تحقیق درباره روش های جلوگیری و مبارزه با فرسایش خاک
فرسایش خاک چیست؟
فرسایش فرایند نابودی تدریجی رویـهٔ یک ماده‌است. حفظ خاک فرسایش عبارت هست از فرسودگی و از بین رفتگی مداوم خاک سطح زمـین (انتقال یـا حرکت آن از نقطه‌ای بـه نقطه دیگر درون سطح زمـین) توسط آب یـا باد.فرسایش فرایندی هست که طی آن ذرات خاک از بستر خود جدا شده و به کمک یک عامل انتقال دهنده بـه مکانی دیگر حمل مـی¬شوند. حفظ خاک بـه طور کلی کلمـه فرسایش از دو جهت قابل بحث مـی‌باشد؛ معنی وسیع کلمـه شامل فرسایش‌های آبی و بادی و یخچالی هست و معنی خاص کلمـه بدون درون نظر گرفتن حالت‌های مشخص آن درون مورد فرسایش درون خاکهای کشاورزی مـی‌باشد. وقتی از فرسایش صحبت مـی‌شود، حفظ خاک فوراً آثار و علایمـی کـه مشخص کننده نوع فرسایش هست در نظر مجسم مـی‌گردد کـه با تخریب، برداشت، حمل مواد و رسوب یـا تجمع مواد همراه مـی‌باشد. فرسایش خاک یک پروسه منفی طبیعی وغیر طبیعی هست که درون مناطق خشک ونیمـه خشک ومناطق سیلاب زده رخ مـی‌دهد. درین صورت خاک تخریب گردیده زمـین حاصلخیزی خودرا از دست مـی‌دهد. درین حال گیـاه نرویده محل بـه صحرا مبدل مـی‌گردد. چنین حادثه درون کشورهای آسیـای مـیانـه وجود دارد زیرا درون تابستان رطوبت هوا خیلی کم مـی‌گردد. آبیکه درون زیر ریشـه نباتات وجود دارد درون اثر گرمـی هوا تبخیر شده و نباتات خشک مـی‌گردندو مـی‌مـیرند. بطور مثال ۳۰ سال پیش درون شمال افغانستان درون دشتهای حیرتان ارزنـه درختان اول و گز وجود داشت. کـه این درختان با چنین محل نمکی وکم آب سازگار شده و با پوشش خود مناطق را درون حفاظت داشتند. درون طی سالهای جنگ افراد فرصت طلب با قطع درختان انـها را درون منازل خود مورد استفاده قرار دادند اکنون فقط دشت وخاکباد وجود دارد. علت بیـابانزائی کمبود آب، استفاده افراطی و چرای بی رویـه درون چراگاه‌ها، خشک سالی پی درپی، بالا رفتن سطح نمکها، فقر، توسعه شـهرها، سیلاب ها، از بین رفتن فرش سبزو درختان، توسعه للمزارها، عدم برنامـه ریزی و مدیریت پایدار درون جهت جلوگیری از فرسایش خاک از طرف دولت مـی‌باشد.
خاك یكی از مـهم ترین منابع طبیعی هر كشور است. فرسایش نـه تنـها سبب فقیر شدن خاك و متروك شدن مزارع مـی گردد و از این راه خسارات زیـاد و جبران ناپذیری را بـه جا مـی گذارد، بلكه با رسوب مواد درون آبراهه ها، مخازن سدها، بنادر و كاهش ظرفیت آبگیری آن ها نیز زیـان های فراوانی را سبب مـی‌گردد. بنابر این نباید مساله حفاظت و حراست خاك را كوچك و كم اهمـیت شمرد.
اگر استفاده خاك بر اساس شناسایی استعداد و قدرت تولیدی آن و مبتنی بر رعایت اصول صحیح و علمـی باشد، خاك از بین نمـی رود. فقط درون سایـه حمایت پوشش نباتی(درختان یـا سایر گیـاهان) بوده كه فرسایش خاك بسیـار كند شده و تعادلی درون تشكیل و فرسایش خاك ایجاد گردیده است.
این تعادل مساعد كه تحت تاثیرشرایط طبیعی حكمروا شده بود، از زمانی كه بشر زمـین را بـه منظور تهیـه محصول و به دست آوردن غذا و دیگر مایحتاج خود، مورد كشت و زرع قرار داد که تا از آن بـه عنوان مرتع استفاده كرد، بر هم خورد و زمـین ها درون معرض فرسایش شدید و وسیع قرار گرفت.
بنابراین فرسایش قبل از آن كه مورد بهره برداری انسان قرارگیرد نیز اتفاق مـی‌افتاده (فرسایش طبیعی) ولی از وقتی كه انسان درون آن بـه كشت و زرع پرداخت باعث فرسایش بیش از حد(فرسایش سریع وشدید) خاك شده است.
روش های جلو گیری (مبارزه ) از فرسایش خاک
معمولا به منظور حفظ خاك و جلو گیری با فرسایش دو راه وجود دارد: حفظ خاک مبارزه مستقیم و مبارزه غیر مستقیم.
این دو روش مبارزه نمـی‌توانند جایگزین یكدیگر شوند، بلكه بـه صورت مكمل مـی‌باشند. استفاده از فعالیت های مدیریتی درون قالب مدیریت جامع حوزه‌های آبخیز، روشی مناسب درون كنترل و كاهش مـیزان فرسایش و رسوب است.
۱- مبارزه غیر مستقیم از فرسایش خاک
در مبارزه غیر مستقیم هدف ایجاد پوشش گیـاهی یـا بیشتر كردن آن است. به منظور نتیجه گیری بهتر، بایستی روش بهره‌برداری از زمـین با حفظ خاك متناسب باشد و به جهت ایجاد تعادل بین خاك و گیـاه و زمـین های مرتعی و جنگلی و زراعتی مشخص گردد که تا نقاطی كه استعداد جنگل را دارد، جنگل‌كاری، و قسمت هایی كه به منظور مرتع‌داری مناسب است، درون آن جا پوشش مرتعی ایجاد یـا توسعه داده شود و خلاصه سطح‌هایی كه به منظور كشاورزی مستعد است، گیـاهان زراعتی مناسب با آن محل بـه ویژه از خانواده لگومـینوز كاشته بشود.
هر چند گیـاهان زراعتی خاك را بـه خوبی مرتع و جنگل درون برابر عوامل فرسایشی حفظ نمـی‌كنند، اما چون خاك استعداد كشاورزی دارد، چنان چه از روی اصول صحیح كشت و زرع گردد، هم از لحاظ اقتصادی مقرون بـه صرفه هست و هم خاك حفظ خواهد شد.
در بهره‌برداری صحیح از خاك درون نقاط كوهستانی معمولا حتما نكات ذیل مراعات بشود:
زمـین هایی كه شیب آن ها زیـاد و صخره‌ای هست و هم چنین سطح هایی كه خاكش كم است، مانند قله كوه ها را حتما به احداث جنگل اختصاص داد که تا حساسیت خاك درون مقابل فرسایش كم شود و زمـین هایی كه دارای خاك نرم و مرطوب و كوهپایـه‌ای هست و نسبت بـه زمـین های جنگلی شیب كمتری دارد درون آن ها مرتع بـه وجود آورد و خلاصه اراضی كه خاكش خوب و شیب آن كم هست و دسترسی بـه آب آبیـاری لازم هم هست، با احتیـاط و از روی اسلوب صحیح كشاورزی بشود.
در این جا قابل ذكر هست كه بسیـاری از كارشناسانی كه برنامـه آبخیزداری را اجرا مـی‌كنند معتقدند درون نقاطی كه منظور، حفظ خاك است، بـه هیچ وجه نباید زراعت بشود، كما این كه درون ایران درون كلیـه حوزه‌های آبخیزداری بكلی مانع بهره‌برداری از زمـین بـه صورت كشاورزی و برای دامداری مـی‌شوند، زیرا شخم زدن زمـین و هم چنین بدون پوشش گیـاهی ماندن آن به منظور مدتی از سال بـه فرسایش خاك كمك مـی‌كند.
۲- مبارزه مستقیم از فرسایش خاک
مبارزه غیر مستقیم یعنی ایجاد پوشش گیـاهی یـا تقویت پوشش زنده خاك بیشتر بـه منظور پیشگیری صورت مـی‌گیرد، درون صورتی كه مبارزه مستقیم هنگامـی شروع مـی‌شود كه خاك فرسایش یـافته باشد و باید اقداماتی انجام داد كه خاك بیش از این فرسایش نیـابد و امكاناتی فراهم كرد که تا سطوح فرسایش یـافته ترمـیم گردد. بنابراین درون مبارزه مستقیم وضع خاك از نظر فرسایش از مرحله پیشگیری بـه مرحله استعلاجی مـی‌رسد كه انجام این امر مستلزم صرف هزینـه زیـاد هست و اصل اقتصادی آن بایستی مراعات گردد.
فرسایش آبی موقعی اتفاق مـی‌افتد كه سرعت آب های جاری از سرعت آستانـه فرسایش تجاوز كند. سرعت آستانـه فرسایش، حداقل سرعتی هست كه آب بتواند ذرات خاك را با خود حمل كند. درون مبارزه مستقیم با فرسایش آبی، هدف نفوذ آب بیشتر درون زمـین، یـا هدایت آب های اضافی بـه طرف مجاری خروجی و خلاصه جلوگیری از سرعت آب های جاری درون سطح زمـین هست تا بـه سرعت آستانـه فرسایش نرسد كه موجب فرسایش خاك گردد.
مبارزه مستقیم با فرسایش را معمولا از طریق ایجاد بانكت‌های افقی درون امتداد خطوط تراز و ایجاد سكوهای محافظ و حایل و دیگر اقداماتی كه بعدا بـه آن ها اشاره خواهد شد، انجام مـی‌دهند.
نتیجه گیری (جلوگیری از فرسایش خاك)
همان طور كه قبلا شرح داده شد، خاك توسط آب و باد فرسایش مـی‌یـابد. پوشش گیـاهی و هوموس درون جلوگیری از هر دو نوع فرسایش ( آبی و بادی ) بسیـار موثر است.
برای جلوگیری از فرسایش خاك درون درجه اول حتما هدف ایجاد پوشش گیـاهی باشد. اما بدیـهی هست كه درون بعضی نقاط، شرایط طبیعی طوری هست كه امكان روییدن گیـاه نیست ولی درون هر حال حتما اقداماتی درون زمـینـه جلوگیری از فرسایش خاك صورت گیرد.
در این شرایط بایستی از فكر ایجاد پوشش گیـاهی درون آن منطقه منصرف شد و روش های دیگری را به منظور نفوذ آب درون زمـین (در فرسایش آبی) و تثبیت خاك درون فرسایش آبی و بادی درون پیش گرفت. بـه عنوان مثال حفر جوی ها یـا بانكت‌ها درون دامنـه كوه ها درون جلوگیری از فرسایش آبی و استعمال مالچ نفتی درون تثبیت ماسه‌های روان و دیگر اقدامات كه ذیلا بـه شرح آن ها خواهیم پرداخت.
لازم بـه ذكر هست كه اقدامات لازم درباره جلوگیری از فرسایش خاك و انتخاب روش و به كار بردن وسیله صحیح به منظور مبارزه با آن حتما با مطالعات و بررسی های دقیق و توجه بـه وضع اقلیمـی و جغرافیـایی و حتی اجتماعی منطقه مربوطه صورت گیرد نـه آن كه یك فرمول و یك دستورالعمل به منظور مبارزه با فرسایش بادی به منظور كلیـه نقاط بـه كار شود.
منبع ویکی پدیـا-تبیـان
[حفظ خاک]نویسنده و منبع | تاریخ انتشار: Tue, 17 Jul 2018 12:23:00 +0000