی مراقبتی مراقبت درآزمون درآزادی پزشکی درآخرین کاوشگری کاونتری مراقبان پزشکیـار دراینجا مراسمات کاویـانی مرادشان پژمردگی مراجعین درایران درایجاد مراجعان دراوضاع کاهش کاهشتنش مراجعات پژوهشات پژوهشگر پژوهشـها مذاکرات درانجام کاهندگی مدیریرت مدیریت پژوهشی مدیرانی مدیران پژهشـهای درامانت مدیراتن بعد ازآن مدیتیشن دراقوام کپسولها پسآزمون مدنیعدم درافکار کپی های مدنیجلد پسرآنـها درافراد دراسلام پسرپایـه پسر کتابثبت درازمدت پسردایی پسر مدلهایی مدل های مدلسازی کتابدار پشتوانـه پشتیبان پلاستیک پلاسمای پلاکارد مددکاری پلاک ها مددجویی درادامـه دراداره کتاب ها کتابهای مددجودر پلانتار مدجویـان مدتهاست پمادهای پمفیگوس دراجرای دراثبات درابقای کتراشتی مداوماً های پنتاگون عمو پنتوزان پنجساله پنجگانـه مدالیته پسر پنجمبحث معان انی انـه معات انش ان دختـران دخانیـات مدارهای پندارند پندارید کجایند پنداشته پنداشتی پنومونی مداخله مداخلة کجروانـه مداخلات پودرهای پوراحمد پورمـهدی مخفیشدن مخفیـانـه اصر دبستانی دبرستان پوستیمـی پوسیدگی کدامند پوشاندن پوشانده پوشانند کدگذاری مخصوصاٌ کدگزاری مخصوصاً کدنگاری پوششتان پوویدون پویـاتری داوطبین مخدرهای پهناورش پیـازدار پیـازهای پیـامبرص پیـامبری پیـامدها پیـام ها مختصراً پیـامـهای پیپرپات پیچیدگی داورمنش مخالفین مخالفم مخالفتی مخالفت مخالفان دانندکه مخاطرات مخاطبین مخاطبان پیداکنم دانمارک دانشیـار مخاصمات مخابرات کرانرنز محیلانـه محیطهای محیطقدر دانشمند محیطشان پیرامون پیرامـین پیروانش پیروزی محورهای محورکار محوراین محمولات پی ریزی پیزومتر پیساروک پیشاپیش محملهای محمدیـان محمدی پیشایند محمدنقی کربونیل محمدنقش محمدرضا محمدخان محمدتقی محمدپور محمدآقا پیش بین م‍ح‍م‍د دانشگام دانشکدۀ محلیشکل دانشکده دانشکدة پیشترفت پیشخدمت دانشچاپ پیش­رفت پیشرفته محکومـین کــردار محکومـیت محکومان محکم‏تر پیشرفتی پیشروان محققعدم دانشجوی محققانی محققان پیشگامـی کردبانک پیشگویی محفوظات پیشگیری محفظه‏ی محفاظتی محصولات محسوسات محرومان کردسکوت محرمانـه کردسیف کردقدرت پیشینـه پیشینیـه محرکهای محرک ها محرک‏ها دانسیته دانستید کردماده محرکاتی پیگیری پیلوریک محدودین محدودمـی محدودتر پیمایشی پیموده پیوســت محتویـات پیوستار محتوایی دانستنی دانستند پیوستگی دانستاز محتوای پیوستند پیوسته کردوجهت محتسبان پیوستها دانایـان پیوندند کرده ام پیوندها تابستان تابعانی محبوبیت محبوبه تابعیتی کردهمان کرده ها دامنـه ی دامنگیر دامغانی تابلویی دالماین تابوهای تابیشتر تأثرهای داشتید تاثیرات تأثیرات محاکمات محافظتی محاسبهٔ محاسبات تاثیرسه مچوریتی مجهولات مجوزهای کرلینجر مجوز ها کرماستر مجموعه مجموعاً داشتند تأثیرمـی تاثیرها تاچیرای تاحدودی مجلسقوه تاخیرات –کروسین کروسین کروسینی تاریخ مجکومـیت تاریخچۀ مجرومان مجرودبن مجروحین مجروحان تازگیـها کرونالی مجرمانة تازه ای تازیـانـه تاسیسات تأسیسات مجذورات مجددانـه داستانی تالاسمـی تالاموس تام تامپسون کریستال تأملاتی تأملشکل تاموشات تانگابی تایلندی مجتبایی مجبورید تایوانی کریستین مجبورند داریوش تاییدات تأییدات تاییدمـی تبادلات داریـانی تبصرة تبلیغات دارویی مجازتها مجازارت داروهای دارونماانیکه تبهکاری مجازات تبیلغات مجادلات مثمرثمر داروساز تجاوزات مثبت تر تجربه ی تجربیـات مثالهای تجربیـان متیونین تجزیـه ی تجسمپیش متهمـینی دارندمـی تجویزمـی متهمانی تجهیزات کشاندبه تحدیدات دارندکه تحرکهای تحریفات تحریکات متولیـان کشاورزی متولدین متوفیـان تحصیلی متوسطه تحقیقات متنفرم متناقضی دارنددر متناسبی تحقیقی متمرکزی دارندبه متمرّدی تحولّات تحولاتی تحولانی متکی‏تر تخصصهای تخلّفات تخلفاتی متکدیـان تخمدانی دارنداز دارند ! تخمکهای تدابیری تدارکات کشورحتی تداعیـها کشورشان تداکرات دارلکتب کشورمان متقابلی متقابلا دارشیشـه متفکران متفاوتی متفاوت متغیره متغیربا متعهدند متعهدمـی متعهدله تراتوژن ترازهای تراشیدن تراشیده ترافیکی متعددّی متعددحل تراگذار متعاهدی متعاقبا داردمنس متعادین متعادلی تربیتی ترتیبات داردمدت متصرفین ترتیباز متصدیـان ترجیحاً کف آلود داردلذا ترجیحات ترساندن متسقیما کفش مان کفشـهایی ترسانند متزلزلی ترس های ترسهایی مترسلان ککنده ی مترجمـین داردشیخ مترجمان ترکیبات متربیـان کلابینگ کلاپارد متراکمـی ترمـینال کلادینک متداولی متخلفین متخلفان تروریست متخصصین متخصصان متخصصات تروریسم تروفیسم ترومبوز کلاسهای ترومبین ترئونین تزریقات کلاسیـها متأهلین تسهیلات داردجلب متانولی تسهیلگر متاکارپ داردبین تشابهات متاستاز کلانتری متاژنوم تشریفات متاتارس تشعشعات تشکیلات مپیکوات تصادفات تصاویری دارداین تصرفاتی تصمـیمات تصوراتی کلرامـین کلرداری تضاد ها مبتلاست کلروتیک کلروسیس کلروفیل مبتلابه تضادهای تضییعات دارداما تطبیقی تظاهرات کلسترول تعارضات تعاریف تعاریفی تعاقدوا کلسیفیـه مبارزات تعاملات مبادلة مبادلات تعاملند تعاونی مباحثات تعبیرات دارباشد تعبیرها تعبییری تعداد= تعریفی‏ کلنیسین تعزیزات تعطیلات کلوبوما ماهی ها ماهیتاً تعلیمات کلورادو ماهیـانـه تعهّدات تعهداتش تعهداتی تعهداست دارافکر تعهدآور کله لند داراست; ماهنامـه ماهرزاد ماهرانـه ماهاتیر داده‎ها مانیتول مانیتور تغییردر مانسینی تغییرمـی تغییرند تغییرها داده‏ها تفاخرها ماندگان داده ها ماندگار تفاوتها ماندابی مأمورین مامورین مأموریت مأموران ماموران کلیدهای تفاوتی تفاهمات تفرجگاه مالیـاتی تفریحات کلیفورد مالکیّت تفکراتی مالکانـه مالکانة تفوتهای تقاضاها ماگزیلو کلینیکی کلیومتر ماگزیلا دادندآن تقاضایی دادنامـه کلیـه ها ماکولار تقاضائی ماکسیمم ماکزیمم تقریباً تقریباَ تقریرات ماسگروو تقسیمات تقصیرات تقویتی تقینینی تکاپوست کمبودها تکالیف تکالیفم دادگاهی مارکرها تکثیرات تک دوزی کمپوزیت مارتینز کمپوستل مارپیچی ماده ۶ ماده ۵ تکویناً کم ترین –دادگاه تکه های تکینیکی تلاشـهای مادرمدت مادرشان دادگاه مادرتان مادرانی مادرانـه مادران تلفنـهای تلقی ها تلوزیون دادسرای کمسیون‏ تلویحاً تلویحات تماسهای کم ماجراها دادسرا تماموقت کمک های تمامـیت کمک‏های دادستان کممتوسط کم مصرف تمایزات تمایلات ماتریتمدنـهای تمرینات کموکاین کمونیست تمـهیدات تناقضات لیورپول لینگوال دادرسی‏ دادرسی دادرسان تندخویی تندرستی تن سنجی تنش های تنظیمات لیگنینی لیگامان تنگاتنگ تنگدستی تنـهاتحت تواتایی توافقات دادجدول لیسانس دادپیشـه توافقی دادپزشک تواناست لیتوانی لیپیدها لیپیدمـی لیپولیز لیپوژنز دادآیین لیپوپلی لیبوتیز توانائی لهستانی توانددر توانستن خیـابانی کنتراست توانشان توانمدی توانمند لومـینال لوله ها لوفکروا توجهبیش توجهشان توجیـهـی توده ای تودهپری توراسیک کنترلها تورنبول تورنتون توریستی خوئینـها توزیع خویشتـن توسعهدر کنجکاوی لنگرودى توسعه ی لنکرانی لنفیوست لنفوسیت لنفاوری توصیفات لندمارک خونگیری توصیفی خونسردی توضیحات للرءیـای توقعاتی لکه دار تولدشان تولدهای تولید تولیدات لغتنامـه تولیدی تومورال تومورها لعبادته خونریزی توهم زا تهدیدات تهدیداد کندبدین کندبرخی تهدیدها کندبیـان تهرانرا ته‏نشین لرجعراه ها ه ای تیرویید تیروئید کندحکمت لحظه ای تیره تر کنددانش تی زوجی لحافظین لحافظون تیزهوشو تیزهوشی کندروشی لجیستیک لجوجانـه تیمار تیمارها کندشکل تیم های کندکارل تئاترها تئوریـای کند خوش رنگ تئوریکی ثالثاً ثبات تر ثبت شده کندمجرم لباسهای ثبتلزوم ثروتمند کندمعلم ثروت ها لایـه ای خوشحالی کندنگرش خوشحالم خوشبختی لاینـهای ثمربخشی لاینفکی ثمره ای ثنایی] ثورنبری لایسسته جابجایی جادوگری خوشایند جاگذاری لأنفسهم لامـینار کندهمان لامبورن کندهوو خوزستان خوروشان کندیعنی خورشیدی جامعهای جامعهدر خوردنی جامعه ی جامعیتی جانبریو خورداین خورداری کنشگران جانستون کنش‏های خوراندن جانشینی جانگسما جان لاک لازاروس کنفرانس جانوران جاودانی جایگاه جایگاهی جایگزین خودوهنر خودنوعی جبرگرای خودنشان خودمشخص جبیرلین جداسازی جداگانـه گیلیگان گیشاهای گیریـهای گیرندگی گیرندتا گیرنداز جذابیتم جرایمند کننداین گیردگاه گیردشان گیردپیش جرائمـی گیـاهخاک جرم های گیـاهانی جرمـهایی جرمـی کـه خودلازم جریـانات جریـانند گویـه ها جزیرهای جزئیـاتی گویـانند جسمانی جسمانی_ خودگشنی جسم های گونـه ها گونـه کـه گونـه‏ای جسمـی یـا گونگاون جسورانـه گوناگون جشنواره جغرافیـا گوشیـهای جلوداری جلوگیری گوشواره کنندگان گوشوارک جلویتان کنندلذا جلیلیـان گوشتهای جمادات گوسیپول جمصاحبت جمعبندی کنندوبه گوارنده کنندودر جنایـات جنایـاتی جنایت خودکاوی جنبه‏ها گنجانده گنجاندن جنبه ی جُنْحه گناهکار جنحه ای تزن شان کننده ی جنگل ها جنگ های کننمجله جوابگوی جوادیـان گمراهان جوانانی جوان تر گماشتند جوانتری گماردند خودفروش جودداری جورجیـای گلیکوژن جوشکاری گلیسرید گلیسرول جویباری کنیدنـهج جهاگردی خودسنجی جهانبخش گلوکزید جهانگرد خودرویی جهانیـان کنیمروش گلدفرید کنیمکاو گلدستون کنیمنمـی خودروها گلدانـها جیب بری کوادران جیبرلیک گلخانـه جیبرلین چاپخانـه چاپگرها کواینیو گلبرگها خودرابه گلایسین گلایسمـی خودداری چاتیچای چارچوب چارچوبی خودخواه گلادینگ گلادنیک چارکی چاره ای چالش ها کوتاهتر چالشـهای گفت وگو چرابعضی چربی ها گفتگوها چسبندگی چشمگیری چمپیون گشوداین چمچه ها چنانچه چنان چه کوچک تر چنان کـه کوچکتری چنانکه چندانکه خودبخود گشتاوری خودباید کوچه ها چندباره گشاینده چندساله چندصفحه گسیستگی چندگانـه خودآگاه خودآرمد گسیختگی کودک از چندلایـه کودکانِ کودکان گسترده گستردگی کودکانش چندوجهی کودکانـه کودکانی کودکانى چندهفته چوبینـه کودکشان چهارچوب چهاردهم چهارسبک چهارقتل گزانتین گزارشـها گزارشگر گزارشات چهارمـین گرینفلد گرینسون چیزهایی چیلترنز چینی­ها گریختند حادترمـی ان حادثهبه گریـانم حاضرجهت حاضرصدق خواهدکه گرویدند کورونال خواهدشد حافظه ی گروه ها گروه‎ها گروه‏ها گروهدرک حالتهای حالی کـه خواهانم کوششـهای گروسیوس حاملانش حاملگی خواهان گرنبودی خواننده کوشنددر گرمـیهای گرمسیری کوشیدند کوشیده خواندیم حبابهای حبس های حداکثری حدیثفهل حرارت° خواندگی حرارتی گرفتند گرفتلذا حرکتهای گرفتگان حرمسرای گرفتبعد گرفتاری حسابرسی حساس‏تر گرشاسبی خواستها کولونیـا ح‍س‍ن خواستند خـواستن گردیده حسیبرای گردیدند گردیدکه کولیمـیت گردیدبه گردیدبل خواستار حسینعلی کوناکون کونانی گردهمای گردونـها کونکلین خوارانی گردندبه حق الهی خواجویی حقوقجنگ گردشگرى خوابیده خوابیدن کوهورتی خوابهای خوابملک گردشگاه خوابگاه حقوقشان خوابتان گرددسبک خنداندن گرددچرا خمـینیره گردآوری گردانیم گردانید گردانند خمسهپنج گرداندن گرداخته خلط آور خلبانان خلأهای حکمرانی حکمفرما خلاقیّت خلاقانـه حکومتها حکومتی حکیمانـه گرایشات خلاءهای خفیف تر خفگی ها خطرهایی خطروقوع کهکلویـه حل کنند خطرناکی کهمتونی حل هایی گرایـانی گرایـانـه های خطرناک گرانقدر خطر خطر ساز خطرجانی حمداله کیـانبخت کیـانوش گرامـینـه خطاهایم گرافیکی خصئصیـات حمورابی حمـیدرضا خصوصیتی حواستان حوانمرد حوزه ای کیستهای حوزه ها خصوصیـات حیـاتشان حیدریـان خشک شده گذشتچرا گذرنامـه خشکسالی کیفرهای گذردنـهج گذرانیم خادمـیان خسارتها گذرانند گذرانده گذراندن خارجیـان خاستگاه گذاشتیم گذاشته گذاشتند گذارید خساراتی خسارات خاطرتان خزائیلی خاطرسهم گذارهای خاطرکار خریداری خاکهایی خاکهائی گذارانی خروارها خالصانـه کیلوگرم کیلومتر گذاراست خانم ها خانمـهای خانوادة گچمدادو گپسرویس کیمـیایی کیمـیائی گاهواره خردشدگی خردسالی کینولین گاهگاهی کینـه ای خانوادۀ خردانند خرافاتى خراشیده خراسانی خانوار خانوداه خانـه ای خانـه ها گاستریت گازهایی خبره ای خدابنده خدماتی خدایـاری خدادوست خداوندی گارانتی خداشناسی فراگردها گادیـانور خداحافظی شوندسیف شوندشانس ابتدایی ابتدائاً شوندفضلی گازتولید خبرگزاری شوندقاسم ابتکارات ابتکارمـی خانـه های خانـه ها یونانیـان ابزارجمع یوگسلاوی ابزار ها ابزارهای خانـه دار خانـه ای! یوشارانی خانوماده یوسفمـهلت ابزراهای شوندهمان گامتعریف ابن حمزۀ خانوارها خرابکاری شوهر دار یوتاپایو شونداغلب ابهاماتی ابیطالبع شودهرچند اپتومتری اپیتلیوم اپیدرمال یکنواختی یکصدهزار اپیدورال اپیدیدیم یک سویـه خانوادها خردسالان گاه گاهی شودنمونـه خانواده شـهامتهمـه اپیگاستر شودناصری اتباعشان اتجتنابی اتحادهای شودمـیشرا اتحادیـه یکدیگرند اتفاقاتی خردمندان کیلوونیم خانم های شـهرتهران خانمآقای کیلومتری اتکینسون اتموئیدی یکتاپرند گذاربوده خریدار ‏ گذارداین اتنظارات خریداران شـهرداران یکپارچگی یکبندچند خاطره ها شـهرروستا خاطرنشان شـهرستان اتهاماتی اتیولوژی اثباتند اثربخشی اثرکمتری شـهرگرایی کیفیت تر اثرگذاری کیفرینقش اثرمقابل خاصیحقوق اجاره ای شـهرنشینی اجتماعات شودمجازت خاصمانند شـهروندان خاصاثبات یسومبینگ کیفریچاپ کیفریجلد اجتمـاعی اجتماعی– اجتماعیی کیفریباز خارج‏شدن شودگفتگو اجدادشان یحذوفیـها خسارتهای شودعواقب حیوانات اجرامؤثر کیفرهایی اجراودقت حیطه های شودعلاوه اجراهایی شودعدالت کیفرارتش شودضیـائی شودشلینگ شوددلایل گذشته اش گذشته ای گذشتهغیر حوزه های خصوصیـاتی ‏احتمال‏ شوددراین احتمالاً خصوصیجلد احتمالاَ حمله های احتمالات شوددخالت احتیـاجات یـافته ها حمل ونقل احساساتی خطرآفرین خطربالای احساس ها گرانبهای احساسهای گرانفروش شودحسینی احضارهای شیرخواری حمایت ها شیرخوران احمد ۷۵ گرانولوم احمدپناه حمایت‏گر خطرناکتر ها شودتیلور کهن ترین احمدزاده کهکیلویـه حلقه های کهسازمان شودتمایل شودتجری گرایش ها گرایشـهای حلال های شیزوفرنی اختراعات یـاذگیران شودباقی یـادگیری حکومتهای حکومت ها گربه های شودالگوی یـادگیرند یـادگرفته حکم فرما یـادگرفتن اختصاصاً حکمرانان شوداگرچه یـادسپردن یـادسپاری اختصاصیت یـاددهنده خمـیرمایـه یـادداری کوئینول گردانیده شوروز گردآمدند یـادبگیرد شودارکات حقوقیسال اختلافات شوداحمدی اختلالها یـابدهمان اختیـارات شنیداری –شنیداری اخراجتان ؤیتامـینی اخلاقیـات هیئت های گرددجونز شیوه‏های اداره ای حقوقمجله شنوندگان هیلیگارد گردددیسر هیستوسیت گرددسینگ هیسپانیک شناسنامـه هیروشیما شناسـایی گرددقضات گرددقورت شناسانده شناساندن هیدرولیز هیدروکسی هیچ‏گونـه گرددوقتی گرددهمان حقوقدان هیچ گونـه هیچ کدام هیجان ها کوهستانی هیپوکلرو هیپوکسیک هیپوکسمـی کووریـانس هیپوکتیل هیپوکامپ هیپرتنشن گردنداین هیپرتری هیپرترمـی هیپراکسی صادقانـه شناختهای حقّ‏الله هیأت‏های حفره های حضورمتهم گردهمایی هوندوراس گرده های ارتفاعات ارتقای خواروبار گردیداین ارتقائات شمردسکوت صالحه ای خواستارم هوشیـارتر ارتودنسی اردبیلی اردیبهشت هورمونـها هورمونال شکل‏گیری ارزان تر شکل گیری هوانوردی هواشناسی خواستــن ارزشمندی شکست‏های خواست ها ارزشـهای گرسبکهای هواپیمای شکاف های هواپرستی حساسترین ارزش­های ارزش های گرفتاران گرفتارند ارزندهای صحنـه‏های حسابداری کولمگروف خواستهای هنگامـیکه ارزیـابی ارزیـابیِ صحنـه های حرکاتشان حرفه های شعورعملی گرفتند[ ارسباران هنرمندان حرفه ای خواندشان ارسینوئه ارشدترین هندوستان هندوچنین هندرسون ارشدرشته خواندگان هنجارهای حرارتهای همـین طور کوفاکتور ارکاکلی ششمبررسی ارگانـهای ارگانیزم ارگانیسم شریفیعلی گرمازدگی هموستئین هموستازی گرمداخله شریـان ها هموسالات هموژنیتی خوانساری هموزیگوت هموراژیک صدرالدین شرم آوری همنوایـان کوششـهایی شرکت های کوشش‏های خواهانـه حالت‏های ازادیعدل ازافزایش حال آنکه حالآموزش شرطی شدن صدورقرار ازاین رو ازآشفتگی ازآموخته خواهدبود خواهدداد گروه های صدهزاران گروه­های گروههای همکلاسان گروههایی همکاریـها کوریونیک حاضرنشود ازآنجاکه شرافتمند همکارانی همکاران کورنووال حاضردرپی شدیددانش ازآنجایی حــاصــل صدیقکنـهج شدیدترین صدیقهغرر شدیدترتا گریبانند همسایگان شده اند شده اند شدودرسال ازتمـینی شدوآزمون ازجفاهای شدندمـیان کورتیزول شدندکیست شدندبدین ازدشواری چیست این خواهشمند چیزجدیدی شدندآنـها خواهندشد ازدواجها چهارهزار هم خوانی شدمقایسه همخوابگی چهارمحال هم خانگی شدفتاحی گزارشاتی شدپریسکو شدبوسیله همچنانکه ازدوکلمـه ازدیدگاه گزارش ها خوبشناخت گزارشـهای ازدیگران شدامتحان شداعرابی صفارزاده همپوشانی گزاریـهای ازسبکهای ازسرمایـه همبستگی چهارگانـه خوداحساس چهارعامل هم بستری شتابندگی چهاررشته ازعملیـات شبکه های ازفرایند چهاربخشی همانـهایی چونالشمس گزینندکه چون‏اجرا کودکستان گزینـه ای همانگونـه همانطوری همان طور چند هزار همانژیوم چندنژادی ازفناوری ازکارایی ازکارخود صلاحیّتی ازکشورها چندمرکزی ازکمربند ازکمکهای چندمرحله چندمحوری ازکودکان شب خوابی چندگونـه گسیتختگی ازمادران شباهتهای ازمجازات خودآگاهی چندگانگی چندقلویی چندفرزند ازمربیـان چندعاملی کودتاهای چندسکویی هـقمطابق ازمطالعه چندرسانـه چندجانبه کوچه های هفته های ازمقررات کوچکترین خودبخودی ازمواردی شایعترین خودبیشتر شایعترند خودپرستی شاهنشاهی چشم گیری ازنظرهدف چشمگیرتر ازنگرانی ازوالدین صنعتبرای خودتأثیر گفتارهای چسباننده ازهدفهای شانس های خودتاکید گفتگو ها چربی های چربیـهاست کوتیلدون چربی اند خودترکیب گفتندسخت شانزدهم خودتنظیم چاه هایی شامبیـاتی کوتاهتری گفته‏اند گفته اند چالش های گفته شده گفته های ازهرگونـه کوتاه تر هستندوبه هستندسبک صورتبندی هستندچند هستندتقی صورتجلسه هستنداین هستنداگر صورتحساب کوپرموید ازیکدیگر صورت‏خطی خودخواهی صورتمجلس خودرابطه چاپ هشتم اساسنامة اساسنامـه گلبرگ ها خودراهبر گلبولهای صورت های کوانتومـی هزینـه ها هزینـهسود کواریـانس اساسنامۀ گلداسمـیت جهش زایی خودروساز گلدانـهای هزینـه بر جهت یـابی هزینـه ای اساسی تر اسپاستیک صورتی کـه گلدنبرگ اسپرینگر هرموقعیت جهت گیری گل‏دهنده اسپکترین شاگردانی جهانگرئی شاکیلزوم جهانگرید جهانگردی ض هست گلندولار استابزار گلوبولین استاتین استاجازه گلوتامات استاجرای جهانگذدی هردوگروه گلوکاگون جهانکردی خودسرانـه گلوکوزید شاخص های گلوکوزیل جهانشمول گلوکونات استادانـه استادیـار استازسوی گلومرولی استاساسا استاسمـیت استاطلاع شاخص‎های استالبته جویسویل کنیدسوره هراسهایی شاخص‏های استامروز شاخصهای استانجمن سئوالهای گلیسیرید سئوالاتی سئوالات گلیسیرین جوزیعلی استان‏ها گلیکوزید هدفمندند استان ها گلیکوزیل استانـهای استاولین کنیداکثر ضداخلاقی جورجترزا خودشناسی جوانمردی جوانمرد خودفرمان استآموزش جوانترین خودفروشی ضدالتهاب استبدادی ضدانسانی استبراین ضدباکتری استبوگال استبولوگ سینگلتون استتاثیر استتارات جوابگویی استتاکید استتأمـین استتحقیق استتشخیص سیناپتیک جنگلبانی استتعریف استتعیین استتفتیش هایپوکسی کننده ها جنسسابقه استتقسیم هایپردنس هایپرتری کنندهمان استتوسعه استثنایی هاهمچنین جنبه‏های جنبه های کننده‏ای گنجاندند کننده ای گنجانیده سیکلومـین جنب های هاوحکومت گنجهسحر هانسفیلد استثنائی گندزداها استثنائئ گندمبرنج گندمـی را هانرلیک ضربه های خودکفایی گواتمالا هامـیلتون ضرررسانی کنندوجود جنابعالی جمله های هامراقبت سیسلاولی استحداقل استحکامـی استخبرها جمعیتهای ضرورتهای استخدامـی جمعیت ها استخرهای استخواجه سیستمـهای ضروریـاتی جمع بندی استخوانی هاستهمان هاسازمان سیزدهمـین جمع‏آوری جمع آوری جمع اوری سیرنزولی استدلالی استدیوان سیرکادین سیرتکامل خودگردان هاتماشای سیرتحولی استرالیـا هاانـهدام هاازطریق جلوبرنده استرس زا استرس ها استرسهای کنندعارف سیدمحمدی کنندشیوه کنندشمار استرضایت گوناگونی کنندشفیع ویلفردبه سیدمحمد ویلترجمـه استروشر استرومال استرومای گونـه ای گونـه ای استروئید گونـه های سیتوکینی گونیـامتر استریفیـه جسمـی هست ویژهمجله گوهرهایی استزارع سیتوکنین کنندچنین سیتوکروم ویژگیـهای جست وجوی ویژگی‏ها ویژگی ها استشارات استشباهت گویدیعنی سیتماتیک ویرجینیـا طارمـیان سیبی شکل سی‏آیلند استصانعی ویرادشاو استعارات ویحسینی گویندگان کنندتمام کنندتفکر گویـه های ویـادداری ویـاتوصیف ویـاتبانی جریـانـهای سیـاستهای استعلاجی استعلاقه سیـاست ها خودمحوری خودمختار استعلاوه استعماری کنندبلکه گیـاهخوار وهمـینطور استفادة طباطبایی جرمعوامل وهمخوانی جرمسیـاست وهمبستگی استفاده‏ استفاده وهکارانش جرماقامـه سیـاستسال سیـاتهران سهمـیه ای وهالاهان طبقه های سوئیچینگ سویـه های ووایبردر استقراری سوناراجا گیردبرای استقلالی ونیروهای کنندبرای طبیعیصفر ونیـازهای ونـهادهای استکریمـی استکسانی استکوچکی سومـیافته کنندآنـها گیردشاید گیردعارف ونوجوانی سوممشخصه استگرفته طدلربائی سومتأثیر استگزینـه ونگرشـهای طرازکوهی استمثلاً گیردمعین ونشانگان استمدرسه گیردمنیر طرح ریزی طرح‏ریزی سولفوریک استمراری گیردواژه گیردهمان گیردهمـین سول سونا گیرشناسی استمرعشی جرأتمندی استمفیدی ونارسایی استمنتقل وناراحتی ومـیخواهم سوربیتول ومـیانگین گیرندبعد طرفداران استناصری استنباط ومـهمترین گیرندگان استنبرگر گیرندمـهم سودمندند استنتاجی وموثراست استنشاقی سودمداری استنفاده استنفورد جدیدنسبی استنمونـه سودجویی… سودجویی استوارند سودآورتر جدید فصل جدیدشروع سوختگیـها جدیدروشی سوپرایگو گیری های استویژگی جدیدترین سوبسترای جدیدباید استهمان استهیجان کنند ۰۰ جدی ترین جدانشدنی سوادعلمـی استیجاری ومطالعات جخونسردی سوءهاضمـه سوءرفتار سوءتفاهم سوءتغذیـه طلبدهمان سنی مذهب خودنمایی استیودنت ومسافرتی استئاتوز ومسابقات استئارات استئوتوم لاتبصرون استئوفیت جایگزینی لاتقنطوا لاتیأسوا سنگین تر ومراقبتی جایگذاری لاتینیکی طورکلی اسدزاده لاجوردی کنفرانسی سنسورهای طورمبسوط جاویدان طورمساوی طورمعمول لاریجانی ومحکومـیت سنجنداین سنتیکلیـه خودهستند خوراسگان ومحرومـیت اسکاتلند ومحدودیت جانکشنال خوراک ها لازمسکوت خوردارند اسکارهای جانداران سنت های جانبداری سناریویی اسکروتال کنسرهایی اسکروتوم سمـینارها ومتداول ومتخصصان سمـی باشد سم شناسی سمپوزیوم اسکنرهای لاکالنار اسکن های سمپاتیکی اسکواموس جامعهپیش اسلامنشر خورده اش سلیقه ها ولیـانجام ظاهریتان جامع تری سلول های جالینوسی لاندرمن اسلامـیه اسماعیلی خوشاوندی جاغلبحتی اسمرینوف ولایحسبن جادوگران ظرفیت ها اسمـیرنوف ولادت ها اسنادهای لایحه ای لایرکعون خوشایندی اسنراتژی لایشأمون لایعلمون جااندازی ثورندایک اسنرالیـا وگفتگویی وگفتگوها کندوآنـها اسیمـیلات اشاره ای ثروت های اشامـیدنی اشتباهات وکیلیـان سلسبیلی اشتراپی اشتراکات سکونتگاه سکوتسکوت خوشحالیم اشتهاآور سقط جنین وکنجکاوی سفیدپوست اشخاصچاپ سفرکننده اشکالاتی اصطلاحاً اصطلاحاَ تئوریـهای اصطلاحات تئوری ها کندگذشته کندکانور وکسلرعقب تیوپنتال اصطلاحی سطح‏بندی تی مستقل تیمارهای کندشایـان سزادهنده کندسیف تیلوریسم اصلاحاتی سریلانکا سریعترین کنددیویس کنددرصدد وکارگران خوشگذران وکارکنان تیروئیدی کندحیدری وکاربردی سریعتراز سریزهایی سرید کندتغییر اصلاًکسی اصلقانون تیرکشیدن سرویکالی تیـازیدها عارضه ای اضطراب وقدردانی سرولوژیک اطرافشان تهیـه شده اطرافمان تهراننشر اطرافیـان وقت باچه اطلاعات‏ اطلاعات وقادراست سروستانی سروتوئین اطلاعاتی سروتونین سرمـهندسی وفشارهای اطمـینانی اظهاراتی اظهارنظر وفرزندان اعتبارات تهدیدهای سرمازدگی سرگلزایی سرگردانی خونرسانی خون ریزی سرگذاشته اعتقادات تومورهای اعتقادند اعتقادها اعتمادتر اعتناتری وعملیـاتی عالیرتبه اعتیـادات عالیشاه تولیدمثل سرطانـهای وعاقلانـه افتخاری لغزاننده سرخوردگی سرخرگ ها افتدقورت افتدکوشا عبادالله سرترالین تولوافثم تولد های افرادشان کنراد افرادعقب سرتافتند کنداطلاق افرادیست توکوفرول سرپرستان افرادیکه افراشتگی عبارتست وضعیتهای کنداجرای للدراسات افریقایی توفیقهای توضیحاتی افزارهای للشاربین عباسیـان سرایندگی توصیـه ها افزاینده توصیـه ای افزونتان توصیفیدر عبدالعلی افزونتری عبدالله افسردگی کندمتغیر وشنیداری وشناسایی افسسردگی خونمردگی وشکوفایی خویشاوند عبداللهی عبدالوند وشرمساری لنفوسیتی اقامتگاه سرانجامـی عبدوالله اقتدارات وشاگردان اقتصادی– سرامـیدها لنگرودی وسیله ای وسیله‏ای وسیکلوز وسیع تری کنجکاوند سراسگانی اقتضائات لواسانی اقداماتم توسعهاصل اقداماتی اقدامـهای کنترلهای سدیممـیلی لوبریفان وسومقیـاس تورژسانس سخنرانیش اقلیتهای کنترل ها توده های لوجیستیک توده وار اقلیمـهای اقوامشان سخنرانان سخناعملو سخت گیری توجّه‏تر اکبرجهاد اکبرزاده سخت‏کوشی توجه اند توتالیتر اکتسابات اکتسابی سحرگاهان اکتشافات ستیزه ها توانندبه وسرپرستی توانندبر تواننداز وسرانجام وسخنرانی لوکوسیتی ستمکاران توانمندی وستریتس عدماجرای سپهسالار اکستنسور سپری شده لوله های اکسداتیو سپتامبر وسایرین وسامانی عدیده ای وسازگاری خیـابانـها سبحانیـان توانستیم توانستید توانسته لوینسنبه وساترلند اکسیدان توانستند وزورگویی تواندیکی اکسیدانت اکسیدانی خیـانتکار اکسیدشده اکسیژناز اکلامپسی توانبخشی اکلوزالی اکلوسیون سایت‏های سایت های اکوئینوس اگر]چنین وزارتکار الأبرصمن لیبووتیز لیبوویتز عرصه های وریچارد الاجرایی وروستاها سانسکریت ساندویچی الاحوانی سانتیمتر عرفینکاح الاسلامـی الأصدقاء الالتزام لیپوزوم عروسکهای لیپوژنیک عروسی ها الانوارج عزّت نفس ورشکستگی ساماندهی سال‏هایی سالوادور لیپیدهای سالمندان التحصیلی توانایی سالکولار سالانسیک التهابات ساکن اند سافرانال ساعتچی ساسانیـان توالتهای دادپزشکی لیزدادوا توافقهای الخالقین عصاره ها الخیـارات دادتدریس دادخواست دادخواهی داددراین سازوکاری ورتیگتان الرحمانی کمـیسیونی تنگاتنگی ورائکمدر کمـیسیون وراثتند الزامـیست سازندگان الزعفران السادات ودیگران تنشنرمال السطانیـه کمـیساریـا تندوسریع السماوات ودوستشان سازمانی ودلبستگی لینگوالی ودگرگونی سازمانـهر الصابرون الصالحین سازمانـها تمـهیداتی ودرنتیجه کمونیستی تمرینـهای کم وزیـاد العالمـین عفونتهای الفاصلاح الفاه تمدن های الفاینکه ودرحقیقت الفبسیـار ودرپایـان وانی الفتأثیر سازگاری ودبستانی دادستانی تماس های ودانشگاه سازگارتر دادسراست دادسراها ماچوریتی ودامداری الفعوامل تلویزیون الفمنابع ساروخانی دادسرایی ساراوانا کمرنگ تر تلاشـهایی عقیده ای وخلاقانـه ساده اند وخصوصیـات ساخت های ساخت‏های دادعناصر مادربزرگ وخانواده دادقانون مادرخوار مادرزادی تلاشـهایم الکترونی تلاشـهایش الکتریکی الر تلاش های کم توانی وحشتزدگی الکساندر کم توان تکه هایی ساختمانی کـم توان الگوریتم دادگاهکه الگوسازی الگوگیری تکنیکهای کمترآنتی وحجت‎های تکنیک ها دادگاهها ماده ای الگوهایی وچیزهایی علاقمندی علاقه ای المحسنین علامتدار وجودمعنی وجوددارد تکنولوژی وجودآمده تکنوکرات مارالذکر ساختارها ژئومتریک المؤمنان مارتینای ژنیکوئید تکرارهای مارجینال النـهاریة ژنوساید وجداگانـه ژنوتیپها وجابجایی الیـافشان وثمربخشی ژنتیکیبه تکانشگری امابرعمارکرهای اماره‏ای تکاملشان تکالیفی وتوانایی اماره ای اماره‏ها اماموردی امانتإنا مارگاریت وتمایلات کمبودهای دادگستر امپراتور تقی زاده دادگستری امپرازول علمـیعملی تقویتهای امتحانات وتغییرات زیستمجلس مازندران امتیـازات وتعزیرات تقلیدصدا ماساچوست امتیـازب امتیـازبه وتعاملات وتعارضات امتیـازج امتیـازد امتیـازها زیست چاپ زیستپاسخ علی اکبر ماشرچکان امریکانا زیرمحکوم امریکایی وتحقیقات زیرگروهی وتحصیلات وتجهیزات ماکروفاژ امکاناتی وتجربیـات ماکزیمال امـیدبخشی علیکلیـات دادگشتر وتاریخچه دادنتایج امـیدوارم امـیدواری علی محمد وپیشترفت امـیرحسین زیرزمـینی امـیرراشد ماگزیموم تقاضاهای امـیرکبیر زیررفتار زیردیپلم مالایطاق زیردستان مالزیـایی زیرخلاصه مالقبلرا تفکر تفکرعلمـی زیرپوستی کلینیسین وپژوهشگر زیربنایی انتخابات عمادزاده تفسیرهای مالمگرین زیربناها وپرداختن تفریحهای مالوندی زیراشاید زیباترین مالهوترا تفریحگاه وپایداری دادن‏های تفردکارل زیـاندیده کلیسیفیـه مالیت ها تفرجگاهی زیـانباری زیـان آور کلیساهای دادهاست وبیرونی داده‏اند انتشارات زیـادنمره انتظارات زهرشناسی ماموریت کلیدواژه زودهنگام انتظامـی وبرقراری داده اند زودباوری مامورینی مأمورینی تفاوتهای وبردباری تفاوت ها وبرادران زنده ایی وباورهای داده شده زندگیشان ماندگاری زندگی = کلیبررسی زندگانیش وبازیـابی وبازسازی تغییرهای وبازداشت انتقادات وبارآوری انتقادها انتقادی عملکردکل ماندیبول انتقالات تغییرکمـی زندانیـان انتقالی وآسیمتری زندانـهای مانند وآزمودنی عملیـاتی واینترنت انجامـیده انجائیکه انجرافات انجمنـهای تغییراست وایتزمن وایبریکی انحرافات تغییراتی وایبرنرم زمـینـه ها داده های تغییرات عمومـی اندازدبه عمومـی از عمومـی بر عمومـی بـه وانتزاعی اندازهای وامکانات واماراتی عمومـی را والگوهای والزامات اندام‏ها اندامـهای دادیـاران ماهرزاده تعهدنامـه والدینبا اندانجمن زمـینـه ای اندبنابر اندتضمـین اندتوجیـه کلوئیدال والاترین واگیردار دارالجیل زمانی کـه ماه هایی عمـیق تری واگذاشتن کلورکتال تعمـیرگاه اندروستن اندریـافت دارالفکر زمان های تعقیبسنج ماهیتشان عناصراین تعطیلاتی ماهیگیری واکوادور دارالکتب واکنشـهای تعزیرات واکنش ها عناصرآهن تعریفهای واکنشگری تعریف ها اندکاران اندکوچکی مایکلسون اندگروهی زَعفَران تعدادودر اندگنجی زرتشتیـان اندمرحله واقعیتدر اندموضوع واقعه ای واقع شده زبان های کلموگروف وافزایشی اندوکرین دارد آیـا واعلامـیه واطمـینان واطلاعات زایمانـها تعاونیـها زاهدپاشا زاویـه ای تعاملهای زادهاصول زادهاحمد مبادلاتی واسکولیت واسطه ها مبادله ی تعاملاتی واسطه ای اندیشـه ی واستقلال واستفاده اندیشیدن واستدلال اندیشیده ریشـه‏های ریشـه های واژه های مبالاتی عهده­دار عهده دار واژگانی ریسک های داردامام انزواطلب وازخدمات تضادهایی ریژیدیته مبتکرانـه انسان‏ها انسان ها وارزیـابی مبتلایـان مبتلایند وارزشـهای انسانـهاو تصوینامة انسانـهای وارد واردآورد وارتباطی رهاسازند انسانیت رویـه های وادارشدن رویکردی تصمـیم ها انسانیست واحساسات واحدهایی واحدهای رویکردها انستیتوی تصمـیماتی واحدسرپل غذاخوردن انسولینی واجتنابی واجتماعی واجارگاه واثرگذار واثربخشی انشعابات رویدادها تشکیلاتی انصاریو رویـارویی روندهمان غربالگری وابسته ی متابولیت روندترمن رومانتیک وابستگی متابولیک روگردانی وابستگان متاپلازی انفجارات روغن های روشـهرگاه انفعالات تشریفاتی غرض‏ورزی روش هایی انقباضات تشتکهایی غرقابیآب انقلابات نئوپلاسم متاسفانـه متأسفانـه نئوپلازی روشنگران انگارانـه نیمـه وقت نیمـه عمر روشمـهارت تسهیل گر انگلستان انگیختگی متانولیک تسهیلاتی روستاهای نیکوکاری روسپی ها روسپیگری نیکوترین روسپیـانی تستسترون تَسامُعی غلامعلی انگیزهای غلامـینشر متبوعشان متبوعیکی روزنـه‏ای انگیزه ی متجاوزان انگیزیدن انواژینـه داردخواه روزنزایک نیستندبه انوکلیشن ترومبوزی نیستمعلم نیستلیکن تروماهای تروماتیک نیستزیرا غلظت های نیستبلکه تروریستی اوبالاتر اوپیوئید روزگزارش متخصصینی غم انگیز روزگاران داردزوجه داردزیرا نیزشامل نیزسیزده متداعیین روزکاران روزانـه ی اوربیتال روزافزون اورژانسی متدولوژی نیروهایی نیرومندی نیروزمان اورولوژی ترموژنیک نیرمسعود اوره تان متراکمتر داردسیف ترکیباتی اوقاتاما ترکیباتش داردشاخه رودآسیش اولآزمون نیـایداما ترفیعاتی ترفندهای روحانیون اولتوصیف داردکاهل ترسانیدن نیـانجامد ترساننده داردکنار اولتهران اولطرفین تردیدهای تردیداگر نیـازهایی نیـازهایش نیـازهاست اولکلیـات متصدیـانی نیـازمندی کفایت‏ها نیـازمند‏ ترتیباتی داردمدیر ترترازین نیـازآذری غیرارادی اهشان اهرم های غیراشباع اهمّیتند غیرالزام داردمنتج غیرالگوی غیرانسان تراویدی اهورمزدا متعاقباً نـهایتاً غیربیمار ترامادول متعاملین تراماتیک نـهادهایی نـهاد های غیرتصمـیم ایجادشده متعددذهن ایجادشود غیردولتی ایده های ایراداتی ایرادهای داردواین نوگارتن غیررسمـی تراریخته ایراندخت تراتوژنی داردهمان غیرروسپی نوشندگان داردیعنی ایرانوضع کشورهائی نوشته ها نوشتاراز ایرانیـان غیرشیفتی ایزودانس غیرضروری غیرطبیعی ایستادگی نوزادکشی نوزادانی نوزادان ایستادند کشورهایی غیرعمدی ایستارها متغیّرها متغیرها غیرفارسی نورون ها غیرقضایی متغیرهای نوروترنس نوروپاتی غیرکلامـی ایفاگران غیرمادی تدریسچاپ نوردریده ایمانمان غیرمبتلا ایمانوئل کشور های ایمپدانس متفاوتند غیرمتخصص کشورهای نوجوانان ایمپلنتی نوتشتاین ایمـیلپست کشورهاست متفورمـین نوباوگان نوآوریـها متقابلاً نوآورانـه این باره متقابلند نوآموزان اینتاسان نوآفرینی متقاضیـان غیرمحتمل اینترنت غیرمربوط تدارکاتی کشورجدول نوازادان اینترنتی تخم مرغی متقلبانـه اینتیمای غیرمعتاد غیرمعقول غیرمعمول دارنداما ننمایدبه دارنداین غیرمنطقی ایندایره کشمکشـهای نمـی یـابد ایندیـانا نمـی ماند نمـی گیرد نمـی گویم نمـی گوید متمایزمـی متمایزند نمـی گنجد غیرمنقول نمـی گردد نمـی‏گردد نمـی کنند نمـی‏کنند غیرواقعی غیرهمخون نمـی فهمد نمـی‏شوند نمـی شوند نمـی شود تحقیقنقش غیرهمراه روبروشدن اینسیسیو نمـی سازد تحقیقضعف کشتیرانی نمـی روید نمـی روند تحقیقبا تحقیقاین نمـی رسید نمـی دهند تحقیقاتی نمـی دهد تحقیقاتم نمـی‏داند تحقیقات‏ نمـی داند تحقیقیکی نمـی داشت نمـی دارد نمـی خورد نمـیتواند روانیسبک نمـی‏توان تحصیلیـهم نمـی توان نمـی بیند اینفسورا نمـی‏باشد نمـی باشد متوسطکد نمـی آیند این‏قدرت نمونـه ها متوسطه ی روانکاوی نمونـه ای روانکاری اینگرسول این گونـه این‏گونـه کشتارگاه نمودههای نموده ام نمودندکه تحصیلاتی نمودمانی تحصیلات نمودسیف فارسیجلد تحریکاتی کشاورزان نمودجدول آان هایی نموداصول نمودارها دارندگان تجهیزاتی آبرویشان دارندلذا آبریزگاه آبسه های تجویزهای نمره‏های آبکشیدگی تجویزشده آپاتاید آپارتاید دارندنفی آپارتمان دارندولی نمایندگی نماینددر مثالبعضی نمایندبه تجربیـاتی نمایشـهای نمایدشکل مثالهایی روانشناس داروخانـه آتروژنیک نمایـانگر آتلانتیک آتلکتازی آداپتوژن تجربه ها آدرنرژیک آدمبسیـار نمادهایی نمادسازی آدنوماتو آدیپوژنز آدیپوسیت تجدیدنظر تجاوزهای آدیپوکین نگهداشته نگهداشتن روانپزشک نگهدارند نگهبانیم نگهبانان تتراآمـین تبیین ها آرام بخش مجادلاتی تبیین گر فاصله‏ای تبین‏های داروسازی آرامـیدگی فاصله ای مجازاتها آرایشی فاصله ها نگرش های رواشناسی آرزومندم مجازاتی آرزومندی داروهایی تبهکاران داروهائی روابطجنگ تبلیغاتی آرژانتین آرشیوهای رنگدانـه آرمانـهای آرهگنام نگذرانده فاکتورها نگذاردند آزادحسین آزادسازی آزاد نگاهداری فاکتوریل تأییدهای آزادیبخش رنجبریـان آزادی ها آزادیـهای داریدروز تایی رنالیستی آزمــایش آزمایشات کریستیـان نکرده ای تاهلمجرد کریستوفر تانکرهای تاموقعیت رگرسیونی کریستالی رکوردهای آزمودنی نکاحبالا نکاحآثار نقیصه ای آزمون ها آزمونـهای نقلتقصیر رفیع پور تأکیدشان داشتبرای آژانسهای تافرایند رفلکسیون رفتاریـها آسایشگاه داشتجدول آسپارتات نقص هایی کرونباخ مجرمانـه آسکوربات آسیـاکاهش نقش هایی تاریخمند فایلهایی داشتشورا نقدیجزای آسیب های آسیب‏های کروموزوم رفتارهای رفتاروبه آشامـیدنی آشپزخانـه تاریخچه آشکارساز کروماتیک تاریخچة تاریخچاپ رفتارشان آشکارشان داشتشیوه آشناسازی آشناقیـاس رفتارتان آغازگردد کروستین داشتمعلم نفوذپذیر آغازیـهای مجلهعلمـی آفریدگار داشتمواد آفریدگان رفتارانـه آفریقایی آفرینشدن آفریننده فتوسنتزی کرمانشاه نفرکارگر فتوسیستم فتوگرافی آقایخانم نفراتفاق آکپیتار رضایتشان رضازاده رشدمـهارت آگاهی اش رشدمشاور رشدتشکیل آگاهیـهای نظریـه ها داشتندکه رشدتاریخ آگونیستی رشدآموزش رشتۀعلمـی رشته هاى آلدسترون تأثیرشان کرکوفسکی تاثیرشان نَظَرِهِ کرکردهای محاسباتی فدراسیون رشته‏های نظرگرفته نظرگرفتن نظرطبیعی رشته های نظرزمانی نظردهنده نظرداشته نظرخواهی نظراقدام فراتحلیل آلوئولار تأثیراتی فراخوانی تاثیراتی نظامـهایی رسیدندکه داشتهمان نظام های کردینژاد نظاممواد نظام مند دامپزشکی تابلوهای نظام‏مند آمارهایی کرده ایم فرارسیدن نظارتهای آمبلیوپی آمپوتیشن کرده‏اند آمدمقیـاس پیوندیغ آمدمـهارت پیوندهای محترمانـه کرده اند کرده هست آمده هست آمده اند آمدهنشان فرازبانی آمریکایی مثلا آمریکائی دطبق آمستردام داین نصرآبادی آموختگان پین فاند پیندبورگ فراصنعتی پیمودند خداستآیـه رسمـی جرم نشیب‎های نشیب های محدودتری محدودسای محدودشده نشودبلکه فرافکنده پیمانـهای فراکسیون محدوده ی آموزشگاه فراگرفتن محدودیت آموزش ها آموزشـهای فراگرفته نشرمـهتاب فراگیران نشرعنوان نشردوران نشده اند فراگیرتر محدودیتی نشانـه ها نشانـه ای پیمانکار نشانـه‏ای فراگیرند آمـیزترین پیکرستان آمـیگدالا پیغمبران آمـینرژیک دانش ۸ فراملیتی محرک های فرامنطقه کردکرامر پیشینیـان آناتومـیک آناقتباس محرمانگی آنالژزیک آنالیزور پیشوایـان آنالیزها نسخه های آنانسفال محرومـیت رسدسیـاست رسددراین نسبت های رستوریشن محرومـیتی پیش نیـاز آنجاییکه پیشنـهادی آنجائیکه آنچنانکه فراوانند فراوانی‏ کرددرعلم آندروژنی آندروئید آندوسپرم آندوسکوپ فراوانی نژادشکوه نژاداحمد کرددراین محصولاتی آندوکرین پیشنـهاد آنرالازم محطاطانـه آنزیم ها پیش نویس نزدیکشان نزدیکانی رستگاران پیش گیری آنژیوژنز آنسفالیت آنسیترال م‍ح‍ق‍ق نرمالیته پیشگفتار فرایندبه کردآگاهی دانشجلد فرایندها پیشگامان پیشرونده کرروز آنومـی زا آنـهاباشد رسانـه ها محکمترین رسانـه ای آوردبرای آورددنیس آوردسرمد کردارهای آوردسیف ندهندسیف آوردکاهل فرآیندها آورندگان نداندنـهج پیشرفتها کرد واگر دانشجویی پیشداوری ندامتگاه محلول ها محلولهای آهناینـها دانشحویی پیشتهادی فرآیندی دانشسرای پیشتازان محله های نداشتندو آیتم های رسالتهای فربهروز پیش‏بینی پیش بینی آیددنبال پیشآزمون رژیم های محمدباقر رخدادهای ندارندکه ندارنددر ندارندبه آیدکنترل محمدجلال محمدجواد محمدحسین آیدوظیفه نداردنـهج محمدخانی نداردکشف نداردشکل رحمت اله پیشایندی نداردحسن محمدعلی رتینوئیک ندارد >
فردخوددر
آیندهنگر
محمدهادی
آیـهاوفوا
آیـهواذکر
کربوکسیل
فردگرایی
فردمتعهد
دانشـگاه
دانشگاه
نخوابیدن
فردمحوری
آئرانشیم
رتبه های
بااضطراب
باافزایش
محمودیـان
باانتقاد
بااوچنین
بابتأثیر
بابلی ها
رایجسنتی
باپرسیدن
دانشگاهی
باپر
محورمعلم
باپیشرفت
باتامور
باتباعها
پیرمردان
فـرزندان
پیرامونی
پیرامونش
نتیجهمرگ
پیراتیوس
نتیجه ای
پی درون پی
باتحولات
فرزندان
فرزندانش
باتوانی
محیط های
باتهامات
نتوانیم
فرزندانی
نتوانسنـه
نتوانسته
باخواندن
فرزندتان
بادیگران
نـتـایـج
دانشنامـه
فرزنددار
مخابراتی
پیداکنیم
پیداکنند
بارداری
دانمارکی
پیدا
نپردازند
فرزنددوم
نپرداخته
نپرداخت
نپذیرفته
نپذیرفتن
بارزترین
بارسلونا
بارسیدگی
فرزندسوم
فرزندشان
بازارهای
بازاریـان
نبایدهای
رایـانـهها
بازآفرین
کراتینین
بازآمایی
فرساینده
بازآموزی
بازپرسان
نائینیـان
بازپروری
پیتزبورگ
فرستندگی
–فرسودگی
کراتوسیت
کراتوسکی
پیـام های
کراتنیزه
بازخواست
داورنظام
ناهیدپور
پیـامدهای
ناهنجاری
راهنمائی
ناهمگونی
پیـامبران
ناهماهنگ
ناهشیـاری
نانومتری
فرصتهای
داورینقش
داوریـهای
فرصت های
پهناوردر
بازداریم
فرصتهایی
داوطلبان
بازداشتن
پولداران
پوشش های
بازداشته
داوطلبین
کد گذاری
پوشاننده
دایره ای
نامـه های
راهنمایی
بازداشتی
بازدیدها
فرضیـاتبر
ناموزونی
راهکاری
فرضیـه ها
دبیرستان
نامناسبی
پورمحمدی
بازرگانی
پورکریمـی
مخلوط کن
ناملایمت
نامگذاری
پورترنام
پوراندخت
نامقبولی
نامطمئنی
راهکارها
پوترکسین
نامطلوبی
پنیرکیـان
راهبرهای
بازشناخت
راهبردها
مداخلاتی
نامساعدی
پنومونیت
رانندگان
فرمانبری
دپارتمان
فرماندهی
بازشناسی
پندرگاست
پندپذیری
دپیلوئید
نامحدودی
نامتناهی
پنداشتند
نامتناسب
نامتقارن
مدارمعلم
نامتعارف
نامتعادل
نامتجانس
بازکننده
پایـه
پنجمقیـاس
فرمائیـان
نام

نامأنوسی
دایی
بازگشایی
نالوکسون
ناگزیرند
وپسر
پنبهفیلو
درابتدای
بازماندن
ناکامـیها
بازمانده
ناکازاکی
دراختلاس
مدت زمان
ناکارآمد
دراختیـار
ناکارانـه
بازنشتگی
ناقص اند
بازنشسته
پلیس های
نافرمانی
بازنگری
کتاب های
پلاک های
مددجویـان
درارتباط
باایی
مددکاران
رامطالعه
کتابنامـه
پلاکت ها
بازیگران
راشناخته
باساختار
پلاسمایی
ناصرزاده
مدرسه ای
باسازمان
راشجامعه
ناشنوائی
ناشنوایی
پلاسماسل
پلاستیکی
راستگویی
مدرنترین
ناشنواست
فرودستان
پشمالویی
باسوادتر
پشتیبانی
ناشناخته
کتابداری
باسوالات
فرودگاهی
ناسیونال
ناسودمند
پسندیده
ناسلامتی
ناسازگار
فرومایگی
پسماندها
مدل هایی
باشدامام
باشدآنـها
نارکوتیک
کتابخانـه
نارضایتی
باشدآیین
باشدبدون
باشدبرای
درافزایش
ناراحتیم
ناراحتم
باشدبلکه
کپسولهای
باشدپلات
پسخوراند
فرهنگ ها
پست ترین
فرهنگهای
دار
نادرترین
باشدتوجه
کپسول‏ها
نادانسته
مدیترانـه
درالتزام
ناخواسته
پسابیدگی
دراماتیک
درامتحان
ناحیـه ای
باشدخواه
فرهنگیـان
فرهنگی‏و
باشدزیرا
باشدسکوت
مدیرگروه
باشدسمـیه
درانتخاب
ناپیوسته
باشدسیف
ناپدریـها
باشدضریب
ناپایدار
مدیریتی
درانتظار
نابینائی
نابینایی
نابینایش
پژوهشـهای
مدیومـهای
فریبکاری
نابهنگام
نابهنجار
فریبندگی
نابسامان
نابرابرى
پژوهش ها
پژوهش‏ها
نابرابری
ناباروری
پژوهشگری
باشدماده
ناآشنایی
ناامـیدیم
نااستوار
باشدمراد
پژوهشگاه
پژوهشکده
باشدمنوط
پژوهشروش
مـی یـابند
پژوهشتها
پژوهشآیـا
پژوهشاتی
مـی‏یـابند
مـی یـابد
رادیکولر
مـیهمانان
درایـالات
باشدنحوه
باشدنشان
مـیوگرافی
باشدنمره
مراجعینی
مـی ورزند
رادیکولا
مـی‏نویسد
کاویتاری
مـی نویسد
مـینوسوتا
رادیکالی
مـی نموده
مـینماییم
پزشکیفنی
مـینمایند
مـی نماید
مـی‏نماید
مـی نگرند
مـی نشیند
باشدهمان
مـی نامند
رادریـافت
مـی‏نامند
مـی مانند
رادرکلاس
باشدیعنی
مـیلی‏موس
کانونـهای
مـیلی متر
مـیلی‏متر
مـیلی گرم
فشارزمان
کانون ها
درآمداند
فشارهایی
فشارهمـین
باشنداین
رادربرمـی
باشندپدر
مربعات
مـی گیریم
فـصــــل
پریناتال
درآمدشان
مـی گیرند
پریتوریـا
مـی‏گیرند
مـی گیرد
مـی گیرد
رابینسون
پرهیزگار
مـی گوییم
مـی‏گویند
مـی گویند
فضانوردی
مـی گزیند
مـی گرفته
مـی گرفت
مـی گردیم
مـی گردید
پرویزیـان
مـی‏گردید
کانسرهای
مـی‏گردند
مـی گردند
رابطه ای
مـیگرددکه
مـی گردد…
پروندهای
مـی گردد
درآمدهای
پرولیفره
رابرستون
مـیگذارند
مـی گذارد
مـی‏گذارد
مـی‏کوشند
مـی­کوشند
مـی کوشد
فعــــال
رابراساس
مـی کنید
مـی کنند
فعالترین
کانتورها
مرحله ای
باشندوبا
باشندولی
رااندازه
مـی کشاند
کانتراست
مـیکروویو
مـیکروگلی
مـیکروگرم
مـیکروفون
باشیماگر
پروژه ها
پروژه ای
فعالیتها
مـی د
باصلاحیت
کانالهای
مـیشوندکه
پرورشکسب
کاناداست
مـی شوند
پروردگار
پرورانند
فعالینقص
راانتخاب
درباره ی
پرورانده
مـی شودکه
مـی شوددر
کامـینگز
پروچاسکا
مردمحقوق
پروتئینی
مـی‏شودپس
مـی‏شودبی
مـی‏شودبه
ذهنشانمـی
دربرآورد
بافت های
ذوالنونی
بافتهایی
دربرخورد
پروتوکول
مرده اند
ذوالجلال
مـیشناسیم
مـی شناسد
مـی شناخت
بافگیندش
دربردارد
ذایقه ها
دیویسیون
کاملترین
مـی سنجند
باکتریـال
مـی سازند
پروتستان
مـی­سازند
پروتزهای
دیوانـهای
مـی سازد
پروپوفول
پروپوزال
فقیرنشین
باکتریـها
باکمالات
مـیزبانان
باکمترین
مـیزانـهای
مـیزان ها
باگنجادن
دیواره ی
مـی ریزند
مرفولوژی
دیوارهای
دینقبایل
بالا
مـیرویسی
دیم‏کاری
پروازهای
مرکب های
فکریعملی
دیلمقانی
بالابودن
پرمشاجره
بالاتراز
بالاترند
دیگرهریک
مـی رفتید
مـی رفتند
مرگتعیین
بالاترین
مرگ ومـیر
مـی رسددر
دیگرسپری
بالاتفاق
پرفیضشان
کام جوئی
مرگ‏های‏
مـیرسپاسی
مـی‏رساند
پرششنامـه
پرشس های
پرشسنامـه
مـی رساند
بالارفتن
بالاشامل
پرسشـهایی
مـیراث ها
پرسش‏های
بالایمان
مـی دهید
پرسش های
مـی دهددر
بالشبهات
بالنتیجه
دیگرانم
مـیدباکال
مـی دانیم
مـی‏دانیم
مـی دانید
پرسشنامـه
پرسشنامة
مـی دانند
مـی‏دانند
دیگرانبه
کامپیوتر
مـی دانست
فلوکستین
پرستاران
دربرنامـه
پرزنتیشن
مـی داند
کامپنـهود
پردنجانی
بامسائلی
پردردسری
بامشکلات
فلوگزتین
دربستریک
دیگــران
دربسیـاری
مـی دارند
بامطالعه
مـی دادی
مـی دادند
بامعلمان
پردازنده
دربندهای
پردازشگر
کالمنتیس
دیکتاتور
پردازدبه
مـی خورند
مـی خورده
پرداختیم
دیسموتاز
مـی‏خواهد
مـی خواهد
باموقعیت
فناورانـه
مزیت های
مـی جویند
مزیتهایی
پرداختند
فناوریـها
مـی توتند
مـیتوانید
کالتوفیق
پرداختن
مـیتوانند
مـی تواند
مـی­تواند
پرداختپس
مـی‏تواند
بانکداری
مـی توان
پرخاشگری
مـی‏توان‏
دیستروفی
مـی ترسند
پرجمعیتی
دیسپلازی
مـی پرسند
دیرهنگام
مـی پذیرد
مـی‏پذیرد
مـی بینند
بانک های
مـی بندند
درپرونده
مـی برند
کالاهایی
مسافرینی
دیده اید
دیده اند
مـی بردند
فوایدهای
درپژوهشی
مـی بخشند
درپیشرفت
مساله ای
مسأله ای
مـی‏بایست
مـی بایست
مـی باشیم
مـیباشند
دیدگاهها
مـی باشند
مـی‏باشند
پراکندگی
دیدارهای
مـی باشد
مـی باشد
دیجیتالی
مـی آیند
دیپلوئید
کاکپیوتر
مـی آورند
مـی آورد
مـی آموزد
کاکاوند
مستاجرها
مـی‏آموزد
مستبدانـه
پذیر
مـی آمدند
مـی‏ایستد
درتحقیق
پذیرفتند
مـیانی
دیباگران
مـیانگین±
درتحقیقش
مـیانگین
دیـالکتیک
درتحقیقی
پذیرداین
مستخدمـین
پذیرداوی
مستخلفین
مـیان کنش
مـیانسالی
فوردشایر
مستضعفین
مـیانجگری
درتفسیری
مـی اموزد
مستعمرات
مـی افکند
پدیرترین
درتکالیف
درتنبصره
مـی افتند
دیـاستولی
پدیده ها
درتئوری
مـی افتاد
فورفوریک
مــــــی
بایستیبر
کاستی ها
پدیده ای
درجرائمـی
مستقیماً
فوریتهای
دیـابت
ببردسرمد
مؤلفه ها
مؤلفه ای
مستکبرین
ببرندنـهج
پدید های
دهیمـهمان
مؤسسه ای
بپذیریم
دهیدراته
مؤثرواقع
کازینوها
پدیدآمده
پدیدآمدن
مؤثرتنـها
درجه های
درچارچوب
مؤثرترین
کاریمعلم
بپردازند
پدرانشان
درچگونگی
پتونیدین
مؤثرباشد
پتروشیمـی
مؤثراست
فولیکولی
بپردازید
بپردازیم
دهنده ها
پپسینوژن
پپتیدهای
مـهندسانی
فونتانا
بپرهیزید
بپزهیزند
دهندهمان
پایین تر
کارها یی
بپندارند
بپیمایند
پایـه های
بپیمایید
مـهم ترین
مـهم‏ترین
فهمانیدن
درحالیکه
دهندجهان
مـهرمحمدی
بچه آوری
دهندبدون
فی‏المثل
پایدارتر
مـهربانند
بچه هایی
کارورزان
بحرانـهای
فیبروتیک
مـهدی ۸
بخشدکوئن
دهمشماره
مـهار های
مسلمانان
مـهارتهای
مـهارت‏ها
مـهارت ها
فیتوترون
فیتوشیمـی
بخوانیدو
دهدهالان
دهدوآنان
فیروزبخت
مسمومـیّت
فیروزنیـا
دهدمرادی
بدانجاست
مویرگ ها
بدبینانـه
بدرفتاری
بدنی
بدهدباید
مولکولها
مولکولار
دهدصادقی
دهدشریفی
برابریدر
براحتیـاج
برادرانش
پانصدسال
برادرانم
کارمـیکنم
برادرهای
برازندگی
مسؤولیتی
موقعیّتی
موقعیتها
دهدبدیـهی
دهدآگاهی
ینگ
برافرادی
پانزدهم
دهداملاء
برامتحان
پالاینده
برانتقال
کارمندان
مسیرهایی
درخلاقیت
پاگذاشتن
کارگیری
کارگیرند
کارگزینی
فیلسوفان
کارگزاری
موفقیتها
فیلم‏های
درخواست
پاشاننده
کارگروهی
مسئولانـه
مسئولیـات
کارگرفتن
مسئولیت
برانگیخت
فیلیپینی
موفقترین
موفقترند
دونال
دونالدار
بر انگیز
برانگیزد
برانگیزه
برانگیزی
موضوعهای
مسئولیتی
موضوع‏ها
مسئولینی
براوردها
مسئوولان
مسئوولیت
موضوعاتی
کارگرانی
درخواستی
مُوضوعات
دومتهران
برایتونز
برایمتصل
براین که
دردادگاه
موش هایی
پاسخهایی
کارکنانی
پاسخ های
کارکنانش
برآبادی
قابل ذکر
مـشارکتی
بر آوردن
قابل کشف
پاسخنامـه
کارکنان
پاسخگوئی
پاسخگویی
برآوردها
برپذیریش
برپیشرفت
دولتهایی
دولت های
برچگونگی
دولتهاست
برخاستند
پاسخ گوی
دولتشاهی
موردوجود
پاسخگوتر
موردنیـاز
کارکردها
دوگروهاز
موردمرجع
موردقبول
موردشاهد
دوقلوهای
پاسخ دهی
موردتهوع
پازکنونی
موردتوجه
برخلاقیت
دوشیزگان
پاره ای
دردآوردن
برخوداری
برخوردار
موربیدیـه
برخورداز
پارلمانی
کارشیفتی
برخوردها
مشتریـان
قاضیآثار
قاضیتخلف
موجودیتی
بردارندة
موجودویـا
موجودنام
موجوداتی
بردارنده
دوستی ها
پارسائی
ی
برداشتن
برداشتند
مشخص شده
برداشته
برداشتیم
مشخصه ها
موثرخویش
موثرترین
دوست پسر
موتیلیتی
برده اند
بردهداری
پارانویـا
قالبگیری
بررسی ها
موافقید
پارانشیم
دوره های
دوره‏های
پارامتری
مشروعیت
مشـروعیت
بررسیـهای
موافق تر
مواففقند
قانوگذار
دورانـهای
برسرمایـه
پاراگوئه
موادمخدر
برسنداما
برشمردند
برشـهردار
قانونگذر
برعهده ی
قانونمند
قانونـهای
برکاربرد
قایقرانی
برکارهای
پارادایم
منواکسید
دوجانبه
کارسینوم
دوبه دوی
مشکلترین
مشکل ساز
برکودکان
برگچه‏ای
پادگانـها
دوازدهم
دواختلال
دردیدگاه
پاداشـهای
قبح شکنی
درراستای
برگرداند
منقلبانـه
منقعلانـه
دنیـازدگی
دندآن ها
منفعلانـه
دندانـهای
مشوق های
برگزینند
برگناهان
پاتوژنیک
دندان ها
برگه های
منظورهای
پاتایـاست
برگیرندة
برگیرنده
پاپ نشین
قبیله‏ای
مشی های
برمجازات
پابه پای
برمحافظت
منظرحقوق
قبیله ای
پابرجایی
برمـی آید
برمـی‏آید
منطقی تر
برمـیگردد
منطقه ای
برنادیده
برنامـهرا
بیومارکر
منصوریـان
بیولوژیک
دموگرافی
دموکراسی
دمکراتیک
برنامـه ی
برندبرخی
برنددینر
قداست ها
برنشتاین
درسازمان
کارت دار
قدامـی
برودهمان
دلمشغولی
قدرتمندی
بیواکتیو
برونشیـال
کارتاگنا
دلسوزانـه
درسالهای
بریتانیـا
بریتاینا
بریکدیگر
منحنی ها
دلاورعلی
دل افروز
بینندگان
بین فردی
منحرفانـه
بزرگسالی
بینش های
کاربردی
بزرگوارت
بیندیشید
بزرگوارم
بزرگواری
بزنیدشما
کاربردها
بینجامند
دگرگونی
بزهکاران
درستکاری
منتشرشده
بزه کاری
بزه‏هایی
بینابینی
کاربرانی
منبعهمان
کارباسوس
بسته‏تری
مصورسازی
بسته های
کارآموزی
قراردادن
بسیـارجزء
بسیـارکمـی
بسیـارکند
قرارداده
مناسب تر
بسیـاریرا
بشر
بیماریـها
بشراگرچه
بیماریزا
بیماریدر
بشردوستی
مـنـابـع
بشناســد
کارآمدتر
بشناسددر
بیمارهای
قراردادی
ممنوعیتی
قراردارد
بشودبرای
بشیریـهح
بطورمطلق
قرارداری
قرارداها
بعدازظهر
بیمارانی
مطالعات
بعدازعمل
مطالعاتش
مطالعاتی
بفرستدهم
بقبولاند
بکاربردن
بیمـاران
قرارگیرد
بکارگیری
قرارگیری
ملکیشخصی
قرارهایی
مطالعهکل
بگذرانند
قرارهمان
مطالعه ی
بگرفتندش
دقیقه ای
قراگیرند
دقیق تری
کارآرایی
مطبوعاتی
بی گناهی
مطرح شدن
بگمارنـهج
بگونـه ای
بگویداین
بگیرنددر
مطلبتوجه
دفورمـیتی
درسیسیلی
بیگانگان
بی‏کیفری
مطلع اند
درسینکته
بیکربنات
بگیریددر
بی قراری
بلاتکلیف
کاراندیش
مطلقه اش
ملاک های
بیفزاییم
بیفزایند
ملاکهای
قرآنیأنی
بلافاصله
بلانچارد
بلاواسطه
دعوتنامـه
بی فایده
قربانپور
قربانعلی
دعواسکوت
قربانیـان
ملاتونین
بلندپایـه
بلندمدت
مگراینکه
های
بلوچستان
مگاهرتزی
قرص هایی
بی شماری
مگاکولون
دسی لیتر
قرمزقهوه
مک لوهان
مکلف اند
دستیـاران
دست یـابی
دست‏یـابی
بندرعباس
دسته جات
بندی
بندی های
قرینـه ای
بنشاندند
قرینـه ها
بنگاههای
معاشرانش
بنمایـاند
بنویسید
مکانیسمـی
بیش ازحد
معاصرذهن
قسمت های
مکانیزمـی
بی سوادی
مکانیزم
بیسوادند
بنیـادهای
قسمتهایی
بیسوادان
مکان های
مکانـهاست
دستوراتی
مع‏الوصف
معاملات
دستوراتش
بنیـادین
دستمزدها
بنیـادینی
بی سابقه
مکاتبهبه
بنیـانـهای
دستگاهها
مقیمـیسید
دستگاهای
درصدهزار
مقیـاسهای
مقیـاس
معاهداتی
درصلاحیت
دست‏کاری
بیرمنگام
بوروز
بودآزمون
بوددرغیر
معاینات‏
مقطعرشته
معایناتی
مقطر
کاپیلاری
بودزارعی
دستفروشی
درعرفروش
بی خوابی
بی خطرتر
درعقایدو
معتادانـه
معتادشان
بودقانون
درعملکرد
بودمتغیر
دستپاچگی
بی خاصیت
بودمسئول
بی حرکتی
درفرانسه
بیّتهغرر
بی‏توجهی
بی توجهی
معتقداست
درفرایند
درفرآیند
درفعالیت
بودموضوع
معتقدنده
بودنتایج
درقانون
مقرراتص
قضاوت ها
قضاوتهای
مقدمـه ای
بی تفاوت
قیمت های
بی تردید
بوده است
بوده اند
مـقـدمـه
بی پناهی
درقوانین
مقدماتی‏
بوراکرات
بیـاید
دژنراتیو
درکاربرد
دریـافتیم
بیـاوردند
بویراحمد
دریـافتند
بهادریـان
بهاسکار
قیـامتیوم
مقایسه ی
بیـان گر
بیـان شده
به آسانی
قطعنامـه
درکمترین
بهبودی
بیـاندازد
بهبیماری
بیـانجامد
بیـاموزیم
بیـاموزند
به‏تبیین
درکودکان
به تدریج
درهردوره
درگستره
مقاله ها
بیـافزاید
مقاله ای
به ترتیب
به تناوب
بی اطلاع
به خصوصی
بیـادآوری
به خودی
قلبیریوی
معقولانـه
بیـابنددر
قهرمانلو
قهرمانان
مفیدبرای
مفیدباشد
درون ریز
دروغگویی
درواقعیت
درگیرشدن
به دوراز
قوی ترین
به هرحال
به راحتی
به ویژه
بهرامـیان
درنیمسال
درماندگی
معلولانو
بهره کشی
معلولشان
درمانگاه
بهره‏مند
معلولیتی
بهره مند
درنوردند
مغناطیسی
معلوماتی
به وسیله
بهره‏وری
به‏واسطه
قماربازی
قمستجدات
به صورت
درمـی آید
معمّاهای
درمانـهای
به صورت
درمجازات
درمونستر
قوطی های
به صورتی
معمولابه
درموقعیت
درمواقعی
درمواردی
درمدیریت
درمشاوره
به‏عنوان
به عنوان
به مـیزان
درمطالعه
درمعادله
درمقایسه
معیـار
معنی دار
به مراتب
به منظور
قوانینخط
معناستکه
به موازات
آموختهمان
خدمتالگوی
خبرنگاران
خاورمـیانـه
معناداری
ابتلاکودک
شوندبیشتر
ابدومـینال
ابراهیمـی
یونانی ها
معنی داری
ابزارطبقه
ابزارمفید
خدمتگزاری
خانـهمانند
خانـه مان
ابزارهایی
شوندانجام
خانوارهای
خانواده ی
ابوالحسن
معیـارهای
ابوالفضل
معیـار های
ابوالقاسم
معیـارهایی
درمطالعات
درمکانـهای
شویدالبته
شودهمچنین
به علاوه
معمولترین
به‏عبارتی
به عبارتی
گانـهتهران
به عبارت
شودهاشمـی
اپراتورها
معینفرهنگ
اپیتلیـالی
شودونتیجه
خانوادهدر
خردگرایـان
شـهبازپوری
به طورکلی
خردگرایی
خانوادگی
شودمقررات
درمـیانگین
شودمعلمان
خانواد گی
کیلوکالری
گذاردبدین
اتوایمـیون
شـهرداریم
معمارزاده
اتوتوکسیک
گذارنبوده
شـهرستانـها
اثرکروسین
درمان های
خریدوفروش
درنوجوانی
بهره وری
شودمعادله
اثرممانعت
شودمشکلات
بهره‏وران
بهره وران
بهره مندی
قومـینژادی
گذاری های
بهره مند
درمانگران
درنوردیده
شـهرنشینان
خاصمدیریت
یصنعونآیـه
شـهروندانی
درنوزادان
خارجهمجلس
بهره گیری
بهره‎گیری
شودمتغیری
بهره دهی
اجتماعی
درنـهادهای
شودماتسون
اجراگردید
خسارت های
در مادة
خستگی آور
درواحدهای
درگیریـهای
کیفرخواست
معلمانشان
شودشریفی
شـهیدچمران
به‏دشواری
حوزه هایی
شیخاوندی
خصوصیموجب
یـامورگان
احتمال ها
گرافی های
بهداشتیبه
بیـابانگرد
احتیـاجهای
یـافته های
شیرازمجله
مفیدشماره
بهداشتی
یـافته اند
حمایت های
بهداشت
گرانفروشی
مقابله ای
قلبیعروقی
احضارنامـه
مقادیر
مقادیرکمـی
شیرخواران
درون سازی
درون فکنی
احقرقدسی
درون نگری
بی ارتباط
شیرخوارگی
گران قیمت
یـاشدنتایج
به تنـهایی
بی اعتماد
یـاشدمجموع
گرانول ها
یـاریگرروش
احمدیمحمد
شــودپرسش
گراینترنت
بیـافزاییم
درکیفرهای
احیـاکننده
شودپتگریو
شودبهرنگی
درهرزمـینـه
خلافکاران
گراییدرون
گراییشیوه
بی اندازه
معروفترین
خلاف کاری
یـادگیرنده
حکمفرماست
بهبودبخشی
یـادگرفتنی
بیـاندیشند
دریـادگیری
مقایسه ای
کهبرادران
مقایسه ها
درکشورهای
شودالبرتی
به اصطلاح
یـادسپردنی
خلفیقدامـی
کوئینزلند
اختصاصیج
گردآورنده
بی‏انگیزه
درکارکنان
اختلافاتی
اختلافهای
اختلالات
قضائیـهقوه
اختلالاتی
گردداحدی
گردداحقر
اختلالهای
دریـانوردی
بوروکراسی
شنیده اید
بورکراتیک
یـابدتشکیل
شنیده اند
یـابدالبته
اختیـاراتی
بودهمچنین
اختیـارشان
شیوه های
گرددتصمـیم
دژنراسیون
مقدممحمد
گرددتعقیب
اخلاقی تر
بودهعلاوه
بِی پناهی
بیتپوستین
کویئنزلند
شیوه هایی
اخیرالذکر
اخیرآموزش
ادجاستمنت
بی تفاوتی
شناسیعلوم
هیستولوژی
هیستوگرام
دستانـهمان
هیستامـینی
هیرسوتیسم
حقوقدانان
گرددلیبتی
بودندجدول
هیدروکسیل
گرددمدارک
معتمدنژاد
بی‏تفاوتی
هیدراسیون
ادنتوزنیک
مقررداشته
کاباره ها
معتقدندکل
دست آوردن
ادنتوژنیک
صاحبنظران
شناختیسبک
شناختیسال
بی خانمان
قضاتفتاوی
بودقربانی
ادیومتری
قضاتتحلیل
بودشریفی
اذربایجان
هیجان های
صادرخواهد
قضاءشرایط
ارادهآثار
کاتابولیک
بوددولتها
معایرهایی
ارائه شده
هیترومایر
بودپیدایی
مقننمنابع
گردفاتحی
حقوق‏الله
صادرکننده
کاتالیتیک
هیپرتروفی
کوواریـانس
بوداعتبار
هیپرپلازی
هیبنوتیزم
بوجودآمدن
خوارکننده
هیبریدهای
مقیـاسنشان
مقیـاس های
ارتباطات
حق الزحمـه
ارتباطاتی
هویت یـابی
درصدوضعیت
ارتباطشان
ارتباطند
بنیـان های
دستگاه ها
ارتباط ها
مکاتبه‏ای
درصدمعتبر
دستگاههای
صادقینآیـه
ارتباطیکی
بنیـانگذار
هومئوستاز
حسینیـاکرم
ارتقاءروش
حسیننعامـی
بی سرپرست
شمرده اند
گردیدبرای
کولینرژیک
هوشیـارانـه
بی سوادان
بی سوادند
ارتودنتیک
گردیدجدول
قسمت هایی
درصدمتوسط
هوشمندانـه
شماستخطبه
اردبیلسال
گردیدحاق
هورمونـهای
هورمون‏ها
هورمون ها
ارزانترین
مکانیکیکه
شکل ظاهری
ارزشگذاری
بنویسنددر
بنویسندبا
خواستگاری
ارزشمداری
صحبت
شکستگینقص
هواپیمایی
بنگردتفکر
بنگرداساس
هواپیماها
کولموگروف
دستورهایی
قرینـه های
هواپرستان
شغلیحمایت
بیشتردانش
حساس ترین
کاتوزیـان
دستهایشان
ارزش هایی
کولموگراف
دسته بندی
کاتوزیـانا
ارزشیـابی
بیشتردرپی
بندرانزلی
خواست های
هنگامـی که
خواسته ها
هنرمندانـه
گرفته اند
ارشدپرتال
گرفته‏اند
گرفته شده
ارشددکترا
دستیـارانش
بنابراین
حرالعاملی
هنجارهایی
حرارت های
هنجارهاست
درصدتجمعی
هنجارشکنی
ارضاکننده
خوانده ها
همـیشـهاغلب
مگاپاسکال
ارکیوپکسی
همـه جانبه
درصدآلفای
ارگانیزمـی
حجهانگردی
های
هایی
ارگونومـیک
درشـهرستان
دشوارترین
کارازمایی
هموگلوبین
شریـان های
هموسیدروز
حتماً فرد
هموستاتیک
حائزاهمـیت
مطمئنترین
اروپاییـان
ملاحظه ای
کارافرینی
بی عدالتی
هموتوراکس
اروپائیـان
مطلوبترین
مطلوب‏تری
مطلوب تری
درشناسایی
مطلقه های
دفاترخارج
بلاتکلیفی
خوانندگان
درشاهنامـه
همنوایـانـه
درشاگردان
اریتروسیت
شرم آورتر
شرکت هایی
از بحرانی
خواهانـهای
حالت جامد
ازالگوهای
درسیتمرکز
گروه بندی
ازاینترنت
گروهوقایع
حاکمـیتهای
دقیقاهمان
خواهدساخت
گروه هایی
درسهایتان
بی‏ گناهی
کارآزمایی
حاکمـیتشان
کارآفرین
ازآنتهران
همکارانش
مطالعهجمع
حاضرعبارت
خواهدگرفت
حاضرتمرکز
ازبارداری
ملکول های
کورکورانـه
ازپاسخهای
خواهدیـافت
مطالعه ای
بگذارندتا
همسرانشان
قراروثیقه
ملموس تر
ملموسترین
گریبانگیر
شده وجنون
شدهمشکلات
گریختکشتی
زاده
ازتعاملات
حاتمـیاحدی
شدنعده ای
ازتوانایی
صرفه جویی
قرارگیرند
چین خورده
چیستنوشته
شدنددراین
ازدواجتان
شدند
بکارگرفته
کارآفرینی
ازدواجشان
چهامتعارض
خواهندکرد
قرارگرفته
چهارمؤلفه
ازدواج ها
شدفتحیـان
قرارگرفتن
بعدازگذشت
چهارمفهوم
ازدواجهای
گزارش دهی
شدباوجودی
همچنان که
خوبدادرسی
بیمارستان
گزارشگران
گزارش های
قراردارند
ازراه‏های
شداحدیـان
صفاییدوره
چهارمادله
چهارگزینـه
بشنویمراه
خوداتکایی
قراردادیک
ازشگردهای
کارآگاهان
شخصیت های
گزنوفوبیـا
شخصیـانجام
خوداختلاف
کارآموزان
بشغلعمدتا
شپیروویلک
شبیـه‏سازی
خوداشتغال
مناجتماعی
چه احساسی
صلاحیتدار
همان‏گونـه
بیماری ها
همان گونـه
گزینـه های
همانطورکه
مناسب =
کودکانشان
ازفرآیندی
مناسبت تر
قراردادها
کودکانتان
مناسب تری
مناسب‏تری
صلاحیتهای
مناسبدوری
بیماریـهای
چندمـیلیون
ازکارکنان
ازکارگران
بسیـارکوچک
گسترده ای
ازکشورهای
هماتنگونـه
بسیـاراندک
چندمتغیره
قراردادند
خودانگاره
شباهتهایی
درسمـیلیون
قراردادکه
ازلحاظاین
بسته بندی
شباهت های
کودحیوانی
بسترفرهنگ
بستایمنـهج
ازمحتویـات
خودآموزی‏
قرارتأمـین
قراربگیرد
ازمسئولیت
خودبازتاب
ازمعلومات
بسازنداما
بین الملل
شبانـه روز
ازمنظرهای
قرار’گرفت
شایع ترین
بزهکارانی
ازمودنیـها
منتشرنشده
خودبه خود
بزهکارانـه
ازمـهمترین
شایسته ای
منتظره ای
شایـان ذکر
ازنآلودگی
ازنظرجسمـی
ازنظردانش
هشتادوپنج
خودپنداره
ازنیـازهای
کاربردهای
بیندیشیم
چشم انداز
ازهاپکینز
بزرگنمایی
شامبیـانی
چالش هایی
بزرگسالان
گفتهیوسفی
هستندهمان
هستندهریک
بزرگترین
بزرگ ترین
بزرگ‏ترین
چالشتلاطم
هستندواضح
هستنددمبر
قدیمـیترین
چاریمسعود
منحصربفرد
دلالت های
بزرگ ترها
قدیمشماره
هستندتهیـه
کارپردازی
چارلز بوس
خودتنظیمـی
مصرفگرایی
بریده اند
بریدگیـهای
چاردیواری
هستند
خودتیپهای
بریتانیـاو
هستند یکی
چارچوبهای
صورتقانون
مندیبولار
خود راهبر
دلخواهشان
بریـادگیری
گلبول های
هزینـه­های
برونگرایی
هزینـه های
گلدانـهائی
کنیمسومـین
اسپاندلو
اسپانیـایی
اسپرماتیک
اسپرم ساز
اسپرم های
اسپرمـیدین
کنیمدومـین
گلدوزیـان
برنیـاوردی
هرنیورافی
شاگردسیف
اسپکتیتور
درزیرآمده
کارتنویید
کنیمتعریف
اسپیتزبرگ
برنداشتند
کارتنوئید
جهانگریدی
دموکراتیک
استدرباره
جهانگردان
ضابطه‏های
استابطحی
شاخص هایی
شاخصهایی
برنامـه ها
دموکرافیک
برنامـه‏ها
گلوتاتیون
گلوکاگنی
گلوکوزیدی
هردرجه ای
استارالیـا
هرچندسطحی
جهاندیده
بیولوژیکی
استاعرابی
استافروز
استافزایش
خودشایـادی
برنامـه ای
دموگرافیک
کنیدخصوصا
گلیسی
برمـی گیرد
استامروزه
برمـی گرفت
بیومکانیک
دنباله رو
منطقه ای]
گلیسریدها
استاندارد
استانداری
بی هنجاری
استانفورد
شاخص سازی
سئوالهایی
کارخانجات
کنیدایکاش
برمسئولیت
مصاحبه گر
گلیسیرید>
استانفیلد
دندانپزشک
گلیکاسیون
ضداجتماعی
هدفمندانـه
گلیکوزیدی
استان های
گلیکوزیله
ضسردگی
هدایت­های
استآخوندی
خودفروشان
هخاان
استآنالیز
کارخانـه ی
خودکارآمد
مشـهورهمای
دندانسازی
مشـهورترین
ضدالتهابی
برگهایشان
استبرنامـه
هترینگتون
هتروزیگوت
هپاتوسیتی
هبیـانیـه ی
استپروتکل
دندانـهادر
دندان های
منفعتباطل
کاردرمانی
پاتولوژی
استپنجمـین
برگزیدگان
دندآن های
استپیشرفت
دنیـاگرایی
دنیـاولنعم
کنوانسیون
پاتولوژیک
جنینکمبود
برگرداندن
م های
ضدمـی
سیگنالینگ
کارسینوژن
هایتعاملی
کننده های
کنندهموجب
گناهخسارت
گناهشرایط
مشکلاتشان
ضرب المثل
کارسینوما
هایـادگیری
پارادایمـی
کنندهدانش
سیگنالهای
استثناهای
دورافتاده
جنبه هایی
استثنائاً
استثنائات
جناییپزشک
منوسیت ها
قانونیشان
هانری جرج
منوهیدارت
جنایتکاری
دوراندیشی
جنایت بار
استچارچوب
خودگذشتگی
هاموزه ها
سیستومتری
قانونگزار
سیستولیک
گواهینامـه
گواهی های
ضرورت های
قانونگذتر
جمعیت های
مشغولیـاتی
کنندوایده
هاشمـیآرش
سیستم های
برسیدصالح
قانونگذار
هاشمـیاصغر
کارشناسان
استدادرسی
موادقانون
ضریب
هارینگتون
استدرچنین
سیستماتیک
گورستانـها
مواردشدید
استدلالات
برسدعوارض
مواردی که
برسدچگونـه
برسدتجارت
پارامترها
کنندنتایج
جمشیدحقوق
استدلاور
کنندمثلاً
کنندمبانی
استراتژی
استراتژیک
کنندگنجی
بررسیـهایی
هاپژوهشگر
استرادیول
هاالزاماً
جغرافیـائی
پارامتریک
جغرافیـایی
بررسی‏های
بررسی های
پارانشیمـی
استرس های
موالید
موالیدشان
بررسی شده
کارشناسی‏
قالب گیری
ویلکاکسون
سیدآبادی
پارانویید
دوستانتان
استروژنیک
دوستانشان
استرول ها
پارانوئید
کنندرفیعی
کنندرسانـه
کنندرجبی
موثرباشد
ویکپارچگی
موثرترند
استروئیدی
کارشناسی
مشخصه های
موثرمـهارت
خودگزارشی
سیتوکینین
استرهائس
گونـه هایی
برداشتهای
سیتوکینـها
برداشت ها
کنندچندین
دوستدارید
مشخص‏ترین
پارساییـان
استسازمان
دوست یـابی
ویژگى هاى
پارسائیـان
ویژگیـهایی
قاضیمنابع
کنندتوسلی
ویژگی‏های
ویژگی های
قاضیشرایط
موجوداتچه
سیتوپلاسم
جزییآگاهی
استشـهادیۀ
ویراویدیـا
موجودیـاری
قاضیتهران
پارکینسون
ویراستاری
گویندحکمت
قاضیتحلیل
سیـاهچالها
سیـاسینامـه
برخوردهای
طاقت فرسا
ویتامـینـها
سیـاستهایی
سیـاست­های
کارعناوین
ویـادگیری
استعدادها
برخورداری
سیـاست های
کنندتدبیر
کنندتجری
دوسوگرانـه
جرمـی واقع
استعلامات
موربیدیته
موربیدیتی
مشترکسیف
مورتالیته
مورتالیتی
وهنرمندان
وهنجارهای
گیـاهخواری
گیـاهشناسی
کارفرمایی
کارکردپمپ
دوقلوزایی
وهمکارانش
وهمکاران
قاسم زاده
برخانواده
جرم‏شناسى
جرم شناسی
موردآزمون
موردبررسی
سیـاستگذار
موردپژوهش
موردتأیید
گیدنزمحیط
سیـاحتنامـه
گیراننسبت
استفاده ی
موردشاهدی
وویژگیـهای
طبقه بندی
استفتائات
طبقه‏بندی
استفداکار
کارکردهای
استفعالیت
سهامداران
جرایمـی که
سونوگرافی
جرایمـی را
مورفولوژی
گیرداسمـیت
گیردالبته
پاسخگویـان
دولتمردان
وواسکولار
دردانشگاه
ووابستگان
طبیعیدوره
قاچاقچیـان
ونیزسیستم
استکارائی
گیردپژوهش
برتوانایی
گیرددراین
گیردروانی
گیردسعیدی
ونوجوانان
گیردکنترل
مشاورتهای
کنندآموزش
گیردمانند
پاسخ گویی
گیردماهیت
قابلیتهای
موسکارینی
بربازداشت
دومادبیـات
ونمایـانگر
برآوردهای
طراحی شده
استگیدنز
کارکنان‏
گیردمرادی
مشارکتیـاز
موشکافانـه
مشارکتهای
استلئوپلد
گیردمرحله
سولفوکسید
گیردمفیدی
گیردملایی
قابل توجه
قابل تحمل
کارگاهها
گیردنجات
براینترنت
کارگاههای
موضع گیری
استمراقبت
گیردیگران
وندفاطمـه
مشابهنکاح
استمشارکت
استمشایخ
ونتیلاتور
استمصلحی
پاشابنیـاد
مُوضوعاتی
استملکوتی
کننداگرچه
پاشاشریفی
سوگندهایی
سوگرایـانـه
سوسیـالیسم
استمـهاجرت
استمـهدوی
دومـینیکان
استمـهرابی
گیرنداوجی
برانگیزند
کننراد
برانگیزتر
طرفدارانش
گیرندگروه
استنباطی
طرفدارانی
جذابیتشان
برانگیخته
سودمندانـه
جدیدیـافتن
برانگیختن
گیرنده ها
طرفینسکوت
سودجویـانـه
سوخت وساز
کارگزاران
گیرینمونـه
استواقعیت
سوپراکسید
ومعناداری
جدیدتاسیس
استهاکینگ
موفقیتهای
استهبانات
دهد فواید
استهدایتی
پالایشگاه
کارمندانی
برافروخته
برافراشته
موقتبررسی
طلاقتطبیق
سواستفاده
استهمچنین
موقتمسیـار
سوادرسانـه
سوادآموزی
خودمختاری
لابراتوار
براستفاده
مسیـارنکاح
فیلادلفیـا
کارموجبات
سنگین تری
موقعیت ها
استیونسون
سنگریزهدر
کنفوسیوسی
موقعیتهای
جاهلاننـهج
اسرارآمـیز
کنفرانسها
پانسیونـها
سنستدرجهم
اسفندیـار
سنتیآموزش
ومحدودیتی
برادرزاده
کارنامـه ی
پانصدهزار
سنتیـازنظر
فیضرّکنـهج
طولانی تر
دهدرویژگی
طهماسبیـان
دهدسبزعلی
اسکروتوال
مسؤلیت ها
جامعههمان
سمـینارهای
جامعه های
جامعهمزیت
جامعهکلیـه
اسکلروتیک
برابرقدرت
اسکلروسیس
ولیلومحمد
جامعه ای
اسلامـی از
اسلامـی به
بدینوسیله
سلول هایی
بدین گونـه
مولفه های
جامعه ای
درخانواده
اسلامـیقوه
مولکولهای
اسلامـینقش
کندهاشمـی
لانگرهانس
بدین صورت
جاذبه های
جابه­جایی
جابه جایی
بدهددلاور
پانورامـیک
ظرفیت های
مومنیمـهدی
فیزیولوژی
خوش باوری
لاینتصبون
اسیداوریک
اسیدآمـینـه
اسیدفولیک
خوشبختانـه
بدترشونده
دهدقوشلی
ظرفیت‏های
ظرفیتهای
کندوابزار
اشاره شده
کندمـهدوی
لایـه نازک
اشتباهاتش
اشتباهاتی
ثروتمندتر
ثروتمندان
کندمدیریت
بداننداین
کندمحسنی
مویرگ های
کندمحرابی
اشتقیـاقات
موئثرترین
مسمومـیتها
فیزولوژیک
لب پریدگی
سکوتدلالت
سفیدپوستی
ثبتتشرفات
مسمومتیـها
پایـاننامـه
کندلاگینی
ثانویـه‏ای
اشعارحافظ
وکلیشـه ای
سفالومتری
سفالوگرام
تئوریـهایی
تئوری های
مـهارتهاست
مـهارت های
اصطلاحاتی
مـهارت‏های
مـهارتهایی
تیمارستان
کندساختار
کندرهبری
مـهارکننده
وکارگروهی
کنددرحالی
مـهارگسسته
کنددادرسی
کندچنانچه
خوشگذرانی
کندثانیـاً
ه زایی
تیروزیناز
فیبرینوژن
اصلی ترین
سریـازدواج
اضافه شده
اضافه وزن
بخش بندی
دهنراد
تیراندازی
اضطراباتی
مـهدیتهران
اضطرابشان
سرویس دهی
وقدردانید
مـهذبتهران
بحران های
بحران زده
اضهارنمود
خوشنویسان
خوکارآمدی
مـهربانانـه
مـهربانمان
تهرانقومس
فی الواقع
پایدارتری
اطرافیـانش
درحالیکـه
تهرانعلمـی
سروصدابین
تهرانشرکت
مـهرکاویـان
دهندجامعه
درحالی که
تهرانرشد
کندپارسا
تهراندوره
اطّلاعاتی
دانلود لیست مجموعه کامل کلمات فارسی

. ولما قسمت شصت ودو . ولما قسمت شصت ودو : ولما قسمت شصت ودو ، ولما قسمت شصت ودو




[ولما قسمت شصت ودو]

نویسنده و منبع: 92 | تاریخ انتشار: Tue, 22 Jan 2019 16:03:00 +0000



ولما قسمت شصت ودو

خوشگلی مالیـات داره | صد داستان ی

15 سالم بود. ولما قسمت شصت ودو صبح کمـی دیر از خواب بیدارشدم شب که تا دیر وقت درس مـیخوندم..از خانـه امدم بیرون. ولما قسمت شصت ودو ایستادم منتظر تاکسی چنتا رد شدن پر بودن ی 405 شخصی وایساد..کجا؟ فلان جا .بیـا بالا
سه نفر عقب بودن دوتا پیـاده شدن یکی جلو نشست من عقب و یکی کنار من وسط قرار گرفتم. ده دقیقه چنتا خیـابان رد کرد کـه مسیر من نبود گفتم کجا مـیری من دیرم شده گفت این اقا رو برسونم برمـیگردم. یکی از مسافرا کـه کنارم نشسته بود دست کرد لا پام وشروع کرد بـه مالش .چکار مـیکنی ؟ هیچی دیدم پسر سفید و خوشگلی هستی مـیخام بهت حال بدم. قلبم ریخت پایین از صدای بلندش فهمـیدم تو درد سر افتادم گفتم نگه دار .محل نگذاشت صدامو بلند کردم…ببین اقا پسر. صداتو بلند کنی مـی کشیمت. داریم مـیرسیم .ان کیسه را بکش سرش..که بزور سرمو دولا وکیسه را کشیدن سرم فشارم کف ماشین. داد زدم ولی ی مشت خورد تو گردنم. بچه خوشگل داریم مـیبریمت یمت خوشگلی مالیـات داره .پسر خوبی باشی سالم برت مـیگردونیم خونـه. یکیشون گفت تو بهپاره شده مـیگی سالم. یعنی زنده. اگر بخوای سرو صداکنی کولیبازی راه بندازی هم پاره مـیشـه هم مـیکشیمت مـیندازیم یکجا کـه سگا بخورنت..یـه نمـیساعت گذشته بود کـه یکیشون پیـاده کرد گفت تو برو درو باز کن ما دور مـیزنیم پشت درون وا نسیم خوبیت نداره. کمـی بعد ماشین ترمز کرد وصدای بسته شدن درون امد پیـادم درون حالی کـه دستمو گرفت بودن وکیسه سرم بود. گفتند صدا بدی سرتو مـیبریم بردنم داخل.

وقتی کیسه درون اوردن دیدم تو ی اتاقم کـه پنجره نداره وی تخت کنار دیوار ودو که تا صندلی یچهار پایـه سه نفر کـه نقاب زده بودن. دوربینو اماده کن یکیشون ی هندی کم و گذاشت روی چهار پایـه و شدن از منم خاستن شم. مگه نگفتیم شو شروع گردم التماس وگریـه .بسه بسه مـیخایم بهت حال بدیم بعدش ی پسر دیگه مـیشی مرد مـیشـه کیرت گنده ترمـیشـه شانس امده سراغت. درنیـاری لباساتو پاره مـیکنیم انوقت حتما باپاره بری خونتون .بعد یکیشون دگمـه پرهنمو باز کرد گرفت بکشـه کـه خودمددراور دم بعد لباسای دیگه گفتن شرتو بزار باشـه. انداختنم رو تخت ومو پاره . ببینیمدادی یـانـه کـه یکی چاک کونمو بز کرددو گفت نداده سالمـه .چطور ایی که تا حالا رو زمـین مونده .قسمت ما بود پارش کنیم. کیراشون لحظه بـه لحظه راست تر و کلفت تر مـیشد .غصه نخور کیر توهم راست مـیشـه. برا نفر اولی ازمن خواستن انتخاب کنم کـه هیچی نگفتم یکیشون کمر بندشو کشید محکم زد رو کونم کـه انتخاب کن خیلی دردم امد با دست بـه یکیشون اشاره کردم گفتدببین خودت خاستی فردا نگی بزور نم.ان امد روم ی تف انداخت رو م کیر گندشو بزور فرو کرو جیغم رفت هوا…یواشتر رضا پاره کردیش اروم ترندیده
شروع کرد بـه تلمبه زدن کمـی راحت ترشدم با هر تلمبه روان تر مـیشد خیلی داغ بود و مثل نبض مـیزد وحسش مـیکردم داشتم کم کم خوشم مـیامد و راست شده بود .فاعلم منو با خودش چرخون من امدم رو با دستش کونمو گرفته بود بالا پایین مـیکرد. حاجی کیرش راست شده براش بمالم حال کنـه کـه تف کرد تو دستشو شروع کرد با زدن خودم هم هفته ای دوسه بار مـیزدم

ولی این ی مزه دیگه داشت رضانریزیخرابش کنی پاشو دیگهدبسه رضا پاشد حس کردمدبی اراده کونم داره بازو وبسته مـیشـه حاجی دمرش کن کونش تو تب وتابه کـه برم گردوند کیر شو گذاشت درون مدفشار داد. راحت تر از کیر رضا رفت تو چنتا تلمبه زد کیرشوددراورد با م خشگ کرد وگفت مـیخام خشگا خشگ پارت کنم فرو کرد کمـی کـه رفت گیر کرد نمـی رفت منم. داشتم مـی ترکیدم از درد فریـا د زدم. گفت مگه نگفتیم صدا نده انکه هنوز نکرده بود سرمو بر گردوند وکیرشو گفت دیگه صدات درون نمـیاد فشار داد که تا حلقم داشتم بالا مـیاوردم حاجی هم پساز چنتادتلمبه بالا خره که تا ته کرد تو حس مـیکردم پاره شدم مـیخواستم برینم دست خودم نبود چند بار گوزیدم .جون جاش کیر .حاجی چرخوندم من امدم رو. جلال دهنشو با کیر پر کن داد نزنـه کـه جلالم دوباره کیرشو با ی دستش و مـی مالید کـه منی ازم فوران کرد رضا گفت خوب کیف کردی ببین چقدر منی ازت ریخت .حاجی بلند شد منم باخودش بلند کرد کیرش درون اورد جلال دولام کردتخت پام کف اتاق کیرشو کرد تو که تا ته چند که تا تلمبه زد دراورد خشگش کرد ودوباره بزور فرو کرد خیلی درد داشت روده م داشت مـی ترکید.دوبار دیگم دراورد خشگ کرد. کرد تو کـه هربار دردش بیشتر مـیشدبعد ده دقیقه جلالم پاشد .بعد گفتن درعرص تخت بخواب سرت اویزون باشـه دهنتو بازکن منی بریزیمباید همشو قورت بدی برات خوبه کیرتو بزرگ مـیکنـه مرد مـیشی اگر ی قطرشو بریزی بیرون دوباره ی سری دیگه مـیکنیمت.

دور سرم وایسادن شروع زدن. تعریف از من کـه طلاست یکی مـیگفت 18 یکی 22 یکی مـیگفت شمشـه. دست اول بود رضا بیشتر کیف کرد نفر اول بود..ناراحت نشو جلال پسر بعدی تو اول بزن .حاجی سر کیشو منیشو خالی کرد ودستمو پیچوند کـه قورتس بدم بسختی قورت دادم وبز کردم برا دونفر دیگه حاجی با کلنخودشو تمـیز کردو ولباس پوشید کـه جلال خالی و پر کرد با کیرش مـیزد رو دهنم که تا قطره اخر اومد منم خوردم. بعدم رضا ریخت. .بعدا بلندم گفتن پسر خوبی بودی لباسات بپوش برسونیمت خانـه یـه چند دقیقه از فیلمو نشونم کـه اگر بخای بهی بگی فیلمتو مـیدیم بازار .دست زدم م روده ام کمـی اومدبود بیرون نمـی تونستم درست راه برم. گفتم ببینین چیکارم کردین بـه بابام چی بگم. مجبور نیستی بگی اگر هم فهمـیدن بگو سه که تا شیطون ترتیبمو نگران نباش ردوت مـیره تو نرفت با جراحی درستش مـیکنن ولی عوضش بگو مرد شدی مـیدونی کیر چکار مـیکنـه اون سه که تا شیطون کـه هنوز نقاب داشتن کیسه سرم بردنم توماشین. نزدیک خونـه ی چیزی گذاشتن توجیب پیرهنم..سرتو بالا نمـیکنی همـینطور از ماشین پیـاده شو صدای حرکت ماشینو شنیدی مـیتونی کیسه رو دربیـاری اینم کیف مدرست. رفتن منم کیسه را دراوردم بسختی راه مـیرفتم کونم بشدت مـیسوخت خودمو رسوندم خونـه رفتم توالت کونمو شستم رفتم بخابم امد گفت چرا زود امدی گفتم امتحان گرفتن مر خص …بعد از اون برنامـه. بـه معتاد شدم خیلی با خودم مبارزه کردم ولی نتونستم حالا هم مـیدم هم مـیکنم م بزرگ شده نمـیدونم مال منی کـه خوردم یـا رشد طبیعشـه.

نوشته: ولما قسمت شصت ودو خوشگل

، ولما قسمت شصت ودو




[ولما قسمت شصت ودو]

نویسنده و منبع: ادمین | تاریخ انتشار: Tue, 22 Jan 2019 10:05:00 +0000



ولما قسمت شصت ودو

آبجی کوچولوی حشری من | صد داستان ی

سلام.

من علی هستم بیست سالمـه ما یـه خانواده سنتی و مذهبی پنج نفری هستیم، ولما قسمت شصت ودو پدرم کـه کارمند بازنشسته است، مادرم، من ودو کـه مریم بیست و پنج سالشـه ازدواج کرده ودر شـهر دیگه زندگی مـیکنـه ودیگری سارا کـه پانزده سالشـه وته تقاری و عزیز دردونـه خانواده هست، خونـه ی ما یـه خونـه ی کوچیک دو طبقه کـه بالا فقط یـه اتاقه کـه برای منـه و بقیـه زندگیمون طبقه پایینـه، پدر ومادرم چون شاغل نیستن معمولا زیـاد مسافرت مـیرن ومن و سارا رو تو خونـه تنـها مـیزارن دراین مواقع سارا بـه خاطر اینکه شبها از تنـهایی مـیترسه مـیاد توی اتاق من مـیخوابه. ولما قسمت شصت ودو ماجرایی رو کـه مـیخوام براتون بگم:

مربوط مـیشـه بـه یک سال پیش تابستون کـه بابا و م به منظور یک هفته رفته بودن مشـهد، من و سارا خونـه تنـها بودیم، بعد از خوردن شام کمـی احساس خستگی مـیکردم، رفتم اتاقم تلویزیون رو روشن کردم و رختخوابم رو جلوش پهن کردم و دراز کشیدم، کمـی بعد خوابم بود که تا اینکه با صدای آهنگ بلند تلویزیون بیدار شدم نگاهی بـه ساعت انداختم “یـازده” بود و دو ساعتی مـیشد کـه خوابیده بودم، سرمو برگردوندم ببینم کـه اگه آبجیم خوابیده تلویزیون رو خاموش کنم، با صحنـه ای مواجه شدم کـه مسیر زندگیم رو دگرگون کرد، سارا رو بـه بالا بصورت طاقبازخوابیده بود و دامنش از روی پاهاش سر خورده بود روی شکمش و رونـهای ش مونده بود بیرون، با دیدن این صحنـه خواب از سرم پرید، اولین باری بود کـه رونـهای توپول و خوش تراش آبجیم رو مـیدیدم چون پدر و مادرم مذهبی هستند، همـیشـه توی خونـه ما پوشش ها نسبتأ بسته ونرمال بود، حتی با وجود اینکه سارا از دید خانواده هنوز بچه بـه حساب مـیامد ولی بـه خاطر پایین تنـه و توپولش مادرم اجازه نمـیداد لباسهای تنگ و بدن نما بپوشـه و همـیشـه دامن گشاد تنش مـیکرد، اول خواستم روش رو بپوشونم ولی یـه حس کنجکاوی مرموزی مانع از این کارم شد، کم کم وجودم رو گرفت و سیخ شد طوری کـه دهنم کاملا خشک شد، از یـه طرف اینکه با دیدن بدن م ی شده بودم عذاب وجدان داشتم و از طرفی وسوسه و ولع عجیبی به منظور دیدن بدنش وجودم رو گرفته بود.

با خودم گفتم: ولما قسمت شصت ودو سارا کـه خوابه برم نزدیکتر بدنش رو ببینم، آروم خزیدم سمتش و سرمو بردم پایین پاهاش کـه با دیدن صحنـه ای کاملا خشکم زد، نپوشیده بود وکوسش ازپاهاش دیده مـیشد، دیوونـه شده بودم دیگه عقلم اصلا کار نمـیکرد، لبه دامنش روی رونـهاش بود ومانع از دیدن کامل کوسش مـیشد ، آروم وبا ترس و استرس دستم رو بردم جلو و با کلی زحمت و دقت گوشـه دامنش رو جمع کردم روی شکمش، دیگه همـه چیز جلوی چشمـهام بود، کوسی سفید توپول با چاکی کوتاه وبهم چسبیده با موهایی کم پشت با فرهای ریز. ولما قسمت شصت ودو کاری رو شروع کرده بودم کـه هر چقدر جلوتر مـیرفتم حس مـیکرم برگشتش ممکن نیست، یـه نگاه بـه صورتش انداختم آرام و غرق خواب بود، مـیدونستم کـه خوابش خیلی سنگینـه، بخاطر این موضوع مادرم همـیشـه باهاش دعوا داشت و مـیگفت: دنیـا روسیل ببره تورو خواب مـیبره، تصمـیم گرفتم با انگشتام کوسشو لمس کنم دستمو با ترس و استرس بردم جلو ونوک انگشت اشاره ام رو با احتیـاط گذاشتم بالای کوسش وآروم طوری کـه اصلا فشاری وارد نمـی کردم بـه طرف پایین وروی چاک بهم چسبیده کوسش کشیدم، این حرکت رو تکرار مـیکردم و با دست دیگه ام کیر شق شده ام رو مـی مالیدم، از شدت بی اختیـار انگشتم روآوردم تودهنم بووطعم خوب کوسش فضای دهنم روپر کرد ودیوانـه وار شروع کردم بـه انگشتم، کم کم دهنم از خشکی درون آمد

باز یـه نگاهی بـه صورت سارا انداختم آروم خوابیده بود، آب دهنم رو جمع کردم روی دو انگشتم وآروم بردم روی کوسش وبا احتیـاط زیـاد شردع کردم بـه بالا پایین روی چاک بهم پیوسته اش، آب دهنم کوسش رو لیز کرده بود و انگشتم بـه آسانی و بدون اصطکاک روی چاکش لیز مـیخورد با ادامـه کارم کم کم لبه هایش از هم جدا شد طوری کـه قسمتی از انگشتمچاکش قرار مـیگرفت، غرق درون حال بودم کـه سارا حرکتی کرد سریع دستم رو کشیدم عقب و خزیدم توی رختخوابم، یـه تکانی بـه بدنش داد و به بغل چرخید. بعد چند دقیقه کـه دیدم خبری نشد، سرمو آروم بلند کردم پشتش بـه طرف من بود پاهاش رو جمع کرده بود تو شکمش و کوپل های سفید ش افتاده بود بیرون، دوباره خزیدم جلو نشستم پایین ش خم شدم و سرم رو بردم جلوتر ، وایــــــیــــی کونش با هاله خوشگل قهوه ای رنگش جلوی چشمم بود و توپولش ازرونـهای صاف وصیقلی اش بیرون زده بود، موقعیت جدید برایم دلپذیرتر و خوشایندتر بود چون هم وکون خوشگلش رو باهم داشتم، هم اینکه پشتش قرار داشتم دیگه صورتش سمت من نبود، به منظور همـین ترس و استرسم یـه مقداری کمتر از قبل بود، انگشتم رو بردم طرف کونش سر انگشتم روخیلی آروم گذاشتم روی کونش بـه آرامـی و با احتیـاط شروع کردم بـه ش، از شدت دیوونـه شده بودم و حسابی شق کرده بود، آب دهنم روجمع کردم روی دوانگشتم و بردم روی کونش و به ادامـه دادم کم کم فشارانگشتم رو کمـی بیشتر کردم

یواش یواش کونش باز و بازتر مـیشد طوری کـه نوک انگشتم توی گودی ش فرو رفته بود و رطوبت کونش رو با نوک انگشتم کاملا حس مـیکردم، تمام وجودم رو گرفته بود وعقلم از کار افتاده بود، دستم رو بردم روی کوسش و نوک انگشتم رو گذاشتم روی چاکش و به آرامـی حرکت دادم، دیگه کوسش خیس خیس بود ولبه هایش ازهم باز شده بود، کم کم آبش سرازیر وکاملا لزج شد، انگشتم بـه آسانی بدون هیچ اصطحکاکیچاکش سر مـی خورد، بعد از مدتی ادامـه ناگهان لرزشی درون بدن سارا حس کردم و همزمان مایعی گرم و لزج از کوسش خارج شد و سطح انگشتم رو فرا گرفت. یک آن بـه خودم آمدم واسترس وجودم رو فرا گرفت، تازه فهمـیدم سارا بیداره و لرزش بدنش و تحرکات وترشحات کوسش بـه خاطر بـه ارگاسم رسیدنشـه، بشدت نگران شدم درچشم بهم زدنی م پرید وبدنم سرد وکرخت شد سریع رفتم عقب وخزیدم تو رختخوابم پتو رو کشیدم روی سرم، منتظر این بودم کـه هر آن سارا پتو رو از روی سرم بکشـه وتوف کنـه تو صورتم و بهم بگه خجالت نمـی کشی با خودت حال مـیکنی !

چند دقیقه ای با نگرانی واضطراب سپری کردم ولی خبری نشد کمـی جرأت پیدا کردم و آرام سرم رواز زیر پتو بیرون آوردم و نگاهی بـه طرف سارا انداختم، هیچ تکانی نخورده بود کمـی آرام شدم و از نگرانییم کاسته شد و به این نتیجه رسیدم کـه اگه قرار بود چیزی بگه که تا الان مـیگفت، ازاینکه ماجرا بـه خیر گذشت وهم یـه حالی با م کرده بودم کـه درهیچ چند ی کـه پیش ازاین با دیگران داشتم این لذت رو نداشتم خوشحال و راضی بودم. صبح روز بعد وقتی چشمام روباز کردم دیدم ساعت نـه و نیم شده نگاهی بـه بغل انداختم سارا بیدارشده و رختخواب شو جمع کرده و رفته بود پایین بلند شدم رختخوابم رو جمع کردم، بـه خاطر کارهایی کـه شب کرده بودم، سختم بود کـه باهاش روبرو بشم، بـه هر ترتیبی بود اومدم پایین وسارا رو دیدم کـه از حموم دراومده لباسهاشو شسته و مـی بره پهنش کنـه، یـه تاپ قرمز کوتاه و چسبون کـه های کوچیکش و تیزی نوکش رو کاملا نشون مـیداد با یـه شلوار مخملی تنگ و چسبون فاق کوتاه سفید با گلهای قرمز تنش کرده بود کـه توپولش بزورجا مـیشد، با اینکه که تا جای ممکن بالا کشیده بود و خشتکشکوپولهاش فرو رفته بود باز فاقش بـه کمرش نمـیرسید، از دیدنش با این تیپ ولباس تعجب کردم، همانطور کـه پیش تر گفتم اصلا توی خونـه ی ما چنین پوششی معمول نبود و پیش ازآن هرگز با اون تیپ ندیده بودمش، پیش خودم فکر کردم کـه شاید سرزده اومدم پایین، غافلگیر شده وقت نکرده لباسهای معمولش رو بپوشـه

برای اولین بار بود کـه زیبایی و خوش فرمـی بدنش رو مـیدیدم، آبجی کوچولوی من به منظور خودش حسابی خانومـی شده بود وبدنش گل انداخته بود: ی با کوپل های توپول و خوش فرم کـه قوس جهش واری بـه عقب داشت و کمری باریک وکوسی توپول و پوف کرده کـه برجستگی اغراق ازلای رونـهای گوشتی وکشیده اش خودنمایی مـیکرد و هایی کوچیک وهلویی بدون نیـاز بـه به منظور ایستادن، بارها شنیده بودم کـه آبجی مریم و های فامـیل جنیفر لوپز صداش مـی و مـیان شوخیـها و صحبتهای جمع ونـه شون بهش مـیگفتن: از بچگی دوکون باز کردی، نکنـه بزرگ شدی مـیخوای فروشگاه بزنی؟ تازه معنای حرفهاشون رو درک مـیکردم! چشم تو چشم شدیم سنگینی خاصی توی نگاهش بود کـه نشان از مـهجوری وشرمش بود هر دو حس مشابهی داشتیم، سلام کرد گفتم: خوبی پاسخ داد: آره داداشی، رفتم نشستم گوشـه ای و زیر چشمـی مـی پاییدمش و از دیدن اندامش لذت مـیبردم، بعد از اینکه لباسهاشو روی سبد رخت آویز گوشـه پذیرایی پهن کرد رفت جلوی آینـه تمام قد پذیرایی وایستاد چرخی بـه تنش داد و توی آینـه نگاهی بـه اندامش انداخت و برگشت رفت آشپزخونـه، تازه فهمـیدم کـه قرار نیست چیزی عوض بشـه و با پوشیدن این لباسها مـیخواد توجه منو بـه خودش جلب کنـه، هنگام تدارک سفره صبحونـه با هر نشست و برخاستن و یـا چند قدم راه رفتن شلوارش سر مـیخورد پایین و کوپول ها و فرغ س بیرون مـیزد و برای اینکه کاملا از ش پایین نیفته، مجبور مـیشد تند تند شلوارش رو بالا بکشـه، از حرکاتش کاملا معلوم بود کـه از پوشش غیر طبیعی اش هیجان زده هست و استرس داره، موقع خوردن صبحونـه به منظور اینکه باهام چشم تو چشم نشـه همش سرش بـه پایین بود، خیلی دلم مـیخواست حداقل که تا وقتی کـه تنـها هستیم، با اون تیپ جدید ببینمش، به منظور نشون رضایت و علاقه ام و تشویقش بـه ادامـه کارش، هنگام خارج شدن از خونـه با هر سختی بود بـه خودم جرأت دادم و نیشکون کوچیکی از لپش گرفتم و بهش گفتم: راستی این لباسها خیلی بهت مـیاد! لبخندی زد و سرش رو پایین انداخت، با توجه بـه آی کیو بالایی کـه ازش سراغ داشتم، مطمئن بودم کـه کاملأ متوجه منظورم شد، خداحافظی کردم واز خونـه خارج شدم، تمام روز فکرم پیش سارا و اندام واستیل ی اش بود، مثل یـه آدم معتاد بـه هیچ چیز فکر نمـی کردم جزاینکه لحظه شماری مـیکردم که تا دوباره شب بشـه و بتونم باهاش حال کنم. عصر وقتی برگشتم خونـه همانطور کـه انتظار داشتم، جمله ای کـه صبح بـه آبجیم گفته بودم کاملأ کار خودش رو کرده بود

سارا جسورانـه یـه مشکی بسیـار نازکی تنش کرده بود، چنان نازک بود کـه پوست روشن رونـهای گوشتی اش و ریزترین نقش و نوشته های روی قرمزش از زیر آن کاملا پیدا و یـه تاپ زرد رنگ تنگ کـه برجستگی نوک های بدون اش کاملا مشـهود بود، بیش از دیدن استیل جذاب و تمام یش، اینکه مـیدیدم آبجی کوچولوی من کـه مادرم با این استدلال کـه اون هنوز بچه هست وچیزی از نمـیفهمـه ما رو باهم تنـها مـیگذاشت، آنچنان درآتش مـی سوزه کـه با هر بهانـه ای جلوی چشم من مانور مـیده کـه اندامش رو نشونم بده و با نوع حرکات بدنش ولمبوندن ش و با عشوه گریـهای اغوا کننده اش تلاش مـیکرد منو تحریک کنـه، کفم بریده و از خود بیخود شده بودم، چون مـیدونستم از توجه و نگاه من بـه اندامش لذت مـی بره، به منظور تحریک هر چه بیشترش، بـه طرزی کـه کاملا ببینـه و متوجه بشـه آشکارا زول زدم بـه ش و هر طرف حرکت مـیکرد با چشمـهام تعقیبش مـیکردم و برای اینکه کیر شق کرده ام رو ببینـه، بـه بهانـه تماشای فیلم، بـه پشت و بصورت پا باز جلوی تلویزیون دراز کشیدم، رو بـه بالا سیخ شده بود و به شلوارم فشار مـیاورد، با دیدن چنان حشری شده بود کـه ش از چهره اش مـیبارید و چشم ازش برنمـیداشت، هردومون دراوج بودیم و هدف مشترکی به منظور کارهامون داشتیم ولی جسارت بیـانش رو نداشتیم. دیگه طاقتم سر اومده بود، با اینکه ته دلم دوست نداشتم آبجیم درون سن نوجوانی رو تجربه کنـه، ولی با این توجیـه کـه اگه من ارضاعش نکنم، با این حشر افسار گسیخته ای کـه داره، نمـیتونـه خودش رو کنترل کنـه و بای دیگه مـیکنـه، خودم رو قانع کردم، اما واقعیت این بود کـه با آبجی کوچولوی خودم چنان کشش و لذتی برایم داشت کـه با با تمام ان دنیـا عوض نمـیکردم، تصمـیم گرفتم کـه شب مش، بعد از خوردن شام رفتم بالا، سی دی فیلم ی داشتم کـه مردی نوجوان هم سن وسال سارا رو ازمـیکرد

از کمدم درآوردم و انداختم توی دستگاه و آماده کردم، رختخوابم رو پهن کردم دراز کشیدم ومنتظرش شدم ، فکرم مشغول صحنـه های دیشب بود و برای تکرار آن لحضه های خوش لحضه شماری مـیکردم، حدود یک ساعتی گذشت که تا اینکه صدای پاهاش رو شنیدم کـه از پله ها بالا مـیومد، سریع سی دی رو روشن کردم و به بغل چرخیدم ودستهام رو گذاشتم جلوی صورتم طوری کـه صورتم پوشونده بشـه وبتونم ازلای دستهام ببینمش و خودمو زدم بـه خواب، درو باز کرد اومد تو، با گوشـه چشمم ازانگشتهام نگاهش مـیکردم، با دیدن فیلم سوپر با تعجب نگاهش رو سمت من کرد، سریع چشمـهام رو بستم، کمـی بعد با احتیـاط چشمـهام رو باز کردم، پشت بـه من جلوی تلویزیون خشکش زده بود وغرق درون تماشای فیلم بود، لباسهاشو عوض کرده بود و یـه دامن مشکی بلند و یـه بلوز سفید تنش بود، چند دقیقه ای بعد رختخوابش رو جلوی تلویزیون درنیم متری من و نزدیکتر از شبهای معمول پهن کرد و دراز کشید، درون حالی کـه به تلویزیون ذول زده بود و از چهره اش مـیبارید، سریع دکمـه های پیرهنش رو باز کرد و دامنش رو جمع کرد روی شکمش و دستشو بردپاهاش روی کوسش و دست دیگه اش رو روی هاش گذاشت و شروع کرد بـه شون، لبه های پیرهنش از دو طرف بدنش روی زمـین افتاد، بالا تنـه اش وباز بود و های کوچیکش با وقار خاصی رو بـه بالا ایستاده بود، های هلویی با نوک های تیز و با هاله ی قهوه ای آبجی کوچولوم جلوی چشمم بود، دلم مـی خواست اونـها رو بـه دهنم مـیگرفتم و مـی مکیدم که تا تمامش توی دهنم جا بشن، کم کم نفسهاش تند تر وعمـیقتر مـیشد و ناله ی خفیفی با صدای نفسهاش توأم شده بود، چرخید بـه بغل بـه صورتی کـه پشتش بـه من بود دولا شد و پاهاش رو جمع کرد روی شکمش، کوپل های توپول ش ووکون نازش جلوی چشمم بود، آب دهنش رو با انگشتش روی کونش مالید وانگشت اشاره اش رو با چند دور دورش فرو کرد تو وشروع کرد بـه عقب جلو کمـی بعد انگشتش دومش رو هم اضافه کرد، خیلی دلم مـیخواست برم جلو و بغلش کنم کیر شق شده و ورم کرده ام رو بـه جای انگشتهای ظریفش که تا ته فروکنم توی کونش وتا مرز جر خوردنش ادامـه بدم که تا هم آبجیم از پرشدن کونش با کیر لذت ببره، هم کیر من از خفهگی درون تنگنای کونش کمـی آروم بگیره ولی خودم رو کنترل مـیکردم.

بعد از کلی ور رفتن با کونش، دستشو برد روی کوسش و با حرکات تند شروع کرد بـه و چند لحظه بعد با لرزش بدنش همراه با چند ناله بـه ارگاسم رسید و بلند شد از اتاق رفت بیرون و چند دقیقه بعد برگشت تلویزیون رو خاموش کرد و سر جاش پشت بـه من دراز کشید. حدود نیم ساعتی گذشت خیز برداشتم ونزدیکش شدم نگاهی بـه چهره اش انداختم، چشمـهاش بسته بود، خواب یـا بیدار بودنش برایم مـهم نبود و دیگه ترس ونگرانی شب پیش رو نداشتم، چون مـیدونستم خیلی دوست داره باهاش حال کنم و واکنشی نشون نخواهد داد، پشتش دراز کشیدم دستم رو دور کمرش حلقه کردم وخودم رو چسبوندم بهش، کم کم دستم رو بردم روی هاش، بعد از مدتی کـه دیدم واکنشی نشون نمـیده، دکمـه های پیرهنش رو باز کردم آروم آروم شروع کردم بـه های کوچیکش کـه مثل سنگ سفت شده بود و نشون مـیداد کـه بیداره و غرق درون ه، به منظور کونش بیتاب بودم، دامنشو کشیدم بالا کوپل ها و وخوشگلش نمایـان شد، آب دهنم رو با انگشتهام دم کونش گذاشتم شروع کردم بـه ش و کم کم فشار دادم که تا رفت تو، انگشتم رو داخل کونش عقب جلو مـی کردم و مـیچرخوندم، انگشت دومـی روهم کردم تو وادامـه دادم، کونش حسابی از هم باز شده بود وانگشتهام بـه راحتی وحرکت مـیکرد، دیگه وقتش بود کـه رو م تو، سر رو با آب دهنم خیس کردم و چسبوندم دم ش و کم کم فشار دادم، مقداری از کلاهک داخل کونش جای گرفته بود کـه سارا ش رو کشید جلو، فهمـیدم دردش اومد، مدتی رو مالیدم روی ش وعقب جلو کردم و دوباره فشار دادم باز خودش رو کشید جلو، چندین بار این حرکات رو تکرار کردم ولی که تا فشار مـیاوردم خودش رو مـیکشید جلو

خواستم محکم بگیرمش نگهش دارم و رو سریع م تو، ولی از ترس اینکه کـه کونش پاره بشـه منصرف شدم ، فکری بـه نظرم رسید، بلند شدم سریع رفتم پایین درون یخچال رو باز کردم اسپری دندون(لیدوکائین) و یـه سوسیس و یـه تخم مرغ برداشتم شکستم وسفیده شو ریختم توی لیوان خواستم از پله ها بالا برم متوجه سایـه سارا شدم کهدر نیمـه بازاتاق ایستاده بود، حدس زدم کنجکاو شده بود بدونـه کـه من چیکار مـیکنم، رفتم بالا سرجاش بود انگار کـه ساعتهاست خوابیده، نشستم پشتش و لیدوکایین رو روی کونش اسپری کردم و کمـی صبر کردم که تا اثر کنـه، سر سوسیس رو کردم توی لیوان و چرخوندم که تا کاملا آغشته سفیده تخم مرغ شد و گذاشتم دم کونش با چند حرکت چرخشی کم کم فشار دادم، عضلات ش رو منقبض کرد معلوم بود کـه دردش مـیاد ولی لیزی تخم مرغ موثر بود وبا فشار بیشتر سر سوسیس همراه با ناله ی خفیف سارا رفت تو، آرام آرام که تا نصفه کردم تو بعد از مدتی مکس، کـه توی کونش جا گرفت عقب جلو کردم و یواش یواش حرکاتم رو تندتر کردم وادامـه دادم، درش آوردم دوباره با تخم مرغ لیزش کردم گذاشتم دم ش و با کمـی فشار بـه راحتی لغزید تو، سارا آرام بود و معلوم بود کـه لیدوکایین کار خودش رو کرده و دیگه دردی نداره، وقتی سوسیس رو بیرون مـی کشیدم کونش باز مـیموند و قرمزی داخلش دیده مـیشد، چندین بار این حرکت رو تکرار کردم، مایع سفیدی از کف تخم مرغ دور ش جمع شده بود، زمانش بود کـه رو امتحان کنم کـه از سوسیس کلفت تر بود، البته مشکل اصلی کلاهک بود کـه کمـی بزرگتر از استاندارد بود، لیوان رو برداشتم با انگشتهام مقداری از مایع سفیده رو مالیدم روی کونش و بعد رو کردم توی لیوان حسابی آغشته اش کردم و دراز کشیدم پشتش سر رو گذاشتم روی ش و کم کم فشار دادم قسمت تیزی و باریک سرش فرو رفت، چیزی نمونده بود کلاهک از تنگنا رد بشـه فشار رو بیشتر کردم ولی سارا باز ش رو کشید جلو

بیچاره تقصیری نداشت، به منظور اولین بار بود کـه کونش، کیر رو تجربه مـیکرد، چهارده سال بیشتر نداشت و بهش فشار زیـادی مـیومد، چند دقیقه ای رو دم ش مالیدم و دوباره فشار دادم، باز خودشو کشید جلو، منم خودم رو کشیدم جلو، فشار رو ادامـه دادم، دوباره رفت جلوتر من هم رفتم، هرچقدراون جلوتر مـیرفت منم مـیرفتم وفشارو بیشتر مـیکردم، دیگه صبرم لبریز شده بود ومـی خواستم هر طور شده و م تو کونش، دستم رو جلوی شکمش اهرم کردم ومانع از جلو رفتنش شدم، فشار رو بیشتر کردم، سر بـه تنگ ترین جا رسیده بود، ناله سارا دراومد: اووهیـــــیـــــی اووهیـــــیـــــی اووهیـــــیـــــی، غرق درون بودم و به هیچ چیزی جز تو کونش فکر نمـیکردم، مـیدونستم کـه اگه کار رو تمام نمـیکردم، دیگه حتما تا آخر عمرم درون حسرت توپول و نازش مـی موندم و تازه آبجیم هم به منظور همـیشـه از لذت اینکه کونش با کیر پر بشـه محروم مـیشد، چون چشمش مـیترسید و دیگه هرگز راضی بـه این کار نمـیشد، یـه فشار سریع دادم و کلاهک از تنگنا رد شد رفت تو، ناگهان سارا خیزی زد و خواست بلند بشـه محکم گرفتمش ونگذاشتم تکون بخوره، ناله هاش بلندتر شده بود و با گریـه آمـیخته شده بود: اوه ه اوه ه اویــــــیــــــی اوه ه اوه ه اویــــــیــــــی ، دیگه فشاری ندادم و درهمان حالت بدون حرکت چند دقیقه نگهش داشتم که تا کونش کمـی جا باز کرد و دردش آروم شد، دستم رو بردم روی کوسش وایــــیـی انقدر آبش اومده بود کـه همـه جاش خیس خیس بود، انگشتم رو گذاشتم روی چاک کوسش شروع کردم بـه لمس و بازی با ش وهمزمان آروم آروم رو فشار دادم، کم کم مـیرفت تو، وایــــــــیــــــی کـه چقدر داغ و تنگ بود داشت از شدت فشار خفه مـیشد، با فشار بیشتر سارا یـه ت خودش داد، فهمـیدم کـه دیگه بیشتر ازاین جا نداره، تقریبأ کمـی بیشتر از نصف داخل کونش بود، دیگه بیشتر فشار ندادم و آرام آرام عقب جلو کردم، وای خدا بـه آرزوم رسیده بودم و رویـام بـه حقیقت پیوسته بود، بلاخره داشتم آبجی کوچولوی خوشگلم رو مـی کردمش و تنگ و داغش رو پر کرده بود، سارا دیگه آرومتر شده بود و داشت لذت مـیبرد، کونش آب انداخته و لیزتر شده بود وحرکت کمـی روانتر شده بود، بـه حرکتم سرعت دادم، کمـی بعد رو درآوردم و دوباره گذاشتم روی ش و آروم فشار دادم، با ناله خفیف سارا رفت تو، چندین بار این حرکت رو تکرار کردم، دیگه کونش باز شده بود و راحت مـیرفت تو

شروع کردم بـه تلمبه زدن وهمچنان ش رو مـیمالیدم، رفته رفته نفسهای سارا تندتر و بلندتر شد و به ارگاسم رسید، سرعت رو بیشتر کردم، بـه اوج رسیده بودم، حس کردم داره آبم مـیاد با چند حرکت سریع آبم رو با فشار توی کونش خالی کردم و بیحال افتادم، کمـی بعد بلند شدم دامنش رو کشیدم روی پاهاش واتاق رو جمع جور کردم رفتم دستشویی و برگشتم رفتم تو رختخواب. صبح وقتی چشمـهامو باز کردم بـه ساعت روی دیوار نگاهی انداختم ده و ربع بود، آبجیم زودتر از من بیدار شده بود و رفته بود پایین، رختخوابم رو جمع کردم رفتم پایین، سارا توی آشپزخونـه مشغول بود دامنش رو درآورده بود و لباسهایی کـه دیروز تنش بود رو دوباره پوشیده بود، سلام کرد، گفتم: سلام خانومـی، خوبی؟ بدون اینکه بـه چشمـهام نگاه کنـه گفت: مرسی، بسیـارهیجان زده بـه نظر مـیرسید، حس کردم با وجود دردی کـه تحمل کرده بود از اتفاقات دوشب گذشته راضیـه و لذت، تمام روز تو این فکربودم کـه چه جوری سرحرف رو باز کنم و کاری کنم کـه رومون بهم باز بشـه، دوست داشتم آشکارا وبی پرده با هم حال کنیم، ساعت سه بعد ازظهر از چرت بعد از ناهار بیدار شدم رفتم پایین دیدم سارا گوشـه ای کز کرده و گریـه مـیکنـه، نگران شدم ازش پرسیدم: چی شده گفت: کـه دلم واسه م تنگ شده! موقعیت رومناسب دیدم رفتم نشستم کنارش و دستم رو انداختم دور گردنش چند که تا بوسش کردم و به صورتی کـه در حالتی بین نشستن و خوابیدن بـه پشتی تکیـه داده بودم پاشو گرفتم و کشیدمش بغلم طوری کـه ش روی قرار گرفت وپستونـهای کوچیکش بـه ام چسبید، شروع کردم بـه قربون صدقه رفتن و بوس باران ش: الهی من قربون آبجی خوشگل وناز خودم برم، حیف نیست چشمـهای بـه این خوشگلی گریـه کنن، با ناز و نوازشـهای من کم کم لبخند جای گریـه را گرفت، گفت: داری هندونـه زیر بغلم مـیزاری، مگه من خوشگلم؟ چند که تا بوسش کردم و گفتم: هم خوشگلی و هم خوش استیل، لبخندی زد و گفت: اوه اوه خوش استیل! دیدی گولم مـیزنی، از کی که تا حالا خوش استیل شدم؟ چطور که تا الان چیزی نگفته بودی؟ چند که تا بوس دیگه ازش گرفتم و گفتم : تقصیر خودته، تازه با پوشیدن این لباسها استیلت رو نشونم دادی! گفت: خب من خیلی دوست دارم همـیشـه اینجوری بپوشم ولی نمـیزاره، مـیگه دامن پات کن

با دستم زدم روی ش وگفتم: قربونت برم آخه مـیدونسته استیل بچه اش چقدر نازه، حالا کـه نیست هرجوری کـه دوست داری بپوش، خودش رو لوس کرد و گفت: من دیگه بچه نیستم چهارده سالم شده ها. وجودم رو گرفته بود، بـه بهانـه گرفتن بوس بزرگ، لبهام رو چسبوندم گوشـه لبهاش و مـیک زدم، چنان از کارم خوشش اومد کهپایینش رو کرد توی دهنم، بعداز کلی خوردن لبهاش، گفتم: دوست داری ماساژت بدم، که تا اعصابت آروم بشـه؟ دیگه فرصت ندادم چیزی بگه گفتم: دراز بکش، مثل اینکه منتظر حرفم باشـه سریع روی شکم خوابید، زانوهام رو از دو طرف بدنش زدم زمـین و نشستم روی ش وشروع کردم بـه پشتش، کمـی بعد گفتم: اینجوری نمـیشـه و تاپش رو دادم بالا و به ماساژ ادامـه دادم، بدون هیچ حرف وعالعملی دراز کشیده بود، دستهام رو از دو طرف بردم زیر بدنش و های کوچیکش رو گرفتم توی دستهام و مالیدمشون، کم کم اومدم پایین تر و رسیدم روی کمرش، پرسیدم: مـیخوای ت رو بکشم پایین تر؟ با تکان سرش تأیید کرد وش رو کمـی از زمـین بلند کرد، وش رو با هم که تا زانوهاش پایین کشیدم، سفید و توپولش جلوی چشمـهام نمایـان شد، بی درنگ شروع کردم بـه ش، کم کم انگشتهام روم بردمکوپولهاش و نوک انگشتم رو گذاشتم روی کونش و همزمان با کم کم فشاردادم، دیگه سر انگشتم توی کونش فرو رفته بود و سارا آرام و بدون هیچ حرکتی غرق درون لذت بود، پیرهنش رواز تنش درآوردم وچرخوندمش بـه پشت، چشمـهاش رو بسته بود، خوابیدم روش و لبهاش رو گرفتملبهام و شروع کردم بـه شون وهمزمان ها ش رو مـی مالیدم، سرم رو بردم رو های کوچیکش واونـها رو توی دهنم جا داده بودم و مـی مکیدم، کم کم رفتم پایین تر، وایـــــیــی…. توپولش با لبه های بـه هم چسبیده اش جلوی چشمـهام بود،

موهای کم پشت خرمایی رنگش فرهای ریزی برداشته و بهم پیچیده بودن، وش رو از پاش درون آوردم و خزیدمپاهاش سرم رو بردم روی کوسش، زبونم رو گذاشتم پایین چاکش وآروم کشیدم بـه بالا وشروع کردم بهزدن، با ادامـه کارم یواش یواش لبه هایش از هم باز شد و ترشحاتش رفته رفته بیشتر و بیشترمـیشد، نوک زبونم رو روی کوچولوش گذاشتم و با حرکت های ریز زبونم تحریکش مـیکردم و همزمان انگشتم رو فرو کرده بودم توی کونش و عقب جلو مـی کردم، نفس های سارا تند شده بود و کم کم صدای ناله هایش دراومده بود که تا اینکه ناگهان همراه با لرزش بدنش بـه ارگاسم رسید و مایع گرم ولزجی روی زبونم رو گرفت، با تمام احساسم همـه ترشحات آبجی خوشگلم رو بـه دهنم کشیدم. شدم و روی زانوهام نشستم پاهاش رو گرفتم کشیدمش جلوتر که تا ش روی پاهام قرار گرفت سر رو گذاشتم روی کوسش و مالیدمچاکش کـه حسابی آب انداخته بود ولیزلیز بود تاحدی کـه پشمـهای کم پشت دورش خیس شده و به کوسش چسبیده بودن، سر رو چسبوندم روی کوسش و با احتیـاط فشار دادم که تا حدی کـه کلاهکش فرو مـیرفت، مـیکشیدم عقب ودوباره فشار مـیدادم، ناله های سارا بلند شده بود، آب دهنم رو ریختم روی و دم کونش گذاشتم و با چند بار دورش فشار دادم، سارا حرکتی بـه تنش داد و گفت: نـه داداشی اونجا نکن، گفتم: چرا مگه دوست نداری؟ گفت: دوست دارم، آخه دردم مـیاد!….. خب از جلو ، گفتم: نـه جلو نمـیشـه، بکارتت پاره مـیشـه، با لحن کودکانـه وملتمسانـه ای گفت: مگه چی مـیشـه، من کـه به هیچ کی نمـیگم، من دوست دارم از جلو ی، گفتم: نـه!…… دیوونـه شدی، بکارتت رو حتما وقتی ازدواج کردی شوهرت پاره کنـه، قول مـیدم اگه دردت اومد دیگه نکنم، باشـه؟ گفت: بعد یواش ی ها

دوباره رو گذاشتم دم ش و آروم آروم فشار دادم، صدای ناله اش دراومد: اوهـــیـــــــیی….. دردم مـیاد!… سریع پ از تو یخچال شیشـه روغن زیتون رو برداشتم و برگشتم، کمـی از روغن رو سر و روی کونش ریختم و گفتم: اگه خودت رو شل کنی دیگه دردت نمـیاد ودوباره رو گذاشتم دم کونش و سریع فشار دادم رفت تو، ناله سارا دراومده بود: اوهـــیـــــــیی….، اوهـــیـــــــیی…..کمرش رو با دستهام گرفتم وگفتم: دیگه تموم شد، تکون نخور الان دردت مـیخوابه و مدتی صبر کردم که تا آروم تر شد، پرسیدم: حالا اجازه مـیدی؟ با صدای توأم با ناله گفت: یواش یواش !… آروم آروم رو بـه حرکت درون آوردم وعقب جلو کردم، کم کم کونش آب انداخته و لیز شد، بـه حرکتم سرعت دادم، کمـی بعد رو درآوردم و دوباره کردم تو، چندین بار این حرکت رو تکرار کردم، کونش باز شده بود و راحت مـیرفت تو، برش گردوندم و به شکم خوابوندمش یـه متکا گذاشتم زیر شکمش که تا توپولش اومد بالاتر و کوپولهاش از هم باز شد، پایین ش زانو زدم و سر رو فرو کردم توی کونش، دراز کشیدم روش و شروع کردم بـه تلمبه زدن، صدای ناله های بلندنش حسابی تحریکم مـیکرد، کم کم بـه اوج رسیده بودم، سرعت رو بیشتر کردم که تا اینکه حس کردم آبم داره مـیاد با چند حرکت سریع آبم رو توی کونش خالی کردم و بیحال افتادم، کمـی بعد بغلش کردم و چند که تا بوسش کردم و گفتم: قربونت برم دوست داشتی؟ خودش رو لوس کرد و گفت: آره ولی دردم مـیاد!…. بعد از حدود نیم ساعتی کـه بغلش کرده بودم قربون صدقه اش مـیرفتم و اون کلی خودش رو برام لوس کرد، بلند شد و لباسهاش رو برداشت و رفت حموم، با دیدن توپول و یش کـه موقع حرکت مـی لمبوند،

دوباره ی شدم و سیخ شد، بلند شدم و رفتم داخل حموم، زیر دوش ایستاده بود و تنش رو آب مـیگرفت، دستم رو گذاشتم روی کوسش و گفتم: مـیخوای بخورمش؟ گفت آره شیر آب رو بستم وچهار زانوپاهاش نشستم، دهنم رو باز کردم و کوسش رو کامل گرفتم دهنم و شروع کردم بـه مـیک زدن ودستم رو ازپاهاش بردمش و انگشتم رو کردم توی کونش، با تمام توانم کوسش رو مـیک مـیزدم وانگشتم رو توی کونش مـیچرخوندم، صدای ناله اش درون اومده بود وبا دستهاش سرم رو روی کوسش فشار مـیداد، بلند شدم وبرش گردوندم وچسبوندمش بـه دیوار رو گذاشتم روی کونش، با لحن ملتمسانـه ای گفت: نــــه… دردم مـیاد، گفتم: اگه خودت رو شل کنی دیگه دردت نمـیاد، دهنم رو بردم نزدیک گوشش و آروم پرسیدم:حالا دوست داری م؟ با حرکت سرش تأیید کرد، با یـه فشار رو کردم تو، ناله اش بلند شد: اوهـــیـــــــیی، اوهـــیـــــــیی….. دستهام رو دور کمرش حلقه کردم و ش رو کشیدم عقب تر و شروع کردم بـه تلمبه زدن، کم کم سرعتم رو بیشتر کردم و بدون وقفه ادامـه دادم که تا اینکه ارضاع شدم و آبم رو توی کونش خالی کردم، بغلش کردم و چند که تا بوس محکم ازش گرفتم وگفتم: قربونت برم خیلی دوستت دارم، تنم آب گرفتم واومدم بیرون. که تا برگشتن پدر و مادرم از مسافرت، هر شب مـیکردمش و تا صبح توی یک رختخواب بغل هم مـیخوابیدیم

بعد از آن هم هر بار کـه پدر و مادرم عروسی یـا جایی مـیرفتن، سارا با پوشیدن ی ترین لباسها وطنازیـها وعشوه گری های اغوا گرانـه اش اشتیـاق خود را به منظور نشون مـیده، و من هم به منظور ارضاعش تمام توانم رو بکار مـی برم، درون یک سال گذشته هر بار کـه با هم کردیم، با وجود تمام توضیحات و هشدارهای من درون مورد بکارتش باز ملتمسانـه اصرار مـیکنـه کـه از مش، تنـها آرزویم اینـه کـه روزی بتونم نازش رو با پر کنم، با اینکه دلبستگی عمـیقی بهش پیدا کردم و اون رو مال خودم مـیدونم و حتی فکرش کـه غیر از منی بهش دست بزنـه و باهاش ه، حسابی ناراحتم مـیکنـه، دلم مـیخواد زودتر ازدواج ه که تا من بـه آرزویم برسم، ولی آیـا بعد از ازدواجش هم اشتیـاقی به منظور با من خواهد داشت؟؟؟

نوشته: H.B




[ولما قسمت شصت ودو]

نویسنده و منبع: ادمین | تاریخ انتشار: Thu, 24 Jan 2019 12:26:00 +0000



ولما قسمت شصت ودو

اماکن زیـارتی و سیـاحتی عراق | درباره عراق |گروه خدمات ...

استان بغداد
مرکز این استان شـهر بغداد هست که پایتخت عراق بـه شمار مـی‌رود. ولما قسمت شصت ودو این شـهر توسط ابوجعفر منصور خلیفه عباسی بنا شد و جز دوره‌ای کوتاه، ولما قسمت شصت ودو درون تمام دوران خلافت عباسی پایتخت این دولت بـه شمار مـی‌رفت. ولما قسمت شصت ودو این شـهر محل تولد و درگذشت بسیـاری ازشخصیت‌ها و علمای مذاهب مختلف بود و زمانی بزرگترین کتابخانـه‌ها و مدارس اسلامـی جهان درون این شـهر قرار داشتند. شـهر کاظمـین درون غرب بغداد واقع هست و دربرگیرنده مرقد مطهرحضرت امام کاظم (ع) و امام محمد تقی (ع) مـی‌باشد. شـهر بغداد علاوه بر دربرگرفتن بسیـاری از اماکن شیعه، بـه علت وجود قبر ابوحنیفه کـه به امام اعظم معروف هست و همچنین قبر عبدالقادر گیلانی کـه به (حرم قادری) معروف هست و شیخ عمر سهروردی و معروف کرخی و برخی دیگر از رهبران مذهبی اهل تسنن، به منظور برادران اهل تسنن نیز از اهمـیت خاصی برخوردار است. درون بغداد همچنین کلیساهای قدیمـی نظیر کلیسای لاتین، کلیسای ارمنی ارتودکس، کلیسای کلدانی وکلیسای سریـان کاتولیک قرار دارند. آثار تاریخی بغداد نیز شامل: ولما قسمت شصت ودو مدرسه مستنصریـه، قصرعباسی، مدرسه مرجانیـه، کاروانسرای مرجان، باروی بغداد و دروازه‌های قدیمـی باب المعظم، باب الظفریـه، باب الحلبه و باب البصلیـه مـی‌باشد. از آثار باستانی مـهم و نزدیک شـهر بغداد، شـهر مدائن یـا تیسفون هست که درون حقیقت آثار طاقری و یـا قصر خسرو پرویز هست و درون نزدیکی آن قبر صحابی جلیل القدر سلمان فارسی و همچنین قبر حذیفه یمانی قرار دارد. شـهر بغداد چندین موزه مـهم دارد کـه عبارتند از: موزه عراق، موزه بغداد، موزه لباس های محلی و فرهنگ ملی، موزه جنگ، موزه تاریخ طبیعی، موزه هنرمندان عراق و موزه هنرهای زیبا کـه متأسفانـه این موزه‌ها درون خلال جنگ اخیر آمریکا با عراق و پس از سقوط رژیم حاکم درون عراق توسط افراد ناشناس بـه تاراج رفتند. استان بغداد سه شـهرستان دارد کـه عبارتند از: بغداد، رصافه وکاظمـین.

 

 استان نجف
مرکز این استان شـهر نجف هست که از شـهرهای قدیمـی عراق بـه شمار مـی‌رود و به علت وجود مرقد مطهرامام علی (ع) درون این شـهر، به منظور شیعیـان جهان از اهمـیت خاصی برخوردار است. فاصله نجف که تا بغداد 161 کیلومتر است. دیگر اماکن مقدس نجف عبارتند از: مرقد پیـامبران خدا هود و صالح (ع)، مرقد صحابی جلیل القدر (صافی الصفا)، مرقد صحابی جلیل القدر (کمـیل بن زیـاد نخعی) و مرقد امامزاده ابراهیم بن حسن مثنی. درون فاصله ده کیلومتری نجف، شـهر قدیمـی و معروف کوفه واقع هست که زمانی پایتخت حکومت حضرت علی (ع) بود. درشـهرکوفه مرقد مسلم بن عقیل، مرقد هانی بن عروه، مرقد مختار ثقفی، مرقد مـیثم تمار و مرقد خدیجه امام علی (ع) قرار دارد. از مساجد معروف استان نجف مـی‌توان مسجد کوفه، مسجد سهله و مسجد صعصعه بن صوحان را نام برد. درون قبرستان شـهر نجف کـه به قبرستان وادی السلام معروف هست بسیـاری از بزرگان شیعه، شاهان و شاهزادگان و وزرا و علمای معروف بـه خاک سپرده شده اند.

 

 

استان کربلا
مرکز این استان شـهر کربلا هست که از شـهرهای زیـارتی بسیـار مـهم شیعیـان جهان بـه شمار مـی‌رود. فاصله کربلا که تا بغداد 108 کیلومتر است. درون این شـهر علاوه برمرقد مطهر امام حسین (ع) و مرقد مطهر ابوالفضل العباس (ع) اماکن مقدس دیگری نظیر: مرقد حر بن یزید ریـاحی، مرقد عون بن عبدالله، مرقد شـهدای کربلا، مرقد امامزاده سید ابراهیم مجاب، مرقد حبیب بن مظاهر اسدی، مرقد أخرس بن کاظم، مرقد ابن حمزه، مرقد احمد بن هاشم، خیمـه گاه حسینی و تل زینبیـه قرار دارد. استان کربلا دارای سه شـهرستان بـه نام‌های کربلا، سده الهندیـه و عین تمر مـی‌باشد ازآثار باستانی استان کربلا مـی‌توان از دژ الاخیضر نام برد کـه در 48 کیلومتری جنوب شـهر کربلا و در فاصله 150 کیلومتری بغداد و بر سر راه قدیم حلب بصره واقع شده است، غارهای (الطار) کـه در فاصله 30 کیلومتری جنوب شـهرکربلا واقع شده و شامل 400 غار باستانی است، منطقه باستانی الاقیصر کـه در فاصله 10 کیلومتری شمال غربی دژ الاخیضر و بالاخره قصر شمعون کـه در شـهرستان عین تمر قرار دارد. شـهر کربلا بـه ساختن سنتی کاشی سرامـیک ظروف فلزی مسی و نقره‌ای و برخی از صنایع دستی دیگر معروف است. این شـهر دارای 102 هتل هست که 4 هتل آن درجه یک، 18 هتل درجه دو، 27 هتل درجه سه، 53 هتل درجه چهار مـی باشند.

 

 

استان بصره
مرکز این استان شـهر بصره هست که درون فاصله 549 کیلومتری بغداد قرار دارد. مساحت استان بصره درون حدود 19070 کیلومتر مربع است. شـهر بصره درون سال 14 ه ق/ 635 م توسط شخصی بـه نام عتبه بن غزوان درون کنار روستای کوچکی بـه نام (بصیره) ساخته شد و اولین شـهری بودکه توسط مسلمانان بنا شد. شـهر بصره بـه علت نزدیکی بـه خلیج فارس اهمـیت فوق العاده‌ای به منظور عراق دارد و دو بندر فاو و ام القصر درون حقیقت تنـها راه ارتباط دریـایی عراق با جهان خارج را تشکیل مـی دهد. فرودگاه بصره بین المللی بوده وآن را بـه سایر شـهرهای جهان مرتبط مـی سازد. آب وهوای بصره گرم و معتدل است. اکثریت اهالی آن را شیعیـان تشکیل مـی‌دهند اما اماکن زیـارتی چندانی درون این شـهر وجود ندارد. اماکن زیـارتی برادارن اهل تسنن درون استان بصره عبارتند از: مرقد طلحه بن عبید الله، مرقد زبیر بن عوام، مرقد حسن بصری. درون استان بصره 635 رودخانـه وجود دارد کـه از دو طرف شرق و غرب بصره بـه اروند رود مـی‌ریزند و مـهمترین این رودخانـه‌ها عبارتند از: رودخانـه الرباط کـه منسوب بـه رباط مالک بن دینار صوفی معروف بصری است، رودخانـه الخندق کـه در سال 270 ه ق کنده شده است، رودخانـه العشارکه احتمالًا سال 700 ه ق توسط برخی از عشایر بصره حفر شده است، رودخانـه الخوره کـه طول آن ده کیلومتر هست و یکی از زیباترین رودخانـه‌های بصره بـه شمار مـی‌رود، رودخانـه السراجی و رودخانـه‌های دیگری نظیر: الابله، الداکیر، ابوفلوس، سیحان، بویب، ابوسلال، باب الهوی، شتوی، شبطانیـه فجه العرب و مقام است. شـهر بصره دارای دانشگاه بزرگی هست و یکی از مراکز مـهم تولید خرما درون عراق مـی‌باشد.

 

 

استان صلاح الدین
مرکز این استان شـهر تکریت هست که درون فاصله 175 کیلومتری بغداد قرار دارد. تکریت زادگاه صدام حسین مـی‌باشد کـه براثر تلاش های وی رونق بسیـاری یـافته و از شـهرکی کوچک و دور افتاده بـه مرکز استان تبدیل شد. استان صلاح الدین دارای 8 شـهرستان هست که عبارتند از: شـهرستان های تکریت، الدوره، سامرا، بلد، الطوز، الفارس، الشرقاط و بالاخره شـهرستان بیجی. درون این استان علاوه بر مرقد مطهر دو امام همام علی الهادی (ع) و حسن الع‌سکری (ع) درون سامرا، اماکن زیـارتی دیگری نظیر: سرداب غیبت، مرقد نرگس خاتون مادر محترم امام زمان (ع)، مرقد حکیمـه خاتون پدری امام زمان (ع) نیز وجود دارند، مرقد ابراهیم بن مالک اشتر درون شـهرستان فارس و مرقد سید محمد درون شـهر بلد قرار دارد. از آثار باستانی استان صلاح الدین مـی‌توان از مسجد جامع و مناره مارپیچ آن درون فاصله ده کیلومتری شمال سامرا، شـهرمتوکلیـه و مسجد ابودلف، قصر العاشق، تپه صوان و گنبد صلیبیـه نام برد.

 

 

استان التأمـیم
مرکز این استان شـهر کرکوک هست که درون فاصله 255 کیلومتری بغداد واقع است. نام کرکوک ازکلمـه (کرکر) گرفته شده کـه به معنی پاره آتش هست و یـاقوت حموی درون کتاب خود از قلعه کرکوک بـه نام (کرخیتی) یـاد کرده است. استان تأمـیم دارای سه شـهرستان هست که عبارتند از: شـهرستان های کرکوک، الحویجه و داقوق. همچنین این استان سه بخشداری بـه نام های الدبس، تازه و التون کوبری دارد. زیـارتگاه‌های شیعیـان درون این استان شامل مرقد امامزاده زین العابدین و مرقد امامزاده قاسم هست که هردو از فرزندان امام کاظم (ع) مـی باشند. از اماکن زیـارتی برادران اهل تسنن نیز مـی‌توان از امام الهوی از فرزندان شیخ عبد القادر گیلانی نام برد. از مساجد معروف کرکوک مـی‌توان مسجد العریـان، مسجد الکبیر (مریمانـه)، مسجد نبی دانیـال را نام برد. قابل ذکر هست که تعدادی از ساکنان شـهر کرکوک را مسیحیـان تشکیل مـی‌دهند و به همـین علت درون این استان دو کلیسا قرار دارد کـه یکی از آن ها کلیسای الحمراء هست که درون جاده کرکوک سلیمانیـه واقع شده هست و علت این تسمـیه واقع شدن آن بر تپه‌ای هست که خاک سرخ رنگی دارد، کلیسای جامع بیت الاحزان کـه در سال 1862 م ساخته شده و در سال 1930 م تجدید بنا شده است. از آثار قدیمـی کرکوک مـی‌توان از قلعه کرکوک و پل سنگی نام برد.

 

 

استان نینوا
مرکز این استان شـهر موصل هست که فاصله آن که تا بغداد 465 کیلومتر است. نینوا نام قدیمـی شـهر موصل هست این شـهر تاریخچه‌ای بسیـار قدیمـی وکهن دارد وآشوری‌ها درون سال 1080 ق. م آن را بـه عنوان پایتخت سوم خود انتخاب د و با ساختن قلعه‌ها و دژهای متعدد آن را مستحکم و نفوذ ناپذیر ساختند. استان نینوا دارای پنج شـهرستان هست که عبارتند از:
شـهرستان موصل، الحضر، باعشیقا، جروانـه و جهنـه. مرکز شـهرستان الحضر، شـهر تاریخی (حضر) هست که درون گذشته‌های دور حکومتی مستقل داشته و یکی از حکام قدیمـی آن (سنطروق) پسر کاهن بزرگ (نصر) بود کـه خود را (پادشاه اعراب) مـی‌نامـید و دستور داد کـه معبدی به منظور خدای (شمس) درون این شـهر بسازند. دوره پر افتخار این شـهر از سال 100 که تا 300 م بود.

 

زیـارتگاه های نینوا
از زیـارتگاه‌های این شـهر مـی‌توان از مرقد نبی یونس، مرقد نبی شیث، مرقد امامزاده عون الدین یکی از فرزندان امام حسن (ع) نام برد. مساجد معروف موصل عبارتند از: مسجد نوری کبیر، مسجد اموی، مسجد توبه (نبی یونس) و مسجد نبی شیث.
مسجد نوری کبیر: درون وسط شـهر موصل قرار دارد و در سال 566 568 ه ق بنا شده و مـهمترین اثر باقیمانده مسجد مناره 54 متری آن است.
مسجد توبه (نبی یونس): درون سمت شمال شرقی رودخانـه دجله و بر بالای تپه نبی یونس قرار گرفته است. بنابر آثار موجود اهالی منطقه درون سال 767 ه ق قبر نبی یونس را درون آن یـافتند و نام آنجا را بـه مسجد نبی یونس تغییر دادند.
مسجد اموی: درون سمت شمال شرقی موصل قرار دارد و در سال 16 ه ق/ 637 م و در دوران خلافت عمر ساخته شده و امروزه تنـها بخشی از محراب آن برجای مانده است.
مسجد نبی شیث: درون سال 1057 ه ق قبری متعلق بـه نبی شیث کشف شد و بر روی قبر مذکور مرقدی ساخته شد و در سال 1206 ه ق درون کنار مرقد مذکور مسجدی بـه نام نبی شیث بنا گردید.

 

کلیساهای موصل
موصل دارای تعداد زیـادی کلیسا و دیر هست که برخی از مـهمترین کلیساهای آن عبارتند از:
کلیسای مارتوما: درون محله خزرج قرار دارد و به عنوان کلیسای جامع طایفه ارتودبه شمارمـی‌رود بنای آن بـه سال 1168 م باز مـی‌گردد، درون سال 1965 م کلیسا باز شد و هنگام بازسازی استخوان‌های مارتوما(1) از زیربنا ظاهر شد و در معرض دید پیروان طایفه ارتودقرارگرفت.
کلیسای قدیمـی الطاهره: این کلیسا درون محله (حوش الخان) قراردارد. این کلیسا از کلیساهای قدیمـی موصل هست که درطی سالهای 744 ه ق و سال 1809 م تجدید بنا شد و متأسفانـه درون دهه سی مـیلادی ویران شد و تنـها دو درون ازآن کـه به درهای ملوکی و خارجی معروف بودند برجا ماند. کلیسای مذکور درون سال 1967 م مجدداً تجدید بنا شد.
کلیسای بانوی انتقال (کلیسای جدید الطاهره): این کلیسا درون کنار کلیسای قبلی قرار دارد. درون سال 1865 م ساخته شد و در سال 1969 م تجدید بنا شده است.
کلیسای ارمنی‌ها: این کلیسا درون کنار دو کلیسای فوق الذکر درون محله (حوش الخان) موصل قرار دارد.
کلیسای لاتین: درون محله الاوس و یـا منطقه الساعه قرار دارد ومتعلق بـه طایفه دومنیکن هست و درون سال 1872 م ساخته شده است.
دیر شیخ متی: درون شرق موصل و در فاصله 30 کیلومتری آن بر روی کوه مقلوب قرار دارد. بنای آن بـه قرن چهارم و پنجم مـیلادی باز مـی‌گردد. این کلیسا کتابخانـه گرانبهایی دارد کـه برخی از کتاب های خطی آن بـه قرن یـازدهم و دوازهم مـیلادی باز مـی‌گردد.
دیر ماربهنام: بـه دیر الجب معروف هست و درون فاصله کوتاهی از موصل و در جنوب شرقی آن واقع شده است. این کلیسا متعلق بـه طایفه کاتولیک سریـان هست وکلیسای مذکور یکی از آثار باستانی دیدنی موصل بـه شمارمـی‌رود. تاریخ بنای این دیر بـه سال 1164 م باز مـی‌گردد.

 

آثار باستانی موصل
تپه باستانی نبی یونس: درون داخل شـهر موصل قرار دارد و در آن قصر اسرحدون و قصر سنحاریب پادشاهان باستانی آشور قرار گرفته است.
تپه باستانی قوینجق: باستان شناسی بـه نام بوتا درون سالهای 1842 م 1851 م آن را کشف نمود و شامل قصر آشوربانی پال وکتابخانـه معروف او مـی‌باشد.
تپه الرماح: درون فاصله هشتاد کیلومتری غرب موصل قرار دارد و در آن معبدی منتظم الشکل هست که تاریخ بنای آن بـه 1800 ق. م مـی‌رسد.
باروی موصل: محیط این بارو 12 کیلومتر هست و بـه صورت مستطیل بنا شده و دارای تعدادی برج و دروازه هست و دروازه‌های آن عبارتند از: العمادی، الجصاصین، المـیدان، کنده، السر، العراق، لکش، القصابین، المشرعه، الجسر و القلعه.
قلعه باشطابیـا: تاریخ بنای آن بـه قرن ششم هجری باز مـی‌گردد و معنی باشطابیـا (قلعه بزرگ) هست این قلعه درون محاصره موصل (سال 1156 ه ق) نقش مـهمـی را ایفا کرد. قلعه دو دروازه دارد کـه یکی ازآنـها باب السر هست که رو بـه رودخانـه باز مـی‌شود و دیگری باب القلعه هست که بـه طرف مـیدان باز مـی‌شود.

 

 

استان واسط
مرکز این استان شـهرکوت (واسط) هست که درون فاصله 172 کیلومتری جنوب شرقی بغداد قرار دارد و بدین علت واسط نامـیده مـی‌شود کـه در وسط عراق قرار گرفته است. این شـهر را حجاج بن یوسف ثقفی درون سال 78 ه ق بنا کرد و در سال 86 ه ق بنای آن را تکمـیل کرد که تا پایگاه سربازان شامـی وی باشد. این شـهر بـه صورت شبه جزیره هست وآب از سه طرف شرق و غرب و جنوب آن را درون برگرفته است. استان واسط دارای شش شـهرستان هست که عبارتند از: واسط، الکوت، النعمانیـه، الحی، الصویره و بدره است. اهالی این استان شیعه بوده و اماکن زیـارتی آن عبارتند از: مرقد امامزاده علی الصاله درون شـهرستان بدره، مرقد امامزاده سید محمد ابوالحسن از نوادگان امام زین العابدین (ع) کـه در شـهرستان کوت و در فاصله سه کیلومتری جنوب غربی شـهر کوت قرار دارد، مرقد امامزاده سید تاج الدین ابومحمد کـه در بخشداری الحفریـه درون فاصله یکصد کیلومتری شـهر واسط قرار دارد و نسب وی بـه امام علی (ع) بر مـی‌گردد ومردم روزهای چهارشنبه هر هفته بـه زیـارت وی مشرف مـی‌شوند، مرقد امامزاده سید نور الهلال کـه در مرکز استان قرار دارد و نسب وی بـه امام علی (ع) بر مـی‌گردد، مرقد صحابی جلیل القدر سعید بن جبیر کـه در شـهرستان الحی قرار دارد. این صحابی بـه علت پافشاری بر محبت حضرت علی (ع) توسط حجاج بن یوسف ثقفی بـه شـهادت رسید.

 

 

 استان دیـاله
مرکز این استان شـهر بعقوبه است. علت تسمـیه این استان رودخانـه دیـاله هست که مـهمترین رودخانـه استان است. نام قدیمـی رودخانـه مذکور درون سنگ نوشته‌های دوران آشور ناصر بال درون نیمـه اول قرن نـهم قبل از مـیلاد (دیـالاس) بود و بعدها نام سریـانی (تأمرا) جایگزین آن گردید. درون دوران عباسی و عثمانی بـه این منطقه (راه خراسان) مـی‌گفتند زیرا کـه جاده خراسان از این منطقه مـی‌گذشت. شـهر بعقوبه فعلی درون حقیقت بعد از انقلاب مردمـی دهه بیست مـیلادی علیـه انگلیسی‌ها بـه شکل امروزی ظاهر گردید. استان دیـاله درون منطقه مـیانی عراق و در شرق رودخانـه دجله و در فاصله طول جغرافیـایی 46 44 شرق و عرض جغرافیـایی 35 33 شمال قرار دارد. مساحت این استان بالغ بر 120813 کیلومتر مربع هست که حدود 4/ 4% مساحت کل کشور را درون بر مـی گیرد. درون شمال آن استان های سلیمانیـه و صلاح الدین و در غرب آن کشور ایران و در جنوب آن استان واسط و در شرق آن استان های صلاح الدین و بغداد قرار گرفته اند. بخش شرقی استان دیـاله را زمـین های مرتفع وکوهستانی درون برمـی گیرد کـه در حقیقت ادامـه سلسله جبال حمرین است. درون این منطقه رودخانـه هایی نظیر (قزانیـه) و (أبی نفط) جریـان دارند.
زمـین این منطقه به منظور کشاورزی چندان مناسب نیست درحالی کـه زمـین های غرب و شمال غربی این استان به منظور کشاورزی مناسبند. آب وهوای استان دیـاله متغیر هست گاهی مدیترانـه‌ای وگاهی گرم وخشک است.
استان دیـاله دارای تپه‌های باستانی فراوانی هست که تاریخچه آنـها از هزاره پنجم قبل از مـیلاد شروع مـی‌شود و مـهمترین این تپه‌ها، تپه أسمر هست که درون شـهر باستانی اشنونا قرار دارد و درآن معابد، کاخ‌ها و تندیس های فراوانی وجود دارد، از این تپه‌ها همچنین مـی‌توان تپه (أجرب) و تپه (أشجالی) را نام برد. استان دیـاله هفت شـهرستان دارد کـه عبارتند از: بعقوبه، مقدادیـه، خالص، خانقین، بلدزور، کفری و مدائن.

 

 

استان دهوک
استان دهوک درون منتهی الیـه شمال غربی عراق واقع شده است. این استان نیز همانند سایر استان های عراق از اهمـیت تاریخی بسیـاری برخوردار هست وآثار یـافت شده درون تپه‌ها وغارهای آن نمایـانگر اهمـیت تاریخی این منطقه مـی‌باشد. استان دهوک از لحاظ استراتژیک نیز حایز اهمـیت هست وخط لوله نفت کرکوک بـه ترکیـه از این استان مـی‌گذرد.
مساحت این استان بالغ بر 10715 کیلومتر مربع هست و دارای پنج شـهرستان بـه نام‌های دهوک، سمـیل، زاخو، شیخان و عقره است. علت تسمـیه دهوک از نظر تاریخ نویسان چنین هست که این واژه از دو کلمـه (دو) فارسی و (هوک) کردی بـه معنی پیمانـه غله مـی‌باشد و در کل بـه معنی (دو پیمانـه غله) است. بـه گفته ‌مورخین امـیر این منطقه کـه (آخ شندو) نام داشت درون دوران حکومت (نوزی) بابت عبورکاروان ها از این منطقه، دو پیمانـه غله بـه عنوان مالیـات دریـافت مـی‌نمود. کوه‌ها از سه طرف شـهر دهوک را فرا گرفته‌اند بـه طوری کـه کوه (جبل الابیض) درون شمال شـهر وکوه (شندوخا) درون جنوب و کوه (مام سین) درون شرق آن واقع شده‌اند. این شـهر از سمت غرب بـه دشت کشاورزی سمـیل راه دارد. دهوک آثار باستانی بسیـاری دارد کـه مـهمترین آنـها قلعه دهوک است، ضمناً درون شـهر زاخوی این استان نیز بیش از پانزده مکان باستانی وجود دارد.

 

 

استان اربیل
این استان درون شمال عراق قرار دارد و مرکز آن شـهر (اربیل) است. از شمال بـه ترکیـه و از شرق بـه ایران محدود مـی‌گردد. مساحتی بالغ بر 13165 کیلومتر مربع دارد. آب وهوای آن نسبتاً سرد است، رطوبت نسبی آن پایین مـی‌باشد و مـیزان بارندگی سالیـانـه آن حدود 200 که تا 600 مـیلی متر است. نام قدیمـی شـهر (أربیلو او) هست که اسمـی آشوری و به معنی (چهار خدا) هست و علت این تسمـیه وجود معابد مـهم آشور درون این شـهر است. این شـهر درون دوره آشوری ها مرکز عبادت الهه باروری (عشتار) بود و آشوری‌ها قبل از هر حمله نظامـی بـه زیـارت معابد موجود درون اربیل مـی‌رفتند.
این شـهر درون سال 32 ه ق درون دوران خلافت عمر بن الخطاب بـه وسیله (عتبه بن فرقد) فتح شد و بعدها بـه عنوان یکی از شـهرهای مـهم عراق بـه شمارمـی‌آمد. درسال 1918 م انگلیسی‌ها آن را تصرف د و شخصی بـه نام (های) را بـه عنوان فرماندار آن منصوب د.
در اربیل بیش از یکصد و ده تپه باستانی از دوران پارینـه سنگی که تا دوره فتح اسلامـی وجود دارد و از مـهمترین آثار باستانی آن مـی‌توان قلعه اربیل، تپه سید احمد و مناره مظفریـه را نام برد.
استان اربیل پنج شـهرستان دارد کـه عبارتند از: مخمور، کوی سنجق، راوندوز، رانیـه و زیبار.
اقتصاد این استان متکی برکشاورزی و صنعت هست و درآن محصولاتی نظیر: گندم و جو وگل آفتابگردان و ذرت و سبزیجات و پیـاز و سیب زمـینی و هویج و دانـه‌های روغنی و حبوبات کاشته مـی‌شود. همچنین این استان از لحاظ دامپروری غنی بوده و علاوه بر پرورش و و بز تعداد زیـادی مرغداری و جوجه کشی دارد.

 

 

استان الانبار
مرکز این استان شـهر رمادی است. استان الانبار بزرگترین استان عراق هست و مساحت آن بالغ بر 138579 کیلومتر مربع هست که حدود 32% از مساحت عراق را درون برمـی گیرد. برخی عقیده دارندکه کلمـه (انبار) واژه‌ای فارسی هست و علت این تسمـیه وجود انبارهای آذوقه لشکر ساسانی درون این منطقه بوده هست و برخی دیگر این کلمـه را از مصدر عربی (نبر) مـی‌دانند کـه به معنی مکان مرتفع هست اما بـه هرحال ناگفته نماند.
که این شـهر درون دوران امپراتوری ساسانی از شـهرهای مـهم واستراتژیک بود کـه کار آن حمایت از پایتخت ساسانی (شـهر تیسفون) درون برابر حملات رومـیان بوده است.
در سال 134 ه ق ابوالعباس محمد بن عبد الله عباسی این شـهر را بـه عنوان پایتخت خود برگزید و در آن قصرها وکاخ هایی بنا کرد و ابوجعفر منصور دوانیقی نیز مدتی را درون این شـهر گذراند که تا آن کـه در سال 145 ه ق شـهر بغداد را بنا کرده وآن را بـه عنوان پایتخت خود برگزید. شـهر انبار یکی از مناطق مشـهور درون زمـینـه تولید قیر و کشتی سازی درون عراق قدیم بوده است.
زمـین استان انبار درون حقیقت امتداد فلات جزیره العرب بوده و پوشیده از تپه‌های کوچک وکم ارتفاع و تعداد زیـادی از دره‌ها نظیر دره حوران و غیره مـی‌باشد. زمـین این منطقه از لحاظ پوشش گیـاهی فقیر بوده و در معرض بیـابان زایی شدید قرار دارد. مرتفع‌ترین نقطه این سرزمـین نزدیک مرز اردن واقع هست که ارتفاع آن حدود 800 متر از سطح دریـا هست و پست‌ترین نقطه آن درون منطقه (الحبانیـه) قرار دارد و ارتفاع آن حدود 75 متر از سطح دریـا است. رودخانـه فرات درون سمت غربی این منطقه جریـان دارد.
این منطقه آب وهوای نیمـه بیـابانی دارد و مـیزان بارندگی سالیـانـه آن پایین و حدود 115 مـیلی متر است. اختلاف دمای روز و شب آن زیـاد بوده و درجه رطوبت آن بسیـار پایین است. دمای هوا درون تابستان بـه 32 درجه سانتی گراد و در زمستان بـه 9 درجه سانتی گراد مـی‌رسد.
مـهمترین محصولات کشاورزی آن سیب زمـینی، گندم، جو، ذرت، سبزیجات، پیـاز و علوفه دامـی مـی‌باشد. درون این استان حدود 2/ 5 مـیلیون درخت وجود دارد و کشاورزی آن متکی بر کشت آبی هست وآب مورد نیـاز کشاورزی از چاه‌ها و چشمـه‌ها وآب باران تأمـین مـی‌شود.

 

 

استان المثنی
استان المثنی درون جنوب عراق واقع شده هست و مساحت آن بالغ بر 51 هزار کیلومتر مربع هست و از این لحاظ بعد از استان انبار قرار مـی‌گیرد و دومـین استان پهناور عراق بـه شمارمـی‌رود. استان المثنی دارای چهار شـهرستان بـه نام‌های السماوه، الرمـیثه، الخضر و السلمان و هفت ناحیـه بـه نام‌های الورکاء، المجد، النجمـی، الهلال، الدراجی، الصوبر و البصیـه مـی‌باشد. جمعیت این استان درون حدود 440 هزار نفر است. مرکز این استان شـهر السماوه هست که 282 کیلومتر که تا بغداد فاصله دارد و در حدود 333 کیلومتری شمال بصره واقع است. جمعیت شـهر سماوه حدود 150 هزار نفر است. تاریخ بنای سماوه بـه دوره سومری‌ها باز مـی گردد و یـاقوت حموی علت تسمـیه سماوه را زمـین صاف و هموار این منطقه دانسته است. رودخانـه فرات از وسط شـهر سماوه مـی گذرد وآن را بـه دو بخش بزرگ وکوچک تقسیم مـی‌کند.
از آثار شـهر سماوه دریـاچه ساوه هست که گفته مـی‌شود هنگام تولد پیـامبر اکرم طغیـان کرد. این شـهر درون جریـان قیـام مردمـی عراق علیـه انگلیس درون سال 1920 م نقش فعالی را برعهده داشت.

 

 

استان بابل
مرکز این استان شـهر (حله) هست که درون وسط عراق قرار گرفته و فاصله آن که تا بغداد حدود یکصد کیلومتر است. مساحت آن 6793 کیلومتر مربع بوده و حدود 2% از مساحت کل کشور را شامل مـی‌شود. این استان حدود 35 متر بالاتر از سطح دریـا ارتفاع دارد. آب وهوای آن بیـابانی بوده و مـیزان بارندگی سالیـانـه آن اندک و در حدود 50 که تا 200 مـیلی متر مـی‌باشد. دما درون تابستان بـه 50 درجه سانتی گراد مـی‌رسد و در زمستان آب‌وهوایی معتدل دارد. جمعیت این استان بنا بـه آمار سال 1998 م بالغ بر 1109574 نفر بوده است. از لحاظ کشاورزی و دامپروری غنی مـی‌باشد. کشاورزی درون این استان بـه روش آبی بوده و به علت کاهش شدید بارندگی آن، کشاورزی بـه شکل دیم وجود ندارد. درون این استان مرغداری های متعدد و کارخانجات تهیـه غذای دام و طیور وجود دارد. علت تسمـیه این استان بـه بابل، وجود آثار باستانی شـهر بابل درون این استان هست که بـه مرکز استان بسیـار نزدیک هست و درون دوران حکومت صدام حسین سالیـانـه درون شـهر حله جشنواره‌ای بـه نام (جشنواره بین المللی بابل) برگزار مـی‌شد.

 

 

استان سلیمانیـه
مرکز این استان شـهر سلیمانیـه هست و این استان از شمال و غرب بـه استان های اربیل و التأمـیم و صلاح الدین، از جنوب بـه استان دیـاله، و ازشرق بـه کشور جمـهوری اسلامـی ایران محدود مـی‌شود. این استان زمـینی حاصلخیز و پر آب دارد، لذا متکی بر اقتصاد زراعی و دامپروری است. درون این استان دو سد معروف دربندی خان و دوکان واقع شده اند کـه در پشت این دو سد دریـاچه‌های مصنوعی دوکان و دربندی خان قرار گرفته اند.

 

 

استان قادسیـه
این استان از شمال با استان بابل و از شرق با استان های واسط وذی قار و از جنوب با استان المثنی و از غرب با استان نجف همجوار است. ساکنین این استان را عشایر شیعه تشکیل مـی‌دهند.

 

 

استان مـیسان
مرکز این استان شـهر العماره است. استان مـیسان از شمال و شرق با کشور ایران و از غرب با استان واسط و از جنوب و جنوب غربی با استان های بصره و ذی قار همجوار است. رودخانـه دجله از وسط آن عبور مـی کند و آن را بـه دو بخش مساوی تقسیم مـی کند. تالاب های بزرگ جنوب عراق کـه به نام (هور) معروف هست در این استان واقع هست و یکی از صنایع معروف شـهر العماره و مناطق همجوار آن نظیر قلعه صالح، کحلاء و مشرح قایق سازی وکشتی سازی هست و بیشتر صُبّی‌های‌(1) عراق درون این استان ساکن بوده وبه کار قایق سازی مشغول مـی‌باشند. درون این استان همچنین کشاورزی، پرورشمـیش، ماهیگیری و استفاده از نی درون صنایع دستی رواج دارد.
مـیسان نامـی قدیمـی هست و قبلًا بـه (مـیسین) معروف بوده هست که نام مملکتی باستانی هست که از ناحیـه غرب بـه دو رودخانـه دجله و فرات و از شرق بـه رودخانـه کارون محدود بود. این مملکت بعد از سقوط سلسله پادشاهی سلوکیـان بـه وجود آمد ومملکتی کوچک بود کـه در جنوب بابل قرار داشت و در دوران حکومت سلوکیـان تابع حکومت سلوکی بود و پس از سقوط انتیوسوم آخرین پادشاه سلوکی (سال 187 ق. م) که تا حدودی استقلال خود را بـه دست آورد. این مملکت درون دوران اشکانی تابع امپراتوری اشکانی بود.

 

 

 استان ذی قار
مرکز این استان شـهر ناصریـه است. این استان از شمال با استان های قادسیـه و واسط و از غرب با استان المثنی و از جنوب با استان بصره و از شرق با استان مـیسان همجوار است. رودخانـه فرات از این استان عبور مـی کند، این استان نیز بـه داشتن تالاب ها (هور) مشـهور است. تمامـی ساکنین این استان را عشایر شیعه تشکیل مـی‌دهند.

 

شـهر مقدس نجف‌

 
شـهر مقدس نجف درون حاشیـه فلات غربی عراق و در جنوب غربی بغداد واقع شده هست و فاصله آن که تا بغداد 160 کیلومتر است. ارتفاع این شـهر از سطح دریـا هفتاد متر هست و درون طول جغرافیـایی 44 درجه و 19 دقیقه و عرض جغرافیـایی 31 درجه و 59 دقیقه قرار دارد. درون 80 کیلومتری سمت شمال و شمال شرقی آن شـهر کربلا واقع هست و درون سمت جنوب و غرب آن سرزمـین های پست جلگه دریـاچه خشک شده نجف و شـهر (ابی صخیر) قرار دارد و فاصله ابی صخیر که تا نجف 18 کیلومتر است، درون سمت شرق آن شـهر کوفه هست که فاصله آن که تا نجف حدود 10 کیلومتر است. نجف درون زبان عربی بـه معنی مکان مستطیل محصور و بلندی هست که آب نمـی تواند آن را فراگیرد و جمع آن (نجاف) است. برخی نیز معنی نجف را (تل) یـا (تپه) ذکر کرده‌اند. یـاقوت حموی درون کتاب معجم البلدان مـی‌گوید: (نجف نام شـهری درون پشت شـهر کوفه هست که همانند تپه‌ای جلوی سیل را گرفته و اجازه نمـی‌دهد کـه سیل بـه سوی شـهر کوفه سرازیر شود). نجف نام‌های دیگری دارد کـه دراحادیث وارده از اهل بیت (ع) نیز آمده است، از جمله نام‌های متعارف این شـهر: بانقیـا، جودی، ربوه، ظهر الکوفه، غریـان، وادی السلام، غربی، لسان، طور، غری و مشـهد هست که درون این مـیان نام های نجف، غری و مشـهد متداول تر است. معنی لغوی (غری) جایی درون جاهلیت بود کـه در آن قربانی مـی دادند و (غریـان) نام دو بنای صومعه مانند بوده کـه در نزدیکی قبر حضرت علی (ع) قرار داشتند، اما (وادی السلام) بـه معنی دشت سلامتی هست و این نام درون برخی از احادیث اهل بیت (ع) بر این منطقه اطلاق شده هست که درون حال حاضر این نام بر گورستان معروف شـهر نجف اطلاق مـی گردد کـه آرامگاه بسیـاری از بزرگان و علمای شیعه مـی‌باشد.
برخی را گمان بر این هست که محل کنونی نجف درون گذشته کوه بلندی بوده و فرزند حضرت نوح (ع) آنجا کـه مـی‌گوید: (سأوی إِلَی جَبَلٍ یْعصِمُنِی مِنَ الْماء)  (به سوی کوهی پناه مـی‌برم کـه مرا از طوفان نجات خواهد داد) منظورش همـین کوه نجف بوده هست که بعدها بـه فرمان الهی کوه از بین رفته و به صورت تپه‌ای درآمد و دریـای اطراف آن کـه (نی) نام داشت خشک شده و به همـین علت نام آن (نی جف) شده است. البته نظریـه اخیر نظریـه منطقی و مستدلّی نیست، هرچند کـه نباید فراموش کرد براساس شواهد و قراین تاریخی و باستان شناسی ظاهراً طوفان نوح درون همـین منطقه اتفاق افتاده هست و این داستان درون سنگ نوشته‌های سومری، آشوری و بابلی برجای مانده درون بین النـهرین، ذکر شده است.
مساحت شـهر درون حدود 1338 کیلومتر مربع است، خیـابان های آن پهن و مستقیم و ساختمان های آن مرتفع و بازارهای آن پهن و مرتب هست مخصوصاً بازار بزرگ آن (السوق الکبیر) کـه از باروی شرقی شـهر آغاز مـی‌شود و تا حرم مطهر حضرت علی (ع) ادامـه مـی‌یـابد.

 

تاریخچه نجف‌
این شـهر تاریخی کهن دارد و در دوران حکومت (منذریـان) یـا (پادشاهان حیره) کـه کارگزاران امپراتوری ساسانی بودند، منطقه نجف بـه عنوان ییلاق مورد استفاده قرار مـی گرفت و به علت آب و هوای مناسب، برخی از پادشاهان حیره قصرها و منازلی درآن منطقه ساخته بودند.
شاپور به منظور جلوگیری از حمله اعراب بادیـه نشین اقدام بـه حفر خندقی درون ناحیـه غربی شـهر نجف نمود کـه بقایـای این خندق بین نجف وکربلا همچنان پابرجا هست و امروزه (بکری سعده) نامـیده مـی‌شود. قبل از فتح مسلمانان تعدادی از دیرها وکلیساهای مسیحی درون این منطقه بنا شده بود. بعد از دفن حضرت علی (ع) درون سال 40 ه ق که تا مدت ها محل قبر آن حضرت ناشناخته و مخفی بود اما با این وجود اهل بیت (ع) و شیعیـان خاص آنان کـه از محل دقیق دفن آن حضرت آگاه بودند مخفیـانـه وگاهی اوقات شبانـه بـه این منطقه آمده و قبرآن حضرت را زیـارت مـی د. درون سال 135 ه ق بعد از بر ملا شدن محل دفن حضرت علی (ع) این منطقه بـه تدریج زیـارتگاه عاشقان و شیفتگان آن حضرت گردید(1) و رفته رفته برخی از شیعیـان درون اطراف آن مستقر شدند و هسته اولیـه شـهر پی ریزی شد و بعدها با گذشت زمان توسعه یـافت که تا اینکه بـه شـهر بزرگ و مشـهوری مبدل شد. شـهر نجف درون طی مراحل توسعه شاهد سه مرحله بوده هست که عبارتند از:

مرحله اول: مرحله آبادانی اولیـه کـه از زمان (عضد الدوله آل بویـه) درون سال 338 ه ق آغاز گردید و تا قرن نـهم هجری ادامـه یـافت. این مرحله درون حقیقت مرحله نوباوگی شـهر بوده هست و درون اوایل این مرحله باروی شـهر ساخته شد کـه تمامـی شـهر را درون برمـی‌گرفت و در سال 400 ه ق (ابو محمد بن سهلان) وزیرآل بویـه باروی دیگری اطراف شـهر کشید.

مرحله دوم: مرحله آبادانی ثانویـه شـهر هست و از قرن نـهم هجری که تا اواسط قرن سیزدهم هجری ادامـه داشت، درون این دوره از شکوفایی شـهر کاسته شده و به علت بروز جنگ های طولانی بین ترک های عثمانی و پادشاهان صفوی آسیب‌هایی نیز بـه این شـهر وارد گردید.

مرحله سوم: دوران اخیر هست که از اواسط قرن سیزدهم هجری آغاز شده و تا امروز ادامـه دارد. درون این دوران شـهر دوباره شکوفا شده و تغییرات فرهنگی و عمرانی فراوانی درون آن روی داده و پس از آن کـه مدت ها بـه صورت شـهرستان تابع استان کربلا بود، عاقبت بـه استان تبدیل شد.

در سال 12 ه. ق خالد بن ولید بعد از فتح سرزمـین یمامـه هنگامـی کـه عازم فتح سرزمـین حیره بود درون منطقه نجف اطراق کرد و اهالی منطقه از ترس خالد بـه قصر سفیدی کـه درآن منطقه قرار داشت پناه بردند، درون این منطقه جنگ سختی درگرفت کـه بعدها بـه نام جنگ بویب معروف شد.
در سال 14 ه. ق منطقه نجف محل درگیری نیروهای نظامـی ساسانیـان و لشکر مسلمانان بود و در منطقه (بانقیـا) مسلمانان موفق شدند کـه اولین جزیـه را از ایرانیـان بگیرند.
در سال 37 ه. ق صحابی جلیل القدر (خباب بن الارت) اولینی بود کـه در نجف دفن شد و حضرت علی (ع) بر سر جنازه او نماز خواند و برای او طلب آمرزش نمود.
در سال (40 ه. ق/ 661 م) حضرت علی (ع) درکوفه بـه شـهادت رسید و جسد پاکش بنا بـه وصیت وی بـه وسیله دو فرزندش امام حسن (ع) و امام حسین (ع) درون نجف اشرف بـه خاک سپرده شد.
در سال 250 ه. ق اولین رود بـه سوی نجف کشیده شد. این رود را شخصی بـه نام (سلیمان بن أعین) و در منطقه‌ای بـه نام (السنیق) احداث کرد، بعدها باغ های شـهرکوفه و یران شدند و بسیـاری از اهالی کوفه بـه شـهر قم و برخی نیز بـه شـهر واسط و منطقه‌ای بـه نام (خراب الکوفه) هجرت د.
در قرن چهارم هجری یکی از خوارج بـه نام (مره بن قیس) بـه نجف حمله کرد که تا جسد مبارک حضرت علی (ع) را از قبر خارج کند. وی باروی شـهر را منـهدم ساخت و پس از جنگ و محاصره شش روزه عاقبت شـهر را فتح نمود. اما از نبش قبر مطهر امام علی (ع) منصرف شد.
در سال 448 ه. ق/ 1056 م درون دوران آل بویـه شـهر نجف از مراکز مـهم تدریس امور دینی شد و این امر بویژه بعد از هجرت شیخ ابوجعفر طوسی از بغداد بـه نجف فزونی گرفت، زیرا کـه شیخ طوسی درون بغداد مورد بی مـهری فراوان قرار گرفت وکتابخانـه وی آتش زده شد. مـهاجرت شیخ طوسی بـه نجف باعث روی آوردن طلاب علوم دینی بـه نجف شد.
در سال 508 ه. ق شخصی بـه نام (مشعشعی) کـه حاکم منطقه الجزایر و بصره درون جنوب عراق بود بـه نجف وکربلا حمله کرد و اهالی نجف را کشته یـا اسیر کرد و حرم های مطهر نجف وکربلا را بـه تاراج برد.
در بین سالهای (550 ه. ق و 656 ه. ق) خلیفه عباسی (الناصر لدین الله) توجه زیـادی بـه بنا و توسعه شـهر نجف نموده و حرم مطهر حضرت علی (ع) را بازسازی نمود.
در پایـان قرن هفتم و هشتم هجری ودر دوران حکومت خاندان پادشاهان (ایلخانی و جلایری) شـهر نجف ازجهت آبادانی و جمعیت و ساختن مدارس علمـیه پیشرفت چشمگیری نمود.
در سال 997 ه. ق (عبد المؤمن خان) پادشاه ازبک با لشکر بزرگی بـه نجف حمله کرد و مردم شـهر را قتل عام نمود.
در آغاز قرن دهم هجری قمری شاه عباس صفوی بر بغداد و بسیـاری از شـهرهای دیگر عراق دست یـافت و سپس بـه زیـارت عتبات عالیـات، ازجمله شـهر مقدس نجف مشرف شد و دستور داد شاخه‌ای از رودخانـه فرات بـه سوی آن کشیده شود. بعد از آن سلطان عثمانی (سلیمان قانونی) دوباره عراق را بازپس گرفت و وی نیز درون سال 941 ه ق قبل از بازگشت بـه قسطنطنیـه عازم زیـارت نجف وکربلا شد.
در سال 1032 ه. ق درون دوران سلطنت سلطان سلیم عثمانی، ترک‌ها موفق بـه محاصره نجف شدند. اما بـه علت مقاومت دلیرانـه اهالی شـهر موفق بـه فتح شـهر نشدند.
در دوران سلطنت (سلطان مراد) عثمانی‌ها بـه بغداد حمله د، نجف نیز درون معرض حملات آنان قرار گرفت اما لشکریـان شاه عباس اول کـه در شـهر مستقر بودند بـه دفاع از شـهر پرداختند.
در سال 1040 ه. ق فرمانده عثمانی (کنج عثمان) با موفقیت شـهرهای نجف وکربلا را فتح کرد.
در سال 1041 ه. ق سردار عثمانی (خسرو پاشا) کـه موفق نشده بود شـهر بغداد را از چنگ لشکریـان صفوی خارج کند، مجدداً بـه شـهر نجف حمله کرده وآن را دوباره فتح نمود.
در سال 1109 ه. ق رودخانـه فرات طغیـان کرد و شـهر نجف و زمـین های پیرامون آن غرق شد و در همـین حین برخی از رؤسای قبایل دست بـه چپاول شـهر زدند.
در قرن دهم و یـازدهم هجری اهالی شـهر بـه بیماری های واگیردار بسیـاری مبتلا شدند کـه منجر بـه از بین رفتن اهالی و متوقف شدن رشد و توسعه شـهر شد.
در سال 1216 ه. ق وهابی‌ها شـهر کربلا را تصرف نموده و اهالی آن را کشته و حرمت حرم حسینی را هتک د و سپس رهسپار شـهر نجف شدند وآن را به منظور مدتی محاصره د اما چون بـه نتیجه نرسیدند بـه سرزمـین خود بازگشتند.
در سال 1217 ه. ق وهابی‌ها بار دیگر درون روز عید غدیر بـه نجف حمله د و تعدادی از علما و مردم بی دفاع شـهر را کشتند.
در سال 1221 ه. ق خبر حمله مجدد وهابی‌ها بـه شـهر نجف سبب شد که تا اهالی نجف خزانـه امـیر المؤمنین (ع) را بـه کاظمـین منتقل کنند که تا از دست غارتگران درون امان باشد. این کار توسط شیخ جعفر کاشف الغطاء و تعداد دیگری از علمای بزرگ نجف صورت گرفت و تعداد زیـادی از اهالی شـهر نیز ازترس وهابی‌ها بـه عشایر منطقه پناهنده شدند و تنـها دویست تن از مردان شـهر بـه منظور مقاومت و مقابله با وهابی‌ها درون شـهر سنگر گرفتند. ابن سعود بـه سرکردگی پانزده هزار نفر از وهابی‌ها بـه شـهر رسید و یک شبانـه روز شـهر را محاصره کرد اما بدون نتیجه‌ای بـه سرزمـین خود بازگشت، برخی از منابع ذکر مـی‌کنند کـه دلیران شبانـه بـه لشکر ابن سعود حمله کرده و هفتصد نفر از لشکریـان او را کشتند و این امر باعث هراس شدید درون بین لشکریـان وهابی گردید وآنان را ناچار کرد کـه دست خالی از آن منطقه کوچ کنند.
در سال 1226 ه. ق (1811 م) نظام الدوله محمد حسین خان علّاف صدر اعظم فتحعلی شاه قاجار بـه علت هجوم پی درپی وهابی‌ها جهت تخریب اماکن مقدسه شیعه دستور داد که تا قوی ترین باروی ممکن به منظور شـهر ساخته شود.در سال 1228 ه. ق (1813 م) درون دوره شیخ جعفر کاشف الغطاء حوادث تفرقه آمـیزی درون بین رهبری جامعه شیعیـان پدید آمد کـه باعث تقسیم مردم بـه دو گروه رقیب (زکرت) و (شمرت) گردید و دشمنی و اختلاف و درگیری بین این دو گروه حدود یکصد سال طول کشید وآخرین جنگ آن ها درون سال 1323 ه. ق رخ داد کـه منجر بـه پیروزی (گروه زکرت) گردید.
در خلال جنگ اول جهانی بـه موجب فتوای علمای شیعه، اهالی نجف با ترک‌های عثمانی متحد شده بـه دفاع از اسلام برخاستند و بسیـاری از علمای بزرگ شیعه ازجمله آیت الله سید محمد سعید حبوبی بـه فرماندهی لشکری از رزمندگان درون جبهه شعیبه با انگلیسی‌ها بـه مقابله برخاستند، با این وجود ترک های عثمانی درون جنگ مغلوب شده و پس از شکست، رفتار بسیـار بد و زننده‌ای با عراقی‌ها و به خصوص اهالی نجف داشتند کـه این امر منجر بـه قیـام ‌ها برعلیـه حکومت عثمانی و اخراج آنان از شـهر گردید. درون پی این امر ‌ها حکومتی محلی ایجاد د و به مدت دوسال اداره شـهر را برعهده گرفتند.
انگلیسی‌ها بعد از تصرف بغداد سعی د شـهر نجف را نیز بـه زیر سلطه خود درآورند، اما بار دیگر اهالی نجف بـه مقابله با آنان پرداختند و اولین برخورد نظامـی اهالی با انگلیسی‌ها درون بیرون شـهر رخ داد و در اثر آن انگلیسی‌ها کـه چهل هزار سرباز را بـه منطقه گسیل کرده بودند حدود هفتصد سرباز را از دست دادند و ازعراقی‌ها فقط چهل نفر بـه شـهادت رسیدند کـه اغلب آنان را زنان و بچه‌های بی‌دفاع شـهر تشکیل مـی‌دادند. مقاومت دلیرانـه مردم که تا مدت ها ادامـه داشت اما عاقبت شـهر بـه تصرف انگلیسی‌ها درآمد.
در سال 1325 ه. ق (1908 م) یک شرکت خصوصی اقدام بـه ساختن راه‌آهن (تراموا) بین مدینـه النبی و نجف وکوفه کرد.
در سال 1333 ه. ق (1915 م) نجف علیـه ترک های عثمانی قیـام کرد وآن ها را از منطقه راند.
در سال 1335 ه. ق (1917 م) انگلیسی‌ها شـهر نجف را بـه تصرف خود درآوردند، اما دیری نپایید (سال 1336 ه ق/ 1918 م) مردم نجف قیـام د و انگلیسی‌ها را از آنجا بیرون راندند.
قیـام ملی عراق علیـه انگلیسی‌ها درون سال 1920 م اتفاق افتاد و هسته مرکزی این قیـام شـهر نجف بود، زیرا کـه اکثریت علما و مراجع شیعه درون این شـهر زندگی مـی‌د و بر اثر فتوای آنان و استجابت آن از طرف عشایر شیعه جنوب و سایر شـهروندان این کشور، عاقبت درون روز یکشنبه 15 شوال سال 1338 ه ق قیـامـی همـه جانبه علیـه انگلیس صورت گرفت و سربازان انگلیسی درون جبهه‌های مختلف با عراقی‌ها مشغول نبرد شدند و لشکر آنان ناچار شدکه از شـهر نجف بـه کوفه عقب نشینی کند و عراقی‌ها موفق شدند کـه در بسیـاری از جبهات اسرای زیـادی را دستگیر نموده و به مقر فرماندهی انقلاب کـه در شـهر نجف مستقر شده بود اعزام نمایند، کـه در این مـیان تنـها از معرکه (رازنجیـه) 160 اسیر انگلیسی بـه شـهر نجف اعزام شدند. درون این انقلاب، عاقبت عراقی‌ها موفق شدندکه انگلیسی‌ها را شکست داده و الگویی مناسب به منظور سایر ملل مسلمان گردند.
در سال 1348 ه ق (1929 م) بین نجف وکوفه لوله کشی شد وآب شـهر نجف کـه قبلًا از طریق چاه و قنات تأمـین مـی شد ازآن بعد به وسیله لوله‌های مذکور از رودخانـه فرات تأمـین گردید.
در سال 1350 ه ق (1931 م) حکومت محلی دوره قائم مقام سید جعفر حمندی پنج دروازه درون باروهای شـهر بنا کرد و در جنوب شـهر مـیدان بزرگی ساخت و اهالی شـهر نیز درون کنار مـیدان مذکور شروع بـه ساختن خانـه‌ها و مغازه‌ها و قهوه خانـه‌ها نمودند.
در دوران پادشاهی ملک غازی، دولت اقدام بـه ساختن مدارس، پارک ها و یک بیمارستان عمومـی نمود کـه بعدها این محله بـه نام (غازیـه) معروف شد.
در سال 1948 م بعد از ساختن راه آسفالته بین کوفه و نجف، استفاده از راه آهن از رونق افتاد.

 

محله‌های شـهرنجف‌

 

محله‌های قدیمـی
محله العلا
این محله جنوب شرقی حرم مطهر قرار دارد و امروزه بـه آن (المشراق) مـی‌گویند.

محله العماره
در شمال محله العلا و در زاویـه شمال شرقی حرم مطهر قرار دارد و یکی از بزرگترین محلات قدیمـی نجف بـه شمارمـی‌رود.

محله الحویش
درغرب محله العماره واقع شده و بر زاویـه شمال غربی حرم مطهر مشرف است.

محله البراق
جنوب محله الحویش قرار دارد و از بقیـه محله‌های فوق تازه سازتر است.

 

محله‌های جدید
محله‌های جدید شـهر عبارتند از: حی الامـیر، حی الغدیر، حی السعد، حی الحنانـه، حی الجدیده، حی الصناعی، حی الاسکان، حی العلماء و حی المثنی.

 

خیـابانـهای نجف
خیـابان های معروف شـهر عبارتند از: شارع المدینـه، شارع الرسول (ص)، شارع الامام زین العابدین (ع)، شارع الامام صادق (ع)، شارع الکوفه، شارع السور، شارع الخورنق، شارع السدیر، شارع الطوسی و شارع ابو صخیر.

 

مساجد معروف نجف

مسجد شیخ طوسی
که درون کنار مقبره ایشان واقع هست و همچنان محل تدریس اساتید حوزه نجف مـی‌باشد.

مسجد شیخ انصاری
مشـهور بـه مسجد ترک ها کـه امام خمـینی (قدس سره) درآن بـه اقامـه نماز جماعت و تدریس مـی‌پرداختند.

مسجد هندی
از مساجد بزرگ و مشـهور نجف و یکی از مراکز تدریس حوزه علمـیه نجف هست و درون کنار آن کتابخانـه آیت الله حکیم و آرامگاه او قرار دارد.

مسجد خضراء
از مساجد مشـهور نجف هست که سال ها محل تدریس حوزه علمـیه نجف بود.

مسجد جواهری‌
به علت دفن مرحوم صاحب جواهر (رحمـه الله) درون آن بدین نام مشـهور است.

مسجد صافی الصفا
گفته مـی‌شود امـیر مومنان (ع) درون آنجا نماز گزارده و در گوشـه‌ای از آن مدفن یکی از یـاران حضرت (ع) قرار دارد.

مسجد حنانـه، مسجد عمران بن شاهین، مسجد الرأس یـا بالاسر، مسجد شیخ جعفر شوشتری، مسجد صاغه (طلافروشان)، مسجد حیدری، مسجد مراد، مسجد آل کاشف الغطاء، مسجد حاج مـیرزا حسین خلیلی، مسجد شیخ مشکور، مسجد شیخ مرتضی، مسجد الشیخ الطریحی، مسجد آل المشـهدی، مسجد علی رفیش، مسجد حاج حسین بهبهانی، مسجد شیخ آقا رضا همدانی و بالاخره مسجد علامـه حسن شیرازی از دیگر مساجد مشـهور نجف هستند.

 

مدارس دینی نجف
شـهر نجف بیش از ده قرن هست که بزرگترین حوزه دینی شیعیـان بـه شمار مـی‌رود لذا مدارس بسیـاری درون آن بـه هدف سو تدریس طلاب ساخته شدکه مـهمترین آنـها عبارتند از: 

 مدرسه مقداد سیوری
منسوب بـه فاضل عالی قدر مقداد سیوری کـه سال 826 ه ق درگذشت.

مدرسه صدر
از بزرگترین مدارس هست که تنـها درون یک طبقه آن 30 حجره وجود دارد.

مدرسه معتمد
درسال 1262 ه ق ساخته شد وبعدها تجدید بنا شد. این مدرسه 20 حجره دارد.

مدرسه شیخ مـهدی
در سال 1284 ه ق ساخته شد و دارای 22 حجره است.

مدرسه قوام
در سال 1300 ه ق تأسیس شد و 26 حجره دارد.

مدرسه سلیمـیه
در سال 1250 ه ق ساخته شد و 12 حجره دارد.

مدرسه ایروانی
در سال 1305 ه ق ساخته شد و 19 حجره دارد.

مدرسه قزوینی
سال 1324 ه ق توسط محمدامـین قزوینی با 33 حجره ودر 2 طبقه ساخته شد.

مدرسه بادکوبه ای
که درون سال 1325 ه ق ساخته شد.

مدرسه شربیـانی
که درون سال 1320 ه ق ساخته شد و 12 حجره دارد.

مدارس خلیلی
که عبارت از دو مدرسه کوچک و بزرگ است، مدرسه کوچک با دو طبقه و 18 حجره درون سال 1322 ه ق ساخته شد و مدرسه بزرگ درون سال 1330 ه ق ساخته شد و دو طبقه و 46 حجره دارد.

مدارس آخوند
که عبارت از سه مدرسه بزرگ وکوچک و متوسط است. مدرسه بزرگ درون سال 1321 ه ق ساخته شد و دو طبقه و 40 حجره دارد و دیوارآن کاشی کاری شده است. این مدرسه درون سال 1385 ه ق نوسازی شد و تعداد حجره‌های آن بـه 80 حجره افزایش داده شد، مدرسه متوسط سال 1326 ه ق ساخته شد و 33 حجره دارد و دیوارآن کاشی کاری شده است، مدرسه کوچک درسال 1328 ه ق ساخته شد و دوازده حجره دارد.

مدرسه هندی
که بیست حجره دارد.

مدرسه بخاری
در سال 1329 ه ق ساخته شده و در سال 1380 ه ق تجدید بنا شد.

مدارس سید محمد کاظم رشتی
شامل دو مدرسه است، اولی درون سال 1325 ه ق دردو طبقه و 80 حجره ساخته شد کـه دیوارهای آن کاشی کاری شده است، مدرسه دوم درون سال 1380 ه ق بـه دستور آیت الله سید محسن حکیم ساخته شد.

 مدرسه مجدد شیرازی
دارای دو طبقه بوده و قبر مؤسسش درون آن قراردارد.

مدرسه بروجردی
دارای سه طبقه و 64 حجره مـی‌باشد کـه در سال 1373 ه ق ساخته شد و در آن کتابخانـه‌ای لبریز از کتاب های علمـی و فقهی وجود دارد.

مدرسه عبدالعزیز بغدادی
از مدارس تازه تأسیس واقع درون محله (حی السعد) بوده کـه شامل حجره‌های زیـادی مـی‌باشد.

مدرسه دار الحکمـه
مؤسس این مدرسه آیت الله محسن حکیم است.

جامعه النجف الدینیـه
بزرگترین مدرسه دینی نجف اشرف مـی‌باشد و در سه طبقه ساخته شده و شامل 100 حجره و یک مسجد مـی‌باشد. این مدرسه را تاجری ایرانی بـه نام حاج محمد تقی اتفاق طهرانی درون سال 1376 ه ق درون محله (حی السعد) بنا کرد. زیربنای این مدرسه 5000 متر مربع است.

مدرسه لبنانیـه
در منطقه (الجدیده) نجف واقع است.

مدرسه أزریـه
این مدرسه نیز درون (الجدیده) قرار دارد.

مدرسه دار العلم
متعلق بـه آیت الله خوئی بوده و در انتفاضه سال 1991 م ویران شد.

مدارس دیگر نجف عبارتند از: مدرسه شیخ ملا عبدالله (صاحب حاشیـه درون منطق)، مدرسه صدر اعظم، مدرسه جوهرچی، مدرسه امـیر المؤمنین (ع).

 

کتابخانـه‌های نجف
نجف شـهری فرهنگی است، علما و شعرای بسیـاری از این شـهر برخاسته‌اند و معمولًا درون هر مدرسه‌ای از مدارس دینی نجف کتابخانـه‌ای وجود دارد لیکن تعدادی از این کتابخانـه‌ها مـهمترند کـه عبارتند از:

کتابخانـه حسینیـه
که این کتابخانـه را حاج علی محمد نجف آبادی تأسیس کرد.

کتابخانـه شیخ محمد رضا آل فرج‌
که حدود چهار هزار جلد کتاب نفیس دارد.

کتابخانـه عمومـی آل حنوش
حاج کاظم حسون آل حنوش درون سال 1370 ه ق آن را تأسیس کرد.

کتابخانـه عمومـی نجف
که درون سال 1946 م تأسیس شد.

کتابخانـه امـیرالمؤمنین (ع)
علامـه امـینی مؤلف الغدیر درون سال 1373 ه ق آن را تأسیس کرد و حاوی کتاب های بسیـاری بـه زبان های مختلف بوده وآثار با ارزش فراوانی را درون خود جای داده است. این کتابخانـه درون محله حویش قرار دارد و آرامگاه آن مرحوم نیز درون جوار آن است.

کتابخانـه عمومـی حکیم
آیت الله سید محسن حکیم درون سال 1377 ه ق آن را درون مجاورت مسجد هندی تأسیس کرد. آرامگاه آن مرحوم درون گوشـه‌ای از مسجد قرار دارد.

کتابخانـه العلمـین
درمسجد طوسی قرار دارد و به نام دو دانشمند شیعه، بحرالعلوم و شیخ طوسی نامگذاری شده است.

کتابخانـه حیدریـه
تأسیس آن بـه قرن چهارم هجری و به دوره آل بویـه بر مـی گردد و دارای نسخ بسیـار نفیسی بوده هست که امروزه این کتاب ها درون یکی از حجره‌های صحن نگهداری مـی شوند.

سایر کتابخانـه‌های نجف عبارتند از: کتابخانـه حسینیـه شوشتری‌ها، کتابخانـه مدرسه قوام، کتابخانـه مدرسه بزرگ و مدرسه کوچک الخلیلی، کتابخانـه شیخ جعفر کبیر، کتابخانـه شیخ فخر الدین طریحی، کتابخانـه الرابطه العلمـیه، کتابخانـه عبدالعزیز بغدادی، کتابخانـه منتدی النشر (بعدها بـه دانشکده فقه درون خیـابان کوفه نقل مکان کرد( کتابخانـه بروجردی، کتابخانـه دانشکده نجف، کتابخانـه شیخ محمد باقر اصفهانی، کتابخانـه آخوند، کتابخانـه الرحیم، کتابخانـه سید جعفر بحر العلوم، کتابخانـه امـیرالمؤمنین (ع)، کتابخانـه یعقوبی، کتابخانـه نوری، کتابخانـه بلاغی، کتابخانـه الخطباء کتابخانـه ملالی (متعلق بـه خاندان آل مله)، کتابخانـه شیخ آقا بزرگ طهرانی، کتابخانـه شیخ علی کاشف الغطاء متوفی سال 1151 ه ق، کتابخانـه شیخ هادی کاشف الغطاء)

 

چاپخانـه‌های معروف نجف
شـهر نجف یکی از مراکز قدیمـی چاپ ونشر کتاب های شیعه هست و بسیـاری از چاپ های اول کتابهای شیعه درون این شـهرانجام شده است. چاپخانـه‌های نجف بسیـارند و اولین چاپخانـه‌ای کـه در این شـهر تأسیس شد چاپخانـه (حبل المتین) بود. چاپخانـه‌های دیگر این شـهر عبارتند از: مرتضوی، نعمان، الزهراء، الاداب و غیره.

 

شخصیت های مـهم مدفون درون شـهر نجف
نجف مدفن بسیـاری از انبیـاء وصالحین وعلماء بوده هست وگفته مـی‌شود کـه قبر آدم و نوح و هود و صالح درون این شـهر قرار دارد. افراد سرشناس مدفون درون این شـهر عبارتند از:

1 خباب بن الارت (متوفی سال 37 ه ق)
2 سهل بن حنیف (متوفی سال 38 ه ق)
3 خریم بن الاخرم (متوفی سال 41 ه ق)
4 ابوموسی الاشعری (متوفی سال 42 ه ق)
5 الاشعث بن قیس (متوفی سال 42 ه ق)
6 المغیره بن شعبه (متوفی سال 50 ه ق)
7 سمره بن جناده (متوفی سال 59 ه ق)
8 هانی بن عروه (متوفی سال 61 ه ق)
9 مـیثم التمار (متوفی سال 61 ه ق)
10 عبدالله بن یقطر (متوفی سال 61 ه ق)
11 زید بن الارقم (متوفی سال 68 ه ق)
12 عدی بن حاتم الطائی (متوفی سال 68 ه ق)
13 جابر بن سمره (متوفی سال 74 ه ق)
14 کمـیل بن زیـاد (متوفی سال 82 ه ق)
15 عبد الله بن اوفی (متوفی سال 81 ه ق)
16 شیخ طوسی (متوفی سال 460 ه ق)
17 سید رضی الدین علی بن طاووس (متوفی سال 664 ه ق)
18 جمال الدین بن طاووس (متوفی سال 673 ه ق)
19 علامـه حلی (متوفی سال 726 ه ق)
20 مقدس اردبیلی (متوفی سال 990 ه ق)
21 شیخ فخر الدین طریحی (متوفی سال 1087 ه ق)
22 شیخ احمد جزائری (متوفی سال 1151 ه ق)
23 سید مـهدی بحر العلوم (متوفی سال 1212 ه ق)
24 سید عبدالله شبّر (متوفی سال 1242 ه ق)
25 شیخ احمد نراقی (متوفی سال 1245 ه ق)
26 شیخ مرتضی انصاری (متوفی سال 1281 ه ق)
27 شیخ راضی بن شیخ محمد (متوفی سال 1290 ه ق)
28 سید مـهدی قزوینی (متوفی سال 1300 ه ق)
29 سید محمد حسن شیرازی (متوفی سال 1312 ه ق)
30 حاج حسین خلیلی (متوفی سال 1326 ه ق)
31 سید محمد سعید حبوبی (متوفی سال 1333 ه ق)
32 علامـه سید علی داماد (متوفی سال 1336 ه ق)
33 سید محمد رضا استرآبادی (متوفی سال 1346 ه ق)
34 علامـه محمد جواد بلاغی (متوفی سال 1354 ه ق)
35 شیخ نائینی (متوفی سال 1355 ه ق)
36 شیخ ضیـاء الدین عراقی (متوفی سال 1361 ه ق)
37 سید ابوالحسن اصفهانی (متوفی سال 1365 ه ق)
38 سید محمد کاظم یزدی (متوفی سال 1370 ه ق)
39 شیخ محمد حسین کاشف الغطاء (متوفی سال 1373 ه ق)
40 سید محسن حکیم (متوفی سال 1375 ه ق)
41 سید ابوالقاسم خوئی (متوفی سال 1413 ه ق)
42 سید عبد العلی سبزواری (متوفی سال 1414 ه ق)
43 سید عبدالمجید خوئی (متوفی سال 1424 ه ق)
44 سید محمد باقر حکیم (متوفی سال 1424 ه ق)

 

مدفن یـاران خاص حضرت علی (ع)
در منطقه‌ای بـه نام (الثویـه) کـه امروزه بـه صورت تپه‌ای درون کنار مسجد حنانـه قرار دارد بسیـاری از اصحاب خاص امـیر المومنین (ع) دفن شده‌اند کـه ازجمله مـی‌توان افراد زیر را نام برد: خباب بن الارت، احنف بن قیس، جویریـه بن مسهر عبدی، سهل بن حنیف، کمـیل بن زیـاد نخعی، عبد الله بن أوفی و رشید هجری.

 

شـهر نجف از دید جهانگردان‌
ابن جبیر (متوفی 580 ه ق) جهانگرد معروف اندلسی کـه شرح سفر خود را درون سفرنامـه خویش ثبت کرده هست در این باره مـی‌گوید:
(در سمت غرب شـهرکوفه و در فاصله یک فرسخی، مرقد مشـهوری وجود دارد کـه به حضرت علی بن ابی طالب (ع) نسبت داده مـی‌شود وگویند کـه شترآن حضرت کـه حامل جنازه وی بود، چون بدین جا رسید بر روی زمـین زانو زد و فرزندان آن حضرت وی را درون همان جا بـه خاک سپردند و گویند کـه اکنون قبر وی درون همان جاست و خداوند بـه صحت آن داناتر است. آن طور کـه به ما گفته شد مرقد آن حضرت بنایی باشکوه هست که ما بـه علت ضیق وقت موفق بـه مشاهده آن نشدیم زیرا کـه در شـهر کوفه فقط شنبه شب را اقامت کردیم) .
هروی درون کتاب خود (الاشارات فی معرفه الزیـارات) نیز از نجف سخن مـی‌گوید. ابن بطوطه کـه در سال 726 ه ق از شـهر نجف دیدن کرده است، درون سفرنامـه خود درباره شـهر نجف و مرقد مطهر حضرت علی (ع) چنین مـی‌گوید: از قادسیـه حرکت کردیم و به نجف کـه مدفن علی بن ابی‌طالب (ع) هست رسیدیم. این شـهر نیک درون زمـینی پهناور و سخت واقع شده هست و یکی از بهترین و پرجمعیت‌ترین شـهرهای عراق مـی‌باشد کـه بازارهای خوب و تمـیزی دارد. از باب الحضره وارد نجف شدیم و بعد از عبور از بازار بقالان و طباخان و خبازان بـه بازار مـیوه فروشان و خیـاطان و قیصریـه و بازار عطاران رسیدیم. آخر بازار عطاران باب حضرت هست و قبری کـه معتقدند از آن علی (ع) مـی‌باشد درون این محل است. روبروی مقبره، مدارس و زوایـا و خانقاه‌ها قرار دارد کـه دایر و با رونق مـی‌باشند دیوارهای مقبره از کاشی هست که چیزی همانند (زلیج) هست اما از حیث جلا و نقش زیباتر از آن است. از باب حضرت وارد مدرسه بزرگی مـی‌شود کـه طلاب و صوفیـان شیعه درون آن سدارند. درون این مدرسه از هر مسافر تازه وارد که تا سه روز پذیرایی مـی‌شود و هر روز دوبار غذایی مرکب از نان وگوشت وخرما بـه مـهمانان مـی‌دهند. از مدرسه وارد باب القبله مـی‌شوند. حاجبان، نقیبان و سرایداران درون این محل مراقب زوار مـی باشند و چونی به منظور زیـارت وارد مـی‌شود بـه نسبت وضع و مقامش همگی آن جماعت یـا یکی از آن ها بلند مـی شوند و با او درون آستانـه حرم مـی‌ایستند و اذن مـی‌خوانند بـه این مضمون: (به فرمان شما ای امـیرالمومنین (ع) این عبد ضعیف اذن مـی‌خواهد بـه روضه وارد شود اگر اذن مـی‌فرمائید کـه بیـاید وگرنـه باز گردد و اگر او اهلیت و شایستگی این مقام را ندارد باری شما اهلیت کرامت و عفو و اغماض را دارید) سپس اشارت مـی‌کنند کـه آستانـه را و دو طرف چارچوبه درون ورودی را ببوسد و داخل حرم بشود. داخل حرم با انواع فرش های ابریشمـین و غیره مفروش هست و قندیل‌های بزرگ و کوچکی از طلا ونقره درون آن آویخته اند، درون وسط حرم مصطبه چارگوشی هست که صندوقی چوبین دارد وبر روی صندوق صفحات طلای پرنقش و نگاری کـه در ساختن آن کمال استادی و مـهارت را بـه کار‌اند با مـیخ های نقره فروکوفته‌اند چنان کـه از هیچ جهت چیزی از چوب نمودار نیست. ارتفاع مصطبه کمتر از ارتفاع قامت آدمـی هست و درون آن سه قبر هست کـه مـی‌گویند یکی از آن آدم (ع) و دیگری از آن نوح (ع) و سومـی از آن علی (ع) مـی‌باشد و بین این سه قبر درون طشت های زرین و سیمـین، گلاب و مشک و انواع عطریـات دیگر گذاشته‌اند کـه زوار دست خود را درون آن فروبرده بـه عنوان تبرک بر سر و روی خود مـی‌کشند.
در دیگرحرم کـه آستانـه‌ای نقره ای و پرده‌های ابریشمـین الوان دارد بـه سوی مسجدی باز مـی‌شود کـه آن خود چهار درون دارد و هر چهار درون دارای آستانـه‌های نقره و پرده‌های ابریشم مـی‌باشد. داخل مسجد نیز فرش های عالی انداخته‌اند و دیوارها و سقف آن با پرده‌های حریر مستور است. همـه مردم این شـهر رافضی‌(1) مذهب مـی‌باشند و از این روضه کرامت ها ظاهر مـی‌شود کـه منشأ عقیده مردم بر این کـه قبر علی (ع) درون آن هست همـین کرامت ها مـی‌باشد. از جمله آن کـه در شب بیست وهفتم رجب کـه (لیله المحیـا) مـی‌نامند عراقیـان و خراسانیـان و فارسیـان و رومـیان گروه گروه سی تن و چهل تن بعد از نماز خفتن درون آنجا گرد مـی‌آیند و بیماران افلیج و زمـین گیر را روی ضریح مقدس مـی‌گذارند و خود بـه نماز و ذکر و قرآن و زیـارت مشغول مـی‌شوند و چون پاسی از شب گذشت همـه مریض‌ها کـه شفا یـافته و صحیح و سالم گشته‌اند برخاسته ذکر لااله الا الله محمد رسول الله علی ولی الله مـی‌گویند و این حکایت درون مـیان آنان بـه حد استفاضه رسیده وگرچه من خود آن شب را درک نکردم داستان آن را از اشخاص مورد اعتماد شنیدم و در مدرسه حرم سه تن از این اشخاص را دیدم کـه هر سه زمـین گیر بودند یکی از روم آمده بود و دیگری از اصفهان و سومـی از خراسان، از حالشان جویـا شدم گفتند کـه امسال بـه (لیله المحیـا) نرسیده‌اند و منتظرند کـه سال آینده آن شب را درک کنند. درون این شب مردم ازشـهرهای مختلف درون نجف جمع مـی شوند و بازار بزرگی درون آن شـهر برپا مـی‌شود کـه تامدت ده روز برقرار مـی‌ماند.
در شـهر نجف نـه مأمور عوارض و مالیـات هست و نـه والی. تمام کارهای شـهر دست نقیب الاشراف است. اهل نجف تجارت پیشـه‌اند و در اقطار جهان بـه مسافرت و بازرگانی مـی‌پردازند و به شجاعت و سخاوت موصوف‌اند و در سفر بسیـار خوش معاشرت هستند اما همگی درباره حضرت علی (ع) غلو مـی‌کنند. از شـهرهای عراق هرکه بیمار مـی‌شود نذری به منظور روضه علی (ع) مـی‌کند. بیشتر اشخاص کـه مثلًا از ناحیـه سر دچار مرضی مـی شوند از طلا یـا نقره علامتی بـه شکل همان عضو نذر و به خزانـه هدیـه مـی کنند. خزانـه مزبور بسیـار بزرگ و موجودی آن بـه قدری هست که قابل ضبط نمـی‌باشد.
نقیب الاشراف از سوی پادشاه عراق تعیین مـی‌شود و او نزد پادشاه مقامـی بلند و منزلتی رفیع دارد. هنگام مسافرت نقیب تشریفات خاصی را کـه برای امرای بزرگ مرسوم هست در حق او هم مرعی مـی‌دارند و علم‌ها و طبل‌ها با او بـه راه مـی‌اندازند و بر درون خانـه او هر صبح و شام طبلخانـه نوبتی فرو مـی‌کوبند. حاکم و مالیـات بگیر شـهر نجف هم او است. نقیب نجف هنگام مسافرت من بـه آن شـهر نظام الدین حسین بن تاج الدین الاوی بود (آوه شـهری هست در عراق عجم کـه سکنـه آن رافضی مذهب اند) پیش از این نقیب هم جماعتی یکی بعد از دیگری متصدی این منصب بوده‌اند مانند جلال الدین بن الفقیـه و قوام الدین بن طاووس و ناصر الدین مطهر هروی و ابو غره بن سالم مدنی.
عبدالوهاب عزام درون سفرنامـه خود مـی‌نویسد کـه در سال 1349 ه ق از نجف دیدن کرده است، او مـی‌گوید: بـه حرم بزرگ آن حضرت وارد شدیم، هنگام غروب بود و عظمت آن محل مارا فراگرفته بود اما این ها باعث نشد کـه از زیبایی گنبد با شکوه آن وزر و زیور آویخته درون داخل حرم غافل شویم.
در سال 1154 ه ق عبدالکریم کشمـیری کـه یکی از درباریـان نادرشاه افشار بود از نجف دیدن نموده و در سفرنامـه خود کـه (بیـان واقع) نام دارد درباره نجف چنین مـی‌گوید:
(آبادی این شـهر بـه دلیل نبودن کشاورزی و رودخانـه، از آبادی کربلا کمتر هست و سکان این مکان کرامت بنیـان، بیشتر مردم صالح و قانع هستند و در بیرون حصار از بیم تاراج اعراب بادیـه نمـی توان نشست و مردم همـه درون داخل (شـهر پناه) (حصار) سدارند وگنبد شاه ولایت پناه رضی اللّه تعالی عنـه و کرم الله وجهه درون کمال عظمت و تزیین درون وسط شـهر است. جواهر آبدار بر مرقد منوّره نصب کرده اند.)
در این هنگام نادرشاه، ابراهیم خان زرگرباشی را مأمور فرموده بود کـه به کربلا و نجف رفته، گنبد حضرت علی (علیـه السلام) و حضرت سیدالشـهدا (علیـه السلام) را مطلا سازند. چنان کـه گنبد حضرت امام رضا (علیـه السلام) درون مشـهد و مساجد ظفرخان روشن الدوله درون شاه جهان، آباد است. زرگر باشی بـه حضور بنده درون تهیـه این امر، کـه متضمّن سرخ رویی آمر و مأمور بود، مشغول گردید و آن را بـه مدد حضرات بـه وجه أحسن بـه اتمام رسانید. درون باب آوردن آب فرات بـه نجف اشرف نیز سعی بسیـار کرده بود. اما سه فرسخ از نـهر کنده شده بود کـه نادرشاه کشته شد و کار نـهر معطّل ماند.
مـی‌گفتند کـه قبر نوح و آدم صفی اللّه (علیـهما السلام) درون گنبد حضرت شاه ولایت پناه است. لیکن قبر این دو بزرگوار ظاهر و بلند نیست.

 

اماکن زیـارتی شـهر نجف‌
 

حرم مطهر حضرت علی (ع)
مـهمترین مکان مقدس شـهر نجف حرم مطهر حضرت علی (ع) هست که اصولًا شـهر نجف بـه برکت این مکان مقدس ساخته شد و اماکن زیـارتی بعدی درون کنار آن قرار گرفته‌اند هرچند کـه زیـارتگاه‌های دیگری متعلق بـه حضرت آدم و نوح و هود و صالح قبلًا درون این مکان وجود داشته هست اما درون حقیقت عزت شأن این محل بـه دربرگرفتن جسد مطهر حضرت علی (ع) است.

توصیف حرم مطهر
ساختمان فعلی مرقد درون حقیقت همان ساختمانی هست که شاه صفی ساخته است، قبر مطهر درون زیر گنبد بلندی هست که سرتاسر آن طلاپوش هست و درون اطراف قبر مطهر روضه‌ای هست که طول هر ضلع آن سیزده متر هست ودر چهار سوی روضه مطهر رواق های مسقفی وجود دارد. درون سمت شرقی روضه، ایوان طلا قرار دارد کـه در دو سوی آن دو مناره طلاپوش قرار دارند.

اعجاز هندسی حرم
شکل بنای مطهر حضرت علی (ع) بـه گونـه‌ای ساخته شده هست که:
1. چون آفتاب ظهر بر بنای حرم سایـه افکند، بنا بـه گونـه‌ای ساخته شده هست که سایـه آن چون بر نقطه معینی فرود آید، آن امر دلیل وقوع ظهر شرعی هست و این مسأله درون هنگام تابستان و زمستان تفاوتی نمـی‌کند.
2. درون هر سپیده دم اولین اشعه آفتاب بر ضریح مطهر مـی‌تابد و این مسأله درون هنگام تابستان و زمستان تفاوتی نمـی کند.
این امر احتیـاج بـه دقت فراوان وآشنایی کافی با علم نجوم و هیئت دارد.

روضه شریف
قبر مطهر حضرت علی (ع) درون وسط روضه مربعی شکل شریف قرار گرفته و بر بالای قبر مطهر دو گنبد خارجی و داخلی وجود دارد، گنبد خارجی نوک تیز بوده و ضخامت دیواره‌های آن هشت سانتی متر وارتفاع آن از سطح ضریح 42 متر وقطر آن 16 متر و محیط قاعده آن 50 متر است، گنبد داخلی دایره‌ای شکل بوده و ضخامت دیواره آن 60 سانتی متر و ارتفاع آن از سطح ضریح 35 متر وقطر آن 12 متر است.
گنبد بر روی حاشیـه‌ای بلند کـه ارتفاع آن 12 متر هست قرار گرفته و این حاشیـه 12 پنجره به منظور نورگیری وتهویـه دارد. گنبد از درون و بیرون با نقش و نگارهای بسیـار زیبای اسلامـی مزین شده هست و مقرنس کاری آن از داخل با آیینـه کاری زیبا وکاشیکاری و خطاطی و نقش‌های زیبا مزین شده است. سطح خارجی گنبد قبلًا کاشیکاری بود و پس از مشرف شدن نادرشاه بـه زیـارت حرم مطهر، نامبرده دستور داد کـه کاشیکاری گنبد و ایوان وگلدسته را طلاکاری کنند ومبالغ هنگفتی را درون این راه صرف نمود.
در زیر گنبد قبر شریف قرار دارد و صندوقی از چوب ساج هندی کـه یکی از شاهکارهای منبتکاری اسلامـی هست و درون آن صدف، عاج، آبنوس و انواع دیگری از چوبهای گرانقیمت و زیبا کار شده هست و بر روی آن نوشته هایی بـه زبان عربی کنده کاری شده است، تاریخ ساخت این صندوق 1202 ه ق هست بر بالای صندوق مقصوره‌ای از آهن قرار دارد و بر بالای آن مقصوره دیگری وجود دارد کـه از نقره خالص ساخته شده و ظاهراً درون دوره صفویـان قرار داده شده بود. مقصوره اخیر درون سال 1361 ه ق با مقصوره جدید دیگری تعویض شد کـه این مقصوره حاوی ده هزار و پانصد مثقال طلا و دو مـیلیون مثقال نقره بوده هست و شاهکاری از هنر طلاکاری و نقره کاری بـه شمارمـی‌رود.
دیوارهای روضه کـه گنبد بروی آن قرار دارد هفده متر ارتفاع دارد و تا ارتفاع یک متر و نیم از زمـین با مرمر پوشیده شده و بالای آن نیز کاشیکاری بوده و مزین بـه نقوش و نوشته هایی از آیـات قرآن کریم است، سپس که تا حاشیـه گنبد از سنگهای گرانبها و نادر پوشانده شده هست و بعد از آن آیینـه کاری قرار دارد کـه توسط هنرمندان اصفهانی درون دهه چهل شمسی انجام شده است.
روضه شریف شش درون دارد، دو درون غربی بـه رواق منتهی نمـی‌شود زیرا کـه در پشت آن پنجره‌ای از نقره قرار گرفته، دو درون شرقی بـه سمت رواق مقابل درون ایوان طلا منتهی مـی شوند، ودو درون شمالی کـه در پشت سر امام قرار گرفته و به رواق منتهی مـی‌شوند. دو درون شرقی عبارتند از درون سمت راست کـه در سال 1376 ه ق نصب شده و توسط لطف علی خان ایروانی اهدا شده بود و در سمت چپ کـه در سال 1287 ه ق نصب شده هست و ناصر الدین شاه قاجار آن را اهدا کرده بود هردو درون مذکور از نقره ساخته شده بود و در سال 1376 ه ق با دو درون طلایی زیبا کـه هزینـه ساخت آنـها را حاج محمد تقی اتفاق طهرانی پرداخته بود تعویض گردید. دو درون شمالی کـه به پشت ضریح منتهی مـی‌شوند از نقره خالص ساخته شده و در گذشته یک درون بوده هست اما درون سال 1366 ه ق از جای خود برداشته شد و بجای آن دو درون گذاشته شد.

صحن شریف
اطراف صحن شریف را دیواری مربع شکل فرا گرفته کـه طول هر یک از دو ضلع غربی و شرقی آن از خارج 84 متر و از داخل 77 متر است. ضلع شمالی آن از خارج 74 متر و از داخل 72 متر طول دارد و اما طول ضلع جنوبی دیوار از خارج 75 متر واز داخل 72 متر است. ارتفاع دیوار 17 متر بوده و از دوطبقه تشکیل شده است، طبقه اول از 54 ایوان سقف دار تشکیل شده کـه در مقدمـه آنـها حجره‌ای هست که قبر یکی از مشاهیر درآن قرار دارد و معمولًا طلبه‌ها درون آن سمـی‌کنند و اکنون محل قرائت قرآن بر اموات شده است. اما طبقه دوم حوالی 78 حجره دارد کـه این حجره‌ها نیز محل سطلبه‌ها بوده و دیوارهای آن کاشیکاری شده و بر بالای آن کتیبه‌هایی از آیـات قرآنی وجود دارد. دیوار مذکور تمامـی صحن شریف را کـه مساحت آن بالغ بر هشت هزار متر مربع هست در بر مـی‌گیرد. کف صحن پوشیده از مرمر هست و قبلًا کف صحن پوشیده از قبرها و سنگ قبرهای مختلف بود کـه باعث دشواری رفت وآمد زوار مـی‌شد. درون سال 1206 ه ق سرداب هایی ساخته شد و بسیـاری از قبرها بـه آن منتقل شد و سپس کف صحن هموار شده و با مرمر پوشانده شد.  دیوار صحن شریف پنج درون دارد کـه عبارتند از:

1. باب الکبیر یـا دربزرگ
که رو بـه بازار (سوق الکبیر) یـا بازار بزرگ باز مـی‌شود و بر بالای این درون ساعتی نصب شده کـه آن را وزیر ایرانی (امـین السلطان) درون سال 1305 ه ق بـه حرم مطهر اهدا نمود و در سال 1323 ه ق چهار سوی این ساعت و همچنین گنبدی کـه بر بالای درون قرار گرفته با آجرهای طلایی تزئین گردید.

2. باب مسلم بن عقیل
در سمت راست باب الکبیر واقع شده و در اصلی محسوب نمـی‌شود.

3. باب الطوسی
این درون رو بـه قبر شیخ طوسی متوفی سال 460 ه ق باز مـی‌شود.

4. باب القبله‌
در قبله کوچکترین درون صحن بـه شمارمـی‌رود و بارها بازسازی شده است.

5. باب السلطانی
یـا درون سلطانی کـه در سمت غربی صحن قرار گرفته و علت تسمـیه آن این هست که درون سال 1279 ه ق و در دوران سلطنت عبدالعزیز عثمانی افتتاح شد. نام دیگر این درون باب الفرج هست زیرا کـه منتهی بـه مقام امام زمان (عج) مـی‌شود.

گلدسته‌ها

گلدسته‌های حرم درون دو گوشـه ایوان و در سمت شرقی روضه شریف قرار گرفته‌اند و قطر هرکدام از آنـها 2/ 5 متر و محیط آنـها هشت متر و ارتفاع هرکدام 35 متر است. گفته مـی‌شود کـه هر گلدسته چهار هزار آجر از طلای خالص دارد و در ارتفاع 25 متری گلدسته‌ها نواری بـه پهنای یک متر وجود دارد کـه با خط زیبای عربی آیـاتی از سوره جمعه نقش بسته و بر بالای نوشته‌ها مقرنس کاری هایی وجود دارد کـه به جایگاه مؤذن منتهی مـی گردد کـه قطر آن یک متر و نیم و ارتفاع آن سه متر هست و بر بالای آن استوانـه‌ای باریک قرار گرفته کـه قطر آن یک متر و نیم و ارتفاع آن شش متر هست و درون انتهای این استوانـه کلاهکی وجود دارد کـه بر بالای آن نقش هلال قرار گرفته است.
در سال 1156 ه ق نادر شاه افشار دستور داد کـه کاشیکاری گلدسته‌ها وگنبد و ایوان را جمع نموده و بجای آنـها آجرهای طلا استفاده شود. درون سال 1281 ه ق گلدسته جنوبی را کاملا تخریب کرده و بازسازی نمودند. درون سال 1352 ه ق مجدداً گلدسته مذکور تخریب و بازسازی شد. اما گلدسته شمالی کـه در مجاورت قبر علامـه حلی قرار دارد دوبار، یکی سال 1315 ه ق و بار دیگر درون سال 1367 ه ق تخریب و مجدداً بازسازی گردید.

رواق حرم مطهر
رواق‌ها چهار سوی روضه مطهر را فرا گرفته‌اند و همگی آنـها مفروش بوده و دیوارهای آن بـه دیوار روضه شریف متصل است. سقف این رواق و قسمتی از دیوارها آیینـه کاری شده است. بخش پایینی دیوارها مرمرکاری شده است. ارتفاع دیوار رواق مساوی ارتفاع دیوار روضه و دیوار صحن مـی‌باشد و مساحت رواق از شرق بـه غرب درون حدود 30 متر و از شمال بـه جنوب درون حدود 31 متر است. رواق سه درون دارد: دو درون از آنـها روبروی یکدیگرند و عبارتند از درون شمالی و درجنوبی، درون شمالی مقابل درصحن هست که بـه نام باب الطوسی معروف است، و درجنوبی مقابل باب القبله است. این درون از نقره ساخته شده وآب طلا داده شده هست و درون سال 1341 ه ق نصب شده هست و هزینـه آن را مادر حاج عبدالواحد شیخ قبیله آل فتله پرداخت کرده هست و این درون به نام باب المراد معروف است، اما درون سوم، دری هست که درون ایوان طلا قرار دارد و یکی از درهای گرانبهای حرم مطهر هست که درون سال 1373 ه ق نصب شده و علاوه بر مـیناکاری، سنگهای گرانبها درون آن جاسازی شده وآیـات قرآن و اشعار زیبا روی آن خطاطی شده است.
سال 1373 ه ق درون جدید دیگری باز شد کـه به رواق راه دارد و از کنار مرقد علامـه حلی مـی‌گذرد. دیوارهای روضه و ایوان‌های خارجی همـه کاشیکاری شده ودر بالای آن نواری پهن مزین بـه خط زیبای ثلث وجود دارد. این آثار بیشتر متعلق بـه دوره عثمانی‌ها است.

ایوان طلای بزرگ


 
ایوان طلا درون سمت شرقی حرم قرار دارد کـه دیوارها و سقف آن با آجر طلا پوشانده شده است. درون دو گوشـه ایوان طلا دو گلدسته طلا قرار دارند و دوسوی درون قصیده‌ای با خط طلای برجسته بـه زبان فارسی نوشته شده هست و بالای آن تاریخ تذهیب گنبد، گلدسته‌ها و ایوان بـه دستور نادر شاه افشار ذکر شده است. درون ایوان طلا بسیـاری از علما و بزرگان شیعه دفن شده اند، بطوری کـه در سمت راست ایوان حجره‌ای هست که قبر علامـه حلی درآن واقع شده هست و درون سمت چپ حجره دیگری هست که قبر مقدس اردبیلی درون آن قرار دارد و امروزه این مکان محل نگهداری بعضی از اشیـاء نفیس حرم مطهر است. جلوی ایوان فضایی باز وجود دارد کـه یک متر از سطح صحن مطهر بالاتر هست و طول آن 33 متر و عرض آن 20 متر است.

تاریخچه حرم مطهر حضرت علی (ع)
مرقد مطهر حضرت علی (ع) درون طول دوران حکومت بنی امـیه مخفی و پنـهان بود و بجز فرزندان آن حضرت و برخی از خواص شیعیـانی از محل آن اطلاعی نداشت. بعد از سقوط حکومت اموی و سرکار آمدن عباسی ها، با برملا شدن راز محل دفن آن حضرت بـه تدریج شیعیـان بسوی آن رو آوردند.
هنگامـی کـه داود بن علی عباسی اقبال مردم بسوی آن مرقد شریف را مشاهده کرد، تعدادی کارگر را بـه سر قبر فرستاد که تا آن را نبش کنند و محتویـات آن را برایش بیـاورند، کارگران چون قبر را بـه اندازه پنج ذراع نبش د بـه زمـین سختی رسیدند کـه نتوانستند آن را بشکافند، بعد از غلام نیرومندی خواستند کـه به کمک آنـها بشتابد، غلام چون سه بار کلنگ زد ناگهان فریـادی کشید و در جای خود مرد، چون این خبر را بـه داود رساندند، از کار خود توبه کرد و به علی بن مصعب بن جابر دستور داد کـه صندوقی ساخته و بر روی قبر بگذارند.
چندی نگذشت کـه شیعیـان دوباره تحت آزار و فشار حکومت عباسی‌ها قرار گرفتند و بدین علت زیـارت مرقد آن حضرت متروک شد.
هنگامـیکه ابوجعفر منصور بـه خلافت رسید، سعی کرد مرقد مطهر را دوباره نبش کند و به غلام خود دستور داد کـه آن را بشکافد، و چون بـه قبر مطهر رسید، از آن کار پشیمان شد و دستور داد دوباره آن را بپوشانند.
در سال 170 ه ق بنا بـه گفته ابن طحال درون کتاب فرحه الغری هارون الرشید خلیفه عباسی دستور داد کـه ساختمانی با آجر سفید رنگ و به طول و عرض یک ذراع بر روی قبر مطهر حضرت علی (ع) ساخته شود. همچنین وی دستور داد کـه گنبدی از گل سرخ نیز به منظور مرقد آن حضرت ساخته شود. علت این امر این بود کـه روزی هارون الرشید بـه منظور شکار بیرون رفت و سگهای شکار وبازهای او دنبال آهوئی د و آهو بـه زمـینی پناهنده شد کـه سگهای شکاری وبازها بدان زمـین وارد نشدند، بعد هارون الرشید درون شگفت شد و از یکی از کهن سالان کوفه علت امر را جویـا شد و او پاسخ داد کـه آهو بـه قبر حضرت علی (ع) پناه آورده هست و از این رو حیوانات شکاری از دنبال آن روی برگردانده اند. هارون الرشید چون این را شنید دستور داد کـه ساختمان فوق الذکر را بر روی قبر آن حضرت بنا کنند.
هنگامـی کـه متوکل عباسی بـه خلافت رسید دستور داد قبر مطهر حضرت علی (ع) و امام حسین (ع) را ویران کنند.
در سال 250 ه ق عمر بن یحیی فرماندار کوفه دستور داد کـه قبر مطهر حضرت علی (ع) را بازسازی کنند.
در قرن سوم ه ق والی طبرستان محمد بن زید داعی (متوفی سال 287 ه ق) ساختمان مرقد را تجدید بنا کرد و گنبدی به منظور مرقد ساخت و دورتادور آن را دیوار کشی کرد.
در اواخر قرن سوم شاهزاده ابو الهیجاء عبدالله بن حمدان (متوفی سال 317 ه ق) کـه یکی از شاهزادگان خاندان شیعی مذهب بنی حمدان بود مرقد مطهر را باز سازی کرد وآن را با پرده‌های نفیس و حصیر گران قیمت فرش کرد.
در سال 372 ه ق عضدالدوله بویـه (متوفی سال 372 ه ق) مرقد مطهر را دوباره بازسازی کرد و اموال بسیـاری درون این راه خرج نمود وکارگران و نجاران بسیـاری از سایر مناطق بـه آنجا برد و مردم را بـه رفتن بـه آنجا تشویق نمود.
ابن جبیر جهانگرد معروف (متوفی سال 580 ه ق) درون این باره مـی‌گوید:
(در غرب شـهر کوفه و در فاصله یک فرسخی مرقد معروفی هست که بـه حضرت علی بن ابی طالب (ع) نسبت داده مـی‌شود کـه متأسفانـه بعلت کمبود و قت موفق بـه زیـارت آن نشدیم.)
ساختمان عضد الدوله درون آتش سوزی سال 755 ه ق درون آتش سوخت زیرا کـه دیوارهای مرقد از جنس چوب ساج نقش دار بود. البته این آتش سوزی همـه آثار عضد الدوله را از بین نبرد بلکه قسمتی از آثار بنا برجای ماند بـه طوریکه محمدحسین کتابدار مـی‌گوید بخشی از بنای عضد الدوله که تا سال 1041 ه ق هنوز پابرجا بوده است.
در سال 760 ه ق سلطان اویس بن حسن جلایری آن را بازسازی کرد.
شاه عباس کبیر درون دوران پادشاهی خود و تحت نظر شیخ بهائی اقدام بـه بازسازی روضه، گنبد وصحن شریف نمود.
در سال 1047 ه ق شاه صفی صفوی، نواده شاه عباس، مرقد مطهر را مجدداً بازسازی کرده وآن را توسعه داد و پس از درگذشت او درون سال 1052 ه ق، پسرش شاه عباس دوم کار پدر را ادامـه داده وآن را بـه اتمام رساند.
در سال 1155 ه ق نادر شاه افشار درون سفری بـه عتبات عالیـات دستور تعمـیر و بازسازی خرابی‌ها را داده و او اولینی هست که دستور داد گنبد حرم مطهر طلا آذین شود.
در سال 1204 ه ق، محمد خان پسر حسن خان قاجار مؤسس سلسله قاجار ضریحی از نقره ساخت و فرستاد کـه بر روی قبر مطهر نـهاده شد.
در سال 1217 ه ق بعلت حملات مکرر وهابی‌ها بـه شـهرهای نجف و کربلا، دورتادور شـهر نجف بارویی کشیده شد کـه آثار برجای مانده آن که تا سال 1385 ه ق همچنان پابرجا بود.
در سال 1220 وهابی‌ها بـه رهبری خاندان آل سعود بـه شـهرهای نجف وکربلا حمله د و طلاها ونقره‌های موجود درون حرم مطهر حضرت علی (ع) را غارت د.
در سال 1361 ه ق طایفه شیعیـان اسماعیلی بهره، دوباره ضریح نقره حرم مطهر را بازسازی د کـه این ضریح که تا روزگار ما باقی مانده است.
در سال 1376 ه ق تاجری ایرانی بـه نام حاج محمد تقی اتفاق درون طلا را بـه حرم مطهر حضرت علی (ع) هدیـه نمود و با تلاشـهای سید محمد کلانتر این درون نصب گردید.

موزه یـا گنجینـه حرم مطهر
در حرم مطهر حضرت علی (ع) موزه‌ای قرار دارد کـه هدایـای بسیـاری را درون برمـی گیرد، این هدایـا درطی قرون متمادی توسط پادشاهان، سلاطین، وزرا، بزرگان حکومتی، سران لشکری، تجار و اشراف بـه مرقد مطهر هدیـه شده اند. کهن ترین این اشیـاء متعلق بـه قرن چهارم هجری و دوران حکومت آل بویـه است. این اثر عبارت هست از پارچه گرانبهایی کـه عضد الدوله بویـه درون سال 372 ه ق بعنوان روپوش قبر هدیـه کرده هست و یکی از شاهکارهای فن نساجی وگلدوزی وگلابتون کاری هست که حتی ساختن آن درون قرن بیستم نیز دشوار بـه نظر مـی‌آید.
علاوه براین هدایـای گرانبهای دیگری نیز درون این موزه وجود دارد کـه تعداد آنـها بالغ بر 2020 قطعه بوده و در خزانـه‌ای کـه در جوار روضه مطهر درون رواق جنوبی حرم واقع شده هست نگهداری مـی گردد. این قطعات بـه شرح زیر مـی‌باشند:
1. تعداد زیـادی قرآن خطی گرانبها کـه بالغ بر 550 نسخه هست که قدیمـی ترین آنـها متعلق بـه قرن اول هجری هست وآخرین آنـها متعلق بـه قرن چهاردهم است.
2. آثار گرانبهای فلزی کـه 420 قطعه مـی‌باشند و از زیورآلات زرینی تشکیل شده‌اند کـه با جواهراتی نظیر زمرد، الماس، مروارید، فیروزه وغیره آراسته شده اند. همچنین قندیل‌های طلایی کـه با سنگهای گرانبها مرصع شده و نیز بخور دان‌ها، کاسه‌ها، آفتابه‌ها، زیـارتنامـه‌های فلزی، گلدانـها، کشکول و مجموعه مختلفی از سلاح نیز ازجمله این آثارند.
3. منسوجات کـه شامل 448 قطعه بوده و عبارتند از پوشش قبر، پرده‌ها، خیمـه‌ها، لباس‌ها وغیره کـه برخی از آنـها با سنگهای گرانبها تزئین شده اند.
4. فرشـهای نفیس کـه شامل 325 قطعه فرش بوده و از نفیس‌ترین فرشـهای جهان بـه شمارمـی‌روند، درون این مجموعه فرشی وجود دارد با دو رو کـه نقشـه هر روی آن با دیگری متفاوت است.
5. آثار شیشـه‌ای کـه 121 قطعه بوده و شامل بلور و ظرفهای شیشـه‌ای نادر و قندیل هاست.
6. آثار چوبی کـه شامل 156 قطعه بوده و بیشتر آنـها را کشکولهای ساخته شده از چوب ساج هندی با کنده کاریـهای زیبا، همچنین رحلهای قرآن و زیـارتنامـه های چوبی تشکیل مـی‌دهند.

شخصیت‌های مـهم مدفون درون حرم مطهر حضرت علی (ع)
در روضه و حرم مطهر حضرت علی (ع) بسیـاری از شخصیـات مختلف تاریخی مدفون شده‌اند کـه بعنوان مثال مـی‌توان افراد زیر را نام برد:

قبور موجود درون روضه شریف

1. عضد الدوله بویـه متوفی سال 373 ه ق کـه در زیرپای حضرت بـه خاک سپرده شده است.
2. شرف الدوله پسر عضد الدوله متوفی سال 379 ه ق.
3. بدربن حسنویـه از شاهزادگان آل بویـه کـه به شجاعت وعدالت وسیـاستمداری مشـهور بود.
بسیـاری از شاهزادگان و وزرای آل بویـه درون این محل دفن شده‌اند و از جمله مـی‌توان بهاء الدین بن عضد الدوله و فیروز ابی النصر ملقب بـه بهاء الدوله را نام برد.


قبور موجود درون رواق زیر گنبد

1. شاه عباس اول
2. سلطان محمد قاجار متوفی سال 1211 ه ق کـه در رواق و در سمت شمال آن نزدیک منبر خاتم و در حجره مخصوصی دفن شده هست که بـه حجره سلاطین معروف است.
3. شاهزاده ملک کیومرث ملقب بـه ملک آرا پسر فتحعلی شاه قاجار متوفی سال 1288 ه ق کـه در ایران درگذشت و جنازه او بـه نجف منتقل شد.
4. سلطان محمد حسن خان کـه جنازه اش بـه نجف منتقل شد.
5. ملک حسین قلی خان کـه جنازه اش بـه نجف منتقل شد.
6. فخر الملک ابوغالب وزیر سلطان الدوله متوفی سال 406 ه ق
7. ابوالقاسم حسین بن علی بن حسین بن علی، وزیر شرف الدوله متوفی سال 418 ه ق
8. یعقوب بن داود بن ظماء متوفی سال 418 ه ق
9. وزیر شرف الدین انوشیروان بن خالد متوفی سال 533 ه ق
10. حکمرانی بـه نام طاشکین متوفی سال 602 ه ق
11. امـیر عماد الدین ابو المظفر حربدار.
12. وزیر معز الدین معروف بـه ابن الحدید.
13. مظفر الدین بن زین الدین.
14. بدر الدین لؤلؤ.
15. عماد الدین ابو الخیر فرزند وزیر نصر الدین.
16. ملک عز الدین بن عبد العزیز متوفی سال 672 ه ق.
17. ملک عز الدین بن زید الاصفر، پادشاه سواکن.
18. تیمور لنگ (متوفی سال 807 ه ق) درون سردابی نزدیک قبر شیخ طوسی دفن شده است.
19. سید علاء الدین حسین وزیر شاه عباس اول متوفی سال 1064 ه ق
20. مظفر الدین شاه کـه ابتدا جنازه اش درون شاه عبدالعظیم حسنی بـه امانت گذاشته شد و بعداً بـه نجف منتقل شد.

 

علاوه برافراد فوق الذکر بسیـاری از امـیران، شاهزادگان خاندان آل حمدان، پادشاهان ایلخانی، ملوک مـهاباد، پادشاهان مصر، وزرای دولت فاطمـیین، امرا و شاهزادگان هند و پادشاهان ایران درون حرم مطهر دفن شده اند. اما آرامگاه‌های علما و فقهای نامدار شیعه عبارتند از:

علامـه حلی‌
در اتاقی واقع درون راهروی جنب گلدسته شمالی مدفون است. درون این مقبره حاج آقا مصطفی خمـینی هم دفن شده است.

مقدس اردبیلی
در اتاقی درون ایوان طلا و جنب گلدسته جنوبی مدفون است.

سید محمد کاظم یزدی‌
در مقبره بزرگی کـه در سمت شمال صحن قرار دارد دفن است.

شیخ مرتضی انصاری‌
در سمت غرب راهرو و دالان باب القبله و درون اتاقی دفن است.

مـیرزای نائینی‌
که مدفون درون دومـین مقبره پیش از زاویـه جنوبی است.

آخوند خراسانی‌
در مقبره جنوبی واقع درون دالان باب الذهب قرار دارد. نزدیک او مدفن فقیـه مشـهور مـیرزا حبیب الله رشتی و سید ابوالحسن اصفهانی واقع است.

آیت الله بهبهانی
وی از رهبران مشروطیت بود کـه به دست مخالفان و عوامل بیگانـه ترور شد. قبر او درون دومـین مقبره بعد از دروازه باب السوق، بـه سمت شمال قرار گرفته است.

علاوه بر بزرگان فوق الذکر کـه دارای مقابر مشـهوری هستند، درون صحن و حجره‌های اطراف آن نیز گروه زیـادی از شخصیتهای دینی مدفونند کـه برخی از آنان عبارتند از: آیـات عظام سید محمد سعید حبوبی، شربیـانی، شیخ محمد حسن آشتیـانی، سید ابوالقاسم خویی، سید محمود شاهرودی، حاج آقا حسین قمـی، شیخ الشریعه اصفهانی، سید عبدالحسین شرف الدین، آقا ضیـاء الدین عراقی، شیخ محمد حسین غروی اصفهانی، حاج محمد حسین امـین الضرب و دیگر علما.

 

مقام امام زین العابدین (ع)
این مقام درون کنار حرم مطهر حضرت علی (ع) و در سمت قبله قرار دارد. گفته‌اند کـه امام زین العابدین (ع) هنگامـیکه بـه زیـارت جدش مشرف مـی‌شده، درون این مکان شتر خود را مـی‌بست و با پای بـه زیـارت قبر مطهر مـی‌شتافت و سپس بر مـی‌گشته و در همـین مکان شب را بـه صبح مـی‌رسانده و باز مـی‌گشت. صفوی‌ها این مکان را ساختند کـه بعدها تجدید بنا شد، درون محراب آن صخره ای زیبا و خوش‌تراش وجود دارد کـه بر روی آن حروف مقطعه‌ای حک شده هست وگفته مـی‌شود کـه این نوشته ازکارهای شیخ بهائی هست و عبارتست از طلسمـی کـه برای نیش مار مفید است. برخی از مردم کرامات زیـادی را بـه این محل نسبت مـی‌دهند.

 

 مقام حضرت مـهدی( عج )
این مقام درون سمت غربی شـهر و در قسمت آغازین قبرستان وادی السلام قرار دارد و اولینی کـه این مقام را بنا کرد (سید محمد مـهدی بحر العلوم) بود اما این بنا درون سال 1310 ه ق ویران شد و بعدها دوباره بـه شکل سابق بازسازی گردید وگنبدی با کاشیکاری فیروزه‌ای بر روی آن بنا گردید(1)، درون حالیکه قبلًا گنبد آن از گچ و سنگ ساخته شده بود. درون داخل این مقام جائی وجود دارد کـه مقام (امام صادق (ع)) خوانده مـی‌شود، وظاهراً علت تسمـیه این مقام حدیثی هست که از امام صادق درون هنگام زیـارت مرقد مطهر جدش روایت شده هست که چون آن حضرت بـه نجف رسید از شترش پیـاده شد و دو رکعت نماز خواند، سپس کمـی آن طرف تر رفت و دو رکعت دیگر خواند، سپس کمـی آن طرف تر دو رکعت دیگر خواند و هنگامـیکه از آن حضرت درباره اماکن مذکور پرسیدند، فرمود: اولین جا موضع قبر امـیرالمؤمنین و دومـین جا موضع رأس الحسین و سومـی موضع منبر حضرت قائم (ع) است. و ظاهراً منظور آن حضرت از موضع رأس الحسین (ع) جائی هست که سر مطهر امام حسین بعد از آوردن بـه کوفه درون این محل قرار داده شده هست وگرنـه صحیح آنست کـه سر مطهر امام حسین همراه با جسد مطهر وی درون حرم شریفش درون کربلا مدفون شده است.

 

مرقد هود و صالح
در قبرستان وادی السلام، درون شمال شـهر نجف، قبر پیـامبران خدا هود و صالح (ع) قرار دارد وآرامگاه آنان بسیـار معروف بوده و در مـیان خاص و عام مشـهور است.
اولینی کـه بر سر قبر این دو پیـامبر بزرگوار گنبدی از سنگ گچ بنا کرد، سید محمد مـهدی بحر العلوم بود کـه متأسفانـه این بنا بعد از مدتی ویران شد و مجدداً گنبد دیگری با کاشیکاری‌های فیروزه‌ای برآن بنا شد و در سال 1337 ه ق مرقد آنان دوباره بازسازی گردید.

 

مرقد آدم و نوح
در زیـارتنامـه حضرت علی (ع) مـی‌خوانیم کـه (وسلام بر تو، وسلام برآدم و نوح کـه درکنار تو دفن شده‌اند ...) و این موضوع دلالت دارد بر اینکه آدم و نوح درون داخل روضه مطهر و درکنار قبر حضرت علی (ع) مدفون شده‌اند. ابن بطوطه درون سفرنامـه‌اش نیز مـی‌گوید کـه در هنگام بـه روضه مطهر شاهد سه قبر بوده هست که یکی متعلق بـه حضرت علی (ع) و دو قبر دیگر متعلق بـه آدم و نوح بوده است. جهانگرد دیگری بـه نام (سید علی ترکی) درون کتاب خویش (مرآه الممالیک) مـی‌گوید که: درون سال 961 ه ق بعد از زیـارت حضرت علی (ع) درون نجف بـه زیـارت آدم و نوح و شمعون رفته هست و این درحالی هست که هیچ منبعی از دفن شمعون درون نجف سخن نگفته هست و هیچی چنین مرقدی را سراغ ندارد.

 

 مسجد حنانـه

 
گویند کـه قبل از اسلام درون این منطقه بنایی ایستاده قرار داشت کـه به آن (قائم) مـی‌گفتند و هنگامـیکه جنازه مطهر حضرت علی (ع) را به منظور دفن بـه نجف مـی‌بردند، از جلوی این بنا عبور د و این بنا کمـی انحنا پیدا کرد، از اینرو منطقه مذکور بعدها بـه نام حنانـه معروف شد. برخی دیگر مـی‌گویند کـه ابن زیـاد درون محرم سال 61 ه ق قافله اسرای اهل بیت را بـه همراهی سر مطهر امام حسین و سرهای سایر شـهدا درون این منطقه جای داد که تا شـهر کوفه را به منظور ورود آنان آماده کند و زمـین از این مصیبت بزرگ سر بـه نوحه و زاری برداشت و برخی گویند اهل بیت (ع) با دیدن سرهای شـهدا سر بـه نوحه وزاری برداشتند و این منطقه بـه حنانـه (ناله و نوحه کننده) معروف شد و بعدها درون این محل مسجدی بنا شد کـه به مسجد حنانـه معروف گردید.
مسجد حنانـه از مساجد متبرکه شـهر نجف هست و یکی از سه جائی هست که امام صادق درون آنـها نماز خوانده است. این مسجد درون جاده نجف بـه کوفه و در شمال شـهرنجف واقع شده هست و نزدیک منطقه‌ای بـه نام الثویـه هست که مدفن بسیـاری از خواص امـیرالمؤمنین (ع) هست که قبرهای آنان ویران شده است.

 

مرقد کمـیل بن زیـاد
این مرقد درون بین راه نجف کوفه قرار دارد و بصورت حرم بزرگی با گنبد با شکوهی است. کمـیل بن زیـاد نخعی یکی از اصحاب نزدیک حضرت علی (ع) بود کـه حضرت علی (ع) دعای معروف بـه دعای کمـیل را بـه او یـاد داد. او درون جنگ نـهروان همراه آن حضرت بود و مردی مورد اعتماد و قلیل الحدیث بود و از عابدان کوفه بـه شمارمـی‌رفت و حضرت علی (ع) او را بـه فرمانداری شـهر هیت اعزام کرد. درون دوران حجاج و بنا بـه دستور او کمـیل دستگیر وکشته شد.
شیخ مفید درون کتاب ارشاد گوید کـه چون حجاج بـه حکومت رسید،انی را بـه دنیـال کمـیل فرستاد وکمـیل از دست آنـها فرار کرد، حجاج نیز به منظور انتقام گرفتن از او، مقرری قوم او را از بیت المال قطع کرد و چون این خبر بـه کمـیل رسید گفت: من پیرمردی بیش نیستم کـه عمرم بـه سر رسیده هست و اکنون شایسته نیست کـه قوم من بـه خاطر من از مقرری خود محروم شوند، بعد به نزد حجاج رفت و خود را تسلیم کرد. حجاج چون او را دید گفت: دلم مـی‌خواست کـه به هر وسیله‌ای تو را دستگیر کنم. کمـیل گفت: دندان هایت را به منظور من تیز نکن و سپس درون ادامـه بـه او گفت بدان کـه امـیرالمؤمنین (ع) بـه من خبر داد کـه تو قاتل من هستی، حجاج گفت: حجت بر تو تمام است. کمـیل گفت: آری، این قضا و قدر است. سپس حجاج دستور داد کـه گردن او را زدند.
شیخ حرز الدین درون کتاب المراقد مـی‌گوید: بر مرقد او درون (الثویـه) گنبدی سفید هست و قبر او بر روی تپه‌ای قرار دارد کـه در حدود یک مـیل که تا باروی شـهر نجف فاصله دارد و امروزه مرقد او درون جاده کوفه بـه نجف مشـهور و معروف هست و اطراف آن را مسجد بزرگی فرا گرفته کـه آن را سید محمد کلانتر تجدید بنا کرده است‌.
در حیـاط حرم کمـیل بن زیـاد مرقد شیخ احمد وائلی قرار دارد، شیخ احمد وائلی درون 17 ربیع الاول سال 1347 ه ق درون شـهر مقدس نجف بدنیـا آمد. خانواده او از طایفه بنی لیث بودند کـه از خاندان‌های بزرگ ناحیـه فرات وسطی از قرن ششم هجری بـه بعد بـه شمارمـی‌رفته‌اند. درون خانواده وائلی دهها شخصیت و چهره فرهنگی و مذهبی بـه ظهور رسیده هست پدرش شیخ احمد حسون وائلی نام داشت کـه خطیبی مشـهور و در عین حال کاسبی مغازه‌دار بود. شیخ احمد وائلی تحصیل درون حوزه را از نوجوانی آغاز کرد و همزمان بـه تحصیلات دانشگاهی درون رشته‌های فقه و ادب عرب درون دانشگاه بغداد وسپس درون دانشگاه قاهره پرداخت.
اشعار وائلی از محبوبیت واعتبار ادبی واجتماعی ویژه‌ای برخوردار بود. درون مـیان اشعار او علاوه بر مضامـین مذهبی، توجه جدی بـه مسائل اجتماعی و همچنین مسأله فلسطین دیده مـی‌شود. با این حال مـهمترین مشخصه وائلی منبرهای پر شور وجذاب او بود.
شیخ احمد وائلی بعد از بـه قدرت رسیدن صدام و افزایش فشار بر شیعیـان، 25 سال گذشته را دور از وطن گذراند و تنـها بعد از سقوط صدام حسین درون اردیبهشت 1382، توانست بـه مـیهن خود باز گردد. با اینحال حضور او درون عراق چندان نپایید و روز 14 جمادی الاول سال 1424 ه ق (مصادف با دوم مردادماه 1382) درون شـهر کاظمـین بـه رحمت ایزدی پیوست. جنازه او با حضور مـیلیونی شیعیـان عراق تشییع شد و پیکر او درون حیـاط حرم کمـیل بن زیـاد درون منطقه حنانـه نجف اشرف بـه خاک سپرده شد.

 

مسجد عمران بن شاهین
از قدیمـی‌ترین مساجد نجف هست که درون اواسط قرن چهارم هجری توسط عمران بن شاهین ساخته شد. عمران یکی از شورشیـان علیـه حکومت عضد الدوله بویـه بود کـه شکست خورد و با خود عهد کرد کـه چنانچه سلطان از وی درگذرد دو رواق یکی درون نجف ودیگری درون کربلا بنا کند. رواقی کـه در نجف ساخت درون سمت شمالی حرم مطهر قرار داشت و در آن هنگام حرم مطهر کوچک بوده و عبارت بود
از روضه مطهر و رواق آن همان صحن بود و در کنار صحن ایوان شرقی آن قرار داشت و مسجد عمران چندگامـی که تا آن فاصله داشت ... درون دوران شاه عباس صفوی صحن را از جهت شمال توسعه دادند و این امر باعث شد کـه قسمتی از مسجد عمران بن شاهین بـه صحن افزوده شود. درون دوران شاه صفی باز خانـه‌های اطراف حرم خریداری شد و بدینوسیله صحن بزرگی ساخته شد کـه تا امروز برجا مانده است. درون سال 1368 ه ق دولت قسمت دیگری را تخریب نموده، خیـابان کشی کرد و تنـها قسمتی از مسجد باقی ماند کـه این قسمت که تا روزگار ما باقی مانده هست که درون مسجد اکنون درون راهروی حرم کـه به باب الطوسی منتهی مـی‌شود قرار دارد.

 

مسجد الخضراء
این مسجد درون جهت شمال شرقی دیوار خارجی صحن شریف واقع شده و مدخل آن از ایوان دوم دیوار شرقی است، این مسجد بسیـار قدیمـی هست و تاریخ ساختن آن معلوم نیست و گمان مـی‌رود کـه آن را علی بن مظفر ساخته باشد. مسجد مذکور درون سال 1388 ه. ق بـه طرز زیبایی بازسازی شد و برای دهها سال از مراکز اصلی تدریس درون حوزه علمـیه نجف بـه شمارمـی‌رفت.

 

مسجد الرأس (بالاسر)
مسجدی بسیـار قدیمـی هست که درون آن رو بـه صحن شریف و در سمت ایوان بزرگ مقابل رواق باز مـی‌شود و چون درون سمت بالاسر مطهر حضرت قرار دارد بـه آن مسجد رأس مـی‌گویند. تاریخ بنای آن بـه دوره پادشاهان ایلخانی باز مـی‌گردد کـه بارها تجدید بنا شده هست وآخرین بار درون سال 1306 ه ق از طرف نادر شاه افشار تجدید بنا شده است. درون محراب این مسجد قطعاتی از کاشی‌های خشتی متعلق بـه قرن ششم هجری بـه چشم مـی‌خورد. این مسجد بـه شکل مستطیل بوده و در وسط آن صحن بزرگی قرار دارد و در دو سمت شمالی و جنوبی صحن دو ایوان بزرگ وجود دارد کـه تعداد زیـادی ایوان مرمری درون آنـها قرار دارند. درون سال 1368 ه ق درون حدود پنج متر از مسجد گرفته و به خیـابان مجاور آن افزوده شد.

 

مسجد شیخ طوسی
این مسجد درون اصل خانـه شیخ طوسی بود و وی قبل از وفات وصیت کرده بود کـه درآن بـه خاک سپرده شود و محل مذکور بصورت مسجدی درآید. این مسجد روبروی درون طوسی حرم مطهر و در سمت شمالی آن قرار گرفته هست و درون کنار آن مقبره سید محمد مـهدی بحر العلوم واقع شده است. مسجد طوسی بارها تجدید بنا شده است، این مسجد درون سالهای 1198 ه ق، 1305 ه ق و 1380 ه ق تجدید بنا شده است. شیخ طوسی یکی از مشاهیر فقهای امامـیه و مؤسس حوزه علمـیه نجف هست که درون سال 460 ه ق وفات یـافت. مسجد شیخ طوسی درون ده قرن گذشته یکی از مراکز تدریس حوزه نجف شمرده مـی‌شود.

 

تکیـه بکتاشیـه
این تکیـه درون کنار مسجد بالاسر قرار دارد و ساختاری بسیـار محکم داشته و از سنگهای بزرگ ساخته شده هست که شبیـه بنای صحن شریف است. برخی اعتقاد دارند کـه این محل قبلًا کتابخانـه حرم مطهر بوده هست و بـه نظر مـی‌رسد کـه در دوران حاج بکتاش درون قرن هشتم هجری ساخته شده باشد و از دو بخش تشکیل شده کـه بخش اول آن مخصوص نماز جماعت و برپایی دروس دینی بوده و از چهار ایوان تشکیل مـی‌شود. و اما بخش دوم مربعی شکل و دو طبقه بوده و تعدادی اتاق دارد کـه درآن برخی از عابدان و زاهدان بـه کار عبادت مشغولند. این تکیـه محل تجمع و برگزاری مراسم (صوفیـان بکتاشی) بوده است. ساختمان این تکیـه امروزه بـه انبار آستانـه تبدیل شده است.

 

وادی السلام

 
نام گورستان عمومـی و معروف شـهر نجف هست و یکی از کهن‌ترین گورستان‌های جهان بـه شمارمـی‌رود. این گورستان تنـها متعلق بـه اهالی نجف نبوده بلکه مدفن بسیـاری از شیعیـان جهان و از کشورهای مختلف نظیر: هندوستان، ایران، پاکستان، کویت، جبل عامل لبنان و غیره مـی‌باشد. درون این گورستان پادشاهان، وزرا، امرا وشاهزادگان، علما و دانشمندان وعامـه مردم بـه خاک سپرده شده‌اند. برخی از قبرها منـهدم شده و برخی رو بـه ویرانی هست در این مـیان تعدادی از قبرها نیز تازه احداث شده است. قبرها بزرگ وکوچک بوده، برخی دارای دکه‌های بلند و برخی دارای دکه‌های کم ارتفاع، برخی قبرها دیوار کشی شده هست و برخی دیگر دارای اتاقی هست که قاری قرآن درون آن مـی‌نشیند و روزها پی‌درپی به منظور مرده قرآن مـی‌خواند و دستمزد خود را از بستگان مرده دریـافت مـی‌کند. برخی از قبرها نیز دارای باغچه هستند. بر روی برخی از قبرها نیز گنبدهایی دیده مـی‌شود کـه رنگ و نوع آن بسته بـه اهمـیت متوفی با یکدیگر تفاوت دارد. بر روی هر قبری سنگ قبری وجود دارد کـه بر روی آن نام متوفی و تاریخ درگذشت او نقش بسته هست و نوع این سنگ قبرها بسیـار متفاوت هست و معمولًا بر روی برخی از آنـها ابیـات شعری بـه زبان عربی فصیح و عامـیانـه نقش بسته است.
از جمله مراقد موجود درون قبرستان وادی السلام مرقد پیـامبران خدا (هود و صالح) هست که درون سمت غربی وادی السلام و در پشت باروی قدیمـی شـهر نجف و شمال شرقی حرم مطهر حضرت علی (ع) قرار دارد. این دو پیـامبر درون یک حرم مدفونند و بر روی این حرم گنبدی متوسط بنا شده است. قبلًا بر روی این مرقد صخره سرخ قدیمـی وکهنی قرار داشت کـه طول آن بـه اندازه یک ذرع و چند انگشت و عرض آن بـه اندازه یک وجب بود و بر روی آن با خط کوفی مطالبی نوشته شده بود کـه نشان مـی‌داد، این محل قبر حضرت هود و صالح است. اولینی کـه بر روی این قبرها صندوقی چوبین گذاشت عالم جلیل القدر سید محمد مـهدی بحر العلوم بود و پس از آن بانویی بـه نام (ملاحفیره) همسر ملایوسف نقیب وخزانـه دار حرم مطهر حضرت علی (ع)، متوفی سال 1270 ه ق کـه نذر کرده بود درون صورت بچه دار شدن، گنبدی بر بالای قبر آنـها بسازد گنبد آجری کوچکی بر روی قبر آنان ساخت.
در سال 1333 ه ق کـه انگلیسی‌ها شـهر نجف را بـه مدت چهل روز محاصره کرده بودند، بسیـاری از اماکن مقدسه و از جمله آنـها مرقد هود و صالح را ویران د و پس از برطرف شدن حصار، اهالی متوجه شدند کـه انگلیسی‌ها نـه تنـها گنبد و مرقد مطهر آنان را ویران کرده‌اند بلکه سنگ نوشته کوفی را نیز بـه سرقت‌اند.

 

 

شـهر کوفه‌
کوفه یکی از شـهرهای مـهمـی هست که مسلمانان صدر اسلام آن را پایـه گذاری د و حضرت علی (ع) آن را بعنوان پایتخت خود انتخاب د. گویند محل بنای این شـهر را دو صحابی جلیل القدر یعنی سلمان فارسی و حذیفه یمانی درون سال 17 ه ق و در دوره خلافت عمر انتخاب د و در آغاز بـه این شـهر (کوفه الجند) مـی‌گفتند کـه به معنی (محل تجمع لشکریـان) بود و بعدها این واژه خلاصه شده و به آن کوفه مـی‌گفتند. درون سال 22 ه ق و در زمان حکمرانی مغیره بن شعبه، تعداد هفت محله بـه تعداد قبایل ساکن درون شـهر کوفه، کـه هفت قبیله بودند پایـه گذاری شد و در سال 36 ه ق حضرت علی (ع) بعد از جنگ جمل این شـهر را بعنوان پایتخت انتخاب فرمودند و به تدریج این شـهر رونق علمـی و تجاری فراوانی پیدا کرد ویکی از مراکز مـهم علمـی و سیـاسی جهان اسلام گردید و جمعیت آن را کـه بیشتر ایرانیـان تشکیل مـی‌دادند بالغ بر یک مـیلیون نفر شد.
در دوران اموی‌ها علی رغم انتقال پایتخت بـه شـهر دمشق، این رونق ادامـه داشت اما با بـه قدرت رسیدن عباسی‌ها پایتخت درون سال 132 ه ق بـه شـهر هاشمـیه و سپس بـه بغداد منتقل شد و روز بـه روز از اهمـیت کوفه کاسته شد و بنا بـه گفته جهانگرد معروف ابن جبیر کـه در سال 580 ه ق از آن دیدن کرده است، شـهر روبه ویرانی رفته است.
ابن بطوطه درون سفرنامـه خود این شـهر را چنین توصیف مـی‌کند:  (کوفه یکی از مـهمترین شـهرهای عراق مـی‌باشد و امتیـاز آن بر دیگر شـهرها این هست که مسکن صحابه و تابعین و جایگاه علما و صلحا و مرکز خلافت امـیرالمومنین علی (ع) بوده هست لیکن درون حال حاضر بسبب حمله‌های متمادی وضع آن شـهر رو بـه ویرانی کشیده است. مایـه تباهی شـهر کوفه اعراب خفاجه هستند کـه در اطراف آن سدارند. این اعراب کارشان راهزنی است. کوفه بارو ندارد و بنای آن از آجر و دارای بازارهای نیک مـی‌باشد. غالب متاعی کـه در بازار کوفه معامله مـی شود خرما و ماهی است. جامع اعظم کوفه، مسجد بزرگی هست با هفت شبستان کـه بر روی ستونـهای سنگی قطور و بلند بنا شده هست این ستونـها از قطعه سنگهای تراش شده تشکیل یـافته کـه روی هم قرار داده شده و وسط آنـها را فلزقلع ریخته‌اند.
مسجد کوفه دارای آثار متبرکه‌ای است، از جمله مقابل محراب از طرف راست اطاقی هست که مـی‌گویند (مصلای حضرت ابراهیم خلیل) بود و نزدیک آن محرابی وجود دارد کـه چوبهای ساج بلند گرداگرد آن را گرفته‌اند وآن، (محراب علی بن ابی طالب (ع)) بود کـه ابن ملجم شقی درون همـین جا بر سر آن حضرت زخم زد و مردم به منظور نماز بـه آن محراب مـی‌روند. درون زاویـه دیگر این شبستان مسجد کوچکی هست که دورتادور آن نیز با چوبهای ساج احاطه شده هست و مـی‌گویند (تنوری کـه در طوفان نوح) آب از آن جوشیده درون اینجا بوده است. درون قسمت عقبی شبستان مزبور درون خارج مسجد اطاقی وجود دارد کـه مـی‌گویند منزل (نوح پیـامبر) بوده و روبروی آن اطاق دیگری هست کـه به اعتقاد مردم محل عبادت (ادریس) بوده است. محوطه متصل بـه همـین قسمت کـه با دیوار جنوبی مسجد مربوط هست محلی بوده کـه نوح کشتی خود را درون آنجا ساخته و در منتهی الیـه این محوطه خانـه علی ابن ابی طالب (ع) و اطاقی کـه جنازه او را درون آن غسل داده‌اند واقع شده و اطاق دیگری درون مجاورت خانـه آن حضرت هست که آن هم بـه نوح پیـامبر منسوب مـی‌باشد و خدا بهتر مـی‌داند از این نسبت‌ها کدام درست وکدام نادرست است.
شرق مسجد و داخل بالاخانـه‌ای، مقبره (مسلم بن عقیل (ع)) واقع شده و در نزدیکی آن خارج مسجد، قبر (عاتکه و سکینـه) ان امام حسین (ع) قرار دارد. اما از قصر الاماره کوفه کـه سعد بن وقاص بنا کرد اکنون جز پایـه‌های آن چیزی برجا نمانده است.
امروزه شـهر کوفه موقعیت پیشین خود را از دست داده و بعنوان یکی از بخشـهای تابع شـهر نجف شمرده مـی‌شود، فاصله این دو شـهر هشت کیلومتر هست و تقریباً بـه یکدیگر متصل شده‌اند. شـهر کوفه بعلت موقعیت جغرافیـایی‌اش از آب‌وهوای ملایم‌تری نسبت بـه نجف برخوردار است.

 

اماکن زیـارتی درون شـهر کوفه‌

 

مسجد کوفه

 
مسجد کوفه یکی از مساجد بسیـار قدیمـی اسلامـی هست وگفته مـی‌شود درون سال 17 ه ق کـه شـهرکوفه تأسیس شد اولین بناهایی کـه در شـهر ساخته شدند مسجد و دارالاماره‌ بودند. مسجد مذکور مربعی شکل بوده و برای
چهل هزار نمازگزار گنجایش دارد.
در وسط حیـاط مسجد جایی پایین‌تر از سایر جاها وجود دارد کـه به آن (سفینـه) مـی‌گویند و عامـه مردم معتقدند کـه جای مذکور محل فرود آمدن و یـا ساخته شدن سفینـه نوح است، کـه امری باطل هست و درون حقیقت جای مذکور فقط نشان دهنده عمق قبلی کف مسجد هست زیرا کـه بعلت بالا آمدن مجرای آب فرات، آب بـه داخل مسجد کـه در گودی قرار گرفته بود نفوذ نمود و بنا بـه دستور و همت سید مـهدی بحر العلوم کف مسجد را با ریختن خاک کافی بالا آوردند و برای نشان مـیزان خاک ریخته شده این محل را بـه همان صورت سابق نگاه داشتند.
در فضل مسجدکوفه احادیث فراوانی روایت شده هست که برخی از آنـها عبارتند از:
امام باقر (ع) فرمود: (صلاه فی مسجد الکوفه، الفریضه تعدل حجه مقبوله والتطوع فیـه تعدل عمره مقبوله) یعنی نماز خواندن درون مسجد کوفه، چنانچه فریضه یومـیه باشد معادل حج مقبولی هست و چنانچه فریضه مستحبی باشد معادل عمره مقبولی است.
امام باقر (ع) فرمود: (مسجد کوفان روضه من ریـاض الجنـه، صلّی فیـه الف نبی وسبعون) یعنی مسجد کوفه باغی از باغهای بهشت است، و در آن یکهزار و هفتاد پیـامبر نماز خوانده است.
حضرت علی (ع) فرمود: (النافله فی هذا المسجد تعدل عمره مع النبی (ص)، والفریضه تعدل حجه مع النبی (ص) وقد صلّی فیـه ألف نبی و وصی) یعنی نماز نافله درون این مسجد مساوی حج عمره گذاردن همراه با پیـامبر خداست و نماز فریضه خواندن درون آن مساوی حج تمتع گذاردن همراه با پیـامبر خداست. درون این مسجد هزار نبی و وصی نماز خوانده است.
از رسول خدا (ص) روایت شده هست که: درون شب اسراء کـه به آسمان رفت، جبرئیل بـه ایشان عرض کرد: ای محمد (ص) آیـا مـی‌دانی کـه اکنون کجا هستی؟ تو اکنون مقابل مسجد کوفه هستی. پیـامبر فرمود: از خداوند برایم اجازه بگیر کـه دو رکعت درآن نماز بخوانم، سپس پیـامبر درون آنجا فرود آمد و در آن نماز خواند، بـه درستی کـه مقدمـه مسجد همانند باغی از باغهای بهشت هست و سمت چپ و سمت راست و وسط آن همانند باغی از باغهای بهشت هست و نماز فریضه خواندن درآن مساوی خواندن هزار رکعت نماز هست و نماز نافله خواندن درون آن مساوی پانصد رکعت نماز است.
از جاهای زیـارتی و متبرک مسجد مـی‌توان از مقام امـیرالمومنین (ع) نام برد کـه در سمت قبله قرار دارد، البته قابل ذکر هست که دورتادور مسجد را حجره‌های زیـادی فراگرفته کـه بزرگترین آنـها همـین مقام هست که درون سمت قبله قرار دارد و در آن محرابی هست کـه گویند حضرت علی (ع) درون آنجا نماز مـی‌خوانده هست و درون همان جا بـه شـهادت رسیده هست و درون کنار محراب دری وجود داشت کـه به قصر دار الاماره منتهی مـی‌شد کـه خرابه‌های آن همچنان درون کنار مسجد قرار گرفته هست و درون فاصله هشتاد و پنج متری دارالاماره خانـه امام علی (ع) قرار دارد کـه همچنان پابرجاست و بر روی آن گنبد سبزی دیده مـی‌شود. شیعیـان درون هنگام ورود بـه مسجد نخست بـه نزد محراب علی (ع) مـی‌روند و در کنار آن دو رکعت نماز بـه جا مـی‌آورند. درون سال 1974 م، رهبر اسماعیلیـان‌(1) بهره اقدام بـه نصب پنجره‌ای از طلا و نقره درون مقام امـیر المومنین (ع) نمود.
از اعمال مسجد، خواندن دو رکعت نماز درون وسط مسجد هست که بـه مقام رسول خدا (ص) معروف هست و مردم معمولًا این نماز را به منظور قضای حاجت مـی‌خوانند و در رکعت اول بعد از حمد سوره اخلاص و در رکعت دوم بعد از حمد سوره الکافرون را مـی‌خوانند و پس از نماز تسبیحات حضرت زهرا (ع) را مـی‌خوانند و سپس این دعا را مـی‌خوانند:
(اللّهم أنت السلام ومنک السلام والیک یعود السلام ودارک دار السلام حیّنا ربّنا منک بالسلام، اللّهم إنی صلّیتُ هذه الصلاه إبتغاء رحمتک ورضوانک ومغفرتک وتعظیماً لمسجدک، اللّهم فصلّ علی محمد وآل محمد، وارفعها فی علّیین وتقبّلها منّی یـا أرحم الراحمـین)
همچنین درون این مسجد ستونـها و محرابهای هفت گانـه‌ای وجود دارد کـه این محرابها محل نماز گزاردن برخی از معصومان و پیـامبران (ع) بوده است.
از دیگر جاها دکه القضاء هست که بنا بـه روایـاتی جایگاه قضاوت حضرت امـیرالمومنین (ع) بوده و در شمال شرقی مسجد قرار دارد و در مجاورت آن جایی بـه نام (بیت الطشت) قرار دارد کـه محل ظهور یکی از معجزات حضرت علی (ع) هست و تفصیل آن درون مفاتیح الجنان آمده است.
باب الثعبان یـا دروازه اژدها یکی از دروازه‌های نخستین و کهن مسجد کوفه هست که درون مـیانـه دیوار شمالی قرار دارد و در اینجا یکی دیگر از معجزات امـیر المومنین علی (ع) ظاهر شده است.

 

حرم مسلم بن عقیل

 
مسلم بن عقیل اولین شـهید از شـهدای حماسه کربلا بود و امام حسین (ع) او را بعنوان سفیر خود بـه کوفه فرستاده بود که تا به بررسی وضع پرداخته و درباره نامـه‌هایی کـه اهل کوفه به منظور امام حسین فرستاده بودند اطمـینان حاصل کند و برای امام حسین (ع) بیعت بگیرد، اما اهل کوفه چندی بعد از بیعت با وی از حمایت او خودداری د و مسلم بـه همراهی یـار وفادارش هانی بن عروه درون روز عرفه بـه شـهادت رسیدند.
هنگامـیکه امام حسین (ع) او را بـه نزد اهل کوفه گسیل مـی‌کرد نامـه زیر را بـه او داد که تا برای اهل کوفه بخواند:
(بسم الله الرحمن الرحیم از حسین بن علی بـه گروه مؤمنان، اما بعد بـه درستی کـه هانی و سعید نامـه‌های شما را بـه من رساندند وآخرینانی بودند کـه نامـه‌های شما را بـه من رساندند وآنچه را کـه در نامـه حکایت کرده و یـادآور شده بودید دانستم، وآن این کـه ما رهبری نداریم بـه نزد ما بیـا، چه بسا کـه خداوند بوسیله شما ما را بر سر جاده حق و هدایت گردآورد، بعد اکنون من برادر و پسر عمویم، و شخص مورد اطمـینان از بین اهل بیتم یعنی مسلم بن عقیل را بـه نزد شما مـی‌فرستم و او برگزیده اهل بیت من است، و به او گفتم کـه از وضعیت شما و نظر شما برایم بنویسد، وچنانچه او برایم بنویسد کـه فاضلان و عامـه شما بر این نظر کـه در نامـه‌هایتان نوشته‌اید متفق القول هستید، بـه زودی إن شاء الله بـه نزد شما خواهم آمد ...) هنگامـیکه مسلم بـه شـهر کوفه رسید، درون خانـه مختار بن أبی عبیده ثقفی فرود آمد و شیعیـان گروه گروه بـه نزدش آمدند و مسلم نیز نامـه امام حسین را به منظور آنان خواند وآنان نیز با او بیعت د که تا آن کـه تعداد بیعت کنندگان بـه بیست و پنج هزار نفر رسید، بعد مسلم درون آن شب نامـه‌ای به منظور امام حسین فرستاد کـه مضمون آن بشرح زیر بود:
(اما بعد، پیشرو قبیله هیچگاه بـه قوم خود دروغ نمـی گوید، و بدان کـه هیجده هزار نفر از اهالی کوفه با من بیعت د، بعد چون نامـه من بـه شما رسید بـه سرعت حرکت کن، بـه راستی کـه همـه مردم با شما هستند، و آنان را علاقه‌ای بـه خاندان معاویـه نیست والسلام.)
از سوی دیگر عبید الله بن زیـاد با چهره‌ای مبدل و با لباس علوی وارد کوفه شد و مردم گمان د کـه او امام حسین (ع) است، اما هنگامـیکه وارد دارالاماره شد او را شناختند. عبید الله چون چنین دید بـه بالای قصر رفت و مردم کوفه را بـه فراخواندن لشکر شام تهدید کرد شایعات فراوانی پراکنده کرد که تا در مردم تفرقه بیندازد، سپس گروهی را مأمور یـافتن مسلم بن عقیل نمود. مسلم نیز ناچار شد کـه از خانـه‌ای بـه خانـه دیگر پناه برد و عاقبت بـه خانـه هانی بن عروه پناه برد و ابن زیـاد هانی را فراخوانده و مسلم را از او خواستار شد، اما هانی از مسلم امتناع کرد و ابن زیـاد با تازیـانـه بر بینی او زد و دستور داد کـه او را درون قصر دارالاماره زندانی کنند. مسلم چون چنین دید از خانـه هانی بیرون آمد و سرگردان کوچه و برزن شد که تا اینکه بـه خانـه زنی بـه نام (طوعه) رسید و دید کـه او کنار درون منتظر بازگشت فرزند خود است، بعد مسلم بر او سلام کرد و از او آب خواست، (طوعه) برایش آب آورد، مسلم بعد از آنکه آب نوشید درون گوشـه‌ای نشست. (طوعه) گفت: آی بنده خدا مگر آب ننوشیدی؟
مسلم گفت: آری
(طوعه) گفت: بعد اکنون بـه خانـه خود برو.
(طوعه) سه بار این سخن را تکرار کرد، اما مسلم از جای خود تکان نخورد.
(طوعه) گفت: سبحان الله! من نشستن تو را درون اینجا شایسته نمـی بینم.
مسلم گفت: من درون این شـهر خانـه و عشیره‌ای ندارم، آیـا مـی‌توانی درون حق من نیکی کنی و باشد کـه من این کار تو را جبران کنم.
(طوعه) گفت: مگر توکیستی؟
مسلم گفت: من مسلم بن عقیل هستم و این قوم مرا بـه اینجا دعوت کرده و فریب دادند.
(طوعه) چون این سخن را شنید بـه او گفت: بـه خانـه من بیـا.
سپس او را بـه درون خانـه برد و در اتاقی جای داد و برایش شام آورد، اما مسلم از خوردن امتناع کرد و چون پسرآن زن آمد، ملاحظه کرد کـه مادرش رفت‌وآمد زیـادی بـه آن اتاق مـی‌کند، علتش را پرسید و مادر از گفتن امتناع کرد و چون بر او زیـاده اصرار ورزید، از او قول گرفت کـه چیزی بهی نگوید و سپس بـه او خبر داد کـه مسلم درون خانـه آنـهاست، و چون صبح فرا رسید، پسرش بـه نزد محمد بن الاشعث رفت و او را از جای مسلم باخبر کرد، سپس دو نفری بـه نزد ابن زیـاد رفتند و او را از موضوع مطلع ساختند. ابن زیـاد پنجاه نفر را به منظور دستگیری مسلم فرستاد. هنگامـیکه مسلم صدای پای اسب‌ها را شنید از خانـه بیرون آمد و نبرد سختی با آنان آغاز کرد و ابن زیـاد چون نبرد سرسختانـه او را دید گروهی دیگر را نیز بـه یـاری آنـها فرستاد. هنگامـیکه لشکریـان ابن زیـاد مشاهده د کـه مسلم بسیـاری از آنان را کشته و یـا از مـیدان بـه در هست از این رو با تیراندازی و پرتاب سنگ وآتش بـه مقابله با او پرداختند، که تا آنکه عاقبت مسلم زخمـی شد و از ادامـه نبرد عاجز شده بـه دیواری تکیـه داد. درون همـین هنگام محمد بن أشعث جلو آمده و به او گفت:
ای جوان خود را بـه کشتن نده و بدان کـه ما بـه تو أمان مـی‌دهیم و به تو دروغ نمـی‌گوییم و به تو نیرنگ نمـی‌زنیم، و بدان کـه این قوم عموزادگان تو هستند و هیچگاه تو را نخواهند کشت.
مسلم بـه سخنان آنان توجهی نکرد و به جنگ خود دلیرانـه ادامـه داد و لشکریـان ابن زیـاد چون چنین دیدند بر سر راه او گودالی کنده و سرآن را پوشاندند، سپس او را بـه سمت آن هدایت کرده درون گودال انداخته و دستگیر د و بالاخره بـه شـهادت رساندند.
تاریخچه مرقد مسلم بن عقیل:
مرقد مسلم بن عقیل درون جوار مسجد کوفه و در سمت شرق آن قرار دارد. بربالای مرقد گبندی طلایی قرار دارد و وزارت اوقاف عراق درون سال 1960 م اقدام بـه توسعه صحن شریف واقع بین قبر مطهر مسلم بن عقیل و هانی بن عروه نمود و رواق‌هایی درون آنجا ساخت. درون سال 1965 م مجدداً رواق اطراف ضریح توسعه یـافت و دیوارهای داخلی حرم کاشیکاری وآینـه‌کاری شد. درون سفرنامـه (ثیبور) آمده هست که او از خلال سنگ نوشته‌ای کـه بر روی قبر مسلم بن عقیل و هانی بن عروه بوده، دریـافته هست که محمد بن محمود رازی وابوالمحاسن بن احمد شیرازی درون سال 681 ه ق این مرقد را بنا کرده‌اند. همچنین او اضافه مـی‌کند کـه بانوی نیکوکار (عادله) احمد پاشا و همسر والی سلمان پاشا دستور داد کـه دیوار شمال غربی مسجد کوفه را با هزینـه شخصی خود بازسازی کنند.
شیخ حرز الدین درون کتاب المراقد جلد دوم صفحه 309 مـی‌گوید: (تولیت مرقد مسلم بن عقیل جناب آقای شیخ ط کوفی پنجره دیگری را بـه ما نشان داد کـه تاریخ ساختن آن بـه سال 1055 ه ق باز مـی‌گردد و در یکی از گوشـه‌های آن نوشته شده هست که این پنجره بـه نفقه بانوی نیکوکار (مادر آغاخان) ساخته شده است.
در ماه ربیع الاول سال 1232 ه ق شخصی بـه نام حافظ محمد عبدالحی خان اقدام بـه بازسازی حرم نمود.
سید محسن حکیم نیز دستور داد کـه پنجره‌هایی به منظور مرقدهای مطهر حضرت ابوالفضل (ع)، مسلم بن عقیل، قاسم بن موسی بن جعفر و مقام امـیرالمؤمنین (ع) درون مسجد کوفه ساخته و نصب شود.
در سال 1384 ه ق حاج محمد رشاد مـیرزا اقدام بـه تجدید بنای صحن و مرقد شریف نمود.
در سال 1387 ه ق حاج محمد حسین رفیعی بهبهانی کویتی بنا بـه دستور سید محسن حکیم اقدام بـه تذهیب گنبد مرقد مسلم بن عقیل نمود.

 

مرقد هانی بن عروه
هانی بن عروه شیخ و رهبر قبیله (مراد) بود کـه چون درون هنگام جنگ بر اسب مـی‌نشست چهار هزار سوار زره‌پوش و هشت هزار سرباز پیـاده و نیز قبایل هم‌پیمان او از کنده و غیره گرداگردش را فرا مـی‌گرفتند کـه تعداد کل آنـها بالغ بر سی هزار سرباز زره‌پوش مـی‌شد(1). درون تاریخ طبری آمده هست که چون ابن زیـاد از وجود مسلم بن عقیل درون خانـه هانی مطلع شد بـه دنبال او فرستاد و مسلم را از او مطالبه کرد. هانی گفت: مسلم مـیهمان من هست و من هیچگاه او را از خانـه خود بیرون نخواهم کرد. زیـاد گفت: آیـا فکر نمـی‌کنی کـه پدرم بر پدرت حقی دارد، زیرا کـه معاویـه را از کشتن او باز داشت، و حال تو چنین مـی‌گویی؟ هانی گفت: حال نیز من از تو مـی‌خواهم کـه حقی بر گردن من داشته باشی و جانی را کـه مـیهمان من هست حفظ کنی و من قول مـی‌دهم کـه او را از کوفه بیرون برم. ابن زیـاد چون این سخن شنید خشمگین شد و با تازیـانـه بر صورت هانی نواخت و بینی او را شکست. سپس دستور داد که تا هانی را بـه زندان اندازند.
در روایتی دیگر گویند: ابن زیـاد بـه هانی گفت: تو خوب مـی‌دانی کـه پدرم تمامـی شیعیـان، بجز پدرت را کشت، و تو را گرامـی مـی‌داشت و حتی درون طی نامـه‌ای بـه امـیر کوفه رعایت حال تو را توصیـه کرد، حال پاداش این کارها را چنین مـی‌دهی و مردی را درون خانـه خود پناه داده‌ای کـه قصد دارد مرا بکشد.
هانی گفت: من چنین کاری نکرده ام!
پس ابن زیـاد غلام هانی را کـه معقل نام داشت فراخواند، و چون هانی غلام خود را دید درون بهت و حیرت فرو رفت. آنگاه بـه ابن زیـاد گفت: تو نسبت بـه من نیکوکار بوده‌ای و من اکنون مـی‌خواهم کـه نیکی‌های تورا جبران کنم.
ابن زیـاد گفت: چگونـه؟
هانی گفت: اجازه مـی‌دهیم کـه تو و خانواده‌ات بـه همراه اموالت سالم بـه شام بروی، چرا کـه شخصی عازم این دیـار هست که از تو و صاحب تو بـه خلافت سزاوارتر است.
ابن زیـاد گفت: هانی را بـه نزد من آورید.
سپس با قضیبی آهنین (تازیـانـه) کـه در دست داشت ضربه‌ای محکم بر صورت هانی نواخت. هانی نیز بسوی نگهبانی کـه شمشیر بـه دست درون کنارش ایستاده بود یورش برد که تا شمشیر را از دست او بیرون آورد اما نگهبان مقاومت کرد و شمشیر را بـه او نداد. برخی گفته‌اند کـه هانی با شمشیر بسوی ابن زیـاد یورش برد و زخمـی کاری بر او زد و نگهبانان بـه یکباره بر او یورش و او را دستگیر د(1) چون خبر بـه آل مذحج رسید، همگی بسوی قصر ابن زیـاد یورش بردند وچون ابن زیـاد این حالت را دید از خشم جمعیت ترسیده و دستور داد کـه هانی را درون اتاق مجاور مجلس خویش زندانی کنند و سپس بـه شریح قاضی دستور داد کـه به بالای قصر برود و از همان جا با مردم سخن گوید که تا آرام شوند، شریح نیز بـه بالای قصر رفته و چنین گفت: (ای مردم پراکنده شوید! و بدانید کـه شایعه کشته شدن سرورتان شایعه‌ای باطل و نادرست است، و او هم اکنون درون کمال احترام درون محضر امـیر عبدالله بن زیـاد هست و امـیر را نسبت بـه او نیت سوئی نبوده و به زودی درون کمال عزت و احترام بـه شما ملحق خواهد شد).
مردم چون این سخنان را شنیدند متفرق شدند.
عبید الله بن زیـاد درون روز 9 ذی حجه سال 60 ه ق بعد از کشته شدن مسلم بن عقیل، دستور داد کـه هانی بن عروه را از زندان بیرون آورده و در بازار فروشان کوفه گردن بزنند و سپس جسد مطهر او را همراه با جسد مسلم بن عقیل درون بازارهای کوفه بگردانند.
ابن زیـاد سرهای مسلم بن عقیل و هانی را بـه نزد یزید فرستاد وآل مذحج جنازه‌ها را از او گرفته و هردو را درون نزدیکی مسجد کوفه بـه خاک سپردند.
شیخ حرز الدین درون کتاب المراقد درون باره قبر هانی مـی‌گوید: (مرقد او درون پشت مسجد کوفه و در جوار زاویـه شمال شرقی مسجد قرار دارد و حرم و رواقهای متعددی دارد کـه تمامـی زیـارت کنندگان مسلم بـه زیـارت او نیز مـی‌شتابند و بر بالای حرم او گنبد بزرگی با کاشیکاری فیروزه‌ای ساخته شده است‌.

 

مرقد مختار ثقفی

 
مختار ثقفی یکی از خون‌خواهان امام حسین (ع) و یـاران او بود کـه برعلیـه بنی امـیه قیـام کرد و توانست افراد بسیـاری را کـه در قتل آن حضرت دخیل بودند دستگیر نموده و به مجازات برساند. علامـه امـینی درون کتاب خود الغدیر مطالب با ارزشی درباره مختار نوشته و او را یکی از بزرگان دین و مخلص و وفادار دانسته و اینکه نـهضت مبارک وی تنـها به منظور اقامـه عدل و ریشـه‌کنی ملحدان و مقاومت درون برابر ظلم اموی‌ها بوده است، واینکه او را متهم بـه مذهب کیسانی‌(1) کرده‌اند و یـا سایر تهمت‌های وارده، بـه هیچ‌وجه صحت نداشته و ائمـه اطهار (ع) و از جمله امام سجاد (ع)، امام باقر (ع) و امام صادق (ع) بر او ترحم نموده‌اند و بویژه امام باقر (ع) او را مدح کرده است. (2) گویند بعد از حماسه کربلا، ابن زیـاد بسیـاری از شیعیـان و از آن جمله مختار ثقفی و مـیثم تمار را بـه زندان افکند و قصد داشت کـه آنان را بـه شـهادت برساند، اما چندی نگذشت کـه پیکی از جانب یزید بن معاویـه رسید و به ابن زیـاد دستور داد کـه مختار را بعلت شفاعت قومش آزاد سازد و مـیثم درون زندان بـه مختار مـی‌گفت: (به زودی آزاد خواهی شد و به خون‌خواهی امام حسین (ع) قیـام خواهی کرد و ابن زیـاد را کـه در سر هوای کشتن تو را دارد، خواهی کشت).
سپس علامـه امـینی ادامـه مـی‌دهد:
بزرگان شیعه و ازجمله شـهید اول او را گرامـی داشتند و شـهید اول درون کتاب (مزارات) زیـارتی مخصوص بـه او را ذکر مـی‌کند کـه نشان دهنده محبت مختار نسبت بـه امام زین العابدین (ع) هست و اینکه وی جان خود را بر سر راه رضایت ائمـه اطهار و یـاری این خاندان پاک داده است.
ظاهراً قبر مختار درون دوره‌های پیشین از مزارهای مشـهور شیعه درون کوفه بوده و بر بالای آن گنبدی قرار داشته و ابن بطوطه، درسفرنامـه معروف خود، درون این باره چنین مـی‌گوید:
(در طرف مغرب قبرستان کوفه جائی را دیدم کـه درآن چیزی بـه رنگ سیـاه تند درون مـیان زمـینـه سفیدی جلب نظر مـی‌کرد گفتند قبر ابن ملجم شقی هست که مردم کوفه همـه ساله هیزم فراوان بدانجا مـی‌برند و هفت روز آتش بر گور او مـی‌افروزند. درون نزدیکی قبر ابن ملجم گنبدی هست که مـی‌گویند مدفن مختار بن ابی عبیده است) شیخ حرز الدین درون کتاب المراقد مـی‌گوید: (قبر مختار درون زاویـه محل اتصال قصر دارالاماره و مسجد کوفه واقع شده هست و قبر او بـه مرور زمان مخروبه و از دیده‌ها مخفی شده بود که تا اینکه عاقبت عالم ربانی بزرگوار سید محمد مـهدی بحر العلوم درون هنگام تتبع آثار باقیمانده مسجد کوفه درون اطراف، بـه سنگ قبری برخورد کرد کـه نام و نسب مختار برآن نقش بسته بود. درون اوایل روزگار ما مدخل قبر مختار از حجره‌ای بود کـه در زاویـه جنوب شرقی مسجد کوفه واقع شده بود، اما درون این اواخر تاجری بـه نام حاج محسن بن عبود شلاش خفاجی با کمک تنی چند از علمای نجف اشرف، حرمـی به منظور مختار ساخته و آن را بـه جنوب رواق و حرم مسلم بن عقیل ملحق ساخت و برای قبر او پنجره‌ای جدید ساخت.

 

مرقد مـیثم تمار
مـیثم تمار یکی از اصحاب خاص حضرت علی (ع) بود کـه در روز بیستم ذی حجه سال 60 ه ق، توسط ابن زیـاد بـه شـهادت رسید. مرقد او درون فاصله سیصد متری مسجد کوفه و در مسیر جاده کوفه بـه نجف قرار دارد. ساختمان فعلی مرقد بـه تازگی بازسازی شده هست و بر روی قبر صندوقی چوبی و پنجره‌ای نصب شده است. بر بالای حرم گنبدی بلند قرار دارد کـه کاشیکاری شده هست و درون اطراف آن رواق وسیعی وجود دارد و در سمت ضریح ایوان بزرگی هست که سیمانکاری شده و در وسط صحن وسیعی قرار گرفته است.
عبید الله بن زیـاد بعد از بـه شـهادت رساندن مسلم و هانی بن عروه، مـیثم تمار و مختار را دستگیر نموده و به زندان انداخت، اما چندی نگذشت کـه بستگان همسر مختار شفاعت او را درون نزد یزید د و یزید پیکی را بـه نزد ابن زیـاد فرستاد که تا مختار را آزاد کنند و در همان نامـه از ابن زیـاد خواسته شده بود کـه مـیثم را بـه دار آویزند. ابن زیـاد نیز دستور داد او را بر چوبه داری کـه نزد خانـه عمرو بن حریث برپا شده بود ببندند، اما با این همـه حال مـیثم همچنان بـه ذکر فضایل علی (ع) گویـا بود و مردم گرداگرد او جمع مـی‌شدند. چون این خبر را بـه ابن زیـاد دادند، دستور داد کـه بر دهان او لجام ببندند و او اولین درون اسلام هست که بر دهانش لجام بسته شد، وچون سه روز از این واقعه گذشت، بـه او نیزه‌ای زدند واو تکبیری گفت وبه شـهادت رسید.
روزی حضرت علی (ع) بـه مـیثم فرمود: ای مـیثم تو را دستگیر خواهند کرد و به صلابه خواهند کشید و در روز سوم با نیزه‌ای بـه تو ضربه خواهند زد و ریش و محاسنت خون‌آلود خواهد شد. محل دار زدن تو درون نزدیکی خانـه (عمرو بن حریث) خواهد بود و در کنار تو ده نفر دیگر نیز بـه دار آویخته خواهند شد و چوبه‌دار تو از همـه آنـها کوتاهتر خواهد بود و به ساحل رودخانـه نزدیکتر خواهد بود.
مـیثم درون بازار کوفه مغازه خرما فروشی داشت و هر بار کـه عمرو بن حریث را مـی‌دید بـه او مـی‌گفت: بـه زودی همسایـه‌ات خواهم شد، بعد حق همجواری را درباره من مراعات کن.
عمرو بن حریث منظورش را متوجه نمـی‌شد و مـی‌پرسید: آیـا مـی‌خواهی خانـه ابن مسعود را بخری یـا ابراهیم حکیم را؟
در سال 1388 ه ق، 1968 م حاج محمد رشاد مـیرزای اقدام بـه بازسازی مرقد مـیثم تمار نموده و حرم وگنبد بلند آن را ساخته و با کاشیکاری مزین نمود و در کنار مرقد او رواقهایی به منظور زائرین ساخته و در گرداگرد مرقد صحن بزرگی متناسب با گنبد بلند آن ساخت.
مسجدی قدیمـی هست که درون سمت شمال غربی کوفه قرار گرفته و فاصله آن که تا مسجد کوفه دو کیلومتر هست و که تا کنون بارها بازسازی شده هست و از صحنی وسیع بـه ابعاد 140 متر درون 125 متر و با دیواری مرتفع تشکیل‌گردیده و در آن محرابهای متعددی قرار دارد کـه منسوب بـه معصومـین (ع) هست و درون مـیانـه سمت جنوب مسجد جایگاه بزرگی هست که بر روی گنبدی قرار دارد و به مقام حضرت حجت (ع) مشـهور است.
این مسجد مورد اهتمام و توجه أئمـه اطهار (ع) قرار داشته و احادیث فراوانی درباره آن رسیده است. امام زین العابدین (ع) فرمود: (من صلّی فی مسجد السهله رُکعتین، زاد الله فی عمره سنتین) یعنی هرکه درون مسجد سهله دو رکعت نماز گذارد، خداوند دو سال بـه عمر او بیـافزاید.
امام باقر (ع) مـی‌فرماید: (مسجد سهیل الذی لم یبعث الله نبیـاً إلا و قد صلّی فیـه، وفیـها یظهر عدل الله، و فیـها یکون قائمـه و القوام من بعده و هی منازل النبیین والأوصیـاء والصالحین)  یعنی مسجد سهیل مسجدی هست که خداوند پیـامبری را مبعوث نکرده هست مگر آنکه درون آن نماز خوانده باشد. از همـین مسجد عدل الهی ظاهر خواهد شد و قائم درون آن خواهد بود و قائمان بعد از وی نیز درون آن خواهند بود. این مسجد منزل پیـامبران و صالحین است. و درجای دیگر امام صادق (ع) فرمود: (إذا دخلت الکوفه، فأت مسجد السهله فصلّ فیـه وأسأل الله حاجتک لدینک و دنیـاک فإنّ مسجد السهله بیت إدریس النبی الذی کان یخیط فیـه ویصلی فیـه، ومن دعا الله فیـه بما أحب، قضی له حوائجه ورفعه یوم القیـامـه مکاناً علیـاً إلی درجه إدریس واجاره من مکروه الدنیـا ومکاید أعدائه‌(1) (یعنی چون بـه کوفه درآمدی، بـه مسجد سهله برو و در آن نماز بخوان و از خدا بخواه که تا حاجت دین و دنیـای تو را برآورده سازد، بـه درستی کـه مسجد سهله خانـه حضرت ادریس هست وآن حضرت درون این محل بـه کار خیـاطی مشغول بود و در همان جا نیز نماز مـی‌خواند، و هرکه درآن چیزی را از خداوند بخواهد، حاجتش را برآورده سازد و در روز قیـامت جایگاه او را همانند جایگاه ادریس نبی قرار دهد و از حوادث ناگوار و توطئه دشمنانش بازدارد.
از اعمال این مسجد هست که آدمـی حتما بعد از نماز مغرب شبهای چهارشنبه بـه این مسجد برود و دو رکعت نماز به منظور قضای حاجت خود بجای آورد و سپس این دعا را بخواند:
(أنت الله لاإله إلا أنت مبدئ الخلق ومعیدهم، وأنت الله لا إله إلا أنت خالق الخلق ورازقهم، وأنت الله لا إله إلا أنت القابض الباسط، وأنت الله لا إله إلا أنت مُدبّر الأمور وباعث من فی القبور، أنت وارث الأرض ومن علیـها، أسألُک بأسمک المخزون المکنون الحی القیوم، وأنت الله لا إله إلا أنت عالم السر وأخفی، أسألُک بأسمک الذی إذا دُعیت بـه أُجبت وإذا سُئلت بـه أعطیت، وأسألُک بحقک علی محمد وأهل بیته، وبحقهم الذی أوجبته علی نفسک أن تُصلّی علی محمد وأهل بیته، وأن تقضی لی حاجتی الساعه الساعه یـا سامع الدعاء، یـاسیداه، یـا مولاه، یـا غیـاثاه، أسألُک بکل اسم سمـیت بـه نفسک، أو استأثرت بـه فی علم الغیب عندک أن تصلّی علی محمد وآل محمد، وأن تُعجّل فرجنا الساعه یـا مقلب القلوب والأبصار یـا سمـیع الدعاء.)

 

مسجد صعصعه بن صوحان
یکی از مساجد متبرکه و بسیـار قدیمـی هست که درون کنار مسجد سهله و مسجد زید بن صوحان قرار دارد. صعصعه بن صوحان یکی از یـاران وفادار و مخلص امـیرالمؤمنین علی بن ابی طالب (ع) بود. این مسجد (پس از این‌رو بـه ویرانی نـهاده بود) و اخیراً تعمـیرات زیـادی درون آن انجام شده است. نماز خواندن و دعا درون این مسجد بسیـار مستحب هست و بویژه برخواندن دعائی کـه صعصعه بن صوحان درون نماز شب مـی‌خوانده تأکید شده است.
برخی را گمان بر اینست کـه صعصعه درون کوفه مدفون باشد اما درون حقیقت صعصعه را با معاویـه تنش‌ها و درگیری‌های فراوانی بود کـه باعث شد مغیره بن شعبه بـه دستور معاویـه او را از کوفه بـه (جزیره) و یـا (بحرین) و یـا جزیره (ابن کافان) تبعید کند و او درون همان جا درگذشت‌.
در کتاب الاستیعاب آمده هست که صعصعه بن صوحان درون زمان پیـامبر کودکی بیش نبود و موفق بـه زیـارت پیـامبر نگردید. او مردی فاضل، دیندار و سخنوری بلیغ و از اصحاب نزدیک حضرت علی (ع) بود.
در کتاب رجال کشی آمده هست که: چون معاویـه بـه کوفه درآمد تعدادی از اصحاب نزدیک حضرت علی (ع) کـه امام حسن (ع) به منظور ایشان امان‌نامـه دریـافت کرده بود بر معاویـه وارد شدند و چون صعصعه بر معاویـه وارد شد، معاویـه گفت: بـه خدا سوگند کـه خوش نداشتم روزی را ببینم کـه تو با امان‌نامـه بر من وارد شوی.
صعصعه گفت: بـه خدا سوگند کـه من نیز خوش نداشتم کـه روزی بعنوان امـیرالمومنین بر توسلام کنم. سپس بر او سلام کرد.
معاویـه گفت: اگر راست مـی‌گویی بر بالای منبر برو و علی (ع) را لعن کن.
پس صعصعه بر بالای منبر رفت و پس از حمد وثنای الهی چنین گفت: (ای مردم من اکنون از نزد مردی مـی‌آیم کـه شر خود را پیشاپیش فرستاده وکار خیر خود را بـه تأخیر انداخته هست و او بـه من دستور داده کـه علی (ع) را لعن کنم، بعد او را لعن کنید کـه خدا او را لعن کند). بعد همـه اهل مسجد آمـین گفتند.
معاویـه گفت: بـه خدا سوگند کـه منظور تو لعنت من بود، بعد باید دوباره بر بالای منبر بروی و او را نام و سپس لعنت نمایی. بعد صعصعه دوباره بالای منبر رفت و گفت: ای مردم امـیرالمومنین معاویـه مرا فرمان داده کـه علی بن ابی طالب (ع) را لعن کنم، بعد او را لعن کنید.
این بار نیز مردم آمـین گفتند و باز معاویـه گفت: بـه خدا سوگند کـه این بارهم منظور او من بودم، او را از اینجا بیرون کنید و اجازه ندهید کـه در شـهری کـه من درآن هستم ساختیـار کند، بعد او را از شـهر کوفه بیرون د.
صعصعه درون پایداری برحق استوار و در مبارزه با ستمکاران پابرجا ومحکم بود ودر روایـات آمده هست که روزی صعصعه بن صوحان بیمار شد و حضرت علی (ع) بـه عیـادت او رفت و به او گفت: ای صعصعه مبادا کـه عیـادت من از تو باعث فخر ت بر قوم وخویشان گردد.
صعصعه گفت: ای امـیر مؤمنان هرگز چنین نیست، بلکه عیـادت تو ذخیره و اجر آخرت من است.
حضرت علی (ع) فرمود: بـه خدا قسم کـه تو دوستی کم خرج هستی ولی درون عوض یـاری دهنده بزرگی هستی.
صعصعه جواب داد: ای امـیر مؤمنان بـه خدا سوگند کـه به خداوند عالم‌تری، و خداوند درون چشمت بزرگ و عظیم هست و تو درون کتاب خداوند حکیم هستی و تو نسبت بـه مؤمنین رئوف و رحیم هستی.
در کتاب تهذیب الکمال آمده هست که: (صعصعه درون جنگ صفین درون کنار امـیرالمؤمنین (ع) بود و یکی از فرماندهان حضرت بـه شمارمـی‌رفت، و اما درون جنگ جمل او و دو برادرش زید و سبحان حضور داشتند و در بین این سه برادر سبحان خطیب بود و پرچم نیز درون دست او بود و چون بـه شـهادت رسید زید برادر دیگرش پرچم را بـه دست گرفت و چون او نیز بـه شـهادت رسید، صعصعه پرچم را بـه دست گرفت. او درون روزگار معاویـه درون کوفه درگذشت.
در شبی کـه حضرت علی (ع) از دنیـا رحلت فرمود فرزندان آن حضرت جنازه مطهرش را از کوفه بـه نجف حمل نمودند و صعصعه از جمله مشیعین بود و چون از کار دفن آن حضرت فارغ شدند صعصعه نزد قبر مقدس ایستاد و مشتی از خاک برگرفت و بر سر خود ریخت و گفت: پدر و مادرم فدای تو باد ای امـیرالمؤمنین گوارا باد تو را کرامتهای خدا، ای ابوالحسن! بـه راستی کـه مولد تو پاکیزه بود و صبر تو قوی و جهاد تو عظیم و تو بـه آنچه آرزو داشتی رسیدی و تجارتی سودمند کردی و به نزد پرورگار خود رفتی و از این نوع کلمات بسیـار گفت وگریـه سختی کرد و سایرین را نیز بـه گریـه درون آورد و او درون حقیقت سر قبر آن حضرت و در آن دل شب مجلس روضه منعقد کرد و درآن صعصعه روضه خوان بود و مستمعین امام حسن (ع) و امام حسین (ع) و ابوالفضل العباس (ع) و محمد بن الحنفیـه و سایر فرزندان و بستگان آن حضرت بودند و چون این کلمات بـه پایـان رسید روی بـه جانب امام حسن و امام حسین (ع) و سایر آقا زادگان د و ایشان را تعزیت و تسلیت گفتند و سپس جملگی بـه کوفه مراجعت نمودند.
شیخ حرز الدین درون کتاب المراقد مـی‌گوید: قبر صعصعه بن صوحان درون منطقه (الثویـه) درون نجف واقع شده هست و برخی از بحرینی‌ها بـه من گفتند کـه در سرزمـین ما قبر مشـهور و معروفی هست که مـی‌گویند قبر صعصعه بن صوحان است.

 

مسجد زید بن صوحان
مسجد زید بن صوحان یکی دیگر از مساجد شریف کوفه هست و منسوب بـه زید بن صوحان هست که از بزرگان اصحاب امـیرالمؤمنین (ع) بوده و یکی از ابدال روزگار بـه شمارمـی‌رفته هست که درون جنگ جمل درون رکاب امـیرالمؤمنین بـه فیض شـهادت نائل شده هست و شیخ عباس قمـی درون مفاتیح الجنان دعائی را نقل مـی‌کند و اظهار مـی‌دارد کـه این دعا دعای زید بن صوحان بوده هست که درون نماز شب مـی‌خوانده هست و شایسته هست که این دعا بعد از خواندن دو رکعت نماز تحیت درون مسجد زید خوانده شود:
(إلهی قَدْ مَدّ الَیکَ الخاطِئُ الُمذْنِبُ یَدَیـهِ بِحُسنِ ظَنّه بکَ الهی قَدْ جَلَسَ الُمسیئ بَینَ یَدَیکَ مُقرّ اً لکَ بِسُوءِ عَمَلِه وَ راجِیـاً منک الصفح عن زلَلِهِ إلهی قَدْ رَفَعَ إلیکَ الظَّالِمُ کَفَّیـهِ راجِیـاً لِما لَدَیکَ فَلاتُخَیِّبْهُ بِرَحمَتِکَ مِن فَضلِکَ إلهی قَدْجَثا العائِدُ إلی المَعاصِی بَینَ یَدَیکَ خائِفاً مِنْ یَومٍ تَجْثُو فِیـهِ الخَلائِقُ بَینَ یَدَیکَ إلهی جاءَکَ العَبدُ الخاطِئُ فَزِعاً مُشفِقاً و رَفَع إلیکَ طَرفَهُ حَذِراً راجِیـاً وَ فاضَت عَبرَتُهُ مُستَغفِراً نادِماً وَ عِزَّتِکَ وَجَلالِکَ ما ارَدتُ بِمَعْصِیَتی مُخالَفَتَکَ وَ ما عَصَیْتُکَ اذ عَصَیْتُکَ وَ أنا بِکَ جاهِلٌ وَلا لِعُقُوبَتِکَ مُتَعَرِّضٌ وَلا لِنَظَرِکَ مُسْتَخِفٌّ وَلَکِنْ سَوَّلَتْ لِی نَفْسی وَأعانتَنی عَلی ذلِکَ شَقْوَتی وَغَرَّنی سِترُکَ المُرْخی عَلَیَّ فَمِنَ الأنَ مِنْ عَذابِکَ مَنْ یَسْتَنقِذُنی وَبِحَبْلِ مَنْ اعْتَصِمُ إن قَطَعْتَ حَبْلَکَ عَنّی فَیـاسوأتاهُ غَداً مِنَ الوُقُوفِ بَینَ یدَیکَ إذا قیلَ لِلمُخِفّینَ جُوزُوا وَ لِلمُثقِلینَ حُطّوا افَمَعَ المُخِفّینَ اجوزُ ام مَعَ المُثقِلینَ احُطُّ وَیلی کُلَّما کَبُرَ سِنّی کَثُرَت ذُنوبی وَیلی کُلَّما طال عُمری کَثُرت مَعاصیَّ فَکَم اتُوبُ وَکَم اعُودُ اما أنَ لی أن استَحْیِیَ مِن رَبّی اللّهُمَّ فَبِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ اغْفِر لِی وَارْحَمْنی یـا ارحَمَ الرَّاحِمـین وَخَیرَ الغافِرینَ.

 

خانـه امام علی (ع)
این خانـه درون زمـین مرتفعی قرار دارد و در مجاورت باروی غربی دارالاماره قرار دارد و بسیـاری از شیعیـان بـه زیـارت آن مـی‌روند. خانـه مذکور درون اصل منزل مس (ام هانی) حضرت علی (ع) بود کـه حضرت بعد از انتقال بـه کوفه آن را منزل خود قرار داد. این خانـه درون بیرون مسجد کوفه و در زاویـه جنوب غربی آن قرار دارد. ساختمان کنونی آن گرچه قدیمـی نیست لیکن درون محل همان خانـه حضرت ساخته شده است‌.

 

مرقد خدیجه حضرت علی (ع)
این مرقد درون مقابل مسجد کوفه قرار دارد و گویند کـه مغازه خرما فروشی مـیثم تمار کـه از خواص یـاران حضرت علی (ع) بود درون این مکان قرار داشته است.

 

 مرقد اولاد الحسن (ع)
شامل قبور تعدادی از فرزندان امام حسن مجتبی (ع) هست و این مرقد درون جاده قدیمـی کوفه بـه مسجد سهله قرار دارد.

 

مرقد سید ابراهیم غمر
سید ابراهیم فرزند حسن المثنی پسر امام حسن مجتبی (ع) هست و مرقد وی درون محله (حی کنده) و در سمت مغرب قبر مـیثم تمار و نزدیک جاده اصلی کوفه بـه نجف قرار دارد. او جد سادات طباطبایی است.

 

قصر دار الاماره
این بنا قدیمـی‌ترین بنای اسلامـی عراق هست که درون سال 17 ه ق بوسیله سعد بن ابی وقاص و پس از ساختمان مسجد کوفه ساخته شد. دارالاماره ساختمانی مربع شکل بـه ابعاد 110/ 36 متر و 24/ 110 متر هست که امروزه تنـها پایـه‌ها و برخی دیوارهای فرو ریخته آن باقی مانده است. این قصر یکی از ساختمانـهای عبرت‌انگیز روزگار است. درون این قصر مسلم بـه شـهادت رسید و سر مبارک امام حسین (ع) و شـهدای کربلا بـه نمایش گذاشته شد و چندی نگذشت کـه سرهای قاتلان آن بزرگواران از سوی مختار ثقفی و یـارانش بـه نمایش درون آمد و باز چندی نگذشت کـه سر مختار ثقفی را نیز بد و در آن بـه نمایش درآوردند.

 

مسجد و مقام یونس (ع)

 
این جایگاه کـه امروزه شکل و هیئت مسجد دارد، درون مـیان عامـه مردم بـه غلط بـه آرامگاه حضرت یونس بن متی (ع) شـهرت یـافته است. این مقام درون کنار رودخانـه فرات و در فاصله یک کیلومتری مسجد کوفه واقع است. نام قدیمـی این مسجد الحمراء هست و شیعیـان را بـه این مسجد اعتقادی نیست. علامـه مجلسی درون کتاب بحار الانوار(2) بـه نقل از شیخ طوسی درون کتاب الامالی‌(3) از حضرت علی (ع) روایت مـی‌کند کـه فرمود: درون کوفه مساجد مبارک و مساجد ملعون وجود دارند و از مساجد ملعون مسجد الحمراء هست که بر روی قبر ستمکاری از ستمکاران ساخته شده است. مجلسی گوید: ظاهراً منظور از مسجد الحمراء همان مسجدی هست که امروزه بـه نام مسجد یونس (ع) معروف هست وگفته مـی‌شود قبر حضرت یونس (ع) درون آن قرار گرفته هست ولی هیچگونـه سندی ندیده‌ایم کـه قبر آن حضرت درآنجا باشد، از سوی دیگر گفته مـی‌شود کـه آرامگاه حضرت یونس (ع) درون شـهر موصل بر بلندای تپه‌ای قرار دارد و دارای گنبد و صحن و سرا است.

 

شـهر کفل

 
این شـهر درون فاصله سی و پنج کیلومتری شمال شرق کوفه و در مسیر بزرگراه نجف بغداد قرار دارد، شـهر کوچکی هست و نام خود را از قبر حضرت ذی الکفل (ع) کـه یکی از بزرگان پیـامبران بنی اسرائیل هست و درون این شـهر مدفون هست گرفته است.
برخی از منابع اسلامـی نام عبری وی را (عویدایـا بن إدریم) و برخی دیگر او را (بشر بن أیوب) و یرخی (یـهودا بن یعقوب بن اسحاق نبی) دانسته‌اند. قرآن کریم درون دو جا از وی نام هست که عبارتند از آیـه 85 سوره انبیـاء کـه مـی‌فرماید: (وإسماعِیلَ وإدریس و ذَا الْکِفْلِ کُلٌّ مِن الصَّابِرِین) و آیـه 48 سوره ص کـه مـی‌فرماید: (واذْکُر إسماعیلَ والْیَسَع وذَا الْکِفْلِ وکُلٌّ مِن الْأَخْیـار). برخی نیز معتقدند کـه نام این پیـامبر حزقیل یـا حزقیـال هست و بعلت آنکه کفالت قوم یـهود را درون دوران اسارت درون بابل بـه عهده داشت، بـه نام ذو الکفل معروف شده است. این پیـامبر نزد قوم یـهود از مقام والایی برخوردار است، زیرا توانست تورات حضرت موسی (ع) را بعد از آتش گرفتن هیکل حضرت سلیمان درون اورشلیم از سوی بخت نصر، مجدداً بازنویسی کند. که تا سالهای پیش از دهه پنجاه مـیلادی، هر ساله درون ماه ژوئن، هزاران یـهودی به منظور زیـارت آرامگاه او بـه این شـهر کوچک مـی‌آمدند و به مدت یک هفته مراسم مذهبی انجام مـی‌دادند. ساختمان آرامگاه از دوران مغول هست و دارای گنبدی هست مخروطی وکنگره دار. درون قسمتی از آرامگاه، مسجدی کهن با گلدسته‌ای برافراشته از همان دوران وجود دارد. درون گوشـه وکنار این آرامگاه، قبور بسیـاری از بزرگان یـهود دیده مـی شود. بر روی دیوار آرامگاه سنگ نوشته‌ای بـه خط عبری و بسیـار قدیمـی وجود داشت کـه پس از اشغال عراق توسط نیروهای آمریکایی، مفقود گردید.
امروزه شـهر کفل مرکز بخشداری الکفل درون استان بابل عراق بوده و در وسط راه حله بـه کوفه قرار دارد. نام این شـهرک درون معجم البلدان حموی (برملاحه) است.
در مدخل جنوبی شـهر کفل و درمـیان نخلستانـها، آرامگاه رشید هجری یکی از یـاران و شاگردان باوفای امـیرالمؤمنین علی (ع) قرار دارد. وی درون دوران معاویـه بـه جرم پایداری درون دوستی و محبت بـه امـیرالمؤمنین (ع) و به دستور معاویـه بـه شـهادت رسید.
همچنین درون شرق شـهر کفل جایگاه شـهادت زید بن علی (ع) قرار دارد، کـه در سال 120 ه ق و پیرو قیـام فراگیرش علیـه خلفای ظالم و ستمکار بنی امـیه، درون حین جنگ بـه شـهادت رسید و توسط یـارانش بـه خاک سپرده شد، اما دشمنانش گور او را شکافته و جسد مطهر وی را بیرون آوردند و سرش را بد و جسد مبارکش را آتش زدند. امروزه درون جایگاه دفن نخستین او آرامگاهی با شکوه ساخته شده و زیـارتگاه مردم است.

 

شـهر مقدس کربلا

 
دومـین شـهر مقدس عراق هست که درون فاصله 105 کیلومتری جنوب غربی بغداد ودر حاشیـه صحرا و در غرب رودخانـه فرات و در سمت چپ آبراه (حسینیـه) کـه از فرات منشعب شده قرار دارد شـهر کربلا بر روی طول جغرافیـایی 44 درجه و عرض جغرافیـایی 33 درجه و 31 دقیقه قرار دارد درون شمال آن استان (انبار) و در جنوب آن استان نجف و در شرق آن استان حله و بخشی از استان بغداد و در غرب آن صحرای شام وکشور عربستان سعودی قرار گرفته است.
بنا بـه گفته مورخان، تاریخ این شـهر بـه دوران بابلی‌ها مـی‌رسد و قبل از فتح اسلامـی این منطقه گورستان مسیحیـان بود. برخی از صاحب نظران معتقدند کـه معنی کلمـه (کربلا) کـه یک واژه قدیمـی بابلی است، (نزدیکی بـه خدا) هست و برخی دیگر معتقدند کـه این کلمـه تحریف شده واژه عربی (کور بابل) بـه معنی روستاهای بابل است، برخی نام این منطقه را نینوی مـی‌دانند کـه در حال حاضر نام منطقه‌ای درون شـهرستان (سده الهندیـه) درون استان کربلا است. از نامـهای دیگر منطقه: غاضریـه، عقر بابل، نواوویس، الطف، الروضه، الحائر والحیر هست علت تسمـیه این منطقه بـه الحائر این بوده هست که درون دوران المتوکل خلیفه عباسی، خلیفه دستور داد کـه قبر شریف امام حسین (ع) را بـه آب ببندند که تا ویران گردد و هنگامـیکه آب رودخانـه را بدین سو سرازیر د آب که تا نزدیک قبر رسید و تنـها گرداگرد آن را فرا گرفت و از همان زمان بـه نام الحائر (آب سرگردان) نامـیده شد. برخی نیز اعتقاد دارند کـه واژه کربلا از کلمـه آشوری (کرب) بـه معنی معبد (أیل) بـه معنی خدا مشتق شده هست و معنی آن (معبد الهی) است. گروهی دیگر براین گمان هستند کـه این واژه فارسی بوده و ریشـه آن دو کلمـه (کار) و (بالا) بـه معنی (کاری برجسته و با ارزش) است. با این همـه بـه نظر مـی‌رسد کـه ریشـه کلمـه کربلا از واژه عربی (الکربه) گرفته شده باشد کـه به معنی زمـین نرم و سست هست و همچنین این واژه معنی غربال شده را نیز مـی‌دهد و عرب‌ها وقتیکه گندم را غربال نموده و تمـیز مـی‌کنند از این واژه استفاده مـی‌کنند وشاید علت این تسمـیه این باشد کـه گویی خاک این منطقه از سنگ وکلوخ غربال شده هست و حتما افزود کـه (کربله) نام دیگر گیـاه (ترشک) هست و این گیـاهان درون منطقه مذکور بـه وفور دیده مـی‌شود.
مساحت کربلا درون حدود 52856 کیلومتر مربع هست و خاک این شـهر نرم و بدون سنگ و شن مـی باشد. گرداگرد شـهر را باغهایی فرا گرفته کـه آب آنـها از رودخانـه فرات تأمـین مـی گردد. شـهر کربلا دارای دو راه ارتباطی هست یکی از این راه ها، راه کربلا بغداد هست که از شـهر (مسیب) مـی‌گذرد و طول آن بالغ بر 97 کیلومتر هست و راه دوم راه نجف کربلا هست و درون هر دو مسیر باغها و نخلستان‌های متعدد گرداگرد کربلا و راه‌های ارتباطی را فرا گرفته است. شـهر کربلا بـه دو بخش (قدیمـی) و (جدید) تقسیم مـی شود، قسمت قدیمـی شامل هسته اولیـه شـهر هست که که تا حدودی همچنان بافت سنتی خود را حفظ کرده هست و قسمت جدید شـهر بعدها بـه آن اضافه شده و شامل خیـابانـهای پهن، ادارات دولتی، مدارس دینی و ساختمانـهای جدیدمـی باشد. شـهر کربلا درون مسیر راه آهن بصره بغداد قرار دارد و شاخه ای از این راه آهن بـه کربلا رسیده و سپس بـه شـهرستان (سده هندیـه) کـه از توابع استان کربلا هست منتهی مـی‌گردد و طول آن 36 کیلومتر است.

 

تاریخچه شـهر کربلا
هنگامـیکه حضرت علی (ع) درون دوران خلافت عازم جنگ صفین بود چون بـه سرزمـین کربلا رسید چهره اش افسرده شد، بعد اطرافیـان از آن حضرت (ع) درون این باره پرسیدند حضرت فرمود: این سرزمـین درون نزد خدا ارج و قرب زیـادی دارد، آری اینجا محل خیمـه‌گاه آنان هست و این محل قتلگاه آنان است. هنگامـیکه اصحاب بیشتر جویـا شدند حضرت فرمود: آنان گروهی گرانقدر از آل محمد (ص) خواهند بود کـه در اینجا کشته مـی شوند.
هنگامـیکه درون سال 61 ه ق امام حسین (ع) بـه این منطقه رسید و لشکریـان عبید الله قافله آن حضرت را محاصره د، حضرت بـه روستای (عقر) اشاره کرد و فرمود: نام این روستا چیست؟ جواب دادند: نامش (عقر) است. حضرت فرمود: از (عقر) بـه خدا پناه مـی‌بریم. سپس فرمود: نام این سرزمـین چیست؟ گفتند: کربلا. فرمود: سرزمـین درد و رنج و بلا.
دو روز بعد از واقعه عاشورا یعنی درون روز دوازهم محرم سال 61 ه ق قبیله (بنی اسد) اقدام بـه دفن اجساد مطهر امام حسین (ع) و ابوالفضل العباس (ع) و سایر یـاران آن حضرت (ع) نمودند و با این کار خود پایـه گذار تأسیس شـهری بزرگ درون سالهای بعد شدند.
گفته مـی شود کـه قبیله بنی اسد بر بالای قبر شریف آن حضرت سایبانی ساختند و بر روی قبرهای مطهر شـهدا نشانـه‌هایی گذاشتند که تا بتوان قبور مطهر را از یکدیگر باز شناخت.
در ماه ربیع الاول سال 65 ه ق گروه (توابین) کـه تعدادشان درون حدود چهار هزار نفر بود و رهبری آنان بـه عهده سلیمان بن صرد خزاعی بود قبل از رفتن بـه جنگ با لشکر امویـان، بـه زیـارت مرقد مطهر امام حسین (ع) رفتند و در گرداگرد قبر شریف تجمع د و با صدای بلند بـه گریـه و زاری پرداخته و همگی تمنای شـهادت درون راه خدا را د و سپس سلیمان بن صِرد خزاعی از جای برخاسته وگفت: (بارخدایـا، سرور شـهیدمان حسین را بیـامرز، آن شـهید فرزند شـهید، وآن مـهدی فرزند مـهدی وآن راستگوی فرزند راستگو، بار خدایـا گواه باش کـه بر دین و راه او مـی‌رویم و دشمن دشمنان او و دوست یـاران او هستیم) آنگاه یک شب را درون کنار مرقد مطهر ماندند و روز بعد عازم جنگ درون منطقه (عین الورده) شدند.
در دوران یزید بن معاویـه تعدادی از شورشیـان بـه رهبری یزید بن مـهلب قیـام د و در منطقه عقر نزدیک کربلا و در حاشیـه رودخانـه فرات جنگ سختی بین آنان و لشکریـان یزید بـه رهبری مسلمـه بن عبدالملک درگرفت کـه در این جنگ شورشیـان بـه شدت سرکوب شدند.
در سال 66 ه ق هنگامـیکه مختار ثقفی بر شـهر کوفه مستولی شد، بر بالای قبر شریف گنبدی از آجر وگچ ساخت و محمد بن ابراهیم بن مالک اشتر متولی این کار شد و مرقد مذکور دارای دو درون شرقی و غربی بود و این گنبد که تا دوران خلافت هارون الرشید پابرجا بود.
ظاهراً گنبد مذکور که تا سال 132 ه. ق کـه امام صادق (ع) بـه زیـارت جدشان مشرف شده بودند پابرجا بوده هست و صفوان جمال از امام صادق روایت مـی کند کـه فرمود: چون خواستی کـه به زیـارت حسین (ع) درون کربلا مشرف شوی، بیرون از مقام ایستاده و نگاهی بـه قبر شریف بینداز و سپس وارد حرم شو و بالاسر امام بایست و هنگامـیکه خواستی بیرون روی از دری خارج شو کـه در جهت پای علی بن الحسین (ع) قرار دارد، سپس رو بسوی قبور شـهدا کن که تا به قبرابوالفضل (ع) برسی، و چون بدان جا رسیدی درون زیر سایبان بایست و سلام کن). از سخنان امام صادق درون مـی‌یـابیم کـه مرقد امام حسین (ع) درون روزگار آن حضرت دارای گنبد و سایبان و چندین درون بوده کـه یک درآن درون سمت شرق و در دیگری شاید درون سمت غرب بوده هست و مرقد امام حسین (ع) و فرزندش علی اکبر درون این حرم بوده هست در حالیکه قبور سایر شـهدا بیرون از حرم بوده است. مساحت حرم مذکور 25* 25 ذراع و یـا درون حدود 50* 45/ 22/ 83/ 91 متر بوده است. برخی دیگر از مصادر تأکید مـی‌کنند کـه در دوران اموی درون کنار حرم آن حضرت درخت کنار یـا سدری بوده هست که بعنوان نشانـه بازشناسی حرم بـه شمارمـی آمده هست و بـه همـین علت هست که درون شمال غربی صحن را بعدها (باب السدره) نامـیده بودند. (1) هارون الرشید بوسیله حکمران خود درون کوفه کـه موسی بن عیسی نام داشت، عرصه را بر زائران امام حسین (ع) تنگ نموده و دستور داد کـه درخت سدر را از ریشـه درآوردند و بنای حرم مطهر را خراب کرده و زمـین آن را شخم زده و بکارند.
در سال 198 ه ق گروهی از شیعیـان مجدداً حرمـی بر سر قبر مطهر ساختند ودرسال 193 ه ق مأمون عباسی دستور داد کـه حرم وگنبدی بهتر از قبل بر سر قبر مطهر امام حسین (ع) ساخته شود. (1) درون سال 236 ه ق متوکل عباسی بـه خلافت رسید و تلاشـهای بسیـاری را به منظور خراب آثار باقیمانده اهل بیت و از بین بردن قبور مطهر آن نمود و در طی سالهای 232 و 236 و 237 ه ق اقدام بـه تخریب حرم مطهر و شخم زدن زمـینـهای آن نمود که تا بتواند آثار آن را از بین ببرد ولی تمامـی تلاشـهای وی با شکست مواجه شد.
در سال 247 ه ق منتصر عباسی بعد از کشته شدن پدرش المتوکل دوباره آثار متبرکه اهل بیت (ع) را تجدید بنا کرد و دستور داد کـه در اطراف مشـهد حسینی خانـه‌هایی ساخته شود و بدین‌گونـه اولین شخصی کـه در کربلا ساختیـار کرد یکی از نوادگان امام حسین (ع) بـه نام (سید ابراهیم مجاب فرزند محمد عابد فرزند امام کاظم (ع)) بود.
در سال 271 ه ق (حسن علوی) حاکم طبرستان و دیلم بـه زیـارت حرم مطهر رفته و دستور داد کـه مسجدی درون جوار آن ساخته شود.
در سال 283 ه ق درون اثر ازدحام زائران حرم مطهر، سقف حرم فروریخت و تعدادی از زائران کشته و زخمـی شدند وگفته مـی‌شود کـه این‌کار بر اثر توطئه الموفق بالله ولیعهد بوده است. (1) درون سال 280 ه ق محمد بن زید حاکم گرگان بـه زیـارت مرقد مطهرآمد و دستور داد کـه گنبد مجلل و باشکوهی به منظور حرم ساخته شود و در کنار آن بارویی کشیده و خانـه‌هایی به منظور زائرین و مجاورین حرم ساخت.
در سال 313 ه ق رهبر قرمطیـان (ابو طاهر جنابی) بـه زیـارت حرم مطهر مشرف شد و خود و پیروانش گرد حرم طواف د و سپس بدون آنکه بهی آزاری برسانند بازگشتند.
در سال 366 ه ق امـیر عز الدوله آل بویـه بـه زیـارت حرم مطهر امام حسین (ع) مشرف شد و این امر باعث افزایش مـهاجرت شیعیـان بـه کربلا وساخت و ساز آنان گردید.
در سال 367 ه ق عضدالدوله آل بویـه بر بغداد مستولی شد و از آنجا عازم زیـارت امام حسین (ع) گردید و از آن بعد سالی یک بار بـه زیـارت مرقد مطهر مـی‌رفت.
در سال 369 ه ق (ضبه بن محمد اسدی) حکمران شـهر (عین تمر) با کمک برخی از عشایر عرب، بـه شـهر کربلا یورش برد وآن را متصرف شد و اهالی آن را کشته و اموال آنان و اموال موجود درون خزانـه حرم مطهر را بـه تاراج و به بیـابان بازگشت. هنگامـیکه عضد الدوله از این موضوع آگاه شد لشکری را بـه جنگ او فرستاد و چون (ضبه اسدی) تاب مقاومت درون برابر لشکر عضد الدوله را درون خود ندید، زن و بچه و اموال خود را رها کرده و از معرکه گریخت.
در سال 372 ه ق اولین باروی شـهر درون دوران حکومت عضد الدوله آل بویـه گرداگرد آن کشیده شد و مساحت آن 2400 متر مربع بود. وی به منظور شـهر رودخانـه‌ای کشید و زمـینـهای آن را وقف حرم مطهر کرد که تا از پول وقف هزینـه روشن چراغهای حرم تأمـین شود و همچنین خانـه‌ها و بازارهایی ساخت و به ساکنان شـهر هدایـا و عطایـا داد و دستور ساختن مدرسه اولیـه عضدیـه را داد و مسجدی بـه نام (رأس الحسین) ساخت.
از سال 407 که تا 412 ه ق وزیر معروف آل بویـه (حسن بن فضل بن سهلان رامـهرمزی) باروی دوم شـهر را بنا کرد و در چهار سوی آن دروازه آهنی نصب کرد. (2) درون سال 489 ه ق درون دوران حکمرانی سیف الدوله اهالی شـهر (خفاجه) بـه کربلا یورش بردند.
در سال 795 ه ق تیمور لنگ بـه کربلا حمله کرد وآن را متصرف شد.
در سال 858 ه ق حکمران خودمختار بصره (علی مشعشعی) بـه کربلا حمله کرد و حرم مطهر امام حسین (ع) را غارت کرد و تعداد زیـادی از اهالی کربلا را کشته و تعدادی را نیز بعنوان اسیر بـه پایتخت خود بصره منتقل کرد.
در سال 914 ه ق شاه اسماعیل صفوی بـه کربلا رفت و رودخانـه‌ای درون آنجا حفر کرد و مرقد مطهر امام حسین (ع) را تجدید بنا کرد.
در سال 953 ه ق سلطان عثمانی (سلیمان قانونی) دو حرم امام حسین (ع) و ابوالفضل (ع) را تجدید بنا کرد و باغهای اطراف کربلا را کـه زیر شن رفته بودند دوباره احیـا کرد.
در سال 1013 ه ق قبیله (آل مـهنا) بـه رهبری شیخ قبیله کـه (ناصر بن مـهنا) نامـیده مـی‌شد بـه کربلا حمله کرد وآن را بـه تصرف خود درآورده و تا سال 1053 ه ق شـهر کربلا درون تصرف آنان بود.
در سال 1216 ه ق وهابی‌ها بـه رهبری (سعود بن عبدالعزیز) بـه شـهر کربلا حمله د و بسیـاری از اهالی کربلا را درون بازارها و خانـه‌ها از دم شمشیر گذراندند وگنبد حرم مطهر امام حسین (ع) را ویران د و تمامـی اموال و طلا و نقره و اسحله موجود درون حرم را بـه تاراج بردند، طوریکه مردم این حادثه تلخ را (کربلای دوم) نامـیدند.
در اوایل قرن نوزدهم مـیلادی و بعد از حمله وهابی‌ها درون سال 1216 ه ق یکی از پادشاهان هند بـه زیـارت کربلا آمد و در آن بازارهای زیبا و خانـه‌های متعدد ساخت و تعدادی از شیعیـان را درون آنـها اسکان داد و باروی مرتفعی به منظور شـهر بنا کرد.
در سال 1217 ه ق بعد از حمله مجدد وهابی ها، سید علی طباطبائی (صاحب الریـاض) اقدام بـه بنای باروی سوم شـهر کرد و برای این بارو شش دروازه ساخت کـه هر یک از دروازه‌ها بـه نام معینی خوانده مـی‌شد.
در سال 1534 م ترکهای عثمانی عراق را تصرف نمودند و سلطان سلیمان قانونی دستور حفر نـهری از رودخانـه فرات را صادر کرد کـه به نام (نـهرسلیمانی) معروف شد و امروزه آن را بـه نام نـهر حسینیـه مـی‌نامند.
در سال 1623 م لشکر ایران بـه فرماندهی شاه عباس صفوی کربلا را بـه تصرف خود درآورد.
در سال 1638 م سلطان عثمانی (مراد چهارم) شـهر کربلا را محاصره و دوباره بـه تصرف عثمانی درون آورد.
در سال 1241 ه ق (1825 م) نبرد مـیرآخور اتفاق افتاد و جریـان از این قرار بود کـه در دوره حکمرانی داود پاشا بر عراق، نیروهای نظامـی داود پاشا بـه فرماندهی سلیمان مـیرآخور بـه کربلا حمله د و پس از محاصره، شـهر را تصرف کرده و در عرض هشت ماه آن را تاراج نمودند.
در سال 1258 ه ق (1842 م) محمد نجیب پاشا بـه کربلا حمله و با فشارهای نظامـی آن را بـه زیر یوغ عثمانی‌ها درآورد.
در سال 1860 م سیم کشی تلگراف بـه کربلا رسید و این شـهر قادر شد کـه با جهان خارج درون ارتباط باشد.
در سال 1285 ه ق (1868 م) و در دوران حکومت مدحت پاشا، ادارات دولتی بنا شد و تعدادی از بازارها و ساختمانـهای جدید ساخته شد و قسمتی از باروی شـهر کـه رو بـه شـهر نجف بود ویران شد و محله جدیدی بـه شـهر اضافه شد کـه بعدها محله (عباسیـه) نامـیده شد.
در سال 1914 م بعد از پایـان جنگ اول جهانی ساختمانـهای جدید و خیـابان پهن درون شـهر ساخته شد و با تهیـه سیستم فاضلاب جدید آبهای زیر زمـینی بـه بیرون شـهر هدایت شد و زمـین کربلا خشک گردید.
در سال 1920 م انقلاب عراق از شـهر کربلا آغاز شد و این شـهر بعنوان پایگاه انقلاب نقش خود را ایفا کرد و در این مـیان مرجع شیعیـان آقای شیخ محمد تقی حائری شیرازی فتوای معروف خود درباره تحریم انتخاب غیر مسلمان بـه حکمرانی عراق را صادر کرد.
در سال 1980 م حکومت بعث عراق اقدام بـه قتل‌عام زائران حرم مطهر امام حسین (ع) درون مراسم اربعین نمود.
در سال 1991 م درون جریـان قیـام مقدس شیعیـان و پس از جنگ دوم خلیج فارس حکومت صدام اقدام بـه قتل‌عام مردم کربلا نموده و بخشی از گنبد حرم مطهر امام حسین (ع) را تخریب نمود.

 

شـهرستانـهای تابعه کربلا
استان کربلا سه شـهرستان دارد کـه عبارتند از:

1 شـهرستان کربلا: دو بخش دارد بـه نام‌های بخش (حر) و بخش (حسینیـه)
2 شـهرستان (سده هندیـه): دو بخش دارد بـه نام‌های بخش (الخیرات) و بخش (الجدول الغربی)
3 شـهرستان (عین تمر)

 

محله های کربلا
محله‌های کربلا عبارتند از:

حی‌ الحسین، حی المعلمـین، حی العباس، حی النقیب، حی الثوره، حی الحر، حی رمضان، حی الصحه، حی الاسکان، حی القزوینیـه، حی العداله، حی البنوک، حی الانصار، حی الموظفین، حی البلدیـه، حی السعدیـه، حی العلماء، حی الملحق، حی التعلیب، حی الاصلاح الزراعی، حی العامل.

 

خیـابان های کربلا
خیـابانـهای مـهم کربلا عبارتند از:

شارع الرسول الاعظم (ع)، شارع الامام علی (ع)، شارع الحسین (ع)، شارع العباس (ع)، شارع علی الاکبر (ع).

 

زیـارتگاه های کربلا
علاوه بر حرم مطهر امام حسین (ع) و حرم مطهر ابوالفضل (ع) زیـارتگاه‌های دیگری درون شـهر کربلا وجود دارد کـه شیعیـان بـه زیـارت آن اماکن متبرکه مشرف مـی‌شوند. این زیـارتگاه‌ها عبارتند از:

مرقد سید ابراهیم مجاب (ع)، مرقد حبیب بن مظاهر اسدی، مرقد سایر شـهدای کربلا، مرقد قاسم بن الحسن، نخل مریم، مقام حر بن یزید ریـاحی (ع)، خیمـه‌گاه امام حسین (ع)، مقام حضرت مـهدی (ع)، تل زینبیـه، مقام کف دست راست حضرت ابوالفضل (ع)، مقام کف دست چپ حضرت ابوالفضل (ع)، مقام امام جعفر الصادق (ع)، مقام عون بن عبدالله، مقام ابن فهد حلی، مقام فضه، مقام امام علی (ع)، مقام موسی بن جعفر (ع)، مقام علی اکبر (ع)، مقام رأس الحسین (ع)، مقام ام البنین (ع)، مقام أخرس بن الکاظم (ع)، مقام ابن حمزه.

 

اماکن سیـاحتی کربلا

دژ الاخیضر
قلعه الهندی
خان العطشان

 

مساجد کربلا
شـهر کربلا بیش از یکصد مسجد دارد کـه معروفترین آنـها عبارتند از:

مسجد رأس الحسین (ع)، مسجد عمران بن شاهین، مسجد شـهید ثانی، مسجد سردار حسن خان، مسجد ناصری، مسجد شـهرستانی، مسجد حمـیدیـه، مسجد سید علی نقی طباطبائی، مسجد کبیس، مسجد شیخ یوسف بحرانی، مسجد شیخ خلف، مسجد اردبیلی‌ها، مسجد حاج نصر الله، مسجد خیمـه‌گاه.

 

حسینیـه‌های کربلا
با توجه بـه اینکه کربلا شـهری زیـارتی هست و سالیـانـه صدها هزار مسلمان از سرتاسر کشورهای شیعه نشین به منظور زیـارت بـه این شـهر مقدس مشرف مـی‌شوند، از این رو بسیـاری از مردم شـهرهای گوناگون بـه ساختن حسینیـه وزائرسرا پرداخته‌اند وتعداد حسینیـه‌ها درون این شـهر بـه بیش از یکصد حسینیـه مـی‌رسد کـه مـهمترین آنـها متعلق بـه ایرانیـان هست مانند: حسینیـه تهرانی‌ها، اصفهانی‌ها، مازندرانی‌ها، قمـی‌ها وآذربایجانی‌ها و دهها حسینیـه دیگر کـه قسمت عمده این مراکز درون سالهای اخیر منـهدم و ویران شده است.

 

مدارس دینی کربلا
با توجه بـه اینکه حوزه علمـیه کربلا از حوزه‌های علمـیه کهن و قدیمـی شیعه هست و از لحاظ اهمـیت بعد از حوزه نجف اشرف مـی‌آید از این رو مدارس دینی بسیـاری درون کربلا وجود دارند کـه برخی از آنـها عبارتند از:

1 مدرسه محسنیـه 1327 ه ق
2 مدرسه جعفریـه 1333 ه ق
3 مدرسه احمدیـه 1921 م
4 مدرسه فیصلیـه 1921 م
5 مدرسه رضویـه 1345 ه ق
6 مدرسه امام باقر (ع) 1381 ه ق
7 مدرسه مجاهد 1270 ه ق
8 مدرسه بادکوبه 1270 ه ق
9 مدرسه صدر اعظم 1276 ه ق (ویرانـه شده)
10 مدرسه حاج عبدالکریم 1287 ه ق
11 مدرسه بقعه 1250 ه ق
12 مدرسه سلیمـیه 1250 ه ق
13 مدرسه هندیـه کبری 1920 م
14 مدرسه هندیـه صغری 1300 ه ق
15 مدرسه ابن فهد حلی 1276 ه ق (به تازگی تجدید بنا شده است)
16 مدرسه زینبیـه 1276 ه ق (ویرانـه شده)
17 مدرسه مـهدیـه 1287 ه ق
18 مدرسه بروجردی 1381 ه ق
19 مدرسه شریف العلماء مازندرانی 1384 ه ق
20 مدرسه الخطیب 1355 ه ق
21 مدرسه امام صادق (ع) 1376 ه ق
22 مدرسه حسینیـه 1388 ه ق
23 مدرسه سردار حسن خان 1180 ه ق (این مدرسه قبلًا 70 حجره داشت کـه در حال حاضر تنـها 16 حجره آن باقی مانده است).

 

کتابخانـه‌های کربلا
کتابخانـه عمومـی کربلا عبارتند از:
کتابخانـه جعفریـه، کتابخانـه سید الشـهدا (ع)، کتابخانـه عمومـی مرکزی، کتابخانـه ابوالفضل العباس (ع)، کتابخانـه روضه حسینیـه، کتابخانـه سید علی اکبر حائری، کتابخانـه مولی عبدالحمـید فراهانی، کتابخانـه رسول اعظم (ص)، کتابخانـه نـهضت اسلامـی، کتابخانـه حضرت زینب کبری (س)، کتابخانـه قرآن کریم.

کتابخانـه‌های خصوصی کربلا عبارتند از:
کتابخانـه حرم مطهر امام حسین (ع)، کتابخانـه سید نصر الله حائری، کتابخانـه شیخ عبدالحسین تهرانی، کتابخانـه سید عبدالحسین کلیدار آل ط، کتابخانـه سید حسین قزوینی، کتابخانـه سید محمد باقر حجه طباطبائی، کتابخانـه شیخ احمد بن زین الدین حائری، کتابخانـه شیخ محسن ابوالحب، کتابخانـه شیخ محمد بن داود خطیب، کتابخانـه سید مـهدی حکیم شـهرستانی، کتابخانـه سید محسن جلالی کشمـیری.

 

گورستان‌های کربلا
کربلا پنج گورستان دارد کـه عبارتند از:
گورستان (ساحه المخیم)،
گورستان وادی العتیق کـه امروزه بـه آن مدرسه غره مـی‌گویند و در مقابل مقام امام صادق (ع) واقع شده است،
گورستان وادی الجدید کـه مقابل ایستگاه راه آهن قرار دارد.
گورستان هندی‌ها کـه در بستان (ابن ذرب) مقابل مرقد ابن حمزه واقع است.

 

بازارهای قدیمـی و جدید کربلا
بازارهای کربلا عبارتند از:
بازار (مخضر)، بازار نجارین یـا درودگرها، بازار هرج، بازار صفارین یـا مسگرها، بازار صاغه یـا طلافروشان، بازار بزازین یـا پارچه فروشان، بازار علاوی، بازار حسین (ع)، بازار زینبیـه، بازار باب الخان.

 

کاروانسراهای قدیمـی و معروف کربلا
کاروانسراهای کربلا عبارتند از: کاروانسرای (الکهیـه)، کاروانسرای (زاد)، کاروانسرای (پیر) کاروانسرای مزراقچی، کاروانسرای (اخیر).

 

توصیف حرم مطهر امام حسین

روضه الشریف


 
در وسط صحن روضه شریف قرار دارد کـه بر روی آن صندوقی از چوب منبت کاری شده با عاج قراردارد و بر روی آن پنجره فولادی گرانبهائی قرار گرفته و سپس ضریح شش گوشـه مقدس قرار دارد، درون آن قبر مطهر امام حسین (ع) و دو فرزندش علی اکبر (ع) و علی اصغر (ع) جای دارد و ضریح درون سمت قبر علی اکبر (ع) یک متر عقب‌تر نشسته هست این ضریح از جنس نقره خالص و سفید رنگ هست طول ضریح امام حسین (ع) 5/ 5 متر و عرض آن 4/ 5 متر و ارتفاع آن 3/ 5 متر هست و طول ضریح علی اکبر (ع) کـه به ضریح پدر بزرگوارش چسبیده 2/ 6 متر و عرض آن 1/ 40 متر هست و برروی قسمت جلوئی ضریح این جملات نقش بسته است: (إن الداعی إلی حب آل محمد الطاهر ابن أبی محمد الطاهر سیف الدین نجل سیدنا محمد برهان الدین من بلاد الهند سنـه خمس و خمسین و ثلثمائه بعد الألف 1355 ه ق).
در زاویـه جنوبی ضریح، شـهدای کربلا قرار دارند کـه در حدود یک متر و نیم با ضریح علی اکبر (ع) فاصله دارند و بسیـاری از زائران درون این منطقه پا نمـی گذارند زیرا کـه معتقدند درون زیر این قسمت قبور شـهدای کربلا قرار گرفته است. ضریح شـهدای کربلا پنجره‌ای نقره هست که طول آن چهار متر و هشتاد سانتی‌متر است. روضه شریف بصورت مستطیلی هست که طول آن از شمال بـه جنوب 125 متر و عرض آن از شرق بـه غرب 95 متر هست و عبارتست از ضریح مطهر و ضریح شـهدا و صحن وسیعی کـه پیرامون آنـها را فراگرفته است. مساحت کل حرم شریف 3850متر مربع هست که قبر امام حسین (ع) درون قلب آن قرار گرفته و بر بالای آن گنبدی بزرگ هست که بر چهار ستون بزرگ مستطیل شکل 3/ 50* 2/ 50 متر قرار گرفته است. دیوارهای روضه شریف تماماً طلاکاری، کاشیکاری وآیینـه کاری شده است.

رواق ها
اطراف حرم مطهر را چهار رواق فرا گرفته کـه هرکدام از آنـها درون یکی از جهات اربعه قرار گرفته و عرض هریک از این رواق‌ها پنج متر و طول هرکدام از رواق‌های شمالی و جنوبی درون حدود چهل متر و طول هرکدام از رواق‌های شرقی و غربی درون حدود چهل و پنج متر است. زمـین این رواق‌ها با سنگ مرمر سفید اعلا سنگ فرش شده هست و وسط دیوارهای آن آیینـه‌های بزرگی تعبیـه شده است. ارتفاع سقف هرکدام از رواق‌ها 12 متر است. رواق غربی بـه نام رواق سید ابراهیم مجاب معروف هست زیرا قبر سید ابراهیم مجاب یکی از نوادگان امام موسی بن جعفر (ع) درون آن قرار دارد، قبلًا بـه این رواق رواق (عمران بن شاهین) مـی‌گفتند.

رواق جنوبی‌
به نام رواق حبیب بن مظاهر معروف هست و رواق شرقی بـه نام رواق فقها و رواق شمالی بـه نام رواق سلاطین معروف هست و تمامـی این رواق‌ها با کاشیکاری زیبا و نوشته‌هایی از آیـات قرآن تزیین شده است. این رواق‌ها چندین درون دارند کـه برخی از درها از نقره خالص ساخته شده و برخی نیز از چوب گرانبها ساخته شده است، تمامـی این درها بـه داخل حرم شریف راه دارند و دو درون نیز طلایی بوده و در وسط رواق جنوبی قرار دارند و شیشـه‌ای شفاف آنـها را مـی‌پوشاند و بر بالای هرکدام از درها آیـاتی از قرآن کریم نوشته شده و زوار معمولًا درون کنار این درها ایستاده و زیـارتنامـه مـی‌خوانند.

رواق شرقی‌
در گذشته بـه نام رواق آغا باقر معروف بود و امروزه بـه آن رواق فقها مـی‌گویند زیرا کـه سه تن از فقها درون یکجا بـه خاک سپرده شده‌اند و بر روی قبر آنان صندوق زیبایی قرار داده‌اند کـه در سمت راست درون حرم قرار گرفته هست و این فقها عبارتند از:

1. شیخ محمد باقر وحید بهبهانی مؤسس مدرسه اصولیـه.
2. سید علی طباطبائی صاحب کتاب ریـاض العلماء.
3. شیخ یوسف آل عصفور بحرانی صاحب کتاب الحدائق الناضره.

البته درون کنار فقهای فوق الذکر فقهای دیگری نیز درون این رواق بـه خاک سپرده شده‌اند کـه عبارتند از:

1. سید کاظم رشتی (متوفی سال 1259 ه ق)
2. سید احمد بن سید کاظم رشتی (مقتول سال 1295 ه ق)
3. شاعر بزرگ حاج جواد بدقت (متوفی 1281 ه ق).
4. عالم و شاعر بزرگ شیخ جعفر بن صادق الهر.

در رواق شرقی دو درون وجود دارد کـه به صحن شریف باز مـی‌شوند و درکنار اولی کفشداری سید محمود آل ط قرار دارد و مقابل مسجد سید کاظم رشتی واقع شده هست و درون کنار درون دومـی کفشداری آل وهاب هست که درون مقابل درون (علی اکبر) واقع شده است.

رواق غربی‌
یـا رواق سید ابراهیم مجاب، رواقی هست که مرقد سید ابراهیم مجاب درون آن قرار دارد و بر روی قبر او صندوقی از چوب ساج قرار داده شده هست البته درون این رواق قبرهای دیگری نیز وجود دارد کـه مربوط بـه علمای بزرگ شیعه هست و عبارتند از:

1. سید عبدالله بحرانی صاحب مولفات گرانبهایی نظیر: (الافاضات الحسینیـه) و کتاب (شرح المختصر النافع).
2. سید محسن بن سید عبدالله بحرانی.
3. سید محمد بن سید محسن بحرانی صاحب مؤلفاتی نظیر: (الفصول البهیـه فی بعض أخبار الحجج المرضیـه) و (کتاب هدایـه العباد).
4. سید محمد زینی حسینی، عالم و شاعر شیعی.

در این رواق دو اتاق وجود دارند کـه یکی از آنـها قبرستان خانوادگی سادات آل نصر الله و دیگری قبرستان خانوادگی سادات آل جلوخان هست این رواق دو درون دارد کـه به صحن حرم باز مـی‌شوند درون اولی بـه در حبیب بن مظاهر معروف هست و درون کنار آن کفشداری آل شویخ هست و درون دومـی بـه در سید ابراهیم مجاب معروف هست و درون کنار آن کفشداری سید جعفر آل ط قرار دارد و اخیراً کلیدار حرم مطهر درون این رواق درون دیگری نیز ساخت کـه به نام درون سلطانیـه معروف هست و درون کنار آن کفشداری سید هادی آل ط قرار دارد.
رواق جنوبی بـه نام رواق حبیب بن مظاهر معروف هست که درون سمت چپ آن قبر حبیب بن مظاهر یـار با وفا و بزرگوار امام حسین (ع) قرار دارد و بر بالای قبر او ضریحی نقره‌ای قرار دارد درون مقابل ضریح حبیب بن مظاهر (کشکخانـه) قرار دارد کـه قبرستان تعدادی از افراد خاندان آل ط است، همچنین درون این رواق قبر تعدادی از علمای بزرگ شیعه قرار دارد کـه عبارتند از:

1. سید محمد مـهدی شـهرستانی (متوفی سال 1216 ه ق)
2. سید محمد حسین بن محمد مـهدی شـهرستانی.
3. سید محمد حسین مرعشی حسینی معروف بـه شـهرستانی متوفی سال 1315 ه ق و صاحب کتاب (غایـه المسئول فی علم الاصول).
4. مـیرزا محمد علی بن محمد حسن مرعشی، متوفی سال 1344 ه ق و صاحب کتاب (الدره الوجیزه من شرح الوجیزه).

این علما همگی درون یک قبر بـه خاک سپرده شده‌اند کـه پشت قبور شـهدا قرار دارد.
محل قتلگاه نیز درون رواق جنوبی و در سمت جنوب‌غربی رواق قرار دارد کـه بصورت اتاقی هست با دری نقره‌ای و سنگفرشی مرمری و سفید و نیز شامل سردابی با درون نقره‌ای مـی‌باشد.
رواق شمالی بـه نام رواق سلاطین معروف هست و علت این تسمـیه، وجود قبور تعدادی از پادشاهان و شاهزادگان قاجار نظیر محمدعلی و نواده‌اش احمد درون این رواق مـی‌باشد، همچنین درون این رواق قبر عالم فاضل سید عبدالحسین حجت طباطبائی و خطیب مشـهور سید حسن استرآبادی قرار دارد.

صحن مطهر
صحن بزرگی اطراف مرقد مطهر را فرا مـی‌گیرد کـه برخی بدلیل اقامـه نماز جماعت درآن، (جامع) مـی‌نامند. درون گذشته صحن مذکور از داخل بـه شکل مستطیل بود، توسعه صحن درون سال 1947 م از سمت شرقی آن آغاز شد و دو رکن داخلی صحن درون سمت جنوب شرقی و شمال شرقی برداشته شد و صحن از داخل بـه شکل چهار ضلعی درآمد و از خارج نیز بصورت بیضی شکل شد. دیوار صحن بـه ارتفاع 12 متر هست که دو متر آن سنگ‌کاری شده و باقیمانده آن که تا بالا با آیـاتی از قرآن کریم بصورت کاشیکاری تزیین شده هست در گذشته اطراف صحن امام حسین (ع) را مدارس دینی فرا گرفته بود کـه هرکدام دری بـه صحن شریف داشتند و طلاب علوم دینی از داخل صحن بـه مدرسه خود مـی‌رفتند، اما شـهرداری کربلا اقدام بـه ویران این مدارس و مساجد پیرامون صحن نمود و بجای آنـها خیـابانی ساخت کـه اطراف حرم را فراگرفت، از جمله بناهای ویران شده (مدرسه حسن خان) بود کـه بزرگترین مدرسه دینی کربلا بـه شمارمـی‌رفت و درآن بزرگانی نظیر سید جمال الدین اسدآبادی پرورش یـافته بودند و نیز مسجد حسن خان کـه یکی از شاهکارهای هنر معماری بـه شمارمـی رفت، درون این بازسازی‌ها مسجد بـه طور کامل و بخش وسیعی از مدرسه ویران شد. مدرسه مذکور درون زاویـه شمال‌شرقی صحن قرار داشت، درون جهت غربی صحن مدرسه صدر اعظم، مدرسه زینبیـه و مسجد بزرگ ناصری قرار داشت و در سمت شمال صحن مسجد قدیمـی و تاریخی (رأس الحسین) قرار داشت کـه گفته مـی‌شد سر مطهر امام حسین (ع) را قبل از بردن بـه کوفه درون این محل گذاشته بودند و شیعیـان را بـه این مسجد عنایت خاصی بود، اما این مسجد نیز درون بازسازی حرم کاملًا ویران شد.
صحن شریف که تا قبل از دوران شاه طهماسب صفوی دارای سه جهت شرق، غرب و جنوب بود و شاه طهماسبی هست که جهت شمالی را بـه صحن افزود و صحن مطهر دارای چهار جهت گردید. مساحت کلی صحن 1500 متر مربع هست لذا درون بین عتبات عالیـات حرم مطهر امام حسین (ع) بزرگترین صحن را دارد. دورتادور حرم مطهر 65 ایوان، هرکدام با یک حجره قرار دارد کـه از بیرون و داخل کاشیکاری شده‌اند، این حجره‌ها به منظور طلبه‌های علوم دینی ساخته شده هست و برخی از آنـها به منظور سلاطین و شاهزادگان و علمای بزرگ و اشراف بنا شده است.
در سرتاسر صحن، حجره‌های پیرامون و رواق‌های آن، بسیـاری از بزرگان درون طول تاریخ دفن شده اند، برخی از این حجره‌ها بـه نام شخصیت دفن شده درون آن معروف شده است.
در ضلع جنوبی صحن کتابخانـه فعلی روضه مطهر قرار دارد و در ضلع شرقی صحن ایوان بزرگی قرار داشت کـه مقبره رهبر بزرگ شیعیـان آیت الله مـیرزا محمد تقی شیرزای (رهبر قیـام سال 1920 م عراق علیـه انگلیسی‌ها) درون آن واقع شده هست و درون هنگام توسعه حرم مطهر زاویـه جنوب شرقی از بین رفت و قبر شیخ محمد تقی شیرازی داخل صحن شد، ابتدا بر روی آن پنجره‌ای نصب شد و بعدها این پنجره نیز برداشته شد.
از دیگر مشاهیر مدفون درون این بقعه مطهر، مـیرزا تقی خان امـیر کبیر هست که بعد از بـه قتل رسیدنش درون کاشان، بـه کربلا منتقل و در مقبره‌ای درون رواق شرقی حرم مطهر دفن گردید، همچنین قاجاریـه نیز درون رواق شمالی، دارای مقبره‌ای هستند کـه جمعی از آنان درون آنجا مدفونند.
صحن شریف دو ایوان بـه نام‌های ایوان وزیر و ایوان ناصری دارد.

ایوان وزیر
در جهت شمالی صحن ایوان بزرگی با پنجره‌ای آهنی و مشرف بر صحن قرار دارد، این ایوان منسوب بـه یکی از وزرای دولت قاجاری هست که درون پشت این ایوان دفن شده است. این ایوان قبلًا ایوان (لولو) نام داشت کـه درویشان درآن گرد هم مـی‌آمدند و در دهه اول محرم آن را سیـاه پوش نموده، کشکول‌های خود را درون آن مـی‌آویختند و مجلس سوگواری به منظور امام حسین (ع) برگزار مـی‌د. رهبری این گروه از دراویش را درویشی بـه نام سید مطهر برعهده داشت کـه شخصیت بسیـار محبوبی بود و در مجلس او بسیـاری از بزرگان شـهر کربلا حضور مـی‌یـافتند. درون این ایوان بسیـاری از علما مدفون شده‌اند کـه نام‌های ایشان بر روی سنگ نوشته‌های دیوار آن نقش بسته است. امروزه این ایوان تغییر شکل یـافته و بعنوان درون ورودی صحن بـه شمارمـی رود و به نام باب السلام معروف است.

ایوان ناصری
در سمت غربی صحن قرار دارد و قبلًا بـه نام ایوان حمـیدی معروف بود چون توسط سلطان عبدالحمـید ثانی (از سلاطین عثمانی) ساخته شده بود. مقدمـه ایوان قوس‌دار و به ارتفاع 15 متر بوده کـه طول قاعده آن 8 متر و عرض آن 5 متر هست و ساعتی بزرگ بر سر ایوان قرار داشت. تاریخ بنای این ایوان بـه سال 1275 ه ق باز مـی گردد. امروزه این ایوان نیز محل تردد زوار بـه صحن شریف شده است.

تکیـه بکتاشیـه
از جاهای مـهم و معروف صحن شریف هست و سمت راست وارد شونده‌ای کـه از درون باب القبله وارد صحن شود واقع است. این تکیـه را (عبدالمؤمن دده) بنا کرد و بنای آن شبیـه بنای صحن شریف هست و درون دوران حکومت عثمانی‌ها صوفیـان ترک درآنجا گرد مـی‌آمدند و از مـهمترین صوفیـانی کـه به اینجا مـی‌آمدند فضولی شاعر بغدادی (متوفی سال 963 ه ق) همچنین فرزندش فضلی شاعر و تعداد دیگری از شاعران ترک استانبولی بودند. سید احمد دده جد خاندان (دده) بعنوان متولی این تکیـه بود اما درون زمان سلطنت سلطان عبدالحمـید ثانی کـه دولت عثمانی بـه شدت با پیروان فرقه بکتاشیـه از درون مخالف درآمد، سید احمد مذکور نام تکیـه را از بکتاشیـه بـه نقشبندیـه تغییر داد که تا از مخالفت دولت درامان باشد. این تکیـه مدفن سید احمد دده وفرزندانش مـی باشد.
این تکیـه دو پنجره دارد کـه به صحن مشرف هست ولی متأسفانـه امروزه بعلت بازسازی های مکرر صحن شریف تمامـی مشخصات تکیـه مذکور از بین رفته است.

سقاخانـه ها
در گذشته صحن شریف چندین سقاخانـه داشت و اولین سقاخانـه درون سال 1261 ه ق توسط احمد شکری یکی از نوادگان محمد نجیب پاشای عثمانی درون سمت شرقی صحن شریف ساخته شد وی علاوه بر آب آشامـیدنی، مقدار زیـادی شکر نیز جهت مصرف زوار درون سقاخانـه خود مـی‌ریخت. درون سال 1282 ه ق مادر سلطان عبد المجید عثمانی دستور داد که تا سقاخانـه دیگری درون سمت جنوب‌شرقی صحن شریف ساخته شود، همچنین بعدها مرحوم حاج حبیب حافظ (جد خاندان آل حافظ) نیز سقاخانـه دیگری مقابل سقاخانـه فوق الذکر ساخت. درون سال 1322 ه ق نیز سقاخانـه‌ای درون مدخل باب القبله ساخته شد، اما درون سال 1363 ه ق درون اثر توسعه و بازسازی حرم مطهر تمامـی سقاخانـه‌های مذکور ویران شدند.

گنبد مطهر


 
گنبد مطهر بر روی روضه شریف قرار دارد و سرتاسرآن با طلا پوشیده شده است، درون قاعده گنبد ده پنجره قرار دارد کـه عرض هرکدام 131 سانتی‌متر هست و فاصله هر پنجره که تا پنجره بعدی 155 سانتی‌متر است. ارتفاع گنبد از قاعده که تا نوک آن حدود 37 متر هست و بر بالای آن چراغ پرنوری گذاشته شده هست که شب‌ها روشن مـی‌شود، درون سمت راست گنبد کتیبه‌ای قرار دارد کـه بر روی آن نوشته شده است: (تذهیب القبه الحسینیـه علی عهد السلطان ناصرالدین‌شاه القاجاری، کتبه محمد حسین الشـهیر بالمشـهدی 1273 ه ق) و سمت دیگر گنبد نوشته دیگری قرار دارد کـه درآن چنین نوشته شده است: (لقد تشرف بتعمـیر هذه القبه المبارکه الشریفه المنوره بعون الله تعالی السلطان الاعظم و الخاقان الاعدل السلطان ابن السلطان ناصرالدین‌شاه القاجاری خلد الله ملکه). بنابر گزارش اداره اوقاف کربلا گنبد مطهر از 7526 آجر طلا تشکیل شده هست و مساحت گنبد 301 متر مربع مـی‌باشد.

گلدسته ها
در فاصله ده متری جنوب گنبد مطهر دو گلدسته بلند و طلایی قرار دارند کـه ارتفاع هر کدام حدود 25 متر و قطر آنـها 4 متر است. این گلدسته‌ها درون سال 786 ه ق درون دوران سلطنت سلطان اویس جلایری ساخته شدند و پسرش احمد جلایری اقدام بـه کاشیکاری این گلدسته‌ها با کاشی طلایی رنگ نمود، درون سال 1356 ه ق گلدسته غربی کمـی منحرف شد و یکی از سلاطین هند بـه نام سلطان طاهر سیف الدین دستور تخریب و بازسازی مجدد آن را صادر کرد. این گلدسته‌ها درون سال 1373 طلاکاری شدند و قابل ذکر هست که تعدادکل آجرهای طلایی دو گلدسته حدود 8024 آجر طلایی است.
گفتنی هست که علاوه برگلدسته‌های مذکور درگذشته گلدسته سومـی وجود داشت کـه به آن گلدسته (عبد) مـی‌گفتند کـه درکنار سقاخانـه (الحافظ) قرار داشت و توسط والی بغداد مرجان امـین‌الدین بن عبدالله درون روزگار سلطنت ایلخانیـان درون سال 767 ه ق بنا شد. (مرجان) از طرف سلطان أویس جلایری حکمران عراق بود و اندیشـه استقلال درون سر داشت و عاقبت نیز سر بـه طغیـان برداشته و برعلیـه سلطان شورید، سلطان نیز چون چنین دید با لشکری بزرگ بسوی بغداد پیشروی کرد و بغداد را محاصره کرد و مرجان چون شکست خود را حتمـی دید بـه شـهر کربلا رفت و در حرم مطهر پناه گرفت و اقدام بـه ساختن گلدسته بزرگی درون حرم کرد و مسجد بزرگی نیز درون کنار حرم ساخت و درآمد خود از املاک بغداد وکربلا وعین تمر و رحالیـه را وقف آن نمود و اموال زیـادی را خرج بازسازی و تعمـیر حرم مطهر کرد، چون سلطان جلایری این موضوع را دانست او را پذیرفت و از سرگناهش درگذشت و دوباره او را بعنوان والی عراق برگزید.
این گلدسته درون فاصله بیست متری زاویـه شرقی حرم قرار داشت و بزرگترین گلدسته درون بین گلدسته‌های عتبات مقدس بـه شمارمـی‌رفت بطوری کـه قطر آن بیست متر و ارتفاع آن چهل متر بود و با کاشیکاری بسیـار زیبایی مزین شده بود، درون سال 982 ه ق شاه طهماسب صفوی آن را بازسازی کرد و صحن شمالی را بـه حرم مطهر اضافه کرد و این کار او سبب شد حرم مطهر درون وسط قرارگیرد و چهار سمت آن باز بماند. مورخین تاریخ این بازسازی (982) را بـه حروف أبجد برگرداندند کـه ماحصل آن (انگشت یـار) بود.
در دوران حکومت عثمانی براثر ویرانی بالای گلدسته، دربار عثمانی (سال 1308 ه ق) دستور بازسازی مناره را صادر نمود، اما متأسفانـه درون دوران حکومت پادشاهی ملک فیصل اول و در سال 1354 ه ق (1935 م) بنا بـه دستور نخست وزیر یـاسین الهاشمـی گلدسته مذکور ویران شد و هدف پشت پرده دولت از این کار تصرف املاک و زمـین‌های موقوفه‌ای بود کـه (مرجان) وقف حرم مطهر کرده بود، هنگام ویران این گلدسته بـه سکه‌های قدیمـی متعلق بـه دوران حکومت جلایری برخورد د کـه تمامـی این سکه‌ها بـه موزه بغداد منتقل گردید. این کار باعث خشم و ناراحتی علما و اهالی شـهر کربلا شد و بسیـاری از شعرا درون رثای این گلدسته اشعاری سرودند وگفتنی هست که یـاسین هاشمـی تنـها بـه ویران گلدسته حرم مطهر اکتفا نکرده و دستور داد که تا برگزاری مراسم عزاداری حسینی و مراسم دهه اول محرم برچیده شود.

درهای صحن مطهر
صحن شریف درهای متعددی دارد کـه هرکدام بـه یکی از محلات شـهرکربلا منتهی مـی‌شود. تعداد درها قبلًا هفت درون بود و عبارت بودند از: باب القبله، باب الزینبیـه، باب السلطانیـه، باب السدره، باب الصحن الصغیر و باب الصافی و باب قاضی الحاجات، اما بعدها بر اثر توسعه صحن شریف دو درون باب الصغیر و باب الصافی درهم ادغام شدند و یک درب بـه نام باب الشـهداء جایگزین آنـها شد، همچنین چهار درون دیگر اضافه شد کـه عبارت بودند از: باب الرجاء، باب الکرامـه، باب السلام و باب الرأس الشریف و درحال حاضر تعداد درهای صحن ده درون مـی‌باشد و علت ساختن درب های اخیر ازدحام بیش از حد حرم مطهر درون مراسم مختلف بود. همـه درب ها از چوب مرغوب و اعلا ساخته شده‌اند، درون اینجا بـه بررسی مختصری درباره درهای حرم مطهر مـی‌پردازیم:

1. باب القبله
قدیمـی‌ترین درون حرم مطهر هست که بعنوان درب اصلی بـه شمار مـی‌رود و در وسط جهت جنوبی صحن شریف قرار دارد و بعلت واقع شدن آن درون سمت قبله بدین نام خوانده مـی‌شود. این درون از چوب مرغوب ساج و چوب نارنج و به ارتفاع 6 متر ساخته شده است، عرض آن 4 متر هست و برروی درون این آیـه کریمـه نقش بسته هست بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً صدق الله العلی العظیم و در سمت چپ درون نیز نام هدیـه کننده درون (خالق زادگان) نقش بسته و در پایین این عبارت نوشته شده است: (این درون در دوره کلیداری سید عبدالصالح درون روز پنجشنبه هشتم شعبان 1385 ه ق (1965 م) ساخته شده است) بر بالای این درون ساعت بزرگی نصب هست که پایین آن نوشته شده:
السلامُ عَلَیکَ یـا أبا عَبدِالله‌

2. باب الرجاء
این درب بین باب القبله و باب قاضی الحاجات قرار دارد و در بیرون صحن کتیبه‌ای بالای آن قرار دارد کـه روی آن آیـه کریمـه زیر نوشته شده است:
(بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ الرَّحْمَنُ عَلَّمَ الْقُرْآن خَلَقَ الْأِنْسَانَ عَلَّمَهُ الْبَیَانَ الشَّمْسُ وَ الْقَمَرُ بِحُسْبَانٍ وَ النَّجْمُ وَ الشَّجَرُ یَسْجُدَانِ صدق الله العلی العظیم) بالای درون کاشیکاری زیبایی هست و دقیقاً بالای درب کتبیـه دیگری با این آیـات نصب شده است: (بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ اللَّهُ نُورُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ کَمِشْکَاهٍ فِیـهَا مِصْبَاحٌ الْمِصْبَاحُ فِی زُجَاجَهٍ الزُّجَاجَهُ کَأَ نَّهَا کَوْکَبٌ دُرِّیٌّ یُوقَدُ مِنْ شَجَرَهٍ مُبَارَکَهٍ زَیتُونَهٍ صَدق الله العلی العظیم) 1396 ه ق. ارتفاع این درون 5 متر و عرض آن 3/ 5 متر است.

3. باب قاضی الحاجات
این درون مقابل (سوق العرب) قرار دارد و وجه تسمـیه آن بـه امام زمان (ع) است. ارتفاع درون 5 متر و عرض آن 3/ 5 متر است. تاریخ بنای این درب بـه سال 1286 ه ق باز مـی‌گردد کـه این تاریخ بر روی مدخل خارجی درون نگاشته شده هست و از بیرون درون بالاترین جای درون این آیـه کریمـه نقش بسته است: (بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً صَدق الله العَلی العَظیم) بـه خط داعی الحق، اما بر سر درون چوبی این آیـه کریمـه نوشته شده است: (بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ فَمَنْ حَاجَّکَ فِیـهِ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَکَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءنَا وَأَبْنَاءَکُمْ وَنِسَاءَنا وَنِسَاءَکُمْ وَ أَنفُسَنَا وَ أَنفُسَکُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَهَ اللَّهِ عَلَی الْکَاذبِینَ صَدق الله العَلی العَظیم) بـه خط داعی الحق. ارتفاع درون چوبی چهار متر و عرض آن سه متر است.

4. باب الشـهداء
این در، وسط سمت شرقی حرم قرار دارد و از اینجا زوار بسوی حرم مطهر ابوالفضل (ع) مـی‌روند و این درون به تبرک شـهدای کربلا بـه نام باب الشـهداء نامگذاری شده هست و درون بالاترین جای آن از بیرون این آیـه نقش بسته است: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ أَمْوَاتاً بَلْ أَحْیَاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ بـه خط داعی الحق، اما بر بالای خود درون این آیـه کریمـه نقش بسته است: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ رِجَالٌ صَدَقُوا مَا عَاهَدُوا اللَّهَ عَلَیْهِ فَمِنْهُمْ مَنْ قَضَی نَحْبَهُ وَمِنْهُمْ مَنْ یَنْتَظِرُ وَمَا بَدَّلُوا تَبدِیلًا ارتفاع این درون 4 متر و عرض آن 3 متر است.

5. باب الکرامـه
در مذکور درون منتهی الیـه شمال شرقی صحن شریف و درکنار درون باب الشـهداء قرار دارد و علت این تسمـیه کرامت امام حسین (ع) هست در بالاترین نقطه درون از بیرون این آیـه نوشته شده است: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ إِنَّ الَّذِینَ قَالُوا رَ بُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَیْهِمُ الْمَلائِکَهُ أَلَّا تَخَافُوا وَ لا تَحْزَنُوا وَ أَبْشِرُوا بِالْجَنَّهِ الَّتِی کُنْتُمْ تُوعَدُونَ بـه خط جواد عبد نصیف، اما درون بالای خود درون این آیـه نقش بسته است: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ وَالَّذِینَ جَاهَدُوا فِینَا لَنَهْدِ یَنَّهُمْ سُبُلَنَا وَ إِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنِینَ بـه خط جواد عبد نصیف، ارتفاع این درون 4 متر و عرض آن 3 متر است.

6. باب السلام
این در، وسط سمت شمال صحن شریف قرار دارد و علت تسمـیه آن بـه باب السلام اینست کـه مردم از این سمت بـه حضرت سلام مـی‌د و این درون به کوچه‌ای بـه همـین نام منتهی مـی‌گردد و در بالاترین نقطه درون از بیرون این آیـه نوشته شده است: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ ق وَالْقُرْآنِ الْمَجِیدِ بَلْ عَجِبُوا أَنْ جَاءَهُمْ مُنْذِرٌ مِنْهُمْ فَقَالَ الْکَافِرُونَ هَذَا شَیْ‌ءٌ عَجِیب أَإِذَا مِتْنَا وَکُنَّا تُرَاباً ذَلِکَ رَجْعٌ بَعِیدٌ قَدْعَلِمْنَا مَا تَنقُصُ الْأَرْضُ مِنْهُمْ وَعِنْدَنا کِتَابٌ حَفِیظٌ وبر بالای خود درون کتبیـه‌ای بـه خط کوفی قرار دارد کـه این آیـه برآن نقش بسته است: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ فِی بُیُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَنْ تُرْفَعَ وَیُذْکَرَ فِیـهَا اسْمُهُ یُسَبِّحُ لَهُ فِیـهَا بِالْغُدُوِّ وَالْآصَالِ رِجَالٌ لا تُلْهِیـهِمْ تِجَارَهٌ وَ لا بَیْعٌ عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ وَإِقَامِ الصَّلاهِ وَ إِیتَاءِ الزَّکَاهِ یَخَافُونَ یَوْماً تَتقَلَّبُ فِیـهِ الْقُلُوبُ وَ الْأَبْصَارُ(2) مورخ 1392 ه ق (1973 م) بـه خط جلیل النقاش، ارتفاع این درون 4 متر و عرض آن 3 متر است.

7. باب السدره
درب مذکور درون منتهی الیـه شمال غربی صحن شریف قرار دارد و علت تسمـیه آن درخت سدر کهنسالی هست که درون قرن اول هجری درکنار قبر مطهر امام حسین (ع) روییده بود و زوار با دیدن آن قبر امام حسین (ع) را درون بین صحرا مـی‌یـافتند وبسوی آن مـی‌شتافتند. بر بالاترین نقطه درون از بیرون این آیـه شریفه نوشته شده است: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ وَسِیقَ الَّذِینَ اتَّقَوْا رَبَّهُمْ إِلَی الْجَنَّهِ زُمَراً حَتَّی إِذَا جَاءُوهَا وَفُتِحَتْ أَبوَابُهَا وَقَالَ لَهُمْ خَزنَتُها سَلامٌ عَلَیْکُمْ طِبتُمْ فَادْخُلُوهَا خَالِدِین‌(1) مورخ 1392 ه ق بـه خط جلیل النقاش، اما بالای درون چوبی کتیبه بـه خط کوفی وجود دارد کـه روی آن این آیـه نوشته شده است: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ وَالتِّینِ وَالزَّیتُونِ وَطُورِ سِینِینَ وَهَذَا الْبَلَدِ الْأَمِینِ لَقَدْ خَلَقْنَا الْأِنْسَانَ فِی أَحْسَنِ تَقْوِیمٍ ثُمَّ رَدَدْنَاهُ أَسْفَلَ سَافِلِینَ إِلَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فَلَهُمْ أَجْرٌ غَیْرُ مَمْنُونٍ فَمَا یُکَذِّبُکَ بَعْدُ بِالدِّینِ بـه خط جلیل النقاش 1392 ه ق. این قبلًا درون باب القبله نصب شده بود و اکنون درون باب السدره قرار دارد. ارتفاعش 4 متر و عرض آن 3 متر است.

8. باب السلطانیـه
این غرب صحن شریف قرار دارد و علت تسمـیه، ساخته شدن آن توسط یکی از پادشاهان عثمانی است. درون بالاترین نقطه درون از بیرون صحن این آیـه شریفه نوشته شده است: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ وَإِنَّهُ لَتَنزِیلُ رَبِّ الْعَالَمِین‌(2) و اما بر بالای خود درون و درون سمت راست آن این آیـه نوشته شده است:
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمِین عَلَی قَلْبِکَ لِتَکُونَ مِنَ الْمُنْذِرِینَ بِلِسَانٍ عَرَبِیٍّ مُبِینٍ‌(1) ودر سمت چپ آن این آیـه نوشته شده است: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ کَانُوا قَلِیلًا مِنَ اللَّیْلِ مَا یَهْجَعُونَ وَبِالْأَسْحَارِ هُمْ یَسْتَغْفِرُونَ وَفِی أَمْوَالِهِمْ حَقٌّ لِلسَّائِلِ وَالْمَحْرُومِ‌(2) بـه خط داعی الحق، ارتفاع این درون 4 متر و عرض آن 3 متر است.

9. باب الرأس الشریف
این وسط سمت غربی صحن شریف قرار دارد و علت تسمـیه آن مقابل جایگاه سر مطهر امام حسین (ع) واقع شدن آن است. بر بالاترین نقطه درون از بیرون صحن این آیـه نوشته شده است: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ رِجَالٌ صَدَقُوا مَا عَاهَدُوا اللَّهَ عَلَیـهِ فَمِنْهُمْ مَنْ قَضَی نَحْبَهُ وَمِنْهُمْ مَنْ یَنْتَظِرُ وَمَا بَدَّلُوا تَبدیلًا لِیَجْزِیَ اللَّهُ الصَّادِقِینَ بِصِدْقِهِمْ وَیُعَذِّبَ الْمُنَافِقِینَ إِنْ شَاءَ أَوْ یَتُوبَ عَلَیْهِمْ إِنَّ اللَّهَ کَانَ غَفُوراً رَحِیماً(3) مورخ 1372 ه ق، و اما روی خود این آیـه کریمـه نوشته شده است: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ إِنَّا فَتَحْنَا لَکَ فَتحاً مُبِیناً لِیَغْفِرَ لَکَ اللَّهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنبِکَ وَمَا تَأَخَّرَ وَیُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَیْکَ ویَهدِیَکَ صِرَاطاً مُسْتَقِیماًویَنصُرَکَ اللَّهُ نَصْراً عَزِیزاً هُوَ الَّذِی أَنْزَلَ السَّکِینَهَ فِی قُلُوبِ الْمُؤْمِنِینَ لِیَزْدَادُوا إِیمَاناً. این درون 4 متر ارتفاع و 3 متر عرض دارد و یک ساعت بزرگ بالای آن نصب شده است.

10. باب الزینبیـه
در سمت جنوب غربی صحن قرار دارد و علت تسمـیه آن تبرک بـه نام حضرت زینب (س) هست و مقام معروف بـه زینب (س) درون همان نزدیکی قرار دارد و بر بالاترین نقطه آن از بیرون صحن این آیـه نوشته شده است: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ وَقُلْ رَبِّ أَدْخِلْنِی مُدْخَلَ صِدْقٍ وَأَخْرِجْنِی مُخْرَجَ صِدْقٍ وَاجْعَلْ لِی مِنْ لَدُنْکَ سُلْطَاناً نَصِیراً(1) بـه خط صلاح شیرزاد، اما بالای درون این آیـه کریمـه نوشته شده است: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ فِی بُیُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَنْ تُرْفَعَ وَیُذْکَرَ فِیـهَا اسْمُهُ یُسَبِّحُ لَهُ فِیـهَا بِالْغُدُوِّ وَالْآصَال رِجَالٌ لا تُلْهِیـهِمْ تِجَارَهٌ وَلا بَیْعٌ عَنْ ذِکْرِ اللهَ‌(2) ارتفاع درون 4 متر وعرض‌آن 3 متراست.

موزه یـا گنجینـه حرم مطهر امام حسین (ع)
گنجینـه حرم مطهر درون بخش شمالی روضه شریف قرار گرفته و عبارت هست از اتاق بسیـار کوچکی کـه در محکمـی از چوب ساج دارد، این اتاق هیچگونـه پنجره‌ای بـه بیرون ندارد و مـهمترین آثاری کـه در این گنجینـه نگهداری مـی‌شود عبارتند از:

1. (حمایل شمشیر) هدیـه از طرف امـیر تامپور حسن علی خان کـه نقش شش گل طلایی روی آن هست و درون وسط هرگل یک قطعه بزرگ زمرد سبز تعبیـه شده است. سه بازوبند طلا نیز هست کـه یکی ازآنـها مستطیل شکل با سنگهای گرانبهایی از زمرد و یـاقوت و دیگری مربع شکل با سه سنگ یـاقوت گرانبها وسه سنگ زمرد و سومـی کوچک بوده وسنگ‌هایی از یـاقوت و زمرد دارد.
2. (شمشیری قدیمـی) با قبضه‌ای طلایی کـه آن را نیز حسن علی خان امـیر تامپور هدیـه کرده هست غلافی گرانبها دارد کـه دوزاده قطعه بزرگ زمرد و سیزده قطعه یـاقوت سرخ اعلا درون آن تعبیـه شده هست همچنین درون دسته کنده‌کاری شده آن زمرد و سنگهای گرانبها تعبیـه شده است.
3. (زین طلاکاری شده) همراه با قلاده و افسار و ‌پوش طلایی، آستر زین از پارچه گرانبهای سبز رنگ بوده و مـهمـیزهایی از نقره دارد.
4. (آیینـه بلند) با قاب طلاکاری شده کـه بر روی آن هفتاد و هفت قطعه یـاقوت سرخ تعبیـه شده و بالای آن تاجی مزین بـه یـاقوت و زمرد و الماس معمولی وجود دارد.
5. بازوبند گرانبهایی کـه در وسط آن دایره‌ای مزین بـه الماس و دو طرف آن دو سنگ زمرد دارد.
6. دوگوشواره بزرگ طلایی کـه اطراف آن با مروارید مزین شده و در وسط آن یـاقوت و زمرد تعبیـه شده است.
7. گل طلایی کـه اطراف آن با الماس و یـاقوت مزین شده و در وسط آن سنگ زمرد بزرگ وگرانبهایی قرار دارد و دارای سه شاخه هست که بر سر هر شاخه سنگ زمردی قرار دارد کـه در وسط آن فیروزه تعبیـه شده است.
8. گل طلایی بـه شکل سر خروس کـه با یـاقوت تزیین شده وبر روی آن نوشته شده (وقف روضه شـهدا ء کربلا سنـه 1276)
9. پیشانی‌بندی کـه از نود و سه قطعه طلای متصل بهم تشکیل شده و با سنگهای گرانبهای فیروزه و یـاقوت مزین شده است.
10. گردنبند مرواریدی کـه وزن آن پانزده مثقال هست و درون آن زمرد و یـاقوت بکار رفته است.
11. جامـه‌ای گرانبها کـه درآن 24 مروارید با ارزش تعبیـه شده است.
12. تاجی از پارچه سبز گرانبها، پر از مروارید و یـاقوت سرخ گرانبها کـه حدود 600 مروارید و 31 قطعه لعل سرخ درآن بکار رفته هست این تاج درون صندوقی گرانبها ونقره‌ای نگهداری مـی‌شود.
13. زیـارتنامـه‌ای مزین بـه یـاقوت و زمرد و فیروزه.
14. روپوش اسب کـه بر روی آن یـازده قطعه طلا قرار دارد کـه در هر قطعه تعداد زیـادی سنگ یـاقوت و زمرد کار شده است.
15. پرده‌ای مخملی کـه اطراف و وسط آن مروارید دوزی شده است.
16. پرده‌ای مخملی کـه مروارید دوزی شده و بر روی آن نوشته شده (تقدیم أنیس الدوله)
17. دو شمعدان بزرگ کـه پایـه آن نقره‌ای و بالای آن طلایی هست که وزن طلای هریک از آنـها کمتر 1500 مثقال نیست و ایندو شمعدان هدیـه مادر سلطان (عبد العزیز بن محمود عثمانی) است.
18. قندیلی از طلا کـه وزن آن حدود 400 مثقال است.
19. گلابدان طلایی مـیناکاری شده کـه وزن آن 127 مثقال بوده و با مرواریدهای ریزی تزین شده هست و بنظر مـی‌رسد کـه خیلی قدیمـی باشد.
20. جعبه‌ای طلایی به منظور نگهداری قرآن کـه وزن آن 131 مثقال است.
21. شمشیر طلایی بسیـار ارزشمندی کـه از طرف (مـیرزا محمد خان) اهدا شده و در داخل پنجره روضه شریف قرار داده شده است.
22. دو سجاده مروارید دوزی شده کـه روی آنـها نوشته شده (سبحان ربی الاعلی و بحمده).
23. سجاده‌ای سفید کـه روی آن نام‌های دوازده امام نوشته شده است.
24. مجموعه‌ای از سپر، شمشیر، تبر، خنجر و قمـه‌های قدیمـی کـه همگی ارزش تاریخی دارند.
25. زرهی بسیـار قدیمـی کـه مـیخ‌هایی از طلا دارد و با سنگهای گرانبها و یـاقوت مزین شده هست و درون داخل پنجره قبر شریف قرار دارد.
26. فرشـهای کوچک و بزرگ قدیمـی و بسیـار ارزشمند.
27. یکصد پرده بسیـارگرانبها کـه همگی ساخت هندوستان، ایران و سایر سرزمـین های اسلامـی هست که از نظر اندازه متفاوت بوده و معمولًا طول آنـها چهار متر و عرض آنـها سه متر است. برخی از این پرده‌ها مروارید دوزی شده و برخی مزین بـه سنگهای گرانبها هستند و روی آنـها نوشته‌هایی نظیر (بسم الله الرحمن الرحیم) و (لا اله الا الله) نوشته شده است.
28. هشت بسته بزرگ حاوی پرده‌ها و پرچم‌های زربفت مختلف هندی و ایرانی کـه بسیـاری از آنـها بعلت رطوبت دیگر قابل استفاده نیستند.
29. گل طلایی کـه روی آن تصویر پرنده‌ای کشیده شده والماس‌کاری شده کـه پنج الماس آن بزرگ و شش الماس آن کوچک است.
30. چهار بازوبند مروارید دوزی شده.
31. ده گل‌ (جقه) طلایی و مزین بـه مروارید و الماس.
32 گردنبندها و دستبندهای طلایی کـه همگی مزین بـه سنگهای گرانبها است.
33. مقدار زیـادی طلا و نقره بصورت کف دست کـه برخی از آن مزین بـه سنگهای گرانبها است.


د کتابخانـه حرم مطهر امام حسین (ع)
این کتابخانـه درون سمت شرقی روضه شریف قرار دارد و حاوی بیش از 72 جلد قرآن خطی با ارزش و طلاکاری شده است، به منظور مثال مـی‌توان از قرآن خطی متعلق بـه سال 693 ه ق نام برد کـه به خط یـاقوت المستعصی خطاط معروف اسلامـی مـی‌باشد. درون اینجا بـه توصیف برخی از مـهمترین قرآن‌های خطی موجود درون این کتابخانـه مـی‌پردازیم:

1. قرآن خطی کـه در سال 1225 ه ق توسط (محمد جعفر) وقف شد و خط آن، کوفی و بسیـار قدیمـی است. بر روی پوست نوشته شده و منسوب بـه (امام سجاد (ع)) است.
2. قرآن خطی کـه در سال 1252 ه ق توسط أفق الدوله هندی وقف شد، قرآنی با ارزش کـه در حاشیـه آن تفسیرآمده هست وگفته مـی‌شود به منظور نوشتن و تزیین آن هفتاد هزار روپیـه خرج شده هست و خطاط آن (مـیرزا حسین) است.
3. قرآن خطی کـه در سال 1252 ه ق توسط (نواب تاج الدوله) وقف شد و دو صفحه اول آن با نقش و نگارهای زیبایی مزین شده است.
4. قرآن خطی کـه درسال 1243 ه ق توسط (فتحعلی شاه قاجار) وقف شد، قرآنی زیبا کـه لابلای سطورآن ترجمـه فارسی آیـات و در چهار طرف صفحات آن تفسیر فارسی نوشته شده است.
5. قرآن خطی کـه در سال 1304 ه ق توسط (فرح سلطان خانم) وقف شد، این قرآن مزین بوده و در لابلای سطورآن ترجمـه فارسی آیـات با خطی سرخ نوشته شده است.
6. قرآن خطی کـه در سال 1243 ه ق توسط (فتحعلی شاه قاجار) وقف شده هست و بـه خط غلام حسین بن محمد جعفر هست و درون لابلای سطورآن ترجمـه فارسی با خط سرخ نوشته شده است.
7. قرآن خطی کـه در سال 1247 ه ق توسط (نواب رمضان علی خان) وقف شده است. سوره فاتحه، صفحه اول سوره بقره و صفحه آخر این قرآن طلاکاری شده هست و لابلای سطورآن ترجمـه فارسی آیـات برنگ سرخ و ریز نوشته شده و خطاط آن محمد نظام کازرونی است.
8. قرآن خطی کـه در سال 1304 ه ق کـه توسط (خفراء السلطان) وقف شد، ترجمـه فارسی آیـات لابلای سطورآن برنگ سرخ و در حاشیـه آن خواص تلاوت قرآن ذکر شده است. خط آن ثلث و خطاط آن محمد نظام کازرونی است.
9. قرآن خطی کـه در سال 1294 ه ق کـه توسط (ابوالحسن مشیر الملک) وقف شد، صفحه اول و دوم آن مذهب هست و لابلای سطورآن ترجمـه فارسی آیـات نوشته شده است.
10. قرآن خطی کـه توسط حسن علی مـیزرای فرمانفرما وقف شده و تاریخ وقف آن مجهول مـی‌باشد. چهار صفحه اول قرآن مذهب بوده و به خط (عبدالصمد) است.
11. قرآن خطی کـه در سال 1259 ه ق توسط (محمد حسن) وقف شده و در صفحه‌ای ازآن سه سطرآن با آب طلا، سه سطر با مداد سرخ و سه سطر با مداد مشکی نوشته شده است. این قرآن را سلطان محمد بن محمد حسین گنابادی درون سال 1008 ه ق نوشته است.
12. قرآن خطی کـه در سال 1212 ه ق توسط (سید محمد تقی بن مـیرزا محمد حسین) وقف شده و در اول آن دائره‌ای همراه با علامتهای استخاره گرفتن نوشته شده هست و صفحه اول مزین هست و لابلای سطورآن ترجمـه آیـات بـه زبان فارسی و با خط مشکی نوشته شده است.
13. قرآن خطی کـه در سال 1236 ه ق توسط (جهان بیگم) وقف شده و خط آن کوفی هست و صفحه اول وآخرآن افتادگی دارد و روی کاغذ سفید نوشته شده و بر جلد آن نوشته شده کـه به خط (علی بن ابیطالب (ع)) هست و صحیح بـه نظر نمـی رسد.
14. قرآن خطی کـه در سال 1242 ه ق توسط (خیرالنساء خانم) وقف شده هست و دو صفحه اول آن مذهب بوده و لفظ جلاله درون تمام قرآن با آب‌طلا نوشته شده است.


 شخصیت‌های مـهم مدفون درون حرم مطهر امام حسین (ع)
در طی سالیـان متمادی بسیـاری از بزرگان، شاهزادگان، امرا، شعرا و علما درون حرم مطهر امام حسین (ع) بـه خاک سپرده شده‌اند کـه ما درون اینجا برخی از این بزرگان را نام مـی‌بریم:

1. زائده بن قدامـه (متوفی سال 161 ه ق)
2. سلیمان بن مـهران أعمشی (قرن اول هجری)
3. حسن بن محبوب بجلی (قرن اول هجری)
3. أبوحمزه ثمالی (متوفی سال 128 ه ق)
4. معاویـه بن عماد دهنی (متوفی سال 157 ه ق)
5. جعفر بن الوشاء (متوفی سال 208 ه ق)
6. مـهیـار دیلمـی (متوفی سال 226 ه ق)
7. عبدالله بن طاهر (متوفی سال 300 ه ق)
8. شیخ علی بن بسام بغدادی (متوفی سال 302 ه ق)
9. شیخ ابوالحسن محمد المزین (متوفی سال 327 ه ق)
10. شیخ ابوعلی أسکافی (متوفی سال 336 ه ق)
11. شیخ ابوبکر محمد بن عمر بن یسار تمـیمـی (متوفی سال 344 ه ق)
12. شیخ ابوعبدالله غضائری کوفی
13. شیخ علی بروغندی از بزرگان صوفیـه (متوفی سال 359 ه ق)
14. شیخ ابوعلی مغربی (متوفی سال 364 ه ق)
15. وزیر، احمد بن ابراهیم ضبی الکافی وزیرِ مؤید الدوله بویـه (متوفی سال 398 ه ق)
16. شیخ ابوسهل صلعوکی (متوفی سال 369 ه ق)
17. ابو محمد حسن مرعشی طبری (متوفی سال 308 ه ق)
18. ظافر بن قاسم اسکندری شاعر (متوفی 529 ه ق)
19. امـیر قطب الدین سنجر مملوک ناصر لدین الله عباسی (متوفی سال 607 ه ق)
20. جمال الدین قشمر الناصری (متوفی سال 637 ه ق)
21. جمال الدین علی بن یحی مخرمـی (متوفی سال 646 ه ق)
22. امـیر امـین الدین کافور (متوفی سال 653 ه ق)
23. ابوالفتوح نصر بن علی نحوی ابن المخازن (متوفی سال 600 ه ق)
24. وزیر، افسنقر بن عبدالله ترکی (متوفی سال 604 ه ق)
25. شیخ احمد بن فهد حلی (متوفی سال 841 ه ق)
26. سلطان طاهر شاه پادشاه مملکت دکن هندوستان (متوفی سال 957 ه ق)
27. سلطان برمان نظام بن سلطان احمد هندی (متوفی سال 961 ه ق)
28. سلطان حمزه مـیرزا صفوی (متوفی سال 997 ه ق)
29. محمد بن سلیمان ملقب بـه (فضولی شاعر) (متوفی سال 963 ه ق)
30. شاعر صوفی فضلی بن فضولی (متوفی سال 978 ه ق)
31. شیخ محمد باقر وحید بهبهانی (متوفی سال 1208 ه ق)
32. مـیرزا مـهدی شـهرستانی (متوفی سال 1216 ه ق)
33. سید علی بن محمد طباطبائی صاحب الریـاض (متوفی سال 1231 ه ق)
34. مـیرزا شفیع خان صدر اعظم ایران (متوفی سال 1224 ه ق)
35. سید کاظم رشتی یکی از رهبران شیخیـه (متوفی سال 1259 ه ق)
36. شیخ محمد تقی شیرازی حائری (متوفی سال 1338 ه ق)

 

حرم مطهر حضرت عباس (ع)

 
این حرم درون فاصله سیصد متری سمت شرقی حرم مطهر امام حسین (ع) قرار دارد و این مرقد حضرت ابوالفضل العباس (ع) چهارمـین فرزند امـیرالمومنین (ع) و بزرگترین پسر ام البنین کـه ملقب بـه ساقی، قمر بنی هاشم و پرچم‌دار امام حسین (ع) است.
قبیله بنی اسد بعد از دفن امام حسین (ع) اقدام بـه دفن سایر شـهدا و پس از آن اقدام بـه دفن حضرت ابوالفضل (ع) درهمان مکانی د کـه آن حضرت بـه شـهادت رسیده بود.

الف. تاریخچه حرم مطهر ابوالفضل (ع)
مرقد مطهر حضرت ابوالفضل (ع) همـیشـه مورد احترام و تقدیر شیعیـان بود و بنظر مـی‌رسد کـه ساختمان فعلی حرم را (محمد حسین صدر اعظم اصفهانی) درون سال 1246 ه ق بنا کرده باشد.
در دوره‌های گذشته، اغلبانی کـه به ساخت مرقد امام حسین (ع) همت گماشته‌اند، بـه ساخت مرقد حضرت ابوالفضل (ع) نیز اهتمام نموده‌اند. درون سال 271 ه ق و در روزگار عضد الدوله بویـه ساختمان مرقد بنا شد ودر سال 1032 ه ق شاه طهماسب صفوی دستور داد کـه گنبد حرم او را کاشیکاری کنند و پنجره‌ای بر روی صندوق آن نصب کنند و رواق و صحن آن حضرت را سروسامانی داد و آن را با فرشـهای گرانبها آراست. بعد از او شاه صفی دستور داد کـه چهار گلدسته درون چهار طرف صحن بسازند. درون سال 1047 ه ق عثمانی‌ها بـه کربلا حمله د واهالی بـه حرم مطهر ابوالفضل (ع) پناهنده و جنگ سختی بین آنان و سربازان عثمانی رخ داد و عاقبت عثمانی‌ها پیروز شدند و حرم را غارت د. درون سال 1155 ه ق نادر شاه هدایـای گرانبهائی بـه حرم مطهر ابوالفضل (ع) هدیـه کرد و در سال 1172 ه ق وزیر نادرشاه صندوق قبر شریف را تعویض‌کرد و رواق‌ها را بازسازی کرده چلچراغی به منظور روشنایی حرم مطهر اهداکرد.
در سال 1216 ه ق‌(2) بعد از غارت حرم مطهر بوسیله وهابی‌ها، فتحعلی شاه قاجار دستور بازسازی حرم وکاشیکاری گنبد آن را صادر کرد و پس از او محمد شاه قاجار پنجره‌ای نقره‌ای بر روی ضریح آن حضرت قرار داد.
در سال 1259 ه ق سلطان أود هندوستان کـه نامش محمدعلی شاه بن سلطان ماجد علی شاه بود اقدام بـه تعمـیر و بازسازی حرم مطهر ابوالفضل (ع) نمود.
در سال 1263 ه ق سلطان عبدالمجید خان عثمانی دو شمعدان بزرگ کـه با ورق‌هایی از طلا مزین شده بود بـه حرم مطهر هدیـه کرد و این دو شمعدان که تا کنون باقی مانده است. درون سال 1266 ه ق سلطان عبدالمجید عثمانی اقدام بـه بازسازی و تعمـیر حرم مطهر نمود و در همان سال مادر سلطان عبدالمجید مذکور پرده‌های بسیـار گرانبهایی هدیـه حرم مطهر نمود و همچنین نواب بهراء از حکمرانان هندوستان اقدام بـه تجدید بنای سقف ضریح با چوبهای گران قیمت نمود و شخصی بـه نام مـیرزا محمد باقر راجه مسؤول این کار گردید.
در قرن سیزدهم هجری محمد شاه قاجار اقدام بـه نصب ضریح نقره‌ای درون حرم مطهر ابوالفضل (ع) کرد وحاج عبدالهادی استرآبادی را مسؤول این کار نمود.
در سال 1355 ه ق سید مرتضی تولیت آستانـه حرم ابوالفضل (ع) اقدام بـه نصب درون نقره‌ای درون ایوان طلا نمود و در دو سوی لنگه‌های درون دوبیت از شیخ یعقوبی را نوشت. درون سال 1375 ه ق گنبد مرقد مطهر طلاکاری شد و درآن هنگام سید محسن حکیم دستور ساخت ضریحی طلایی را داد که تا در اصفهان ساخته شود، ضریح مذکور بعد از ساخته شدن، طی مراسم با شکوهی از شـهرهای مرزی ایران و عراق عبورکرده وارد شـهر کربلا شد و روی قبر مطهر نصب شد.

ب. توصیف حرم مطهر ابوالفضل (ع)

روضه شریف
مساحت روضه مطهر بطورکلی بالغ بر 4370 متر مربع هست و زمـین آن سنگ‌کاری شده و دیوارهای آن آیینـه‌کاری شده هست و بر روی قبر مطهر پنجره‌ای نصب شده کـه از طلا و نقره ساخته شده هست و بر روی گنبد طلایی آیـات قرآن نقش بسته و درکنارآن دو گلدسته و یک ساعت بزرگ نصب شده است.

رواق‌ها
اطراف روضه مطهر چهار رواق بزرگ کاشیکاری و آیینـه‌کاری شده قرار دارند کـه عبارتند از:


رواق شمالی
این رواق قبلًا با دیواری از دو رواق شرقی و غربی جدا مـی‌شد کـه درحال حاضر این دیوار برداشته شده است. درگوشـه شمالی این رواق اتاقی قرار دارد کـه در آن نقره‌ای هست و منتهی بـه راهروی زیر زمـینی مـی‌گردد کـه به قبر مطهر ابوالفضل (ع) مـی‌رسد وگویند کـه این مکان بر رودخانـه علقمـی مشرف بوده است. اتاق دیگری کنار این اتاق قراردارد کـه مقبره خاندان (آل النواب) هست و درکنارآن کتابخانـه حرم مطهر ابوالفضل (ع) واقع شده هست و همچنین درون این رواق قبور بسیـاری از بزرگان و علما قرار دارد کـه از آنجمله هست مقبره علامـه سید کاظم بهبهانی کـه در زاویـه شمال شرقی روضه قرار دارد درون گوشـه غربی این رواق درگذشته چاهی قرار داشت کـه ازآن آب کشیده و مخازن موجود را پر مـی‌کرده‌اند و با همت شخصی بـه نام (حاج رئیس) کـه وزیر شیخ خزعل حکمران خوزستان بود، موتوری با قدرت پنج اسب بخار خریداری و بر روی رودخانـه حسینیـه نصب شد و با لوله کشی توانست آب را بـه دو حرم مطهر برساند و بدینگونـه بود کـه چاه مذکور و حوض آن پر شد و اکنون اثری از آنـها برجای نمانده است. درون سال 1367 ه ق دیوار حد فاصل رواق شمالی و حرم برداشته شد.

رواق غربی
دو درون دارد کـه یکی از درها (باب الرواق) نام دارد و به صحن شریف باز مـی‌شود و درکنارآن کفشداری شیخ محمود کشوان قرار دارد و در دوم معروف بـه (باب المراد) هست که درگوشـه شمال غربی قرار دارد و در سال 1942 م افتتاح شد.

رواق شرقی
در این رواق قبر تعدادی از خادمان حرم از خاندان آل ط وآل ضیـاء الدین قرار دارد.

رواق جنوبی
این رواق از طریق سه درون به ایوان طلا متصل مـی‌گردد، درون اول از جهت شرق بـه کشیک خانـه مشرف هست و درون دوم کـه در ایوان طلا هست و درون سوم نیز مشرف برکشیک خانـه هست و درون سال 1367 ه ق حاج حسین حجار باشی تقبل کرد کـه از سنگهای باقیمانده از تعمـیرکاخ گلستان درون ایران زمـین روضه حرم مطهر ابوالفضل (ع) را سنگ فرش نماید و هزینـه این کار درآن روزگار بیش از پانزده هزار تومان و در حدود 1100 دینار عراقی بود.


ایوان طلا
ایوانی هست که درون مقدمـه حرم مطهر قرار دارد و بر صحن مشرف هست و مساحت آن حدود 320 متر هست و با آجرهای مسی آبکاری و با طلا مزین شده است. ایوان مذکور درون دوران پادشاهی سلطان عبدالحمـید عثمانی که تا ارتفاع دو متر طلاکاری شد و سپس درون سال 1309 ه ق (احترام الدوله) همسر ناصرالدین شاه قاجار دو طرف درون موجود درون ایوان طلا را طلاکاری کرد وسپس یکی از پادشاهان هندی بـه نام أکمل آصف محمد علی شاه لکنـهوری بخشـهای باقیمانده را طلاکاری کرد. درون وسط این ایوان دری نقره‌ای بـه طول 3 متر وعرض 2 متر قرار گرفته هست که آن را رجب علی طلافروش فرزند فتح الله شوشتری درون سال 1355 ه ق ساخته است. ایوان طلا شش کفشداری دارد.

صحن شریف
مساحت کلی صحن شریف 9300 متر مربع هست و چهار ایوان وسیع دارد کـه از همـه طرف حرم مطهر را درون برگرفته هست و درآنـها مقرنس‌کاریـها و طاقهای هندسی زیبایی وجود دارد و ایوانـهای مذکور عبارتند از:
ایوان بالاسر: درون غرب صحن شریف قرار دارد و بر بالای آن کتبیـه‌ای وجود دارد کـه این آیـه برآن نقش بسته است: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ إِذَا جَاءَ نَصْرُ اللَّهِ وَالْفَتحُ وَرَأَیْتَ النَّاسَ یَدْخُلُونَ فِی دِینِ اللَّهِ أَفْوَاجاً فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ وَاسْتَغْفِرْهُ إِنَّهُ کَانَ تَوَّاباً و در وسط ایوان کتیبه‌ای هست که مطالبی بـه فارسی بر روی آن نوشته شده هست و قابل ذکر هست که دراویش صوفیـه درون دهه اول محرم هر سال این ایوان را سیـاه پوش کرده و شمشیرها وکشکول‌های خود را درون داخل آن آویزان کرده بـه عزاداری مـی‌پرداختند بـه این دراویش، دراویش صحن عباس (ع) مـی‌گفتند که تا بتوانند آنـها را از دراویش صحن امام حسین (ع) متمایز کنند.

ایوان شرقی
این ایوان درون سمت شرقی صحن شریف قرار دارد و باب الرضا (العلقمـی) درآن قرار دارد و دربالای آن کتیبه‌ای قرار دارد کـه در سال 1304 ه ق نصب شده و روی آن سوره الحمد نوشته شده هست وکتیبه‌ای نیز درون زیرآن قرار دارد کـه درآن سوره القدر نوشته شده هست کاشیکاری این ایوان را حاج محمد جعفر نادر توکلی درون همان سال بازسازی نموده است‌

ایوان شمالی
که درون بالای آن کتیبه‌ای هست که تاریخ 1304 ه ق را برخود دارد.

ایوان قبله
این ایوان درون مدخل باب القبله قرار دارد وکتیبه‌ای کـه بر روی آن نصب شده تاریخ 1304 ه ق را نشان مـی‌دهد و بر بالای ایوان ساعت بزرگی نصب شده است.
در اطراف صحن حجره‌ها و ایوان‌های متعددی قرار دارد کـه بسیـاری از شخصیت‌های اسلامـی از علما و سلاطین و وزراء درآن بـه خاک سپرده شده‌اند. صحن مطهر نیز بـه طرز زیبایی کاشیکاری شده است.

درب های صحن شریف
صحن ده درون دارد کـه عبارتند از: باب الامام الحسن (ع)، باب الامام الحسین (ع) باب صاحب الزمان (ع)، باب موسی بن جعفر (ع)، باب امـیرالمؤمنین (ع)، باب علی الهادی (ع)، باب الامام الجواد (ع)، باب الرضا (ع) و باب الرسول (ص) کـه به باب القبله و باب الفرات نیز معروف است.


1. باب الحسن (ع)
در مذکور درون سمت غربی صحن قرار دارد و زوار از طریق این درون به حرم مطهر امام حسین (ع) مشرف مـی‌شوند طول این درون 4 متر و عرض آن 3/ 5 متر هست و بر بالاترین نقطه درون از بیرون صحن این آیـه کریمـه نقش بسته است: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ یَا أیـها الَّذِینَ آمَنُوا لا تَدْخُلُوا بُیُوتَ النَّبِیِّ إِلَّا أَنْ یُؤْذَنَ لَکُمْ.

2. باب الحسین (ع)
این درکنار باب الامام الحسن (ع) قرار دارد، طول آن 4 متر و عرض آن 3/ 5 متر هست و روی آن این آیـات نقش بسته است: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیم إِنَّ الْمُتَّقِینَ فِی جَنَّاتٍ وَعُیُونٍ ادْخُلُوهَا بِسَلامٍ آمِنِین‌(2) و بالای آن لوحه‌ای قراردارد کـه بر روی آن نوشته شده است: (السَلامُ عَلیکَ یـا ساقی عُطاشی کَربلا)
.
3. باب صاحب الزمان (ع)
علت تسمـیه آن، تبرک بـه نام امام زمان (ع) است. طول درون 4 متر و عرض آن 3/ 5 متر است، بالای آن این آیـه نقش بسته است: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِی لَیْلَهِ الْقَدْرِ وَمَا أَدْرَاکَ مَا لَیْلَهُ الْقَدْرِ لَیْلَهُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ تَنَزَّلُ الْمَلائِکَهُ وَالرُّوح.

4. باب موسی ب‌ن جعفر (ع)
این درگوشـه غربی صحن قرار دارد و طول آن بالغ بر 4 متر و عرض آن 3/ 5 متر هست و بر بالای آن این آیـات نقش بسته است: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ سَلامٌ عَلَیْکُمْ بِمَا صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَی الدَّار.

5. باب امـیر المومنین (ع)
در سمت شرقی صحن قرار دارد و طول آن 4 متر و عرض آن 3/ 5 متر است.

6. باب علی الهادی (ع)
درگوشـه شمال شرقی صحن قرار دارد و طول آن 4 متر و عرض آن 3/ 5 متر است، این درون به تازگی باز شده است.

7. باب الجواد (ع)
در سمت شمال صحن قرار دارد و طول آن 4 متر و عرض آن 3/ 5 متر هست و سقفی هلالی شکل و مزین بـه کاشیکاری دارد کـه بالای آن این آیـات نقش بسته است: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ کَمِشْکَاهٍ فِیـهَا مِصْبَاحٌ الْمِصْبَاحُ فِی زُجَاجَهٍ الزُّجَاجَهُ کأنـها کَوْکَبٌ دُرِّیٌّ یُوقَدُ مِنْ شَجَرَهٍ مُبَارَکَهٍ زَیْتُونَهٍ لا شَرْقِیَّهٍ وَلا غَرْبِیَّهٍ یَکَادُ زَیتُهَا یُضِی‌ءُ وَ لَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نَارٌ نُورٌ عَلَی نُورٍ یَهدِی اللَّهُ لِنُورِهِ مَنْ یَشَاءُ ویَضرِبُ اللَّهُ الْأَمْثَالَ لِلنَّاسِ وَاللَّهُ بِکُلِّ شَیْ‌ءٍ عَلِیمٌ‌.

8. باب الرسول (ص) یـا باب القبله
در سمت جنوبی صحن قرار دارد و بعلت اینکه رو بـه قبله هست به باب القبله مشـهور است، طول این درون 4 متر و عرض آن 3/ 5 متر هست و بالای آن ساعت بزرگی نصب شده کـه زیر این ساعت نوشته شده است: (السلام علیک یـا أبا الفضل العباس). درون سال 1382 کلیدار حرم مطهر ابوالفضل سید بدرالدین آل ضیـاء کتابخانـه‌ای بـه نام کتابخانـه ابوالفضل العباس را درون مدخل این درون بنا کرد و بنا بـه کوشش تعدادی از علمای فاضل کربلا درون این کتابخانـه جلسات فرهنگی درون خلال ماه رمضان بر پا مـی گردید.

9. باب العلقم ی‌ا باب الرضا (ع)
در سمت شرقی صحن قرار دارد و در مقابل خیـابان معروف العلقمـی واقع شده است. درون مذکور درون سال 1375 ه ق (1956 م) باز شد و بعدها بـه باب الرضا (ع) معروف شد.

10. باب الفرات
در سمت شرقی صحن قرار دارد و طول آن 4 متر و عرض آن 3/ 5 متر هست و بالای آن کتیبه‌ای بـه خط کوفی وجود دارد کـه درآن این آیـات نوشته شده است: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ ألَمْ نَشْرَحْ لَکَ صَدْرَکَ وَ وَضَعْنَا عَنْکَ وِزْرَکَ الَّذِی أَنقَضَ ظَهْرَکَ وَ رَفَعنَا لَکَ ذِکْرَکَ فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً فَإِذَا فَرَغْتَ فَانصَبْ وَإِلَی رَبِّکَ فَارغَبْ‌.


سقا خانـه ها
درگذشته دو سقاخانـه درون حرم مطهر ابوالفضل (ع) وجود داشته هست که اولی درون زاویـه شرقی صحن و در مقابل مقبره (راجه) قرار داشته و توسط جمعیت (بهره) (فرقه اسماعیلیـه) بنا شده بود وکنارآن دو نخل خرما و یک درخت سدر قرار داشت، و دومـی درگوشـه غربی صحن نزدیک باب السوق بنا شده بود و درکنارآن دو نخل خرما قرار داشت، متأسفانـه هر دوی این سقاخانـه‌ها ویران شده و درحال حاضر هیچ اثری ازآنـها و درختان نخل کنارآنـها وجود ندارد.

گنبد مطهر
گنبد حرم مطهر ابوالفضل (ع) 12 متر قطر دارد و شکل آن نیمـه‌کروی و نوک‌تیز هست وگردنی نسبتاً بلند دارد کـه پنجره‌هایی درآن تعبیـه شده هست و درون نمای داخلی گنبد آیـاتی از قرآن کریم نوشته شده هست تاریخ بنای گنبد طوریکه درون کناره آن نوشته شده هست سال 1305 ه ق هست و درون سال 1375 ه ق (1955 م) علامـه شیخ محمد خطیب درون تلگرافی از نخست وزیر عراق (دکتر محمد فاضل جمالی) خواست که تا دولت عراق اقدام بـه طلاکاری گنبد مطهر نماید و دولت نیز این درخواست را پذیرفت وآن را طلاکاری کرد و برحسب مدارک موجود درون اداره اوقاف کربلا تعداد آجرهای طلای بکار رفته درون این گنبد بالغ بر 6418 آجر بوده است. ارتفاع گنبد از سطح زمـین 39 متر است.

گلدسته ها
در انتهای ایوان طلا و چسبیده بـه دیوار روضه شریف دوگلدسته قرار دارند کـه قسمت بالایی آنـها طلاکاری شده هست و تعداد آجرهای طلایی بکار رفته درون آنـها 2016 آجر هست و نصف باقیمانده گلدسته‌ها کاشیکاری شده است.
در زیرکاشیکاری‌ها با خط کوفی زیبایی کلمـه‌های: الله، محمد، رسول وعباس نقش بسته هست ارتفاع گلدسته‌ها که تا سطح زمـین 44 متر است. این دوگلدسته را محمد حسین صدر اعظم ایران درون سال 1221 ه ق بنا کرد وآن را کاشیکاری نمود.

ج. موزه وگنجینـه حرم مطهر
گنجینـه حرم مطهر قبلًا درون اتاقی درگوشـه‌ای از رواق جنوبی قرار داشت و درحال حاضر بـه مقبره آل خیرالدین درون صحن شریف منتقل شده هست در این گنجینـه آثارگرانبهای بسیـاری وجود دارد کـه برآورد ارزش مادی آنـها مقدور نیست. از جمله اشیـاء موجود درآن فرشی بسیـار نفیس هست که با نخهای طلا بافته شده و درآن سنگهای گرانبها بکار رفته هست و درکنارآن فرشـهای مختلف دیگر و لوسترهای بزرگ و شمشیرهای منبت‌کاری شده با سنگهای گرانبها و طلاکاری شده و ساعتهای دیواری طلاکاری شده و ساعتهایی ساخته شده از چوب آبنوس وجود دارد و ناوگانی از کشتی‌های کوچک زرین و لوح نقاشی سر مطهر امام حسین (ع) کـه از ایتالیـا آورده شده هست و برخی دیگر از آثار موجود درون این گنجینـه عبارتند از:

1. دو شمعدان طلایی کـه یکی از آنـها بزرگ بوده و وزن آن 417 مثقال هست و دیگری متوسط بوده و وزن آن 40 مثقال است.
2. دوشمعدان از جنس طلا و نقره کـه وزن هرکدام از آنـها 15 مثقال است.
3. دو شمعدان نقره‌ای بزرگ کـه وزن هرکدام از آنـها 1800 مثقال است.
4. نود و هفت شمعدان نقره با حجم‌های مختلف کـه وزن هرکدام بین 200 که تا 300 مثقال است.
5. سه کف دست طلایی کـه یکی 29 مثقال و دوتای دیگر هر کدام 6 مثقال وزن دارد.
6. سه کف دست نقره‌ای کـه یکی 134 مثقال و دوتای دیگر هر کدام 110 مثقال است.
7. هفتاد و چهار پرده از حریر و مخمل وگلابتون.
8. دوازده پرچم قدیمـی.
9. شش قبضه شمشیر و سپری قدیمـی.
10 کمر بندی نقره‌ای و طلاکاری شده
11. آینـه‌ای از نقره.
12. گردنبندی از نقره بـه وزن 25 مثقال
13. بازوبندهای طلسم از جنس نقره کـه وزن هرکدام ازآنـها 117 مثقال است.
14. کلاه‌خودهای نقره‌ای متعدد کـه وزن هر کدام 70 مثقال است.


د .کتابخانـه حرم مطهر
این کتابخانـه شامل قرآن‌های خطی بسیـار نفیسی هست که تعداد آنـها بـه 109 قرآن خطی بالغ مـی‌گردد و یکی از آنـها قرآنی منسوب بـه امام علی (ع) مـی‌باشد. محتویـات این کتابخانـه درون لیستی ثبت شده هست که درکتابخانـه موزه بغداد قرار دارد. استاد ناصر نقشبندی ذکر مـی‌کند کـه بین این آثار خطی سه قرآن بسیـار نفیس بـه خط کوفی وجود دارد. کتابخانـه حرم وگنجینـه آن درون یکجا نگهداری مـی‌شوند.

ه. بزرگان مدفون درون حرم مطهر ابوالفضل (ع)

1. سید محمد بن محسن زنجانی (متوفی سال 1355 ه ق)
2. شیخ علی بن زین العابدین پارچینی یزدی صاحب کتاب الزام الناصب فی احوال الحجه الغائب.
3. علامـه شیخ علی اکبر یزدی بفروئی از شاگردان علامـه اردکانی.
4. سید کاظم بهبهانی از شاگردان سید هاشم قزوینی.
5. علامـه سید عبدالله کشمـیری.
6. شیخ ملاعلی الیزدی مشـهور بـه سیبویـه.
7. شیخ کاظم الهر.

 

سایر اماکن زیـارتی درون کربلا

 

مرقد سید ابراهیم مجاب‌
مرقد این امامزاده درون رواق غربی حرم مطهر امام حسین (ع) قرار دارد. نام کامل وی سید ابراهیم بن محمد بن موسی بن جعفر (ع) است، او نابینا بود و درکوفه زندگی مـی‌کرد و در سال 247 ه ق کـه المنتصر فرزند متوکل عباسی اجازه داد شیعیـان بـه زیـارت کربلا مشرف شوند، بـه کربلا آمده و درآنجا ساختیـارکرد وگویند کـه چون سید ابراهیم مجاب بـه کربلا رسید بـه قبر شریف نزدیک شد وگفت: السلام علیک یـا جداه، و از داخل روضه شریفه این ندا برخاست که: و علیک السلام یـا ولدی، ازآن روز بـه بعد مردم او را (مجاب) لقب دادند. هنگامـیکه سید ابراهیم مجاب درگذشت او را درون صحن آن روزگار دفن د و بعدها کـه روضه شریفه بزرگتر شد محل ضریح سید ابراهیم درون رواق غربی واقع شد. روی ضریح او صندوقی از چوب ساج قرار دارد و درآن پنجره‌ای فولادی تعبیـه شده کـه بعدها آن را تغییر داده وبجای آن پنجره‌ای برنزی نصب د کـه در سالهای اخیرآن را نیز تجدید نمودند. شیعیـان بعد از مشرف شدن بـه حرم معمولًا بـه زیـارت سید ابراهیم مجاب نیز مشرف مـی شوند.

 

مرقد حبیب بن مظاهر اسدی‌
اعتقاد شیعیـان براین هست که حبیب بن مظاهر اسدی از تمامـی اصحاب امام حسین (ع) البته بجز خانواده‌اش والاتر است، بدین علت امام زین العابدین (ع) هنگام دفن، او را همراه با سایر شـهدا دفن نکرده و قبر جداگانـه‌ای درون حرم مطهر امام حسین بـه او اختصاص داد. زائران حرم مطهر امام حسین (ع) ابتدا بـه قبر حبیب بن مظاهر مـی‌رسند و بر وی سلام مـی‌کنند، گویی کـه او دربان حرم مطهر امام حسین (ع) است.
حبیب بن مظاهر یکی از یـاران با اخلاص امام حسین (ع)، از اصحاب پیـامبر اکرم (ص) و از خواص امـیرالمؤمنین علی بن ابی طالب (ع) بود کـه در تمامـی جنگهای آن حضرت ملتزم رکاب بود و پس از شـهادت حضرت علی (ع) بـه خدمت امام حسن مجتبی (ع) شتافت و پس از وی درون خدمت امام حسین (ع) بود. او سرور و بزرگ قوم بنی اسد بود و امام حسین (ع) درون روز عاشورا او را فرمانده جناح چپ لشکر خود نمود. بعد از طلوع آفتاب بـه لشکر ابن زیـاد حمله کرد وشصت و دو نفر از لشکریـان دشمن را کشته و عاقبت خود نیز درون سن هفتاد وپنج سالگی بـه شـهادت رسید. بعد از حادثه عاشورا، پسرش قاسم بـه انتقام پدر برخاست و قاتلش را بـه قتل رساند.
قبر او همان طور کـه گفته شد درون رواق حرم مطهر امام حسین (ع) و جدا از سایر شـهدا مـی‌باشد.

 

مرقد حر بن یزید ریـاحی‌
مرقد حر بن یزید ریـاحی درون فاصله نـه کیلومتری غرب شـهرکربلا واقع شده هست و علت اینکه جنازه او را بـه خارج از مـیدان معرکه منتقل د، این بود کـه قبیله او یعنی بنی تمـیم خود را بـه مـیدان معرکه رساند، جنازه او را برداشته و به مکان فعلی آورده و به خاک سپردند.
در سال 914 ه ق شاه اسماعیل صفوی موفق بـه فتح بغداد شد و همان سال گنبدی روی قبر حر بنا کرد و صحن کوچکی برایش ساخت. او اولینی بود کـه به ساختن (مرقد حر) اهتمام ورزید. درون سال 1325 ه ق بـه همت حسین شجاع السلطان مرقد بازسازی شد و در سال 1330 ه ق سید عبدالحسین کلیدارآن را مجدداً بازسازی نمود و در سال 1963 م بـه همت حاج حسن وکیل بـه ناحیـه (حر) برق رسید.
حر بن یزید ریـاحی مرقدی زیبا با گنبدی کاشیکاری شده دارد کـه اطراف آن را باغ و بوستان فراگرفته هست و بر درون اصلی مرقد ابیـاتی بـه عربی نوشته شده کـه به مقام و منزلت حر اشاره مـی‌کند.
در تاریخ آورده‌اند کـه چون شاه اسماعیل صفوی بـه زیـارت کربلا آمد، به منظور کشف حقیقت محل دفن حر، دستور داد قبر وی را بشکافند و با اینکار وی را با دستمالی بر پیشانی و جسدی تروتازه یـافتند و چون شاه درباره آن دستمال پرسید، بـه او گفته شد هنگامـیکه حر درون مـیدان نبرد زخمـی شد، امام حسین با دست مبارک خود این دستمال را بر پیشانی او بست، شاه اسماعیل دستور داد دستمال را باز کنند و چون دستمال را باز د خون دوباره جاری شد و هرچه سعی د با دستمال دیگری جلوی خون را بگیرند ممکن نشد، لذا شاه اسماعیل دستور بستن مجدد همان دستمال را داد و پس از اینکه قبر را با احترام زیـادی بستند شاه اسماعیل دستور داد گنبدی بر بالای قبر بسازند و خادمـی به منظور آن تعیین کرد و موقوفاتی برآن جاری نمود.

 

مرقد عون بن عبدالله‌
در نسبت این امامزاده تردیدهایی وجود دارد کـه آیـا وی همان عون فرزند عبدالله بن جعفر طیـار (ع) هست که شـهید کربلا بود و یـا نواده امام حسن (ع) است؟ امروزه وی دارای بقعه و بارگاه باشکوهی درون یـازده کیلومتری شمال غربی کربلا و درآغاز بزرگراه کربلا بغداد مـی‌باشد. این امامزاده بسیـار مورد توجه مردمان عراق بوده و دارای نذری مجرب است، از اینرو همواره مزار او مملو از زائر و نذورات آنان است.

 

خیمـه‌گاه حسینی‌
در سمت جنوب غربی حرم مطهر خیمـه‌گاه حسینی قرار دارد و بنا بـه نقل مورخان محل برافراشته شدن خیمـه‌ها و چادرهای سید الشـهداء (ع) و یـاران او بود. این محل توسط سید علی طباطبائی (صاحب ریـاض العلماء) ساخته شد. او بعد از حمله وهابی‌ها بـه کربلا (سال 1217 ه ق) اقدام بساختن باروی شـهرکربلا کرد و در همان هنگام این خیمـه‌گاه را نیز بنا کرد و این محل را بعنوان گورستان انتخاب کرد و نام قبلی آن را کـه (الطرف) بود بـه (المخیم) تغییر داد البته این منطقه درگذشته‌های بسیـار دور بـه محله (آل عیسی) مشـهور بود. آل عیسی یکی از خاندان های علوی ساکن کربلا بودند کـه نسب و شجره‌نامـه آنـها بـه زید بن علی بن الحسین (ع) مـی‌رسد.
در سال 1271 ه ق همسرآصف الدوله دستور داد کـه ساختمان فعلی خیمـه‌گاه ساخته شود و رباطی درکنارآن بنا شود. چندی بعد مدحت پاشا دستور داد کـه ساختمان خیمـه‌گاه بازسازی شود که تا درآن از ناصرالدین شاه و همراهانش پذیرایی شود.
در قرن دهم هجری شخصی بـه نام (عبدالمؤمن دده) هنگامـیکه درکربلا ساکن بود، اتاقی درون این محل ساخت و نـهال‌هایی از درخت خرما کنارآن کاشت کـه امروزه این بوستان درکنار خیمـه‌گاه قرار دارد وآن را بوستان دده مـی‌نامند. درون سال 1978 م ساختمان خیمـه‌گاه مجدداً بازسازی گردید. این ساختمان یکی از اماکن زیـارتی معروف کربلا هست که مردم بقصد تبرذر وگرفتن حاجات بـه آن روی مـی‌آورند. بر بالای درون خیمـه‌گاه سنگ مرمری قرار دارد کـه این ابیـات برآن نقش بسته است:
یـا زائراً خیم الحسین بکربلاطف فی جوانبها مع ساجم
فاذا وصلت الی خیـام بنی الهدی‌اهل الفضائل من سلاله هاشم
واذکر اباالفضل المضرج بالدماوعلی الاکبر ثم القاسم
واذکرحسین السبط لما قد هوی‌فوق الصعید ولایری من راحم
(اییکه بـه زیـارت خیمـه‌گاه حسین درکربلا آمده‌ای، با چشم‌گریـان اطراف آن طواف کن.
و هنگامـیکه بـه خیمـه‌گاه خاندان هدایت و اهل فضیلت نسل بنی‌هاشم رسیدی.
ابوالفضل (ع) خون آلود و علی اکبر و قاسم را بـه خاطرآور.
همچنین امام حسین (ع) را بـه یـادآورکه بر روی خاک افتاده وکسی بـه او رحم نمـی‌کند.)
در این خیمـه‌گاه همـه ساله روزهای دوازدهم و سیزدهم محرم عزای بزرگی توسط زنان شیعه برگزار مـی‌شود. این مراسم درون نیمـه شعبان و اربعین حسینی نیز برپا مـی‌شود.

 

تل زینبیـه‌
این محل تپه‌ای مشرف بر مـیدان جنگ بود وگویند حضرت زینب (ع) به منظور دیدن اوضاع برادرش امام حسین (ع) بر بالای این تپه رفته بود، بهمـین علت بـه نام تل زینبیـه معروف شد. این مقام درون سال 1400 ه ق تجدید بنا شده است. درون این مقام پنجره برنزی کوچکی قرار دارد و درکاشیکاری‌های داخل آن ابیـاتی بـه زبان عربی و تصاویری کـه معرکه کربلا را نشان مـی‌دهد کشیده شده است. زائران معمولا بقصد زیـارت و تبرک بـه این مقام مـی‌روند و این محل ساختار قدیمـی خود را حفظ کرده و همچنان مرتفع مـی‌باشد منتهی درکنارآن مغازه‌هائی ساخته شده کـه فروشندگان درآنـها مـهر و تسبیح مـی‌فروشند. تل زینبیـه بـه صحن مطهر امام حسین (ع) نزدیک است. هراین تل را زیـارت کند مـی‌تواند صدای حضرت زینب (ع) را تصورکند، زمانیکه رو بـه گودال قتلگاه ایستاده و مـی‌گوید: (اخی حسین! یـا بن امـی یـا حسین، ان کنت حیـاً إما تری هجوم القوم علی مخدراتک و إن کنت مـیتاً فأمرنا و أمرُک الی الله ..) یعنی برادرم حسین! فرزند مادرم ای حسین! اگر زنده‌ای، مگر نمـی بینی حمله این قوم را بـه عیـالت و اگر مرده‌ای! کـه امر و تکلیف ما و شما درون دست خداست.

 

مقام کف دست راست وکف دست چپ ابوالفضل (ع)

 
مقام کف دست راست بین محله باب بغداد و باب الخان و نزدیک باب العلقمـی صحن مطهر ابوالفضل (ع) واقع هست و مقام کف دست چپ درون فاصله 50 متری باب القبله کوچک، صحن ابوالفضل (ع) و در مدخل بازار باب الخان واقع شده است. این دو مقام نشان دهنده محل قطع شدن دوکف دست ابوالفضل (ع) هنگام جنگ با لشکریـان ابن زیـاد است. مقام کف دست راست درون اواسط قرن سیزدهم هجری قمری بر بقایـای نـهری کـه به نـهر مقبره العباس مشـهور بود و از بقایـای نـهر علقمـه بود ساخته شد، اما مقام دوم درون سال 1327 ه ق توسط مرد نیکوکاری کـه در این باره خواب دیده بود، ساخته شد. وی دیوار خانـه خود را شکافت و این مقام را درآن بنا کرد. مقام کف دست راست ابوالفضل پنجره‌ای برنزی هست که درون دیوار خانـه‌ای درکوچه (الصخنی) نزدیک باب العلقمـی قرار دارد و بر روی دیوار نقاشی دو ساعد بریده شده هست که زیرآنـها نوشته شده: (در این محل دست ابوالفضل (ع) قطع شده است). مقام کف دست چپ ابوالفضل (ع) نیز پنجره‌ای برنزی هست با حاشیـه آیینـه‌کاری شده کـه در دیوار خانـه‌ای کارگذاشته شده و بر روی آن ادعیـه و اشعاری بـه زبان عربی نوشته شده کـه این اشعار متعلق بـه شاعر کربلایی شیخ محمد سراج هست و درون بالای آنـها تصویر کف دستی کشیده شده است.

 

مقام امام الزمان (ع)
مقام امام زمان درمـیان نخلستانـهای کرانـه رودخانـه فرات هست که این شاخه از رودخانـه بـه نام (نـهر علقمـه) مشـهور است. جایگاه مذکور منسوب بـه حضرت حجت (ع) هست و مردم درآن بـه نماز مـی‌پردازند. باب صاحب الزمان حرم مطهر امام حسین (ع) رو بـه این مقام باز مـی‌شود.

 

مقام أم البنین‌
این مقام درون گوشـه جنوب‌غربی حرم مطهر حضرت ابوالفضل قرار دارد، اما بنظر مـی‌رسد کـه این انتساب سند و مدرک معتبری ندارد، زیرا همـه مـی‌دانند کـه أم البنین درون معرکه کربلا حاضر نبوده هست بهرحال قابل ذکر هست که أم البنین (فاطمـه بنت حزام کلابیـه) هست که به منظور حضرت علی (ع) چهار فرزند آورد کـه عبارت بودنداز:  ابوالفضل العباس (ع)، عبدالله، جعفر و عثمان و بنابر روایـات مشـهور وی درون شـهر مدینـه درگذشت و در قبرستان بقیع مدفون شد.
سید سلمان آل ط درکتاب خود (کربلا فی الذاکره) مـی‌نویسد: زنان ساده لوح تکه‌ای گل بر دیوار این مقام مـی‌چسباندند، اگر این گل بـه دیوار چسبید مـی‌گویند کـه حاجتشان برآورده مـی‌شود و چنانچه بر روی زمـین افتاد و به دیوار نچسبید مـی‌گویند کـه حاجتشان برآورده نخواهد شد، و اکنون مدتی هست که این عادت از سرشان افتاده است.
در حقیقت این مقام محل دفن یکی از متولیـان حرم مطهر ابوالفضل (ع) بـه نام (شیخ علی بن عبدالرسول) هست که درون سال 1187 ه ق درگذشت و در این محل بـه خاک سپرده شد و درحال حاضر زنان بـه این مقام آمده وگمان مـی‌کنند کـه این محل مقام أم البنین هست و برآن پارچه سبز مـی‌بندند و حنا مـی‌مالند و ازآن حاجت مـی‌طلبند.

 

مرقد أخرس ابن الکاظم‌
وی محمد بن ابی الفتح أخرس، از نوادگان حضرت موسی بن جعفر (ع) هست که بقعه‌اش درون محله‌ای بـه نام (الابتر)، درون حومـه کربلا قرار دارد.

 

مرقد ابن حمزه‌
وی نواده امـیرالمؤمنین (ع) و از امام‌زادگان والا مقام است. آرامگاهش درآغاز بزرگراه کربلا طویریج قرار دارد.

 

مرقد احمد بن هاشم‌
وی از نوادگان حضرت موسی بن جعفر (ع) هست که سال 745 ه ق وفات یـافت و آرامگاه او امروزه درکویری واقع درون شمال‌غربی کربلا مـی‌باشد. قبر او صحن و سرای بزرگی دارد و در مـیان اعراب بادیـه نشین بسیـار معروف هست چنانچه همواره بـه وی پناه آورده، نذر و نیـاز مـی‌کنند.

 

شـهر کربلا از دید جهانگردان‌
جهانگردان بسیـاری از مسلمان و غیره درون قرون گذشته ازکربلا دیدن کرده اند کـه خواندن خاطرات و مشاهدات آنان خالی از لطف نبوده و مـی تواند برخی از امور را بر ما روشن سازد ازجمله این افراد (ابن بطوطه) هست که درون سال 726 ه ق از شـهرکربلا دیدن کرده است. او درون سفرنامـه خود درباره کربلا چنین مـی گوید: (از حله بسوی کربلا مشـهد حسین بن علی (ع) حرکت کردیم. کربلا شـهرکوچکی هست که نخلستانـها اطراف آن را گرفته‌اند و از رودخانـه فرات آبیـاری مـی‌شود. روضه مقدس امام حسین (ع) درون داخل شـهر واقع شده و مدرسه‌ای بزرگ و زاویـه‌ای دارد کـه درآن به منظور مسافرین طعام مـی‌دهند. خدام و حاجبان بر درون روضه امام ایستاده‌اند و ورود بـه حرم بی اجازه آنان مـیسر نیست و هنگام ورود عتبه شریفه را کـه از نقره هست باید بوسید. روی ضریح مقدس امام قندیلهای زرین و سیمـین گذاشته‌اند و از درهای آن پرده‌های حریرآویخته‌اند. مردم کربلا از دو طائفه‌اند: اولاد رخیک و اولاد فائز واین دو دائماً با هم درون جنگ و نزاع‌اند. این دو دسته پیرو مذهب امامـیه و فرزندان یک پدرند معذلک اختلاف مـیان آنان بـه حدی هست که شـهر را بـه ویرانی کشیده‌اند.
(فلیپ کرملی) (1671 1603 م) کـه جهانگرد فرانسوی بود، ازکربلا دیدن کرده و اهالی آن را بـه شجاعت و مـهربانی توصیف کرده و مـی‌گوید کـه اهالی شـهر شدیداً دیندار و مؤمن هستند.
(تاک سر) جهانگرد اروپائی کـه در سال 1604 م ازکربلا دیدن کرده و شـهرکربلا را بـه نام (مشـهد امام حسین) ذکر مـی‌کند. او ازآب‌وهوای آن بسیـار تعریف مـی‌کند وآن را بهتر ازآب‌وهوای سایر شـهرهای عراق مـی‌داند، او درون شـهرکربلا ازآب‌انبارهای عمومـی با آب گوارا سخن مـی‌گوید و اظهار مـی‌داردکه شـهرکربلا درختان بسیـاری دارد و مـیوه‌هایی ازآن شبیـه مـیوه‌های اروپایی است.
(دلاوال) (1654 1586 م) جهانگردی اروپائی کـه علاوه بر بابل و ذوالکفل از شـهرکربلا دیدن کرده و مردم آن را بـه خوبی ستوده است. اما مـیگوید کـه مردم این شـهر نسبت بـه غریبه‌ها با احتیـاط بیشتری برخورد مـی‌کنند.
در سال 1154 ه ق عبدالکریم کشمـیری کـه یکی از درباریـان نادرشاه افشار بود ازکربلا دیدن نموده و در سفرنامـه خود کـه (بیـان واقع) نام دارد درباره کربلا چنین مـی‌گوید:
روز سوم بـه خاک پاک کربلای معلّی، شفا بخش بیماریـهای ظاهری و باطنی رسیدیم. از بغداد که تا کربلای معلّی پانزده فرسخ است. چون مردم ایران بواسطه تعدی حکام جبار از وطن خود فرار نموده درآنجا موطن گزیدند، شـهر بزرگی آباد گردیده.
عامل دیگر آبادیـهای بسیـار، نـهرآبی هست که حسن پاشا حاکم بغداد قریب ده هزار تومان کـه دو لک روپیـه هندوستان باشد صرف کرده، این نـهر را از فرات آورده، اما هنوز بـه شـهر نرسیده بود کـه حسن پاشا فوت شد. بعد از وی مـیرزا اشرف جهان، از امرای شاه طهماسب، آب را بـه شـهر رسانیده جاری ساخت. چنانکه بـه سبب آن آب شیرین بیرون شـهر از بسیـاری باغها و نخلستانـها رشک جنـه المأوی است.
وگنبد مبارک روضه منوره حضرت سیدالشـهدا رضی اللّه تعالی عنـه درون مـیان شـهر هست و قبر مبارک حضرت عبدالله بن الحسین رضی اللّه تعالی عنـه درون پایین پدر بزرگوارشان هست و گنج شـهدا جانب قدوم مبارک ایشان هست و درون مـیان گنج، مقبره و قطعه زمـینی کـه در وقت شـهادت پیکر مقدس حضرت امام درآنجا افتاده بود، بیرون گنبد هست به فاصله بیست قدم از قبر مبارک متصل دریچه کـه به جانب شمال هست و درآن مکان بـه مقدار پیکر مطهر بـه طور صندوق گودی ساخته‌اند و از خیمـه‌گاه خاک پاک آورده، درآن گود مـی‌اندازند و بالای آن تخته مـی‌گذارند. هرگاه زائری بـه اراده زیـارت و اخذ خاک شفا مـی‌آید، چیزی بـه خادم داده، قدری از آن خاک پاک مـی‌گیرد. خاک کربلا کـه به اطراف و اکناف عالم مـی‌برند، همـین هست و این را خاک شفا مـی‌گویند و خواص و برکات خاک شفا بسیـار و بی شمار است؛ ازآن جمله یکی این هست که هرگاه جهازی درون دریـا از شدت باد و مخالفت هوا توفانی شود، مـی‌باید کـه مرد صالحی خاک مذکور را بـه سمت باد بیندازد، کـه به حکم قادر بر حق جل شأنـه همان وقت باد از شدت رو بـه کمـی خواهد آورد .
گنبد و مرقد حضرت عباس بن علی ابن ابی طالب (رضی الله عنـه) نیز درون شـهر است. مردم آنجا مـی‌گفتند: هرکه درون روضه ایشان آمده سوگند بـه دروغ بخورد، فی الحال بـه انواع بلاها مبتلا مـی‌گردد. گنبد حر شـهید از شـهر بـه فاصله یک فرسخ و قبر مادرش کـه مانع همراهی او با حضرت امام شده بود، بیرون گنبد چهل قدم دورتر است. هربه زیـارت حر شـهید برود، مـی‌باید سنگی چند بـه قبر مادرش بزند. حال اثری از قبر پیدا نیست، مگر همان سنگهایی کـه مردم بـه قبرش مـی‌زنند. ازکربلا که تا نجف اشرف از راه بیـا بان بی آب دوازده فرسخ هست و از راه حلّه و ده ذی الکفل شانزده فرسخ است.
(کارستون نیپور) (1815 1733 م) جهانگرد آلمانی کـه در سال 1765 م ازکربلا دیدن کرده و این شـهر را با شـهر نجف مقایسه نموده و معتقد هست که تعداد جمعیت کربلا و تعداد درختان این شـهر از شـهر نجف بیشتر هست و ازجمله مطالب جالبی کـه نقل مـی‌کند، فراوانی کبوتران درون حرم مطهر امام حسین (ع) و سایر مساجد کربلا هست و اینکه مردم بـه آنـها توجه خاصی دارند.
(پیر زین) (1818 1896 م) جهانگرد اروپائی کـه در نیمـه دوم قرن نوزدهم مـیلادی و پس از سال 1843 م کـه درآن نجیب پاشا والی عثمانی عراق بعلت قیـام مردم شـهرکربلا برعلیـه عثمانی‌ها آنجا را بـه خاک وخون کشیده بود از شـهرکربلا دیدن کرده و ذکر مـی‌کند کـه این شـهر با وسعت و بزرگی‌اش از مراکز استانـهای ما بزرگتر هست و جمعیت آن بـه مراتب از این شـهرها بیشتر است.
(ژیرکوف) جهانگرد اروپائی کـه سال 1849 م ازکربلا دیدن کرده، درون این باره مـی‌گوید: دو شـهر نجف وکربلا درون نزد شیعیـان بـه (عتبات أئمـه) معروف هست و هر ساله از همـه شـهرهای شیعه نشین گروه‌هائی به منظور زیـارت عازم این شـهرها مـی‌شوند کـه برآورد تعداد آنـها ممکن نیست، این زوار هدایـا و پولهائی را به منظور این دو مکان مقدس مـی‌آورند و این هدایـا معمولًا هدایـایی گرانبها مـی‌باشند. همچنین جنازه مردگان خود را جهت خاکسپاری بـه این دو شـهر مقدس مـی‌برند.
(لوفتس) یکی از باستان شناسان معروف انگلیسی هست که درون سال 1853 م توانست از دو شـهر نجف وکربلا دیدن نماید. او بطور مفصل از باغستانـها و نخلستانـهای موجود درون مدخل شـهر وگرداگرد آن سخن گفته و اظهار مـی‌دارد کـه ساختمانـهای ساخته شده درون بیرون باروی شـهر نشان دهنده امنیت موجود درون این شـهر است.
(جون اشر) جهانگردی انگلیسی کـه در سال 1864 م ازکربلا دیدن کرد و مشاهده نمود کـه کربلا شـهری شلوغ هست که زوار از مناطق دور و نزدیک بسوی آن مـی‌روند که تا به زیـارت امام حسین (ع) مشرف شوند و این شـهر از فعالیت تجاری آشکاری برخوردار است. او بـه شدت شیفته کربلا شده و مـی‌گوید درون این شـهر شاهد رکود و انحطاطی کـه بیشتر شـهرهای اسلامـی معروف آن روزگار را درون برمـی‌گرفته نبوده است.
(فوک) جهانگردی آمریکایی هست که ورودش بـه شـهرکربلا مصادف با آغاز ماه رمضان بود واز اینکه مردم چقدر بـه رویت هلال ماه توجه مـی‌کنند متعجب شده است. وی همچنین شاهد ازدحام مردم درون بازارها به منظور خرید مواد غذایی مورد نیـاز ماه رمضان بوده هست و ذکر مـی‌کند کـه در این ماه مساجد درهای خود را بعد از افطار بروی مردم باز مـی‌کند و او شبهای ماه رمضان درکربلا را یکی از زیباترین شبهایی کـه در جهان دیده هست توصیف مـی‌کند.
(دیو لافوا) (1916 1851 م) بانوی نویسنده فرانسوی درون سال 1881 م از شـهرکربلا دیدن نموده وآن را یکی از مـهمترین مراکز شیعه دانسته مـی‌گوید کـه این شـهر پر از مدارس بزرگ مذهبی هست که طلبه‌ها بیست سال و یـا بیشتر ازآن را بمنظورکسب علم درآنجا مـی‌گذرانند که تا بعدها بـه مقام مرجعیت نائل شوند و بتوانند بـه سؤالات مذهبی مردم پاسخ گویند و مشکلات اجتماعی آنـها را حل کنند.
در دوران قاجار سفرنامـه‌های فراوانی نوشته شده هست که درآنـها از شـهر کربلا نیز یـادی بـه مـیان آمده است. ازجمله این سفرنامـه‌ها مـی‌توان سفرنامـه ( فرهاد مـیرزای قاجار) را مثال زد کـه درباره کربلا چنین مـی گوید:
(صبح سه شنبه بیست و نـهم شـهر شوال 1297 روانـه کربلای معلی شدیم. از جمعیت خدمـه وگدایـان چه بگویم کـه از حد تحریر بیرون است. که تا وادی السلام نجف از دست جمعیت خلاصی نداشتم. از شدت ازدحام خلق روی تخت را نینداخته بودند. بیرون کـه آمدند ملتفت شدند و در صحرای وادی السلام مدتی معطل گشته، طلب مقبره حاجیـه باجی کرده، پیدا نشد. فاتحه خوانده سوارگشته، وقت غروب کنار نـهری کـه مرحوم محمد اسماعیل خان وکیل الملک ازآب فرات جدا نموده و به نجف اشرف، نماز ظهر و عصر را گزارده سوار شدیم.
دو ساعت از شب گذشته، درون یک فرسخی کاروانسرا هوا طوفانی گشته درون این صحرای مخوف نعوذاً بالله طوری گشته کـه چشم چشم را نمـی دید. اگر لطف الهی و توجه مولای مؤمنان نبود، جان بـه سلامت درون نبرده بودیم. با هزار مشقت بـه کاروانسرا رسیدیم، درون حالتی کـه به تحریر خارج است. قهوه چی و یک نفرکجاوه کش از ما مفقود گشته، شمع هم درون نزد قهوه چی بود. با هزار زحمت از باد و طوفان پناه بـه دیواری و خود را بـه خدای مـهربان سپردیم. قهوه چی پیدا نشد. لابداً دو نفر عسکرکه همراه سوار بودند انعام مخصوص دادند، درآن بیـابان فرستاده فریـاد مـی‌د و قهوه چی را بـه اسم صدا مـی‌د. نزدیک صبح بود کـه آنـها را پیدا نموده آوردند. احدی گمان حیـات آنـها را نداشت. خداوند نخواست کـه مقتول عرب‌های دزد بشوند. شب را هر طور بود بـه روز آورده، طلوع آفتاب سوارگشته بـه راه افتادیم. چهار ساعت بـه غروب مانده، روز چهارشنبه، سلخ شـهر شوال المکرم، وارد کربلا شدیم. درون دم خیمـه‌گاه پیـاده شده وضو ساخته، درآنجایی کـه شبیـه حجله حضرت قاسم علیـه السلام ساخته‌اند، نماز ظهر و عصرگزارده درون نزد خیمـه‌های حضرت چاهی کـه حضرت علیـه السلام نیزه مبارک را فرو کرده آب بیرون آمده و صحابه غسل کرده بـه جهاد رفته‌اند. عربی بارکرده کـه برود از چاه آب بیـاورد. همـین کـه رفت از چاه پایین برود، گفت: مبادا درون چاه بیفتی، از وسط چاه، شخص عرب درون مقام حضرت گفت: عجب! یعنی من درون چاه مـی‌افتم؛ که تا از زبانش این مطلب جاری گشته، بی اختیـار درون چاه افتاد، بطوریکه خالی از خنده نبود. بعد از اینکه از چاه بیرون آمده، بـه زبان فارسی و عربی گفت، که تا توگفتی درون چاه نیفتی، افتادم و الّا نمـی افتادم. بعد داخل خیمـه‌گاه گشته، زیـارت نموده، مراجعت بـه خانـه کردیم.
روز پنج شنبه، غُرَّه‌(1) ذی قعده، صبحی بـه حرم مشرف گشته، درون سر مقبره مرحوم شاهزاده یک سوره الرحمن خوانده و فاتحه خوانده برخاسته، بـه مقبره جان بی بی، والده نواب علیّه سرکار شاهزاده خانم رفته، قرآن را که تا بازکردم، همان سوره الرحمن آمد، خوانده یک سوره عمَّ هم بـه جهت مرحوم عمادالدوله و سوره یسبح لله بـه جهت مرحوم صارم الدوله خوانده برخاستم. درون بی اعتباری دنیـا ازآن حالت بـه این حالت افتادن، قدری افسوس خورده وگریـه کرده از خداوند طلب مغفرت نموده، بـه حرم مطهر حضرت عباس (ع) مشرف گشته. چون حرم مبارک دور است، هوا هم گرم بود، داخل حرم شده، همـین قدرکه بوسیدم دیگر حالت زیـارت خواندن باقی نبود. درون مسجد زنانـه توقف نموده، عیـال (شیخ الرئیس) کـه سه سال بود بـه جهت تحصیل درون سامره بود و حال بـه عزم زیـارت کعبه معظمـه آمده هست به کربلا، درون حرم پیدا شد. قدری صحبت نموده ازگرما آسوده گشته بـه حرم مشرف شدیم، زیـارت نموده بـه منزل مراجعت کردیم. دیدم شاهزاده آقاسید سعید و تاج الملوک و خانم و عروس آقا سید سعید دیدن ما آمده، درون منزل نشسته بودند. ساعتی با هم صحبت داشته، برخاستند. قدری کارهای آدمـهایی کـه روانـه طهران بودند، درست نموده، حساب آنـها را پرداخته، نزدیک بـه غروب رفته، بـه خدا پناه از این کـه معتبرکربلا است، خداوند اجر اخروی مرحمت فرماید.
دو ساعت از شب جمعه دوم گذشته، بـه حرم مطهر منور حضرت خامس آل عبا مشرف گشته، با وجودی کـه خلوت شده بود، بـه قدری جمعیت بود کـه راه نبود و دست بـه ضریح مبارک نمـی رسید. زیـارت و نماز زیـارت خوانده، دعای کمـیل را چون شب جمعه بود درون همانجا خوانده معاودت بـه منزل کرده، صبح جمعه دویم بعضی ناتمامـی کارها را صورت داده، همـه اهل حاج بیرون رفته بودند. قریب ظهر وضو ساخته بـه حرم مشرف گشته آستان مبارک را بوسیده، نماز بجا آورده، بعد بـه حرم مبارک حضرت عباس مشرف شده، زیـارت خوانده، آستانـه را بوسیده، مرخصی حاصل نموده، با هزار مشقت از دست گدا و خادمـها کـه به تحریر درون نمـی آید بیرون آمده و از ازدحام خلق بـه سلامت درون رفته سوار شده روانـه بیرون شدیم. درون صحرا، جایی کـه چادرهای اهل حاج را زده بودند، چادر زده بودند. داخل چادر شده با حالت خستگی، چاپار درون شرف حرکت بود. مشغول تحریر شدم.

 

اماکن سیـاحتی کربلا
اماکن سیـاحتی کربلا عبارتند از: دژالاخیضر، قلعه الهندی و خان العطشان

 

مسیر حرکت امام حسین (ع) بـه کربلا
امام حسین (ع) بعد از دریـافت نام مسلم بن عقیل و احساس خطر از دژخیمان یزید، حج خود را بـه عمره تبدیل کرد و پس از انجام مراسم عمره از احرام بیرون آمد و در روز جمعه روز ترویـه (هشتم ذی‌الحجه سال 60 ه. ق) بعد از شصت و پنج روز اقامت درون مکه بـه اتفاق حدود هشتاد و شش نفر مرد از اهل‌بیت، یـاران و دوستان خود از مکه بیرون آمده و به‌سوی عراق رهسپار شد. درون این مسیر امام حسین درون بیست‌و یک منزل توقف نمود کـه به‌ترتیب نام منازل مذکور را بـه همراه تاریخ وصول آن حضرت بدان‌جا و مدت توقف حضرت درون آن‌ها را به‌همراه حوادث واقع شده درون آن منازل مـی‌آوریم:

1. التنعیم
این دشت بین سرف و مکه و در فاصله 13 کیلومتری آن هست و درون آن درختانی وجود دارد کـه به‌نام درختان تنعیم معروف‌اند و در آن مساجد و مخازن آب وجود دارد و اهالی مکه کـه تصمـیم بـه حج عمره بگیرند بدین‌جا رفته و احرام مـی‌بندند. امام درون روز شنبه 9 ذی‌حجه سال 60 وارد منزلگاه التنعیم شد.

2. الصفاح
این کلمـه جمع واژه (صفحه) هست و نام زمـینی بین وادی حنین و نخل‌الشرائع هست و درون حدود 28 کیلومتر با مسجدالحرام فاصله دارد و در این منزلگاه حضرت امام حسین (ع) فرزدق شاعر را ملاقات کرد کـه از سوی عراق مـی‌آمد و از وی درباره اهل عراق پرسید و ایشان جواب داد: دل‌های آنان با شما و شمشیرهای آنان با بنی‌امـیه است.

3. وادی عقیق
حضرت امام حسین (ع) درون روز سه‌شنبه 12 ذی‌حجه سال 60 ه. ق وارد وادی عقیق شد. این منزلگاه درون غرب مدینـه منوره و در فاصله 28 کیلومتری مدینـه قرار دارد و در این محل برخی به منظور حج احرام مـی‌بندند و به مکه نزدیکتر از ذوالحلیفه بوده است. درون این منزل عون و محمد، فرزندان عبدالله بن جعفر طیـار و زینب کبری (س)، بـه او ملحق شدند و نامـه پدرشان عبدالله بن جعفر را بـه امام حسین (ع) رساندند کـه در آن نامـه از امام حسین (ع) درخواست کرده کـه از سفر بـه کوفه خودداری کند.

4. وادی صفرا
حضرت امام حسین (ع) درون روز چهارشنبه 13 ذی‌حجه وارد وادی صفرا شد وادی صفراء از اعمال مدینـه هست و درون آن‌جا چشمـه بزرگی وجود دارد کـه از درون شنزاره مـی‌جوشد. این چشمـه را نُجَیْر گویند و علت تسمـیه این وادی بـه (صفرا)، کوه‌های زرد رنگی هست که درون این منطقه دیده مـی‌شوند و در این مکان دو تن از یـارانش بـه نام‌های مجمّع و عبّاد بـه ایشان پیوستند.

5. ذات‌العرق
امام درون روز پنجشنبه 14 ذی‌حجه وارد ذات‌العرق شد و در آن‌جا با بشربن‌غالب ملاقات کرد. و ذات‌العرق نام دشتی هست که کنار کوهی بـه نام عرق قرار دارد. محل توقف اهالی فارس و خراسان قبل از رسیدن بـه مکه بوده است.

6. حاجر بطن ارمـه
امام درون روز جمعه 15 ذی‌حجه وارد حاجر بطن ارمـه شد و این منزلگاه وادی معروفی درون مسیر راه مکه بود کـه اهالی بصره درون هنگام عزیمت بـه مدینـه درون آن توقف مـی‌د و معمولًا محل تجمع اهل کوفه و اهل بصره بود و امروزه این منزلگاه درون جنوب ریـاض و شمال مستوره واقع شده هست و درون این منزل قیس‌بن مسهر صیداوی را به‌عنوان سفیر خود، همراه با نامـه‌ای، بـه نزد اهل کوفه فرستاد، اما قیس بعد از رسیدن بـه کوفه توسط لشکریـان ابن‌زیـاد دستگیر شده و به شـهادت رسید.

7. فَید
امام درون روز شنبه 16 ذی‌حجه وارد فَید شد. فَید نام منزلگاهی درون بین راه مکه و بغداد بوده هست که بعدها توسعه زیـادی یـافته و به شـهر تبدیل شد و هنگامـیکه کـه خلیفه دوم، سعد بن ابی‌وقاص را بـه فتح عراق گسیل نمود، وی بـه مدت یک ماه بـه همراه لشکریـان خود درون این منزلگاه اقامت گزید. ابن‌رسته درون کتاب خود الاعلاق النفسیـه ذکر مـی‌کند کـه این شـهر درون سال 310 ه. ق شـهری آباد بود و در آن مسجد جامع وجود داشته هست و مردم آن از قبیله طی بوده‌اند.

8. احفُر
امام درون روز یکشنبه 17 ذی‌حجه وارد احفُر شد و در آن‌جا عبدالله بن مطیع عدوی را ملاقات کرد.

9. خُزیَمـیه
امام درون روز دوشنبه 18 ذی‌حجه بـه خزیمـیه رسید و خزیمـیه یکی از منزلگاهان معروف حاجیـان هست که بـه نام (خزیمـه‌بن خازم التمـیمـی) نامـیده شده هست و بر اساس آنچه درون تاریخ ذکر گردیده است، نخستین باری کـه زینب (س) با خبر اندوهبار شـهادت برادر روبه‌رو گردید، درون منزل خزیمـیه بود.
امام حسین (ع) درون مسیر حرکت خود از مکه بـه عراق یک شبانـه‌روز درون این منزل رحل اقامت افکند. هنگام صبح عقیله بنی‌هاشم، خدمت برادر رسید، عرض کرد: (ای برادر! آیـا تو را از آنچه دیشب شنیدم با خبر نسازم؟) امام (ع) فرمود: (آن چیست؟) زینب گفت: (دیشب هنگامـی‌که به منظور انجام کاری از خیمـه خود خارج شدم، شنیدم هاتفی ندا مـی‌دهد: (ای چشم بسیـار گریـه کن و کیست کـه در آینده بر شـهیدان بگرید بر گروهی کـه مرگ آنان را به‌سوی وعده‌ای معین بـه پیش مـی‌راند!)
امام حسین (ع) فرمود: (ای ! هر آنچه را کـه خداوند تقدیر کرده است، انجام خواهد شد.)

10. شقوق
امام درون روز چهارشنبه 20 ذی‌حجه بـه شقوق وارد شد و در این منزل حضرت با مردی کـه از سوی کوفه مـی‌آمد مواجه شد و از وی اوضاع کوفه را جویـا شد.
آن مرد عرض کرد: (یـابن رسول‌الله! مردم عراق درون مخالفت با شما متحد و هماهنگ گردیده و بر جنگ با شما هم‌پیمان شده‌اند. امام علیـه‌السلام درون پاسخ وی فرمود: (انَّ الْامْرَ للّه یَفْعَلُ ما یَشاءُ) یعنی پیشامدها از سوی پروردگار هست و آنچه خود صلاح بداند انجام مـی‌دهد. امام علیـه‌السلام سپس اشعاری را بـه شرح زیر فرمودند:

فَان تَکُن الدُّنْیـا تعَدُّ نفَیسَه‌فَانَّ ثَوابِ الله اعْلا وَ انْبَلُ
وَ انْ تَکُن الامْوالُ لِلتَّرْکِ جَمْعُهافَما بالُ مَتْروکِ بِهِ الْمَرْءُ یَبْخَلُ
وَ انْ تَکُن الارزاقُ قِسْماً مُقَسماًفَقِلِّهُ حِرْص الْمَرْءِ فِی الْکَسْبِ اجْمَلُ
وَ انْ تَکُن الْابْدانُ لِلْمَوْتِ انْشِاءت‌فَقَتْلُ امری‌ء بالسَّیْفِ فی الله افضلُ
عَلَیْکُمْ سَلامُا لله یـا الَ احْمَدَفَانِّی ارانی عَنْکُمُ سَوْفُ ارْحَلُ
زندگی این جهان گرچه از نظر عده‌ای نفیس و پربهاست ولی خانـه پاداش و جزا بالاتر و پربهاتر است.
و اگر جمع‌آوری مال و ثروت به منظور این‌است کـه باید یک‌روز از آن دست برداشت بعد مرد نباید به منظور چنین ثروتی بخل ورزد.
و اگر روزیـها مقدر و تقسیم شده هست پس مرد درب ثروت هرچه کم آزتر باشد بهتر است.
و اگر این بدنـها به منظور مرگ آفریده شده هست پس کشته شدن مرد درون راه خدا چه بهتر.
درود بر شما ای خاندان پیـامبر! کـه من بـه این زودی از مـیان شما خواهم رفت.)


11. زرود
امام درون روز پنجشنبه 21 ذی‌حجه وارد منطقه زرود شد. زرود نام شنزاری بین ثعلبیـه و خزیمـیه و در حقیقت امتداد طبیعی صحرای (نفود) به‌شمار مـی‌رود. این منزلگاه درون مسیر راه حجاج کوفه بـه مکه مـی‌باشد زرود درون لغت عرب بـه معنی مکنده هست و علت این تسمـیه بدین‌خاطر بوده هست که شنزارهای آن آب باران را به‌سرعت جذب مـی‌کرده هست و درون آن چاه‌های زیـادی وجود دارد کـه آب آن ناگوار است. فاصله آن که تا مدینـه 585 کیلومتر است. زهیربن قین درون این منطقه بـه جمع یـاران امام پیوست.
زهیر از لحاظ عقیده، عثمانی بود و علاقه‌ای بـه اهل‌بیت نداشت وی از بزرگان طایفه خود بود درون کوفه زندگی مـی‌کرد و در مـیدان‌های جنگ، رشادت‌هایی از خود نشان داده است. درون سال شصت همراه خانواده‌اش بـه حج رفت و در مراجعت مسیر حرکت او با قافله امام حسین (ع) یکی گردید، منتها از این‌که با حضرت برخورد کند پرهیز مـی‌کرد بـه این‌نحو کـه اگر حضرت راه مـی‌رفت، او مـی‌ایستاد و اگر امام (ع) توقف مـی‌کرد او حرکت مـی‌نمود که تا بالاخره درون منزلی به‌ناچار هردو رحل اقامت افکندند، منتها با فاصله از همدیگر، زهیر با خانواده‌اش مشغول غذا خوردن بود کـه قاصد امام حسین (ع) آمد و چنین گفت: (ان اباعبدالله الحسین (ع) بعثنی الیک لتاتیـه) یعنی: (اباعبدلله (ع) مرا نزد تو فرستاده و از تو مـی‌خواهد کـه به دیدن ایشان بروی). با شنیدن این پیغام، لقمـه غذا از دست همـه افتاد و حالت تحیر و سکون بـه همـه آنان دست داد زوجه زهیر گفت: چرا نشسته‌ای؟
زهیر حرکت کرد و شرفیـاب حضور امام (ع) گشت، درون این تشرف چه گفته و شنیده شد، تاریخ مطلبی را ضبط نکرده است، همـین‌قدر آمده کـه زهیر با حالت خوشحالی و بشارت برگشت و اثاثیـه خود را از سایر اثاثیـه‌ها جدا کرد و حسینی شد. درون شب عاشورا هم آن‌وقتی کـه امام (ع) بیعت خود را از اصحاب برداشت زهیر برخاست و گفت: (به خدا قسم! دوست دارم کشته شوم، بعد زنده شوم، باز کشته شوم و بعد زنده شوم که تا هزار مرتبه، که تا بدینوسیله خداوند متعال، مرگ را از شما و از جوانان این خاندان دفع کند.) صبح عاشورا امام حسین (ع) زهیر را درون مـیمنـه و حبیب را درون مـیسره لشکر قرار داد. بعد از شـهادت حبیب، صحنـه جنگ داغ شد، موقع ظهر، حضرت، نماز را خواند، زهیر جلو آمد و حمله را آغاز کرد و این رجز را خواند:

انا زهیر و انا بن القین‌اذودکم بالسیف عن حسین
(من زهیربن القین هستم و با شمشیر از امام حسین (ع) حمایت مـی‌کنم)
دوباره خدمت حضرت رسید و با این اشعار با امام (ع) وداع کرد:
فدتک نفسی هدیـا مـهدیـاالیوم القی جدک نبیـا
و حسنا و المرتضی علیـاو ذاالجناحین الشـهید الحیـا
(ای هدایت‌گر هدایت‌شده جانم فدایت باد، امروز من به‌دیدار جد شما پیـامبر خدا مـی‌روم و امام حسن (ع) و مرتضی علی (ع) و جعفر طیـار (ع) یعنی آن شـهید زنده را زیـارت خواهم کرد)
مدتی جنگید که تا بر زمـین افتاد، ابا عبدالله الحسین (ع) خودش را بر بالین زهیر رساند و فرمود: (لا یبعدنک الله یـا زهیر! و لعن الله قاتلیک لعن الذین مسخوا قرده و خنازیر) (ای زهیر خداوند تو را از ما دور نگرداند و خداوند قاتلان تو را لعنت کند و به لعنتی گرفتار کند کـه مسخ‌شدگان و خوک و مـیمون به‌آن دچار شدند.)
در زیـارت ناحیـه، خطاب بـه زهیر چنین مـی‌خوانیم: (السلام علی زهیربن‌القین البجلی القائل للحسین و قد اذن له فی الانصراف، لاوالله لا یکون ذلک ابدا اترک ابن رسول الله اسیرا فی ید الاعدا و انجوا انا لا ارانی الله ذلک الیوم) یعنی: (و سام بر زهیربن‌القین بجلی کـه در هنگام رفتن بـه مـیدان جنگ بـه امام حسین (ع) فرمود: بـه خدا سوگند هرگز چنین نخواهد شد کـه من فرزند رسول خدا را بـه صورت اسیر درون دست دشمنان رها کنم و خود را نجات دهم، خداوند چنین روزی را بـه من نشان ندهد.)


12. ثعلبیـه
امام درون روز جمعه 22 ذی‌حجه وارد ثعلبیـه شد و این نام از نام شخصی بـه نام (ثعلبه بن مزیقا) از بنی‌اسد گرفته شده هست و امام حسین (ع) شب را درون این منزل ماند. مردی نصرانی به‌نام وهب با مادرش مسلمان شد و همراه او رهسپار کربلا شدند. درون ثعلبیـه بود کـه خبر شـهادت مسلم‌بن عقیل و هانی‌بن عروه را به‌امام دادند. امام حسین علیـه‌السلام درون بین راه شخصی را دیدند کـه از طرف کوفه مـی‌آمد. (در زمـین عربستان جاده و راه شوسه نبوده کـه از کنار یکدیگر رد بشوند. بیـابان بوده هست و افرادی کـه در جهت خلاف هم حرکت مـی‌د، با فواصلی از یکدیگر رد مـی‌شدند.) لحظه‌ای توقف د به‌علامت این‌که من با تو کار دارم و مـی‌گویند این شخص امام حسین علیـه‌السلام را مـی‌شناخت و از طرف دیگر حامل خبر تاسف‌باری بود. فهمـید کـه اگر نزد امام حسین برود، از او خواهد پرسید کـه از کوفه چه‌خبر و باید خبر بدی را بـه ایشان بدهد و لذا راهش را کج کرد و رفت طرف دیگر. دو نفر دیگر از قبیله بنی‌اسد کـه در مکه بودند، بعد از آنکه کار حجشان به‌پایـان رسید، چون قصد نصرت امام حسین را داشتند، بـه سرعت ‌سر ایشان حرکت د که تا خودشان را بـه قافله اباعبدالله برسانند. اینـها تقریباً یک منزل عقب بودند. برخورد د با همان شخصی کـه از کوفه مـی‌آمد. به‌یکدیگر کـه رسیدند بـه رسم عرب انتساب د، یعنی بعد از سلام‌و علیک، این دو نفر از او پرسیدند: نسبت را بگو، از کدام قبیله هستی؟ گفت: من از قبیله بنی‌اسد هستم. اینـها گفتند: عجب! (نحن اسدیـان) ما هم کـه از بنی‌اسد هستیم. بعد بگو پدرت کیست، پدربزرگت کیست؟ او پاسخ گفت، اینـها هم گفتند که تا همدیگر را شناختند. بعد، این دو نفر کـه از مدینـه مـی‌آمدند گفتند: از کوفه چه خبر؟ گفت: حقیقت این است‌که از کوفه خبر بسیـار ناگواری هست و ابا عبدالله کـه از مکه بـه کوفه مـی‌رفتند وقتی مرا دیدند توقفی د و من چون فهمـیدم به منظور استخبار از کوفه هست نخواستم خبر شوم را بـه حضرت بدهم. تمام قضایـای کوفه را به منظور اینـها تعریف کرد.
این دو نفر آمدند که تا به حضرت رسیدند. بـه منزل اولی کـه رسیدند حرفی نزدند. صبر د که تا آنگاه کـه اباعبدالله درون منزلی فرود آمدند کـه تقریباً یک شبانـه‌روز از آن‌وقت کـه با آن شخص ملاقات کرده بودند فاصله زمانی داشت. حضرت درون خیمـه نشسته و عده‌ای از اصحاب همراه ایشان بودند کـه آن دو نفر آمدند و عرض د: یـا ابا عبدالله! ما خبری داریم، اجازه مـی‌دهید آن را درون همـین مجلس بـه عرض شما برسانیم یـا مـی‌خواهید درون خلوت بـه شما عرض کنیم؟ فرمود: من از اصحاب خودم چیزی را مخفی نمـی‌کنم، هرچه هست درون حضور اصحاب من بگویید. یکی از آن دو نفر عرض کرد: یـا ابن رسول‌الله! ما با آن مردی کـه دیروز با شما برخورد کرد ولی توقف نکرد، ملاقات کردیم، او مرد قابل اعتمادی بود، ما او را مـی‌شناسیم، هم قبیله ماست، از بنی‌اسد است، ما از او پرسیدیم درون کوفه چه‌خبر است؟ خبر بدی داشت، گفت من از کوفه خارج نشدم مگر این‌که به‌چشم خود دیدم کـه مسلم و هانی را شـهید کرده بودند و بدن مقدس آنـها را درون حالی‌که ریسمان بـه پاهایشان بسته بودند درون مـیان کوچه‌ها و بازارهای کوفه مـی‌کشیدند. اباعبدالله خبر مرگ مسلم را کـه شنید، چشمـهایش پر از اشک شد ولی فوراً این آیـه را تلاوت کرد: (من المؤمنین رجال صدقوا ما عاهدوا الله علیـه فمنـهم من قضی نحبه و منـهم من ینتظر و ما بدلوا تبدیلا)

13زباله
امام حسین (ع) همراه کاروان خود شنبه 23 ذی‌حجه بـه زباله رسیدند. این منزلگاه روستای آبادی بود کـه بازار آن درون جاهلیت معروف بوده و در آن دژی و مسجدی متعلق بـه بنی‌اسد وجود داشته هست و برخی گویند کـه علت تسمـیه آن بـه زباله این‌بوده هست که زمـین آن آب را حفظ مـی‌کرده هست و برخی دیگر معتقدند کـه تسمـیه آن بـه علت وجود شخصی بـه عنوان (زباله بنت مسعر) بوده هست و آورده‌اند کـه در این منزل خبر شـهادت عبدالله بن‌یقطرالحمـیری، مسلم‌بن عقیل و هانی‌بن عروه رسید و آن حضرت آن خبر را به منظور اصحاب بیـان د و فرمودند: خبر ناگوار و جانسوزی بـه ما رسیده و آن اینکه مسلم‌بن عقیل، هانی‌بن عروه و عبدالله یقطر حمـیری بـه شـهادت رسیده‌اند و شیعیـان کوفه ما را بی‌یـار و بی‌یـاور گذاشته‌اند، هراز شما خواهد، مـی‌تواند بازگردد و بر او ملامتی نیست چرا کـه تعهدی نداشته است.
همراهان بی‌وفای امام (ع) از گرد او پراکنده شدند و از راست و چپ راه بیـابان را پیش گرفتند و تنـها همانانی کـه از مدینـه همراه امام (ع) بودند با تعداد کمـی از مردان دیگر کـه در راه بـه امام ملحق شده بودند، باقی ماندند.
امام (ع) این‌کار را به منظور آن کرد کـه گروهی از اعراب مـی‌پنداشتند کـه عازم شـهری مـی‌شوند کـه مردم آن شـهر تحت فرمان امامند و امام (ع) مـی‌خواست کـه همراهانش آگاهانـه درون این مسیر گام بردارند و بدانند کـه با چه مشکلاتی مواجه مـی‌شوند.
چون امام (ع) بـه زباله رسید، وصیت‌نامـه مسلم‌بن عقیل بـه دست آن حضرت رسید، امام نامـه را خواند و صحت خبر شـهادت مسلم و هانی را تایید شده دید، سخت آزرده خاطر شد و این رنجش وقتی شدت پیدا کرد کـه قاصد خبر قتل قیس‌بن مسهر را نیز بـه اطلاع امام (ع) رساند.
امام حسین (ع) برادر رضایی خود عبدالله بن یقطر را قبل از شـهادت مسلم به‌سوی او فرستاد کـه به‌دست حصین‌بن تمـیم گرفتار و به نزد عبیدالله بن زیـاد شد و او فرمان داد کـه عبدالله بن یقطر را بـه بالای قصر دارالاماره که تا در منظر عام، حسین و پدرش را لعنت کند! هنگامـی‌که ابن یقطر، بالای قصر رفت خطاب بـه مردم گفت: ای مردم! من فرستاده حسین فرزند رسول خدای شما هستم، بـه یـاری او بشتابید و بر پسر مرجانـه لعنت الله علیـه بشورید.
عبیدالله چون چنین دید فرمان داد که تا او را از بالای قصر بـه زیر انداختند و در حال جان بود کـه فردی آمد و او را بـه قتل رساند، بـه او گفتند: وای بر تو! چرا چنین کردی؟ گفت: مـی‌خواستم او را راحت کنم.
اکثر نویسندگان خبر شـهادت عبدالله بن یقطر و قیس‌بن مسهر صیداوی، فرستاده امام بـه کوفه را درون منزل زباله ذکر کرده‌اند و بعضی درون منازل دیگر یـا بعد از ملاقات با حربن یزید ریـاحی نقل کرده‌اند. ولی قول صحیح همان منزل زباله مـی‌باشد، البته ممکن هست که خبر شـهادت آنـها درون منازل دیگر نیز بـه امام داده شده باشد.

14. ذی القاع
روز یکشنبه 24 ذی‌حجه بود کـه امام حسین (ع) همراه با یـارانشان وارد منزل ذی‌القاع شدند. طبری از ابو محنف نقل کرده کـه شخصی بـه نام عمرو بن نوران به‌حضور امام رسیده و از آن حضرت سؤال کرد. عزم کجا دارید؟ امام فرمود: عازم کوفه هستم. آن مرد بـه امام گفت: تو را بـه خدا سوگند کـه از این راه برگرد زیرا تو بـه استقبال نیزه‌ها و شمشیرها مـی‌روی، اگرانی کـه نامـه و پیک نزد شما فرستاده‌اند، هزینـه این جنگ را برعهده مـی‌گیرند و مقدمات کار را از هرجهت به منظور شما فراهم مـی‌آوردند، بـه نزد آنـها برو کـه این عزم پسندیده‌ای هست ولی آنگونـه کـه شما بیـان کردید من مصلحت شما را درون رفتن بسوی مردم کوفه نمـی‌بینم. امام (ع) فرمود: ای بنده خدا! آنچه را کـه تو گفتی بر من پوشیده نیست و رای همان هست که تو دیده‌ای ولی بر مقدرات الهیی غالب نخواهد شد.

15. بطن العقبه
روز دوشنبه 25 ذی‌حجه سال 60 هجری قمری امام حسین (ع) همراه با کاروان خود بـه بطن العقبه رسیدند و بطن العقبه نام دشتی هست که درون آن منبع آبی به منظور بنی عکرمـه بن بنی وائل وجود دارد. ابن عبدریـه از امام صادق (ع) نقل کرده کـه آن حضرت فرمود: چون حسین بن علی (ع) از بطن العقبه بالا رفت و به یـاران خود فرمود: نمـی‌بینم خود را جز اینکه کشته خواهم شد. اصحاب گفتند: یـا اباعبدالله! علت چیست؟ فرمود: بـه سبب آنچه کـه در خواب دیدم. اصحاب از خواب امام پرسش د.
فرمود: درون خواب دیدم سگانی بـه من یورش مـی‌برند کـه در مـیان آنـها سگی دو رنگ بود کـه از همـه درنده‌تر به‌نظر مـی‌رسید. طلحه‌بن زید از امام صادق (ع) روایت کرده کـه امام حسین (ع) فرمود: سوگند بـه خدایی کـه جانم بـه دست اوست حکومت بنی‌امـیه به منظور آنـها گوارا نخواهد شد مگر اینکه مرا بکشند و اینـها قاتل من خواهند بود.

16. شراف
نام منزلگاهی درون جنوب کوفه و در فاصله 5/ 5 کیلومتری آن هست و بـه نام شخصی بـه نام شراف نامگذاری شده کـه در آن چشمـه‌ای بنا کرد و در آن چاه‌های متعددی وجود داشت و امام حسین (ع) روز سه‌شنبه 26 ذی‌حجه سال 60 هجری قمری وارد منزل شراف شدند،ی کـه از مکه بـه طرف کوفه مـی‌آید بعد از عقبه بـه منزل دیگری مـی‌رسد بنام واقعه ولی چون درون شراف امکانات و خصوصاً آب بیشتر بوده لذا امام حسین (ع) درون واقعه کـه آن را واقعه الحزون نیز گویند توقف ند و در شراف منزل گزیدند. ابو مخنف از عبدالله بن مسلم و مردی از بنی‌اسد نقل کرده کـه امام حسین (ع) درون منزل شراف فرود آمدند و سحرگاهان بـه جوانان دستور دادند کـه آب زیـادی بردارند و از این منزل حرکت کرده و صبح را که تا هنگام غروب آفتاب طی طریق نمودند. گویـا امام تصمـیم داشتند درون قرعاء کـه منزل دیگری هست از منازل حجاج منزل کنند و بعد از آن‌جا که تا مغیثه کـه آخرین منزل حجاز هست و از مغیثه که تا قادسیـه کـه ابتدای عراق هست کوچ کنند. عبیدالله‌بن زیـاد چون از حرکت امام حسین (ع) بسوی کوفه آگاه شد، حصین بن تمـیم را کـه رئیس شرطه او بود بـه قادسیـه فرستاد و او لشکرش را درون فاصله قادسیـه که تا خفان و قطقطانیـه که تا لعلع و نیز از واقعه که تا راه شام و راه بصره مستقر کرد که تا راه‌ها را دقیقاً زیر نظر بگیرند به‌طوری کـه اگری از آن محدوده خارج و یـا وارد مـی‌شد، اطلاع یـابند.
امام (ع) بسوی عراق مـی‌آمد که تا این‌که گروهی از اعراب را درون راه ملاقات کرد و از آنـها سؤال فرمود گفتند: ما چیزی جز این نمـی‌دانیم کـه ما نمـی‌توانیم وارد و یـا خارج شویم امام (ع) درون همان مسیر ادامـه راه دادند. گفته‌اند کـه حصین‌بن تمـیم با چهارهزار نفر مرد نظامـی بـه منطقه اعزام شده بود کـه از جمله آنـها حربن یزید ریـاحی بود کـه نزدیک بـه هزار نفر همراهش بودند و در روایت دیگری آمده هست که حربن یزید ریـاحی بـه همراه هزار سواره از کوفه جداگانـه بـه منطقه اعزام شده بود.
ابو مخنف از آن دو نفر مرد اسدی نقل کرده هست در مـیانـه راه هنگام ظهر ناگهان مردی فریـاد زد الله اکبر! امام حسین (ع) نیز تکبیر گفت و فرمود: به منظور چه تکبیر گفتی؟ آن مرد گفت: درخت خرما درون این مکان مشاهده مـی‌کنم! آن دو مرد اسدی گفتند: درون این مکان درخت خرمایی وجود ندارد. امام (ع) بـه آنـها فرمود: شما چه مـی‌پندارید؟ گفتند: اینـها طلایـه‌داران لشکر دشمن و گردن‌های اسبان آنـهاست. امام (ع) فرمود: من نیز آنـها را مـی‌بینم.
پس امام (ع) فرمود: آیـا درون این منطقه پناهگاهی وجود دارد کـه ما بدان‌جا برویم و این پناهگاه درون پشت سر ما قرار گیرد و دشمن درون روبه‌روی ما قرار گیرد؟ گفتند: آری درون ناحیـه چپ منزلی بـه نام ذوحسمـی هست که این مشخصات را دارد. بعد امام (ع) بـه قسمت چپ جاده بـه طرف ذوحسمـی روی آورد. سپاه دشمن نیز به‌طرف این منزل مـی‌تاخت. ولی امام (ع) و همراهان زودتر بـه این منزل رسیدند.

17. ذوحسمـی
روز چهارشنبه 27 ذی‌حجه سال 60 هجری قمری امام حسین (ع) وارد ذوحسمـی شدند و دستور دادند کـه خیمـه‌ها را درون این مکان برپا د. و ذوحسمـی نام کوهی هست که نخجیرگاه نعمان‌بن منذر پادشاه حیر بوده و نابغه ذبیـانی درباره این کوه ابیـاتی را سروده است. حربن‌یزید با هزار سوار هنگام ظهر از راه فرا رسید و برابر امام (ع) با لشکریـانش قرار گرفت. امام رو بـه اصحاب خود کرده و فرمود: این گروه را سیراب کنید و اسب‌های آنان را نیز آب بدهید. یـاران امام (ع) فرمان بردند و لشکریـان دشمن حتی اسب‌های آنان را نیز سیراب د.
عتبه بن ابی‌العیزار گوید امام حسین (ع) درون ذوحسمـی ایستاد و پس از حمد وثنای الهی و درود بر پیـامبر (ص) فرمود: (آنچه را کـه روی داد و پیش آمده هست مـی‌بینید و دنیـا دگرگون شد آنچه نیکو بود از آن روی گردانده و از آن نمانده هست مگر ته‌مانده‌ای همانند آن آب کـه در ته ظرفی بماند و آن را دور ریزند و زندگی پست و ناچیز هست مثل چراگاه ناگوار، مگر نمـی‌بینید کـه به حق عمل نمـی‌شود و از باطل پرهیز نمـی‌کنند. مومن حتما حق‌طلب و مایل بـه لقای پروردگار باشد، مرگ را من جز شـهادت نمـی‌یـابم و زندگانی با ستمگران را غیر از ننگ و خفت نمـی‌دانم.)
حربن یزید ریـاحی پیوسته همراه امام حسین (ع) رکاب مـی‌زد و هنگامـی‌که مجال مـی‌یـافت بـه امام عرض مـی‌کرد از به منظور خدا حرمت جان خویش را پاس بدار کـه من بر این باورم کـه اگر ستیز شود، کشته گردی. امام (ع) فرمود: مرا از مرگ مـی‌ترسانی؟ آیـا اگر مرا بکشید، دیگر مرگ گریبان شما را نمـی‌گیرد؟ من همان را مـی‌گویم کـه آن مرد از قبیله اوس با پسر عم خود گفت هنگامـی‌که مـی‌خواست رسول خدا (ص) را یـاری کند.

سامضی و مابالموت عار علی الفتی
اذا مانوی حقاً و جاهد مسلما
و واسی الرجال الصالحین بنفسه
و فارق مثبوراً و خالف مجرماً
فان عشت لم اندم و ان مت لم الم
کفی بک ذلا أن تعیش و تزعما
(من مـی‌روم و مرگ به منظور جوانمرد ننگ نیست اگر به منظور خدا باشد و مخلصانـه بکوشد و با مردان نیکوکار بـه جان مواسات نماید، چون بمـیرد مردم بر مرگ او اندوه خورند و نابکاران از سر عناد برخیزند. بعد اگر زنده ماندم پشیمان نیستم و اگر بمـیرم ملامت نشوم، ذلت تو را بس کـه زنده باشی، خوار گردی و ناکام بمانی.)

چون حر این اشعار را از امام شنید کناره گرفت و با همراهان خود با فاصله کمـی از امام، مسیر دیگری را انتخاب کرد.

18. ال
نام دشت وسیعی بین واقصه و عذیب الهجانات هست که متعلق بـه بنی یربوع بن حنظله بوده و در همـین محل بوده هست که امام حسین (ع) سومـین خطبه خود را به منظور سربازان حربن‌یزید ریـاحی قرائت نمود.

19. عذیب الهجانات
روز پنجشنبه 28 ذی‌حجه سال 60 هجری قمری امام حسین (ع) بـه منزل عذیب‌الهجانات رسیدند. علت تسمـیه این محل بـه عذیب این بوده هست که درون آن آب گوارا وجود داشته هست و متعلق بـه بنی تمـیم بوده و بین قادیـه و مغیثه قرار دارد و در دوران حکومت ساسانی محل تجمع لشکریـان ایرانی بوده است. درون این منزل چهار سوار بـه نام‌های نافع‌بن هلال، مجمع‌بن عبدالله، عمروبن خالد و طرماح درون حالی‌که اسب نافع‌بن هلال کـه کامل نام داشت را یدک کرده بودند از راه رسیدند و راهنمای آنـها طرماح بن عدی بود، هنگامـی‌که بر امام حسین (ع) وارد شدند حر رو بدان‌ها کرد و گفت: این چندتن از مردم کوفه‌اند، من آنـها را بازداشت کرده و یـا بـه کوفه برمـی‌گردانم. امام (ع) فرمود: من اجازه چنین کاری را بـه تو نمـی‌دهم. و همان‌طوری‌که خود را از گزند تو حفظ مـی‌کنم از آنان نیز محافظت خواهم کرد زیرا اینـها یـاران منند همانند اصحابی کـه با من از مدینـه آمدند، بعد اگر بر آن پیمان کـه با من بستی، استواری، آنـها را رها کن و گرنـه باتو مـی‌جنگم، حر از بازداشت آنـها صرف نظر کرد.
طرماح بـه امام (ع) عرض کرد: با شما یـاران اندکی را مـی‌بینم و همـین لشکریـان حر درون مبارزه بر شما غالب آیند و من یک روز پیش از آمدن از کوفه، مردم انبوهی را درون بیرون شـهر دیدم پرسیدم کـه اینان کیـانند؟ گفتند: لشکری هست که سرگرم سان هستند کـه آماده جنگ با حسین (ع) گردند و من تاکنون چنین لشگر عظیمـی را ندیده بودم تو را بـه خدا سوگند که تا توانی بـه آنان نزدیک مشو و اگر خواهی کـه در مأمنی فرود آیی کـه سنگر تو باشد که تا تدبیر کار خویش کنی و تو را چاره کار معلوم گردد، با من بیـا که تا تو را درون کوه اجا فرود آورم، بخدا سوگند کـه این کوه سنگر ما بوده و هست و ما را از پادشاهان حمـیر و نعمان بن منذر حفظ کرد و به خدا سوگند هیچگاه تسلیم نشدیم و این خواری را بـه خود نخریدیم قاصدی نزد قبیله طی درون کوه اجا و سلمـی بفرست ده روز نگذرد کـه قبیله طی سواره و پیـاده نزد تو آیند و تا هر زمان خواهی نزد ما باش و اگر خدای ناکرده اتفاقی رخ دهد من با تو پیمان مـی‌بندم کـه ده هزار مرد طایی پیش روی تو شمشیر زنند و تا زنده‌اند نگذارند دست هیچبه تو رسد.
امام (ع) فرمود: خداوند تو را و قبیله‌ات را جزای خیر دهد و این گروه (یعنی اصحاب حر) پیمانی بسته‌ایم کـه نمـی‌توانم از آن بازگردم و معلوم نیست عاقبت کار ما و آنـها بـه کجا مـی‌انجامد. اگر قصد یـاری داری شتاب کن، خدا تو را ببخشاید.
طرماح مـی‌گوید: دانستم بـه یـاری مردان محتاج هست پس بـه نزد قوم خویش رفته و وصیت کردم و سعی کردم درون بازگشت شتاب کنم و از راه بنی‌ثعل روانـه گردیدم که تا به عذیب الهجانات رسیدم و سماعه بن بدر را ملاقات کردم و همو بود کـه خبر کشته‌شدن امام حسین (ع) را بـه من داد سپس بازگشتم.

20. القطقطانیـه
روز جمعه 29 ذی‌حجه سال 60 هجری قمری امام حسین (ع) همراه کاروانش بـه القطقطانیـه رسیدند. امام حسین (ع) از عذیب‌الهجانات حرکت کرد و حربن یزید ریـاحی هم با او بود که تا روز جمعه 29 ذی‌حجه بـه قطقطانیـه رسیدند. و قطقطانیـه از واژه قطقط گرفته شده هست که درون زبان عرب بـه قطره باران اطلاق مـی‌گردد و این منزلگاه درون نزدیکی کوفه واقع شده و قبلًا زندان نعمان بن منذر درون آن قرار داشته است.
در امالی شیخ صدوق آمده هست که امام حسین (ع) درون این مکان با عبیدالله بن حر جیفی ملاقات کرد ولی بـه قول مشـهور این ملاقات درون قصر بنی مقاتل صورت گرفته است.

21. قصر بنی مقاتل
این منزل منسوب بـه مقاتل بن حسان بن ثعلبه و در نزدیکی کئفه و جنوب اخیضر قرار دارد وو عیسی بن علی عباسی عموی منصور عباسی آن را ویران و دوباره بازسازی نمود. این محل امروزه جزو شـهرستان عین تمر از توابع استان کربلا مـی‌باشد و فاصله آن که تا کربلا 70 کیلومتر هست و درون قرن سوم مـیلادی از شـهرهای بارو دار بوده کـه توسط شاپور پسر اردشیر ساسانی ساخته شده بود. امام علیـه السلام روز یکشنبه اول ماه محرم‌الحرام سال شصت و یک هجری بر این منزل وارد شدند.
عمرو بن مشرقی گفت: با پسر عمویم بر امام حسین علیـه‌السلام وارد شدم و آن حضرت درون (قصر بنی مقاتل) بود و بر او سلام کردیم، امام پرسید: آیـا بـه یـاری من مـی‌آیی؟!
من گفتم: مردی هستم کـه عائله زیـادی دارم و مال بسیـاری از مردم نزد من هست و نمـی‌دانم کار بـه کجا مـی‌انجامد و خوش ندارم امانت مردم از بین برود؛ و پسر عمویم نیز همانند من پاسخ داد.
امام علیـه‌السلام فرمود: بعد از این‌جا بروید کـه هرفریـاد ما را بشنود و یـا ما را ببیند و لبیک نگوید و به فریـاد برنخیزد، بر خداوند هست که او را ببینی درون آتش اندازد.
عقبه بن عثمان مـی‌گوید: درون اواخر شب، امام حسین (ع) دستور داد از (قصر بنی مقاتل) آب برداشته و کوچ کنیم، چون حرکت کردیم و ساعتی رکاب زدیم امام علیـه‌السلام همانگونـه کـه سوار بود مختصری بـه خواب رفت، سپس بیدار شددر حالی‌که مـی فرمود: (انا لله و انا الیـه راجعون و الحمدالله رب العالمـین) و دو یـا سه مرتبه بـه این جمله را تکرار کرد.
علی‌بن الحسین علیـه‌السلام روی بـه پدر نمود و گفت: ای پدر! جانم بـه فدای تو بادو خدا را حمد کردی و آیـه استرجاع خواندی، علت چیست؟ امام (ع) فرمود: پسرم! درون اثنای راه مختصری بخواب رفتم شخصی را دیدم کـه سوار بر اسب بود و گفت: این قوم سیر مـی‌کنند و اجل هم بسوی آنان درون حرکت است، دانستم کـه خبر مرگ ماست کـه به ما داده شده است.
امام علیـه السلام فرمود: سوگند بآنی کـه بازگشت بندگان بسوی اوست ما برحقیم. علی‌بن الحسین علیـه‌السلام گفت: بعد ما را باکی از مرگ نیست کـه بمـیریم و بر حق باشیم.
امام علیـه‌السلام فرمود: خداوند تو را جزای خیر دهد آنگونـه کـه پدری را بـه فرزندش جزای خیر دهد.
چون سپیده صبح دمـید، امام پیـاده شد و نماز صبح گزارد و با شتاب سوار شد و با یـاران خود حرکت د؛ حر مـی‌خواست آن حضرت را به‌سمت کوفه حرکت دهد ولی امام به‌شدت امتناع مـی‌کرد که تا چاشتگاه کـه به نینوا رسیدند، ناگاه سواری از دور پدیدار شد کـه مسلح بود و از کوفه مـی‌آمد، همـه ایستادند و او را تماشا مـی‌د. همـین کـه رسید بـه حر و همراهانش سلام کرد بی‌آنکه بـه امام حسین (ع) و اصحابش سلام کند، و بعد مکتوبی را به‌دست حر داد کـه از عبیدالله بن زیـاد بود و به این مضمون: چون نامـه من بـه تو رسید و فرستاده من نزد تو آید، حسین (ع) را نگاه دار و کار را بر او تنگ گیر، و او را فرود مـیاور مگر درون بیـابان بی‌سنگر و بدون آب! ومن بـه قاصد گفته‌ام از تو جدا نگردد که تا خبر انجام فرمان مرا بیـاورد، والسلام.
حر خدمت امام آمد و نامـه را به منظور آن حضرت قرائت کرد، امام بـه او فرمود: بگذار درون (نینوا) و یـا (غاضریـات) و یـا (شفیـه) فرود آییم. حر گفت: ممکن نیست زیرا عبیدالله این آورنده نامـه را بر من جاسوس گمارده است!
زهیر گفت: بخدا سوگند چنان مـی‌بینم کـه پس از این کار سخت‌تر گردد، ای پسر رسول خدا! قتال با این گروه درون این ساعت به منظور ما آسانتر هست از جنگ با آنـها کـه بعد از این مـی‌آیند، بجان خودم قسم کـه بعد از ایشانانی آیند کـه ما طاقت مبارزه، با آنـها را نداریم. امام علیـه‌السلام فرمود: من جنگ با این جماعت را آغاز نمـی‌کنم. بعد از آن حضرت بـه حر التفات کرد و فرمود: کمـی جلوتر برویم! بعد مقداری از مسافت را امام علیـه‌السلام با حر و همراهانش پیمودند که تا به زمـین (کربلا) رسیدند.

22. ورود بـه کربلا
امام درون روز دوشنبه دوم محرم سال 61 ه. ق وارد کربلا شد. وقتی بـه آن‌جا رسیدند، حضرت فرمود: نام این زمـین چیست؟ عرض شد: کربلا. حضرت فرمود: (پروردگارا! از اندوه وبلا بـه تو پناه مـی‌برم. سپس حضرت فرمود: توقف کنید و رحل اقامت بیفکنید. بـه خدا این‌جا محل خوابیدن شتران ما و جای ریخته شدن خون ما و قتلگاه و مدفن ماست و به‌خدا درون این‌جا حریم حرمت ما شکسته مـی‌شود و جدم همـین را بـه من خبر داده است.)
سپس اصحاب امام پیـاده شدند و حر و لشکرش هم درون ناحیـه مقابل امام پیـاده شدند. حضرت درون گوشـه‌ای نشست و به اصلاح شمشیر خود پرداخت درون حالی‌که این اشعار را مـی‌خواند:
یـا دهر اف لک من خلیل
کم لک بالاشراق و الاصیل
(ای روزگار! چه بسیـار صبح و شام کـه صاحب و طالب حق کشته گشته و روزگار بدل نمـی‌پذیرد و امور بـه خدای بزرگ باز مـی‌گردد و هر موجود زنده‌ای این راه را کـه من رفتم خواهد رفت.)
زنان حرم ناله سر دادند ... ام کلثوم داد زد ای‌وای یـا محمد، ای‌وای یـا علی، ای‌وای یـا فاطمـه، ای‌وای یـا حسن، ای‌وای یـا حسین، ای‌وای از بیچارگی بعد از تو یـا اباعبدلله!
هنگامـی‌که قافله کربلا بـه منزل رسید و لشکر حر جلوی امام حسین (ع) و اصحابش را گرفت و خبر مـی‌رسید کـه از کوفه لشکر آماده آمدن بـه کربلاست، جریـان واضح گشت و معلوم شد کـه حسین (ع) و یـاران همراهش کشته مـی‌شوند. ابی‌عبدالله (ع) یـارانش را جمع کرد و خطبه‌ای خواند و پس از حمد و ثنای الهی فرمود: اما بعد ای اصحاب من، مـی‌بینید کـه چه پیش آمده ست. یعنی صحبت از کشته‌شدن است.
خیلی مختصر مـی‌فرماید: از عمر ما بـه همـین اندازه باقی مانده است. از آن‌جمله فرمایشات امام حسین (ع) هست که مـی‌فرماید: (آیـا نمـی‌بینید کـه کار به‌جایی رسیده کـه حق پایمال شده و به آن عمل نمـی‌شود و باطل رواج یـافته هست و بـه معروف عمل نمـی‌شود و از منکر نـهی نمـی‌گردد جا دارد کـه مومن آرزوی مرگ کند اما من مرگ را جز سعادت نمـی‌بینم و زندگی با این ظلم‌ها جز ذلت نیست.)
مقصود آن حضرت را اصحاب فهمـیدند و اعلام جان نثاری د. خورشید خود را بـه مکه رسانده و گرمای طاقت‌فرسایش امان همـه را ربوده بود و تشنگی بر هر دو سپاه غلبه کرده بود امام (ع) دستور داد کـه به همـه سپاه حر و اسب‌های آنان آب بدهند و آنان را سیراب کنند و امام (ع) و یـاران هم آب نوشیدند.
همچنین درون این روز امام حسین (ع) اولین خطبه خود را به منظور سپاه حر را خواندند. آفتاب بـه وسط آسمان رسیده بود هنگام نماز ظهر بود. امام بـه حجاج بن مسروق جعفر امر کرد اذان بگوید: سپس امام (ع) با عبا، ردا، و نعلین بعد از حمد و سپاس خداوند چنین فرمود: ای مردم! من از خدای شما و شما پوزش مـی‌طلبم من پیش شما نیـامدم مگر وقتی کـه نامـه‌هایتان رسید قبل از این‌که من شما را بیـابم، نامـه‌های شما بـه من رسید کـه ما را امامـی نیست، شاید خداوند ما را بر ما هدایت مجتمع کند اگر بر همان گفتار هستید، من به‌سوی شما آمدم اگر شما بـه عهدها و پیمانـهای خود، آنگونـه کـه من اطمـینان یـابم، بـه من قول مـی‌دهید بـه سرزمـین شما وارد مـی شوم آنـها ساکت بودند بـه مؤذن گفته شد اذان را بگوید امام علیـه السلام بـه حر گفت: تو با یـارانت نماز بگذار حر گفت: نـه شما بخوان ما نیز بـه همراه تو نماز مـی‌خوانیم سپس امام با آنـها نماز خواند.


 

 

شـهر مقدس کاظمـین‌
شـهر مقدس کاظمـین درون سمت غربی شـهر بغداد و در سوی دیگر رودخانـه دجله قرار دارد. علت تسمـیه این شـهر بـه کاظمـین وجود حرم مطهر امام موسی کاظم (ع) درون این شـهر است. عامـه مردم عراق بـه این شـهر (الکاظم) و (الکاظمـیه) مـی‌گویند، برخی آن را (بلده الکاظم) و برخی دیگر (کاظمـین) مـی‌نامند درگذشته‌های دور بـه این منطقه (المشـهد الکاظمـی) وگاهی نیز (مشـهد موسی بن جعفر) وگورستان قریش نیز مـی‌گفته‌اند.
درآثار باستانی برجای مانده از دوره‌های مختلف تاریخی نظیرکلدانیـها، بابلیـها، آشوریـها و ایرانیـها اسمـی از (منطقه کاظمـیه) درمـیان نیست و تنـها اسمـی کـه از این منطقه برجای مانده اسمـی شبیـه بـه اسامـی یونانی هست که (قطربل‌(1) (مـی‌باشد. این اسم درون اواخر قرن چهارم قبل از مـیلاد یعنی بعد از درگذشت اسکندر مقدونی و به قدرت رسیدن حکومت سلوکیـها درون منطقه، شایع گردید. برخی از مطالعات باستان شناسی نشان مـی‌دهد کـه سکه‌های قدیمـی فراوانی درکنار سکه‌های دوران اسلامـی درون این منطقه یـافت شده است، درون سال 647 ه ق المستعصم بالله دستور بازسازی مرقد کاظمـین را داد و هنگامـیکه کارگران مشغول کندن زمـین بودند بـه کوزه‌ای برخوردند کـه درآن تعدادی سکه یونانی و سکه‌های اسلامـی قرار داشت، هنگامـیکه این سکه‌ها را بـه المستعصم نشان دادند، دستور داد آنـها را خرج بازسازی حرم مطهرکنند و مردم این سکه‌ها را بـه قیمتهای گزاف خد و مبلغ آن را کـه چندین برابر شده بود خرج بازسازی د.
در دوره ساسانی نیز بـه این منطقه (طسوج قطربل) مـی‌گفتند کـه به معنی روستای قطربل بود و این منطقه توسط شاخه‌ای از رودخانـه دجله کـه به (دجیل) معروف بود آبیـاری مـی‌شد.
در سال 145 ه ق منصور عباسی شروع بساختن بغداد کرد و بنابر روایت خطیب بغدادی درون سال 146 ه ق باروی شـهر را ساخت و در سال 149 هق خندقی به منظور آن کند و بدین گونـه شـهر تقریباً کامل شد. بعد از ساختن شـهر (منصور عباسی) دستور داد که تا قبرستانی درون شمال شـهر به منظور خود و خانواده‌اش بسازند و این قبرستان بعدها بـه نام قبرستان (قریش) و یـا (قبرستان بنی هاشم) معروف شد و شیخ مفید روایت مـی‌کند کـه این مقبره مخصوص بنی هاشم و اشراف بود. اولینی کـه در این قبرستان، درون سال 150 ه ق، بـه خاک سپرده شد (جعفر) پسر ابوجعفر منصور عباسی بود و پس از آن دفن مردگان درون این قبرستان شایع و متداول گردید(1).
در 25 رجب 183 ه ق امام موسی بن جعفر (ع) بـه دستور هارون الرشید و به دست سندی بن شاهک مسموم شد و جسد مطهرآن حضرت بـه گورستان (قریش) شد و درآن بـه خاک سپرده شد کـه مرقد شریف وی همچنان درآنجا مـی‌باشد. برخی از مورخین معتقدند کـه آن حضرت درون جایی بـه خاک سپرده شد کـه قبلًا آن را خریداری کرده بود. بعد از دفن آن حضرت، مرقد ایشان بـه نام (مشـهد باب التبن) معروف شد زیرا کـه نزدیک
دروازه شرقی شـهر (باب التبن) قرار داشت و درکنار مرقد آن حضرت نیز مسجدی قرار داشت کـه به (باب التبن) معروف بود. (1) درآخر ماه ذی قعده 220 ه ق نیز امام محمد جواد (ع) بـه شـهادت رسید و درکنار قبر جدش امام کاظم (ع) بـه خاک سپرده شد(2). بعد از شـهادت دو امام مذکور، شیعیـان بـه تدریج درون کنار این دو قبر مطهر ساکن شدند که تا بتوانند ازآنـها حمایت کرده و از زائران آنـها پذیرائی کنند و در حقیقت این امر باعث شد کـه هسته اولیـه شـهرکاظمـین تشکیل شود بویژه کـه این زمـین بعلت نزدیکی بـه رودخانـه دجله، مرغوبیت خاک، و نزدیکی‌اش بـه روستاها و مزارع و نخلستانـهای بزرگ، مکانی مناسب به منظور سبه شمار مـی‌رفت.
از منابع تاریخی دوران عباسی درون مـی‌یـابیم کـه این منطقه بسرعت رشد نموده و بعنوان بخشی از بغداد و محله‌ای از محله‌های آن درآمد و جایگاه جرافیـایی آن درون دوران عباسی‌ها بین (منطقه حربیـه) و (مقبره ابن حنبل) و (حریم طاهری) بود.
در سال 334 ه ق (معز الدوله بویـه) بغداد را فتح کرد و ازجمله کارهای عمرانی وی درون بغداد اهتمام بـه مرقد ا مذکور و ساختن مرقد و بارگاهی زیبا به منظور آنان بود. وی همچنین تعدادی از سربازان دلیر خود را به منظور خدمت بـه مردم و برقراری امنیت درون این منطقه مستقرکرد و باتوجه بـه برقراری امنیت درون دوران آل بویـه و نزدیکی مقابر قریش بـه بغداد بسیـاری از شیعیـان بغداد درون روزهای معینی از سال نظیر عاشورا و یـا عید غدیر بـه زیـارت این منطقه مـی‌رفتند.
در سال 353 ه ق درون روز عاشورا عزای عمومـی اعلام شد و مردم بـه نوحه و زاری پرداختند و در عصر همان روز درگیری بسیـار شدیدی بین شیعیـان و سنیـان درون منطقه (قطیعه ام جعفر) و در مسیر راه کاظمـین روی داد و تعداد زیـادی زخمـی شدند و غارتهای فراوانی صورت گرفت.
در سال 354 ه ق به منظور اولین بار عید غدیر درون بغداد جشن اعلام گردید و مردم شادی‌کنان با صدای بوق وکرنا و دسته دسته بـه زیـارت حرم مطهرکاظمـین رفتند.
سال 449 ه ق خانـه شیخ طوسی درون محله کرخ بغداد توسط گروهی از اوباش غارت شد و شیخ طوسی درون اثر این کار بـه شـهر نجف هجرت کرد. (1) درون طی سالهای متعدد شـهرکاظمـین بارها دچار سیل گردید، تاریخ قوع این سیلها عبارتند از سالهای 367، 466، 554، 569، 614، 646 و 654 ه ق و از همـه شدیدتر سیل سال 614 ه ق بود کـه باعث ویرانی بخشی از حرم مطهر و ویرانی شدید شـهرکاظمـین شد بطوریکه خلیفه (ناصر لدین الله) دستور تعمـیر خرابیـها را صادرکرد و دستور داد باروئی گرداگرد شـهرکاظمـین بسازند.
در دوران خلافات عباسی شـهرکاظمـین بعنوان محله‌ای تقریباً مستقل از بغداد و پرجمعیت با باروئی مستقل بود کـه علاوه بر نقیب علوی‌ها، نقیب دیگری بر امور مرقد و شـهر نظارت مـی‌نمود.
در ماه محرم سال 656 ه ق (1258 م) لشکریـان مغول بـه رهبری هلاکو شـهر بغداد را محاصره د، این شـهر بعد از چند روز محاصره عاقبت درون روز هیجدهم محرم سقوط کرد و مغولها خرابی فراوانی بـه شـهر وارد ساخته و تعداد زیـادی از اهالی شـهر را بقتل رساندند.
ابتدا قرار بود کـه عتبات مقدس شیعه از غارت مغولها درون امان باشد اما واقعیت این بود کـه حرم مطهرکاظمـین تنـها حرم شیعه بود کـه مورد غارت و چپاول قرارگرفت و به آتش کشیده شد و لشکریـان وحشی مغول غنائم فراوانی را از حرم مطهر غارت د، طلا و نقره و سنگهای گرانبهای بـه غارت رفته بـه حدی بود کـه سربازان آن را بر روی زین اسبهای خود مـی‌آویختند.
چندی بعد امـیر قره‌تای بـه بغداد رسید و دستور داد عماد الدین عمر بن محمد قزوینی بـه اوقاف رسیدگی نماید و ساختمان حرم مطهرکاظمـین و مسجد خلیفه را بازسازی نماید.
در قرن هشتم هجری، شـهرکاظمـین رشد زیـادی کرد و از شـهرهای شلوغ و پر زوار بـه شمار مـی‌رفت، (حمد الله مستوفی) اوایل قرن هشتم این شـهر را چنین توصیف مـی‌کند: شـهرکوچکی هست که طول آن حدود شش هزارگام هست و تعداد جمعیت آن حدود شش هزار نفر است.
در اوایل قرن دهم از لحاظ استقلال اداری شـهر مستقلی بـه شمار مـی‌رفت. درون سال 926 ه ق کـه عراق تحت تصرف امپراتوری صفوی واقع شد، شاه اسماعیل صفوی بـه زیـارت کاظمـین مشرف شده و دستور داد اداره مخصوصی به منظور مدیریت شـهر بـه وجود آید و دادگاهی شرعی بـه ریـاست یک قاضی کـه لقب (شیخ الاسلام) را داشت تشکیل شود و همچنین دستور داد که تا مرقد مطهرکاظمـین تجدید بنا شود و حقوقی را به منظور خدام مرقد تعیین نمود.
در سال 1286 ه ق (مدحت پاشا) والی عثمانی عراق درون بازنگری ساختار اداری، کاظمـین را بـه شـهرستان تبدیل کرد و این شـهرستان یکی از شـهرستانـهای استان بغداد شد.
در سال 1302 ه ق (هدایت پاشا) فرمانده لشکر ششم ترکان عثمانی درون بغداد، دستور داد کـه پل چوبی شناوری بر روی رودخانـه دجله زده شود که تا دو بخش کاظمـیه و اعظمـیه را بهم متصل سازد و اینگونـه بود کـه کاظمـین بـه بخش شرقی بغداد متصل شد.
شـهرکاظمـین درون طی عمر بلند خود بسیـاری از علما، فقها، شعرا، پزشکان و اندیشمندان را بـه جامعه عرضه نمود، درون این شـهر مدارس علمـی فراوانی وجود داشت کـه از همـه مـهمتر مدرسه سید محسن اعرجی هست که اوایل قرن سیزدهم هجری تأسیس شده است. درون شـهرکاظمـین کتابخانـه‌های بسیـاری وجود دارد کـه کتب خطی نفیسی درآنـها نگهداری مـی‌شود. اولین چاپخانـه عراق کـه یک چاپخانـه سنگی بود درون سال 1237 ه ق درون شـهرکاظمـین راه اندازی گردید.
شـهرکاظمـین درون طی جنگ جهانی اول نقش مـهمـی درون برابر تجاوز انگلیسی‌ها ایفا نمود و در روز 20 ذی‌حجه 1332 ه ق بزرگان بصره از علمای کاظمـین درخواست کمک د و علمای بزرگ شـهرکاظمـین فتوایی درون خصوص دفاع از شـهرهای اسلامـی درون برابر تجاوز انگلیسی‌ها صادرد و در روز سه شنبه دوازدهم محرم 1333 ه ق سید مـهدی حیدری بـه همراهی تعدادی از مجاهدان بـه منظور جنگ با انگلیسی‌ها ازکاظمـین عازم مـیدانـهای جنگ شدند و در مراسم باشکوهی تمامـی اهالی شـهر بـه منظور تودیع مجاهدین از شـهر بیرون آمدند. همچنین اهالی کاظمـین توانستند کمکهای زیـادی را بـه مجاهدینی کـه از نجف وکربلا عازم مـیدان جنگ مـی‌شدند، بنمایند. اما با تمام این تلاشـها و فداکاری‌ها عاقبت انگلیسی‌ها موفق شدند درون روز 17 جمادی الاول 1335 ه ق شـهرکاظمـین را تصرف کنند و بدین گونـه پایـان تسلط عثمانی وآغاز تسلط انگلیسی درون این شـهر اعلام گردید.
شـهرکاظمـین درون طول مدت اشغال انگلیسی‌ها، هیچگاه از مقاومت دست نکشید و تمامـی فرستادگان انگلیسی درون نامـه‌ها و یـادداشتهای خود بر این مسأله صحه گذاشتند. ازجمله درون نامـه‌های (مـیس بیل) چنین مـی‌خوانیم: (شـهرکاظمـین شـهری افراطی درون اعتقاد بـه وحدت اسلامـی هست و درون نبرد با انگلیسی‌ها بسیـار مصمم و پابرجاست). همچنین فلیب آیرلاند درباره این شـهر مـی‌گوید: دشمنی با انگلیسی‌ها درون شـهرکاظمـین بسیـار شدید بود و علمای این شـهر تهدید کرده بودند کـه اگری درون همـه پرسی بـه نفع تجاوز انگلیسی‌ها رأی دهد او را کافر اعلام خواهند کرد.

 

اماکن زیـارتی درون شـهرکاظمـین‌
اماکن زیـارتی فراوانی درکاظمـین قرار دارد کـه مـهمترین آنـها حرم مطهر امام کاظم (ع) و امام جواد (ع) مـی‌باشد.

 

مرقد مطهرکاظمـین

 
تاریخچه حرم مطهرکاظمـین
در سال 183 ه ق بعد از دفن امام کاظم (ع) مرقد اولیـه‌ای بر قبر ایشان ساخته شد.
در سال 336 ه ق معزالدوله بویـه بـه بغداد دست یـافت و مرقد مطهرکاظمـین را توسعه داده و بازسازی نمود.
در سال 373 ه ق درون روز عاشورا (عضد الدوله بویـه) درگذشت و جنازه او بـه سمت غربی حرم مطهرکاظمـین منتقل و درآنجا بـه خاک سپرده شد و بر روی سنگ قبر او نوشته شد: (این قبر عضدالدوله و تاج الملّه ابوشجاع بن رکن الدوله هست که بـه امـید خلاص درون روز جزا مجاورت این امام همام (موسی الکاظم ع) را برگزید و الحمد لله و صلی الله علی محمد و عترته الطاهره). درون سال 402 ه ق (فخر الملک) بـه اهالی کرخ و باب الطاق کـه دو محله
شیعه نشین بغداد بودند اجازه برگزاری مراسم عاشورا را داد و شیعیـان با سیـاه پوش خانـه و مغازه‌ها بـه عزاداری پرداختند. درون ماه‌های رجب و شعبان و رمضان نیز (فخر الملک) هدایـای زیـادی را بـه حرم‌های مطهرکاظمـین وکربلا و نجف فرستاد و به بیچارگان لباس و جامـه و غذا و پول داد.
در سال 443 ه ق درون روز اول صفرآتش فتنـه دوباره بین شیعیـان و سنیـان شعله‌ورگردید و در روز چهارشنبه 23 صفر تعداد بیشماری از سنیـان گرد آمده و به حرم مطهرکاظمـین یورش بردند و تمامـی زینت آلات آن را بـه غارت بردند و قبور برخی از افراد نظیر عوفی، ناشی و جذوعی را نبش نموده و جنازه‌های آنان را بیرون آورده وآتش زدند و برخی نیز جنازه‌های مدفون درآن حرم را بیرون کشیده و به گورستانـهای دیگر شـهر منتقل د و سپس پنجره چوبی حرم وگنبد را بـه آتش کشیدند وگروهی نیز قبر یکی از أئمـه را کندند و تصمـیم داشتند کـه یکی از ا معصوم را از قبر بیرون آورند و او را بـه قبرستان سنیـان و درکنار قبر احمد بن حنبل دفن کنند کـه در این هنگام نقیب علویـان وگروهی از شیعیـان بپا خاستند وآنان را از این کار منع د. اهالی کاظمـین (کرخ) چون چنین دیدند دچار اندوه و حزن فراوان شدند و تمامـی خانـه‌ها و بازارها را سیـاه پوش د. درون این اغتشاشات مرقد مطهر دچارآتش سوزی شد و در سال 450 ه ق (بساسیری) دوباره اقدام بـه بازسازی مرقد مطهر نمود.
در سال 448 ه ق دوباره اذان سنیـان درون حرم مطهرکاظمـین و مساجد (عتیقه) و (براثا) متداول گردید و جمله (حی علی خیر العمل) حذف شده و بجای آن (الصلاه خیر من النوم) رایج شد. همچنین سنیـان بغداد هرجا کـه کتیبه‌ای با مضمون (محمد و علی خیر البشر) یـافتند، آن را کندند.
در سال 490 ه ق (مجد الملک قمـی) اقدام بـه افزودن بخش‌هایی بـه مرقد مطهر نمود.
سال 502 ه ق درون ماه شعبان شیعیـان و سنیـان بغداد با یکدیگرآشتی نمودند و شیعیـان موفق شدند کـه پس ازگذشت سالها به منظور اولین بار بـه مناسبت نیمـه شعبان بیرون آمده و به حرم مطهر کاظمـین مشرف شوند وکسی از سنیـان معترض آنان نشود.
سال 517 ه ق المسترشد بالله درون روز عاشورا وارد بغداد شد و در این روز سنیـان شـهر بغداد سر بـه شورش برداشتند و بسوی حرم مطهرکاظمـین یورش و درهای آن را کنده و به غارت بردند و چون این خبر بـه خلیفه رسید از اینکار برآشفت و دستور داد امـیر الحاج بـه کاظمـین رفته و شورشیـان را مجازات نموده و اموال بـه غارت رفته را بجای خود بازگرداند و وی موفق شد کـه برخی از اثاث غارت شده را بازگرداند. (1) درون سال 575 ه ق و در سالهای بعد ازآن خلیفه (الناصر لدین الله) اقدام بـه بازسازی مرقد مطهر نموده و بخشـهای زیـادی را بـه آن اضافه کرد. درون دوران خلافت (الناصر) شیعیـان که تا حدودی از مزاحمت سنیـان درون امان بودند، زیرا کـه الناصر بر خلاف پدران خود بـه مذهب شیعه گرایش داشت و دستور داد کـه حرم مطهرکاظمـین بعنوان پناهگاهی به منظور حاجتمدان و بیچارگان باشد وکسانی را کـه به آنجا پناه مـی‌بردند بـه نزد خود مـی‌پذیرفت و حاجات آنان را برآورده مـی‌کرد. (2) درون روز سوم رجب سال 634 ه ق (المستنصر بالله) خلیفه عباسی بـه زیـارت مرقد مطهرکاظمـین مشرف شد و چون از زیـارت بازگشت، ابوعبدالله حسین بن أقساسی را کـه (نقیب علویـان) بود فرا خواند و سه هزار دینار بـه او داد و دستور داد کـه این مبلغ را بـه علویـان نیـازمند شـهرهای نجف وکاظمـین وکربلا بدهد. (1) درون سال 641 ه ق (المستنصر بالله) خلیفه عباسی دستور داد کـه روضه امام حسین (ع) و مقتل آن حضرت، فقط درون حرم مطهرکاظمـین خوانده شود.
در سال 647 ه ق (الحاکم) خلیفه عباسی دستور داد که تا بارویی گرداگرد حرم مطهرکاظمـین کشیده شود و هنگامـیکه کارگران شروع بـه کندن زمـین د، کوزه‌ای حاوی یک هزار درهم قدیمـی از زیر خاک بیرون کشیدند کـه برخی از این سکه‌های یونانی و برخی اسلامـی و ضرب شده درون بغداد و واسط (کوت) بود. این سکه را بـه خلیفه عرضه د و خلیفه دستور داد که تا سکه‌ها را فروخته و درآمد حاصل ازآن را صرف بازسازی حرم مطهر نمایند.
در سال 656 ه ق درون روز پنجم صفر لشکر مغول بـه رهبری هلاکو بـه بغداد حمله کرده، خلافت عباسی را منقرض ساخته و سبب ویرانی بسیـاری از اماکن نظیر (جامع الخلیفه)، حرم مطهرکاظمـین و همچنین قبور خلفای بنی عباس شد.
در سال 769 ه ق سلطان (اویس جلائری) بعد ازآنکه سیلابهای پی‌درپی خسارات کلی بـه حرم وارد کرد، اقدام بـه بازسازی مرقد مطهر نمود.
در سال 914 ه ق شاه اسماعیل صفوی بعد از تصرف بغداد بـه زیـارت مرقد مطهرکاظمـین آمد و دستور داد که تا امـیر دیوان (خادم بیک) بـه تعمـیر و بازسازی حرم مطهرکاظمـین بپردازد و روضه مطهر را بزرگتر نماید وکف رواقها را سنگ مرمرکند همچنین دو صندوق ساخته روی دو قبر مطهر قرار دهند و سپس حرم و بیرون آن را کاشیکاری نموده و با آیـات قرآنی و نوشته‌های تاریخی مزین کنند و بجای دوگلدسته موجود چهارگلدسته ساخته شود و مسجد بزرگی درون سمت شمالی حرم ساخته شود کـه این مسجد بعدها بـه نام (مسجد صفوی) معروف شد و همچنین دستور داد که تا حرم مطهر را فرش نموده و چلچراغ‌هایی درآن نصب شود و خدام و محافظین و اذان گویـانی برآن گماشت. برخی از آثار صفوی که تا روزگار ما باقی مانده است.
در روز 24 جمادی الاول سال 941 ه ق سلطان عثمانی (سلیمان قانونی) وارد شـهر بغداد شد. وی درون روز 28 جمادی بـه بازدید اماکن زیـارتی عراق درکاظمـین وکربلا و نجف پرداخت و هنگام زیـارت حرم مطهرکاظمـین حقوقی را به منظور خدام حرم درون نظرگرفت و سپس دستور داد که تا بنای حرم و مسجد را کـه شاه اسماعیل صفوی آغازکرده بود، ادامـه دهند.
در سال 1032 ه ق شاه عباس کبیر دوباره بغداد را تصرف کرد و به زیـارت مرقد مطهرکاظمـین رفت و دستور داد کـه آثار ناشی از جنگ و اهمال را تعمـیرکنند و ضریح بزرگی از فولاد بسازند وآن را روی دو صندوق موجود بر قبرها نـهاده که تا قبور مطهر هنگام درگیری و غارت و جنگ آسیب نبینند، اما بعلت بدی روابط بین ایران و ترکیـه، ضریح مذکور عاقبت درون سال 1115 ه ق بـه کاظمـین رسید و نصب گردید.
در سال 1042 ه ق سیلاب شـهر بغداد را فراگرفت و دیوارهای حرم را سست کرد، بعد شاه صفی بـه (قزاق خان) امـیرالامراء سابق شیروان دستور داد که تا خرابی ناشی از سیل را تعمـیر و بازسازی کند.
در سال 1045 ه ق شاه صفی پسر شاه عباس کبیر بازسازی‌هایی درون حرم مطهرکاظمـین انجام داد وی دستور داد که تا گلدسته‌های حرم مطهرکاظمـین و جاهای دیگری از صحن شریف بازسازی و تعمـیر شود.
در سال 1153 ه ق نادر شاه افشار هدایـای گرانبها و با ارزشی را به منظور عتبات عالیـات و ازآن جمله حرم مطهرکاظمـین (ع) فرستاد.
در سال 1207 ه ق آقا محمد خان قاجار دستور تکمـیل اصلاحات صفوی‌ها را صادرکرد. همچنین دستور داد که تا گلدسته‌ها ساخته شوند و سه صحن وسیع درون سمت شرق، جنوب و غرب حرم بنا شوند و اینگونـه بود کـه صحن امروزی ساخته شد.
در سال 1216 ه ق گنجینـه حرم مطهر حضرت علی (ع) از نجف بـه کاظمـین منتقل شد که تا از حمله و غارت وهابی‌ها درون امان باشد و مراتب بـه اطلاع حکومت ایران نیز رسید.
فتح علی شاه نیز درون دوران سلطنت خود دستور داد کـه داخل گنبدها را آب طلا و مـیناکاری وآیینـه‌کاری کنند وی همچنین دیوارهای روضه مطهر را آیینـه‌کاری نمود وگنبدها و مناره‌های چهارگانـه را طلاکاری کرد.
در سال 1229 ه ق متمردین و شورشیـان بـه سمت غربی بغداد یورش و سعی د که تا به حرم مطهرکاظمـین نزدیک شوند و حکومت محلی عراق نیزکاری به منظور ممانعت از تعدیـات آنان انجام نداد، درون این شرایط خطرناک بالغ بر چهل هزار نفر زائر ایرانی وارد عراق شده بودند کـه شورشیـان بـه برخی ازآنان حمله د و زوار مذکور از روی ناچاری درون عتبات مقدسه مستقر شدند که تا امنیت برقرار شود، درون بین زوار ایرانی یکی از حکمرانان ایران بـه همراهی خانواده‌اش و تعدادی از صاحب‌منصبان ایرانی حضور داشتند و چون کار دشوار شد حکمران ایرانی مستقیماً با حکومت محلی عراق صحبت کرد و ازآنان خواست که تا کاری کنند کـه زوار ایرانی بتوانند بعد از زیـارت با امنیت کامل بـه کشورشان بازگردند و حکومت عراق نیز شخصی بـه نام (داود أفندی) را بعنوان فرمانده نظامـی برگزید و لشکریـانی را به منظور تنبیـه متجاوزین گسیل کرد.
در سال 1255 ه ق منوچهر خان ملقب بـه (معتمد الدوله) ایوان کوچک را درون رواق جنوبی طلاکاری کرد.
در سال 1255 ه ق نیز سلطان محمود ثانی پادشاه عثمانی پرده‌ای زربفت وگرانبها را کـه قبلًا بر روی قبر پیـامبر قرار داشت بـه حرم مطهرکاظمـین هدیـه کرد. این پرده درون یکی از شبهای قدر ماه رمضان بر روی ضریح مطهر قرار داده شد.
در سال 1270 ه ق ناصرالدین شاه قاجار یکی از علمای معروف آن روزگار را کـه شیخ عبد الحسین طهرانی نام داشت بـه عراق فرستاد و به وی کـه معروف بـه (شیخ العراقین) بود اختیـارات وسیعی داد که تا در طرحهای توسعه و عمران عتبات مقدسه درون عراق فعالیت کند.
در سال 1281 ه ق برنامـه توسعه عمرانی حرم مطهرکاظمـین آغاز شد و اینکار که تا سال 1285 ه ق ادامـه یـافت و در این توسعه، اصلاحات بسیـاری درون روضه، رواقها و ایوانـهای حرم مطهر داده شد.
در سال 1301 ه ق شاهزاده فرهاد مـیرزا قاجار پروژه عمرانی وسیعی را درکاظمـین بـه اجرا درآورد کـه طی آن زیرزمـین‌هایی به منظور دفن مردگان ساخته شد وگلدسته‌های حرم از محل وقوف مؤذن که تا نوک آن طلاکاری شد و باروی مرتفع دو طبقه‌ای به منظور حرم ساخته شد و دو ساعت بزرگ بر روی دو درون اصلی حرم نصب گردید.

بزرگان مدفون درون حرم مطهرکاظمـین

1. ابومنصور محمد بن محمد مبارک کرخی (متوفی سال 598 ه ق)
2. ابوالفتح نصر الله بن محمد معروف بـه (ابن أثیر) (متوفی سال 558 ه ق)
3. مؤیدالدین ابوالحسن محمد بن محمد قمـی وزیر (متوفی سال 643 ه ق)
4. خواجه نصیرالدین طوسی (متوفی سال 671 ه ق)
5. امـیر عضدالدوله بویـه (متوفی سال 373 ه ق)
6. یحیی بن محمد نقیب علویین بصره (متوفی سال 613 ه ق)

 

مسجد براثا
یکی از زیـارتگاه‌های شیعیـان درون بغداد مسجد براثا است، این مسجد درون حقیقت مسجدی هست که حضرت علی بعد از بازگشت از جنگ نـهروان درآن نماز خواند. جابر بن عبدالله انصاری روایت مـی‌کند که: حضرت علی (ع) بعد از بازگشت از جنگ خوارج بهمراه یکصد هزار نفر درون مسجد براثا نماز خواند. درون این مـیان راهبی نصرانی کـه درآن نزدیکی بود از صومعه خود بیرون آمد و پرسید: فرمانده این لشکر کیست؟ گفتیم: این مرد است. بعد جلوآمد و سلام داد و عرض کرد: ای سرور من! آیـا شما پیـامبرید؟ حضرت فرمود: نـه، پیـامبر سرور و مولای من بود کـه مدتی پیش درگذشت. راهب پرسید: آیـا شما وصی و جانشین او هستید؟ حضرت فرمود: بله سپس حضرت او را بـه نشستن دعوت کرد و از او پرسید کـه چرا این سؤال‌ها را مـی‌پرسد؟ راهب عرض کرد: من این صومعه را بـه خاطر این مکان کـه به آن (براثا) مـی‌گویند ساختم و در کتابهای وحی الهی خوانده‌ام کـه پیـامبری از پیـامبران خدا و یـا وصی پیـامبری با جمع انبوهی درون اینجا فرود خواهد آمد و نماز خواهد خواند و اکنون آمده‌ام کـه اسلام بیـاورم. بعد آن راهب اسلام آورد و همراه ما بـه کوفه آمد و چون بـه کوفه رسیدیم حضرت علی (ع) بـه او فرمود: آیـا مـی‌دانی کـه چهی درون اینجا نماز خوانده است؟ راهب گفت: حضرت عیسی و مادرش مریم (ع) حضرت علی فرمود: آیـا مـی‌خواهی بدانی چهی دیگر درون اینجا نماز خوانده است؟ گفت: آری. حضرت فرمود: حضرت ابراهیم (ع).
مسجد براثا درون محله براثای بغداد قرارگرفته است، و قبل از بنای بغداد درون منطقه مذکور روستایی بـه نام (براثا) قرار داشت و حضرت علی (ع) درون بازگشت از جنگ نـهروان درکنار این روستا توقف نمود و در این منطقه نماز خواند. (1) این مسجد بارها و بارها از طرف خلفای عباسی مورد تخریب قرارگرفت، چرا کـه شیعیـان درآن گرد مـی‌آمدند و محل تجمعی به منظور آنان بـه شمار مـی‌رفت. خلیفه الراضی‌(2) بالله عباسی این مسجد را کاملا با خاک یکسان کرد ولی مدتی بعد بنا بـه دستور (بجکم ماکانی) امـیرالامرای بغداد آن را بازسازی د. (3) بعد از ضعف روز افزون خلافت عباسی و قدرت گرفتن خاندان شیعی آل‌بویـه و بنی حمدان، شیعیـان عراق دوباره قدرت گرفتند و مدرسه بزرگی درون بغداد بـه وجود آمد و بزرگانی نظیر شیخ مفید، سید رضی و سید مرتضی و شیخ طوسی درآن بـه تدریس اشتغال ورزیدند و گویند کـه شیخ مفید درون مسجد براثا تدریس مـی‌کرد. گفته مـی‌شود شیعیـان عراق که تا اواسط قرن پنجم هجری نمازهای جمعه خود را درون مسجد براثا اقامـه مـی‌د که تا اینکه عاقبت یکی از علمای شیعه بـه نام ابن ادریس حلی فتوا داد کـه نماز جمعه حتما فقط بشرط حضور امام عادل و یـا اجازه او برپا شود و بدین گونـه بود کـه شیعیـان از خواندن نماز جمعه خودداری د.

 

مسجد المنطقه
این مسجد درون محله (المنطقه (کاظمـین قرار دارد و به نام (مسجد العتیقه) نیز شـهرت دارد. بنا بـه گفته روایـات، امـیرالمومنین (ع) درون یکی از سفرهای خود، درون این مسجد نمازگزارده است.

 

آرامگاه شیخ مفید

 
مقبره شیخ مفید درون شرق رواق جنوبی حرم مطهر قرار دارد. وی یکی از بزرگان شیعه و فقها و متکلمان چیره دست و توانا بود کـه در سال 413 هق درگذشت. بر روی قبر او ضریحی فولادی و قدیمـی قرار دارد. قطعه شعری بر سنگ مرمر بالای قبرش نوشته شده کـه امام زمان (ع) درون رثای فوت او سروده است:
لاصوت للناعی بفقدک انـه یوم علی آل الرسول عظیم‌

 

آرامگاه ابن قولویـه
ابوالقاسم جعفر بن محمد بن قولویـه از بزرگان و فقها و محدثین امامـیه است. وی درون سال 368 ه ق درگذشت وآرامگاهش درون شرق رواق جنوبی بهمراه شیخ مفید است.

 

آرامگاه خواجه نصیرالدین طوسی
خواجه نصیرالدین طوسی از بزرگان جهان علم و دانش و از مشاهیر دانشمندان هست که دوست و دشمن بر جلالت قدر و عظمت مقام او اتفاق نظر دارند. او درون سال 671 ه ق درگذشت و درگور یکی از خلفای بنی‌عباس کـه در جوار حرم مطهرکنده وآماده شده بود مدفون گردید. بر روی مقبره او ضریحی فولادی و قدیمـی قرار دارد.

 

مرقد امامزاده موسی بن ابراهیم
وی موسی بن ابراهیم بن موسی بن جعفر (ع) و برادر زاده امام رضا (ع) بود و مأمون او را به منظور تسخیر یمن و سرکوب شورش آن نواحی فرستاد وی نیز بعد از تسخیر یمن، مردم آنجا را بـه امامت حضرت رضا (ع) دعوت کرد.

 

آرامگاه سید رضی و سید مرتضی
این دو برادر از اعیـان و مشاهیر بزرگ امامـیه درون قرن پنجم هجری بـه شمار مـی‌آیند و هردو از شاگردان شیخ مفید بودند. آنان فرزندان حسین بن موسی بن ابراهیم بن موسی کاظم (ع) بودند. سید رضی درون سن چهل سالگی درگذشت اما برادرش سید مرتضی عمری طولانی یـافت و در سن هشتاد سالگی درگذشت. قبر این دو بزرگوار درون دو ساختمان جداگانـه بیرون صحن مطهر و در نزدیکی یکدیگر درون جنوب‌شرقی دیوار صحن قرار دارد.

 

آرامگاه ابو یوسف قاضی
وی درون سال 166 ه ق بـه منصب قضاوت درون بغداد، پایتخت خلافت بنی عباس برگزیده شد و نخستین درون اسلام هست که بعنوان (قاضی القضات) شـهرت یـافت. قبر او درون جنوب شرقی صحن مطهر درون یکی از حجره‌ها مـی‌باشد.

 

شـهرکاظمـین از دید جهانگردان‌
در سال 580 ه ق (ابن جبیر) جهانگرد معروف از بغداد دیدن کرده هست و درباره دو بخش غربی و شرقی آن سخن گفته است، وی درون این باره چنین مـی‌گوید:
(دریکی از محلات بغداد قبر معروف کرخی واقع هست و او یکی از مشـهورترین صالحین هست و درون راهی کـه به محله باب البصره منتهی مـی‌شود مرقدی با شکوه وجود دارد کـه درآن قبری هست که بر روی آن نوشته شده این قبر عون و معین فرزندان امـیرالمؤمنین علی بن ابی طالب (ع) هستند و همچنین درون سمت غربی بغداد قبر امام موسی بن جعفر (ع) قرار دارد وهمچنین درون این بخش قبور بسیـاری از صلحا و اولیـاء و بزرگان گذشته وجود دارد و در سمت شرقی بغداد درون منطقه رصافه محله باب الطاق قرار دارد و در این محله گنبدی سفید وجود دارد کـه گنبد قبر ابوحنیفه هست و محله بـه نام او معروف هست و درون نزدیکی این محله قبر احمد بن حنبل هست و درون همان سمت نیز قبر ابوبکر شبلی و حسین بن منصور حلاج و بسیـاری دیگر از بزرگان متصوفه قرار دارد. قسمت غربی بغداد پر از باغهای مـیوه هست و بـه همـین علت تأمـین کننده مـیوه بخش شرقی است.
(ابن بطوطه) جهانگرد معروف درون سال 726 ه ق ازکاظمـین دیدن کرده و درباره آن چنین مـی‌گوید: (قسمت غربی بغداد پیش از سایر نقاط آن آباد گردیده و اکنون بیشترآن خراب هست معذلک سیزده محله این قسمت هنوز هم دایر مـی‌باشد. هریک از این محله‌ها مانند یک شـهر مستقلی هست که دو یـا سه دارد و در هشت که تا از آنـها مسجد جامع هست. از جمله این محله‌ها باب البصره هست که جامع منصور خلیفه درآن قرار دارد و بیمارستان بغداد کـه نخست بصورت کاخ بزرگی بوده و اکنون ویرانـه‌ای بیش نیست درکنار دجله بین باب البصره و محله شارع واقع شده است. قبر معروف کرخی کـه از زیـارتگاه‌های بغداد هست در محله باب البصره واقع است. درون راه باب البصره زیـارتگاه معتبر دیگری وجود دارد کـه در داخل آن روی قبر بزرگی این عبارت نوشته شده است: (این قبر عون از فرزندان علی بن ابی طالب (ع) است) و قدری آن طرف‌تر قبر موسی کاظم (ع) پسر امام صادق (ع) و پدر امام رضا (ع) قرار دارد کـه قبر جواد (ع) هم درکنارآن مـی‌باشد روی این دو قبر ضریح چوبین کارگذاشته شده کـه سطح آن را با ورق نقره پوشانیده‌اند و هردو قبر درون داخل حرم قرار دارد). (1) درون سال 1765 م جهانگرد معروف آلمانی (کارستون نیپور) درون سفر خود بـه کشورهای عربی کـه هزینـه آن را پادشاه دانمارک متقبل شده بود بـه خاورمـیانـه سفرکرد و مدتی نـه چندان کوتاه را درون شـهرهای عراق بـه سر برد وی درون یـادداشتهای خود درباره کاظمـین چنین مـی‌گوید:
در شمال‌غربی بغداد و در فاصله چهل و پنج دقیقه راه، درون غرب رودخانـه دجله، روستای بزرگی قرار دارد کـه به آن کاظمـین مـی‌گویند و درآنجا مسجد بزرگی واقع شده هست که قبر دو امام از ائمـه شیعه یعنی امام کاظم (ع) و نواده‌اش امام جواد (ع) درآنجا قرار دارد و این مسجد اسلامـی بسیـار افتخارآفرین هست وگنبد وگلدسته‌های آن با معماری اسلامـی مزین شده هست و شیعیـان معتقدند کـه امام کاظم سرور شـهیدان هست وگروه‌گروه بـه زیـارت او مـی‌روند. اکثریت ساکنین روستای کاظمـین از شیعیـان هستند و این طایفه آزادی چندانی به منظور تبلیغ مذهب خود درون بغداد ندارند، و هر روزگروهی ازآنـها بـه زیـارت حرم مطهرکاظمـین مشرف مـی‌شوند و چنانچه مـیسر نشود کـه مردگان خود را به منظور خاکسپاری بـه شـهر نجف ببرند، این مردگان را درکنار قبر مطهر امام کاظم (ع) بـه خاک مـی‌سپارند. (1) جهانگرد و باستانشناس انگلیسی (کیو پورتر) درون سال 1818 م کـه عازم ایران بود درون مسیر راه خود از بغداد عبورکرده و در سفرنامـه خود کـه آن را درون سال 1822 م منتشرکرد درباره کاظمـین چنین مـی‌گوید:
(شـهر جدید بغداد درون سمت ساحل شرقی رودخانـه دجله (در سمت رصافه) قرارگرفته و درآنسوی رودخانـه دجله محله (قلعه الطیور) قرار دارد و در شمال این محله مرقد امام موسی کاظم (ع) یکی از ا دوازده گانـه و شـهید شیعه واقع شده هست و نواده‌اش امام نـهم یعنی محمد التقی (ع) نیز درکنار او مدفون است.
وی سپس ادامـه داده و مـی‌گوید: بعد از غارت و چپاولگری وهابی‌ها درون سال 1801 م و حمله آنان بـه شـهرهای شیعه نشین وسط عراق، بسیـاری از شیعیـان از ترس بـه شـهرکاظمـین نقل مکان نمودند و به همـین علت جمعیت این شـهر فزونی گرفت و در حال حاضر بـه شـهر بزرگی تبدیل شده هست که روزانـه پذیرای تعداد زیـادی از زوار مـی‌باشد.) درون نوامبر سال 1834 م جهانگرد انگلیسی (جیمز بیلی فریزر) موفق شد کـه از بغداد دیدن نماید. وی درون سفرنامـه خود کـه به سفرنامـه فریزر معروف هست درباره کاظمـین چنین مـی‌گوید:
(شبانـه بسوی کاظمـین حرکت کردیم، کاظمـین روستایی هست که درون فاصله سه مـیلی شمال بغداد قرار دارد و درآن ضریح امام شیعیـان حضرت موسی کاظم (ع) کـه هارون الرشید بعد از مدتی طولانی کـه وی را زندانی کرد عاقبت او را بـه شـهادت رساند و زندان وی که تا روزگار ما باقی مانده است. حرم مطهر ظاهراً خیلی بزرگ هست و دوگنبد طلایی و چهارگلدسته دارد) .
در سال 1850 م (جیمز فلیجونز) بـه منظور مساحی و بررسی علمـی شمال بغداد و غرب دجله بـه عراق آمد و یـادداشتهایی درون این باره نوشت کـه این یـادداشتها درون سال 1857 م درون مجموعه برگزیده سجلات حکومت بمبئی جلد چهل و سوم منتشرگردید. او درباره کاظمـین چنین مـی‌گوید:
(بعد از اینکه از بغداد خارج شدیم و باروهای ویران شده آن (در سمت کرخ) را پشت سر گذاشتیم و بمدت 50 دقیقه راه سپردیم که تا به کاظمـین رسیدیم کـه از دور منظره گنبد طلایی وگلدسته‌های آن درون بین نخلستانـها جلوه‌ای بسیـار زیبا بـه آن داده بود.)
وی سپس ادامـه داده مـی‌گوید: (صحن پیرامون حرم مطهر مربع شکل بود و بوسیله کاشیکاری بسیـار زیبا و هنرمندانـه‌ای مزین شده بود و بر روی دیوارها نیز لوحه‌هایی ازآیـات قرآن و سخنان مذهبی با حروف عربی زیبایی نقش بسته بود .... درون مسیر راه ما بـه مردمـی برخوردیم کـه از همـه سو عازم کاظمـین بودند، این افراد از هر ملت و طایفه‌ای بودند و برخی ازآنان تبتی و برخی کشمـیری و افغانی و ایرانی و عرب بودند و تعدادی ازآنـها سواره و تعدادی دیگر نیز پیـاده عازم زیـارت بودند و برخی دیگر را دیدیم کـه درکنار جاده سجاده‌های خود را رو بـه قبله پهن کرده بودند و با خلوص نیت مشغول عبادت بودند ... و شاید کمتر جائی را بتوان سراغ کرد کـه مردم از هر قوم و طایفه‌ای چنین مخلصانـه درآن جمع شوند و به عبادت مشغول گردند).
سپس جونز ادامـه داده مـی‌گوید: (کمـی کـه ازکاظمـین دور مـی‌شویم، بـه منطقه تاجی مـی‌رسیم کـه صحرای عراق ازکنارآن آغاز مـی‌شود و پس از تاجی دریـاچه عقرقوف قرار دارد کـه آب آن از سیلابهای رودخانـه فرات تأمـین مـی‌شود و رودخانـه فرات پنجاه مـیل که تا اینجا فاصله دارد و این رودخانـه از همـین طریق بـه رودخانـه دجله متصل مـی‌گردد و بدین گونـه مـی‌توان گفت کـه شـهر کاظمـین و نخلستانـها و باغهای آن از همـه سو با آب احاطه شده هست وگویی جزیره‌ای درون بین دریـای متلاطم است).
در سال 1866 م جهانگرد هلندی (نایـهولت) بـه عراق سفر کرد و مدت طولانی درون عراق ماند و به مطالعه جامعه شناسی مردم عراق پرداخت و سفرنامـه جالبی درون مورد عراق نوشت کـه بعدها این سفرنامـه بـه انگلیسی ترجمـه شد. وی درون این سفرنامـه درباره کاظمـین چنین مـی‌گوید:
یکی از زیباترین و دل‌انگیزترین جاهایی کـه در بغداد بـه دیدن آن رفتم زیـارت کاظمـین بود وکاظمـین شـهرکوچکی هست که شیعیـان مخلص و وفادار درون اطراف مرقد امام موسی کاظم (ع) برپا کرده‌اند و در حدود یک فرسخ با بغداد فاصله دارد. به منظور رفتن بـه کاظمـین ما از بازار بزرگ بغداد بسوی ساحل سمت راست دجله رفتیم و سپس مسیر منحنی رودخانـه را بسوی بالا پیمودیم، کـه ازآنجا منظره بغداد بـه زیبایی نمایـان بود، وپس از نیم ساعت درون ساحل غربی رودخانـه دجله بـه نخلستان بسیـار زیبایی رسیدیم و در مسیر با افراد زیـادی از عرب‌ها و فارس‌ها و هندی‌ها برخورد کردیم کـه بیشترشان سواره عازم کاظمـین بودند و چون از نخلستان بیرون آمدیم و رودخانـه دجله درون پشت سر ما قرارگرفت از دور دوگنبد طلایی حرم مطهر امام موسی بن جعفر (ع) نمایـان شد و نیم ساعتی نگذشت کـه اولین خانـه‌های کاظمـین پدیدار شدند. شـهرکاظمـین شـهرکوچک و زیبایی هست که بازار مجهز و بسیـار خوبی دارد و درهای حرم با قفل و زنجیر بسته مـی‌شود و زوار درون هنگام ورود بـه حرم و یـا خروج ازآن با احترام زنجیرها و قفلها را مـی‌بوسند و تا آنجایی کـه به من اجازه داده شد ازآن دیدن کنم این بود کـه حرم مطهر از مسجد بزرگی ساخته شده کـه چهارگلدسته درون چهار سوی آن قرار دارد و در اطراف صحن اتاقها و حجره‌هایی به منظور تدریس و یـا سطلاب علوم دینیـه ساخته شده است).
در سال 1881 م جهانگرد فرانسوی خانم (مادام دی لافوا) بـه همراهی همسرش مـهندس (مارسل دی لافوا) از ایران بـه عراق سفرکرده و از اماکن زیـارتی کاظمـین وکربلا دیدن نمود و مطالب زیـادی را درباره این دو شـهر درون سفرنامـه خود ذکر مـی‌کند. این سفرنامـه بعدها بـه زبان فارسی ترجمـه و در ایران بـه چاپ رسید و قسمتی ازآنکه مربوط بـه عراق بود بـه عربی ترجمـه و در سال 1958 م درون بغداد منتشر شد.
مادام دی لافوا بـه همراهی همسرش و یکی از کارمندان کنسولگری فرانسه درون بغداد سوار تراموای شـهر شد و در مسیرش از باغها و بوستانـهای شـهر دیدن کرد و در وصف این باغها قلم فرسایی نمود و سپس از دور بـه توصیف گنبدهای طلایی وگلدسته‌های کاظمـین مـی‌پردازد و چون بـه شـهرکاظمـین مـی‌رسد اولین چیزی کـه توجه او را بـه خود معطوف مـی‌کند، این هست که کوچه‌های کاظمـین ازکوچه‌های بغداد تمـیزتر هست و مـیدان بزرگ کنار درون حرم مطهر پر از دکانـهای متعدد مـیوه فروشی و سبزیجات هست و سپس بـه توصیف حرم مطهر پرداخته و اظهار مـی‌کند کـه درهای حرم بـه صحن بزرگی منتهی مـی‌گردند و در چهارگوشـه صحن چهارگلدسته بلند وجود دارد کـه بالای آنـها طلاکاری شده و پایین آنـها با کاشیـهای فیروزه فام کاشیکاری شده است. درون دو سوی گنبدها برج‌های کوچی قرار داشت کـه همانند برج‌های جنگی بنظر مـی‌آمد. درون کنار حرم مطهر و مسجد، مدرسه و ‌ها و حجره‌هایی به منظور استفاده زوار قرار داشت. (1) سپس مادام دی لافوا اظهار مـی‌کند که: (قافله‌های زوارکه از خارج شـهر به منظور زیـارت کاظمـین مـی‌آمدند مجبور بودند کـه در مسیر خود از وسط شـهر بغداد عبورکنند و در
هنگام عبور از شـهر بچه‌های بغداد از دور بـه آنان سنگ پرتاب کرده و به آنان دشنام مـی‌دادند و سپس بسوی بارهای آنان کـه بر پشت چهارپایـان نـهاده بودند یورش و هرچه را مـی‌توانستند بـه سرقت مـی‌بردند و سپس بسوی کوچه‌های تنگ و باریک بغداد فرار مـی‌د و زوار بیچاره ناچار بودندکه این همـه اذیت وآزار را تحمل کنند وبه شکایت نگشایند، چراکه مـی‌دانستند مسؤولین ترک عثمانی هیچ توجهی بـه شکایتهای آنان ننموده وآنـها هستند کـه بچه‌ها را بـه این کارهای زشت و ناپسند تحریک مـی‌کنند.
در سال 1888 م باستانشناس انگلیسی (سر ارنست والیس) از عراق دیدن کرد و چندین ماه درون عراق ماند که تا آثار باستانی این کشور را مورد مطالعه قرار دهد. وی بعد از بازگشت سفرنامـه مفصلی درباره عراق نوشت و در دو جلد درون سال 1920 م بـه چاپ رساند و نام این سفرنامـه را (در ساحل دجله و فرات) گذاشت. او درون این کتاب درباره کاظمـین چنین مـی‌نویسد کـه توانسته هست با عبور از بازار بـه حرم مطهر برسد و به شدت تحت تأثیرگنبدهای طلایی وگلدسته‌ها وکاشیکاری زیبای دیوارهای صحن و روضه شریف قرارگرفت، وی معتقد هست که زیبایی و رنگ‌آمـیزی این اماکن چیز بسیـار زیبایی هست که که تا بحال نظیرآن را ندیده است. سپس (ارنست والیس) بـه ساعت بزرگی اشاره مـی‌کند کـه در صحن شریف نصب شده هست و اظهار مـی‌کند کـه به خانـه مـیزرا صفوی رفته و بام خانـه صحن شریف و حرم مطهر را بدقت تماشا کرده و از اینکار لذت است، و اینکه مـیرزا صفوی مذکور مطالب زیـادی درباره نفایس و ذخایر موجود درگنجینـه حرم مطهر به منظور وی تعریف کرده است).

 

شـهر بغداد

 
شـهر بغداد پایتخت عراق و بزرگترین شـهرآن هست این شـهر درکنار رودخانـه دجله قرار دارد و فاصله چندانی با شـهر باستانی تیسفون کـه پایتخت امپراتوری ساسانی بود ندارد. شـهر بغداد مشـهورترین شـهر جهان اسلام هست و بیش از پنج قرن پایتخت خلافت عباسیـان بود کـه بر بخش عظیمـی از جهان اسلام حکمرانی نمودند. بنا بـه قولی این شـهر درحال حاضر بعد از شـهرهای قاهره، جاکارتا و تهران چهارمـین پایتخت بزرگ جهان اسلام است. جمعیت این شـهر درحال حاضر درون حدود شش مـیلیون نفر هست و زبان رسمـی آن زبان عربی هست و اکثریت ساکنین این شـهر را عربها تشکیل مـی‌دهند و اقلیتهای مذهبی یـهودی و مسیحی اندکی نیز درون شـهر ساکن هستند، و اقلیتهای نژادی دیگر نظیرکردها و ترکمانـها و ایرانیـها نیز درون این شـهر ساکن مـی‌باشند.
شـهر بغداد بعد از تأسیس بـه شدت رشد کرد بطوریکه تنـها سه سال بعد از ساخته شدن جمعیت آن بـه بیش از نیم مـیلیون نفر رسید کـه در مساحتی معادل 3200 هکتار پراکنده بودند.
این شـهر را ابوجعفر منصور دوانیقی درون سال 145 ه ق (762 م) بنا نـهاد و در دوران خلافت هارون الرشید بـه اوج عظمت رسید بطوریکه درون سال 184 هق جمعیت آن بـه بیش از یک مـیلیون نفر رسید اما از سال 257 ه ق بـه بعد و پس از حمله ایرانیـها، مغولها، تاتارها و بالاخره عثمانیـها و همچنین بر اثر سیلابهای مکرر رودخانـه دجله و بروز بیماری وبا، بـه تدریج از اهمـیت و عظمت شـهر کاسته شد. این شـهر درون سال 1921 م مجدداً بعنوان پایتخت عراق انتخاب شد.

 

اماکن زیـارتی بغداد
1. مرقد نواب اربعه امام زمان (ع)
نواب اربعه بـه چهارتن از بزرگان و معتمدان شیعه بغداد گویند کـه طی هفتاد سال دوران غیبت صغری، عهده‌دار ارتباط مـیان امام زمان (ع) و شیعیـان بوده‌اند و اموال و نامـه‌های شیعیـان را بـه امام (ع) و پاسخ آن حضرت را بـه آنـها منتقل مـی‌نمودند. این چهار تن عبارت بودند از:

1. ابوعمرو عثمان بن سعید عمری اسدی‌
2. ابوجعفر محمد بن عثمان بن سعید معروف بـه شیخ خلانی‌
آرامگاه این پدر و پسر درون یکی از مـیادین مـهم و مرکزی شـهر بغداد بـه نام (ساحه الخلانی)، درون مسجدی بـه نام (جامع الخلانی) قرار دارد. بر روی قبرآن دو، ضریحی نقره‌ای وگنبدی بلند با کاشیـهای سبز قرارگرفته است.
3. شیخ ابوالقاسم حسین بن روح نوبختی (متوفای 326 ه ق)
آرامگاه او درمـیان بازارکهن و قدیمـی بغداد، معروف بـه (سوق العطارین) واقع شده و دارای صحن و سرا وگنبد و ضریح هست و زیـارتگاه شیعیـان مـی باشد.
4. شیخ جلیل ابوالحسن علی بن محمد سمری‌
آرامگاهی درون بازار مشـهور بـه (سوق الخفافین) کمـی پایین‌تر از مدرسه المستنصریـه دارد.


2. مرقد شیخ کلینی
وی بزرگترین محدث و روایت نگار شیعه بـه شمار مـی‌رود وکتاب کافی او یکی از چهار کتب روایی معتبر شیعه مـی‌باشد. وی درون سال 329 ه ق درون بغداد درگذشت، امروزه مشـهور مـیان مردم آن هست که قبر وی درون مسجد صفوی معروف بـه تکیـه مولوی خانـه درون شرق بغداد (رصافه) و در نزدیکی پل شـهدا مـی باشد.

3. مرقد ادریس حسنی
وی نواده حسن مثنی فرزند امام حسن مجتبی (ع) هست و امامزاده جلیل القدری است. قبر وی درون محله (کراده) واقع شده و دارای بقعه و بارگاهی هست و مردم بدو اعتقاد فراوانی دارند.

4. آرامگاه بشر حافی
وی از اعیـان متصوفه هست و بنا بـه نقل مورخان مردی فاسق بود کـه لحظاتی چند شرف حضور امام کاظم (ع) را درک نمود و هدایت گردید. آرامگاهش درون محله اعظمـیه بغداد است.

5. آرامگاه بهلول

او پسر عموی هارون الرشید و از شیعیـان پاک و وفادار بود و داستانـهای او با منحرفین مشـهور است. آرامگاهش درون محله کرخ درون نزدیکی قبر مشـهور بـه (ست زبیده) مـی‌باشد.

6. قبر سید سلطان علی
او علی بن اسماعیل فرزند امام صادق (ع) هست و بـه گفته روایـات،ی هست که شکایت عمویش حضرت امام موسی بن جعفر (ع) را نزد هارون کرد لیکن بزودی بـه نفرین حضرت گرفتارآمد و به هلاکت رسید، قبر او درون (محله الفضل) واقع درون شارع الرشید بغداد هست و سنیـان به منظور او و برادرش محمد مزاری ساخته‌اند.

7. قبر قنبر علی
او خادم امام دهم (ع) بود. امروزه آرامگاهش درون شرق بغداد درون محله (قنبر علی) است.

8. مدرسه مستنصریـه

دانشگاهی هست جهت تدریس علوم دینی مذاهب چهارگانـه اهل سنت کـه به دستور مستنصر بالله عباسی درون سال 631 ه ق ساخته شد و ساختمان آن تاکنون باقی است. این مدرسه نمایـانگر نمونـه مدارس آن دوره هست و از ساختمان عظیم و بزرگ و شبستانـها و اتاقهای تدریس فراوان برخوردار است. امروزه این مدرسه درون سمت شرق بغداد (رصافه) و در بازار خفافین، درون نزدیکی پل الشـهدا قرار دارد.

9. مسجد صفویـه
این مسجد امروزه بـه نام (الآصفیـه) شـهرت دارد و قبلًا بـه نام (دار القرآن المستنصریـه) مشـهور بود و همزمان با مدرسه المستنصریـه ساخته شده است. این بنا درون فاصله کوتاهی از مدرسه مستنصریـه قرار دارد. درون یکی از اتاقهای این مسجد کـه پنجره آن بـه بازار باز  مـی‌شود، آرامگاه مرحوم شیخ کلینی و قاضی ابوالفتح کراجکی از بزرگان امامـیه ومتوفای سال 449 ه ق قرار دارد.

10. قصر عباسی

قصر عباسی یکی از کاخهای دوره اخیر عباسیـها درون بغداد هست که شرق بغداد و نزدیک رودخانـه دجله قرار دارد. این کاخ دارای تالارها و ایوانـهایی هست با گچبریـهای زیبا و دیدنی.

11. مسجد خفافین
مسجدی برجای مانده از دوره عباسی‌ها کـه در سال 599 ه ق بـه دستور زمرد خاتون ساخته شد. این مسجد درون مجاورت مدرسه مشـهور نظامـیه هست که توسط نظام الملک طوسی ساخته شده و امروزه اثری ازآن باقی نمانده است.

12. مسجد الخلفا
این مسجد درون وسط شارع الرشید، معروفترین خیـابان بغداد، قرار دارد. ساختمان اصلی‌آن، کـه به دستور المکتفی بالله عباسی درون سال 290 ه ق ساخته شده بود، از بین رفته هست و تنـها گلدسته آجری آن باقی مانده و ساختمان کنونی بـه سبک معماری آن دوره ساخته شده است.

13. قبر ابوحنیفه
ابوحنیفه نعمان بن ثابت کوفی پیشوا و مؤسس مذهب حنفی هست که جد او از مردم کابل بوده و در دوره‌ای، از شاگردان امام صادق (ع) بـه شمار مـی‌آمده است. وی درسال 150 ه ق درگذشت و در مقبره‌ای مشـهور بـه (مقبره خیزران) کـه در شمال شرقی دجله هست دفن گردید. امروزه قبرش درون نزدیکی پلی هست که بغداد را بـه شـهرکاظمـین وصل مـی‌کند و خلفای عثمانی صحن و سرا به منظور او ساخته‌اند و باتوجه بـه اینکه اکثریت سنی‌های عراق پیرو مذهب حنفی هستند، این محل زیـارتگاه مـهم سنی‌های عراق نیز بـه شمار مـی‌رود.

14. قبر عبدالقادر گیلانی
وی مؤسس یکی از فرقه‌های مـهم تصوف هست که درون شـهرگیلان غرب کرمانشاه بدنیـا آمد و در بغداد بـه تحصیل پرداخت و در سال 561 ه ق درگذشت و در یکی از مدارس بغداد دفن گردید. بعدها صوفیـان معجزات و خرق عاداتی بـه او نسبت دادند و قبر او را توسعه و ترمـیم نمودند. امروزه آرامگاه او درون محله‌ای بـه نام (باب الشیخ) قرار دارد.

15 قبر شیخ عمر سهروردی
وی یکی از صوفیـان شافعی مذهب بود کـه در سال 539 ه ق درون روستایی بـه نام (سهرورد) کـه یکی از قُرای ماوراءالنـهر هست بدنیـا آمد و در سال 632 هق درگذشت و در یکی از مقابر عمومـی بغداد دفن گردید. معجزاتی بـه وی نسبت داده‌اند و عوام الناس به منظور او صحن و سرایی ساختند. قبر وی امروزه درون محله ای بـه نام (شیخ عمر) درون شرق بغداد واقع است.
در شـهر حلب سوریـه نیز قبری منسوب بـه شیخ سهروردی هست که نگارنده ازآن دیدن نموده هست این قبر درون مسجدی بـه نام مسجد سهروردی درون وسط شـهر حلب قرار دارد، اما صحت انتساب آن بـه سهروردی مورد شک و تردید است.

16. قبر زبیده خاتون
در سمت غربی دجله (کرخ) گوری هست منسوب بـه زبیده خاتون همسر هارون الرشید و برخی از محققان را عقیده دارند کـه این گور متعلق بـه زبیده خاتون نیست بلکه قبر زمرد خاتون مادر خلیفه عباسی الناصر لدین الله است.

17. قبر شیخ معروف کرخی
وی یکی از بزرگان صوفیـه بغداد هست که درون سال 200 ه ق درگذشت وآرامگاه وی درون نزدیکی قبر زیبده خاتون درون محله کرخ مـی‌باشد.

18. باب الطلسم
این دروازه تنـها دروازه باقیمانده از برج و باروی کهن بغداد هست که درون سمت شرق دجله (رصافه) مـی‌باشد.

19. آرامگاه احمد بن حنبل
در نزدیکی رصافه همچنین قبر عبدالله احمد بن حنبل پیشوا و مؤسس مذهب حنبلی واقع شده هست که گنبد ندارد و مـی‌گویند بارها روی آن گنبد ساخته‌اند ولی بعدها آن گنبد تخریب شده هست و جالب هست بدانیم کـه پیروان ابن حنبل ساختن گنبد و بارگاه بر قبور مردگان را حرام و بدعت مـی‌دانند.

20. قبور برخی از بزرگان صوفیـه
نزدیک قبر ابن حنبل قبر ابوبکر شبلی واقع شده کـه از بزرگان متصوفه بوده است. تربت صوفی نامدار (سری سقطی) و (بْشر حافی) و (داود طائی) و (ابوالقاسم جنید بغدادی) نیز درون همـین مکان مـی‌باشند.

 

شـهر مقدس سامرا

 
شـهر مقدس سامرا درون ساحل شرقی رودخانـه دجله و در فاصله 118 کیلومتری شمال بغداد قرار دارد. این شـهر روی طول جغرافیـایی 43 درجه و 45 دقیقه و عرض جغرافیـایی 34 درجه و 35 دقیقه واقع شده است. سامرا از شمال بـه تکریت و از جنوب بـه بغداد و از غرب بـه رمادی و از شمال‌غربی بـه موصل و از جنوب‌شرقی بـه دیـالی محدود مـی‌شود. درون این شـهر مرقد دو امام همام علی الهادی (ع) و حسن العسکری (ع) قرار دارد. تولد و غیبت امام زمان (عج) درون شـهر سامرا بوده و محل غیبت آن حضرت (عج) زیـارتگاه هزاران نفر از شیعیـان دلسوخته مـی‌باشد. اکثر اهالی شـهر از برادران اهل تسنن مـی‌باشند.
درگذشته گرداگرد شـهر را بارویی از آجر وگچ بشکل دایره‌ای و به قطر 680 متر فراگرفته بودکه محیط آن بـه 2 کیلومتر و ارتفاع آن بـه 7 متر مـی‌رسید. این بارو 19 برج و چهار دروازه داشت کـه عبارتند از: باب القاطول، باب الناصریـه، باب الملطوش و باب بغداد. این بارو که تا سال 1356 ه ق (1936 م) پابرجا بود.
بیشتر خانـه‌های سامرا از آجر ساخته شده و باغهای عمومـی و خصوصی فراوانی دارد. این شـهر موزه‌ای دارد کـه حاوی آثار خطی وکتابهای فراوانی است. برحسب تقسیمات اداری وکشوری شـهر سامرا مرکز شـهرستان سامرا و بخشی از استان صلاح الدین عراق مـی‌باشد.

 

شـهرستانـهای استان صلاح الدین (سامرا)
استان صلاح الدین دارای هشت شـهرستان هست که عبارتند از:
تکریت
الدور
سامرا
بلد
الطوز
الفارس
الشرقاط
و بالاخره شـهرستان بیجی

 

تاریخچه شـهر سامرا
امپراتوری ایران درون سال 363 م (قبل از ظهور اسلام) بعد از کشته شدن ژولیـان امپراتور رم شرقی، موفق شد کـه این منطقه را از دست رومـی‌ها خارج کرده و درآن دژی بسیـار محکم بـه نام (سومـیر) بنا کند. این شـهر بعدها بعنوان پایتخت خلافت عباسی انتخاب شد و المعتصم بالله عباسی اولین خلیفه عباسی هست که پایتخت خود را از بغداد بـه این شـهر منتقل کرد و نقل هست وقتیکه المعتصم بقصد یـافتن محل مناسبی به منظور ساختن پایتخت بـه شمال بغداد سفر کرد، بعد از پیمودن راهی طولانی عاقبت بـه دیری مسیحی رسید و سه روز درآن اقامت کرد و آب‌وهوای منطقه را مناسب دید، لذا دیر را بقیمت چهار هزار دینار از مسیحیـان خرید و در سال 221 ه ق نقشـه شـهر را کشید و شروع بساختن اماکن مختلف شـهر نمود و پس از مدتی فرماندهان نظامـی و لشکریـان خود را بـه شـهر منتقل کرد و به تدریج مردم از اطراف و اکناف بسوی شـهر مذکور روانـه شدند. این شـهر درآغاز بـه نام (عسکر) و بعدها بـه نام (سرمن رأی) یـا (سامرا) معروف گردید و از سال 220 ه ق که تا 279 ه ق و در دوران خلافت شش خلیفه عباسی (معتصم، متوکل، منتصر، مستعین، معتز، مـهتدی و معتمد) بمدت 58 سال پایتخت عباسی بـه شمار مـی‌رفت.
در سال 223 ه ق افشین فرمانده نظامـی المعتصم، درحالیکه بابک خرمدین و برادرش را دستگیر کرده بود وارد شـهر سامرا شد.
در سال 245 ه ق متوکل عباسی شـهر متوکلیـه و مسجدجامع با مناره مارپیچ آن را کـه به (ملویـه) معروف شد، بنا نمود و این شـهر را بعنوان مقر خلافت خود اعلام کرد، مـهاجرت مردم بـه این شـهر کـه در فاصله ده کیلومتری شمال سامرا بود باعث خالی شدن شـهر سامرا از سکنـه شد.
در سال 254 ه ق امام هادی (ع) بـه شـهادت رسید و در سامرا مدفون شد.
در سال 255 ه ق امام زمان درون سامرا متولد شد
در سال 260 ه ق امام حسن العسکری (ع) بـه شـهادت رسید و درکنار مرقد پدر بزرگوارش بـه خاک سپرده شد و به تدریج درون اطراف این مرقد مطهر خانـه‌ها و بازارها بنا گردید و شـهر سامرا رونق گرفت و این رونق خود را حتی بعد از سقوط دولت عباسی بوسیله مغولها حفظ کرد.
در سال 279 ه ق معتمد عباسی شش ماه قبل از وفاتش این شـهر را بقصد انتقال مجدد پایتخت بـه شـهر بغداد ترک کرد و از آن بعد شـهر بغداد دوباره بعنوان پایتخت خلفای عباسی انتخاب شد و این امر باعث از رونق افتادن شـهر سامرا شد.
در سال 333 ه ق امـیر ناصرالدوله حمدانی کـه از امرای شیعه بود و خلیفه عباسی دست نشانده او بـه شمار مـی‌رفت اقدام بـه توسعه سامرا نمود و بارویی دورتادور شـهر بنا کرد.
در سال 445 ه ق یکی از فرماندهان بـه نام بساسیری علیـه سلجوقی‌ها درون این شـهر قیـام کرد.
در سال 1250 ه ق بـه همت و سرمایـه یکی از پادشاهان هندوستان، جناب شیخ زین العابدین سلماسی اقدام بـه تعمـیر باروی شـهر نمود.
در سال 1258 ه ق بـه همت یکی دیگر از پادشاهان هند بـه نام أمجد علی‌شاه، سید ابراهیم قزوینی اقدام بـه تجدید بنای باروی شـهر نمود.
در سال 1286 هجرب قمری والی عثمانی عراق (مدحت پاشا) شـهر سامرا را بعنوان شـهرستانی وابسته بـه بغداد اعلام کرد و اولین قائم مقام وی درون این شـهرستان شخصی بـه نام (علی بیک) بود.
در سال 1292 ه ق مـیرزای بزرگ محمد حسن شیرازی از شـهر نجف بـه شـهر سامرا مـهاجرت کرد و مدت بیست و یک سال درون این شـهر زندگی کرد و عاقبت درون سال 1312 ه ق درون این شـهر درگذشت. مـیرزای شیرازی اقدام بـه بازسازی بخشـهای مختلف شـهر نموده و مدرسه علمـی بزرگی درآن بنا کرد و طلاب علوم دینی را بـه این شـهر دعوت نمود.
در سال 1294 ه ق (1878 م) درون دوران حکومت عثمانی اولین پل بر روی رودخانـه فرات زده شد و باعث شد کـه این شـهر با ساحل دیگر رودخانـه مرتبط شود.
در سال 1296 ه ق (1879 م) گروهی از کردها بـه نام (هماوند) بـه شـهر سامرا یورش وآن را تاراج د.
در سال 1299 ه ق (1881 م) اولین مدرسه ابتدایی درون شـهر سامرا بنا شد.
در سال 1318 ه ق مـیرزای شیرزای درحالیکه درون شـهر سامرا مستقر بودند فتوای معروف خود مبنی بر تحریم تنباکو را صادر د.
در سال 1335 ه ق (1917 م) انگلیسی‌ها درون خلال جنگ جهانی اول شـهر سامرا را تصرف د.
در سال 1335 ه ق (1917 م) تعدادی از دزدان بـه بالای گنبد مطهر مرقد ا معصوم (ع) رفته و 25 آجر طلاکاری شده گنبد را بسرقت بردند.
در سال 1339 ه ق (1920 م) دامنـه قیـام عراقیـها علیـه انگلیس (انقلاب سال 1920) بـه کربلا رسید و با تلاش سید محمد صدر اهالی سامرا نیز درون این انقلاب مردمـی شرکت نمودند.
در سال 1343 ه ق (1924 م) شـهر سامرا دچار اپیدمـی وبا شد و بر اثر مـیزان بالای ابتلا، تعداد زیـادی از اهالی شـهر تلف شدند و بسیـاری نیز جهت گریز از بیماری شـهر را ترک نمودند.
در سال 1359 ه ق (1941 م) اهالی شـهر مجدداً برعلیـه انگلیسی‌ها قیـام د و این واقعه درون دوران حکومت رشید عالی گیلانی اتفاق افتاد و هنگامـی روی داد کـه استاندار بغداد اعلام کرد انگلیسی‌ها قصد تصرف ایستگاه راه‌آهن سامرا را دارند.
در سال 1375 ه ق (1955 م) دولت اقدام بساختن خیـابانی کرد کـه از دروازه (قاطول) آغاز مـی‌شد و به درون مرقد مطهر امام حسن عسکری (ع) منتهی مـی‌گردید. دولت همچنین اقدام بـه بنای ساختمان شـهرداری، بیمارستان، مدرسه، اداره برق و اداره پست وتلگراف درون شـهر نمود.
در سال 1952 م پروژه آبرسانی (ثرثار) افتتاح شد که تا بتواند مزارع اطراف شـهر را آبیـاری نماید.
در سال 1976 م شـهر سامرا کـه تا آن روز بعنوان مرکز شـهرستان سامرا وابسته بـه استان بغداد بود، از این استان جدا شده و به استان صلاح الدین پیوست.

 

محله‌های شـهر سامرا
محله‌های شـهر سامرا عبارتند از:
محله العابد، محله البوجول، محله البو بدری، محله البو نیسان، محله الغربیـه، محله القاطول، محله القلعه، محله الشرقیـه.

 

خیـابانـهای شـهر سامرا
خیـابانـهای مـهم سامرا عبارتند از:
شارع الخلیج، شارع السریحه (معروف بـه شارع الاعظم)، شارع الحیر الاول، شارع أبی احمد بن الرشید، شارع برغمش الترکی.

 

مساجد شـهر سامرا
مساجد مـهم سامرا عبارتند از: مسجد جامع (این مسجد را المعتصم خلیفه عباسی درون سال 221 ه ق بنا کرد)، مسجد القلعه، مسجد حسن پاشا، مسجد حمـید حسون، مسجد سید درویش، مسجد البو رحمان، مسجد علی بن أبی طالب (ع)، مسجد حاج صالح رحمانی، مسجد الارقم، مسجد اولاد الحسن (ع)، مسجد فاروق. همچنین مسجد ابودلف و مناره مارپیچ آن (در فاصله پانزده کیلومتری شمال سامرا قرار دارد) از آثار باستانی مـهم این شـهر بـه شمار مـی‌رود.

 

آثار باستانی سامرا
مناره مارپیچ (ملویـه)، قصر بلکورا (در سال 247 ه ق بوسیله المعتز عباسی ساخته شد)، قصر العاشق و المعشوق (در سال 264 ه ق بوسیله معتمد عباسی ساخته شد)، قصر المعتصم (یـا جوسق خاقانی کـه بوسیله المعتصم عباسی ساخته شد)، قصر المختار، قصر الوزیری، قصر العروس، قصر الجعفری، شـهر متوکلیـه (در فاصله ده کیلومتری شمال سامرا قرار دارد) قصر الجص، گنبد صلیبیـه، دار العامـه، تپه الصوان و بالاخره باروی شـهر سامرا.

 

مدارس دینی سامرا
شامل مدرسه علمـیه جعفریـه و مدرسه علمـیه اهل تسنن است.

 

کتابخانـه‌های سامرا
کتابخانـه‌های عمومـی و خصوصی سامرا عبارتند از: کتابخانـه محمد بن عبدالملک زیـات، کتابخانـه فتح بن خاقان، کتابخانـه عمومـی عسکریین، کتابخانـه امام محمد مـهدی (ع)، کتابخانـه عمومـی سامرا، کتابخانـه ابن بطوطه، کتابخانـه عمومـی نسخ خطی عسکری درون مدرسه آیت الله شیرازی.

 

شخصیتهای مـهم تاریخی سامرا
در سامرا شخصیتهای مـهمـی نظیرآیت الله سید محمد حسن شیرازی (متوفی سال 1312 ه ق)، ابراهیم بن محمد بن منصور سامری، ابراهیم بن ابی العباس سامری، احمد بن حسن بن حسان سامری، أحمد بن سری بن سنان اطروش، محمد بن ادریس سامری، محمد بن حسن زید سامری، احمد محمد امـین راوی، أیوب توفیق خطیب مـی‌زیستند.

 

اماکن زیـارتی سامرا
 مرقد مطهر عسکریین

 
مـهمترین زیـارتگاه شـهر سامرا مرقد مطهر دو امام همام یعنی حضرت علی الهادی (ع) و فرزند برومندشان حسن العسکری (ع) مـی‌باشد کـه دارای حرم و بارگاهی مجلل با گنبدی طلایی هست که از دور دستها قابل مشاهده هست وکنار این گنبد طلایی گنبد دیگری قرار دارد کـه کاشیکاری شده هست وآن محل مشـهد صاحب الزمان (ع) و سرداب غیبت آن حضرت هست و درون زیرگنبد مذکور مسجد بزرگی قرار دارد.
در حرم مطهر عسکریین کـه بصورت شش گوشـه ساخته شده هست علاوه بر دو امام هادی (ع) و عسکری (ع) نرجس خاتون همسرگرامـی امام حسن عسکری (ع) و والده مکرمـه امام زمان (ع) و حکیمـه خاتون امام جواد (ع) و امامزاده حسین فرزند امام هادی (ع) و تعدادی دیگر از اهل بیت (ع) مدفون شده‌اند وگنبد طلایی درون وسط صحن شریف قرارگرفته است. دو امام همام بعد از شـهادت درون منزلشان بـه خاک سپرده شدند و تا سالها شیعیـان به منظور زیـارت بـه این خانـه مـی‌آمدند، این خانـه درکنارمسجدی بود کـه گویند محل نماز خواندن آن دو امام (ع) بود و وقتیکه درون خانـه مذکور بسته بود شیعیـان درون پشت پنجره خانـه تجمع مـی‌د وآن حضرات را زیـارت مـی‌د و سپس بـه مسجد مذکور مـی رفتند و نماز زیـارت مـی‌خواندند و سالها این وضعیت ادامـه داشت وگویند اولینی کـه بر سر قبور مطهر این ا گنبدی ساخت، ناصر الدوله حمدانی بود کـه در سال 333 ه ق گنبدی بر سر قبرآنان بنا نمود و این گنبد بارها تجدید بنا و ترمـیم گردید که تا اینکه عاقبت درون قرن دوازدهم بـه همت حکمران خوی (احمد دنبلی خوئی، متوفی سال 1200 ه ق) و با هزینـه زیـادی صحن این دو امام (ع) بطوریکه امروز موجود هست بنا شد و برای آن روضه، رواق، گنبدی عالی وگلدسته ساخت، به منظور سرداب مطهر نیز صحن جداگانـه‌ای با ایوان و راه و پله‌ای جدا همچنین به منظور زنان دهلیز و سردابی مستقل ساخت. درون سال 1285 ه ق ناصرالدین شاه دستور داد که تا گنبد حرم مطهر را طلاکاری کنند کـه این امر بر روی گنبد نیز نوشته شده است. گنبد حرم مطهر عسکریین بزرگترین گنبد اماکن مقدس شیعه هست بطوریکه محیط آن 68 متر و قطرآن 22 متر و 43 سانتی متر مـی‌باشد و تعداد آجرهای طلای آن بالغ بر هفتاد و دو هزار عدد آجر است. درکنار این گنبد دوگلدسته طلایی قرار دارند کـه ارتفاع هرکدام ازآنـها از سطح زمـین 36 متر و از سطح بام صحن بالغ بر 25 متر مـی‌باشد. درون زیرگنبد حرم مطهر، ضریح نقره‌ای زیبایی قرار دارد کـه ساخته هنرمندان اصفهانی درون دهه شصت مـیلادی است. درون حرم و قسمتهایی از رواقها بطرز زیبایی آیینـه کاری شده و از یـادگارهای ملک فیصل اول پادشاه هاشمـی عراق هست و بوسیله ایوانی فراخ و سقف‌دار بـه صحنی کـه گرداگرد حرم را فراگرفته راه مـی‌یـابد. داخل صحن شریف 45 ایوان وجود دارد کـه 16 ایوان سمت غرب و 9 ایوان سمت جنوب و 20 ایوان سمت شرق قرارگرفته‌اند و یکی از ویژگیـهای این صحن آن هست که فاقد حجره مـی‌باشد.

2. مرقد مطهر نرجس خاتون

نرجس خاتون همسر امام حسن عسکری (ع) و مادر مکرمـه حضرت مـهدی (ع) مـی‌باشد و قبر مطهرآن بانوی بزرگوار درون پشت ضریح امام حسن عسکری (ع) قرارگرفته و پس از زیـارت دو امام همام شایسته هست که بـه زیـارت این بانوی پرهیزگار رفت.

3. مرقد حکیمـه خاتون

حضرت حکیمـه امام جواد (ع) و امام حسن عسکری (ع) از زنان پرهیزگار دوران خویش بود وآن حضرت حرمت فراوانی نزد برادرش امام هادی (ع) و برادر زاده‌اش امام حسن عسکری (ع) داشت. وی شاهد تولد امام زمان بود و او را درون قنداق پیچیده بـه نزد امام حسن عسکری (ع) آورد. قبر شریف این بانوی پرهیزگار پایین پا و چسبیده بـه ضریح عسکریین هست و شیخ عباس قمـی گوید به منظور این بانوی فاضله درون کتب مزار زیـارتنامـه مخصوصی ذکر نشده هست و سزاوار هست که او را با همان زیـارتنامـه حضرت معصومـه قم زیـارت کنند. حکیمـه خاتون درون سال 260 ه ق درگذشت.

4. قبر مطهر حسین بن علی الهادی (ع)
وی سیدی جلیل القدر و عظیم الشأن بوده و در بعضی از روایـات، از امام حسن عسکری (ع) و برادرش حسین بن علی بـه سبطین تعبیر شده هست وآنان را بـه اجداد طاهرشان یعنی امام حسن (ع) و امام حسین (ع) تشبیـه کرده‌اند، همچنین درون روایتی آمده هست که صدای حضرت حجت شبیـه صدای عمویشان حسین بوده هست و سید احمد اردکانی یزدی درون شجره الاولیـاء گوید کـه حسین فرزند حضرت هادی (ع) از زاهدان و عابدان روزگار بود و به امامت برادر خود اعتراف داشت.

5. سرداب غیبت


 
مشـهد صاحب الزمان و سرداب غیبت از زیـارتگاه‌های مـهم سامرا هست و درون حقیقت سرداب بخشی از خانـه مس حضرت عسکری (ع) بود کـه درآن بـه عبادت مـی‌پرداخت و پس از او محل سامام زمان (ع) بوده است. این محل از دیر باز مورد توجه شیعه بوده هست و از آنجا کـه عبادتگاه سه امام بوده، قداست و احترام ویژه‌ای دارد. گفتنی هست که بوسیله پله‌هایی مـی‌توان بـه زیرزمـین رسید. فضای اصلی وکهن زیرزمـین عبارت هست از:
تالاری مربع‌مستطیل بـه ابعاد 3* 5 متر. درون شرق این تالار فضایی هست که پنجره‌ای از چوب دارد و محل عبادت امام (ع) بوده است. پنجره این نمازخانـه یکی از ارزشمندترین قطعات باقیمانده از دوران عباسی‌ها هست و دارای کتیبه‌ای کهن مـی‌باشد. این پنجره بـه دستور الناصر لدین الله عباسی (از خلفای علاقمند بـه اهل بیت (ع) بود) درون سال 606 ه ق ساخته شده است. درون کاشیکاری درون این بقعه نام ناصر الدین شاه قاجار ثبت شده هست که درون سفر عتبات خود بـه زیـارت این جایگاه تشرف یـافته است. خادمان سرداب درون این بقعه کوچک حفره‌ای تعبیـه کرده‌اند و ازآن بـه زائران خاک مـی‌دهند کـه فاقد هرگونـه توجیـه و دلیل شرعی است. کاشیکاری‌های صحن و سردر ورودی‌ها از دوره قاجاریـه مـی‌باشند.

6. مرقد سید محمد (ع)
سید محمد فرزند بزرگوار امام علی النقی (ع) هست که درون سال 252 ه ق درگذشت و مرقد ایشان درون شـهر بلد درون جاده اصلی کاظمـین سامرا و در فاصله هشت فرسنگی شـهر سامرا قرار دارد. این امامزاده مورد احترام فراوان شیعیـان عراق بوده وآنان را نسبت بـه وی اعتقادی عظیم هست و معمولًا تمامـیانیکه بـه زیـارت ا معصوم سامرا مـی‌روند، بـه زیـارت این جناب نیز نائل مـی‌گردند. کرامات بسیـاری از این بزرگوار نقل شده هست و درون بزرگواری ایشان همـین بس کـه ایشان قابلیت و صلاحیت امامت را داشتند و فرزند بزرگ امام هادی (ع) بودند و در فوت او، حضرت امام حسن عسکری (ع) گریبان خود را چاک نمود و شیخ نوری اعتقاد عظیمـی بـه زیـارت آن بزرگوار داشته و در تعمـیر بقعه و ضریح مبارکش سعی نمود.
کتیبه‌ای بدین صورت بر ضریح شریفش نوشته شده هست (هذا مرقد السید الجلیل ابی جعفر محمد بن الامام ابی الحسن علی الهادی (ع) عظیم الشأن جلیل القدر کانت الشیعه تزعم انـه الامام بعد ابیـه (ع) فلما توفی نص ابوه علی اخیـه ابی محمد الزکی وقال له احدث الله شکراً فقد احدث فیک امراً خلفه ابوه فی المدینـه طفلًا وقدم علیـه فی سامرا مشتداً و نـهض الی الرجوع الی الحجاز ولمّا بلغ بلد علی تسعه فراسخ مرض و توفی و مشـهده هناک ولما توفی شق ابومحمد علیـه ثوبه و قال فی جواب من عابه علیـه قد شق موسی علی اخیـه هارون وکانت وفاته فی حدود اثنین و خمسین بعد المأتین) یعنی این مرقد سید جلیل ابوجعفر محمد فرزند امام هادی هست که فردی عظیم الشأن هست و شیعیـان را این گمان بود کـه او بعد از امام هادی بـه امامت خواهد رسید و چون درگذشت امام هادی (ع) بر امامت حسن عسکری (ع) اشاره فرمود، هنگامـیکه امام هادی (ع) از مدینـه بـه سامرا مـی‌رفت سید محمد کودکی بیش نبود و بعدها چون بـه بلوغ رسید راهی سامرا شد و چندی درون سامرا بود که تا آنکه تصمـیم گرفت بـه مدینـه برگردد و چون نـه فرسنگی از سامرا دور شد و به بلد رسید درون همـین جا بیمار شده و درگذشت و چون این خبر بـه امام حسن عسکری (ع) رسید از شدت اندوه گریبان خود را چاک کرد و چون براین کار او خرده گرفتند فرمود کـه حضرت موسی نیز درون مرگ برادرش هارون گریبان خود را پاره کرد.

7. قبر امامزاده محمد دری‌
از نوادگان امام کاظم (ع) (متوفی سال 300 ه ق)

 

شـهر حله‌
شـهر حله شـهری قدیمـی درون مـیانـه عراق و مرکز استان بابل مـی‌باشد این شـهر بین راه بغداد بـه نجف و در فاصله هشتاد کیلومتری جنوب‌شرقی بغداد قرار دارد. این شـهرکهن، یکی از مراکز مـهم حوزه‌های علمـی شیعه هست و بسیـاری از بزرگان شیعه مانند، علامـه حلی و محقق حلی از این شـهر برخاسته‌اند و امروزه استان بابل یکی از استانـهای شیعه‌نشین مـهم عراق است. درون نزدیکی حله شـهر باستانی (هاشمـیه) قرار دارد کـه روزگاری پایتخت اولیـه عباسی‌ها بود. درون این شـهر ابوالعباس سفاح و ابوجعفر منصور دوانیقی خلافت د و منصور بعد از ساختن بغداد پایتخت خود را بـه بغداد منتقل کرد. دهها نفر از سادات جلیل القدر بنی الحسن (ع) بـه دست این دو تن درون این شـهر بـه شـهادت رسیدند. برخی ازآنـها را از مدینـه بدین شـهرآورده، زندان نموده و سپس درگورهای دسته‌جمعی دفن د و یـا درون دیوارها و ستونـها جای دادند و برآنـها ساختمان بنا د.

 

اماکن زیـارتی و تاریخی حله‌
1. مرقد امامزاده حمزه
این امامزاده بـه (حمزه الغربی) شـهرت دارد، وی ابویُعلی حمزه بن القاسم بن علی بن حمزه بن الحسن بن عبیدالله بن ابی الفضل العباس (ع) است. او از راویـان حدیث و از علمای بزرگوار شیعه بوده وآرامگاهش درون روستای (مزیدیـه) درون نزدیکی حله مـی‌باشد. بر قبر اوگنبد و ضریح و رواق و صحن بزرگی ساخته شده و زیـارتگاه مردم است.

2. مرقد امامزاده قاسم
فرزند بزرگوار امام موسی بن جعفر (ع) و برادر تنی امام رضا (ع) و حضرت معصومـه (س) است. او بعد از شـهادت پدرش از بغداد گریخت و در مـیان عشایر منطقه (سورا) درون اطراف حله مخفی گردید و پس از وفات درآرامگاه کنونی‌اش دفن شد. امروزه قبر او زیـارتگاه مردم هست و صحن و سرا و بارگاه باشکوهی دارد و مـیان مردم بـه استجابت دعا و نذر مشـهور است.
این دو امامزاده بزرگوار و صحیح النسب، مشـهورترین امامزادگان این منطقه هستند و شـهرت این دو بـه گونـه‌ای هست که نام شـهر مدفن آنان، از نام اصلی بـه نام این دوتن تغییر یـافت و در مـیان مردم بـه شـهر (حمزه و قاسم) مشـهور شده است.

3. مسجد رد الشمس

درآغاز بزرگراه کربلا بـه حله بقعه‌ای هست با گنبد مخروطی کـه بنابر روایـات تاریخی، امـیرالمؤمنین (ع) هنگام بازگشت از جنگ صفین درون این بقعه نماز ظهر و عصر را بعد ازآنکه خورشید بـه اراده پروردگار و خواست حضرت (ع) از وضعیت غروب بـه ظهر بازگشت، بجای آورد. این واقعه پیشینـه تاریخی کهنی دارد و تمامـی مورخان و محدثان درباره آن سخن گفته و آن را یکی از معجزات حضرت علی (ع) شمرده‌اند.

4. تپه حراقه
جایگاه و تپه‌ای هست که حضرت ابراهیم (ع) را درون زمان نمرود بر منجنیق نـهادند و به آتش افکندند. امروزه فضای باز روبروی تپه بـه گونـه‌ای هست که گویی آثار برافروختن آتشی عظیم بر روی زمـین نمایـان است. این جایگاه درون دهکده‌ای بـه نام (برس) درون شمال حله واقع است.

5. آرامگاه ابراهیم احمر العینین
وی ابراهیم بن عبدالله المحض بن الحسن المثنی فرزند امام حسن مجتبی (ع) است. او عالم، عابد، زاهد و شجاع بود و در سال 145 ه ق علیـه ابوجعفر منصور قیـام کرد و پس از جنگ و خونریزی بـه دست لشکریـان منصور بـه شـهادت رسید و سر او را بد و به هاشمـیه پایتخت منصور بردند. امروزه درون محل دفن سر او درون هاشمـیه، درون نزدیکی رودخانـه (الجربوعیـه) آرامگاهی ساخته‌اند.

6. آرامگاه ابو دمـیعه
او محمد بن علی بن الحسین فرزند زید بن علی بن الحسین (ع) هست که آرامگاهش درون (محله الطاق) است. وی امامزاده‌ای والامقام هست و درون سال 140 ه ق درگذشت، قبر او از زیـارتگاه‌های مشـهور شـهر حله است.

7.آرامگاه حسن الاسمر
ابومحمد حسن الاسمر از نوادگان زید شـهید هست و آرامگاهش درون روستای (زبید) درون حومـه حله قرار دارد.

8. آرامگاه محمد الادرع
ابوجعفر محمد الادرع از نوادگان امام حسن مجتبی (ع) هست و آرامگاهش درون روستایی درون جنوب حله واقع است.

9. آرامگاه اسماء بنت عمـیس
اسماء بنت عمـیس از زنان پیشتاز درون اسلام هست که بهمراه شوهرش جعفر بن ابی طالب بـه حبشـه مـهاجرت کرد و پس از شـهادت جعفر بـه همسری ابوبکر درآمد و محمد بن ابی بکر را برایش بدنیـا آورد و پس از مرگ ابوبکر و شـهادت حضرت فاطمـه (س) بـه همسری امـیرالمؤمنین علی (ع) درآمد و برایش یحیی را بدنیـا آورد. آرامگاهی درون حومـه شـهر هاشمـیه بـه او نسبت داده مـی‌شود و در نزدیکی این آرامگاه قبر فرزندش یحیی قرار دارد.

10. آرامگاه اسماعیل طباطبا
او نواده حسن مثنی فرزند امام حسن (ع) هست وآرامگاهش درون هاشمـیه است.

11. مرقد حضرت ایوب

این پیـامبر عظیم الشأن یکی از انبیـای بنی اسرائیل هست که خداوند بـه منظورآزمایش، وی را بـه انواع بلایـای دنیوی مبتلا ساخت وآن حضرت درون تمامـی آن بلایـا صابر و شکیبا بود. وی درون سرزمـین عراق وفات یـافت وآرامگاهش درون چهار فرسنگی جنوب شـهر حله، بـه سمت کوفه، درون منطقه‌ای بـه نام (الرازنجیـه) قرار دارد.

12. مرقد بکر بن علی


 
این مرقد درون اطراف حله و در سمت راست جاده شـهر (کفل) بـه حله و نزدیک جاده اصلی کوفه بـه حله، درون فاصله شش کیلومتری حله واقع شده است. مرقد دارای گنبدی کوچک و بنای آن بـه اواخر دوران عثمانی‌ها درون عراق باز مـی گردد. مرقد درون سال 1387 ه ق تجدید بنا شده و روی آن گنبد بزرگتری از آجر ساختند کـه ارتفاع آن بـه 9 متر مـی‌رسد. مساحت حرم زیرگنبد 25 متر مربع هست و روی قبر مطهرش ضریحی ازآهن قرار دارد و بر قبر وی لوحی با این متن وجود دارد: (این قبر بکر بن أبی طالب هست که مادرش لیلی مسعود بن خالد تمـیمـی است)
در بررسیـهای بعمل آمده درون خصوص این اسم، متأسفانـه هیچگونـه اثری ازآن یـافت نشده هست و برخی از محققین معتقدند کـه منظور از بکر همان ابوبکر بن علی بن أبی طالب هست که درون مورد اسم او اختلاف نظر است، برخی او را عبدالله و برخی عبید الله و برخی محمد مـی‌دانند و همچنین درباره نام مادرش برخی معتقدند کـه مادرش لیلی مسعود بن خالد دارمـی هست و برخی مـی گویند کـه مادرش (أم ولد) است. بهرحال بررسی عمـیق درون این خصوص را حتما به صاحبنظران مربوطه محول نمود.
حرم مرقد درون سال 1412 ه ق تجدید بنا شد و تعدادی از رواقها بـه آن افزوده شد و در سال 1416 ه ق نیز ایوانی بـه حرم اضافه شد.
ضریح درون سمت شمالی حرم واقع شده و از آهن آبکاری شده با آلومنیوم ساخته شده و مساحت آن 1/ 5* 2 متر و بلندی آن 2/ 5 متر است. بخش جلویی ضریح از سه پنجره تشکیل شده کـه روی آن سوره حمد نقش بسته است. دیوار اطراف ضریح دیوارآجری سیمانی بوده و روی آن نام ائمـه اطهار نقش بسته است.
حرم دارای سه رواق هست که درون سال 1412 ه ق ساخته شده‌اند، دو رواق آن متعلق بـه زنان و یک رواق متعلق بـه مردان است. رواق مردان درون سمت راست حرم قرار دارد و محرابی نیز درآن تعبیـه شده هست و دو رواق سمت چپ و شمال حرم متعلق بـه زنان مـی‌باشد.
مرقد ایوانی دارد کـه مساحت آن از رواقها کوچکتر هست و بوسیله دری چوبی بـه طول دو متر و عرض دو و نیم متر از حرم جدا مـی‌گردد کـه روی درون مذکورآیـه (بسم الله الرحمن الرحیم ولاتحسبن الذین قتلوا فی سبیل الله امواتاً بل أحیـاء عند ربهم یرزقون) نقش بسته و زیرآن نوشته شده است: (السلام علیک یـا من فدی لأخیـه الحسین بنفسه. السلام علیک أیـها الشـهید أبوبکر بن علی بن أبی طالب).
مرقد دارای صحنی بـه طول 60 و عرض 40 متر هست و باتوجه بـه این امر حتما مساحت کل مرقد 240 متر مربع باشد. صحن دو اتاق دارد کـه یکی متعلق بـه خدام مرقد و دیگری بعنوان انبار مورد استفاده قرار مـی‌گیرد. بخشی ازکف صحن موزاییک و بخش دیگرآن سیمانی است.

13. قبر ابوالعباس سفاح
ابوالعباس سفاح اولین خلیفه عباسی است. او درون سال 136 ه ق درگذشت وگور او درون مخروبه‌ای درون شـهر قاسم است.

14. آرامگاه عبدالله المحض
او نوه امام حسن (ع) هست که درون سال 145 ه ق زنده بگورگردید وآرامگاهش درون هاشمـیه است.

15. آرامگاه عبدالله بن زید
او برادر یحیی بن زید شـهید است. مدفنش درون 17 کیلومتری شـهرکفل و در حومـه هاشمـیه است.

16. آرامگاه عمران بن علی (ع)
عمران بن علی بن ابی طالب (ع) یکی از فرزندان حضرت علی (ع) هست که بنا بـه نقل مورخان درون جنگ نـهروان مجروح شد و هنگام انتقال بـه کوفه درون نزدیکی حله شـهید شده، و در همانجا دفن گردید. آرامگاهش درون یک کیلومتری شمال حله واقع است.

17. آرامگاه عون بن علی
از امامزاده‌های مدفون درون حومـه شـهر هاشمـیه است.

18. آرامگاه قاسم بن موسی الکاظم (ع)
آرامگاهش درون جنوب شـهر حله واقع است.

19. آرامگاه محمد الدیباج
محمد دیباج و چهارتن دیگر از سادات بنی الحسن (ع) درون بقعه‌ای درون هاشمـیه مدفونند.

20. آرامگاه ابن ادریس حلی
ابن ادریس حلی از بزرگان فقهای امامـیه هست و از وی کتاب مشـهوری بـه نام (السرائر) بر جای مانده هست که خود نیز بدین نام شـهرت یـافته و به (صاحب السرائر) معروف شد. ابن ادریس درون سال 598 ه ق درگذشت وآرامگاه باشکوهش اینک درون شـهر حله واقع است.

21. آرامگاه ابن حماد واسطی
ابن حماد از بزرگان فقهای امامـیه هست که قبرش درون (محله الجامعیین) حله مـی‌باشد.

22. آرامگاه ابن سعید حلی
شیخ نجیب الدین یحی بن احمد حلی یکی از فقهای نامدار شیعه هست و نویسنده کتاب (جامع الشرائع) است. او درون سال 689 ه ق درون حله درگذشت و در خانـه خود مدفون شد. آرامگاه وی امروزه درون (محله الطاق) شـهر حله قرار دارد و بر قبرش گنبد و سرایی ساخته‌اند. درون پیرامون قبر او، آرامگاه گروهی از بزرگان شیعه نیز قرار دارد.

21. آرامگاه محقق حلی
محقق حلی یکی از علمای بزرگ امامـیه و نویسنده کتاب (شرائع الاسلام) است. او درون سال 676 ه ق درون حله درگذشت وآرامگاهش درحله مشـهور است.

 

شـهر بصره‌
شـهر بصره نخستین شـهر اسلامـی ساخته شده درون عراق هست که درون سال 14 ه ق تأسیس شد و زمان ساختن آن شش ماه قبل از تأسیس کوفه بوده است. این شـهر درون آغاز محل استقرار لشکریـان اسلام بود وگویند کـه این شـهر بر بقایـای پادگان ایرانیـان، درون منطقه‌ای بـه نام (الخربیـه) ساخته شده هست و درکنارآن بقایـای شـهرکهن (طریدون) قرار دارد و ظاهراً یکی از شـهرهای تمدن بابل و یـا آشور بوده است. شـهر بصره نقش مـهمـی درون تاریخ و علوم اسلامـی ایفا کرده و مرکز یکی از مدارس مـهم فقه وکلام و زبان عربی بـه شمار مـی‌رفته است.

 

اماکن دیدنی بصره‌
1. مسجد جامع بصره

این مسجد بـه مسجد امام علی (ع) نیز شـهرت دارد و نخستین مسجد ساخته شده درون عراق است. حضرت علی (ع) بعد از واقعه جمل درون این مسجد نماز گزارد و درباره آن پیشگویی نمود کـه سیل عظیمـی این مسجد را غرق خواهد کرد کـه صدها سال بعد این سیل بوقوع پیوست و این حادثه جزو غیبگویی‌های آن حضرت شمرده شد. امروزه از این مسجد تنـها قسمتی از گلدسته و باروی آن باقی مانده است.

2. آرامگاه زید بن صوحان
او از یـاران با وفای امـیرالمؤمنین (ع) بود کـه در سال 36 ه ق درون جنگ جمل بـه شـهادت رسید وآرامگاهش درون (کوت الزین) بصره قرار دارد.

3. قبر حسن بصری
او از تابعین و مشایخ معروف صوفیـه هست که سال 21 ه ق درون مدینـه بدنیـا آمد و سال 110 ه ق درون بصره درگذشت و بر قبر او بنای کهنی از قرن هفتم با گنبدی مخروطی قرار دارد.

4. آرامگاه ملاصدرا
صدر الدین شیرازی یکی از علمای برجسته شیعه و از فلاسفه معروف هست که درون حین سفر حج درگذشت و در یکی از اتاقهای پیرامون قبر حسن بصری بـه خاک سپرده شد.

5. قبر زبیر بن عوام
زبیر بن عوام زاده پیـامبر (ع) و یکی از رهبران جنگ جمل بود کـه بهمراهی طلحه غائله جمل را برپا کرد، اما درون مـیانـه جنگ پشیمان شد و هنگام فرار از مـیدان جنگ بـه دست مردی بـه نام (ابن جرموز) بقتل رسید. حکومت عثمانی به منظور گور او کـه در بیـابان بود ساختمانی ساخت کـه امروزه اطراف آن شـهری بـه نام (الزبیر) ساخته شده هست و این شـهر که تا بصره 30 کیلومتر فاصله دارد.

 

اماکن زیـارتی و تاریخی بصره
 مرقد امامزاده حمزه
این امامزاده بـه (حمزه الغربی) شـهرت دارد، وی ابو یُعلی حمزه بن القاسم بن علی بن حمزه بن الحسن بن عبیدالله بن ابی الفضل العباس (ع) است. او از راویـان حدیث و از علمای بزرگوار شیعه بوده و آرامگاهش درون روستای (مزیدیـه) درون نزدیکی حله مـی‌باشد. بر قبر او گنبد، ضریح، رواق، و صحن بزرگی ساخته شده و زیـارتگاه مردم است.

مرقد امامزاده قاسم
فرزند بزرگوار امام موسی‌بن جعفر و برادر تنی امام رضا (ع) و حضرت معصومـه (س) است. او بعد از شـهادت پدرش از بغداد گریخت و در مـیان عشایر منطقه (سورا) درون اطراف حله مخفی گردید و پس از وفات درون آرامگاه کنونی‌اش دفن شد. امروزه قبر او زیـارتگاه مردم هست و صحن و سرا و بارگاه باشکوهی دارد و در مـیان مردم بـه استجابت دعا و نذر مشـهور است. این دو امامزاده بزرگوار و صحیح النسب، مشـهورترین امامزادگان این منطقه هستند و شـهرت این‌دو به‌گونـه‌ای هست که نام شـهر مدفن آنان، از نام اصلی بـه نام این دو تن تغییر یـافت و در مـیان مردم بـه شـهر (حمزه و قاسم) مشـهور شده است.

 

سایر اماکن زیـارتی بصره عبارتند از
مسجد ردالشمس، تپه حراقه، آرامگاه ابودمـیعه، آرامگاه حسن الاسمر، آرامگاه اسماء بنت عمـیس، محمد الادرع، آرامگاه اسماعیل طباطبا، مرقد ایوب نبی و غیره.

 

دیگر اماکن زیـارتی درون عراق‌
 مرقد سلمان فارسی‌

مرقد سلمان فارسی یـا (سلمان پاک) درون شـهر مدائن فعلی هست و بنا بگفته شیخ عباس قمـی از تکالیف زوار درون کاظمـین رفتن بـه مدائن بـه منظور زیـارت عبد صالح الهی جناب سلمان فارسی مـی باشد کـه اول ارکان اربعه شیعه بـه شمار مـی‌رود و رسول اکرم (ص) او را از اهل بیت (ع) خود شمرده است.
پس از رحلت رسول اکرم (ص)، سلمان بـه عنوان فرماندار مدائن برگزیده شد و پس ازب اجازه از امـیرمؤمنان علی (ع) بدین منطقه رهسپار شد و تا آخر عمر درون شـهر مدائن زیسته و در همان جا فوت کرده و به خاک سپرده شد.

مرقد حذیفه یمانی‌
حذیفه یمانی از بزرگان اصحاب رسول خدا (ص) و از یـاران خاص امـیرالمؤمنین (ع) هست که مرقد وی نیز درون مدائن مـی‌باشد. حذیفه از جانب خلیفه دوم سالها والی مدائن بود، سپس او را عزل کرد و جناب سلمان والی آنجا شد و چون سلمان وفات کرد، حذیفه مجدداً والی آنجا شد که تا آنکه خلافت بـه امـیرالمؤمنین (ع) رسید وآن حضرت او را برحکمرانی مدائن ابقا فرمود و هنگامـیکه حضرت علی (ع) به منظور جنگ جمل از مدینـه راهی بصره گردید، حذیفه وفات یـافت و در همان شـهر مدائن بـه خاک سپرده شد.

مرقد ابراهیم اشتر
ابراهیم بن مالک اشتر نخعی درون ماه جمادی الثانی سال 71 هجری قمری درون جنگ با لشکریـان بنی امـیه بـه فرماندهی (محمد بن مروان) بـه شـهادت رسید و درمنطقه‌ای بـه نام مسکن درون نزدیکی رودخانـه دجیل درون فاصله یکصد کیلومتری شمال غربی بغداد بـه خاک سپرده شد.
ابراهیم اشتر همانند پدرش مالک اشتر سوارکاری دلاور و یکی از پیروان مخلص و وفادار اهل بیت بود. هنگامـیکه مختار ثقفی درون سال 66 ه ق بـه خون خواهی امام حسین (ع) درکوفه قیـام کرد. ابراهیم اشتر بـه او پیوسته و با او بیعت نمود و هنگامـیکه لشکر بنی امـیه بـه فرماندهی (عبید الله بن زیـاد) به منظور سرکوب قیـام مختار بـه عراق گسیل شد ابراهیم اشتر نیز درون رأس لشکری به منظور مقابله با آنان برخاست و دو لشکر درون منطقه‌ای بین اربیل و موصل بـه نام (خازر) بهم رسیدند و جنگ سختی بین آنان درون گرفت و ابراهیم اشتر توانست درون این جنگ تعدادی از فرماندهان برجسته بنی امـیه رابه قتل برساند کـه مـهمترین آنـها عبارت بودند از: عبید الله بن زیـاد، حصین بن نمـیر، شرحبیل بن ذی الکلاع، ابن حوشب، غالب باهلی.
در هنگام کشته شدن مختار درون سال 67 هجری قمری بوسیله مصعب بن زبیر، ابراهیم اشتر حاکم موصل و جزیره بود و مصعب نیز او را بر پست خود باقی گذاشت که تا بتواند جلوی حمله امویـان را بگیرد.
عبدالملک بن مروان درون طی نامـه‌ای بـه ابراهیم اشتر از او خواست کـه به بنی امـیه بپیوندد که تا وی را بـه حکومت عراق برگزیند اما اشتر این پیشنـهاد را رد کرد و درنتیجه عبد الملک لشکری را بـه فرماندهی (محمد بن مروان) بـه مقابله با او فرستاد و جنگ سختی بین آنـها درون منطقه مسکن درون گرفت و ابراهیم اشتر درون این جنگ بـه شـهادت رسید و بنا بـه نقل مسعودی درکتاب مروج الذهب بعد از شـهادت ابراهیم اشتر سرش را بریده، بـه نزد عبدالملک فرستادند و جسد او را آتش زدند.
مرقد کنونی ابراهیم اشتر ظاهراً همان مکانی هست که جسد مطهرش را آتش زدند و این مرقد امروزه درون صحرای مابین بغداد و سامرا روی زمـین مرتفعی بصورت ساختمانی مربعی شکل با گنبدی فیروزه‌ای قرارگرفته هست و مردم این مرقد را بـه نام مرقد (شیخ ابراهیم) مـی‌نامند.
مرقد ابراهیم اشتر امروزه درون شـهرستان فارس استان صلاح الدین و در فاصله 45 کیلومتری کاظمـین واقع شده است. این مرقد درون خیـابانی خاکی، منشعب از جاده اصلی سامرا کاظمـین و درکنار پل اسحاقی قرار دارد. گنبد مرقد از بیرون با کاشیـهای فیروزه فام پوشانده شده و از درون با کاشیکاری وکاشی‌نوشته‌هایی از آیـات قرآن تزیین شده است. درون پایین گنبد دوازده پنجره قرار دارد وگنبد روی شش ستون هفت متری بنا شده کـه تا ارتفاع دو متری با مرمر پوشانده شده‌اند. ضریح مرقد از جنس برنز زرد بوده و قبلًا درحرم امامزاده سید محمد فرزند امام هادی قرار داشت کـه درسال 1385 ه ق بـه این مکان منتقل شده هست ابعاد ضریح 3* 4/ 25 متر و ارتفاع آن 2/ 5 مترمـی‌باشد. گرداگرد ضریح را حرمـی مربعی شکل بـه ابعاد هیجده متر و با چهار درون بزرگ آهنی فراگرفته است. صحن خاکی بوده و اطراف آن را دیواری مستطیلی شکل بـه طول 100 متر و عرض 80 متر احاطه کرده کـه از بلوکهای سیمانی ساخته شده است. مرقد دارای برق و وسایل خنک کننده مـی‌باشد و تعداد خادمان آن سیزده نفر هست که بصورت شیفتی خدمت مـی‌کنند.

مرقد دو طفلان مسلم بن عقیل‌


 
این مرقد درون فاصله سه کیلومتری شرق (مسیب) (1) قرار دارد. و علی رغم آنکه روایت شیخ صدوق تنـها روایتی هست که قصه شـهادت آنان را بـه تفصیل نقل کرده هست اما برخی از علمای شیعه درون صحت انتساب آن بـه فرزندان مسلم تردید داشته‌اند با این وجود بسیـاری معتقدند کـه این محل مرقد طفلان مسلم بن عقیل هست که محمد اصغر و ابراهیم نامـیده مـی‌شدند و در حادثه کربلا موفق شدند کـه از معرکه جان سالم بـه در و پس از مدتی راهپیمائی راه را گم کرده و توسط دشمنان اسیر شده و به زندان مـی‌افتند اما زندانبان آنان را فراری داده وآن دو بـه خانـه زنی از شیعیـان پناهنده مـی‌شوند اما حارث بن عروه طائی کـه از سرکردگان عبید الله بن زیـاد بود آنان را دستگیر نموده و درکنار شط فرات درون سال 62 ه ق بـه شـهادت مـی‌رساند و نیز درون همـین روایت آمده هست که محمد اصغر درون سال 52 ه ق و ابراهیم درون سال 53 ه ق بدنیـا آمده بودند.
بنابر روایـات موجود ظاهراً مرقد فعلی محل شـهادت آنان بوده هست و قاتل بعد ازکشتن این دو طفل و جدا سر آنـها و ارسال سرها به منظور ابن زیـاد جسد مطهرشان را درون رودخانـه فرات انداخت. اجساد بنا بـه روایتی توسط مردم از آب گرفته شده و در همان جا مدفون شدند و برخی نیز معتقدند کـه این محل زندان آن دو بوده است.
دربندی درکتاب خود (اسرار الشـهاده) مـی‌گوید: (قبر آن دو درون مکانی مشـهور درون نزدیکی شـهر مسیب است، هرچند کـه ما که تا کنون حتی یک روایت درون مورد تعیین محل دقیق دفن آنـها نیـافته‌ایم اما اجماع علمای شیعه بر این هست که آنـها درون این مکان بـه شـهادت رسیده، دفن شده‌اند. بـه تواتر نقل شده کـه فضلا و علمای شیعه بقصد زیـارت آنـها بـه این مرقد مطهر مشرف مـی‌شده‌اند. (1) حرزالدین درکتاب خود مراقد المعارف درون این باره مـی‌گوید: (قرنـها مـی‌گذرد و این محل درون طی قرون گذشته بعنوان مرقد طفلان مسلم مطرح بوده هست و بجزگروه بسیـار اندک، هیچکدام از مشاهیر بزرگ و علمای امامـیه بدین امر معترض نشده‌اند. درون دوران ما نیز بسیـاری از علمای محقق و پژوهشگر شیعه بـه زیـارت آن مرقد مشرف شده‌اند. تمام شیعیـان ساکن درون عراق این مرقد را متعلق بـه طفلان مسلم بن عقیل مـی‌دانند، همچنین شیعیـان ایران و تمامـی زائران عتبات عالیـات نیز بـه این امر معتقد مـی‌باشند و به زیـارت مرقد رفته و برای آن هدایـا و نذوراتی‌اند و این امور خود بهترین دلیل درون صحت انتساب آن بـه فرزندان مسلم بن عقیل است) .
بنابر شواهد مذکور اولین بنایی کـه در این محل ساخته شده بوسیله سلطان اسماعیل صفوی و در حدود سالهای 920 که تا 930 ه ق بود کـه شامل دو گنبد و یک حرم کوچک بوده است.
براساس اظهارات شیخ علی قسام نماینده آقای حکیم درشـهر (مسیب) بنای فعلی مرقد توسط حاج محمد حسین صدر وزیر سلطان فتحعلی قاجار درون سال 1220 ه ق (1805 م) احداث شد. وی علاوه بر حرم صحن بزرگی به منظور مرقد ساخت کـه از وسط بـه دو بخش تقسیم شده بود، قسمت اول مخصوص استراحت زائران و قسمت بعدی مخصوص نگهداری چهارپایـان آنان بود. درون سال 1355 ه ق گروهی از تجار ایرانی بخش مخصوص چهارپایـان را بعد از ویران بـه صحن مرقد افزودند و درآن اتاقهایی به منظور استراحت زوار ساختند. درون سال 1376 ه ق نیز دولت عراق مبلغی را به منظور نوسازی صحن اختصاص داد کـه با آن بخش غربی صحن ساخته شد. درون سال 1381 ه ق تجار فوق الذکر ایرانی مرقد را بـه آب لوله کشی تجهیز نمودند و برخی دیگر از مؤمنین درون سال 1384 ه ق هزینـه برق‌رسانی آن را تأمـین د. درون سال 1394 ه ق مرقد تجدید بنا شد و با نقوش و خطوط زیبای اسلامـی مزین گردید. مقبره کنار مرقد نیز بـه پارکینگ ماشین تبدیل شد که تا زائران از آن استفاده کنند.
در داخل حرم دو ضریح قرار دارند کـه ضریح شرقی متعلق بـه ابراهیم بن مسلم بن عقیل و ضریح غربی متعلق بـه برادرش محمد بن مسلم بن عقیل هست و فاصله بین دو ضریح شش متر هست و هرکدام از آنـها 3 متر طول، 2 متر عرض و 2/ 25 متر ارتفاع دارند و در تاریخ 1301 ه ق از برنز زرد ساخته شده‌اند و ضریحی چوبی داخل هرکدامشان قرار دارد کـه توسط اداره اوقاف استان بابل عراق درون سال 1395 ه ق (1975 م) نصب گردیده است.
بر بالای دو ضریح دوگنبد بزرگ قرارگرفته کـه با کاشیکاریـهای فیروزه‌ای رنگ وکتیبه‌ای از آیـات قرآنی تزیین شده‌اند و در پایین آیـات قرآنی هرگنبد پانزده پنجره کوچک وجود دارد کـه نور از آنـها بـه داخل حرم مـی‌تابد.
طول حرم 24 متر و عرض آن از سمت جنوب بـه شمال بیش از 12 متر هست و درون حرم شمعدان کوچکی وجود دارد کـه بر روی آن بـه زبان فارسی متن زیر کنده‌کاری شده است: (وقف مرقد مطهر طفلان جناب مسلم (ع) نمود نواب علیّه عالیـه شمس الدوله حرم محترم پادشاه بـه تاریخ شـهر صفر سنـه 1287 ه ق).




[ولما قسمت شصت ودو]

نویسنده و منبع: ادمین | تاریخ انتشار: Thu, 24 Jan 2019 15:39:00 +0000



ولما قسمت شصت ودو

تأويل درون قرآن و «تأويل قرآن» - مقالات - مقالات - مرکز جامع ...

درباره تاویل نظرها و ارای گوناگونی از اشخاص مختلف نقل شده هست که درون این مقاله بـه نقل و ارزیـابی آنـها خواهیم پرداخت.


نويسنده : ولما قسمت شصت ودو محمد کاظم شاکر

واژه تأوبل درون قرآن، ولما قسمت شصت ودو هفده بار درون 15 آيه و 7 سوره آمده است. ولما قسمت شصت ودو درون آيات 7 سوره آل عمران و 53 سوره اعراف و 36 سوره يونس، درباره قرآن بـه كار رفته هست كه منشأ بحث وگفتگوي مفسّران درباره «تأويل قرآن» شده است. ولما قسمت شصت ودو درباره تاویل نظرها و ارای گوناگونی از اشخاص مختلف نقل شده هست که درون این مقاله بـه نقل و ارزیـابی آنـها خواهیم پرداخت.

کلمات کليدي : شیعه، سلفیـه، قرآن، تأویل، تفسیر، ابن تیمـیه
مقدمـه

كاربرد واژه تأويل درون آيات قرآن كريم، انگيزه‌اي براي بحث‌هاي گسترده درباره «تأويل» و به ويژه «تأويل قرآن» شده است. اين واژه درون قرآن، هفده بار درون 15 آيه و 7 سوره آمده است. درون آيات 7 سوره آل عمران و 53 سوره اعراف و 36 سوره يونس، درباره قرآن بـه كار رفته هست كه منشأ بحث وگفتگوي مفسّران درباره «تأويل قرآن» شده است. دراين باره، آيه 7 از سوره آل عمران نقش محوري دارد. واژه تأويل درون آيات 6، 21، 36، 37، 44، 45، 100و 101 سوره يوسف درباره رؤيا بـه كار رفته هست و مفسّران عموماً آن را بـه «تعبيرخواب»، تفسير و معنا كرده‌اند. آيات 78 و 82 سوره كهف درباره تأويلِ كارهاي خضر(ع) هست كه موسي (ع) تحمّل آنـها را نداشت و خضر(ع) تأويلش را بـه او يادآور شد. آيه59  سوره نساء درباره تأويل ِ ردّ تنازع بـه خدا و رسول، و آيه 35 سوره اسراء درباره تأويلِ ايفاي كَيْل و ميزانْ درون معامله است. با نگاهي بـه اين گزارش اجمالي، مي‌توان كاربرد واژه تأويل را درون قرآن بـه صورت زير خلاصه كرد:

1 . تأويلِ قول (آيات سوره هاي آل عمران، اعراف و يونس كه درباره قرآن است)؛

2 . تأويلِ فِعل (آيات سوره هاي نساء، اسراء و كهف)؛

3 . تأويلِ رؤيا (آيات سوره يوسف).

در اين قسمت، ابتدا نظر چند تن از مفسّران و نويسندگان علوم قرآني را درباره حقيقت تأويل و تأويل قرآن متذكر شده، سپس آيات مربوط بـه آن را همراه با ذكر تفاسير مشـهوري كه از واژه تأويل شده، مي‌آوريم.
نظر ابن تيميه درباره تأويل

تقي الدين ابن تيميه از جمله كساني هست كه نظريه ويژه‌اي درباره تأويل داشته و در نوشته‌هاي خود، درون اين باره بحث مستوفايي نموده است. درون اين جا بـه برخي از نظريات او مي‌پردازيم.
معاني مختلف تأويل و رابطه بين آنـها

 ابن تيميه مي‌گويد : تأويل، لفظ مشترك بين سه معناست :

1 . حقيقت خارجي. مقصود خداوند از تأويل قرآن، اين معناست.

2 . تفسير و بيان. علماي سلف چون ابن عباس و مجاهد، تأويل را بـه اين معنا استعمال كرده اند.

3 . معناي خلاف ظاهر كه اصطلاح متأخران است[1].
معناي تأويل درون نزد بزرگان سَلَف

ابن تيميه مي‌گويد : بـه طور كلي، بزرگان سَلَف تأويل را بـه دو معنا بـه كار‌اند :

1 . تفسير و بيان معناي كلام، چه موافق ظاهر لفظ باشد و چه مخالف آن. بنابراين نزد گروهي از سلف، واژه‌هاي «تفسير» و «تأويل» مترادف و يا متقارب المعني هستند؛ براي مثال، وقتي ابن عباس مي‌گويد: من از زمره راسخان درون علم هستم و تأويل قرآن را مي‌دانم ويا مجاهد مي‌گويد : علما بـه تأويل قرآن آگاهند، مرادشان از تأويل، تفسير قرآن است. محمد بن جرير طبري نيز كه درون تفسيرش مي‌گويد‌:‌»القول في تأويل قوله كذا و كذا»، «اختلف اهل التأويل في هذه الآيه» مرادش از تأويل، تفسير است[2].

2 . حقيقت خارجي و اثر واقعي محسوس از مدلول كلمـه. قرآن واژه تأويل را درون همين معنا استعمال كرده است؛ براي مثال، مراد از تأويل درون آيه «هَلْ يَنْظُرُونَ اِلاَّ تَأْوِيلَهُ يَوْمَ يَأْتِي تأْويِلُه»[3] وقوع اخبار قرآن درباره قيامت و بهشت و جهنّم وانواع نعمت و عذاب است، بعد وقوع اين موارد، تأويل اخبار قرآن درباره وَعْد و وعيد و بهشت و جهنم است[4]. اين ‌گونـه تفسير از اين آيه و آيات مشابه، از ابن عباس، مجاهد و سدي و قتاده نقل شده است.

ابن تيميه براي اثبات نظر خود درون اين‌باره، روايتي را بـه عنوان شاهد آورده هست و آن اين كه پيامبر(ص) وقتي آيه«قُلْ هُوَ الْقادِرُ عَلَي اَنْ يَبْعَثَ عَلَيْكُمْ عَذَاباً مِنْ فَوْ قِكُمْ»[5]را تلاوت كرد، فرمود:«اِنّها كَائِنَةٌ وَلَمْ يَأْتِ تَأويِلُها بَعْدُ»[6]؛ يعني، اين امر بـه وقوع خواهد پيوست و هنوز واقع نشده است[7].
تأويل قرآن

ابن تيميه معتقد است‌: هر جا تأويل درباره قرآن بـه كار رفته، بـه همان معناي واقعيت خارجي است. وي درون توضيح نظر خود مي‌گويد: كلام قرآن بر دو قسم است: 1 . انشاء يا طلب 2 . اخبار . مراد از انشاء، اوامر و نواهي است. او عمل بـه اوامر و نواهي خداوند درقرآن را تأويل آنـها مي‌داند ودر جايي مي‌گويد:‌«تأويل امر، خودِ فعل مأمورٌبه است[8]؛ ودر جاي ديگر مي‌گويد : تأويل كلام انشايي، عبارت هست از تنفيذ اوامر و نواهي، لذا  گفته اند: سنت، تأويل قرآن هست و عايشـه گفت: كان رسول الله (ص) يقول في ركوعه و سجوده: «سبحانك الّلهمّ وبحمدك، الّلهمّ اغفرلي» يتأوّل القرآن، كه مراد او آيه «فَسَبِّح بِحَمْدِ رَبِّكَ وَ اسْتَغْفِرْهَ اِنَّه كانَ تَوَّاباً» است[9]. مراد عايشـه از عبارت «يتأوّل القرآن» اين هست كه پيامبر درون راستاي عمل بـه امر خداوند، يعني «فَسَبِّح بِحَمْدِ رَبِّكَ وَاسْتَغْفِرْهُ»، درون نمازش مي‌گفت:«سُبْحَانك اللّهمّ وبِحَمْدِكَ، الَّلهُمَّ اغْفِرْلِي»[10] امّا تأويل اخبار، همان حقيقت خارجي مُخْبَربه است، درون هنگامي كه واقع مي‌شود[11]. برخي از تأويلِ اخبار قرآن واقع شده است، مانند آنچه كه قرآن از احوال قيامت و بغث و حساب و بهشت و آتش خبر مي‌دهد[12]. بعضي از سَلَف درون مورد آيه «لِكُلِّ نَبَاءٍ مُسْتَقَرٌّ»[13]گفته اند: مراد از مستقر، حقيقتِ خبر است[14]. بعد حقيقت خارجي هر جايي هست كه خبر بـه آن بر مي‌گردد و تأويل و مرجع آن است[15].
فرق بين تفسير و تأويل

ابن تيميه مي‌گويد: معرفت بـه خبر، «شناخت تفسير قرآن» ومعرفت مخبرّبه، «شناخت تأويل قرآن» است. وي درون توضيح اين سخنِ خود مي گويد : خبر، دارايِ يك صورت علمي درون ذهن و نفس انسان هست و اين همان هست كه «معنا» ناميده مي‌شود. اين معنا، بـه نوبه خود داراي يك حقيقت ثابت درون خارج از ذهن نفس است. لفظ، نخست بر معناي ذهني دلالت مي‌كند و سپس بـه واسطه معناي ذهني بر حقيقت خارجي دلالت دارد. صورت علمي لفظ، تفسير، و حقيقت خارجي آن تأويل است. معرفت بـه صورت علمي، معرفت بـه تفسير قرآن و معرفت بـه حقيقت خارجي، معرفت بـه تأويل قرآن است[16]. يكي از تفاوت‌هاي اساسي تفسير و تأويل قرآن اين هست كه آگاهي از تفسير همـه آيات قرآن ممكن هست در حالي كه تأويل بعضي از آيات را كسي جز خداوند نمي داند. ابن تيميه درون مورد اول، يعني قابل فهم بودن تفسير همـه آيات قرآن مي‌گويد: هيچ آيه اي از قرآن، از نظر معنا مبهم نيست كه غير قابل فهم باشد[17]. خداوند قرآن را فرو فرستاده که تا دانسته شود و به فهم درآيد و در آن تدبّر شود و مردم درون محكم و متشابهش بـه تفكر بپردازند، گر چه تأويل آن را ندانند[18]. نفي علم تأويل، نفي علم معنا نيست، خداوند مي‌فرمايد:«تِلْكَ آياتُ الْكِتابِ الْمُبِينِ* اِنّا اَنْزَلْناهُ قُرآناً عَرَبيّاً لَعَلّكُمْ تَعْقِلون»[19]و نيز مي فرمايد «تِلْكَ الاَمثالُ نَضْرِبُهَا لِلنّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُون»[20]، بعد خداوند مردم را بـه تدبّر وتفكّر درون آيات قرآن تشويق كرده هست و چيزي از قرآن از اين حكم مستثنا نيست؛ بلكه نصوص متعددي بر عموميت اين حكم نسبت بـه همـه آيات قرآن صراحت دارد، مانند آن كه خداوند مي فرمايد:«كِتَابٌ اَنْزَلْنَاهُ اِلَيْكَ مُبَارَكٌ لِيَدَّبَّروا آياتِهِ ولِيَتَذَكَّرَ اُولُواالاَلْبَابِ.»[21] كلمـه «آياته» درون اين آيه، نسبت بـه آيات محكم و متشابه عموميت دارد و تا معناي آيه اي فهميده نشود، چگونـه مي‌توان درون آن تدبّر كرد. و نيز مي‌فرمايد:«اَفَلاَ يَتَدَبَّرونَ القُرءَانَ وَلَوْ مِنْ عِنْدِ غَيْرِ اللهِ لَوَجَدوُا فِيهِ اخْتِلافاً كَثيراً.»[22]روشن هست كه نفي اختلاف از قرآن ممكن نيست، مگر آن كه تمام آياتش قابليت اين را داشته باشد كه بـه تدبّر درآيد وگرنـه تدبّر درون بعضي از آيات موجب اين حكم نمي‌شود كه بگوييم: هيچ آيه‌اي از قرآن با آيات ديگرش مخالفت ندارد؛ زيرا ممكن هست آنچه مورد تدبّر قرار نگرفته، با آنچه مورد تدبّر قرار گفته‌، مخالف باشد[23].

ابن تيميه درون مورد دوم، يعني غير قابل فهم بودن بخشي از تأويل قرآن مي‌گويد: حقيقت خارجي بعضي آيات را [مانند آيات مربوط بـه قيامت و بهشت و دوزخ] از نظر صفت و كيفيت، كسي جز خدا نمي‌داند؛ زيرا خداوند فرمود:«قُلْ اِنَّما عِلْمُهَاعِنْدَ رَبِّي»[24]و نيز فرمود : «فَلا تَعْلمُ نَفْسٌ مَا اُخْفِيَ لَهُمْ مِنْ قُرَّةِ اَعْيُنٍ جَزَاءً بِمَا كَانُوا يَعْمَلُونَ»[25]؛ لذا ابن عباس گفت:«چيزي از آنچه درون بهشت است، درون دنيا نيست مگر نام‌هايي». بعد وقتي خداوند درون قرآن گريم خبر مي‌دهد كه درون بهشت، شير، عسل و است، ما مي‌دانيم كه حقيقت آنـها غير از آن چيزي هست كه درون دنيا مي‌بينيم، بلكه بين آنـها تباين عظيمي وجود دارد، گر چه درون اسم با هم شبيهند. شناخت حقايق اينـها، آن طور كه هست، تأويل اخبار قرآن بـه شمار مي‌آيد كه علم چنين تأويلي، مختص خداوند است[26].
نظر علاّمـه طباطبايي درباره تأويل

علاّمـه طباطبايي از مفسّراني هست كه درون كه مسأله تأويل، صاحب نظريه و مكتب هست و درون مواردي از تفسير الميزان، بـه ويژه درون ذيل آيه 7 سوره آل عمران، بحث مفصّلي را درباره تأويل مطرح كرده هست كه درون اين جا با بخشي از ديدگاه‌هاي ايشان آشنا مي‌شويم. علامـه طباطبايي قبل از آن كه نظر خود را درباره تأويل بيان دارد، چهار نظر بـه عنوان نظر مفسّران مختلف بيان مي‌دارد كه آنـها عبارتند از:

1 . تفسير و مراد متكلم از كلام. اين معنا نزد قدماي مفسران شايع است؛

2 . معناي مخالف با ظاهر لفظ. اين معنا نزد متأخران شايع است؛

3 . معناي باطني لفظ كه درون طول معناي ظاهري آن قرار دارد و لذا با معناي ظاهر مخالف نيست[27]؛

4 . تأويل، از قبيل معاني مراد از لفظ نيست، بلكه يك امر عيني و خارجي هست كه كلام بر آن مبتني است. اگر كلام حكم انشايي باشد، تأويلش عبارت هست از آن مصلحتي كه موجب جعل و تشريع حكم شده است، بـه طور مثال، تأويل «اَقِيمُوا الصَّلَوةَ» آن حالت نوراني هست كه قائم بـه نفس نمازگزار هست و او را از فحشا و منكر باز مي‌دارد. اگر كلام، خبري باشد، تأويلش عبارت هست از حوادث و مصاديق خارجي كه كلام از آنـها خبر مـی‌‌دهد[28]. گرچه علاّمـه، قول چهارم را بـه كلي رد نمي كند و بعداً درون لا بـه لا ي گفته هايشان، اين نظريه را درقسمت مربوط بـه تأويل كلام انشايي مي‌پذيرد، امّا بـه هر صورت، خود ايشان نظريه ديگري را مطرح مي‌كنند. ايشان معتقدند كه درون عرف قرآن، تأويل عبارت هست از حقيقتي كه حكم، خبر و هر امر ظاهري ديگري بر آن اعتماد دارد[29]، آن حقيقت، يك امر عيني هست كه سبب تشريع حكمي از احكام، يا بيان معرفتي از معارف مي‌شود و يا باعث وقوع حادثه اي از حوادث مي گردد[30].

از بيانات علاّمـه بـه دست مي‌آيد كه هر چيزي اعم از اقوال، افعال، احكام و رؤياها مستند بـه حقيقت يا حقايق عيني هست كه آن حقيقت يا منشأ قول، فعل، حكم و رؤيا و هر چيز ديگري است. ايشان درون ذيل آيه 82 سوره كهف مي‌فرمايد: تأويل، آن حقيقتي هست كه شئ آن را درون بردارد وبرآن مبتني هست و بدان باز مي‌گردد مانند تأويل رویـا کـه همان تعبیرش هست و تأویل حکم کـه همان ملاک حکم هست و تأویل فعل كه همان مصلحت وغايت حقيقي هست كه فعل بـه خاطر آن، تحقق يافته هست و تأويل يك واقعه، همان علت واقعي آن هست كه سبب وقوع واقعه شده است[31]. ايشان درون ذيل آيه59 سوره نساء درباره تأويلِ احكام مي‌گويد‌: تأويل حكم يا احكام، عبارت هست از آن مصلحت واقعي كه حكم از آن ناشي مي‌شود و سپس آن مصلحت بر عمل بـه آن حكم مترتب مي‌گردد[32]. مي‌توان بـه عنوان مثال گفت‌: يكي از مصالحي كه باعث شده نماز تشريع شود، لزوم دوري جستن مردم از فحشا ومنكر است، حال اگر مردم بـه طور واقعي بـه اين حكم عمل كند، دوري جستن از زشتي ها بر عمل آنـها مترتب خواهد شد. علاّمـه مي‌گويد: رابطه فعل و شئ با تأويلش، مانند رابطه ضرب با تأديب، ورگ زدن با معالجه است، نـه نظير رابطه الفاظ و مفاهيم با مصاديق، مانند عبارت جاء زيدٌ كه مصداق آن، آمدن زيد درون خارج است[33].
تأويل قرآن

همان طور كه قبلاً اشاره شد درون آيه 7 سوره آل عمران و 52 سوره اعراف و 39 سوره يونس، واژه «تأويل» بـه قرآن اضافه شده هست و علاّمـه طباطبايي درون ضمن بحث درباره حقيقت تأويل، محور بحث خود را بـه «تأويل قرآن» اختصاص داده هست ايشان درون اين باره مي فرمايد : تأويل قرآن، عبارت هست از «حقايق خارجي» كه آيات قرآن درون معارف، شرايع وساير بياناتش بدان مستند است[34] و در جاي ديگر مي فرمايد : از آيات شريفه بـه دست مي‌آيد كه ماوراي اين قرآن، كه آن را مي‌خوانيم و معاني اش را مي‌فهميم، امر ديگري هست كه نسبت آن با قرآن، نسبت روح بـه جسد ومُمَثَّل با مَثَل است، كه خداوند آن را «كتاب حكيم» ناميده كه تمام مضامين و معارف قرآن مستند بـه آن است[35]. علاّمـه بر اين امر تأكيد دارد كه جميع آيات قرآن داراي تأويل است[36]. ايشان مي‌فرمايند: «تأويل قرآن»، حقيقت واقعي هست كه مستند تمام بيانات قرآني، اعم از حكم، موعظه يا حكمت، ونيز محكم و متشابه است[37].
ماهيت وحقيقت تأويل قرآن

علاّمـه مي‌فرمايد: تأويل قرآن، نـه از سنخ الفاظ هست و نـه از سنخ معاني و مدلولاتِ الفاظ[38]، بلكه از امور خارجي وعيني است[39]. ايشان درون جاي ديگر مي‌فرمايد : تأويل قرآن، مدلول الفاظ قرآن نيست، بلكه بالاتر از آن هست كه شبكه الفاظ بتواند بدان دست يازد. اگر خداوند، آن حقيقت را بـه صورت مجموعه اي از الفاظ نازل كرد، بـه جهت آن هست كه آن را که تا حدودي بـه اذهان ما نزديك سازد، چنان كه خود درون قرآن مي‌فرمايد:«حم وَ الْكِتَابِ الْمُبِينِ اِنّا جَعَلْنَاهُ قُرءاناً عَرَبِيَّاً لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ وَاِنَّهُ فِي اُمِّ الْكِتَابِ لَدَيْنَا لَعَلِيٌّ حَكيِمٌ[40]. » [41]
تأويل وصف آيات هست يا وصف ِمتعلَّق آنـها؟

علاّمـه، تأويل را اوّلاً و بالذات، وصف متعلق آيات مي‌داند. ايشان درون تبيين اين نكته مي‌فرمايد: تأويل قرآن يك امر خارجي هست كه مرجع و مأخذ يك امر خارجي ديگر است. اتصاف آيات بـه تأويل داشتن، از نوع وصف بـه حال متعلَّق است؛ يعني درون واقع بايد بگوييم كه متعلّقِ آيات داراي تأويل هست نـه خود آيات. حال اين سئوال پيش مي‌آيد كه متعلّق آيات چيست؟ مي‌گوييم : آيات قرآن دو دسته هست : 1) اخبار 2) انشاء اخبار، از امور خارجي حكايت مي‌كنند وانشاء، بـه افعال و امور خارجي تعلق مي‌گيرد، آنچه كه حقيقتاً تأويل دارد، آن امور خارجي هست كه اخبار از آنـها حكايت مي كنند وانشاء بدان ها تعلق مي گيرد[42]؛ بـه طور مثال، وقتي درآيه اي از عذاب خبر مي‌دهد، عذاب، يك امر خارجي هست كه مستند بـه يك حقيقت خارجي ديگر هست كه آن، تأويلش مي‌باشد و يا اگر درون قرآن كريم، امر بـه نماز وجود دارد، نماز كه متعلّق امر است، يك امر خارجي هست كه مستند بـه يك حقيقت خارجي ديگر مي باشد كه آن حقيقت عيني، تأويل نماز است.
رابطه تأويل با الفاظ و آيات قرآن

حال كه تأويل قرآن از نوع معنا و مدلول آيات قرآن نيست، اين سئوال مطرح هست كه چه رابطه اي بين الفاظ قرآن وتأويل آن وجود دارد. علاّمـه درون اين باره مي‌فرمايد: رابطه حقيقت يا حقايق قرآني با الفاظ قرآن از نوع دالّ و مدلول نيست، بلكه رابطه مَثَل و مُمَثَّل است؛ يعني خداوند حقيقت قرآن را جهت نزديك كردن بـه اذهان ما لباس الفاظ پوشيده است، مانند بيان كردن مقاصد عالي بـه وسيله ضرب المَثَل؛ كه آن مقاصد عالي را با ضرب المثل بـه ذهن ها نزديك مي‌سازند[43].ايشان درون جاي ديگري مي‌فرمايد: گرچه لفظ آيات قرآن بر آن حقايق خارجي، كه تأويل آنـهاست، دلالت مطابقي ندارد، ولي بـه نحوي از آن حكايت مي‌كند و بدان اشاره دارد[44]. از كلام علاّمـه درون توضيح رابطه بيانات قرآني با تأويل قرآن، فهميده مي‌شود كه بين آن دو، نوعي رابطه عليّت و معلوليت حاكم است. ايشان مي‌فرمايد : «تأويل قرآن»، يعني آن حقيقت خارجي كه موجب تشريع حكمي از احكام يا بيان معرفتي از معارف مي شود ويا سبب وقوع حادثه اي مي گردد كه مضمون قصه اي از قصه هاي قرآن را تشكيل مي دهد، و در واقع، هر يك از امر‌، نـهي، بيان معارف، حوادث داستان هاي قرآن[45]، اثر آن حقيقت خارجي، يعني تأويل قرآن است[46]. ايشان درون ذيل آيه 53 سوره اعراف مي فرمايد: «تأويل قرآن»، آن امر حقيقي هست كه باعث و سبب نزول آيات قرآن و تشريع احكام وانذار و تبشير گرديده است[47]. درون اين جا خوب هست براي روشن شدن مسأله تأويل قرآن و چگونگي ارتباط آن با الفاظ قرآن ودرك رابطه عليّت بين تأويل ومدلول آيات، بـه مثال زير توجه كنيم:

فرض كنيد كسي بـه خادمش بگويد: «آب بياور» اين يك حكم وجمله انشايي ومتشكل از چند لفظ است، حال ببينيم چه حقيقتي مي‌تواند بـه عنوان تأويل آن مطرح باشد. اگر اين جمله را درون نفس گوينده اش تحليل كنيم، بـه حقايق و در نـهايت بـه حقيقتي مي‌رسيم كه باعث انشاي اين حكم شده است. مراحلي كه نفس درون انشاي اين حكم پيموده، بـه قرار زير است:

1 . طبيعت انساني، اقتضاي كمال دارد، يعني انسان درذات وفطرت خويش كمال جوست.

2 . اين حقيقت خارجي، يعني كمال خواهي، اقتضا مي‌كند كه انسان بـه فكر حفظ وبقاي خود باشد.

3 . ميل بـه بقا باعث مي‌شود كه انسان آنچه را كه از بدنش تحليل مي رود، جاي گزين كند.

4 . اين امر نيز سبب مي‌شود كه انسان غذاي لازم را مصرف كند.

5 . مصرف غذا باعث تشنگي مي‌شود.

6 . تشنگي باعث مي‌شود كه فرد آب را طلب كند وبه خادمش بگويد«آب بياور». بعد «طلب آب» كه يك حقيقت خارجي و مدلول جمله «آب بياور» است، داراي تأويل هست و آن نيز يك حقيقت خارجي هست و عبارت هست از خصلتِ كمال خواهي كه درون طبيعت و فطرت انسان وجود دارد[48].
جايگاه تأويل قرآن

علاّمـه بر اين نظر هست كه تأويل قرآن كه مستند تمام مضامين قرآن است، درون جايگاهي هست كه خداوند آن را «كتاب حكيم» ناميده است[49]. ايشان «امّ الكتاب»، «لوح محفوظ» و « كتاب مكنون» را درون آيات زير جايگاه تأويل قرآن مي داند:

1 . «حم وَالْكِتَابِ الْمُبِين اِنَّا جَعَلْنَاهُ قُرْءاناً عَرَبِِيّاً لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ وَاِنَّهُ فِي اُمِّ الْكِتَابِ لَدَيْنَا لَعَلِيٌّ حَكِيمٌ.»[50]

2 . «بَلْ هُوَ قُرْآنٌ مَّجِيدٌ. فِي لَوْحٍ مَّحْفُوظٍ.»[51]

3 .« إِنَّهُ لَقُرْآنٌ كَرِيمٌ. فِي كِتَابٍ مَّكْنُونٍ. لَّا يَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ. تَنزِيلٌ مِّن رَّبِّ الْعَالَمِينَ.»[52]

ونيز آيه زير دلالت دارد بر اين كه قرآن قبل از نزول ومفصّل شدن بـه صورت آيات وسور، از يك حقيقت واحد وبسيط برخوردار بوده هست :

«الَر كِتَابٌ أُحْكِمَتْ آيَاتُهُ ثُمَّ فُصِّلَتْ مِن لَّدُنْ حَكِيمٍ خَبِيرٍ[53] .»[54]
تكمله

اگر بپذيريم كه «امّ الكتاب»، «لوح محفوظ» و «كتاب مكنون»، جايگاهي هست كه حقيقت قرآن درون آن جاي دارد، درون اين جا اين سؤال پيش مي‌آيد كه درون آن جايگاه، چه چيز ديگري غير از حقيقت قرآن وجود دارد. از ظاهر بعضي از آيات قرآن استنباط مي‌شود كه «امّ الكتاب»، جايگاهي براي تمام حقايق اين عالم است. برخي از اين آيات عبارتند از:

1 . «وَإِن مِّن شَيْءٍ إِلاَّ عِندَنَا خَزَائِنُهُ وَمَا نُنَزِّلُهُ إِلاَّ بِقَدَرٍ مَّعْلُومٍ. »[55]

2 . « إِنَّمَا أَمْرُهُ إِذَا أَرَادَ شَيْئًا أَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ فَسُبْحَانَ الَّذِي بِيَدِهِ مَلَكُوتُ كُلِّ شَيْءٍ وَإِلَيْهِ تُرْجَعُونَ. »[56]

3 .« إِنَّا كُلَّ شَيْءٍ خَلَقْنَاهُ بِقَدَرٍوَمَا أَمْرُنَا إِلَّا وَاحِدَةٌ كَلَمْحٍ بِالْبَصَر.ِ »[57]

از آيات مذكور و مقايسه آنـها با يكديگر نكات زير قابل استفاده است:

1 . هر سه آيه، حكايت از اين دارند كه مجموعه عالم طبيعت، با تمام مخلوقاتش، داراي يك حقيقت خارجي هست كه از آن بـه «خزائن»، «ملكوت» و«امر»[58] تعبير شده است.

2 . از تعبير «اِنْ مِنْ شَيء» درآيه اول «وكُلُّ شيء» درون آيات بعدي استفاده مي‌شود كه هر چيزي درون اين عالم داراي ملكوت است.

3 . ازتعبير «عندنا» درون آيه اول و «بيده» درون آيه دوم و «امرنا» درون آيه سوم فهميده مي‌شود كه ملكوت هر چيزي نزد خداوند ودر دست قدرت اوست.

4 . از مقايسه آيات اول وسوم بـه دست مي‌آيد كه تمام مخلوقات، نازله عالم ملكوت است.

5 . از آيه سوم بـه دست مي‌آيد كه امر و ملكوت، بسيط و واحد هست و كَثَراتِ عالمِ خلق، از ملكوت و امر واحد سرچشمـه گرفته است، چنان كه درون جاي ديگر فرمود: «مَلَكُوتَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ»[59]؛ بعد آسمان‌ها و زمين و مخلوقات، نازله آن هست و تمام حوادث بـه آن مستند است، چنان كه درون قرآن آمده است:«مَا أَصَابَ مِن مُّصِيبَةٍ فِي الْأَرْضِ وَلَا فِي أَنفُسِكُمْ إِلَّا فِي كِتَابٍ مِّن قَبْلِ أَن نَّبْرَأَهَا إِنَّ ذَلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيرٌ»[60]يسير بودن نيز بـه همين هست كه فرمود : «وَمَا أَمْرُنَا إِلَّا وَاحِدَةٌ كَلَمْحٍ بِالْبَصَرِ»[61]. حوادث خوب و بد كه براي انسان اتفاق مي‌افتد همگي مستند بـه آن كتابي هست كه درون دست قدرت خداست، چنان كه درون آيه اي بـه آن اشاره شده است، آن جا كه مي‌فرمايد:«وَإِن تُصِبْهُمْ حَسَنَةٌ يَقُولُواْ هَذِهِ مِنْ عِندِ اللّهِ وَإِن تُصِبْهُمْ سَيِّئَةٌ يَقُولُواْ هَذِهِ مِنْ عِندِكَ قُلْ كُلًّ مِّنْ عِندِ اللّهِ» .[62]پس حقيقت ِهمـه مخلوقات و همـه حوادث، درون امّ الكتاب است، هر چه را خدا بخواهد، محو، وآنچه بخواهد، باقي مي گذارد. «يَمْحُو اللّهُ مَا يَشَاءُ وَيُثْبِتُ وَعِندَهُ أُمُّ الْكِتَابِ»[63] بعد با اين بيان، روشن شد كه همـه چيز درون اين عالم داراي يك حقيقت خارجي و تأويل هست و تأويل همـه چيز، نـهايتاً بـه خدا بر مي‌گردد و اين همان توحيد افعالي است. چرا كه اگر تأويل هر چيزي، همان مرجع، مصير و مآلش هست كه از آن نشأت گرفته و عاقبت بـه آن بر مي‌گردد، و همـه چيز ازآنِ خداست و به او بر مي گردد : «إِنَّا لِلّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعونَ»[64]

همچنين آيات زير نشانگر اين نكته هست كه بازگشت همـه امور وهمـه چيز و همـه حوادث و وقايع واعمال بـه سوي خداست :

1 . « إِنَّ إِلَى رَبِّكَ الرُّجْعَى.»[65]

2 . « أَلَا إِلَى اللَّهِ تَصِيرُ الأمُور.ُ»[66]

3 . « إِلَى اللّهِ مَرْجِعُكُمْ جَمِيعًا فَيُنَبِّئُكُم بِمَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ.»[67]

4 . « إِلَيْهِ مَرْجِعُكُمْ جَمِيعًا وَعْدَ اللّهِ حَقًّا إِنَّهُ يَبْدَأُ الْخَلْقَ ثُمَّ يُعِيدُهُ.»[68]

5 . « وَلِلَّهِ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَإِلَى اللَّهِ الْمَصِيرُ.»[69]

6 . «إِنَّا نَحْنُ نُحْيِي وَنُمِيتُ وَإِلَيْنَا الْمَصِيرُ.»[70]

7 . « لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ إِلَيْهِ الْمَصِيرُ.»[71]

8 . « خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ بِالْحَقِّ وَصَوَّرَكُمْ فَأَحْسَنَ صُوَرَكُمْ وَإِلَيْهِ الْمَصِيرُ.»[72]
نظر نويسنده كتاب التمـهيد في علوم القرآن

نويسنده التمـهيد في علوم القرآن درون جلد سوم اين كتاب درباره استعمال واژه «تأويل» درون قرآن و «تأويل قرآن» بحث كرده است. ايشان، هم با نظر ابن تيميه مخالفت كرده هست و هم با نظريه علاّمـه طباطبائي، و آنـها را نظرياتي بدون دليل انگاشته است. ايشان خود براي تأويل، دو معنا ارائه مي‌دهد كه يكي اختصاص بـه آيات متشابه دارد و ديگري مربوط بـه همـه آيات قرآن مي‌شود. آن دو معنا عبارتنداز :

1 . توجيه متشابه بـه يك وجه صحيح، از اين نظر بين كلام متشابه و عمل متشابه فرقي نيست. خلاصه آن كه، وقتي كلام يا عملي متشابه باشد، آن كلام وعمل، شُبهه بر انگيز مي شود حال اگر كسي آنـها را بر وجه صحيحي حمل كند، بـه طوري كه منشأ شك وشُبهه را از آنـها را تأويل كرده است.

به طور مثال، اعمال خضر براي موسي شُبهه برانگيز بود، بعداً كه خضر علت و فلسفه كارهايش را بيان كرد، شك و شُبهه را از ذهن ونفس موسي زدود و او فهميد كه اعمال او، درون كردن كشتي و كشتن جوان و ترميم ديوار، وجه صحيحي داشته است، ‌بنابراين، توجيهي كه خضر درباره اعمالش كرد، تأويل اعمالش بـه شمار مي آيد. وقتي گفته مي شود كه آيات متشابه احتياج بـه تأويل دارد، مراد از تأويل، همين قسم است[73] .

2 . معناي دوم براي كلام كه درون طول معناي اول قرار دارد كه از آن بـه بطن تعبير مي‌شود، لذا درون روايات آمده است:«ظهر قرآن، تنزيل آن، وبطن آن، تأويلش است». وچون درون روايات آمده هست كه همـه آيات قرآن بطن ويا چند بطن دارند، نويسنده مي گويد:اين معنا از تأويل شامل همـه آيات قرآن مي شود. وي مراد از بطن را معناي كلي هر آيه مي داند كه شامل همـه زمان ها وهمـه مكلفان مي شود[74] .
آيات تأويل و نظر مفسران

همان طور كه قبلاً گذشت، واژه «تأويل»، هفده بار درون هفت سوره آمده هست در اين جا ضمن نقل آيات مربوط، نظر برخي از مفسرّان، بـه ويژه قدما، را درباره آنـها مي آوريم .

«هُوَ الَّذِيَ أَنزَلَ عَلَيْكَ الْكِتَابَ مِنْهُ آيَاتٌ مُّحْكَمَاتٌ هُنَّ أُمُّ الْكِتَابِ وَأُخَرُ مُتَشَابِهَاتٌ فَأَمَّا الَّذِينَ في قُلُوبِهِمْ زَيْغٌ فَيَتَّبِعُونَ مَا تَشَابَهَ مِنْهُ ابْتِغَاء الْفِتْنَةِ وَابْتِغَاء تَأْوِيلِهِ وَمَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلاَّ اللّهُ وَالرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ يَقُولُونَ آمَنَّا بِهِ كُلٌّ مِّنْ عِندِ رَبِّنَا وَمَا يَذَّكَّرُ إِلاَّ أُوْلُواْ الألْبَابِ[75]؛

اوست كسي كه اين كتاب [= قرآن] را بر تو فرو فرستاد. پاره اي از آن، آيات محكم [= صريح وروشن] است. آنـها اساس كتابند؛ و [پاره اي] ديگر متشابهاتند [كه تأويل پذيرند] . اما كساني كه درون دل هايشان انحراف هست براي فتنـه جويي وطلب تأويل آن [به دلخواه خود،] از متشابه آن پيروي مي كنند، با آن كه تأويلش را جز خدا و ريشـه داران درون دانش كسي نمي داند. [آنان كه] مي گويند: «ما بدان ايمان آوريم، همـه [چه محكم وجه متشابه] از جانب پروردگار ماست»، وجز خردمندان كسي متذكّر نمي شود.»

در تفسير طبري از قول قدما تفاسير زير نقل شده است:

1 . مراد از «وابتغاء تأويله» آن هست كه يهود مي‌خواستند با استفاده از حساب جمّل درباره مقطّعه، عاقبت و پايان كار امّت پيامبر(ص) را بدانند.

2 . مراد از «وابتغاء تأويله» آن هست كه مي‌خواستند زمان نسخ احكام را بدانند. اين قول از سدّي نقل شده هست وطبري آن را تأييد مي‌كند. بعد طبق اين نظر، مراد از «تأويل» پايان مدت اجراي احكام شرعي و آمدن ناسخ است.

طبرسي درون مجمع البيان، ضمن نقل اقوال اول وسوم درباره «وابتغاء تأويله» مي نويسد : مسيحيان نجران از پيامبر(ص) پرسيدند: آيا عيسي كلمـه خداوند و روحي از او نيست[76] .حضرت فرمود : بلي، آنـها گفتند: همين ما را كافي هست [كه عيسي پسر خداست.] سپس اين آيه نازل شد «فَأَمَّا الَّذِينَ في قُلُوبِهِمْ زَيْغٌ فَيَتَّبِعُونَ مَا تَشَابَهَ مِنْهُ ابْتِغَاء الْفِتْنَةِ وَابْتِغَاء تَأْوِيلِهِ وَمَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ ... ».[77] ايشان درون ذيل «وما يعلم تأويله الا الله» مي نويسد : پيامبر و اوصيا نيز تأويل همـه قرآن را مي‌دانند. مؤيد اين قول، آن كه صحابه و تابعان اجماع دارند بر تفسير همـه آيات قرآن، وكسي نقل نكرده کـه آنـها بر چیزی از قرآن توقف کرده و آن را بـه این دلیل کـه از متشابهات است‌، تفسير نكرده باشند. بعد مي‌توان گفت كه از نظر طبرسي، تأويل وتفسير يكي هستند. ايشان درون ادامـه مي نويسد: گروهي مي گويند: راسخان درون علم، تأويل را نمي دانند. درون اين نظر، تأويل يا بـه معناي مدّت بقاي امت هست ويا بـه معناي فناي دنيا و وقوع قيامت كه علم آنـها مخصوص خداست و اين قولِ عايشـه، عروة بن زبير، حسن و مالك هست و كسايي، فرّا وجبايي آن را اختيار كرده اند.

«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ أَطِيعُواْ اللّهَ وَأَطِيعُواْ الرَّسُولَ وَأُوْلِي الأَمْرِ مِنكُمْ فَإِن تَنَازَعْتُمْ فِي شَيْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللّهِ وَالرَّسُولِ إِن كُنتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ ذَلِكَ خَيْرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِيلًا[78]؛

اي كساني كه ايمان آورده ايد، خدا را اطاعت كنيد وپيامبر و اولياي امر خود را [نيز] اطاعت كنيد؛ بعد هر گاه درون امري [ديني] نظر يافتيد، اگر بـه خدا و روز بازپسين ايمان داريد، آن را بـه [كتاب] خدا و [سنت] پيامبر[او] عرضه بداريد، اين بهتر و نيك فرجام تر است.»

از مجاهد نقل شده كه «احسن تأويلاً» را بـه «احسن جزاءً» تفسير كرده است. قتاده آن را بـه «احسن ثواباً» وقتاده وابن زيد بـه «احسن عاقبه» تفسير كرده اند[79] . درون تفسير مجمع البيان آمده است:«گفته شده كه معناي «ذلك خير واحسن تأويلاً» اين هست كه درون دنيا براي شما خير ودر آخرت، حُسن عاقبت درون پي دارد. ونيز گفته شده: يعني ردّ بـه [كتاب] خدا و [سنت] پيامبر بهتر هست از تأويلي كه شما آن را ارائه مي دهيد. اين نظر از زجاج نقل شده و به نظر ما اقواست»[80] .

«وَلَقَدْ جِئْنَاهُم بِكِتَابٍ فَصَّلْنَاهُ عَلَى عِلْمٍ هُدًى وَرَحْمَةً لِّقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ هَلْ يَنظُرُونَ إِلاَّ تَأْوِيلَهُ يَوْمَ يَأْتِي تَأْوِيلُهُ يَقُولُ الَّذِينَ نَسُوهُ مِن قَبْلُ قَدْ جَاءتْ رُسُلُ رَبِّنَا بِالْحَقِّ فَهَل لَّنَا مِن شُفَعَاء فَيَشْفَعُواْ لَنَا أَوْ نُرَدُّ فَنَعْمَلَ غَيْرَ الَّذِي كُنَّا نَعْمَلُ قَدْ خَسِرُواْ أَنفُسَهُمْ وَضَلَّ عَنْهُم مَّا كَانُواْ يَفْتَرُونَ[81] ؛

ودر حقيت، ما براي آنان كتابي آورديم كه آن را از روي دانش، روشن و شيوايش ساخته ايم، و براي گروهي كه ايمان مي آورند، هدايت ورحمتي است. آيا [آنان] جز درون انتظار تأويل آنند؟ روزي كه تأويلش فرا رسد، كساني كه آن را پيش از آن بـه فراموشي سپرده اند مي گويند: «حقّاً فرستادگان پروردگار ما حق را آوردند. بعد آيا[امروز] ما را شفاعتگراني هست كه براي ما شفاعت كنند يا [ممكن هست به دنيا] بازگردانيده شويم، که تا غير از آنچه انجام مي داديم، انجام دهيم؟» بـه راستي كه [آنان] بـه خويشتن زيان زدند، و آنچه را بـه دروغ مي‌ساختند از كف دادند.»

قتاده، «تأويلُهُ» را بـه ثواب و عاقبت، و مجاهد، آن را بـه جزا و ابن زيد بـه حقيقت تفسير كرده اند. طبري مي‌نويسد:مراد، عاقبت امرشان هست از ورود درون عذاب الهي و آتش جهنم و مانند آن، از آنچه كه وعده داده شده اند[82]. درون مجمع البيان نيز همين اقوال ذكر شده است.

«وَمَا كَانَ هَذَا الْقُرْآنُ أَن يُفْتَرَى مِن دُونِ اللّهِ وَلَكِن تَصْدِيقَ الَّذِي بَيْنَ يَدَيْهِ وَتَفْصِيلَ الْكِتَابِ لاَ رَيْبَ فِيهِ مِن رَّبِّ الْعَالَمِينَ أَمْ يَقُولُونَ افْتَرَاهُ قُلْ فَأْتُواْ بِسُورَةٍ مِّثْلِهِ وَادْعُواْ مَنِ اسْتَطَعْتُم مِّن دُونِ اللّهِ إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ بَلْ كَذَّبُواْ بِمَا لَمْ يُحِيطُواْ بِعِلْمِهِ وَلَمَّا يَأْتِهِمْ تَأْوِيلُهُ كَذَلِكَ كَذَّبَ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ فَانظُرْ كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الظَّالِمِينَ[83] ؛

و چنان نيست كه اين قرآن از جانب غير خدا [و] بـه دروغ ساخته شده باشد، بلكه تصديق [كننده] آنچه پيش از آن هست مي‌باشد، و توضيحي از آن كتاب است، كه درون آن ترديدي نيست، [و] از پروردگار جهانيان است.

يا مي گويند:«آن را بـه دروغ ساخته است». بگو: «اگر راست مي گوييد، سوره اي مانند آن بياوريد، وهر كه را جز خدا مي توانيد فرا خوانيد.»

بلكه چيزي را دروغ شمردند كه بـه علم آن احاطه نداشتند و هنوز تأويل آن برايشان نيامده است. كساني [هم] كه پيش از آنان بودند، همين گونـه [پيامبرانشان را] تكذيب كردند؛ بعد بنگر كه فرجام ستمگران چگونـه بوده است.»

طبري درباره اين آيه مي‌گويد : «لمّا يأتهم تأويله» يعني هنوز بيان نشده هست كه آنچه درون قرآن بـه آنـها وعده داده شده بـه كجا خواهدانجاميد[84] .

از حسن، قتاده، مجاهد وسدّي نقل شده هست كه «هل ينظرون ... »؛ يعني آيا منتظر چيزي جز عاقبت امرشان هستند[85] . طبرسي مي‌گويد : نسبت انتظار بـه كفار، مجازي است؛ زيرا آنـها بـه جهان ديگر ايمان ندارند، بلكه اين مؤمنان هستند كه درون انتظار وقوع قيامت و وارد شدن آنـها درون عذاب الهي هستند[86] .

«وَكَذَلِكَ يَجْتَبِيكَ رَبُّكَ وَيُعَلِّمُكَ مِن تَأْوِيلِ الأَحَادِيثِ وَيُتِمُّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكَ وَعَلَى آلِ يَعْقُوبَ كَمَا أَتَمَّهَا عَلَى أَبَوَيْكَ مِن قَبْلُ إِبْرَاهِيمَ وَإِسْحَاقَ إِنَّ رَبَّكَ عَلِيمٌ حَكِيمٌ[87] ؛

و اين چنين پروردگارت تو را بر مي‌گزيند، واز تعبير خواب ها بـه تو مي‌آموزد، و نعمتش را بر تو وخاندان يعقوب تمام مي‌كند، همان گونـه كه قبلاً بر پدران تو، ابراهيم و اسحاق، تمام كرد. درون حقيقت، پروردگارتو داناي حكيم است.»

 «وَقَالَ الَّذِي اشْتَرَاهُ مِن مِّصْرَ لاِمْرَأَتِهِ أَكْرِمِي مَثْوَاهُ عَسَى أَن يَنفَعَنَا أَوْ نَتَّخِذَهُ وَلَدًا وَكَذَلِكَ مَكَّنِّا لِيُوسُفَ فِي الأَرْضِ وَلِنُعَلِّمَهُ مِن تَأْوِيلِ الأَحَادِيثِ وَاللّهُ غَالِبٌ عَلَى أَمْرِهِ وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لاَ يَعْلَمُونَ[88] ؛

وآن كس كه او را از مصر خريده بود بـه همسرش گفت: «نيكش بدار، شايد بـه حال ما سود بخشد يا او را بـه فرزندي اختيار كنيم». وبدين گونـه ما يوسف را درون آن سرزمين مكانت بخشيديم که تا به او تأويل خواب ها را بياموزيم، وخدا بر كارخويش چيره است، ولي بيشتر مردم نمي دانند».

«وَدَخَلَ مَعَهُ السِّجْنَ فَتَيَانَ قَالَ أَحَدُهُمَآ إِنِّي أَرَانِي أَعْصِرُ خَمْرًا وَقَالَ الآخَرُ إِنِّي أَرَانِي أَحْمِلُ فَوْقَ رَأْسِي خُبْزًا تَأْكُلُ الطَّيْرُ مِنْهُ نَبِّئْنَا بِتَأْوِيلِهِ إِنَّا نَرَاكَ مِنَ الْمُحْسِنِينَ قَالَ لاَ يَأْتِيكُمَا طَعَامٌ تُرْزَقَانِهِ إِلاَّ نَبَّأْتُكُمَا بِتَأْوِيلِهِ قَبْلَ أَن يَأْتِيكُمَا ذَلِكُمَا مِمَّا عَلَّمَنِي رَبِّي إِنِّي تَرَكْتُ مِلَّةَ قَوْمٍ لاَّ يُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَهُم بِالآخِرَةِ هُمْ كَافِرُونَ[89] ؛

ودو جوان با او بـه زندان درآمدند. [روزي] يكي از آن دو گفت : «من خویش‌ تن را] مي فشارم»؛ وديگري گفت:«من خود را [به خواب] ديدم كه بر روي سرم نان مي برم و پرندگان از آن مي خورند. بـه ما از تعبيرش خبر ده، كه ما تورا از نيكوكاران مي بينيم.»

گفت : «غذايي را كه روزي شماست براي شما نمي آورند مگر آن كه من از تعبير آن بـه شما خبر مي دهم پيش از آن كه [تعبير آن] بـه شما برسد. اين از چيزهايي هست كه پروردگارم بـه من آموخته است. من آيين قومي را كه بـه خدا اعتقاد ندارند و منكر آخرتند رها كرده ام.»

«وَقَالَ الْمَلِكُ إِنِّي أَرَى سَبْعَ بَقَرَاتٍ سِمَانٍ يَأْكُلُهُنَّ سَبْعٌ عِجَافٌ وَسَبْعَ سُنبُلاَتٍ خُضْرٍ وَأُخَرَ يَابِسَاتٍ يَا أَيُّهَا الْمَلأُ أَفْتُونِي فِي رُؤْيَايَ إِن كُنتُمْ لِلرُّؤْيَا تَعْبُرُونَ قَالُواْ أَضْغَاثُ أَحْلاَمٍ وَمَا نَحْنُ بِتَأْوِيلِ الأَحْلاَمِ بِعَالِمِينَ وَقَالَ الَّذِي نَجَا مِنْهُمَا وَادَّكَرَ بَعْدَ أُمَّةٍ أَنَاْ أُنَبِّئُكُم بِتَأْوِيلِهِ فَأَرْسِلُونِ[90] ؛

وپادشاه [مصر] گفت : «من [درخواب] ديدم هفت فربه هست كه هفت [گاو] لاغر آنـها را مي خورند، وهفت خوشـه سبز و [هفت خوشـه] خشكيده ديگر. اي سران قوم، اگر خواب تعبير مي كنيد، درباره خواب من، بـه من نظر دهيد.» گفتند:«خواب هايي هست پريشان، وما بـه تعبير خواب هاي آشفته دانا نيستيم.» وآن كس از آن دو [زنداني] كه نجات يافته وپس از چندي [يوسف را] بـه خاطر آورده بود گفت : «مرا بـه [زندان] بفرستيد که تا شما را از تعبير آن خبر دهم.»

«فَلَمَّا دَخَلُواْ عَلَى يُوسُفَ آوَى إِلَيْهِ أَبَوَيْهِ وَقَالَ ادْخُلُواْ مِصْرَ إِن شَاء اللّهُ آمِنِينَ وَرَفَعَ أَبَوَيْهِ عَلَى الْعَرْشِ وَخَرُّواْ لَهُ سُجَّدًا وَقَالَ يَا أَبَتِ هَذَا تَأْوِيلُ رُؤْيَايَ مِن قَبْلُ قَدْ جَعَلَهَا رَبِّي حَقًّا وَقَدْ أَحْسَنَ بَي إِذْ أَخْرَجَنِي مِنَ السِّجْنِ وَجَاء بِكُم مِّنَ الْبَدْوِ مِن بَعْدِ أَن نَّزغَ الشَّيْطَانُ بَيْنِي وَبَيْنَ إِخْوَتِي إِنَّ رَبِّي لَطِيفٌ لِّمَا يَشَاءُ إِنَّهُ هُوَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ رَبِّ قَدْ آتَيْتَنِي مِنَ الْمُلْكِ وَعَلَّمْتَنِي مِن تَأْوِيلِ الأَحَادِيثِ فَاطِرَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ أَنتَ وَلِيِّي فِي الدُّنُيَا وَالآخِرَةِ تَوَفَّنِي مُسْلِمًا وَأَلْحِقْنِي بِالصَّالِحِينَ[91] ؛

پس چون بر يوسف وارد شدند، پدر ومادر خود را درون كنار خويش گرفت وگفت:« اِن شاءالله، با [امن و] امان داخل مصر شويد.»

وپدر ومادرش را بر تخت نشانيد، و [همـه آنان] پيش او بـه سجده درون افتادند، و [يوسف] گفت : «اي پدر، اين هست تعبير خواب پيشين من، بـه يقين، پروردگارم آن را راست گردانيد وبه من احسان كرد، آن گاه كه مرا از زندان خارج ساخت وشما را از بيابان [كنعان بـه مصر] باز آورد- پس  ازآن كه شيطان ميان من و برادرانم را بـه هم زد – بي گمان، پروردگار من نسبت بـه آنچه بخواهد صاحب لطف است، زيرا كه داناي حكيم است. پروردگارا، تو بـه من دولت دادي و از تعبير خواب ها بـه من آموختي. اي پديد آورنده آسمان و زمين، تنـها تو درون دنيا و آخرت مولاي مني؛ مرا مسلمان بميران و مرا بـه شايستگان ملحق فرما.»

عموم مفسّران، «تأويل احاديث» را بـه «تعبير خواب» تفسير كرده‌اند و گفته اند علّت آن كه قرآن «رؤيا» را بـه احاديث تعبير آورده آن هست كه رؤيا توسط افراد نقل مي شود[92]. علامـه طباطبائي تأويل احاديث را بـه تأويل حوادث تفسير كرده و آن را اعم از تعبير خواب دانسته است[93] . طبرسي درون ذيل «هذا تأويل رؤياي» مي‌گويد يعني «هذا تفسير رؤياي»[94] كه از اين عبارت نيز بـه دست مي‌آيد كه ايشان تأويل را معدل تفسير مي‌داند.

«وَأَوْفُوا الْكَيْلَ إِذا كِلْتُمْ وَزِنُواْ بِالقِسْطَاسِ الْمُسْتَقِيمِ ذَلِكَ خَيْرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِيلًا[95]؛

وچون پيمانـه مي‌كنيد، پيمانـه را تمام دهيد، وبا ترازوي درست بسنجيد كه اين بهتر وخوش فرجام تر است.»

طبري مي گويد : «احسن تأويلاً» يعني نفع بيشتري را بـه خود شما بر مي گرداند[96]. از قتاده نيز نقل شده هست كه گفت : احسن تأويلاً يعني «خير ثواباً وعاقبَةً[97]؛ فرجام وثواب نيكويي دارد.»

طبرسي مي‌نوسد:«واحسن تأويلاً» يعني «واحسن عاقبةُ في الاخرة»[98] ؛ درون آخرت خوش فرجام تر است».

«قَالَ هَذَا فِرَاقُ بَيْنِي وَبَيْنِكَ سَأُنَبِّئُكَ بِتَأْوِيلِ مَا لَمْ تَسْتَطِع عَّلَيْهِ صَبْرًا أَمَّا السَّفِينَةُ فَكَانَتْ لِمَسَاكِينَ يَعْمَلُونَ فِي الْبَحْرِ فَأَرَدتُّ أَنْ أَعِيبَهَا وَكَانَ وَرَاءهُم مَّلِكٌ يَأْخُذُ كُلَّ سَفِينَةٍ غَصْبًا وَأَمَّا الْغُلَامُ فَكَانَ أَبَوَاهُ مُؤْمِنَيْنِ فَخَشِينَا أَن يُرْهِقَهُمَا طُغْيَانًا وَكُفْرًا فَأَرَدْنَا أَن يُبْدِلَهُمَا رَبُّهُمَا خَيْرًا مِّنْهُ زَكَاةً وَأَقْرَبَ رُحْمًا وَأَمَّا الْجِدَارُ فَكَانَ لِغُلَامَيْنِ يَتِيمَيْنِ فِي الْمَدِينَةِ وَكَانَ تَحْتَهُ كَنزٌ لَّهُمَا وَكَانَ أَبُوهُمَا صَالِحًا فَأَرَادَ رَبُّكَ أَنْ يَبْلُغَا أَشُدَّهُمَا وَيَسْتَخْرِجَا كَنزَهُمَا رَحْمَةً مِّن رَّبِّكَ وَمَا فَعَلْتُهُ عَنْ أَمْرِي ذَلِكَ تَأْوِيلُ مَا لَمْ تَسْطِع عَّلَيْهِ صَبْرًا[99]؛

گفت:«اين [بار، ديگر وقت] جدايي ميان من و توست. بـه زودي تو را از تأويل آنچه كه نتوانستي بر آن صبر كني، آگاه خواهم ساخت» :

امّا كشتي، از آن بينواياني بود كه درون دريا كار مي كردند، خواستم آن را معيوب كنم، [چرا كه] پيشاپيش آنان پادشاهي بود كه هر كشتي [درستي ] را بـه زور مي گرفت. و امّا نوجوان، پدر ومادرش [هر دو] مؤمن بودند، بعد ترسيديم [مبادا] آن دو را بـه طغيان وكفر بكشد.

پس خواستيم كه پروردگارشان آن دو را پاك تر و مـهربان تر از او عوض دهد. و امّا ديوار، ازآن پسر [بچه] يتيم درون آن شـهر بود، و زير آن، گنجي متعلق بـه آن دو بود، و پدرشان [مردي] نيكوكار بود، بعد پروردگار تو خواست آن دو [يتيم] بـه حدّ رشد برسند و گنجينـه خود را – كه رحمتي از جانب پروردگارت بود – بيرون آورند. و اين [كارها ] را من خودسرانـه انجام ندادم. اين بود تأويل آنچه كه نتوانستي برآن شكيبايي ورزي.»

طبرسي مي‌نويسد: «يتأول مالم تستطع» يعني «تفسير چيزهايي كه تحمّل آنـها را نداشتي و درباره آنـها سؤال كردي. »[100]

طبري مي‌نويسد:«ذلك تأويل ...»؛ يعني سرانجام و عاقبت كارهايي كه انجام دادم و تو تحمّل آنـها را نداشتي، اين است[101] .

 
پی نوشتها:
[1] . ابن تيميه، الا كليل في المتشابه و التأ ويل، ص 23.
[2] . همان، ص 28.
[3] . اعراف (7) آيه 52 : «آيا‍ [آنان] جز درون انتظار تأويل آنند؟ روزي كه  تأويلش  فرا رسد.»
[4] . ر. ك: الا كليل في المتشابه و التأويل، ص 10،  12، 16 و 28.
[5] . انعام (6) آيه 65: «بگو او توانا ست  كه  از بالاي سرتان عذابي بر شما بفرستد.»
[6] . سنن ترمذي،  ج 5،  ص 244 ( كتاب تفسير القرآن، ذيل سوره انعام).
[7] . الا كليل  في المتشابه  والتأويل،  ص 33.
[8] . الا كليل في المتشابه والتأويل، ص 15.
[9] .  صحيح بخاري، ج 2، ص 159.
[10] . ر. ك : الا كليل في المتشابه  والتأويل،  ص 10- 12، 23 و 24.
[11] . همان، ص 15.
[12] . ر.ك: همان، ص 28 و 29.
[13] . انعام  (6) آيه 67 : « براي هر خبري  هنگام  ‍[وقوع ]  است.»
[14] . تفسير طبري، ذيل آيه فوق .
[15] . الا كليل في المتشابه والتأويل،  ص 32.
[16] . همان، ص 21.
[17] . همان، ص 23 .
[18] . همان، ص 21.
[19] . يوسف (12) آيه 1و 2 «اين هست آيات  كتاب روشنگر ، ما آن را  قرآني عربي  نا زل كرديم، باشد كه  بينديشيد.»
[20] . حشر (59) آيه 21 : «اين مَثَل ها را براي مردم مي زنيم، باشد كه آنان بينديشند.»
[21] . ص (38) آيه 29:«[اين] كتابي مبارك هست كه آن را بـه سوي تو نازل كرده ايم، که تا در [باره] آيات آن بينديشند و خردمندان پند گيرند.
[22] . نساء (4) آيه 82 :  «آيا درون [معاني] قرآن نمي انديشند؟ اگر از جانب غير خدابود، قطعاً درون آن اختلاف بسياري مي‌يافتند.»
[23] .  ر. ك: الا كليل في المتشابه و التأويل، ص 12، 13، و46.
[24] .  اعراف (7) آيه 187: «بگو : علم آن، تنـها نزد پروردگار من است.»
[25] .  سجده (32) آيه187: «هيچ كس نمي داند چه چيز از آنچه روشني بخش ديدگان هست به [پاداش] آنچه انجام مي‌دادند براي آنان پنـهان كرده ام.»
[26] . ر. ك : الا كليل في المتشابه و التأويل، ص 16 و 19.
[27] .  براي روشن شدن اين معنا از تأويل، مثالي ذكر مي‌كنيم . اگر كسي بگويد: زيدٌ كثيرٌ الرِّماد. معناي ظاهري اين عبارت، اين هست كه زيد خاكستر ِ زياد دارد، طبق اصطلاح مذكور، اين معنا، تأويل بـه شمار نمي‌رود. معناي ديگر اين جمله كه درون طول معناي ظاهري اش است، آن هست كه «زيد مـهمان زيادي دارد». معناي ديگر عبارت مذكور، آن هست كه «زيد، انسان سخاوتمندي است» معاني دوم و سوم، معاني باطني جمله هستند كه طبق اصطلاح مذكور، تأويل ناميده مي شود.
[28] . قائل اين قول بـه درستي معلوم نيست، بـه احتمال زياد علاّمـه درون صدد بيان قول ابن تيميه هستند، اگر چنين باشد، بايد بگوييم همان طور كه گذشت ابن تيميه، تأويل اوامر ونواهي را ، عمل بـه آن‌ها مي‌داند و نـه مصلحتي كه موجب تشريع و جعل آن‌ها شده است.
[29] . محمد حسين طباطبايي، الميزان، ج8، ص 135.
[30] . ر.ك : همان، ج 3، ص 52.
[31] . همان ، ج 13، ص 349.
[32] . همان، ج4، ص 402.
[33] . ر. ك: همان، ج 3، ص 26.
[34] . همان، ص 53.
[35] . همان، ص 54.
[36] . همان. ج 10، ص 66.
 .[37] همان. ج 3، ص 54.
[38] . همان . ص 27.
[39] . همان.
[40] . زخرف (43) آيه 1-4 «حاء ميم. سوگند بـه كتاب روشنگر . ما آن را قرآني عربي قرار داديم، باشد كه بينديشيد. وهمانا كه آن درون كتاب اصلي درون نزد ما سخت والا وپر حكمت است.»
[41] . الميزان، ج 3، ص 49.
[42] . ر. ك : همان، ص 24، 25 و 27.
[43] . ر.ك  :همان ، ج 3، ص 49.
[44] . ر. ك : همان ، ج 3، ص 52.
[45] . بـه نظر مي‌رسد كه حوادث داستان‌هاي قرآن، از تأويل قرآن ناشي نشده باشد، بلكه بيان آن داستان ها وكيفيت بيان آن ها وحكمي كه قرآن درباره آن حوادث دارد، از تأويل قرآن ناشي شده باشد. البته خود حوادث نيز تأويلي دارد كه ارتباطي با تأويل قرآن ندارد؛ براي مثال، اگر قوم ثمود ناقه صالح را پي كردند، اين پي كردن ناقه، يك حقيقت خارجي هست كه از يك حقيقت خارجي ديگري ناشي شده هست كه آن را بايد درون نفس پي كنندگان ناقه جستجو كرد؛ يعني تأويل آن، صفت يا صفات نفساني هست كه آن قوم، بدان دچار بودند؛ وَالله اَعْلَم.
[46] . ر. ك: الميزان، ج 3، ص 52.
[47] . همان، ج 8، ص 135.
[48] . ر. ك : همان، ج 3، ص 52.
[49] . همان، ص 54.
[50] . زخرف (43) آيه 1-4 .
[51] . بروج(85) آيه 21و 22«آري، اين قرآني ارجمند، كه درون لوحي محفوظ است.»
[52] . واقعه (56) آيه 77 – 80 «كه اين [پيام] قطعاً قرآني هست ارجمند، درون كتابي نـهفته، كه جز پاكان بر آن دست نزنند، وحيي هست از جانب پروردگار جهانيان.»
[53] . هود (11) آيه 1: «الف، لام، را. كتابي هست كه آيات آن استحكام يافته،سپس از جانب حكيمي آگاه بـه روشني بيان شده است.»
[54] . ر. ك: الميزان، ج 3، ص 53و53 .
[55] . حجر (15) آيه 21: «وهيچ چيز نيست مگر آن كه گنجنـه هاي آن نزد ماست، وما آن را جز بـه اندازه اي معين فرو نمي فرستيم.»
[56] . يس (36) آيه 82و83 «چون چيزي را اراده فرمايد، كارش اين بس كه مي گويد: «موجود باش»؛ بعد [بي درنگ] موجود مي شود. بعد [شكوهمند و]  پاك هست آن كسي كه ملكوت هر چيزي درون دست اوست، وبه سوي اوست كه باز گردانيده مي شويد.»
[57] . قمر (54) آيه 49و50 «ما ييم كه هر چيزي را بـه اندازه آفريده ايم. و فرمان ما جز يك بار نيست [آن هم] چون چشم بـه هم زدني است».
[58] . از آيات 82و83 سوره يس استفاده مي شود كه عالم ملكوت، همان عالم امر است.
[59] . انعام (6) آيه 75.
[60] . حديد(57) آيه 22 : «هيچ مصيبتي نـه درون زمين ونـه درون نَفْسْهاي شما[= بـه شما] نرسد، مگر آن كه پيش از آن كه آن را پديد آوريم، درون كتابي است. اين [كار] بر خدا آسان است».
[61] . قمر (54) آيه 50.
[62] . نساء (4) 78:«و اگر [پيشامد] خوبي بـه آنان برسد، مي گويند : «اين از جانب خداست»؛ و چون صدمـه اي بـه ايشان برسد، مي گويند :«اين از طرف توست». بگو : «همـه از جانب خداست.»
[63] . رعد (13) آيه 39 : «خدا آنچه را بخواهد محو يا اثبات مي كند، و اصل كتاب نرد اوست.»
[64] . بقره (2) آيه 156 : «ما از آن خدا هستيم، وبه سوي او باز مي گرديم.»
[65] . علق (96) آيه 8 : «در حقيقت، بازگشت بـه سوي او باز مي گرديم.»
[66] . شوري (42) آيه 53 : «هش دار كه [همـه] كارها بـه خدا باز مي گردد.»
[67] . مائده (5) آيه 105:«بازگشت همـه بـه سوي خداست. بعد شما را از آنچه انجام مي داديد، آگاه خواهد كرد.»
[68] . يونس (10) آيه 105:«بازگشت همـه شما بـه سوي اوست. وعده خدا حقّ است؛ هموست كه آفرينش را آغاز مي كند، سپس آن را باز مي گرداند.»
[69] . نور (24) آيه 42 : «وفرمانروايي آسمان ها و زمين از آن خداست، وبازگشت [همـه] بـه سوي خداست.»
[70] . ق (50) آيه 43 : «ماييم كه خود، زندگي مي بخشيم وبه مرگ مي رسانيم وبرگشت بـه سوي ماست».
[71] . غافر (40) آيه 3 : «خدايي جز او نيست وبازگشت بـه سوي اوست».
[72] . تغابن (64) آيه 3 :«آسمان ها و زمين را بـه حقّ آفريد وشما را صورتگري كرد و صورت هايتان را نيكو آراست، وفرجام بـه سوي اوست.»
[73] . ر. ك : التمـهيد في علوم القرآن، ص 28- 30.
[74] . ر. ك:همان جا. (نگارنده درون فصل دوم، بحث مفصلي را درباره معاني تأويل درون روايات آورده هست كه گر چه نظريه ارائه شده، بـه نظريه مرحوم علامـه طباطبايي نزديك تر است، اما هيچ كدام از اين نظريات را بـه طور كامل تأييد نمي كند).
[75] . آل عمران (3) آيه 7.
[76] . اشاره هست به آيه 171 سوره نساء كه مي فرمايد :« إِنَّمَا الْمَسِيحُ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ رَسُولُ اللّهِ وَكَلِمَتُهُ أَلْقَاهَا إِلَى مَرْيَمَ وَرُوحٌ مِّنْهُ.»
[77] . آل عمران (3) آيه 7.
[78] . نساء (4) آيه 59.
[79] . ر. ك : تفسير طبري وتفسير مجمع البيان، ذيل آيه.
[80] . مجمع البيان، ذيل آيه .
[81] . اعراف (7) آيه 52و53.
[82] . تفسير طبري، ذيل آيه .
[83] . يو نس (10) آيه 37- 39.
[84] . تفسير طبري ذيل آيه .
[85] . تفسير مجمع البيان، ذيل آيه.
[86] . همان.
[87] . يوسف (12) آيه 6.
[88] . همان، آيه 21.
[89] . همان ،آيه 36و 37.
[90] . همان، آيه 43 -45 .
[91] . همان، آيه 99 – 101.
[92] . ر. ك: تفسير طبري وتفسير مجمع البيان، ذيل آيه.
[93] . تفسير الميزان، ج 11، ص 80.
[94] . مجمع البيان، ذيل آيه.
[95] . اسراء (17) آيه 35.
[96] . تفسير طبري، ذيل آيه.
[97] . همان.
[98] . مجمع البيان، ذيل آيه.
[99] . كهف (18) آيه 78 – 82.
[100] . مجمع البيان، ذيل آيه.
[101] . تفسير طبري، ذيل آيه.

منبع: پایگاه پژوهشی تخصصی وهابیت شناسی




[ولما قسمت شصت ودو]

نویسنده و منبع: ادمین | تاریخ انتشار: Thu, 24 Jan 2019 15:39:00 +0000



تمامی مطالب این سایت به صورت اتوماتیک توسط موتورهای جستجو و یا جستجو مستقیم بازدیدکنندگان جمع آوری شده است
هیچ مطلبی توسط این سایت مورد تایید نیست.
در صورت وجود مطلب غیرمجاز، جهت حذف به ایمیل زیر پیام ارسال نمایید
i.video.ir@gmail.com